Багун

НЯЧЫСЬЦІК

Пагодным чэрвеньскім днём – акурат таго дня ў космас запусьцілі Валянціну Церашкову — жыхары гарпасёлка Азярышча ўбачылі на галоўнай пасялковай вуліцы дзіўнага выгляду незнаёмца. Нягледзячы на сьпёку, мужчына быў апранены ў цёмна-сіні бастонавы гарнітур, на нагах у яго былі летнія, сярэдняй зношанасьці сандалеты, на галаве сіняя, з завязанымі на вузлы ражкамі, насоўка, а ў правай руцэ ён нёс пацёхканы партфэль.

Мужчына зьлёгку накульгваў і, мяркуючы па ўсім, нікуды не сьпяшаўся. Ён разважліва прайшоўся ля руіны азярышчанскай царквы, убіўся ў натоўп, што стаяў каля крамы – тым часам у пасёлак прывозілі сьвежы хлеб, — паслухаў што кажуць людзі пра касьмічны палёт, і, спытаўшы – дзе тут жывуць самотныя пэнсіянэркі, — пашкандыбаў, прыпадаючы на правую нагу, па названых людзьмі адрасах.

Першай на яго дарозе паўстала Пелагея Катавод – бабуля пахілая і зьвяглівая. Стоячы каля весьніц, яна спачатку выглядала – ці прыехала гэта хлебавозка, а ўгледзеўшы незнаёмага мужчыну, прыклала далонь да лоба і напаўголасу, з прытоенай насьцярогай прамармытала:

— А да каго ж гэта?...

— Фотаздымкі-і… павялічвае-эм... – прасьпяваў, параўняўшыся з бабцяй, мужчына, і Пелагея Катавод, не дачуўшы – хто там каго павялічвае, хуценька падалася да хаты.

Незнаёмец, аднак, рушыў сьледам, абагнаў улякнутую Пелагею, і калі тая зьбіралася ўжо закрычаць, галянтна адчыніў дзьверы і яшчэ больш галянтна прашапялявіў: — Прашувс-с...

— Райпрамкамбінат... старыя здымкі павялічваем, – патлумачыў незнаёмец, калі яны ўвайшлі ў хату і дастаў з партфэлю стос фотапартрэтаў. – Вось, зірніце ўзоры...

Гаспадыня з насьцярогай ўзяла партрэты.

— Рэстаўрыруем здымкі самай дрэннай якасьці. Людзі на іх потым – як жывыя...

Бабця зірнула на першы партрэт і як не абамлела.

— А ці не Міколка гэта? — Пелагея хіснулася, гучна шморгнула носам, — Во.. і шапка такая ж...

Госьць падтрымаў гаспадыню, дапамог сесьці на кухонны ўслон.

Партрэт, які ўсхваляваў старую, быў не самым лепшым узорам. Выява вайскоўца ў будзёнаўцы была размытаю, адно гальштук на тле белай кашулі выглядаў кантрастна і непрыемна рэзаў вока.

Бабуля падхапілася на ногі, пайшла ў сьвятліцу, доўга поркалася ў шафе.

— А во… мой Міколка... і твар такі ж, і шапка тая ж...

«Муж, відаць», — падумаў госьць, разглядаючы пажоўклы, зь белым трохкутнікам у правым куце, фотаздымак.

— У фінскую згінуў. Толькі адзін ліст і прыслаў з фронту. Напісаў: «На подлыя правакацыі белафінаў адкажам сталінскім ударам»...

— Вам як, з гальштукам? – запытаўся госьць, хаваючы фотаздымак у блякнот.

Гальштукі будзёнаўкам, што праўда, не пасавалі, але старыя бабці, пабачыўшы прапанаваны ўзор, кожнага разу прасілі падмаляваць белую кашулю і такі ж самы шыявяз.

— А колькі ж гэта будзе каштаваць?

— За мастацкую падмалёўку дадаткова бярэм дзесяць капеек.

— Гэта ж тры капейкі дадаць, і батон можна купіць, — выдыхнула гаспадыня, і госьць, ні слова не сказаўшы, дакорліва матнуў галавой: маўляў, як можна людзкую памяць вымяраць нейкімі там батонамі.

Запісаўшы ў нататнік бабульчына прозьвішча, госьць запытаўся – ці трэба каму з суседзяў павялічыць фотаздымкі, і Пелагея сьпехам забалабоніла.

— Гэта ж во... да Нюркі зайдзіце, да суседкі маёй. Яна ўсё за мужа бядуе. Забіла, а цяпер во плача ды фотакартку цалуе.

— Як забіла? — уразіўся госьць.

— Ну як мужыкоў забіваюць... П’яніца ж быў, усё дачыста прапіваў. Прыйдзе абасцаны, схопіць сякеру ды ганяе жонку па Азярышчы. Тая крычыць ратунку, па суседзям хаваецца. Летась на Пакровы ўваліўся ў хату ды на падлогу абрынуў. А Нюрка схапіла за чупрыну ды як закрычыць: «Ну, п’янюга, хрысьціся, сьмертухна твая прыйшла! Адсяку табе зараз галаву!» Узяла ды заехала мужыку валёнкам па патыліцы, а той ўзяў ды памёр... ад разрыву сэрца. Во як бывае!

— І што – нехта бачыў, як яна... – госьць кашлянуў, — мужыка забівала?

— Бачыць – ня бачылі, але ж людзі гавораць, – пасьля таго старая схапіла госьця за крысо бастонавага пінжака.

— Ай, во... а ці праўда, што бабу ў космас запусьцілі?

— Праўда, — адгукнуўся госьць, выходзячы з хаты. – Лётчык-касманаўт СССР Валянціна Церашкова. Сёньня ад самага ранку перадаюць... Штурмуе разам з касманаўтам Быкоўскім касьмічную прастору.

— Ну, усё… – асуджана выдыхнула старая Пелагея, – цяпер чакай чорта напагасьціны!

— Якога чорта? — госьць сьцягнуў з галавы насоўку, выцер упрэлы твар.

— Язевічыха яшчэ ўвесну казала: як толькі бабу ў космас выправяць, адразу чорт на зямлю спусьціцца.

— І што ён тут будзе рабіць? — з усьмешкай прамовіў госьць, выціраючы узмакрэлую патыліцу.

— Як што... шкодзіць будзе, людзей з панталыку зьбіваць. Ня ведаеце – чым чэрці займаюцца? — з дакорам прамовіла гаспадыня, і госьць, чарговым разам хіснуўшы галавой, запісаў на ўсялякі выпадак адрас той самай Язевічыхі.

Праз два дні ў Пелагеі Катавод загавела душою рабая курыца. Ці то пакаштавала салетры, якую надоечы вазілі на самаскідах ды рассыпалі на дарозе, ці то пракаўтнула замест чарвяка іржавы цьвічок... Карацей, сканала чубатка, і цётка з тае нагоды дужа засмуцілася.

— А маё ж ты куранятка... а ці ж не я цябе карміла-гадавала-а, — залямантавала старая, падхапіўшы на рукі дохлую курыцу. Тым часам на суседзкім агародзе зашамацела капуснае лісьце і ў прамежку даўгога шыхту ўзьдзетых на тын гарлачоў узьнік усхваляваны твар Нюры – цыбатай саракоўкі з азызлым ад ячменю вокам.

— Польця! Што здарылася?!

— Курыца во падохла, — старая смаркнулася ў прыпол хвартуха, зірнула на суседку, а ўбачыўшы, што вока Нюрчына канчаткова заплыло, ужо акрыялым голасам запытала: — Ты ж мачой ці прыкладала?

— Чым толькі не прыкладала... і мачой, і... – Нюрка азірнулася – … гаўном. Ужо й белага сьвету ня бачу.

— Сурочыў нехта, — рашуча прамовіла Польця, і суседка, яшчэ раз азірнуўшыся, выпаліла: — Дык вядома ж хто...

Старая выпусьціла з рук чубатку.

— Гэта ж той… які прыяжджаў. Карткі што павялічвае. Я адразу ўгледзела, што ў яго вока паганае. Так і зыркаў наўкола, так і зыркаў! Трэба да Язевічыхі бегчы, хай сурокі зьніме, а то яшчэ якая халера накінецца.

І жанкі, не згаворваючыся, навыперадкі пабеглі ў супрацьлеглы канец вуліцы.

Ля крайняй хаты, як заўсёды такім часам, завіхаўся Язевічысін зяць — участковы Міхноў. Зяць жыў у райцэнтры, гойсаў па навакольлі на матацыкле і часьцяком завітваў да цешчы на абед.

Дастаўшы з калодзежу поўнае вядро, Міхноў шухнуў ваду на матацыкл, дробныя кроплі даляцелі да кабет, пры гэтым бабуля Польця незадаволена пырхнула, а Нюрка плюнула праз левае плячо.

— Чаго, Нюрка, твар захінаеш? Думаеш, не пазнаю? — крыкнуў участковы, і жанка, прыкрываючы далоньню заплыўшае вока, нячутна вылаялася.

— Увесь двор завэдзгаў, апівуда, — прабубніла Язевічыха, вітаючыся з сяброўкамі. – Зяця свайго старая люта ненавідзела, і ўсім скрозь казала, што Міхноў прагне загнаць яе ў магілу ды перапісаць на сябе хату.

— Толькі што курыца падохла! – задыхана прамовіла ў адказ Польця, спатыкнуўшыся на парозе. — Няйначай, чорт гэты зьвёў са сьвету.

— Хто, зяць мой?!

— Ды не... фатограф... ну, што карткі павялічвае... – Польця разьвязала хусьцінку, перавяла дых.

Пакуль сяброўкі аддыхваліся, у сьвятліцы абудзілася радыёкропка і пачуўся зьнявечаны радыёшумамі голас Валянціны Церашковай: «Усе сыстэмы касьмічных чаўноў працуюць выдатна! Самапачуцьцё выдатнае! Працягваем выкананьне праграмы сумеснага палёту».

— А ці ня я вам казала: як толькі бабу запусьцяць – чакай бяды. Прыйдзе чорт напагасьціны.

— Твая праўдухна, — прастагнала Нюрка, выціраючы сьлязьлівае вока. – Як толькі ў хату ўвайшоў – я адразу зразумела, што гэта нячысьцік. Вачыма так і сьвідруе, так і сьвідруе... І пах ад яго нейкі падазроны. Нашы мужыкі так ня пахнуць.

— Дык а што ж цяпер рабіцьме? Сёньня курыца падохла, а заўтра карова капыты адкіне. Ці хата агнём возьмецца, — прашаптала Польця.

— Ціпун табе... – буркнула Язевічыха, размашыста, усёй пяцярнёй перахрысьцілася і, стаўшы на зэдаль, дастала з-за абраза пук сухога палыну. – А я яшчэ падумала: і хто гэта мне чыгуны ў печы пераставіў? Ажнуль во хто!

Язевічыха чыркнула запалкамі, падпаліла пук, а задзьмуўшы агонь, стала абкурваць хату, мармычучы сабе пад нос: — Прэч, нячысьцік, з маёй хаты... і не вяртайся сюды ніколі...

У прысенку між тым мацюкнуліся і ў хату ўваліўся ўчастковы Міхноў. Кляцнуўшы носікам рукамыйніка, ён з гучным крэканьнем пляснуў на твар халоднай вады і, чухаючы пальцам вуха, жартаўліва запытаўся:

— Вы там што, цёткі, мох замест “беламору” смаліце?

— Каб цябе так пярун смаліў, — выдыхнула Язевічыха і, ужо на поўны голас паведаміла: — У пятніцу фатограф прыедзе, дык ты яго там, каля аўтобуса, пераймі. Партрэты возьмеш. Грошы мы ўжо заплацілі.

— А чые партрэты?

— Дзядзькі Міканора, матчынага брата, што ў мікалаеўскую вайну загінуў.

Міхноў зьняў з цьвіка ручнік, спытаў цётак – чаму фатограф ня можа прынесьці партрэты на дом, але тыя нічога не адказалі і выбеглі на падворак – абкурваць хляўчук і адрыну.

Аўтобус – запылены аднадзьверны “газон”, — жаласьліва скуголячы на пад’ёмах, пад’яжджаў да Азярышча. У салёне было горача, тлумна, і з Барыса за сямнаццаць кілямэтраў дарогі сышло сем патоў. Ён прыспана дзюбаў носам і галава ягоная раз-пораз прымашчвалася на плячук мажной, гарадзкога выгляду кабеты, што сядзела пад бокам. Кабета пры гэтым незадаволена торгала плечуком і каротка выдыхала: «Мужчына!» Барыс на імгненьне абуджаўся, прыспана глядзеў на спадарожніцу, і зноў, з панылым адчаем абрыньваўся ў сон.

Скрозь скавытаньне матору і мернае біцьцё крыві ў барабанных перапонках у сонную сьвядомасьць прарываліся цьмяныя зыкі: гамана пасажыраў, гусінае гагатаньне, уздыхі гарадзкога выгляду кабеты і пад цяжкімі, працятымі сонечнымі промнямі павекамі, мільганула раптам нечая пагрозьлівая постаць. Чапляючыся за голыя ногі, што тырчалі ў праходзе, ён пабег па вагону, заляцеў у прыбіральню, адчыніў вакно, вылез вонкі і завіс на руках, з жахам назіраючы за размытай стужкай зямлі пад нагамі...

— Мужчына, ну што вы, далібог... – кабета тыцнула яму локцем пад драбы, адсунулася, на колькі можна, і Барыс чарговым разам страсянуў галавой.

Апошнім часам яму сьнілася адно і тое ж: як ён, пятнаццацігадовы юнак, скакаў, ратуючыся ад міліцыянта, з вагону хуткага цягніка.

Пазяхнуўшы на поўную губу, Барыс працёр вочы, зазірнуў у газэціну, якую разгарнула суседка. У газэце, амаль палову паласы, займаў здымак касманаўтаў: Церашкова з Быкоўскім ішлі, нага ў нагу, па дывановым ходніку.

— Зірні, у Церашковай белыя «лодачкі», — прамовіла кабета, зьвяртаючыся да спадарожніцы, што сядзела ззаду. – У маёй сястры такія ж... Была ў яе неяк, прымерыла – як на мяне зробленыя.

— А дзе яна іх дастала? — запытала спадарожніца, і аўтобус рэзка загамаваў.

За шыбамі ўзьнялася пыльная кудаса і пачуўся сіпаты вокліч:

— Шофер, вазьміце...

— Сядай, бабуля, — гукнуў шафёр і ў аўтобус убілася Пелагея Катавод.

— Польця, ты адкуль? — крыкнула бабуля, што месьцілася адразу ж за кіроўцам, трымаючы кош з двума гусакамі, і Польця, паправіўшы хусьцінку, засакатала.

— Ай, во... сена варушыла на Дабранскай гары. Ды самлела на сонцы. Ледзь цягнуся.

Барыс узьняў ўгору партфэль, пасьміхнуўся бабулі, як старой знаёмай, позіркі іх сустрэліся і Пелагея, раскрыўшы шчарбаты рот, ударыла азадкам у дзьверы.

— Адчыніце... ай, людцы добрыя! А ён жа мне хату спаліць! — загарлала старая, кіроўца на хаду расчыніў дзьверы, і Пелагея Катавод кульнулася на кучу прыдарожнага жвіру.

— Польця, ты што, ашалела?! — крыкнулі з аўтобусу; кабета, што распавядала пра “лодачкі”, гучна пукнула; гусакі загарлалі, паспрабавалі ўзьляцець і адзін зь іх выбіў з роту ў кіроўцы прытухлую папяросу.

Аўтобус даў кругаля па пыльным пляцы і загамаваў ля прыземістай, на два вянкі ўрослай у зямлю «Чайной». Пасажыры разам падхапіліся, рушылі да выхаду і вадзіла, прыпальваючы “беламорыну”, жартаўліва паківаў пальцам наравістаму гусаку.

Барыс борздка скочыў з прыступкі, абабіў нагавіцы, зірнуў з-пад рукі ў канец вуліцы ды зьніякавеў, пачуўшы ўладны вокліч:

— Грамадзянін!..

Ля «Чайной» стаяў цёмна-сіні матацыкл, а на ім сядзеў, абапёршыся рукой на бэнзабак, чарнявы міліцыянт. Міліцыянт махнуў рукой, і Барыс, з апалай душой, ціснучы да грудзіны пацёхканы партфэль, падышоў да матацыкла.

— Вашы дакумэнты.

Плечы міжволі таргануліся, паказваючы, што ніякіх дакумэнтаў няма, і міліцыянт прымірэнча кашлянуў.

— Кульгаеце пасьля раненьня?

Барысу б кіўнуць галавой, згадаць мясьціну – дзе яго параніла, але ён быў з тых людзей, якія ніколі не маняць.

— Гэта яшчэ да вайны. Зь цягніка давялося скокнуць.

— А што так?

— Ды на вашага калегу ўзьбіўся. Бацька ў мяне быў фатограф, рабіў розныя карткі. Ведаеце – «Кахай мяне, як я цябе»... і збоку ружа падмаляваная...

— Бацька рабіў, а ты прадаваў?

Барыс уздыхнуў.

— У цягніках далёкага накіраваньня?

Давялося ўздыхнуць другім разам.

— Пад выглядам нямка?

Барыс панурыў вочы, а міліцыянт крутнуў ключ запальваньня і палез у нагрудную кішэнь кіцеля.

— А вось такіх здымачкаў твой бацька, выпадкова, не рабіў?

Барыс дрыготкай рукой узяў фотакартку. Картка, на шчасьце, была не ягоная. Гэта быў пераздымак зь нейкага замежнага часопісу: крамяная дэвотка з голым азадкам гарэзьліва глядзела цераз плячук, а на доле была падмаляваная няўклюдная, падобная на варону, галубка з капэртай у дзюбе і чырванеў разгоністы надпіс: «Напішы мне ліста!»

— Не, гэта ня наш жанр, — прамовіў Барыс, вяртаючы фотакартку.

— Добра, калі так... А то ведаеш, што бывае за выраб і распаўсюд парнаграфіі? — міліцыянт сьцягнуў з матацыклетнага вазка брызэнтавую апону, завёў матацыкл.

«З Атбасару, відаць, пазванілі», — з гэтаю думкаю Барыс залез у вазок, правёў рукой па гарачым твары. Тут, на новым месцы, ён яшчэ не прадаў аніводнай фотакарткі. Зрабіў, праўда, невялікую партыю з выяваю Валянціны Церашковай, і нават дамовіўся з адным інвалідам наконт рэалізацыі, але перадаць здымкі, на шчасьце, не пасьпеў. «А можа гэта інвалід заклаў? Завязуць зараз у міліцыю, потым учыняць ператрус, і аднаногі гаўнюк будзе за панятога».

Матацыкл, аднак, паехаў ня ў бок райцэнтру, а зусім у іншым кірунку.

— Бацька жывы, ці як?.. – крыкнуў, насупраць ветру, міліцыянт.

— Загінуў... пад Кіевам, — голасна азваўся Барыс і міліцыянт – а можа, гэта толькі здалося — спачувальна кіўнуў галавой.

Разганяючы з дарогі курэй і качак, службовы К-750 праехаў па бальшаку, завярнуў да клюбу і спыніўся ля парога пашарпанай кінабудкі.

— Ну, што сёньня круціш?

Пытаньне гэтае міліцыянт адрасаваў высокаму і такому ж, як кінабудка, пашарпанаму дзецюку, які зьявіўся на парозе.

— «Чалавека-амфібію». Цэлы год прасіў, толькі цяпер прыслалі. І то трэцяй катэгорыі. Не ведаю, як дэманстраваць. Адны парывы.

Дзяцюк уздыхнуў, выцер пот з лабаціны, і Барыс зразумеў, што той пакутуе ад пахмельнай хваробы.

Яны зайшлі ў кінабудку. Тут было прахладна, прыцемна, і пахла мышамі.

— Пагаварыць трэба... з грамадзянінам, — суворым голасам прамовіў міліцыянт, і калі дзяцюк падаўся да дзьвярэй, Барыс піхнуў яму ў руку сем рублёў – усе тыя грошы, якія меў у кішэнях. Кінамэханік няўлоўным рухам падхапіў грошы, а міліцыянт, на радасьць Барысу, крыкнуў яму ўсьлед: — І на зуб што-небудзь арганізуй!

Мерна рыпаючы хромавымі ботамі, міліцыянт прайшоўся ад сьценкі да сьценкі, падхапіў з перамотнага стала афішу з выяваю кінаактора Коранева – выканаўцы ролі Іхтыяндра, — акінуў яго пільным міліцэйскім вокам і зьнянацку запытаўся:

— Колькі вы тут ужо ў нас?

— Трэці месяц, — трапяткім голасам адказаў Барыс і адкашляўся.

— А дагэтуль дзе пражывалі?

— На цаліне. Горад Атбасар Акмолінс… э-ээ… Цалінаградзкай вобласьці.

— А ў каго жывяце?

— У роднай сястры. Працуе на тэкстыльнай фабрыцы.

Міліцыянт крахтануў, падхапіў з кута кавалак тоўстай супрацьпажарнай тканіны – яе накідваюць на кінапраектар, калі той займецца агнём, — хацеў, відаць, пашараваць прапыленыя боты, ды нечакана запытаўся:

— Партрэты прывёз?

Барыс сьцепануўся. «Гэтаму не набрэшаш. Усё ведае», — мільганула беспакойная думка і ён запабежліва раскрыў партфэль.

— Трое замоўцаў. Абяцаў сёньня занесьці. Там і прозьвішчы напісаныя. На адвароце.

— Раз абяцаў, значыць, занясём.

Міліцыянт прачыніў дзьверы, выглянуў на падворак.

Дзесьці непадалёку покаў футбольны мячык і чуліся дзіцячыя галасы.

— Гэй, гвардзейцы! Давай сюды!

На падворку затупалі і міліцыянт жартам прыклаў руку да брылька:

— Здравія жалаю, гвардзейцы! Пелагею Катавод, Нюрку Марковіч і Язевічыху ведаеце?

— Ве-едаем! — хорам адказалі з надворку.

— Занясіце ім гэтыя партрэты. Зразумелі? Усё! Адна нага тут, другая там, — выгукнуў міліцыянт, і калі на падворку зноўку затупалі, засьвістаў падшыванцам усьлед.

Рэха вясёлага сьвісту адбілася ў душы; душа выпрасталася, памкнулася ўгору, і Барыс, пазіраючы на міліцыянта, захоплена падумаў: «Свой хлопец!»

Неўзабаве ў кінабудку вярнуўся гаспадар. Ён прынёс тры бутэлькі «маскоўскай» і бляшанку кансэрваў «Пячонка траскі».

— Дваццаць капеек вінен застаўся, — з гэтымі словамі “кіншчык” выставіў справунак на перамотны стол і зноўку зьнік за дзьвярыма.

Міліцыянт падхапіў бутэльку, абабіў сьцізорыкам сургуч.

— Ну што, возьмем? — буйны струмень напоўніў на дзьве траціны мутную «малянкоўку».

Барыс кіўнуў у бок дзьвярэй, маўляў, трэба пачакаць гаспадара, але міліцыянт уладна махнуў рукой:

— Цягні... Яму шмат нельга. Кіно трэба круціць.

Гарэлка прайшла ў нутро з напругай.

Міліцыянт, кульнуўшы шклянку, таксама скрывіўся і, «закусіўшы» рукавом, стаў ускрываць сьцізорыкам бляшанку.

– Хоць бы «часьціка» ўзяў... зноў гэтая пячонка... у рот ня лезе.

Тут жа яны выпілі па-другой. Гэтым разам міліцыянт гучна ікнуў, задаволена пацёр далоні.

— Не, далібог, прыдушу калі-небудзь коргу лупатую.

Міліцыянт не патлумачыў – каго зьбіраецца душыць, і Барыс запабежліва напоўніў «малянкоўку».

— Уяўляеш, я ёй хату шыфэрам пакрыў, сьвятло правёў, падсьвінака з базару прывёз, а яна на мяне ў абласную ўправу паперу накатала. Ну задушыў бы, зьмяюку! — міліцыянт ляснуў кулаком па перамотным стале, і суразмоўніку давялося ўтаймоўваць бутэльку, якая ледзь не звалілася долу. У гэты момант за сьпінай дробна затупаў кінамэханік.

— Хлеба з суботы не вязуць. Во, выпрасіў у маткі, — “кіншчык” паклаў на стол кавалак хатняга хлеба, шмат зжаўцелага сала і пук зялёнай цыбулі.

— А што, матка хлеб пячэ? — запытаўся асьмялелы Барыс, жуючы адразу тры цыбульных пёры.

Кінамэханік нічога не адказаў, бо ўважліва глядзеў на паўнюткую шклянку, і толькі выпіўшы трунак, сіпата прамовіў:

— Пячэ... ды, кажа, мука патрэбна шатраваная.

— Бабы хлеб пякуць, зяцю чарку падносяць, а гэтая ж, с-сука... – страшным голасам выдыхнуў міліцыянт, і кінамэханік, якому, відаць, даўно абрыдлі такія нараканьні, падхапіўся, уключыў прайгравальнік і кінабудка скаланулася ад бадзёрага рытму «Кукарачы».

— Зноў уключыў гэтую херню! — міліцыянт расшпіліў кіцель. – У цябе Рабэрціна Ларэці ёсьць?

— Хто?! — перапытаў Лёха.

— Дзед Піхто, — выдыхнуў, аддзімаючыся пасьля гарэлкі, міліцыянт. – Сядзіш у кінабудцы як той барсук у нары... ня ведаеш – што ў сьвеце дзеецца. Ты хоць пра Церашкову чуў?

— Чуў, — азваўся Лёха, — кажуць, яны з Быкоўскім на арбіце ... Дзеля навуковага экспэрымэнту.

Міліцыянт хмыкнуў, але потым, нібыта згадаўшы пра штосьці, дакорліва павёў брывом.

— Яны ж у розных ракетах лёталі, як жа яны маглі ...? Ты ўвогуле канчай такія размовы. А то я табе хутка... язык у калоду зацісну.

— Ды я нічога. Гэта ж людзі кажуць.

— Лю-удзі... Гэта якія людзі? Можа, цешча мая? — міліцыянт палез пад стол за другою пляшкай, з пакутлівым уздыхам запытаўся Барыса: — Цешчу маеш?

— Памерла, адказаў Барыс, і суразмоўнік, ляснуўшы бутэлькай па стале, ці то жартам, ці то ўсур’ёз, прамармытаў: — Шчасьлівы чалавек.

Другую бутэльку пілі павольна і з асалодаю. Лёха пры гэтым ладна захмялеў, і Пятровіч – так звалі міліцыянта, — больш яму не наліваў. Падпёршы далоньню шчаку, “кіншчык” асавела глядзеў на шклянку і, шморгаючы носам, наракаў на свой незайздросны лёс. Лёху, як высьветлілася, даводзілася ня толькі «круціць кіны», але й касіць сена для калгаса, нарыхтоўваць для клюбу дровы, а таксама – апавядаючы пра гэта Лёха нават заплакаў – удзельнічаць у мастацкай самадзейнасьці: граць Чорта ў гогалеўскай п’есе.

Пятровіч слухаў Лёхавыя аповеды краем вуха, а пачуўшы пра мастацкую самадзейнасьць, упрыкмет пажвавеў. Хвіліну, з іранічнай усьмешкай, ён вывучаў асавелы Лёшкавы твар, потым задаволена рагатнуў:

— Падобны! Можаш граць Чорта без усялякага грыму.

Лёха жарту не зразумеў:

— Як гэта бяз грыму? Мяне ж сажай перапэцкалі, і лыч з рагамі пачапілі.

— А дзе той лыч? — Пятровіч абмакнуў у алеі, што заставаўся ў бляшанцы, хлебную скарынку.

Хістаючыся, Лёха выйшаў з кінабудкі, зайшоў у клюб – было чутна, як ён грукнуў дзьвярыма, — і праз колькі часу паўстаў у абліччы мастацка-самадзейнага Чорта.

Маска была зроблена з паралёнавай вяхоткі: фарбаваны чорнай фарбай лыч трымаўся на гумцы, а ад лыча ішлі два правадкі, на якіх дробна дрыжэлі рогі, прычым адзін рог быў напалову адарваны.

Сьледам за Лёхам маску прымерыў Пятровіч і, страшэнна задаволены, наліў кінамэханіку «з каптуром».

Гарэлка была выпітая, пячонка траскі даедзеная, бляшанка вынесеная на парог, дзе яе ўзяўся вылізваць аграмадны чорны кот, і Пятровіч, наставіўшы на кінамэханіка лісьліва-лагодныя вочы, ледзь чутна прамовіў: «Лёша!»

Кінамэханік п’янавата агледзеўся, ня цямячы – хто назваў ягонае імя, а потым гэтак жа ціха прамармытаў:

— Няма... ніхто ня гоніць...

— Лёша... трэба, — ужо голасна прамовіў Пятровіч і той, да каго ён зьвяртаўся, павагаўшыся, зь цяжкасьцю падняўся на ногі.

Вярнуўся Лёха на дзіва хутка, трымаючы ў руках заторкнутую кавалкам газэціны бутэльку з-пад шампану. Пятровіч пляснуў у ладкі, адкаркаваў бутэльчыну.

— Самагонка Сьцепулёвая? Па паху чую! Ох, штрафану я гэтага Сьцепуля... далібог, штрафану! Цікава – дзе ён дрожджы дастае?— у голасе міліцыянтавым, нягледзячы на роблена-суворыя ноткі, чулася шчырае захапленьне.

Кульнуўшы самагонкі, “кіншчык” кульнуўся і сам: паваліўся разам з услонам на цэмэнтавую падлогу, і давялося яго падымаць ды класьці, крэкаючы ад натугі, на перамотны стол. Барыс піхнуў пад голаў небараку парусінавы туфель, што зваліўся зь Лёхавай нагі, наструнена запытаўся:

— А як жа ён будзе «Амфібію» круціць?

— Што яму... упершыню? За яго жонка круціць.

Самагонка забірала як мае быць. Ужо пасьля першай чаркі ў галаве забомкалі званы, кінабудка забрыніла ўваччу і Барыс, слаба цямячы, што да чаго, памкнуўся да выхаду.

— І сапраўды, трэба выйсьці да ветру, — выгукнуў Пятровіч, заторкнуўшы недапітую бутэльку газэтным пыжом.

Што было потым – Барыс цьмяна ўяўляў. Аднекуль, як з глыбокай бочкі, далятала стракатаньне матацыкла, хтосьці ляпаў яго па карку, некуды цягнуў. На кароткае імгненьне сьвядомасьць праясьнела, ён адчуў, што ляжыць на капе ці то сена, ці то саломы, і пачуў зьняможаны голас Пятровіча: «Яшчэ чарку возьмеш?»

Абудзілі яго раскацістыя грымоты. Барыс расплюшчыў вочы і ў гэты міг задушлівы прыцемак асьвятліла зыркая маланка.

Галава балела, у роце было як насцана, усё цела шчымела, і Барыс, памацаўшы узмакрэлую прамежнасьць, зразумеў, што яго пакусалі рудыя мурашкі.

Яны ляжалі з Пятровічам непадалёку ад бальшака, на капе сьвежаскошанай травы; Пятровіч страшэнна, з буркатлівымі абэртонамі, хроп у абдымку з бутэлькай, і давялося доўга трэсьці яго за рукаво, а потым ляпаць далоньню па халяве запыленых ботаў.

Міліцыянт раздзер павекі, з вохканьнем прыўзьняўся, пацёр рукой патыліцу.

— Фу-у, бляха-а…

Пасёлак, відаць, быў непадалёку, бо разам з грымотамі цёплы ветрык даносіў каровіна рыканьне, гарланьне ўстрывожаных блізкай навальніцай пеўняў і глухую людзкую гаману – у клюбе, відаць, скончыўся фільм.

— Пахмяліцца трэба, а то памру... пры выкананьні службовых абавязкаў, — Пятровіч прыпаў да рыльца пустой бутэлькі, шпурнуў пасудзіну ў кусты.

— Вернемся, дождж перачакаем, — Барыс кашлянуў, прачышчаючы пераселую глытку. — Да таго ж, я партфэль у Лёхі забыўся.

— А я фуражку... на кінапраектар павесіў... – Пятровіч пакутліва паморшчыўся. – У коргі ёсьць бутэлька віна. Але ж гэтая курва хутчэй памрэ, чым дасьць пахмяліцца.

Яны падняліся на ногі, няпэўным крокам пайшлі да матацыклу.

— Слухай, я сам хацеў... але ў цябе лепш атрымаецца.

Барыс, не зразумеўшы, пра што размова, наставіў на сабутэльніка ашклянелыя вочы.

— Пужнем маю «маму», каб ёй болей чэрці ня мроіліся, — Пятровіч выцягнуў з матацыклетнага бардачка пазычаную ў Лёхі маску чорта, кінуў Барысу.

— А можа ня варта... стары чалавек...

— Ня сцы... гэтая корга цябе перажыве, — выгукнуў Пятровіч і ўладным кіўком загадаў пхаць матацыкл, каб выкаціць на бальшак.

Пятровіч загамаваў ля самых весьніц, аглушальна газануў і толькі тады заглушыў матор.

— Зараз мы ёй пакажам… мастацкую самадзейнасьць. Грукай, толькі як мае быць... пятым сталінскім ударам.

Хмель яшчэ ня выпетрылася з галавы. Барыса хіснула, і ён, перабіраючы пальцамі штыкетнік, рушыў да хаты. Маланка высьветліла высокі ганак, вышчарблены парог, жалезную клямку на дзьвярах. Неўзабаве за дзьвярыма грукнула вядро і пачулася незадаволенае мармытаньне: «Каб ты скруціўся, п’янюга... Няма спакою ні днём, ні ноччу...»

Барыс сьпехам, дрогкімі рукамі, насунуў на нос паралёнавы лыч.

— Ай, хто гэта?! — спалохана гойкнула Язевічыха і ў тое ж імгненьне парог пад Барысавымі нагамі здрыгануўся і ў прысенку – цяпер ужо з аглушальным зыкам – бразнула і пакацілася па падлозе пустое вядро.

Пятровіч заклапочана выплыў зь цемры. Убіўшыся ў прысенак, зяць укленчыў, прыпаў вухам да цешчынай грудзіны. Пару хвілін ён рабіў цешчы штучнае дыханьне, нарэшце мацюкнуўся і вокраччу вылез на парог.

— Стой тут, а я па фэльчара пабягу... — Пятровіч яшчэ раз мацюкнуўся і, ужо на бягу, незадаволена прасіпеў: — Здымі ты... йоп...

Што там трэба зьняць, Барыс спачатку і не зразумеў, ды тут жа, намацаўшы паралёнавы лыч, зьдзёр яго з носа і піхнуў у кішэню.

Хвілін праз пятнаццаць, у самую залеву, дарэшты ацьверазелыя, яны ляцелі па бальшаку, і Барыс, заплюшчыўшы вочы, ліхаманкава мармытаў малітву, якую ў далёкім маленстве яго навучыла маці. Фэльчар быў у адпачынку, дазваніцца да «хуткай дапамогі» не ўдалося – тэлефон у пасёлку не працаваў, таму, узгрувашчаўшы самлелую бабу ў вазок – адна нага не зьмясьцілася і ляжала паўзьверх вазка, — яны ляцелі ў райбальніцу, і матацыкл, налятаючы на калдабаны, раз-пораз адрываўся коламі ад зямлі.

«Хана... не даедзем... разаб’емся!» – мітусіліся ў галаве панічныя думкі, а калі матацыкл пайшоў на паварот, і вазок адарваўся ад зямлі на добрых паўмэтры, Барыс куснуў Пятровіча за мокрую сьпіну і малітоўна прастагнаў:

— Цішэй... не даедзем.

— Даедзем, бл-ляха! — крыкнуў, адплёўваючыся дажджавою вадой Пятровіч.

На імгненьне, калі матацыкл паехаў па нечым гладкім, Барыс разьмежыў павекі. Пасма мокрых валасоў узьбілася на вочы, таму ён ўбачыў толькі дошкі пад нагамі ды шэрыя парэнчы мосту пад самым бокам. А яшчэ ўгледзеў як ачунялая корга – відаць, з перапуду — убрыкнула Пятровіча нагою пад локаць. Матацыкл кінула спачатку ўлева, потым управа, парэнча з глухім трэскам пераламілася, і ў паветры, асьветленым злавесным бліскам маланкі, мільганула ільсьнянае галіфэ і такі ж ільсьняны хромавы бот, які нечакана аддзяліўся ад нагі і паляцеў... Зрэшты, куды паляцеў бот, Барыс не пасьпеў заўважыць, бо абрынуўся ў халодную ваду. Дно было пяшчанае, і гэта зьмякчыла ўдар. Не разумеючы – што зь ім і дзе ён, Барыс рушыў да берага, балазе, вады было па грудзіну, і наткнуўся на ашалелую Язевічыху. Тая канчаткова апрытомнела і адчайдушна лупіла па вадзе рукамі і нагамі.

— Лётаем, як Церашкова з Быкоўскім, — пажартаваў Барыс, дапамагаючы цётухне выбрацца на бераг, і ў адказ на той недарэчны жарт Пятровіч, харкнуўшы рачною тваньню, зьнясілена прастагнаў:

— Нага…

Пад раніцу, дарэшты мокры, Барыс уваліўся ў сястрыну хату і, не патрапляючы рукамі ў рукавы ды калашыньне, пачаў пераапранацца.

— Дзе ты быў? Чаго ты ўвесь мокры? — прыспана запыталася сястра Клава.

— Чаго мокры... Дождж вунь які прайшоў... аж дарогі паразмывала, — Барыс падцягнуў услон, стаў здымаць з шыфаньера валізу.

— Божухна, куды ты сабраўся проці ночы?

— У Атбасар. Пабуду там які месяц, потым вярнуся. Ты вось што... – Барыс прыцішыў голас, — калі хто будзе спытваць, скажы – паехаў, а куды – не сказаў.

— Ну чаго ты гойсаеш па сьвеце? Толькі што прапісаўся... працаваць стаў...

— Праца ад мяне не зьбяжыць, яна заўсёды са мной, — расчулена прамовіў Барыс і чмокнуў сястру ў цёплую скронь.

У цёмным і душным вагоне Барыса адразу ж пачало хіліць на сон; ён таргануў пару разоў носам, зьбіраўся лезьці на паліцу, ды тут па праходу, сьвецячы на бокі ліхтарыкам «жучок», прайшлі два міліцыянты. Сон зьляцеў з павекаў і рука пацягнулася да валізы. Бразнуўшы зашчапкамі, Барыс крадком агледзеў сонных пасажыраў і, намацаўшы ўкручаны ў ручнік стос падрыхтаваных да продажу фотаздымкаў, піхнуў яго ў прарэх расшпіленай кашулі...

У вагоннай прыбіральні ён расчыніў вакно, вытыркнуў галаву ў вузкую пройму і захлынуўся ад волкага паравознага дыму. Неба на ўсходзе ўжо ружавела і залівала пяшчотным сьвятлом бярозавы гай, які плыў насустрач дыму, бясконцымі белымі крэскамі пазначаючы далягляд. Насустрач, узьняўшы ўгору кароткія крылы, жывымі істотамі ляцелі сэмафоры, і Барысу здалося, што гэта менавіта тая мясьціна, дзе ён ляжаў калісьці са зламанай нагой, і, уражаны такім адкрыцьцём, шпурнуў насустрач волкаму ветру стосік фотакартак. Адна зь іх заляцела ва ўнітаз. Перафатаграфаваная з «Огонька» Валянціна Церашкова пасьміхалася з ілюмінатару нехлямяжай, падобнай да гарбуза ракеты, і праз увесь фотаздымак ляцеў імклівы надпіс: «Прывітаньне з арбіты!» Зьбіўшы апошнія кроплі, Барыс уздыхнуў, націснуў понаж, і ў прадоньні вагоннага ўнітазу, як у тым ілюмінатары, размытай плямай мільганула зямля.

* * *

«Дарагі браце!

У мяне ўсё добра. Жыву, працую. Наша брыгада змагаецца за права насіць імя лётчыка-касманаўта СССР Валянціны Церашковай: яна ж таксама была ткальляй. А больш ніякіх навінаў няма.

Барысе! Тут днямі заходзіў чалавек на мыліцах, пра цябе спытваў. Прасіў перадаць, што Язевічыху выправілі ў дурдом, а сам ён, відаць, атрымае інваліднасьць. Казаў, каб ты хутчэй вяртаўся. У прамкамбінаце таксама бядуюць, што ты зьехаў. Нават грошы аддалі з тваёй зарплаты, прычым без усялякіх пісьмовых даручэньняў. Так што прыяжджай, чакаю. Будзеш ехаць праз Маскву, прыхапі, калі ласка, пару кіло мукі альбо якіх крупаў, а то ў нашых крамах пуста. Цалую.

Твая сястра Клава».