Aventuroj de la brava soldato Švejk dum la mondmilito

1

Herostrato: greko, kiu en la jaro 356 a. K. ekbruligis la templon de la diino Artemisa en Efezo, por almenaŭ tiel famiĝi.

2

arkidukon Francisko Ferdinando d’Este kaj lian edzinon oni morpafis en Sarajevo la 28an de junio 1914. Post unu monato Aŭstri-Hungario deklaris militon al Serbio kaj motivis tion per tiu ĉi murdo.

3

Konopiště: vilaĝeto ĉe Benešov, proksime de Prago, kie arkiduko Ferdinando havis siajn kastelon kaj bienon kaj kie li vivis kun sia familio.

4

Bosnion kaj Hercegovinon, kiuj estis sub suvereneco de Turkio, aneksis Aŭstri-Hungario en la j. 1908.

5

praga kvartalo.

6

Luccheni mortpikis la aŭstran imperiestrinon Elizabeta (1837-1858), edzinon de Francisko Jozefo la unua.

7

eraro de la aŭtoro, Ferdinando d’Este estis ne onklo, sed nevo de Francisko Jozefo la unua.

8

portugalan reĝon Karolo kaj la kronprincon Ludoviko oni mortpafis en la j. 1908.

9

kiam la komandanto de la angla armeo admonis francojn, ke tiuj kapitulacu, franca generalo (pli poste marŝalo) Cambronne laŭdire respondis: “Merdon — gvardio povas morti, sed ne kapitulaci.” La eldiron oni atribuas ankaŭ al franca generalo Michel, eble pro tio, ke Michel en la batalo vere falis, dum Cambronne kapitulacis kaj estis militkaptita.

10

komprenu “malliberejo en praga kvartalo Pankrác”.

11

arkiduko Ferdinando kaj lia edzino estis ege avaraj kaj tre severe traktis la vilaĝanojn en Konopiště.

12

ĝuste České Budějovice, la plej granda urbo de suda Bohemio.

13

eraro de la aŭtoro, krom arkiduko Ferdinando oni mortpafis ankaŭ lian edzinon.

14

unusola filo de Francisko Jozefo la unua perdis sian vivon en la j. 1889 pro kaŭzoj ĝis nun nekonataj.

15

eksarkiduko Johano, kiu rezignis sian titolon kaj akceptis civilan nomon Orth, perdiĝis en la j. 1890.

16

arkidukon Ferdinando Maksmiliano oni pafekzekutis en la j. 1867.

17

pro malvenko en franca-germana milito en la j. 1870-1871.

18

dukapa aglo (ĝuste: aglino) estis ŝtata emblemo de Aŭstri-Hungario. Kaŝpolicistoj havis ladan rondan insignon kun tiu ĉi emblemo, per kio ili pruvis sian identecon al arestitoj.

19

kontraŭmonarkia kanto pri tio, ke slavoj ne pereos, melodio de samtempa pola nacia himno.

20

praga kvartalo.

21

Cesare Lombroso, itala profesoro pri psikiatrio, kiu klopodis pruvi, ke heredita korpa strukturo de krimuloj estas la kaŭzo de iliaj krimoj.

22

moknomo por la plej legata ĉeĥa ĉiutaga gazeto ‘Národní politika’ (Nacia politiko) en la tempo de la unua mondmilito.

23

arestitojn el diversaj pragaj kvartaloj oni veturigadis al polica direkcio per verde ŝmirita ĉevalveturilo. El la baptonomo de la unua koĉero Antono Douša kaj koloro de la veturilo naskiĝis populara nomo por la veturilo “verda Antono”, uzata ankaŭ pli poste por policaj aŭtomobiloj.

24

d-ro Antono Heveroch, profesoro de psikiatrio, direktoro de la landa mensmalsanulejo en Prago.

25

rivereto en Prago.

26

praga kvartalo.

27

praga kvartalo.

28

multvoluma ĉeĥa enciklopedio, kiun eldonis J.V. Otto.

29

komencaj vortoj de ĉeĥa nacia himno.

30

komandanto de la aŭstra armeo, kiu en la j. 1848 sufokis revolucion en Prago kaj Vieno.

31

himno de iama Aŭstri-Hungario.

32

religia kanto honore al Maria la Virgulino.

33

praga kvartalo.

34

pragaj policistoj, kiuj portis kaskedojn, ornamitajn per longaj plumoj el kokvostoj.

35

praga kvartalo.

36

Emauzy: benediktana klostro meze de Prago.

37

praga kvartalo.

38

Kelkaj verkistoj uzas la esprimon: “la homon ronĝas rimorsoj”. Tiun esprimon mi ne trovas plene trafa. Ankaŭ tigro la homon voras kaj ne ronĝas..

39

nigra kaj flava estis oficialaj ŝtataj koloroj de Aŭstri-Hungario.

40

praga kvartalo.

41

lateista societo en Prago.

42

“krono” uzita ĉi tie dusence, kiel

1. signo de ŝtata potenco (aŭstri-hungara potenco)

2. aŭstra monunuo (ekde la jaro 1900).

43

praga kvartalo.

44

prostituitinoj en Aŭstri-Hungario devis regule sin submeti al kuracista esploro, kion oni notis en iliajn flavkovrilajn libretojn kaj kion kontrolis la polico.

45

temas fakte pri alia lando, pri Moravio (ĉefurbo: Brno), sed ne pri eksterlando. En ĉeĥaj landoj (Bohemio kaj Moravio) kompreneble ĉiam validis la sama monunuo.

46

ŝtata emblemo de Aŭstri-Hungario.

47

unu el la insuloj meze de Prago.

48

post komencaj sukcesoj la aŭstra armeo en la j. 1914 devis cedi antaŭ rusaj taĉmentoj, sude ĝis Slovakio kaj norde al Krakovo, tiama ĉefurbo de Galicio.

49

itala regiono. Ĉi tie komprenu italan armeon, kiu en la j. 1859 batalis ĉe Piemonto kontraŭ Aŭstrio.

50

en la milito kontraŭ Sardinio kaj Francio la aŭstra armeo malvenkis en bataloj ĉe Magenta kaj Solferino (24. 6. 1859).

51

populara nomo por distinga butono de aŭstri-hungara armeo kun inicialoj FJI de la imperiestro Francisko Jozefo la unua.

52

Venceslao-placo: ĉefplaco en la centro de Prago.

53

unuopaj societoj de germanaj ŝovinismaj studentoj en Prago portis diverskolorajn ĉapojn, nomatajn “cereviska”. La nomo signifas latine “biereto” — la societoj famiĝis per malmodera biertrinkado.

54

roma heroo, kondamnita al morto pro provo murdi la etruskan reĝon Porsena. Por montri sian sentimon Mucius Sceavola metis sian manon en fajron kaj lasis ĝin forbruligi. Tio kortuŝis la reĝon tiom, ke al Mucius Scaevola li pardonis la kulpon kaj liberlasis lin..

55

antaŭmilita alianco de Anglio, Francio, Rusio kaj Italio por la okazo de milito kontraŭ Aŭstri-Hungario.

56

praga kvartalo.

57

marŝalo, fama ĉeĥdevena aŭstra militisto.

58

praga kvartalo.

59

banloko en Slovakio.

60

(germane): Johano, venu ĉi tien!.

61

fama bohema rabisto en la 19a jarcento.

62

en Germanio vaste popularigata devizo pro tio, ke Anglio deklaris militon al Germanio.

63

d-ro Jozefo Svátek, redaktoro de germanlingva promonarkia registara gazeto ‘Praga ĵurnalo’ (Prager Tagesblatt), post la ŝtatrenverso ĉefrredaktoro de la gazeto ‘Ĉeĥoslovaka respubliko’.

64

latina devizo “Per unuigitaj fortoj”, kiun Francisko Jozefo la unua elektis kiel principon de sia regado.

65

tiu, kiu iel kulpiĝis kontraŭ neskribitaj leĝoj, per kiuj direktas sin komunumo de soldatoj, kutime ricevas “kovrilpunon”. Iu el la soldatoj ĵetas kovrilon sur la kapon de la kulpigito, por ke tiu ne vidu, kiu lin batos kaj ne povu tion denunci, kaj la ceteraj, altenante la kovrilon ĉe ĉiuj randoj (por ke la kulpigito ne povu sin liberigi), forte batas la kovrilon. Tiu ĉi puno estas kutima ankaŭ inter malliberigitoj.

66

(germane): aŭstra kazerna malbeno (Himmel = ĉielo, Donnerwetter = Diable! Ĉe cent diabloj!).

67

(germane): blasfemaj vortoj (Herr Gott = Sinjoro Dio).

68

aŭstra militisto (1663-1736).

69

en Aŭstri-Hungario dungitoj de la polica direkcio en Prago, post la ŝtatrenverso en la j. 1918 policaj direktoroj en Košice (Klíma) kaj Bratislava (Slavíček).

70

praga kvartalo.

71

(latine): “Iru, la meso estas finita” — vortoj, kiujn katolika pastro kantas ĉe fino de la meso.

72

episkopo en Olomouc (1892-1904).

73

J.S. Machar (1864 — 1944), ĉeĥa kontraŭklerikala poeto.

74

normala soldatservo en Aŭstri-Hungario daŭris tri jarojn. Junaj viroj kun almenaŭ mezlerneja klerigo rajtis servi nur unu jaron kondiĉe ke ili libervole frekventos lernejon por malsuperaj oficiroj kaj sukcese ĝin finos.

75

soldata (buba) amuzo. Elektita ludanto turnas sin dorse al la ceteraj, el kiuj iu ekbatos lian postaĵon per pintoj de siaj fingroj. Se la batito divenos, kiu lin ekbatis, ambaŭ ludantoj interŝanĝas siajn lokojn, alie la batito devas denove sin turni kaj atendi plian baton. Alia variaĵo: al la batato oni vualas la okulojn per tuko kaj batas lin sur streĉitan manplaton.

76

krucifikso, ĉi tie uzita kiel blasfema vorto.

77

(latine): Saluton! (pli precize: Al viaj servoj) — kutima saluto inter aŭstraj oficiroj.

78

Tridek procentoj de homoj, kiuj sidis en garnizonaj malliberejoj, estis tie dum la tuta milito sen tio, ke almenaŭ unufoje oni ilin enketus.

79

(germane): imperiestra kaj reĝa soldata juĝejo.

80

praga kvartalo.

81

ano de ĉeĥa patriota gimnastika organizo Sokol (Falko).

82

Tio estas sufiĉe elprovita rimedo por esti hospitaligita. Sed la misodoro de petrolo, kiu restas ankaŭ en la ŝvelaĵo, tion malkaŝas. Benzino estas pli bona, ĉar ĝi pli frue forvaporiĝas. En pli posta tempo oni injektis al si eteron kun benzino kaj ankoraŭ pli poste oni venis al alia plibonigo.

83

parto de Prago.

84

(latine): “Sinjoro (kp.: Kristo) estu kun vi. Ankaŭ kun via spirito” — frazoj, ofte ripetataj aŭ kantataj dum la meso.

85

Aurea prima satas (ĝuste: sata est) aetas, que vindice nullo: versoj el poemaro “La metamorfozoj” de la roma poeto Publius Ovidius Naso (“Estis iam ora tempo, kiu ne bezonis juĝistojn”).

86

hazarda kartludo.

87

praga kvartalo.

88

imperiestra kaj reĝa — oficiala epiteto de diversaj institucioj en Aŭstri-Hungario.

89

praga kvartalo.

90

soldatoj de eksterlanda ĉeĥoslovaka armeo, fondita en la ŝtatoj de la Entento dum la unua mondmilito.

91

praga episkopo Adalberto (957-997), pli poste proklamita sanktulo, mortigita ĉe konvertado de paganaj prusoj.

92

usona speco de kokinoj.

93

blasfema vorto (mallongigo de “sakramento”).

94

poto kun firme alfiksita kovrilo, kiu malebligas forvaporiĝon de bolata fluidaĵo. Eltrovinto: franca fizikisto Denis Papin (1647 — 1774).

95

la kurato evidente aludas la silabon “Ser”, kiu ĉeĥe signifas “feku”.

96

(1820 — 1862): la plej granda ĉeĥa verkistino kaj fabelistino.

97

praga kvartalo.

98

praga kvartalo.

99

urbo en Galicio (nun Ukrajno), kie en la j. 1914-1915 furiozis akraj bataloj.

100

en majo 1902 la vulkano detruis ne la insulon, sed ĝian ĉefurbon kaj entombigis pli ol 60.000 loĝantojn.

101

(latine): nenio pli eminenta.

102

…ĉiam mi havis tiom kiom la bankiero: En la ludo “dudek unu” ĉiu karto havas difinitan valoron (nombron da poentoj). La bankiero kaj la ludantoj prenas laŭplaĉan kvanton da kartoj, sed nur tiom, ke oni atingu dudek unu poentojn aŭ malpli; kiu havas pli ol dudek unu poentojn, tiu superpoentis, devas tion tuj anonci kaj malgajnas. La sumon, pri kiu oni ludas (parto de la banko aŭ la tuta banko) gajnas tiu, kiu pleje proksimiĝas al la nombro dudek unu. Se poentoj de la bankiero kaj de la ludanto egalas, gajnas la bankiero, aldonas la gajnitan sumon al la banko kaj komenciĝas plia partio de la ludo.

103

la ludanto intencas kvazaŭ per salto (hop) rapide gajni la tutan bankon kaj riskas: li aŭ rompos la bankon kaj ricevos ĉion, aŭ devos meti la saman sumon en la bankon, t.e. duobligi ĝin.

104

eĉ pli granda risko. La ludanto eĉ ne rigardas la unuan karton (kvazaŭ li estus blinda) kaj tuj prenas plian karton.

105

aŭstra monunuo estis floreno, kiu havis cent krejcerojn. Ekde la jaro 1900 estis la monunuo ŝanĝita al kronoj kaj heleroj (unu krejcero = du heleroj). En originalo tekstas tiu ĉi frazo “ni ludu ‘dudek unu’ je kvin krejceroj”, sed en plua teksto la aŭtoro parolas nekonsekvence pri kronoj, do miksas diversajn monunuojn.

106

a bankiero povas alproprigi al si la sumon kuŝantan en la banko (la banko iras kvazaŭ “hejmen”) nur tiam, se antaŭ la partio de la ludo li anoncos tiun intencon per supre montritaj vortoj kaj se li ricevos aŭ malgrandan karton (=de malgranda valoro, t.e. sepon) aŭ mavan (malbonan) karton (oko aŭ reĝo). La rajto esti bankiero transiras poste laŭvice al sekvanta ludanto.

107

kutimo flankenmeti certan parton de la gajnita sumo por la gastejestro.

108

iama juda teritorio (getto) en Prago, nomata “En judoj”. Ĝi estis malkonstruita, sur ĝia loko estas nun praga kvartalo Josefov.

109

praga kvartalo.

110

vd. noton XX sur paĝo YY.

111

semajna bildrevuo, aperanta en Prago ekde aŭtuno 1914.

112

el centro de Eŭropo, t.e. Aŭstri-Hungario kaj Germanio.

113

granda parko en praga kvartalo Košíře.

114

(elparolu: Manliĥer): aŭtomata fusilo de eltrovinto inĝ. Ferdinando Mannlicher (1848-1904), uzata en aŭstra, germana, franca kaj aliaj armeoj.

115

oficiro en aŭstri-hungara armeo, kiu volis edziĝi, bezonis al tio konsenton de siaj superuloj.

116

tiu almozulo vere ekzistis kaj peladis siajn kolegojn el “sia” teritorio ĉirkaŭ la preĝejo “Ĉe sankta Gastulo”, kie “rajtis” almozi nur li mem.

117

centra parto de Prago.

118

(ankaŭ krucilaudon): aŭstra kazerna malbeno (Laudon: aŭstra generalo).

119

marŝo de grenadistoj en Aŭstri-Hungario, soldata kanteto. Polva turo: belega gotika turo meze de Prago, konstruita en la j. 1475.

120

rivero en nordokcidenta Bohemio, kiu enfluas Elbon ĉe urbo Terezín. Ĝi do ne povas enflui la riveron Vltava ĉe České Budějovice, tiu ĉi urbo situas en suda Bohemio.

121

profesoro, aŭtoro de libroj pri bonkonduto, en la j. 1919 — 1921 ceremoniestro de la prezidento T.G. Masaryk.

122

ĝuste sinjorino Lauda-Hořic, aktorino, aŭtorino de artikoloj pri bonkonduto.

123

eksredaktorino de “Nacia politiko”, aŭtorino de artikoloj pri bonkonduto.

124

dum la unua mondmilito Germanio konstruis 343 submarŝipojn, kiujn oni nomis laŭvice per literoj de alfabeto (A, B, C ktp.) kaj ciferoj (1, 2, 3 ktp.).

125

iama ĝenerala asekurejo en Prago, kie certan tempon laboris ankaŭ la patro kaj frato de Jaroslav Hašek.

126

la informoj pri la vojo estas konfuzaj, Leoben (urbo en Stirio) kaj San-Morico (svisa banloko kaj centrejo de vintraj sportoj) ne kuŝas sur la vojo Maribor — Vieno.

127

Napoleono malfruis fakte ne kvin minutojn, sed proksimume tri horojn. La malfruiĝon kaŭzis ŝlimaj vojoj post tutnokta pluvo, kaj tiel Napoleono komencis la batalon ĉe Vaterlo (18.6.1815) ne je la naŭa horo, kiel li intencis, sed ĉirkaŭ tagmezo. Lia armeo komence venkis, sed poste la malamiko ricevis helpon: almarŝis prusa marŝalo Blücher kaj gajnis la batalon. La tempo do decidis: se Napoleono komencus batali je la naŭa horo, li povis venki en la batalo dum la armeo de Blücher estis ankoraŭ malproksime, kaj poste detrui la solecan armeon de Blücher.

128

praga kvartalo.

129

(hungare): Ĉu vi komprenas hungare?

130

(hungare): Mi ne komprenas, amiko.

131

(hungare): Koran dankon.

132

(ĝuste: ‘Dokumente’, germane): Montru viajn dokumentojn!.

133

(germane): Kion signifas la vorto…?.

134

Aŭstri-Hungario ekde la j. 1867 konsistis el aŭstra imperio kaj hungara reĝolando (de tie devenas la epiteto de diversaj institucioj komunaj por ambaŭ partoj de la regno, i.k.r. — imperiestra kaj reĝa). Ambaŭ partoj de la regno havis sian propran registaron kaj ankaŭ armeon — Aŭstrio havis siajn milicianojn, Hungario honvedojn (hungarajn milicianojn). Krom tio ekzistis armeo komuna por ambaŭ partoj de la regno, kiu kun la milicianoj kaj la honvedoj prezentis la armean potencon de Aŭstri-Hungario.

135

imperiestra-reĝa, epiteto por diversaj institucioj en aŭstra parto de Aŭstri-Hungario.

136

strato en Prago, kie troviĝas iama gastejo (nun restoracio) ‘Ĉe la kaliko’.

137

greka verkisto (ĉirkaŭ 430-359 a.K.), disĉiplo de la filozofo Sokrato. Li estis komandanto de la greka armeo dum ĝia sukcesa cedo el Mezopotamio al Eŭropo, pri kio li verkis same sukcesan libron.

138

iama germana gento, kiu vivis ŝajne sur la teritorio de la nuna Svedio. En kvina jarcento p.K. ili konkeris Romon, okupis grandan parton de Eŭropo, loĝigis multajn regionojn kaj fondis kelkajn ŝtatojn.

139

familiara nomo, uzata kelkloke en kamparo por maljun(et)a, vivosperta virino, kiun oni pro respekto kaj ŝato alparolas kiel propra patrinon. En la sama senco oni uzas ankaŭ “patrulo” aŭ “sinjoro patrulo”, “avulo”, “avulino”.

140

nekonsekvenceco de la aŭtoro (aŭ de la eldonisto?) — kelkajn liniojn pli supre oni parolas pri artileriano kaj nun pri dragono.

141

nobelo, kiu posedis ĉirkaŭ unu trionon (kaj eble eĉ pli) de ĉiuj kampoj, arbaroj, lagoj, kasteloj, domoj ktp. en suda Bohemio.

142

vera nomo kaj okazaĵo, la mortpafita Jareš estis prapraavo de Jaroslav Hašek.

143

en la jaro 1871 la imperiestro Francisko Jozefo la unua solene promesis igi sin kroni kiel ĉeĥa reĝo, sed la promeson li ne plenumis.

144

(kiel oni iuloke nomis agleton): Ovalaj lakitaj tabuloj kun ŝtata emblemo de Aŭstri- Hungario devige pendis sur konstruaĵoj de ĉiuj ŝtataj institucioj. Simplaj homoj moknomis tiun agleton (ĝuste: aglinon) “kokino”.

145

vortoj, kiujn laŭdire diris fama itala astronomo Galileo Galilei (1564-1642), kiam antaŭ eklezia tribunalo li devis revoki sian instruon pri tio, ke la terglobo rondiras ĉirkaŭ la suno.

146

aludo pri iamaj ribelemaj kamparanoj en torforiĉa regiono Blata (suda Bohemio), kiuj obstine luktis por siaj rajtoj kaj libereco. La gvidanton de ribeluloj Jakobon Kubata oni ekzekutis en la j. 1581 (rakontante tiun okazintaĵon, oni diras ĝis nun: “Jakobo Kubatdperdis la kapon por Blata”).

147

(elparolu Proĥazka kun longa “a”): ĉeĥa moknomo por imperiestro Francisko Jozefo la unua.

148

(el la latina): palpebla pruvo.

149

Nikolaj Nikolajevič (1856-1929) — rusa arkiduko, ĉefa komandanto de la rusa armeo komence de la unua mondmilito. — Přerov: urbo en Moravio.

150

klopodoj reformi la socion kaj la romkatolikan eklezion laŭ la instruo de ĉeĥa reformisto Johano Hus (1371-1415) vekis grandan reeĥon ĉefe inter malriĉuloj, kiuj vivis en tre mizeraj vivkondiĉoj. Subpremado de tiuj klopodoj kaj malkonteteco pri privilegioj de germandevena nobelaro kaj reprezentantoj de la katolika eklezio kondukis al revolucio en Prago (30.7.1419) kaj naskiĝo de Husana movado. Tiu malkontenteco ankoraŭ plikreskis post ŝtiparumo de Hus (1415) kaj disvastiĝis al preskaŭ ĉiuj tavoloj de la loĝantaro, kiu en kamparo formis siajn taĉmentojn kaj en bataloj kontraŭ la germandevena reĝo Sigmundo eĉ kontraŭ alilandaj armeoj en la jaroj 1419 — 1437 konkeris grandan parton de Bohemio kaj multajn urbojn en Moravio kaj Slovakio. La kamparanoj komence ne havis armilojn kaj batalis do kiel eblis — per draŝiloj, forkoj k.s. Husanoj fondis la urbon Tábor en suda Bohemio..

151

kastelo en Vieno, sidejo de la imperiestro Francisko Jozefo la unua.

152

praga kvartalo.

153

Francisko Palacký (1798-1876), la plej fama ĉeĥa historiisto, politikisto.

154

pli supera patrujo = oficiala esprimo por la aŭstri-hungara monarkio. Tiun ĉi esprimon oni uzis ĉefe en lernejoj. La malpli supera patrujo = naskiĝlando, unu el la landoj de la monarkio.

155

(latine): Mortontoj vin salutas, imperiestro! Tiel vokis gladiatoroj en romaj arenoj al la ĉeestanta imperiestro. La gladiatoroj vere iris renkonten al sia morto, ĉar la lukto finiĝis per morto de unu el ili, kaj plej ofte per morto de ambaŭ gladiatoroj.

156

unujaraj volontuloj en aŭstra armeo havis sur ambaŭ manikoj de sia jako alkudrita mallarĝan flavan strion kun nigra mezo, kaj nur tiuj ĉi strioj distingis ilin de simplaj soldatoj.

157

Kiel tio sonas bele: ‘Vi estas bruto’ kaj ne: ‘Ci estas bruto’: unujaraj volontuloj havis diversajn privilegiojn, el kiuj la plej grava estis tiu, ke ili soldatis nur unu jaron (anstataŭ tri jaroj), ili ne devis — kompare kun simplaj soldatoj — lavi necesejojn ktp. Oficiroj kaj suboficiroj alparolis unujaran volontulon ‘vi’, simplan soldaton ili plejofte alparolis ‘ci’.

158

(latine): la plej malalta ordeno por oficiroj en la aŭstra armeo.

159

(germane): Por ok ĉevaloj aŭ kvardek ok viroj — en Aŭstrio surskribo sur pordo de ŝarĝvagono (populare nomata ‘brutvagono’), en kiu oni veturigadis soldatojn aŭ ĉevalojn.

160

eldiro de fama helena matematikisto kaj fizikisto Arkimedo (287121 a.K.).

161

Frederiko Kočí (1869-1955), unu el la plej grandaj ĉeĥaj eldonistoj, fondinto de la eldonejo Orbis.

162

(1852-1925): ĉefo de generala stabo de la aŭstri-hungara armeo dum la unua mondmilito.

163

en urboj, kie estis garnizono, patrolis dum la unua mondmilito ĉiunokte 5-12 soldatoj sub komando de suboficiro. Soldatoj de unuopaj specoj de armiloj (infanterio, artilerio, milicio) patrolis alterne. Inter tiuj ĉi specoj de armiloj regis granda rivaleco, kiu manifestiĝis ankaŭ en tio, ke la patrolo ĉiam traktis pli severe soldatojn servantajn ĉe alia speco de armiloj. Tiel kondutis soldatoj de ĉiuj specoj de armikoj kaj venĝis siajn kaptitajn kolegojn. Lasi sin kapti de alia speco de armiloj, tion oni konsideris kiel grandan malhonoron por la tuta regimento.

164

rangaltigi ilin al oficiroj. Oficiroj kaj suboficiroj en la aŭstra armeo portis steletojn sur kolumo de sia jako kiel signon de la rango.

165

praga kvartalo (plena nomo, mallongigata al “Vinohrady”).

166

fama konstruaĵo en Prago, konstruita en la jaro 1880 honore al la kronprinco Rudolfo kaj servinta kiel ejo por koncertoj, prelegoj kaj ekspozicioj. Ekde la jaro 1945 oni uzas ĝin nur por la muzika arto.

167

en la jaro 1914 la aŭstra armeo trifoje militakiris la serban urbon Šabac ĉe la rivero Sava), sed ĉiufoje estis ne nur de ĉi tie, sed el la tuta Serbio elpelita.

168

urbo, kies unu parto kuŝis en Aŭstrio kaj havis la nomon Bruck an der Leitha, la alia parto sub la nomo Királyhida kuŝis en Hungario.

169

iama porvirina revuo, eldonata en Prago.

170

popola nomo por praga frenezulejo en Kateřinská-strato.

171

en praga kvartalo Karlín, en Křižík-strato havis sian konstantan sidejon cirko kun bonkvalita programo. Nun en tiu domo troviĝas teatro.

172

kazerna esprimo por suboficiroj, kiuj en aŭstri-hungara armeo soldatis longajn jarojn pro soldo kaj manĝo el soldata kuirejo.

173

aludo pri tio, ke gasmaskoj en la unua mondmilito havis tiel malbonan kvaliton, ke post ĝia surkapigo oni sentis mankon de aero kaj fetoron el kontraŭgasaj ŝirmsubstancoj.

174

(france): ĉe tiu okazo; por ke mi ne forgesu (en parolo); ankoraŭ venas al mi la ideo.

175

Siom ŝanĝita unua parto de la proverbo “Se Mahometo ne iras al la monto, la monto devas iri al Mahometo” (= niajn celojn ni povas atingi per diversaj manieroj).

176

ĉeĥa revuo “Svět zvířat”, kies eldonanto (ekde 1897) estis Venceslao Fuchs (menciita en la romano) kaj kie laboris ankaŭ Jaroslav Hašek kiel redaktoro. Per la buŝo de la unujara volontulo Marek la aŭtoro rakontas siajn verajn spertojn, kiel li elpensadis diversajn bestojn. Ankaŭ la nomo Hájek estas vera, Ladislao Hájek Domažlický estis amiko de Hašek jam de lia junaĝo.

177

speco de kaproj, kiujn oni bredas en la svisa regiono Saanen.

178

Alfredo Edmondo Brehm (1829-1884), vojaĝisto, aŭtoro de fama sesvoluma verko “La vivo de la bestoj en bildoj” (1869). Lia verko estis kaj ankoraŭ nun estas denove eldonata.

179

tiun ĉi “beston” Jaroslav Hašek vere elpensis kaj skribis pri ĝi en la revuo “La mondo de la bestoj”, kiam li estis redaktoro de la revuo.

180

tiun ĉi “beston” la aŭtoro nomis laŭ sia amiko Blahník (vd. unua parto, ĉapitro 14, kie Blahník estas la amiko de Švejk).

181

tradukanto el diversaj lingvoj, longjara amiko de Jaroslav Hašek.

182

subtera karsta groto en Slovenio, proksime de la urbo Gorica.

183

La tempo, ĵurnalo de liberala, kontraŭklerikala partio, subtenanta la ideojn de la unua ĉeĥoslovaka prezidento T.G.Masaryk. — La ĉeĥo, ĵurnalo de klerikala partio, konata per multaj ofendaj kaj kontraŭjudaj artikoloj.

184

vera nomo kaj funkcioj.

185

germana termino Eichelhäher vere signifas garolon, sed Eichel = glano. Sekvanta teksto estas iom konfuza, la unujara volontulo Marek nomas tiun ĉi “birdon” kaj “nuksrompulo” kaj “glanrompulo”. Tiun ĉi “birdon” elpensis Jaroslav Hašek, pri “glanrompulo” li skribas en la revuo “La mondo de la bestoj”, jarkolektoŘIII/1909, nro 243.

186

ĝusta latina termino estas Garrulus glandarius.

187

ĝusta latina termino estas Nucifraga caryocatactes.

188

plia elpensita ‘birdo’, pri kiu Jaroslav Hašek vere skribis en La mondo de la bestoj. — La teksto de la frazo estas iom konfuza, sinjoro Kadlčák defendas la nomon ‘boletbirdo’ por fakte neekzistanta birdo.

189

tre interesa kaj enhavoriĉa revuo por lerneja junularo, kiun dum kelkaj dekjaroj eldonadis J.R. Vilímek, unu el la plej grandaj ĉeĥaj eldonistoj.

190

Johano Štursa (1880-1925), fondinto de moderna ĉeĥa skulptarto.

191

aŭstra konsulo Prohaska (germanigita ĉeĥa nomo Procházka) anoncis en oktobro 1912 al sia registaro, ke serbaj oficejoj faras al li obstaklojn. Streĉa situacio, kiu regis inter ambaŭ landoj post tiu ĉi okazaĵo, preskaŭ minacis per eksplodo de milito jam en la jaro 1912. Poste montriĝis, ke tiu anonco estis tute malvera.

192

dokumento de imperiestro Karolo la sesa el la jaro 1713, ke la habsburgan tronon heredu ĉiam la plej aĝa filo de imperiestro, kaj se virseksa posteulo ne ekzistas, ke regu la plej aĝa filino kaj ŝiaj posteuloj. Ĉar Karolo la sesa ne havis filon, li garantiis tiel la habsburgan tronon al sia filino Maria Tereza, kiu iĝis imperiestrino post morto de sia patro (1740).

193

en aŭstra armeo ekzistis tia preskribo por soldata eleganteco, ke post kiam la soldato alfiksis al si zonon, li devis alĝustigi sian mantelon tiel, ke ĉeflanke surdorse estiĝu du faldoj.

194

parto de Prago.

195

en Aŭstri-Hungario militkripluloj kaj aliaj meritplenaj soldatoj rajtis post sia malsoldatiĝo lui tabakvendejon por sin vivteni. La vortoj “ricevis tabakvendejon” fariĝis mokesprimo, ekvivalenta al “rekompenci la meritojn tiel, ke tio kostu nenion”.

196

esprimoj, devenantaj el la jaro 1867, kiam estiĝis la imperio Aŭstrio kaj la reĝlando Hungario. La rivero Leitha kreis parte limon inter ambaŭ landoj. Cislejtanio = la lando antaŭ la rivero Leitha, t.e. Aŭstrio; Translejtanio = la lando malantaŭ la rivero Leitha, t.e. Hungario.

197

germane Neusiedler See, hungare Fertö Tó — lago proksime de Sopron, ĉe la limo de Aŭstrio kaj Hungario.

198

nobelinon Elizabeta Báthory (1570-1614) el slovaka kastelo Ĉachtice (proksime de la urbo Nitra) oni nomis “bestio el Ĉachtice” pro tio, ke ŝi murdis junajn knabinojn kaj banis sin en ilia sango por esti pli bela. La aŭtoro aŭ eraras aŭ en sia kontraŭklerikala sento intence skribas “el Šaščín” anstataŭ “el Ĉachtice” (Šaščín aŭ Šaštín = pilgrimloko en Slovakio, ankaŭ proksime de Nitra).

199

utima moknomo por soldatoj de i.r. landa milicio.

200

praga kvartalo.

201

(hungare): krudaj hungaraj malbenoj al la patrino, la patro, dio, Kristo, Maria la Virgulino kaj al la tuta mondo.

202

Jaroslav Vrchlický (1853-1912), unu el la plej grandaj ĉeĥaj poetoj, verkistoj kaj tradukantoj.

203

sankta Stefano (997-1038) fondis mezepokan hungaran ŝtaton kaj submetis al ĝi ankaŭ la nunan Slovakion. Poste li iĝis reĝo de ambaŭ landoj, kiujn oni nomis “kronlando de sankta Stefano”.

204

naŭdekunua infanteria regimento, kies oficiroj portis “papage verdajn” galonojn sur la kolumo de sia mantelo kaj bluzo.

205

(ankaŭ Presburg): iama nomo de Bratislava, ĉefurbo de Slovakio, kiu tiam apartenis al la hungara regno.

206

Jaroslav Panuška (1872-1958), akademia pentristo kaj amiko de Jaroslav Hašek.

207

parto de Prago, konata antaŭ ĉio per sia frenezulejo.

208

entenco el teatraĵo de Friedrich Schiller “Wallenstein” kun la senco “scii pri iu, kion oni povas de li atendi, ne fari al si iluziojn pri iu” (Pappenhejmanoj = kavalerianoj de generalo Pappenheim).

209

komencaj vortoj de la hungara nacia himno.

210

(1861-1936): ĉeĥa verkistino kaj tradukantino, batalantino por la paco kaj virinaj rajtoj.

211

germana transskribo de nomoj Švejk, Vodička (Sch = Ŝ, w = v, tsch = č = ĉ).

212

Aleksandro Frederiko Humboldt (1769-1859), konata germana natursciencisto.

213

fabela estaĵo, reganto de la montaro Krkonoše (germane: Riesengebirge), populare nomata ankaŭ Rýbrcoul (el la germana Rübezahl). Bona spirito de la montaro, tre justa, bildigata kiel grandega homo kun longa barbo.

214

ĉeĥaj nomoj en germana ortografio (Klófatsch devas esti kun mallonga ‘o’, ĉeĥan ‘ó’ oni legas longe, proksimume ‘ooo’).

— Karlo Kramář (1860-1937) kaj Venceslao Klofáč (1868-1942): ĉeĥaj politikistoj, dum la unua mondmilito malliberigitaj, post disfalo de Aŭstri-Hungario en la jaro 1918 anoj de la unua ĉeĥoslovaka registaro.

— Jozefo Scheiner (1861-1932): longjara prezidanto de gimnastika kaj patriota organizaĵo Sokol (Falko), dum la unua mondmilito ano de sekreta societo Mafie.

— Ĉiuj tri batalis per sia influo kontraŭ la aŭstri-hungara monarkio.

215

praga kvartalo.

216

duonveneniĝo post troa trinkado de alkoholaĵo, karakterizita per halucinaj imagoj, alternantaj perceptoj de varmo kaj malvarmo, ŝvitado ktp. (vidu PIV, termino ‘deliri’).

217

praga kvartalo.

218

en la batalo ĉe Custozza (26.7.1848) la armeo de la marŝalo Radecký venkis kontraŭ itala reĝo Karolo Alberto, kiu al la Aŭstrio devis poste cedi Lombardion.

219

en la jaro de la batalo ĉe Custozza Radecký aĝis okdek du jarojn.

220

la ordenon (pli precize insignon) “kanonkruco” fondis Francisko Jozefo la unua por soldatoj, kiuj eminentiĝis en batalo kontraŭ Napoleono ĉe Lepsiko (16.-18.10.1813). La ordenon (insignon) en la formo de kruco oni fabrikis el kanonoj, militakiritaj en la menciita batalo. La batalo mem estas konata ankaŭ sub la nomo “la batalo de nacioj”.

221

vera dato kaj okazintaĵo.

222

3-6 soldatoj starigas siajn fusilojn per la kolbo teren tiel, ke la fusiloj reciproke sin subtenas kaj memorigas do tiel piramidon. Tiu ĉi ordono signifis ripozon post longa marŝo, sed ankaŭ tion, ke tiu ĉi ripozo ne daŭros longe.

223

en la kartludo mariaĝo, betlo havas avantaĝon antaŭ normala ludo kaj durĥo havas avantaĝon antaŭ betlo. Se do iu anoncas intencon ludi durĥon, ne eblas, ke alia ludanto povu ludi betlon.

224

komence de la ludo ĉiu ludanto metas en la bankon interkonsentitan sumon (Jurajda proponas dudekheleran moneron) kaj ricevas kvar kartojn; kian ajn kvanton da ili li rajtas ŝanĝi por aliaj. Poste li povas aŭ rezigni la ludon, aŭ provi akiri iun prenon; sed se li ne havas eĉ unu prenon, li devas ĉe la sekvanta ludo pagi pli altan interkonsentitan sumon (Jurajda proponas du dudekhelerajn monerojn). Ĉiun el la kvar prenoj akiras tiu, kiu metis sur la tablon la plej altrangan karton de la elmetita koloro, aŭ, se li tian ne havas, karton en koloro de atuto. Pri koloro de atuto decidas karto, reversigita sur la tablo kiel la lasta post disdono de kartoj al ĉiuj ludantoj. Tiun karton povas la ludanto disdonanta kartojn preni (alproprigi al si); se temas pri sepo aŭ aso, li devas ĝin preni. Se li poste rezignas, li pagas duobligitan bazan sumon, aŭ la saman sumon, kiu estas en la banko, se li ne rezignis kaj ne akiris almenaŭ du prenojn.

225

en Vodička-strato en Prago estis iam privata detektiva instituto de Stefano Chodounský, kiu proponis siajn servojn en gazetoj kaj sur afiŝoj kun emblemo de granda nigra okulo en triangulo, kun radioj elirantaj de la bildigita okulo, tiel ke la emblemo vere memorigis katolikan geometrian emblemon de la Dia Triunuo.

226

(el la latina): ĉe la faro (traftrovi iun ĉe la faro).

227

nomo por ankoraŭ pli hazarda speco de kartludo “cviko”, kiam oni povas malgajni multe pli altan sumon.

228

germana-aŭstra verkisto de multaj plaĉaj romanoj kaj rakontoj. Vivis en la jaroj 1855-1920.

229

en la jaroj 1848-1849 kaj 1859-1861.

230

milito de Turkio, Francio, Anglio kaj Sardinio kontraŭ Ruslando (1853-1856), nomata Krimea milito.

231

ribeliĝo de libervola ĉina unuiĝo “La pugno de justeco kaj paco” (1899-1901, de tie devenas la popola nomo “boksistoj”), kiu volis perforte elpeli ĉiujn eŭropanojn el Ĉinio. La ribeliĝon subpremis ĉiuj potencaj eŭropaj ŝtatoj.

232

en la jaroj 1904-1905.

233

la milito de Aŭstrio kontraŭ Prusio (14.6.1866).

234

montetaro en okcidenta Hungario, etendiĝanta ĝis Balatono.

235

Ĉiuj interparoloj inter oficiroj nature okazas en la germana lingvo…

236

Eduardo Grey (1862-1933), komence de la unua mondmilito angla ministro de eksterlandaj aferoj. Germanaj imperialistoj al li riproĉis, ke Anglio en aŭgusto 1914 deklaris la militon al Germanio, kvankam li kelkfoje anoncis, ke Anglio ne militos. Se Anglio jam en julio 1914 klare proklamus sian intencon eniri la militon en la okazo, ke la germanoj invados Francion kaj Belgion, Germanio laŭdire ne enmiksus sin en la militon.

237

En germana interparolo, kiun tiuj du kondukis inter si: “Tiam vi ankaŭ interbatiĝis kun germanaj kunlernantoj.”.

238

En la interparolo: “Do: Saluton!”.

239

germana popolnomo por la kartludo “cviko”.

240

Udo Kraft: “Memeduko al morto por la imperiestro.” Eldonejo de C. F. Amelang.

241

Ludoviko Aŭgusteno el Benedek (1804-1881), aŭstra generalo, kiu subpremis ribeliĝon en Galicio (1846) kaj revoluciojn en Italio (1848) kaj Hungario (1849). Kontraŭ lia volo oni nomumis lin ĉefa komandanto de la aŭstra armeo en la aŭstra-prusa milito 1866. Post malvenko oni lin kun malhonoro pensiigis, sed ĉar li donis la vorton al Francisko Jozefo la unua, ke li ne parolos pri kaŭzoj kaj cirkonstancoj de la malvenko, li ne protestis.

242

prusa ordeno, kiun en la jaro 1813 fondis la prusa reĝo Frederiko Vilhelmo la tria.

243

obuso por kanono je kalibro de tridek ok centimetroj, fabrikita en ŝtalfabriko Krupp en Germanio.

244

obuso por kanono je kalibro de kvardek du centimetroj, fabrikita en Škoda-fabriko en Plzeň (Ĉeĥa respubliko). La plej forta kanono de la aŭstri-hungara armeo.

245

— Vilhelmo: germana imperiestro, laŭ kies instigo Aŭstrio komencis la militon

— Karolo: arkiduko, kiu post morto de Fracisko Jozefo la unua iĝis imperiestro sub la nomo Karolo la unua

— la generalo Viktoro Dankl: kavaleria generalo en Galicio, kiu tie mortkondamnis multe da civiluloj

— la arkiduko Frederiko: ĉefkomandanto de la aŭstri-hungara armeo, kondukanta tre krude precipe kontraŭ slavoj.

246

Linz: urbo en norda Aŭstrio.

— …la milito pri heredo de la aŭstra trono: post morto de Karolo la sesa regis lia filino Maria Tereza, sed la tronon pretendis ankaŭ bavara arkiduko Karolo Alberto. Eksplodis “militoj pri heredo de la aŭstra trono” (1740-1748), en kiu militis Prusio, Bavario kaj Francio unuflanke kaj Aŭstrio kun Anglio aliflanke.

247

mallongigo el komencaj literoj de la latina “Medicinae Universae Candidatus” — titolo, kiun uzis (uzas) studentoj de medicino.

248

iama germana humura kaj satira revuo, eldonata ekde la jaro 1896.

249

La interparolo de la kapitano Ságner kun la ĉefleŭtenanto Lukáš estis kondukita en la ĉeĥa ligvo.

250

Johano Kristofo Frederiko Schiller (1759-1805), fama germana poeto kaj dramisto.

251

nekonsekvenceco de la aŭtoro, kelkajn liniojn pli supre li parolas pri majoro Koch.

252

ekde la jaro 1882 Italio formis t.n. Trialiancon kun Aŭstri-Hungario kaj Germanio. La 23an de majo Italio deklaris militon al AŭstriHungario, pro kio Anglio, Francio kaj Rusio promesis al ĝi egan pligrandigon de itala teritorio.

253

la imperiestron (1493-1519) oni prezentis kiel pasian ĉasiston de ĉamoj en Alpoj.

254

Jozefo la dua estis en lernolibroj prezentata kiel amiko de la popolo, substrekanta la signifon de manlaboroj, precipe agrikulturaj.

255

mensmalsana aŭstra imperiestro, kiu regis en la jaroj 1835-1848.

256

en la jaroj 1911 kaj 1912.

257

en la jaro 1912 balkanaj ŝtatoj batalis kune kontraŭ Turkio kaj en la jaro 1913 ili denove kune, ĉi-foje ankaŭ kun Turkio, atakis Bulgarion.

258

“feld”: el la germana Feld = kampo, batalkampo (kp. ekz. feldmarŝalo). “Felde griza” estis ofica indiko por koloro de fronta uniformo, kiun portis aŭstraj infanterianoj (koloro de kampa grizo).

259

la historiisto kaj politikisto Francisko Palacký pledis por tio, ke Aŭstri-Hungario ŝanĝiĝu al federacia ŝtato. Laŭ lia konvinko unuopaj nacioj (ĉeĥoj, aŭstroj, hungaroj, poloj ktp.) povas ekzisti nur en la kadro de la potenca Aŭstri-Hungario, kaj de tie devenas lia eldiro: “Se ne ekzistus Aŭstrio (=Aŭstri-Hungario), ni (=ĉeĥoj) devus ĝin krei.” Sed pli poste li konvinkiĝis, ke tiu ideo estas erara, kaj diris: “Ni (=ĉeĥoj) estis tie antaŭ Aŭstrio (=ni ekzistis antaŭ Aŭstri-Hungario), ni estos ankaŭ post ĝi” (=se ĝi ne ekzistos).

260

(1863-1940), konata ĉeĥa poetino kaj verkistino.

261

nekonsekvenceco de la aŭtoro, ĝis nun li parolis pri telefonisto, nun pri telegrafisto Chodounský, kaj pli poste denove pri telefonisto.

262

Leopoldo Wohlschläger, praga ekzekutisto en la jaroj 1888-1920.

263

Filipio (Philippi) — makedona urbo, kie en la jaro 42 a.K. Antonio kaj Oktavio venkis en la batalo kontraŭ Bruto kaj Kasio; la vortojn “Ni rekontiĝos ĉe Filipio” diris al Bruto lia malbona fantomo kelke da tagoj antaŭ la batalo. La eldiro signifas “venos la tempo de rekompenco”.

264

tomboj el la epoko de la tajlita ŝtono, ĉirkaŭ la jaro 4000 a.K., kiam oni entombigadis mortintojn en kaŭra pozicio, kun la genuoj sub la mentono.

265

la 2an de oktobro 1808 Madrido ekribelis kontraŭ la reĝo Jozefo, frato de Napoleono la unua, kiu lin surtronigis kontraŭ la volo de hispanoj. La ribeliĝo estus tuj subpremita, sen kia ajn sieĝado.

266

urbo kaj fortikaĵo en Galicio. En duono de septembro 1914 okupis la fortikaĵon rusoj, en oktobro la aŭstri-hungara kaj germana armeoj rusojn elpelis; sed tiuj tuj, la 9an de novembro, denove reakiris la fortikaĵon. La 22an de marto 1915 Przemyšl kapitulacis, sed baldaŭ post tio, la 3an de junio 1915, la aŭstri-hungara kaj germana armeoj denove enmarŝis la fortikaĵon.

267

en fonetika pola-germana transskribo. La soldato volis diri “Mi pafos”, sed ne regante bone la germanan lingvon, anstataŭ germana vorto “schiessen” (elparolu “ŝisn”, kun longa “i”, pafi) li uzis ortografie similan vorton “scheissen” (šajsn, elparolu ŝajsn, feki). Li do vokis “Mi fekos”.

268

Bohuslav Šimáček, iama granda eldonisto en Prago.

269

praga kvartalo.

270

parto de Prago.

271

(el la latina): Nenio ol bona.

272

filino de la imperiestro Francisko Jozefo la unua kaj la imperiestrino Elizabeta.

273

en la jaro 1914 la Habsburga genero havis 32 arkidukojn kaj 43 arkidukinojn, el kiuj proksimume 12 estis genepoj de la imperiestro.

274

Eduardo Paar, generalo, adjutanto de Francisko Jozefo la unua.

275

Jozefo Kerzl, persona kuracisto de Francisko Jozefo la unua, en la jaro 1915 aĝis jam 74 jarojn.

276

Jaroslav Hašek verkis haste kaj neniam aŭ preskaŭ neniam kontrolis, kion li skribis; de tie devenas la mencio pri “ĉiuj kvar”, kvankam en la sama frazo li parolas pri tri nomoj, kaj ankaŭ stranga aserto de Švejk, ke iu poste aŭ samtempe sin pendumis, saltis en lagon kaj ĵetegis sin sub trajnon..

277

aŭstraj soldatoj estis ĉe manovroj dividitaj en du ‘malamikajn’ partojn. Kiel eksteran distingilon ili havis rubandon ĉirkaŭ la kepo, unua parto ruĝan kaj la alia blankan.

278

komence de majo 1915 aŭstri-hungara kaj germana armeoj okupis preskaŭ la tutan Galicion kaj forpelis rusajn taĉmentojn al la rivero San en norda Galicio. Komandanto de aŭstra-germana armea korpuso generalo Mackensen transpaŝis kun sia armeo eĉ la riveron San (16.5.1915).

279

Ladislao Hájek Domažlický, amiko de Hašek rakontas en siaj rememoroj pri Hašek la tutan okazaĵon iom alie ol Švejk: tiu invitita “amiko” estis Jaroslav Hašek, al kiu Hájek proponis iĝi redaktoro de semajnrevuo, eldonata en Poděbrady. Titolo de tiu revuo estis “Nia rajto”, ne “Sendependeco”. Hašek vere alveturis al Poděbrady por ĉeesti kunvenon de eldonantaro — sed al la kunveno li venis ebria kaj malbenis la eldonantojn, la revuo laŭdire publikigas sencensaĵojn pri antikvaĵoj kaj arĥeologiaj elfosaĵoj. Tiujn ĉi artikolojn skribis apotekisto Hellich, la plej influhava persono de la eldonantaro, kaj Hašek kompreneble la postenon de redaktoro ne ricevis.

280

(murdita 929 aŭ 935): klera, pacama, kapabla kaj pia ĉeĥa reĝo, patrono de ĉeĥaj landoj (Bohemio, Moravio, Silezio), murdita de sia frato Boleslav kaj liaj helpantoj. Lian nomon portas interalie la ĉefplaco de Prago, en kies supra parto estas lia statuo surĉevale.

281

Jan Havlasa (propranome Jan Klecanda), ĉeĥa vojaĝisto, verkisto kaj diplomato (1920-1924 ĉeĥoslovaka ambasadoro en Brazilo).

282

Ĉu ne “…ĉar Jurajda jam unufoje trinkis…”? Kelkajn liniojn pli supre oni parolas pri tio, ke tiun botelon malŝtopis Jurajda.

283

granda, luksa angla vaporŝipo, kiu dum sia unua ŝipveturo el Eŭropo al Usono kunpuŝiĝis kun glacimonto kaj la 15an de aprilo 1912 dronis. La katastrofon ne postvivis 1503 homoj.

284

nekonsekvenceco de la aŭtoro, ĝuste devas esti “por la alveturinta marŝbataliono de la naŭdekunua regimento” (kio estas tute klara el antaŭa eĉ sekvanta teksto).

285

la leŭtenanto Dub formetis kun sia sobreco ankaŭ siajn lernejajn sciojn: Filipo la Macedona militis kontraŭ romanoj trifoje kaj ĉiam malvenkis.

286

(propranome Anna Srb, 1835-1920): redaktorino de porvirina revuo “Lada”, ĉeĥa verkistino de popolaj rakontoj kaj romanoj, el literatura vidpunkto ne tro altkvalitaj, kun naivaj amimplikaĵoj.

287

pola moknomo por rusaj soldatoj.

288

bildo de Maria la Virgulino en granda klostro en Czestochowa (urbo en suda Polio). Al la bildo oni atribuas miraklajn ecojn.

289

dio de judoj.

290

la batalo okazis de la 1a ĝis 15a de aŭgusto 1915.

291

aŭstraj oficiroj povis edziĝi nur kun tia fianĉino, kiu havis doton minimume en valoro de ofice destinita sumo — ekzemple ĉe leŭtenanto estis tio minimume sesdek mil aŭstraj kronoj. Per tio la armea administrantaro sekvis la celon, ke en oficirajn rondojn kaj familiojn ne penetru iu el malriĉaj tavoloj de la loĝantaro.

292

la tempon, dum kiu la soldato estis malliberigita, oni ne enkalkulis en la tempodaŭron de lia soldatservo. Tiun ĉi tempon la soldato devis do ankoraŭ servi aldone post finiĝo de sia normala soldatservo.

293

iama polica komisarejo en Jindřišská-strato en Prago (Jindřišskástrato = strato de Henriko).

294

karbon el ostoj, ostan cindron, oni uzas en sukerfarejoj ĉe rafinado de sukero.

295

kruda hungara malbeno.

296

montaro ĉe okcidentsuda limo de Ĉeĥa respubliko kun Federacia respubliko Germanio (germane: Böhmerwald).

297

ĉirkaŭ la jaro 1240 ĉeĥa soldataro batalis sub monteto Hostýn (ĉe Bystřice en Moravio) kontraŭ Tataroj. Laŭ malnova legendo al la komandanto de la ĉeĥa soldataro Jaroslav el Šternberk montriĝis Maria la Virgulino, kiu mirakle influis la batalon kaj Tataroj estis plene venkitaj. Sur Hostýn oni poste konstruis preĝ. ejon kun klostro, kiu ĝis nun servas kiel pilgrimloko.

298

krom ĉefurbo de Ĉeĥa respubliko havas la nomon Prago ankaŭ antaŭurbo de Varsovio.

299

kanto laŭ la poemo de Henriko Heine pri Lorelei, najado de la rivero Rejno.

300

profesoro Tomaso Garrigue Masaryk (1850 — 1937), deputito de viena parlamento, post la ŝtatrenverso 28.10.1918 unua prezidento de Ĉeĥoslovaka respubliko. Kiel prezidento li estis elektita ankoraŭ en la jaroj 1920, 1927 kaj 1934. Li estas nomata “Prezidento-Liberiganto”.

301

Leopoldo la dua, kiu regis post morto de la imperiestro Jozefo la dua nur du jarojn (1790 — 1792).

302

Švejk en sia malgajiga situacio rememoras similan sorton kaj uzas la vortojn de malliberigita Dalibor, heroo de la samnoma opero de granda ĉeĥa komponisto Frederiko Smetana.

303

esprimoj el kartludo mariaĝo, en kiu ordinare unu ludanto (elektanta atutojn) ludas kontraŭ du cetraj. Per la vorto “flek” anoncas unu el tiuj du sian konvinkon, ke ili venkos kaj “makulos” tiel atendatan venkon de tiu, kiu elektis atutojn kaj komencas la ludon ( “flek” devenas de germana “Fleck” = makulo). Eventuala respondo al “flek” estas “re”, kio gradiĝas al “tuti”, “retuti” kaj fine al “kajzr” (el la germana “Kaiser” = imperiestro) — tiun ĉi la plej superan ŝtupon Švejk forgesis. Ĉiu tia gradigo signifas, ke la sumo, pri kiu oni ludas, duobliĝas — kiu do gajnis “kajzron”, ricevas de kontraŭludantoj 64oble pli kompare kun la komenca veto. — Havi “cent kaj sepon” signifas, ke la ludanto akiris cent poentojn, havis la atutan sepon por la lasta preno kaj gajnis la ludon.

304

la festo de Kristokorpo estis en Aŭstri-Hungario solene celebrata. Post ok tagoj, t.e. kun oktavo, oni tiun ĉi feston ĉe la meso denove almemorigadis.

305

Paŭlo von Hindenburg (1847 — 1934), germana generalo, marŝalo kaj pli poste duobla prezidento de Germana respubliko. En la jaro 1933 li transdonis ĉian regnestran potencon al Adolfo Hitler.

306

moknomo, kreita el nomo de japana generalo dum la rusa-japana milito en la jaroj 1904 — 1905.

307

retenitaj stratulinoj, forkondukataj al polica direkcio, devis ĉi tie lavi koridorojn kaj plankojn en kancelarioj kaj ĉeloj.

308

En iama juda teritorio “En judoj” en Prago estis multe da gastejaĉoj, vinejoj, noktaj ejoj, brandejoj ktp., kaj vivis tie ankaŭ granda kvanto da publikulinoj. Ĉiu el ili havis sian “protektanton” — prostituiston, kiun ŝi devis vivteni.

309

ĉiu publikulino devis havi polican libreton cele de kontrolo kaj regule sin submeti al kuracista esploro, pro kiu ŝi devis pagi. La rezulton de la kuracisto esploro oni enskribadis en tiun ĉi libreton.

310

(en originialo: “foliaro”) via: germana Kristnaska kanto

311

laŭ ĉeĥa legendo la plej juna filino de princo Krok. Saĝa princino kun profeta talento, kiu edziniĝis kun kampisto Přemysl Oráč (Přemysl la Plugisto), kaj tiel ili fondis ĉeĥan regnestran generon de Přemyslidoj, kiu regis ĝis la morto de Venceslao la tria en la jaro 1306. Laŭ la legendo Libuše fondis Pragon kaj antaŭ tio laŭdire profetis ĝian gloron: “Mi vidas grandan urbon, kies gloro atingas ĝis steloj.”.

312

Gideon Ernesto Laudon (1717 — 1790), fama aŭstra militestro, kiu unue servis en la rusa armeo, ekde la jaro 1742 en la aŭstra armeo. Li venkis en pluraj bataloj kaj iĝis heroo de multaj soldataj marŝkantoj en ĉiuj lingvoj de aŭstri-hungara imperio.

313

en la tagoj 2. 9. — 14. 9. 1812 franca armeo sub komando de Napoleono la unua okupis Moskvon. Incendio de la urbo kaj proksimiĝanta vintro kaŭzis malfacilaĵojn en provizado de la franca armeo, kiu en oktobro 1812 komencis cedi.

314

”ĝuste “Kunratice”

315

la urbo Solingen en okcidenta parto de Germanio famiĝis per produktado de tre altkvalitaj specoj de ŝtalo.

316

(laŭ la greka ankaŭ hesiĥastoj, umbicilianoj): grupo da religiaj fanatikuloj sur la monto Athos inter la 11a kaj 15a jarcento, proklamantaj, ke la homo eksentos dian ĝojon kaj ekvidos dian lumon nur tiam, se li kontemplos sidante en fermita kamero kaj rigardos ĉe tio sian umbilikon.

317

(Violetta), opero de fama itala komponisto Giuseppe Verdi (1813 — 1901).

318

romaj imperiestroj decidis pri vivo kaj morto de gladiatoroj luktantaj en cirko per dikifngro de la dekstra mano: suprenlevita dikfingro post la lukto signifis vivon, dikfingro turnita al la tero signifis morton.

319

liaj malamikoj mortigis lin pere de lia amiko Bruto en la jaro 42 a.K. Ekvidinte sian amikon kun ponardo, Julio Cezaro laŭdire diris: “Eĉ vi, mia Bruto?”.