История кельтских королевств

Gwyr a aeth Catraeth oedd ffraeth eu llu;

Glasfedd eu hancwyn, a gwenwyn fu.

Trichant trwy beiriant yn catau —

A gwedi elwch tawelwch fu.

Cyd eiwynt i lannau i benydu,

Dadl diau angau i eu treiddu.

* * *

Tri chan eurdorch a grysiasant

Yn amwyn breilhell, bu edrywant

Cyd ry Madded wy wy laddasant,

A hyd orffen byd edmyg fyddant.

Ac o'r sawl a aethom o gydgarant

Tru namyn an gwr nid enghysant.

Bore duw Sadwrn cad fawr a fu

O'r pan ddwyre haul hyd pan gynnu.

Dygryswys Fflamddwyn yn bedwar llu;

Goddau a Rheged i ymddullu,

Dyfyn o Argoed hyd Arfynydd.

Ni cheffynt eirios hyd yr un dydd.

Atorelwis Fflamddwyn fawr drebystawd,

«A ddodynt yng ngwystlon? A ynt parawd?»

Ys atebwys Owain, dwyrain ffosavvd,

«Nis dodynt, nid oeddynt, nid ynt parawd;

A chenau Coel byddai cymwyawg

Lew, cyn as talai o wystl nebawd».

Atorelwis Urien, udd Erechwydd,

«O bydd ymgyfarfod am gerennydd,

Dyrchafwn eidoedd odd uch mynydd,

Ac amborthwn wyneb odd uch ymyl,

A dyrchafwn beleidr odd uch pen wyr,

A chyrchwn Fflamddwyn yn ei luydd,

A lladdwn acef a'i gyweithydd».

Rhag Argoed Llwyfain bu llawer celain,

Rhuddai frain rhag rhyfelwyr,

A gwerin a gryswys gan hynefydd.

Armaaf flwyddyn nad wy cynydd.

Enaid Owain ab Urien

Gobwyllid Rheen o'i raid.

Rheged udd ae cudd tromlas,

Nid oedd fas i gywyddaid.

Isgell gwr cerddglydd clodfawr,

Esgyll gwawr gwaywawr llifaid,

Cany cheffir cystedlydd I udd

Llwyfenydd llathraid.

Medel galon, gefeilad,

Eisylud ei dad a'i daid.

Pan laddawdd Owain Fflamddwyn

Nid oedd fwy nogyd cysgaid.

Cysgid Lloegr llydan nifer

A lleufer yn eu llygaid;

A rhai ni ffoynt haeach

A oeddynt hyach no rhaid.

Owain a'u cosbes yn ddrud,

Mal cnud yn dylud defaid.

Gwr gwiw uch ei amliw seirch

A roddai ferch i eirchiaid.

Cyd as cronnai mal caled,

Rhy ranned rhag ei enaid.

Enaid Owain ab Urien

Gobwyllid Rheen o'i raid.

Cyn bum cein faglawg, bum hy,

Am cynwysid yng nghyfrdy

Powys, paradwys Gymru.

Cyn bum cein faglawg, bum eirian;

Oedd cynwaew fy mhar, oedd cynwan,

Wyf cefngrwm, wyf trwm, wyf truan.

Baglan brenn, neud cynhaeaf.

Rhudd rhedyn; melyn calaf.

Neur digereis a garaf.

Baglan brenn, neud gaeaf hyn.

Yd fydd llafar gwyr ar llyn.

Neud diannerch fy erchwyn.

Baglann brenn, neud gwaeannwyn.

Rhudd cogeu; goleu i gwyn.

Wyf digarad gan forwyn.

Stafell Gynddylan ys tywyll heno,

Heb dan, heb wely;

Wylaf wers, tawaf wedy.

Stafell Gynddylan ys tywyl heno,

Heb dan, heb gannwyll;

Namyn Duw pwy a'm dyry pwyll?

Stafell Cynddylan, neud athwyd heb wedd,

Mae ym medd dy ysgwyd;

Hyd tra fu ni bu dollglwyd.

Stafell Gynndylan ys tywyl heno,

Heb dan, heb gerddau;

Dygystudd deurudd dagrau.

Stafell Gynddylan, a'm gwan ei gweled

Heb doed, heb dan;

Marw fy ngly w, by w fy hunan.

Eryr El i ban ei lef heno,

Llewsai ef gwyar llyn,

Crau calon Cynddylan Wyn.

Eryr Eli a gly waf heno,

Creulyd yw; nis beiddiaf.

Ef yng nghoed; trwm hoed arnaf.

Eryr Pengwern pengarn llwyd, heno

Aruchel ei adlais,

Eiddig am gig a gerais.

Eryr Pengwern pengarn llwyd, heno

Aruchel ei eban,

Eiddig am gig Cynddylan.

Eryr Pengwern pengarn llwyd, heno

Aruchel ei adaf,

Eiddig am gig a garaf.

Eryr Pengwern, pell galwawd heno,

Ar waed gwyr gwylawd;

Rhy elwir Tren tref ddiffawd,

Eryr Pengwern, pell gelwid heno

Ar waed gwyr gwylid;

Rhy elwir Tren tref lethrid.

Dygorfu Cymry i beri cad,

a llvvyth lliaws gwlad a gynnullant,

A Human glan Dewi a ddrychafant

i dy wyssaw Gwyddyl trwy lieingant.

A gynhon Dulyn genhyn y safant.

Pan ddyffont i'r gad nid ymwadant.

Gofynnant i'r Saeson py geisysant,

pwy meint eu dylyed o'r wlad a ddaliant,

cw mae eu herwi pan seiliasant,

cw mae eu cenedloedd, py fro pan ddoethant.

Yr amser Gvvrtheyrn genhyn y sathrant.

Ni cheffir o wir rantir an carant.

Neu freint an seint pyr y sanghysant?

Neu reitheu Dewi pyr y torrasant?

Ymgedwynt Gymry pan ymwelant

nid ahont allmyn o'r nen y safant,

hyd pan talhont seithweith gwerth digonsant

ac angau dihau yng ngwerth eu cam.

Ef talhawr o anawr Garmawn garant

y pedair blynedd a'r pedwar cant!

Yng nghoet ym maes [ym mro] ym mryn,

cannwyll yn nhywyll a gerdd genhyn

Cynan yn rhagwan yn mhob discyn.

Saeson rhag Brython gwae a genyn.

Cadwaladyr yn baladyr gan ei unbyn,

trwy synnwyr yn llwyr yn eu dichlyn.

Pan syrthwynt eu clas dros eu herchwyn,

yng nghustudd a chrau rhudd ar rudd allmyn.

Yng ngorffen pob angraith anrhaith dengyn.

Seis ar hynt hyt Gaer Wynt kynt pwy kynt techyn.

Gwyn eu byd wy Gymry pan adroddynt

ry'n gwarawd y Drindawt o'n trallawd gynt.

Duthracar, a Maic De bi,

a Ri suthain sen,

bothnat deirrit dithraba

commad si mo threb.

Uisce treglas tanaide

do buith ina talb,

linn glan do nigi pectha

tria rath Spirta Naib.

Fidbaid alainn immocus

irnpe do cech leith,

fri altram n-en n-ilgothach,

fri clithar dia cleith.

Deisebar fri tesugud,

sruthan dar a lainn,

talam togu co meit raith

bad maith do each clainn.

* * *

Eclais aibinn anartach,

aitreb De do nim,

sutrulla soillsi iar sain

uas Scriptuir glain gil.

* * *

Mo lortu bruit ocus bid

оnd Rig as chafn clu,

mo bithse im suidiu fri re,

guide De in nach du.

Ata uarboth dam i caill

nis fitir acht mo Fhfada:

uinnius di-siu, coll an-all,

bile ratha, nosn-fada.

* * *

Met mo boithe bee nad beс,

baile setae sognath:

canaid sian mbinn dia beinn

ben a llein co londath.

* * *

Aball ubull (mara ratha)

mbruidnech mbras;

barr dess dornach

collan cnabec

crdebach nglas.

Glere thiprat,

essa uisci

(liais do dig);

bruinnit ilair

caera ibair,

fidait, fir.

* * *

Tecat cainfinn,

corra, faflinn;

fos-cain cuan;

nf ceol ndogra

cerca odra

a fraech ruad.

* * *

Fogur gaithe

fri fid flescach,

forglasneol;

essa aba;

esnad ala:

alainn ceol.

Cyntefin ceinaf amser,

Dyar adar, glas calledd,

Ereidr yn rhych, ych yng ngwedd,

Gwyrdd mor, brithotor tiredd.

Ban ganont gogau ar flaen gwydd gwiw,

Handid mwy fy llawfrydedd,

Tost mwg, amlwg anhunedd,

Can ethynt fy ngheraint yn adwedd.

Ym mryn, yn nhyno, yn ynyscdd mor,

Ymhob i'iordd ydcl eicr

Rhas Crisl ewvn nid ocs vnialcdd.

Llym awel, llwm bryn, anodd caffael clyd,

Lygrid rhyd, rhewid llyn,

Rhy saif gwr ar un conyn.

Ton tra thon to'id tu tir;

Goruchel gwaeddau rhag bron bannau bre;

Braidd allan orsefir.

Oer He llwch rhag brythwch gaeaf;

Grin cawn, calaf trwch,

Cedig awel, coed ym mlwch.

Oer gwely pysgawd yng nghysgawd ia'en;

Cul hydd, cawn barfawd;

Byr diwedydd, gwydd gwyrawd.

Messe ocus Pangur

ban cechtar nathar fria saindan:

bith a menmasam fri seilgg,

mu menma cein im saincheirdd.

Caraimse fos, ferr each clu,

oc mu lebran, leir ingnu;

ni foirmtech frimm Pangur ban:

caraid cesin a maccdan.

О ru biam, seel cen scis,

innar tegdais, ar n-oendis,

taithiunn, dichrichide clius,

ni fris tarddam ar n-athius.

Gnath, huaraib, ar gressaib gal

glenaid luch inna li'nsam;

os me, du-fuit im lin chein

dliged ndoraid cu ndroncheill.

Fuachaidsem fri frega fal

a rose, anglese comlan;

fuachimm chein fri fegi fis

mu rose reil, cesu imdis.

Faelidsem cu ndene dul

hi nglen luch inna gerchrub;

hi tucu cheist ndoraid ndi!

os me chcnc am faelid.

Cia beimmi amin nach re

ni derban each a chele:

maith la eechtar nar a dan;

subaigthius a oenuran.

He fesin as choimsid dau

in muid du-ngnf each oenlau;

du thabairt doraid du gle

for mu mud cein am messe.

Cen ainius

in gnim f dorigenus

an ro carus ro craidius

Ba mire

nad dernad a airer-som

mainbed omun rig nime

Nfbu amlos

dosom an dal diithracair

ascnam sech phein i Pardos.

Bee mbrige

rochrdidi friumm Cuirithir;

frissium ba mdr mo mine.

Me Liadan;

ro carussa Cuirithir;

is ffrithir adfiadar.

Gair basa

i comaitecht Chuirithir;

frissium ba maith mo gnassa.

Ceol caille

fom-chanad la Cuirithir,

la fogur fairge flainne.

Do-menainn

ni craidfed frimm Cuirithir

do dalaib cacha dеnainn.

Ni chela

ba hesium mo chride-serc,

cia no carainn each chena.

Deilm ndega

ro thethainn mo chridese;

ro fes nicon bia cena[736].

Afallen beren a phren melyn

A dyf yn halar heb ar yn ei chylchyn;

A mi ddysgoganaf gad ym Mhrydyn

Yn amwyn eu terfyn a gwyr Dulyn.

Seithlong y deuant dros lydan lyn,

A saith cant dros for i oresgyn.

O'r sawl y deuant nid ant i gennyn

Namyn saith lledwag gwedi eu lletgyn.

Afallen beren a dyf tra Rhun.

Cywaethlyswn yn ei bon er bodd i fun,

A'm ysgwyd ar fy ysgwydd a'm cledd ar fy nghlun,

Ac yng Nghoed Celyddon y cysgais fy hun.

Oian a barchellan, pyr bwyllud hun?

Andaw di adar dyfr yn ymeiddun.

Teyrnedd dros for a ddaw ddyw Llun.

Gwyn eu byd hwy Gymry o'r arofun.

Oian a barchellan, oedd rhaid gweddi

Rhag ofn pum pennaeth o Norddmandi;

A'r pumed yn myned dros for heli

I oresgyn Iwerddon dirion drefi.

Ef gwnahawd ryfel a dyfysgi

Ac arfau coch ac och ynddi.

Ac wyntwy yn ddiau a ddoant oheni

Ac a wnant enrhydedd ar fedd Dewi.

A mi ddysgoganaf fyd dyfysgi

O ymladd mab a thad; gwlad a'i gwybi.

A myned i Loegrvvys ddiffwys drefi,

Ac na bo gwarcd byth i Norddmandi.

Ton wen orewyn a orwlych bedd,

Gwyddfa Rhufawn Befr, ben teyrnedd.

Caraf, drachas Llocgr, leudir gogledd heddiw,

Ac yn amgantLliw lliaws calledd.

Caraf a'm rhoddes rybuchcd medd

Myn y dyhaedd myr, maith gyfrysedd.

Caraf ei theulu a'i thcw annedd ynddi,

Ac wrth focld ei rhi rhwyfaw dyhedd.

Caraf ci morfa a'i mynyddedd

a'i chaer ger ei choed a'i chain diredd.

A dolydd ei dwfr a'i dyffrynnedd,

A'i gwylain gwynion a'i gwymp wragedd.

Caraf ei milwyr a'i meirch hywedd,

A'i choedd a'i chedyrn a'i chyfannedd.

Caraf ei meysydd a'i man feillion arnaw

Myn yd gafas ffaw ffyrf orfoledd.

Caraf ei brooedd, braint hywredd,

A'i diffaith mawrfaith a'i marannedd…

Fy newis i, rhiain firain feindeg,

Hirwen, yn ei Hen lliw ehoeg.

A'm dewis synnwyr, synio ar wreigiaidd,

Pen ddy waid o fraidd weddaidd wofeg.

A'm dewis gydran, cyhydreg a bun,

A bod yn gyfrin am rin, am reg.

Dewis yw gennyf i, harddliw gwaneg,

Y ddoeth i'th gyfoeth, dy goeth Gymraeg.

Dewis gennyf di; beth y w gennyd di fi?

Beth a dewi di, deg ei gosteg?

Dewisais i fun fal nad atreg gennyf;

lawn y w dewisaw dewisdyn teg.

Dy waliaw, fenestr, na fynn angeu,

Corn can anrhydedd yng nghyfeddeu,

Hirlas buelin uchel freinieu,

Ariant a'i gortho, nid gortheneu;

A dyddwg Dudur, eryr aereu,

Gwirawd gysefin o'r gwin gwineu;

Oni ddaw i mewn o'r medd goreu

Gwirawd ran o ban, dy ben faddeu!

Ar Haw Foreiddig, llochiad cerddeu,

Cyrdd cenynt ei glod, cyn oer adneu.

Dierchyr frodyr, fryd uchel ddeu

Diarchar arial, a dan daleu,

Cedwyr a'm gorug gwasanaetheu…

Moliant yw eu rhan, y rhei gynneu,—

Marwnad bid, neud bu newid y ddeu!

Och Grist! mor wyf drist o'r anaeleu

O goll Moreiddig, mawr ei eisieu!

Oer calon dan fron o fraw — allwynin

Am frenin, dderwin ddor, Aberffraw.

Aur dilyfn a dalai o'i law,

Aur dalaith oedd deilwng iddaw…

Gwae fi am arglwydd, gwlach diwaradwydd;

Gwae fi o'r aflwydd ei dramgwyddaw.

Gwae fi o'r golled, gwae fi o'r dynged,

Gwae fi o'r clywed fod clwyf arnaw.

Poni welwch-chwi hynt y gwynt a'r glaw?

Poni welwch-chwi'r deri'n ymdaraw?

Poni welwch-chwi'r mor yn merwinaw'r tir?

Poni welwch-chwi'r gwir yn ymgyweiriaw?

Poni welwch-chwi'r haul yn hwylaw'r awyr?

Poni welwch-chwi syr wedi r'syrthiaw?

Poni chredwch-chwi i Dduw, ddyniadon ynfyd?

Poni welwch-chwi'r byd wedi r'bydiaw?

Och hyd atat-ti, Dduw, na ddaw — mor dros dir!

Pa beth y'n gedir i ohiriaw?

Nid oes le y cyrcher rhag carchar braw;

Nid oes le y triger; och o'r trigaw!

Nid oes na chyngor na chlo nac agor,

Unffordd i esgor brwyn gyngor braw.