Багун

СЬВЯТАЯ КРЫНІЦА апавяданьне

Блізу абеду, дзесьці а палове на дванаццатую, Лёнька Манчак выцягнуў з кішэні зашмальцаваныя рублі, таропка, мылячы вуснамі, пералічыў і памружыўся на столь, прыкідваючы, ці застанецца што на закусь.

— Хлеба вазьмі, ды кілек якіх, — падаў голас загадчык сельгасаддзелу Сазановіч – самы ўпіты работнік рэдакцыі, — і Лёнька падхапіўся на ногі.

Каб не патрапляць на вочы рэдактару, кабінэт якога месьціўся насупраць іхнага аддзелу і быў заўсёды адчынены, Лёнька вырашыў лезьці на двор праз адчыненае вакно. Пацягнуў просвы, бразнуў шыбаю, зьвесіў долу ногі і зьнерухомеў, аблашчаны сонечнымі промнямі.

“Божухна, цэлы месяц адпачынку!” – падумаў малады журналіст, боўтаючы нагамі ў паветры, і калі паехаў азадкам па падвоканьні, зьбіраючыся скокнуць на кветнік, за сьпінаю рыпнулі дзьверы і пачуўся незадаволены голас Мацьвіевіча:

— Манчак, зайдзіце да мяне.

У гэты момант Лёнька ўжо вісеў на руках і мусіў, сьлізгаючы па сьцяне мыскамі паўкедаў, лезьці назад у кабінэт.

— Цікуе, сволач, — прамовіў, густа дыхнуўшы перагарам, Сазановіч, калі за рэдактарам зачыніліся дзьверы.

Лёнька ўздыхнуў і скалелымі ад трывогі далонямі абабіў нагавіцы.

— Ну, што за фокусы? Чаму вісьнеш, як смаркачына на плоце? – Мацьвіевіч зацягнуў ямчэй квяцісты гальштук, перагарнуў настольны каляндар.

— Асадка выпала… хацеў падняць.

— У Сазановіча ўвесь час асадка выпадае, цяпер у цябе. Мне што, барану пад вокны пакласьці?

Рэдактар выпнуў грудзіну, зь дзяржаўнай суворасьцю зірнуў на падначаленага.

— У цябе калі адпачынак?

— Ды вось…. з панядзелку, — Лёнька вінавата пацёр далоні.

— Трэба зьезьдзіць у камандзіроўку…

— Іван Іванавіч, — плаксіва выдыхнуў падначалены, — я ўжо й бацькам патэлефанаваў… і квіток узяў.

— Нічога, квіток і здаць можна. Каго ж мне яшчэ пасылаць? Кальмаеў у адпачынку. У Курыльчыка жонка ў раддоме. Хто застаўся? Сазановіч? Дык той яшчэ на вакзале нап’ецца. Карацей, зьлётаеш у Азярышча. Сто пяцьдзесят кэмэ дарогі: за два дні, думаю, управісься. Дый тэма твая: атэістычнае выхаваньне, — рэдактар раскрыў зялёную тэчку, пасьлініў палец, зьбіраючыся перагарнуць паперы, але патрэбны дакумэнт быў перад вачыма. – Ліст прыйшоў… з абкаму партыі. У Азярышчанскіх ваколіцах пачала біць “сьвятая” крыніца. Два паралітыкі ачунялі, бясплодная баба нарадзіла… Едуць туды і зь бітонамі, і зь вёдрамі… Карацей, трэба даць разгорнуты матэрыял на гэтую тэму. Пагамані зь людзьмі, сустрэнься з галоўным лекарам тамтэйшай больніцы. Хай патлумачыць – з мэдычнага гледзішча, — чаму хворыя ачуньваюць… І запомні: матэрыял на кантролі абласнога камітэта партыі! – апошні сказ рэдактар прамовіў, калі Лёнька ўжо выходзіў з кабінэта.

Сакратарка Нюра – фарбавана-парфума-наманікюраная саракоўка — выпісала камандзіроўку, доўга хукала на пячатку.

— Не сумуй, Лёня. Выйдзеш з адпачынку на два дні пазьней. Зараз якраз дажджы абяцалі.

Лёнька пачухаў падбародзьдзе, спытаў нумар вакзальнай даведкі, а сакратарка, выдыхнуўшы ў адказ: — Цягнік а дзясятай раніцы, — закалаціла пальцамі па клявішах, друкуючы справаздачу з сэсіі абласнога савету.

Пасьля працы яны ўтрох – Манчак, Сазановіч ды рэдакцыйны фатограф Кенька, — завіталі ў павільён “Піва-воды”, узялі па кухлю “жыгулёўскага”, і Лёнька, азірнуўшыся на бокі, выцягнуў з нутраной кішэні пінжаку пляшку гарэлкі.

— Ты хоць бы камплімэнт калі сказаў, — азваўся Сазановіч, захоплена паціраючы рукі. – Кожны дзень завіўку робіць, пальцы на нагах фарбуе, а ты і ў той бок не глядзіш. – Размова ішла пра рэдакцыйную сакратарку.

— Пераб’ецца, — адказаў Лёнька і адвёў убок чуйны нос: ад Сазановіча пёрла сцакамі.

— Дарма-а, — сьпеўна прамовіў загадчык сельгасаддзелу, — я б на тваім месцы… — хвіліну бяседнік думаў – як скончыць фразу, але нічога не прыдумаў: глынуў сьліну і ў два глыткі выпіў паўшклянкі гарэлкі.

— А куды камандзіроўка? – запытаўся фатограф Кенька, выціраючы з барады піўную пену.

— У Азярышча. Там нейкую “сьвятую” крыніцу знайшлі, дык трэба выкрывальніцкі артыкул напісаць.

— Слухай, йоп… у мяне ж у Азярышчы цешча жыве… ад першага шлюбу, — усхапіўся Сазановіч. — Можаш у яе спыніцца. Нічога такая бабуля, з інтэлігентаў… праўда, крыху таго… — Сазановіч крутнуў пальцам ля скроні.

— А што зь ёю? – пацікавіўся Кенька, выцягваючы кішкі з вэнджанай скумбрыі.

— Ды так… загаворваецца. Кажа, да прыкладу, што… — Сазановіч азірнуўся, прытуліў голаў, савецкая ўлада да 2000 году не дажыве.

— А што яшчэ кажа? – уражана прашаптаў Кенька.

— Лёс чалавечы прадказвае.

— І што… спраўджваецца?

— Ня дай Бог, каб спраўдзіўся.

— А што такое? – разам выдыхнулі бяседнікі.

Сазановіч дапіў піва. З панылай утрапёнасьцю зірнуў на пену, якая павольна згасала на дне кухля.

— Аднойчы, яшчэ да разводу, прыйшоў… ну… выпіўшы. Пачаў жонку ўшчуваць. Ужо й ня ведаю, зь якой нагоды. А гэтая карга выйшла і кажа: не дажывеш ты, Міша, да пэнсіі. Цягнік цябе пераедзе.

Кенька так і застыў з кавалкам непражаванай скумбрыны ў роце, Лёнька Манчак укінуў у рот цыгарэту, прычым задам наперад, і стаў прыпальваць фільтр, а Сазановіч, падхапіўшы пустыя, надгрызеныя па краях, кухлі, рушыў да стойкі і, перадаючы іх праз людзкія галовы, рашуча прамовіў: — Паўтарыць!

У панядзелак, па абедзе, Лёнька Манчак скочыў з вагоннай прыступкі і доўга глядзеў на панылую — нібыта гуталінам па мёрзлым малаку — пісаную шыльду: “Азярышча”. Як заўсёды пасьля буйнай п’янкі яму было сорамна і моташна жыць. Мінулай суботы малады журналіст да ночы адседзеў у рэстаране, прапіў палову адпускных і згубіў выхадны крымпленавы пінжак: павесіў на прыслон рэстараннага крэсла, а калі вяртаўся пасьля хуткага танцу да століку, мадняцкай апранахі там ужо не было.

У прыстанцыйным буфэце ён узяў дзьве шклянкі гарбаты бяз цукру, выйшаў на ганак, і, прымасьціўшыся на цэмэнтавых прыступках, прагна піў гарачы напой, апякаючы паднябеньне і выціраючы рукавом буйныя кроплі з лобу. Неўзабаве да яго падышоў, прыпадаючы на заднюю лапу, валацужны сабака. паныла паглядзеў у вочы. Манчак дапіў гарбату, рушыў у буфэт і набыў кудлатаму дварняку пончык з павідлам. Цюцька, не жуючы, праглынуў пачастунак, ветліва завіхляў хвастом.

— Ну што, братка, дзе тут у вас гатэль? – жартам запытаўся камандзіраваны, тузануў сабаку за вуха, і той, задаволена скавытнуўшы, крутнуў галавой. Лёнька зірнуў у той бок куды паказаў дварняк, і ўбачыў на другім баку пыльнага пляцу драўляны аднапавярховік зь няроўнымі літары на франтоне: “Гасьцініца”.

У старой рассохлай будыніне было прыцемна, пахла каналізацыяй, а пад нагамі са старэчай зацятасьцю рыпелі-стагналі масьніцы.

Кучаравая, падобная ў прыцемку да Анжэлы Дэвіс адміністратарка доўга вывучала камандзіровачнае пасьведчаньне, нарэшце запісала штосьці ў сваім гросбуху.

— Месцаў пакуль што няма. Вызваляцца ўвечары. Так што рабіце свае справы, пагуляйце, а пасьля васьмі мы вас уладкуем.

Камандзіраваны хацеў быў сказаць, што працуе ў органе абласнога камітэту партыі, але змаўчаў, памкнуўся да выхаду і тут жа вярнуўся.

— Дзе тут у вас “сьвятая” крыніца?

— Вунь, бачыце, на сьцяне… схема вісіць. Хворыя кожнага дня прыяжджаюць, пытаюцца. Мы там усё намалявалі.

На кавалку няроўна абрэзанага ватману быў намаляваны чорны квадрат, ад якога ішлі ў гору няўклюдна-хвастатыя, падобныя да спэрматазоідаў, стрэлкі. “Савецкая – Чырвонаармейская – Прафінтэрну” – адбіліся ў памяці аплодненыя спэрматазоідамі азярышчанскія вуліцы.

… Кудлаты цюцька між тым па-ранейшаму сядзеў ля гасьцінічнага ганку.

“Цяпер не адчэпіцца”, — падумаў камандзіраваны і каротка сьвістануў.

— Давай, брат, паказвай дарогу!

Сабака падскочыў, славіў зяпай тлустую муху, пабег па пыльнай Савецкай вуліцы – акурат у той бок, куды паказвала схема.

Лёнька Манчак ішоў па мяккай, прыпарушанай шэрым пылам дарозе і пісаў у думках прэамбулу будучага артыкулу. “Трэба намаляваць гнятлівую атмасфэру… Шкада, што зараз лета. Больш бы пасавала позьняя восень”, — варочаліся ў галаве абрывачныя думкі, не пасьпяваючы за рухавым хвастом: сабака круціў ім усё больш імпэтна. Паволі ў галаве сталі складацца асобныя фразы. “Тупкая, пазначаная сьлядамі кірзавых ботаў сьцяжына панурылася ў глыбокі, зрэзаны ручаінамі яр. Уздоўж сьцяжыны ляжалі замшэлыя валуны, а на самой сьцяжыне злавеснымі анакондамі выгіналіся аголеныя карані старых хвояў… У шэрым, мышастага колеру небе, устрывожана гарлалі крумкачы…”

Сабака, згодна гасьцінічнай схеме, павярнуў на Чырвонаармейскую. Падзівіўшыся такой праяве, Лёнька стоена прашаптаў: — Наступны паварот, здаецца, налева. — Кудлаты праваднік, брахнуўшы на ката, што сядзеў на паркане, прабег сотню мэтраў і спыніўся, з ранейшым натхненьнем віхляючы хвастом. Не на жарты ўсхваляваны, малады журналіст прыцішыў крок, а калі праваднік, чарговым разам брахнуўшы, завярнуў налева, зацкавана пачухаў патыліцу. Гэтаму не было тлумачэньня: валацужны сабака вёў яго да крыніцы!

“Вул. Прафінтэрну, 2” – прачытаў Лёнька Манчак няўклюдны надпіс на сьцяне прысадзістай хаты, і, нібыта згадаўшы штосьці, стаў поркацца ў кішэнях. Патрэбную паперку знайшоў сярод жмутку пакамечаных рублёвак. “Вуліца Прафінтэрну, першы дом ад краю, зь пеўнікам на вільчаку”, — прамармытаў, разьбіраючы Сазановіцкія крамзолі камандзіраваны, і нейкая ўладная сіла пацягнула яго да весьніц.

Ён абапёрся адной рукой на шулу, другою грукнуў па паштовай скрыні – раз, потым другі, зьбіраўся ўжо ісьці сваёй дарогай, ды тут ў хаце штосьці бразнула, дзьверы падаліся і на ганку паўстала бялявая дзяўчынёха.

— А мне Міронаўну…

Дзяўчынёха – гадоў пятнаццаць, ня болей, — зьлёгку прымружылася, выцерла аб хвартух мокрыя рукі.

— А вы хто такі?

— Ды я… — госьць зьбянтэжана кашлянуў, — сябар Сазановіча… Міхала Іванавіча.

Дзяўчына рэзка павярнулася, рушыла ў хату і неўзабаве азвалася зычным, з водценем лёгкай панікі голасам:

— Заходзьце, вы нам якраз патрэбны!

Пераступаючы парог, Лёнька стукнуўся макаўкай аб нізкі вяршнік, заплюшчыў аб болю вочы і твар ягоны казытнула цёплая пара.

У хаце, пасярод кухні, стаяла вялізная балея, а за ёю, на лаўцы, ляжала штосьці нерухомае і некранальна-белае.

— Трэба бабулю на ложак перанесьці. Зусім разамлела.

Спавітая прасьцінамі бабуля ляжала, што той мярцьвяк. Лёнька падышоў крадком, сьцярожка паціраючы рукі, а калі дзяўчына, падхапіўшы старую пад пахі, матлянула галавой, маўляў, панесьлі ўдвух, адсунуў дзяўчыну ўбок. Бабця была лёгкай, як парушынка.

— Сюды, калі ласка, — гукнула маладая гаспадыня, узьбіваючы падушку.

Бабуля вохнула, расплюшчыла вочы, запытальна зірнула на госьця.

— Вам прывітаньне ад Міхала Іванавіча, — госьць выцер з рукава шматок мыльнай пены.

— Ну, як ён там? Усё п’е? – голас бабулін быў хоць і кволы, але мэлядычны.

Госьць вінавата перасмыкнуў плечукамі, а пачуўшы, як на кухні бразнула вядро – маладая гаспадыня чэрпала ваду з балеі, — прыстаўным крокам рушыў на дапамогу.

Разам яны паднялі цяжкую балею, вынесьлі на падворак і пад ногі ім кінуўся віславухі недарэка.

— Ваўчок, фф-у! – крыкнула дзяўчына, калі цюцька ўсьпёрся пярэднімі лапамі на хвартух.

Мыльная вада шуганула ў раўчук, пабегла ўздоўж плоту.

— Гэта наш мясцовы “чычэроне”. Да нас тут людзі прыяжджаюць, вады набраць з крыніцы – вы ж чулі, напэўна?.. – дык ён іх ад станцыі да патрэбнага месца даводзіць. Разумны сабака.

Ад пачутага ў Лёнькі Манчака нават засьвярбела пад дыхніцай і шчокі крануў румянец. Дый дзіва што… яшчэ дзесяць хвілін таму ён думаў, што цюцьку гоніць наперад нейкая чортава сіла.

“Вось так і нараджаюцца прымхі ды забабоны”, — падумаў журналіст і, пачасаўшы пабітую макаўку, вырашыў пачаць свой нарыс менавіта з гэтага эпізоду.

— А вы як у нас апынуліся – праездам, ці як?

— Прывялі да вас нялёгкія журналісцкія дарогі. Хачу напісаць матэрыял пра “сьвятую” крыніцу… Ці праўда, дарэчы, што паралітыкі, вады глынуўшы, у футбол гуляюць?

Дзяўчына торгнула галавой, заклікаючы госьця дапамагчы ёй занесьці ў хату балею, і ўжо на вэрандзе, ставячы судзіну да сьцяны, прамовіла:

— Пачакайце… давяду вас да той крыніцы.

Дарога да “сьвятых мясьцін” была няблізкай. Яны прамінулі вуліцу Прафінтэрну, потым яшчэ дзьве вуліцы, выйшлі на ўскраіну пасёлку і пайшлі старымі прысадамі, якія шумелі густымі ліпавымі шатамі. Поруч зь імі бег задаволены Ваўчок. Марына – так звалі дзяўчыну – дала цюцьку вялікі маслак, і цяпер сабака нёс маслачыну ў зубах, раз-поразу спыняючыся, каб пагрызьці ласунак. Зрэшты, раз-пораз спыняўся і Лёнька Манчак: занатоўваў у запісной кніжцы пачутыя ад Марыны зьвесткі. Пра лекавыя ўласьцівасьці крыніцы, як высьветлілася, ведалі яшчэ ў 18-м стагодзьдзі. Тады ж, коштам графа Лапацінскага — валадара тутэйшых мясьцін — поруч з крыніцаю збудавалі мураваную капліцу, а ў 1905 годзе, у памяць пяцёх палеглых у Манчжурыі азярышчанцаў, дарогу ад пасёлку да крыніцы абсадзілі ліпамі.

— А капліца захавалася? – задаўшы гэтая пытаньне, Лёнька ляснуў па далоні цупкім нататнікам.

— Камсамольцы разбурылі… яшчэ перад вайной. Бабуля казала, цэлы месяц з ламамі завіхаліся. А ў 35-м годзе на гэтым полі вайсковыя вучэньні ладзілі, і на месцы капліцы салдацкую прыбіральню ўладкавалі.

Лёнька Манчак адчуў лёгкую трывогу. Нават не трывогу, а так… штосьці асьлізлае і халоднае зварухнулася ў душы.

“Сьмела гаворыць”, — падумаў малады журналіст, казелячы вокам на дзявочую касу, якая з пшанічным бляскам іскрылася на сонцы. Каса была тоўстая, у руку таўшчынёй, але кароткай – ледзьве краналася гострых лапатак. Змагаючыся з п’янкім жаданьнем крануцца дзявочых валасоў, Лёнька азірнуўся, клікнуў Ваўчка, які заваждаўся з косткаю.

— Бабуля ваша, адчуваю, ня любіць савецкай улады?

— А за што яна павінна яе любіць? За восем гадоў лягеру?

— Якога лягеру? – выдыхнуў Лёнька Манчак, расшпільваючы верхні гузік кашулі.

— Піянэрскага, — бязьлітасна і проста адказала дзяўчына, і больш ужо, аж да самай крыніцы, яны не прамовілі ні слова.

… “Сьвятая” крыніца была зусім не такой, якой уяўлялася. Не было тут ні валуноў, ні бязладзьдзя земляных глыб, ні аголеных, падобных да амазонскіх анакондаў каранёў. А быў парослы кустамі пагорак, з-пад якога вірліва вырывалася, уздымаючы фантаны цёмнага пяску, ледзяная вада. Тое, што вада страшэнна халодная, Лёнька пераканаўся, торкнуўшы пальцам у ручай, што бег ад крыніцы. Дый паветра наўкол было вільготным і халаднаватым.

На ўбітай людзкімі нагамі й засеянай бітай цэглай палянцы сноўдала колькі жанчын. Адна зь іх, з выгляду, багамолка, штосьці пісала на паперцы, мацавала іх чорнымі “аптэчнымі” гумкамі да бутэлек з-пад шампанскага і, перахрысьціўшы, перадавала жанкам, што стаялі перад ёй на каленях.

— Ну што, ачысьцімся ад грахоў? – гульліва вымавіў Лёнька Манчак, прысеўшы ля крыніцы. Набраўшы ў жменю вады, ён глынуў ледзяной прахалоды, вясёлымі вачыма зірнуў на спадарожніцу. – Вы самі хоць бачылі, каб паралітыкі на ногі ўставалі?

— Бачыла. Пры мне жанчыну прывезьлі…

— На чым?

— На матацыкле. У вазку сядзела. Мужчыны яе паднялі, да вады паднесьлі: ногі былі паралюшам разьбітыя.

— Ну і…

— Пасадзілі. Хацелі адразу вадою пырснуць, але яна папрасіла ўсіх адысьці. Сядзела так можа паўгадзіны. Спалатнела ўся, спацела, нават плечы задрыжэлі. Потым паліла каленкі вадою і ўстала на ногі.

— Э-эх! – іранічна выгукнуў журналіст, але тут жа схамянуўся пад суворым позіркам суразмоўніцы.

Дзяўчына глядзела на яго без усялякай спадзеўкі ўбачыць нешта добрае.

— Не… ну… мэдыцыне вядомыя падобныя факты. Магчыма, у той жанчыны была нэрвовая хвароба, а можа гэта наагул шарлатанскія штукі…

— Знаёміце мяне з фрагмэнтамі свайго будучага артыкулу? – бязь ценю крыўды выдала дзяўчына, і суразмоўнік прыкусіў язык.

“Штучка яшчэ тая… Сядзіць у глухмені, а размаўляе як сталічная аксэлератка. Бачылі мы такіх, — пакрыўджана падумаў журналіст, а каб напоўніць голаў чымсьці карысным, стаў складаць у думках плян выкрывальніцкага артыкулу. Плян, аднак, не складаўся, і думкі, а потым і вочы ізноў засяродзіліся на спадарожніцы. На шыі дзявочай залаціўся лёгкі пушок.

— Я ў Піцеры жыву. Сюды на вакацыі прыяжджаю.

Лёнька з палёгкай перавёў дыханьне. Усё раптам стала простым і зразумелым. Вядома ж, Піцер… гэта ня нашая глухая правінцыя. І вучыцца, відаць, у якой-небудзь спэцшколе.

— Вучуся ў школе з музычным ухілам, — патлумачыла, падслухаўшы ягоныя думкі, Марына. – Думаю пасьля школы ў кансэрваторыю паступаць. Мне вось трэба на фано займацца, а я тут лынды б’ю. Хаджу, праўда, у мясцовы РДК, брынкаю на піяніна, але яно дарэшты разладжанае. Дый мальцы азярышчанскія ўвесь час чэпяцца.

Яны абагналі цыбатую, апраненую ў нейкія чорныя мэтлахі, цётку. Тая ішла, ціснучы да грудзей бутэльку з вадою.

“Надзя, баліць галава”, — прачытаў ён на паперцы, якая была пачэплена да бутэлькі, і дакорліва страсянуў галавой.

Калі пераходзілі праз ручай, Лёнька падаў дзяўчыне руку. Ад поціску цёплай дзявочай рукі ў яго закружылася галава і ён фізычна адчуў, што перайшоў не праз ручай, а праз нябачную рысу, за якой засталася ягонае мінулае жыцьцё. І нават застыў на імгненьне ў чаканьні чагосьці новага і непазбыўнага.

— Марына! – выдыхнуў ён, спужаўшыся ўласнага голасу.

Дзяўчына азірнулася, і ейны зьдзіўлены твар у асадзе ліпавых шатаў працяў душу салодкім болем.

— Што? – перапытала дзяўчына.

— Ды так… нічога… — сумеўся наш герой. – Проста мне падалося, што так ужо некалі было. Што я ўжо бачыў гэтыя ліпы, ручай, гэтую сьцяжыну. Вас такое адчуваньне не наведвае?

Ён, вядома, чакаў станоўчага адказу, але Марына матлянула касой і не да места запыталася: — Вы да нас зойдзеце?

Лёнька Манчак прыпыніў хаду.

— Вы ж яшчэ з бабуляй не пагаманілі. І просьба ёсьць… У нас крэсла-гушкалка развалілася. Паглядзелі б, можа што зрабілі. Бабуля любіла ў ім сядзець.

Душа Лёньчына напоўнілася дзіўным узрушэньнем.

Усю дарогу да хаты ён распавядаў Марыне розныя вясёлыя гісторыі. Распавёў пра тое, як іх, студатрадаўцаў, пакусалі камары, ды так, што апухлі вочы і іх адкрывалі з дапамогаю запалак; як яны аднойчы падцерліся лістамі баршчэўніка і потым бегалі з апухлымі кезаўкамі ў мэдпункт… а там была маладая лекарка. Апанаваны красамоўствам, ён паведаміў, што савецкая журналістыка хворая на паралюш і тут ніякая сьвятая вада не дапаможа, нарэшце, пачаў імітаваць свайго цёзку – Лёньку Брэжнева, як той уручаў ордэн Дружбы народаў мангольскаму лідэру Юм-жагій-ну Цэ-дэ-цымбалу. Марына шчыра сьмяялася і ён адчуваў сябе амаль што шчасьлівым.

З крэслам-гушкалкай, што праўда, давялося папоркацца. Ён нават хадзіў да Марынчыных суседзяў – узяў пару патрэбных шрубаў. Калі ж крэсла было адрамантаванае – рамантаваў на двары, бо бабуля, як шапятнула ўнучка, не любіла грукату, — хітнуў яго на поўную амплітуду.

— Сядайце, юная багіня, — мовіў зь дзіўнай для сябе сьмеласьцю, і калі Марына села і прамовіла: — Клясна! – ён адчуў сябе напоўніцу шчасьлівым чалавекам.

Быў ужо адвячорак, і гаспадары прапанавалі застацца на начлег. Бабуля наагул была негаваркая, але тут падала голас:

— Куды ж вы пойдзеце? Кладзіцеся на гарышчы. Там у нас сена для казы.

Госьць дзеля прыліку адмаўляўся, казаў, што замовіў нумар у гасьцініцы, але пачуўшы, што на гарышчы свойчас любіў спаць Мішка Сазановіч, з робленым уздыхам пагадзіўся.

Даўно не пачуваў ён сябе так вольна, так утульна, як у гэтай прысадзістай (выцягні руку – кранесься столі) хаціне. І пакуль Марына завіхалася на кухні, гатуючы вячэру, Лёнька крадком, каб, ня дай Бог, не патрывожыць бабулю, прайшоўся па сьвятліцы, памацаў карэньчыкі старых, ня йначай, дарэвалюцыйных кніг на паліцы, крануў струну пашарпанай гітары, якая вісела на сьцяне, і душу ягоную апанавала пякучае жаданьне зараз жа сесьці за стол і напісаць, ад пачатку да канца, матэрыял пра Азярышчанскую крыніцу. Змагацца з такім жаданьнем не было сіл, таму ён папрасіў у Марыны аркуш паперы і прысеў да стала.

“Погаласкі аб “сьвятых” крыніцах, якія здавён часу разьдзімаюць царкоўнікі, спароджаныя рэдкімі фактамі “цудадзейнага” вылячэньня. Раз-пораз у асяродзьдзі нешматлікіх сёньня вернікаў распаўсюджваюцца чуткі пра тое, як кульгавы ад нараджэньня чалавек, каўтнуўшы “сьвятой” вады, адкідвае ў бокі мыліцы і скача гапака; як разьбітая паралюшам дзяўчына панурвае ў крыніцу нерухомыя ногі ды неўзабаве скача на пару з кульгавым; як бясплодная кабеціна, прыпаўшы да вады, тут жа, без удзелу мужа, цяжарыць. Апошнім часам месцам падобных “цудадзействаў” стала крыніца ў пасёлку Азярышча, куды і выправіўся днямі наш карэспандэнт”.

Лёнька перачытаў прэамбулу, адкінуўся ў крэсьле і нечакана заўважыў, што бабуля адсунула ўбок фіранку, якая закрывала ложак, і неадрыўна глядзіць яму ў сьпіну.

— Унучка казала, у газэце працуеце.

— Ну так… — зь неахвотаю вымавіў госьць, фізычна адчуваючы, як зьнікае з душы творчае натхненьне.

— І пра што даводзіцца пісаць?

— Ды так… пішам розную лухту.

— А навошта пішаце?

— Як чаму? Нам жа за гэта грошы плацяць, — прамармытаў малады журналіст з ноткамі абурэньня.

Ён чакаў новых пытаньняў, але бабуля моўчкі, зморанай рукой, паклікала яго да сябе. Лёнька падняўся, падышоў да ложку.

— Дайце руку.

Бабуля ўзяла яго за цэўку рукі, спытала – як ён сябе пачувае, а потым, гукнуўшы: — Налі Леаніду мёду! – узяла другую руку і ціха дадала: — Не, мёд не дапаможа.

— Ежа на стале! – крыкнула Марына, і госьць, даўшы веры Мішкавым словам, што бабуля “з бзікам”, пайшоў у кухню.

Ноччу ён ляжаў, закінуўшы рукі за голаў, і неадрыўна пазіраў на вясёлкавую зорку, якая мігцела ў шчыліне між дошак.

“Дзіўны сьвет, і дзіўныя ў ім людзі”, — думаў той хвіляй Лёнька Манчак, шчасна, аднымі вуснамі, пасьміхаючыся ў цемры. Яшчэ раніцою ён сядзеў у рэдакцыі і пісаў справаздачу аб сэсіі абласнога савету, а цяпер вось ляжаў на гарышчы чужой хаты, глядзеў на далёкую зорку ды слухаў цвыркуна, што абзываўся з капы сухой канюшыны. За дзень Лёнька добра-такі стаміўся, на павекі наляцела была імклівая дрымота, ды тут жа і адляцела, гнаная бязладнымі думкамі пра дзяўчыну і яе бабулю. Гэтыя дзьве істоты ўбіліся ў душу, напоўніўшы яе мяккім сьвятлом і сьвежым паветрам. Лёнька ўяўляў залацістыя кудзеркі на тонкай дзявочай шыі і яго не пакідала адчуваньне палёту. А на мяжы палахлівага сну, адчуў раптам, што правальваецца цёмную пройму, на дне якой варушылася штосьці яшчэ больш цёмнае і няўцямнае. Лёнька прыхапіўся, улякнута падкурчыў ногі. У адчыненым паддашкавым акне паўстала Марына з абярэмкам пасьцельных прыладаў. Мільгнула белая сарочка, з шумам упаў цюфяк, узьнялася і ціха легла долу прасьціна.

— Душна ў хаце. Прывыкла на сене спаць… — яшчэ хвіліну ў дальнім канцы гарышча шамацела канюшына, а потым усё аціхла.

— Толькі папярэджваю: бяз жартачак.

“Ды якія там жартачкі… з падлеткамі”, — хацеў сказаць Лёнька Манчак, ды ня змог: язык прысох да паднябеньня. Ён ляжаў і слухаў парывістае біцьцё ўласнага сэрца. Нарэшце, сабраўшыся з думкамі, клекатлівым голасам запытаўся:

— А бабуля… нічога ня скажа?

— Не хвалюйцеся, я тут зь яе дазволу. Бабуля людзей наскрозь бачыць.

— Яна ў вас як біярэнтген, — пажартаваў Лёнька.

— Рэнтген што… косткі высьвечвае ды розныя іншародныя прадметы. А бабуля, апроч таго, і хваробы бачыць. Возьме за руку, і адразу ведае: на што хварэеце.

Калісьці Лёнька чытаў штосьці пра падобны фэномэн. Нейкая кабеціна на далёкім Алтаі таксама брала за руку і ставіла дакладныя дыягназы. Да яе, як пісаў папулярны часопіс, прыяжджалі хворыя з усёй краіны.

— Чаму ж яна прыхоўвае такі талент? Распачала б мэдычную практыку, кучу грошай зарабіла, — Лёнька пасьміхнуўся, прыкусіў сухую, салодкую на смак, травінку.

— Ня хоча яна гэтым займацца. Дый людзей ня надта любіць.

— І цябе таксама?

— Ну, мяне яна любіць. А яшчэ маму любіць ды цётку Тацяну, зь якой разам у лягеры былі. Цётка таксама зь Піцера. Увосень і ўзімку прыяжджае, бабулю даглядае.

Прасторная і сьветлая душа Лёньчына нечакана ўзбунтавалася, шэрай мышынай шкрабанула да глоткі. “Лухта нейкая, — падумаў малады журналіст, — як гэта можна вызначыць хваробу адным дотыкам рукі. Зразумела цяпер, чаму старая за пальцы хапала: чмуру ў вочы пускала.”

Шукаючы выйсьця свайму абурэньню, Лёнька намацаў штаны, якія ляжалі пад бокам.

— Прыбіральня адразу направа, — гукнула Марына, і госьць, прабурчэўшы: — Пайду папалю, — адчыніў паддашкавыя дзьверцы.

Зорнае неба абрынулася на яго ўсім сваім зіхатлівым бязьмежжам. Ён нават ня здолеў прыпаліць ад першай запалкі, захоплена пазіраючы на зоркі, і ачуўся толькі тады, як агонь апёк пальцы. Цыгарэтны дым быў як ніколі прыемным. Ад асалоды ў Лёнькі нават замлела грудзіна. Ён зрабіў пару зацяжак і насьцярожана сьцяўся. За сьпінай зашамацела сена і Марына, крануўшы яго прыполам даўгой кашулі, таксама села на драбіны.

— Вы любіце зоркі?

Па целе Лёньчыным прабегліся нэрвовыя дрыжыкі, сьцяўшы скуру на лобе.

— Люблю. Асабліва вунь тую, — Лёнька тыцнуў цыгарэтай угору, — … зіхціць празь дзірку.

— Якая гэта?

— А вунь, бачыце, леваруч ад Вялікай Мядзьведзіцы (гэта было адзінае сузор’е, якое ён ведаў).

— Арктур, сузор’е Валапаса, — край дзявочай кашулі ізноў крануўся сьпіны і ў Лёнькі ўраз пачырванелі шчокі.

— А што… яна можа і будучую сьмерць прадказаць? Ну, напрыклад, возьме за руку і скажа ад чаго памрэш: ад хваробы якой, ці пад коламі цягніка, – Лёнька закашляўся ад дыму.

Марына хвіліну маўчала.

— Чалавеку гэтага ня трэба ведаць… Так жыць лягчэй. Можаце ўявіць – чым сталася б нашае жыцьцё, калі б мы ведалі дату сваёй сьмерці?

— Яно так, — пагадзіўся суразмоўнік і, зацягнуўшыся раз астатні, захоплена выдыхнуў: — Добра тут у вас.

— Мне й самой падабаецца. Бабуля ўпрошвае ў Азярышчы застацца. Калі б ня музыка, дык засталася б.

У нетрах хаты штосьці таропка загрукатала і Марына падхапілася з драбінаў.

— Бабуля грукае. Спаць пара.

…Лёнька доўга ляжаў бяз сну, потым ціха паклікаў Марыну, але дзяўчына не азвалася, відаць, ужо спала, і ён, адчыніўшы дзьверцы, доўга глядзеў на Арктур, аж пакуль той не схаваўся за дахам адрыны.

Раніцою яго абудзіў суседзкі певень. Певень загарлаў, залопаў крыламі і на коўдру леглі, прабіўшыся праз шчыліны, плямы гарачага сонца. Галава, відаць, ад бессані, была цяжкой, а ў горле пяршыла. Ён нават падумаў, што ў глытку ўбіўся асьцюк і, апранаючыся, раз-пораз керхаў у далонь. Пакуль спускаўся па драбінах, адчуў, як цела наліваецца млявай млосьцю і ўвачавідкі цяжэе патыліца. У хату ён увайшоў, трымаючыся за вушак. Гаспадыня сядзела ў крэсьле-гушкалцы і чытала часопіс.

— Ваду пілі з крыніцы? – запыталася бабуля, зыркнуўшы на госьця паўзьверх акуляраў.

Госьць моўчкі кіўнуў.

— Вось яна і адпомсьціла.

Не дабіраючы сэнсу бабчыных словаў, госьць сеў на канапу, адхапіў твар далонямі.

— У горле асьцюк, патыліца баліць, ногі ня ходзяць?

Не адрываючы далоняў ад твару, госьць зноўку кіўнуў.

— Бярыце маю падушку, коўдру – і кладзіцеся. Марына ў краме, зараз вернецца.

— Дзякуй, але мне трэба ісьці, — рашуча прамовіў госьць і кульнуўся на канапу, ды так рашуча, што пад ім застагналі старыя спружыны.

…Хвароба падступіла рашуча і незваротна. Госьць ляжаў з заплюшчанымі вачыма і яму здавалася, што канапа гушкаецца ў паветры. Ляціць да гары, на хвілю спыняецца і адразу ж абрыньвае ў бяздоньніцу. І адтуль, зь бяздоньніцы, даляталі глухія жаночыя галасы:

— Чаму ты яго не папярэдзіла? Ваду трэба з бутэлькі піць, як крыху сагрэецца.

— Я адкуль ведала, што ў яго мігдаліны хворыя. Я п’ю адразу з крыніцы, і мне нічога не бывае.

Потым у вушах бомкнулі званы, у твар дыхнула нечым гарачым, як быццам адчынілі перад носам распаленую печку, у душу, навылёт яе працінаючы, уляцела замятуха слоў, твараў, страхаморлівых, залітых крывавай барвай, краявідаў; потым яго паляпалі па плячы і ўваччу паплыла размытая белая пляма.

— Прозьвішча…

— Як-як? Манчак?

— Колькі гадоў? Дваццаць пяць?

— Раскрыйце рот… Скажыце “А-аа!”

Ён выдыхнуў: “А-аа!” — і папярхнуўся ад млосьці.

— Та-ак… пасьцельны рэжым… на шыю – цёплы кампрэс… горла паласкаць растворам марганцоўкі… — галасы аддаляліся, глухлі, ён расплюшчыў вочы, з жахам зірнуў на дыван, што вісеў над канапай. Дыван расплыўся, задрыжэў уваччу, і ён зразумеў, што гэта не дыван зусім, а нейкая чырвона-чорная багна, у якую ён панурваўся, марна спрабуючы выбрацца вонкі. Вось яна, сьмертухна! Чаму ж бабуля не сказала, што яна прыйдзе так хутка. Божухна, калі б я толькі ведаў… я б ашчаджаў кожную хвіліну, працаваў 24 гадзіны ў суткі! Ты чуеш, Марына?

— Чую, чую… глыніце мікстуры… у вас гарачка.

Зубы заляскаталі па конаўцы. На момант ён ачуўся, але ў той жа міг дыван ізноў расплыўся ў вачах, ператварыўшыся ў чырвоную, пякельна гарачую патарочу.

Ён абудзіўся, дарэшты мокры, і няўцямна зірнуў у акно. Знадворку цадзілася паганенькае змрочнае сьвятло і цяжка было сказаць, якая пара на двары: раная раніца, ці позьні вечар. Лёнька павярнуў голаў і ўбачыў Марыну. Яна спала на падлозе, ля ягонага ложку.

— Марына, — аднымі вуснамі прашаптаў Лёнька.

Дзяўчына падхапілася.

— Зараз прасьціну памяняю, мокрая ўся. І казінага малака вып’еце. Дапамагае.

— Я што, трызьніў?

— Было крыху… Павярніцеся на бок, калі можаце. Трэба прасьціну выцягнуць.

Ён выпіў цёплага малака, зноўку заснуў і прачнуўся сонечным ранкам.

Першае ўражаньне было, што ён пазбыўся цела. Але, зварухнуўшы нагой, зразумеў, што апавіты хвораю немаччу.

У хаце было пуста.

Ён прыслухаўся. Хтосьці гучна шоргаў у дзьверы і чуўся незадаволены Марынін голас.

— Ну куды? Нельга ў хату!

Але вось дзьверы расчыніліся, паветра напоўнілася шаргатлівым цокатам і ў нос дало густым пахам псіны.

Стары знаёмца Ваўчок лізнуў руку, усьпёрся лапамі на прасьціну, паспрабаваў лізнуць у твар.

— Ах ты, пракуда! Прыбег у адведкі… ледзь з ганку мяне ня скінуў.

— Марына, гані Ваўчка з хаты! – крыкнула аднекуль здалёк Міронаўна, і дзяўчына, схапіўшы псіну за гагавіцу, азвалася: — Ганю ўжо.

Выгнаўшы кудлатага свавольніка, дзяўчына доўга мыла рукі.

— Бабулю на двор вывела, паветрам падыхаць, — прамовіла, бразнуўшы носікам рукамыйніка, Марына. – А вы як сябе пачуваеце?

— Нармальна, — госьць вытрымаў належную паўзу. – Даў вам турботы. Буду ад’яжджаць, заплачу…

— Толькі гэтага не хапала, — выціраючы рукі, Марына кіўнула ў бок бабульчынага ложку. – Пачуе пра грошы, выгане з хаты… як таго Ваўчка.

Трэба было зьмяніць тэму гаворкі.

— А гэта вы на гітары граеце, ці як?

Гітара вісела на сьцяне і чакала свайго часу.

Марына зьняла яе, кранулася басовай струны.

— “Бітлз” любіце?

— Хто ж іх ня любіць? – хмыкнуў Лёнька Манчак, спрабуючы згадаць назву хаця б адной бітлоўскай песьні.

Хвілінай насьцярожанага чаканьня Марына прымасьцілася на нізкі ўслон і з гітарнага нутра вырваўся першы акорд.

— Мі-шэл, ма бэл, зіс э водс зэт гоў тугэзэ вэл, май Мішэл, — засьпявала дзяўчына і, асьветленая сонцам, навылёт сьвяцілася, нібыта яблык мядовага наліву.

* * *

Леанід Пятровіч узьбег па сходах, мелькам зірнуў на гадзіньнік. Ён спазьняўся на паседжаньне бюро абкаму, але ўсё адно вырашыў заскочыць у рэдакцыю. Шыбуючы гулкім калідорам, суцішыў крок ля дзьвярэй фоталябараторыі і каротка мацюкнуўся: за дзьвярыма бразгалі шклянкі і чулася няўцямная гамана.

Косткі пальцаў – адмысловым шыфрам — стукнулі па вушаку і дзьверы з насьцярожліва адчыніліся. На парозе паўстаяў ягоны намесьнік Юрка Кальмаеў. Юрка тым часам зацята жаваў і ад нечаканасьці застыў з раскрытым ротам. У шэрым прыцемку кешкаліся гаспадар фоталябараторыі Кенька і малады журналіст Віцька Філімонаў.

— Ну не хавай, не хавай, — Леанід Пятровіч схіліў убок галаву, выглядаючы Кеньку, і той вярнуў на стол недапітую пляшку.

— Я вас папярэджваў. Больш папярэджваць ня буду, — Леанід Пятровіч толькі тыдзень працаваў галоўным рэдактарам, і гэта ўжо было трэцяе папярэджаньне.

— Пятровіч… памянуць вырашылі, — роблена-плаксівым голасам вымавіў Кенька.

— Каго яшчэ? – перакрывіўся рэдактар.

— Мішку Сазановіча… сястра ягоная ліста надаслала…

— Што, пад цягнік патрапіў? – Леанід Пятровіч адарваў плячук ад вушака.

— Ты што ўжо, ведаеш? – Кальмаеў праглынуў, нарэшце, недажаванае едзіва, а Кенька разгарнуў складзены ў столку ліст.

— Сунуліся па шпалах зь нейкім сябрам. Выпіўшы, вядома. Сябар адскочыў, а Мішку цеплавозам… на мязгу, — Кенька крэкнуў, узьняў на шэфа ўмольна-п’янаватыя вочы.

Мішку Сазановіча немаведама калі звольнілі з рэдакцыі і на яго даўно забыліся, пагатоў, жыў ён недзе ва Ўкраіне. Але галоўнага рэдактара, як адзначылі падначаленыя, Мішкава сьмерць дарэшты засмуціла і ён нават зьмяніўся з твару. Нэрвова страсянуўшы пальцамі, Леанід Пятровіч пастаяў хвіліну, нібыта згадваючы штосьці, паляпаў па сьпіне Віцьку Філімонава – той сядзеў нерухома, увабраўшы голаў у плечы, — і кіўнуў Кеньку.

— Налі… глыток.

Пакуль усе трое кідаліся даставаць закуску, Леанід Пятровіч выпіў адным глытком гарэлку, выцер вусны, выйшаў ў калідор.

— Леанід Пятрові-іч… бюро абкама-а, — сьпеўна прамовіла сакратарка Нюра, пабачыўшы шэфа.

— Ведаю, — буркнуў шэф, падышоў да стала, абапёрся на яго абедзьвюма рукамі. – Выпішы мне камандзіроўку… на два дні.

Сакратарка схапіла яго за руку, міргнула рэдкімі, неахайна падфарбаванымі вейкамі.

– Прыйдзеш сёньня?

Леанід Пятровіч рашуча вырваў руку, рушыў у свой кабінэт. Там ён прайшоўся з кута ў кут, паправіў, займаючы сьвярблівыя рукі, партрэт Гарбачова на сьцяне. Яго ўсхвалявала зусім не бабульчына прадказаньне. Душу кальнуў, ды не… навылёт працяў халодны дакор. Колькі часу прайшло (пальцы па чарзе зварухнуліся, налічыўшы восем гадоў), а ён так і не завітаў у бабульчыну хату, не пацікавіўся – ці жывая гаспадыня.

Стоячы пасярод кабінэту, ён згадаў сябе самога: закаханага, дарэшты выпетранага хваробай маладзёна. Тады, вярнуўшыся праз тыдзень з камандзіроўкі, ён, вядома ж, адразу падкаціўся да Сазановіча, стаў пытацца пра Марыну, і загадчык сельгасаддзелу, састроіўшы прыязную гімору, паведаміў: — Э-э… Лёня… Гэтая краля не для цябе. Дый маладая яшчэ. – У той момант, упершыню ў жыцьці, ён адчуў сваю нікчэмнасьць і спустошанае нутро ягонае напоўнілася змрочнай, дзягцярнага колеру, крыўдай. І ўсё адно, нават з крыўдай у душы, ён мерыўся наведаць Азярышча, бо паабяцаў бабулі адрамантаваць, на пару з Сазанавічам, дах бабульчынай хаты. Ды Сазановіча неўзабаве звольнілі з працы, той зьехаў на Данбас, а аднаму яму ехаць не выпадала…

Высьвятляючы, ці выпісаная камандзіроўка, Леанід Пятровіч вытыркнуў голаў з кабінэту, а пабачыўшы, што сакратарка неадрыўна глядзіць у акно і ўсхліпвае, са злосьцю на сябе самога прашаптаў:

— Як мне абрыдлі гэтыя любошчы!

За мутным вагонным акном рыскамі гіганцкай лінаркі плылі прыдарожныя слупы. Ён сядзеў ў напаўпустым вагоне, глядзеў на панылы краявід, які сплываў у невараць, і калі заплюшчваў вочы, бачыў адно і тое ж: рухавы пэрон, бялявую дзяўчыну і рудога сабаку, які бег за вагонам, спрабуючы ўгледзець у сініх вокнах дабрадзея, які частаваў яго пончыкамі. Ён расплюшчваў павекі, глядзеў на прыдарожныя слупы і ў думках поркаўся ў кучы пражытых дзён. Доўгая й нудотная сувязь зь Нюрай – дзябёлай, на 15 гадоў старэйшай ад яго кабетай, развод з жонкай, п’янкі з абкамаўцамі, перадавыя, пісаныя на хворую галаву, артыкулы пад назваю “Перабудову пачні зь сябе!”, – усё было ў гэтай бязладнай шэрай кучы. І калі ў ёй і было штосьці сьветлае, дык гэта сустрэча з працятай сонечным сьвятлом дзяўчынай, якая восем гадоў таму сьпявала яму песьню пра Мішэл.

“Бабуля, няйначай, даўно памерла. Ужо тады была кволай. А Марына, відаць, скончыла сваю кансэрваторыю, езьдзіць з канцэртамі. Цікава, ці выйшла замуж?” – цягнік страсянула, заматляла на стрэлках і ён стукнуўся скроньню аб шыбу. “А раптам яна тут, Азярышчы?! Прыехала адпачыць у бабчынай хаце”, — вочы, падганяючы цягнік, пералічылі некалькі слупоў і сэрца зайшлося ад салодкага болю.

Маладая, з чэзлымі кучаравінкамі на галаве, буфэтчыца наліла шклянку гарбаты.

— Тут калісьці сабака бегаў… Ваўчок. Можа бачылі? – гарачы напой абпаліў паднябеньне.

— Я першы тыдзень працую, з сабакамі пакуль не перазнаёмілася, — са зьдзеклівымі ноткамі адказала дзяўчына. – Што-небудзь яшчэ браць будзеце?

Сабачы век кароткі. А ён пытаўся пра сабаку, які бегаў тут восем гадоў таму. І рабіў гэта з панурай сур’ёзнасьцю.

Прыстанцыйны пляц зусім не зьмяніўся. Той жа шыхт іржавых таполяў, пашарпаны будынак аўтастанцыі, напалову счарнелы, як у атрамант апушчаны, комін пасялковай лазьні. І ўсё ж чагосьці бракавала воку. Ён агледзеўся. Ну, вядома… на месцы старой гасьцініцы была раўнюткая пляцоўка, пасярод якой памаранчавым пажарам буялі наготкі.

“А раптам і ТАМ пустка?”, — падумаў Леанід Пятровіч і тут жа адагнаў такую думку. Думка, аднак, далёка не адлятала, і, павярнуўшы на вуліцу Прафінтэрну, ён ужо гатовы быў убачыць нават ня пустку, а счарнелае папялішча, але ўбачыў тую самую хаціну – з пеўнікам на вільчаку, зь нехлямяжым нумарам на сьцяне і новым шыфэрам на даху.

Наваліўшыся схаладнелай грудзінай на весьніцы, ён паляпаў далоньню па паштовай скрыні. Паляпаў раз, потым другі, потым яшчэ некалькі разоў, аж пакуль у вакне не матлянулася фіранка. Ён стаіў дых, ліхаманкава, двума пяцярнямі, паправіў валасы на галаве і ўбачыў незнаёмую, неахайна апраненую кабету на ганку.

— Тут калісьці Міронаўна жыла… з унучкай.

Кабеціна сышла з ганку, няўцямна страсянула галавой.

— Я кажу… Міронаўна тут калісьці жыла…

— Ну дык заходзьце… заходзьце, — замітусілася кабета, запрашаючы ў хату. – Вы, відаць, ейны сваяк?

— Ды не… проста знаёмы. Ішоў міма. Дай, думаю, зайду, — пераступаючы парог хаты, ён загадзя прыгнуўся, каб не ляснуцца галавой аб вяршнік.

— Міронаўна ж, зямля ёй пухам, як памірала хату на ўнучку перапісала. Я ў яе і купіла. 300 рублёў аддала. Гэта ж ня грошы… Праходзьце ў сьвятліцу.

Пасярод прыцемнага пакою стаяла крэсла-гушкалка.

— Ад Міронаўны засталася, — патлумачыла гаспадыня, злавіўшы ягоны позірк.

— А ўнучка, Марына, прыяжджае калі?

Кабета зірнула на госьця зь недаверам і насьцярогаю.

— Дык яна ж памерла… у той жа год, што й Міронаўна. Знайшлі ў нейкім канале… ну, там ужо, у Ленінградзе. Ці то піхнуў хто, ці то сама кінулася.

Падлога зыбанулася пад нагамі і вушы напоўніў замарачны шум.

— Цяпер вось я тут жыву. Цёплая хата, хоць і старая. Страха, праўда, у адным месцы працякала, дык зяць Васька новым шыфэрам перакрыў. Васька тут, у Азярышчы робіць. І гарод пяць сотак… бульбачка свая, і цыбулька…

Леанід Пятровіч павярнуўся, выйшаў на падворак.

— Вы ж хацелі што, ці так зайшлі?

Ён нічога не адказаў, нават не азірнуўся. Пайшоў па вуліцы – у той бок, куды несьлі ногі, і пачуў неўзабаве шолах ліпавых кронаў над галавою. Сэрца парывіста білася і рэха гэтага біцьця нараджалася і памірала ў цёмных, там-сям кранутых жоўтай квеценьню, шатах. Леанід Пятровіч спыніўся, прыклаў далонь да грудзіны, перавёў дыханьне. Наперадзе, у канцы прысадаў, штосьці мерна і гулка цюкала.

Ля крыніцы, на пагорку, стаяў новы, на дзесяць вянкоў, зруб, на якім завіхаліся, абчэсваючы верхнія бярвеньні, двое мужчынаў.

— Капліцу будуем, — паведаміў, адказваючы на ягоны маўклівы позірк, малады хлопец.

— З цэглы было б лепш, — Леанід Пятровіч змахнуў з валасоў ліпучую трэску.

— Цэглу начальства расьцягнула, на лецішчы, — азваўся другі, паджылы мужчына, і зь сілай увагнаў сякеру ў бервяно.

Леанід Пятровіч падышоў да крыніцы, прыпаў на калена. Вада, як і восем гадоў таму, віравала, пускала са дна пясчаныя фантанчыкі і была такой жа, да ламаты ў сківіцах, халоднай.

За сьпінай пачуліся крокі і малады хлопец, падышоўшы да вады, стаў мыць у ёй кірзачы.

— Ну куды вы… з ботамі ўлезьлі? Гэта ж сьвятая крыніца.

Леанід Пятровіч чакаў, што хлопец мацюкнецца, але той вінавата адступіў ад ручая, прымірэнча кашлянуў, папрасіў запаліць.

— Асьцярожней… з вадой, — хлопец чыркнуў запалкай, — я тут раз выпіў у сьпёку, дык цэлы тыдзень валяўся з ангінай.

— Цяпер ужо не захварэю, — прамовіў, ні да каго не зьвяртаючыся, Леанід Пятровіч.

Хлопец пастаяў крыху, уздыхнуў і падаў голас ужо ад капліцы.

— Дзіўны нейкі. Няйначай, штосьці з галавой, — суцішна прамовіў хлопец, а ягоны напарнік гэтак жа ціха адказаў: — Сюды здаровыя ня ходзяць.

У водным люстры адбіўся зьнявечана-рухавы, падобны да вялізнай амёбы твар. Леанід Пятровіч нагнуўся да самай вады, пляснуў на твар пякучай халадзёнкі і пайшоў ўздоўж ручая хадою чалавека, які спазьніўся на свой цягнік.