Зборнік сцэнічных твораў

БОТЫ М. КРАПІЎНІЦКІ

Пераклад з украінскага.

Асобы:

1. МАКСІМ ДРАТВА.

2. ГАННА — яго жонка.

3. МАРКА ТРАЯК — сляпы на адно вока.

4. СВІСТУН — Маскаль (жаўнер у адстаўцы).

(Сялянская хата, шавецкі столік, за ім Дратва пяе)

ДРАТВА.

(кідае працу). Не мела баба клопату, дык купіла парася! Вось так і я здурэў на старасць, узяў і ажаніўся! Ды ў дадатак жонку ўзяў не па свойму розуму. Бо я, што сказана, просты мужык, шавец. А яна змалку пры двары ў паноў служыла, дык навучылася ўсякіх панскіх выкруталаў. А цяпер хоць гвалт крычы, не магу з ёй даць ніякай рады. Я кажу белае, а яна кажа чорнае, я кажу стрыжана, а яна кажа голена. Хоць ты яе зарэж, а яна такі на сваім паставіць. А да хлапцоў такая падкая, як муха да мёду. А якая хітрая, паляруш яе здрэнчыў-бы. Вось, здаецца, злавіў яе і нічога больш не астаецца, як толькі лупцуй колькі ўлезе — дык не! Яна і сама выкруціцца і свайго каханка выкруціць. Вось нядаўна прынадзіўся да яе салдацюга, але ніяк не магу-ж яго выкурыць. Я з хаты, а ён у хату; хоць-бы што з яго было добрае, то жалю не было-б. А то бацька яго быў вясковым пастухом і звалі яго проста Свістун. Ён кажа ўжо не Свістун, а Свістуноў, цьфу, крушч бярозавы. I што тут выдумаць, каб гэтага Свістуна пазбавіцца? Не, мусіць калі не поп, дык і не ўбірайся ў рызу. Трэба папрасіць кума Траяка. Ужо калі ён мне не паможа, то хоць сучы дратву ды вешайся на галінцы! Вось здаецца і кум Траяк ідзе.

Дратва і Траяк.

ТРАЯК. (П’яны пяе).

(б'е рукой па плячы Дратвы) Здароў кум Максім!

ДРАТВА. Здароў кум Марка!

ТРАЯК. Чаго ты так скрывіўся, як серада на п'ятніцу. Кажы праўду быў сягодня ў Рэйзы?

ДРАТВА. Дзе мне да Рэйзы! Мне цяпер свет немілы.

ТРАЯК. Свет немілы, бо не быў у Рэйзы... А як-бы ты выпіў адну, другую, дзесятую, то табе адразу зрабілася-б міла. Вось так, як я. Мне цяпер свет вельмі мілы. Пойдзем да Рэйзы (цягне за рукаў).

ДРАТВА. Дзе там кумок. Каб ты ведаў, які ў мяне хлопат.

ТРАЯК. Які там у цябе хлопат? Можа Рэйза гарэлкі ў павер не дае?

ДРАТВА. Папаў пальцам у неба. — Праз жонку! Найбольш у свеце бывае хлопату праз жонак. У цябе жонка, як жонка, а ў мяне не жонка, а скула (пяе).

— А што, добрая мая жонка?

ТРАЯК. Што твая! Твая яшчэ нічога. Яна хоць і недалэнга, але за тое маладая ды прыгожая. А вось паслухай якая ў мяне жонка: (пяе).

— А што, чыя лепшая жонка?

ДРАТВА. За тое ты не маеш ніякага клопату. А я дык звар'яцею.

ТРАЯК. Якія-ж твае клопаты?

ДРАТВА. А вось сядайце кум, ды паслухайце. Вы ведаеце гэтага салдацюгу, цьфу! Свістуна?

ТРАЯК. Гэтага дурня?

ДРАТВА. Дзе там дурня? Ён разумней за нас дваіх.

ТРАЯК. Хіба так трудна выкурыць? Узяць яго за чуб, кулакамі пад бок, а каленам пад спіну дый выкінуць за дзверы.

ДРАТВА. Калі ніяк не магу іх ні ў чым злавіць.

ТРАЯК. Калі так, дык ты дурань, у цябе двое вачэй, але нічога не бачаць, а ў мяне хоць адно, але я нешта бачыў.

ДРАТВА. Што ты бачыў? Што? — кажы!

ТРАЯК. Ужэ што бачыў, тое бачыў. А гэта што шыеш?

ДРАТВА. Божа — кажы, што ты бачыў?

ТРАЯК. А ці цэлыя, ці прышвы?

ДРАТВА. Ды цэлыя! Што ты бачыў? Кажы!

ТРАЯК. Не будзь такі вельмі цікавы, бо хутка састарэеш.

ДРАТВА. Дык, ці ты мне скажаш, што бачыў?

ТРАЯК. А якія яны зграбненькія! Вузенькія халявы і высокія абцасы. Цацачкі! Вось каб мне гэтыя боты: зараз-бы я пайшоў у іх лявоніху (бярэ пад бокі і прытупвае).

ДРАТВА. Ну, што скажаш — ці не?

ТРАЯК. А ты што мне за гэта дасі?

ДРАТВА. Скажу табе за гэтае шчырае дзякуй.

ТРАЯК. Ну, цяпер за дзякуй не робяць! Як дасі мне гэтыя боты, дык ўсё табе скажу. Прыпільную табе гэтага салдацюгу, злаўлю яго, звяжу, а тады рабі што хочаш.

ДРАТВА. Калі так, дык гэтыя боты твае.

ТРАЯК. Мае?!

ДРАТВА. Твае! (падаюць рукі) хоць я іх шыў для дзяка, але цяпер твае. Ну кажы, што ты бачыў.

ТРАЯК. Я бачыў, як твая жонка з Свістуном цалавалася.

ДРАТВА. Дзе-ж яны цалаваліся?

ТРАЯК. Вось тут! Сядзелі за сталом на лаве і цалаваліся, а я стаяў на дварэ і праз акно ўсё бачыў.

ДРАТВА. Калі так, дык нічога не паможа; ты мне мусіш прыпільнаваць і злавіць.

ТРАЯК. Злаўлю! Ужо калі я каму што злаўлю, дык злаўлю. (бярэ за боты).

ДРАТВА. Пачакай, іх трэба яшчэ выглянсаваць. А ты праз поўгадзіны прыходзь і калі мяне не будзе, дык бяры. Я іх во тут пастаўлю.

ТРАЯК. Тут, каля лаўкі?

ДРАТВА. Тут, каля лаўкі стаяць будуць.

ТРАЯК. Дык кажаш праз поўгадзіны і каля лаўкі? Добра! Ну, бывай здароў!

ДРАТВА. Бывай!

ТРАЯК. (выходзе прытупваючы).

Дратва (адзін)

ДРАТВА. Ну цяпер гэты салдацюга не вырвецца з маіх рук. Я яго скумячу, як скуру. Я яму шылам вочы выкалю. Капытам галаву расшчаплю. Але дзе-ж гэта мая шэльма? Цьфу! Кінула працу і пашла. Трэба ўдаваць перад ёю быццам я нічога не ведаю. Жонка, Го-о-о! Няма! Трэба пашукаць яе, бо есці так хочацца, што аж кішкі цягне (выходзіць).

ГАННА (адна)

ГАННА. (уваходзіць).

Вось як я служыла ў двары ў пані Пшэпюркоўскай, дык ніколі гэтай работы не рабіла. Маё дзела было толькі ў пакоях прыбраць ды каля пані круціцца. А цяпер я з’ехала на такую працу і хоць-бы было дзеля каго працаваць. А то стары, гадкі — ды да таго шавец яшчэ. Але-ж ці-ж я каля старога, ды не змагу любіць і маладога? Не здарма я ў паноў служыла, ды наглядзелася розных дзіваў панскіх. Хоць-бы пані Пшэпюркоўская, і чалавека мела і сама была паганая, як тая ведзьма, а кахала маладзенькага вучыцеля, што каля дзяцей быў. Бывала памажа твар мукой і чырвоным бураком, а бровы сажай, і паляцела да вучыцеля зубы скаліць. Дык хіба-ж і мне не можна другога любіць? Хіба мне свет не мілы ці што? Але-ж і пакахала я! Маладзенькі, прыгожанькі, ды да таго яшчэ жаўнер.

Дратва — Ганна — Свістун.

ДРАТВА. (за дзвярыма) ЖонкаІ Го-го!

ГАННА. Ужо мой злопудзень мяне шукае. Пэўна пракляты Траяк яму расказаў, што я з ім цалавалася.

ДРАТВА. Жонка!

ГАННА. Чаго так крычыш, як звар’яцеўшы.

ДРАТВА. А дзе ты?

ГАННА. Хіба не чуеш, што ў хаце.

ДРАТВА. А, дзе-ж ты была. Забавілася?

ГАННА. На дзіравым мосце правалілася!

ДРАТВА. Які чорт цябе нёс на дзіравы мост. Трэба было ўхапіцца за сабачы хвост! Хаджу, хаджу, крычу, крычу...

ГАННА. Не разарвуся-ж я на дзве (бярэцца за рукі).

ДРАТВА. Давай вячэраць!

ГАННА. Ты толькі і робіш тое, што ясі.

ДРАТВА. А што гэта ты маеш?

ГАННА. Спадніцу.

ДРАТВА. Якая-ж гэта спадніца, калі гэта ручнік.

ГАННА. Калі бачыш, што ручнік, дык на вошта пытаеш?

ДРАТВА. Якая ты вельмі разумная. Дзе ты гэтага розуму набралася?

ГАННА. Ужо дзе набралася, дык набралася, але не ў цябе, бо яго ў цябе зусім няма.

ДРАТВА. Пачакай, яшчэ пабачым, хто з нас разумны, а хто дурны.

ГАННА. (у бок) Ой ліха-ж маё! Пэўна пракляты Траяк яму ўсё чыста расказаў.

ДРАТВА. А што сёння варыла?

ГАННА. Што дам, тое і будзеш есці.

ДРАТВА. (есць) Капуста і каша! Што-дня, дык усё капуста і каша! А калі аладкі будуць?!

ГАННА. Тады, як наша ялавіца каровай стане.

ДРАТВА. Адна вада, дзе гушча?

ГАННА. Ой прычэпа за тры грошы. То кажа адна гушча, а цяпер — адна вада. Ніяк яму не дагодзіш.

ДРАТВА. Ты такі і праўда мне яшчэ не дагадзіла.

СВІСТУН. (пяе пад акном) «Тры дзерэвні, два села, восем дзевок одзін я».

Мае вам здраствуйце!

ГАННА. Пятрусь. Няшчасце маё. Чаго ён цяпер прыйшоў?

ДРАТВА. Цьфу! Свістун. Чорт ужо прынёс яго.

СВІСТУН (за акном) Что вы дзелаеце?

ДРАТВА. А хіба-ж ты не бачыш, шю вячэраем.

СВІСТУН. Ды дзе-ж вы вячэраеце, калі ты з жонкай цалуешся.

ДРАТВА. На-а табе, цалуешся — я ем капусту, а ён кажа цалуешся.

СВІСТУН. Ды што ты мые говорыш, ем капусту, калі я сам бачу, што ты цалуешся. Разве я аслёп, что-лі?

ДРАТВА. А каб яны табе павылазілі.

СВІСТУН. «А вот опять поцеловаўся»!

ДРАТВА. Ды ён здурэў, ці якога ліха. Дзе-ж я пацалаваўся?

СВІСТУН. Да еслі не веріш так ступай сам посмотрі. Может быть это стекло такое, что мне кажеться.

ГАННА. Гэта пэўна шкло такое. А ну — ідзі паглядзі.

Ганна — Свістун і Дратва.

ДРАТВА. А сапраўды трэба паглядзець, што гэта за шкло такое. (выходзіць, а следам за ім уваходзіць Свістун).

СВІСТУН. Трояк ему всё рассказал (сядае за стол, бярэ лыжку і цалуе Ганну). А што не мая праўда? Едім боршч.

ДРАТВА. (за акном) Што ты робіш?

СВІСТУН. Ем боршч (зноў цалуе).

ДРАТВА. Брэшаш! Пусці! Не цалуй мае жонкі!

СВІСТУН. Да разве я целую (Да Ганны) Праўда, што мы ямо боршч? (зноў цалуе).

ГАННА. А ўжо-ж, ямо капусту.

ДРАТВА. Калі я сам бачу.

СВІСТУН. Это тебе толькі так кажеться. Ступай сюды так і увідіш. А правда, голубка, какой смачны боршч? (цалуе зноў).

ГАННА. Праўда, але такі смачны, што хочацца і яшчэ — трэба трохі падліць. (Уваходзіць Дратва).

Ганна — Свістун і Дратва.

ДРАТВА. (каля парогу) Ядуць капусту! Далібог ядуць капусту. А я-б прысягнуў-бы, што яны цалаваліся (заглядае у міску). Поўную міску з’елі. Цьфу, згінь ты прападзі! Што гэта за мара такая?

СВІСТУН. Да я табе сказал, что это шкло такое.

ДРАТВА. Яны плямкаюць губамі, а мне здаецца, што яны цалуюцца. Цяпер мне аж на душы лягчэй стала. Мусіць яны і тады елі капусту, як Траяк праз акно глядзеў. I за што я паабяцаў яму боты? Не, ляпей я іх прап’ю, а маху не дам (да Свістуна). Скажы мне праўду, ці ты часам да маёй жонкі не таго...

СВІСТУН. Чего «таго»? Да как же я тваёй жене таго, когда другой чувствует к ней попеченіе.

ГАННА. Што такое?

СВІСТУН. Молчі!

ДРАТВА. Хто такі? Хто такі?

СВІСТУН. Да этот как его біж — слепой, Трояк что-лі?

ГАННА. Што?

СВІСТУН. Молчы!

ДРАТВА. Траяк кажаш?

СВІСТУН. Да, Траяк! По всему відно, что он около твоей жонкі тень наводіт і всякую антіменію подпуская?

ГАННА. I што гэта ён задумаў?

СВІСТУН. Молчы! Вот непрімерно третьего дня мы с ней сіделі, да как-бы тепер елі боршч, а он стоял за акном да всё к ней моргал.

ДРАТВА. Маргаў кажаш?

СВІСТУН. Однім глазом, да так моргал, что я і двумя не сумею. Вот спросі жену, та тебе скажет.

ДРАТВА. (да Ганны) Чаго-ж ты маўчыш?

ГАННА. Ну, моргаў, ужо-ж.

ДРАТВА. А болей што?

ГАННА. Казаў, што ты стары і дурны, а я маладая і прыгожая.

СВІСТУН. А вот, вот...

ГАННА. А пасля зайшоў у хату, абняў мяне і вось так пацалаваў (цалуе Свістуна).

ДРАТВА. Што робіш... Ну і што ты яму на гэта?

ГАННА. Узяла памяло і выгнала вось так, вось так з хаты. (Б’е Дратву).

СВІСТУН. Да пры том і я ему несколько ошейніков заклал. Вот поэтому он тепер к ней і ко мне злобу імеет і всякую клевету наводіт.

ДРАТВА. А такі і праўда клевета.

СВІСТУН. А ты може хорош гусь. Поверыл дураку да понапрасну солдатскую честь задел.

ДРАТВА. (кланяецца). Пане служывы, выбачай мне — як сказана, мужык цёмны, дурны.

СВІСТУН. То, то. А теперыча просі прошченія у своей жены. Ну, двігайся, полуоборот направо!

ДРАТВА. (кланяецца) Жонка, выбач мне.

ГАННА. Дурному і Бог прыказаў выбачыць.

ДРАТВА. Пан служывы, памажыце мне цяпер гэтага Траяка злавіць.

СВІСТУН. А ды мне за гэта што?

ДРАТВА. Дам вам, што захочаце.

СВІСТУН. (прыглядаючыся да ботаў). Как даш мне эті сапогі — так я подстерегу его, поймаю і отдам тебе в рукі, а тогда делай с нім, что угодно.

ДРАТВА. Добра — боты вашы.

СВІСТУН. Моі?

ДРАТВА. Вашы! (б'юць па руках).

СВІСТУН. Вот мы сейчас іх і абуем. (абувае боты).

ДРАТВА. Ну, цяпер гэты сляпы чорт не выкруціцца з маіх рук! Я яшчэ другое вока вылуплю. Я яму пакажу, як да чужых жонак хадзіць!

СВІСТУН. Вот сапагі, так сапагі. (бярэцца пад бокі і тупае нагамі).

ДРАТВА. Ну, цяпер пойдзем у карчму. Я пастаўлю вам боршч. Хоць грошай і няма, прап’ю. пояс, прап’ю світку, а з добрым чалавекам п’ю.

СВІСТУН. Хорошо ідём!

ДРАТВА. Пойдзем. А ты жонка глядзі!...

СВІСТУН. Ну да, ідём (выпіхае Дратву за дзверы). Вот как! (да Ганны) а ты прыготов мне покушать (бярэ старыя боты пад паху і выходзіць).

Ганна (адна)

ГАННА. Ха-ха-ха!... Босы, дурны мой стары. Але такі дурны, што другога такога трэба са свечкай пашукаць. Ён сапраўды паверыў, што гэта шкло такое! Ха, ха, ха!... А салдат хітры, о, о, о, хітры! Накпіў з яго і ўсю віну зваліў на Траяка! Але так яму і трэба! Няхай знае тое, дзе двое б’юцца, альбо кахаюцца, няхай трэці не мяшаецца. Ну, няхай Траяк не пападаецца майму старому ў рукі! (Уваходзіць Свістун).

Ганна і Свістун.

СВІСТУН. А что, правда, я скоро вернулся?

ГАННА. А стары мой?

СВІСТУН. Эгэ! За него оставь попеченіе, он не скоро вернется — пропіл шапку, пропіл пояс, пропіл світку і под стол паваліўся!

ГАННА. Няхай там сабе ляжыць на безгалоўе, ды на кароткі бок. А мы з табой цяпер цэлы вечар будзем вольнымі, як птушкі. Цяпер нам ніхто не перашкодзіць у нашым каханні.

СВІСТУН. Всё это хорошо, толькі песнямі соловья не кормят. Ты прежде провіантом снобжы, а после уже будем баляндрасы точыць.

ГАННА. А што-ж мы будзем есці? У мяне ёсць капуста.

СВІСТУН. Да я уже наелся капусты, бліны есть?

ГАННА. Есць і бліны. (Ставіць на стол міску з блінамі).

СВІСТУН. А я прынёс водкі. (ставіць на стол водку).

ГАННА. Ну еш, — тут як раз для цябе цэлая капа.

СВІСТУН. По-военному артыкулу сперва надо выпіть. (налівае). Я за твоё здоровье! (п'е).

ГАННА. А я за тваё (п’е).

СВІСТУН. А я опять за твоё. (п'е).

ГАННА. Я ізноў за тваё (п'е).

СВІСТУН. А я ешчё за твое (п’е). Ну что-же ты прізадумалась? Пей!

ГЛННА. А ці не многа гэта будзе?

СВІСТУН. Нет! Нет! (Ганна п'е). Вот так. Ну, молодец, молодіца, черноброва, белоліца!

ГАННА. А праўда, што такі маладзец!

СВІСТУН. Верно, точно так! Ах ты мая душенька! (налівае). Ну, вып’ем ешче по одной.

ГАННА. А як буду п’яная?

СВІСТУН. Нічего, будет веселее, спаёш мне что-нібудь (Ганна п'е). Ах! ты моя черноброва (абымае яе). Ну спой мне что-нібудь.

ГАННА. Добра! (бярэцца пад бокі, прытопывае нагамі падыходзіць да Свістуна, каторы есць аладкі).

Ну, цяпер ты мне заспявай.

СВІСТУН. Чего-ж можна! (Адкашліваецца, бярэцца пад бакі і скача каля Ганны).

ДРАТВА. (за дзвярыма) Адчыні! Жонка!

ГАННА. Ліха-ж маё.

ДРАТВА. (за дзвярыма) Ці чуеш! Гэй! Адчыні!

СВІСТУН. Вот как попался!

ГАННА. Бедная мая-ж галоўка! Што-ж я цяпер буду рабіць.

ДРАТВА. (за дзвярыма) Ці чуеш? Я зара дзверы буду ламаць!

ГАННА. Чую, ўжо, чую! Зараз (да Свістуна) Хутчэй хавайся!

СВІСТУН. Куды?

ГАННА. Сюды — пад лаву!

СВІСТУН. А еслі он меня найдёт?

ДРАТВА. (за дзвярыма) Пусці, бо зара дзверы выламлю! (б’е кулаком у дзверы).

ГАННА. Зараз-жа (да Свістуна) Лезь хутчэй! (Свістун лезе пад лаву. Ганна адчыняе дзверы, уваходзіць п’яны Дратва без шапкі, пояса і світкі).

Тыя-ж і Дратва.

ГАННА. (Да Дратвы) А дзе шапка? Дзе пояс? Дзе світка?

ДРАТВА. А дзе ён?

ГАННА. Я цябе пытаю, дзе шапка, дзе пояс, дзе світка?

ДРАТВА. А я цябе пытаю, дзе ён?

ГАННА. Няма тут нікога! Ах ты п’яніца. У хаце няма хлеба, няма солі, а ты ў карчму ходзіш п'янстваваць. Я табе кудлы абарву! (бярэ яго за чупрыну і б'е кулаком).

ДРАТВА. Ці ты бі, ці не бі, я яго ўсё роўна знайду (шукае па хаце).

ГАННА. Куды ты лезеш?! Там нікога няма.

ДРАТВА. (нагінаецца і глядзіць пад лаўку). А гэта што?! Дзе кій, дзе качалка?! (лётае па хаце і шукае). Няма, пачакай, трасца тваёй мацеры. Я зараз пайду і выламлю з плоту ламаку. (Ідзе да дзвярэй).

СВІСТУН. (з пад лаўкі). Дело табак!

ДРАТВА. (Варочаецца ад дзвярэй). Уцячэ чортава насенне! Трэба яго прывязаць да лавы (бярэ аборыну і прывязвае за ногі да лавы Свістуна). Цяпер ужо не вырвецца з маіх рук! Пачакай я зараз прынясу табе гасцінца. (выходзіць).

Ганна і Свістун.

СВІСТУН. (з пад лаўкі) Ну, брат Свістун тепер ляфа!

ГАННА. Уцякай хутчэй!

СВІСТУН. (з пад лаўкі) Да как же я утеку, когда я прывязан?

ГАННА. Скідай боты і ўцякай! Жыва! Бо ён зараз прыдзе з кіем. (Свістун скідае боты, так, што яны астаюцца прывязанымі да лавы, а сам бяжыць да дзвярэй).

ГАННА. Куды ты?! Уцякай праз акно. (Свістун уцякае праз акно. Уваходзіць п'яны Траяк).

Траяк.

ТРАЯК. Сказаў, што боты будуць і боты ёсць якраз каля лавы. Люблю кума, што слова трымае. (скідае свае ботоі і здзіўляецца, што прывязаны).

ГАННА. Пачакай, будуць табе боты. (выкідае яго боты за акно).

ТРАЯК. О! Гэты боты, дык боты, зараз пайду ў іх скакаць (пяе):

ГАННА. Будуць ўжо табе боты!

ТРАЯК. Як здарова, мая галубка? А дзе твой стары?

ГАННА. Пайшоў гасцінца табе прынесці.

ТРАЯК. Ох, якая-ж ты прыгожая, ды чорнабровая! Я цябе вельмі люблю.

Ты-яж і Дратва.

ДРАТВА. (каля дзвярэй) Ужо вылез!

ТРАЯК. Як жывеш кум Максім? Дзякую за боты!

ДРАТВА. Я табе дам боты! (Замахіваецца на яго кіям, зчапляюцца біцца, валяюцца на зямлі, валтузяцца. Уваходзіць Свістун).

Тыя-ж і Свістун.

СВІСТУН. Что за крік? Что за шум? Так его! Лучше! Пускай-же не в своё дело не мешается! (Да Ганны). Правда, моя красавіца?

ГАННА. А ўжо праўда!

ЗАСЛОНА

Канец