Кніга ўзнаўленняў

Гора мне, беднай,

бяда — гаротнай!

З усіх бакоў я абрабавана,

з усіх уладанняў сваіх

абабрана,

з усіх убранняў сваіх

абадрана

на ганьбаванне свету!

Апанавала мяне навала

злыбедаў невымоўных!

Рукі мае ў вярыгах,

ярмо на шыі,

у путах ногі,

ланцуг на чарэслах,

меч паваротнавостры

над галавою,

вада глыбокая

пад нагамі,

няўгасны агонь

абапал,

крыкі i скаргі

навокал,

страх i спалох

наўкруга,

i пераследы — усюды.

Бяда ў гарадах,

гора ў вёсках,

гора ў дубровах,

бяда ў гіалях,

гора ў гарах

i ў зямных атворах,

бяда на сцежках

i на шляхах!..

Ці знойдзецца месца,

дзе б панавала бяспека,

ці вышукаецца прытулак,

дзе б гаспадарыў спакой?!

У ранах i ў верадзе

дзень брыдзе,

цягнецца ноч

ва ўздыханнях i стогнах.

Скварнае лета морыць

мяне да млосці,

даймае мяне да смерці

марозлівая зіма.

Была я прыгожай,

а стала ўбогай,

была каралевай,

якую кахаў увесь свет,

а цяпер

мяне адно толькі

пагарда кахае,

мяне адно толькі

смутак цалуе.

Усе, хто жывы,—

жыхары зямлі,

народы i людзі,

наблізьцеся да мяне,

паслухайце, што я кажу,

спазнайце,

якою была раней,

i пабачце,

якой цяпер стала!

Цяпер я пасмешышча свету,

а перад гэтым

была ў здзіваванне

людзям,

была ў захапленне

анёлам.

Была я аздоблена,

як ніхто,

была пагляднай i мілай,

была, як зорка на ўсходзе,

святлістай,

была, як месяц апоўначы,

зіхатлістай,

была, як сонца апоўдні,

дзівоснай.

Дачка адзіная ў маці —

была абранніцаю адзінай,

была галубкай нявіннай,

без плямінкі i заганы.

Бальзам цудадзейны —

маё імя,

крыніца жывое вады —

найменне!..

Калі мяне ўбачылі

дочкі Сіёну,

то прадракалі,

што буду

самай шчасліваю каралевай

Вось жа,

чым быў спаміж

усіх гарадоў габрайскіх

Ерусалім,

тым я

была спаміж вабных

сіёнскіх дачок,

i якой

была сярод церняў лілея,

была я такой сярод

астатніх нявінніц.

За гэту

маю прыгажосць

кароль,

за ўсіх чалавечых сыноў

прыгажэйшы,

мяне пажадаў,

пакахаўшы мяне,

i вечным

сямейным шлюбам

з'яднаў з сабою.

Дзяцей

нарадзіла i ўзгадавала,

але яны

сцягнулі з плячэй маіх

шаты,

садралі з грудзей

уборы,

а з галавы — аздобу

i голую выпхнулі з дому

на вуліцы кпінаў,

пляцы глумления,

а сам;

паўсталі наводдаль.

Як аб нябожчыцы,

аб сваёй

бяздольнай душы смуткую

i думаю безупынна

аб згубе.

О, вы,

што мяне абступаеце,

што на мяне

гледзяце ў здзіўленні,

паслухайце i разважце,

ці ёсць дзе яшчэ жалоба

глыбейшая, чым мая,

ці ёсць дзе яшчэ маркота

хмарнейшая, чым мая,

i болеч,

балеснейшая за маю?!.

О так,

дзяцей нарадзіла

і ўзгадавала,

аднак яны

як бач

ад мяне адракліся

i сталі прычынай

майго змарнення,

гібення майго...

Нядаўна

яшчэ гаспадыня краёў,

дзе ўзыходзіць сонца

i дзе заходзіць,

поўдня

i поўначы,

я цяпер

няўцешніцай-удавой

у самоце

сяджу,

i па шчоках слёзы,

як струмяні рачныя,

цякуць удзень i ўначы.

I нікога

няма, хто б мяне суцешыў:

усе

адступіліся ад мяне,

усе

пагарджаюць мною.

Чужымі

зрабіліся сваякі,

прыяцелі зваражнелі,

ну а сыны,

узяўшы ў вужачага племя

здатнасць,

джаляць мяне заўзята

атрутнымі джаламі.

Слухайце, людзі,

усе,

хто жыве на зямлі

i хто здольны пачуць,

маю

жаласлівую аповесць!..

Звабіўшыся,

сыны

i дочкі мае да той,

што імі не мучылася,

падаліся,

каб ад яе

насыціцца тлустасцю

ўдосталь.

Мае святары

змізарнелі,

мае красамоўцы,

не хочучы разумець,

што гаворка

ідзе аб душы,

знямелі,

старцы мае

здурнелі,

хлопцы мае

здзічэлі,

дзяўчаты мае

укінуліся ў распусту.

І ўсе як адзін

на маю душу,

Бога забыўшы

i занядбаўшы

Божую праўду,

уз'еліся ў злосці.

Разявілі пашчы свае

на мяне

i, зубамі скрыгочучы,

кажуць:

«Вось i прыйшоў той дзень,

якога мы гэтак чакалі,

пойдзем i знішчым яе,

i вырвем

памяць аб ёй з карэннем

з зямлі!..»

За маю любоў

мне рыхтуюць згубу,

за маю дабрату

мне дзячаць знявагай

i за пяшчоту маю

нянавісцю плацяць.

Забраўшы

каштоўныч мае шаты,

пакінулі мне

струхлелыя лахманы

i зрабілі

з мяне жабрачку —

свету на абгаворы,

мне на пакуты.

Бяда мне,

згалелай!..

Гора мне,

пагарджанай!..

Цяжэе жыццё маё,

быццам камень,

як дым,

растаюць мае дні,

i мінаюць

гады мае ва ўздыханнях.

Ад безупынных слёзаў

ступілася пільнасць

маіх вачэй,

счаўрэла нутро маё

ад нудоты,

ад горкага плачу,

як скваркі,

ссохліся мае косці,

звяла,

як окошаная трава,

мае сэрца,

i скура змаршчынілася,

як папера.

Ашчэрылі на мяне

драпежныя пашчы

i волю далі зласлівым,

зламысным словам.

Пабралі сякеры

у рукі свае

i шукаюць

душы маёй —

панакапаны

усюды ямы,

напнуты

з усіх бакоў сеткі

i адусюль цікуюць

атрутныя джалы.

Вось тут —

крыважэрлівыя ваўкі,

вунь там —

рыклівыя львы ,

з таго боку —

жахлівыя цмокі,

a з гэтага —

лютыя васіліскі.

Гляджу —

i не ўгледжу,

шукаю —

i не знаходжу,

куды скіраваць свае крокі,

дзе прытуліць галаву,

у каго

прасіць абароны.

Узважце, нябёсы,

пакуту маю,

зямля,

змерай мой жаль:

хіба

гэтакае магчыма —

каб дзеці,

якіх нарадзіла і ўзгадавала,

зрабіліся не маімі?!

З адным

была я заручана,

за аднаго

аддадзена замуж,

ад аднаго зацяжарала,

у адным

лоне насіла,

адным малаком карміла,

аднак,

дзеці мае чужым

звычаям папрысягалі.

Няма нікога,

хто стаў бы

наступнікам бацькі,

нікога няма,

хто ішоў бы

услед за маці.

Наадварот,

са злачынцаў

i вырадкаў узялі

прыклад

i языкі

на бацькоў навастрылі.

Навукаю бацькавай

пагарджаюць,

матчына дбанне

ганьбуюць,

бацьку няславяць,

a маці

даводзяць да слёзаў.

Многа

было ix у нас,

i раптам

усе адпалі,

зрабіліся раптам усе

не сваімі.

З вялікага мноства

нікога не засталося,

хто б у дабры ўтрымаўся,

хто б у дабры ўмацаваўся.

Мела дзяцей —

iвось жа

цяпер не маю.

Гора мне —

беспатомнай,

бяда — няплоднай,

бо, як у Законе высноўваецца:

«Пракляты

кожны, хто не пакіне

патомства ў Ізраілі...»

A наколькі

горшая кара,

цяжэйшы грэх —

пакінуць на свеце

такіх нашчадкаў,

якія самохаць

да звычаяў злых

прышчапіліся

I не хочуць

бачыць,

што бацьку сорам,

a маці гора з-за ix.

Не чуюць слова Закону,

якое кажа:

«Жыць будзеце,

калі будуць людзі,

бачачы добрыя вашы справы,

хваліць

вашага бацьку».

Сын мудры i паслухмяны —

бацьку пашана,

a ўпарты i неразумны

у ганьбу

уводзіць маці.

Колькі разоў за сваё жыццё

зведала ад еыноў сваіх

розных крыўдаў,

колькі рззоў

ад сваіх дачок

зазнала перад Законам

знявагі ўсякай,

аднак

у параўнанні з гарою

цяперашняй крыўды

гзта пясчынкі,

i ў параўнанні з морам

знявагі цяперашняй

гэта кроплі

расы.

I ўсё з-за таго,

што, пачаўшы

жыць па законе граху,

засланілі

сзрца сваё глухою

заслонаю

i перасталі

з воляю Божай лічыцца

i разумець,

што яна кажа,

i спраўджьаць,

шго яна вызначае.

Цяпер,

калі я сама да ix

наблізілася з яюбоўю,

што адсланіла б

з іхняга сэрца заслону,

калі б яны

гэтага захацелі,

і на сябе

усклала іхнія віны,

i перад Богам-Айцом

за ix заступілася,

ix сабрала,

ачысціла,

апраўдала

i асвяціла —

маю

пагарду ў аддзяку,

ва ўзнагароду помету.

Што застаецца

аб гэтым думаць

i што казаць?

Лепей бы мне наўпраўду

памерці было без нашчадкаў,

чым бачыць у дзецях,

як ямы, плямы,

якімі яны ганарацца,

як дарагімі набыткамі,

i напаказ

ix выстаўляюць свету,

што сам паказаў ім у гэтым

вартыя прыклады,

i як мага

трымаюцца свайго зману.

Што сталася з імі?

Якую абралі

сабе дарогу?

Куды скіраваліся?

Вырашылі спаўняц^

лепей Ваалаву волю,

чым Божую?

Намерыліся ісці

лепш ідалавай,

чым праўдзівай

апосталавай дарогай?

Заслоны,

адхіленыя ад сэрца,

зноў узялі,

палюбілі наноў няпраўду

i, чым далей,

тым горшым грахам

аддаюцца.

Калі ix клічу —

не чуюць,

калі ім тлумачу —

не разумеюць:

абранае топчуць,

святое бэецяць

i справядлівае зневажаюць,—

плацяць,

коратка кажучы,

злом за дабро.

У цноце такой сыноў

у доме сваім гадавала,

з ласкай такой пеставала

дзяцей у абдымках сваіх,

а янь?

нутро маё зараз грызуць

i заўзята

пнуцца давесці

мяне да смерці.

Ніколі

яны не былі

пад спраўцамі й апекунамі,

нiколi не дбалі,

каб споўніваць абавязкі

i каб загады выконваць,—

не дзіўна:

так зацвярдзела іхняе сэрца,

што пазіраюць,

але не бачаць,

што слухаюць,

а не чуюць.

Цяпер перад імі стаіць

сам спраўца над спраўцамі,

сам апякун над апекунамі:

чакае цярпліва,

гукае зычліва,

шукае рупліва

i падае

руку дапамогі;

каб чулі —

слых адтуляе,

зрэнкі — каб бачылі —

рассвятляе.

Аднак i яму,

зацяўшыся ў непаслушэнстве

i ў непакорлівасці

здзірванеўшы,

пярэчаць:

вушы пазатыкаушы,

вочы пазамыкаўшы,

хаваюцца ад міласэрнай

увагі свайго Ўладара

i ў прорвы,

адкуль вяртання няма,

уцякаюць.

Цяжка

мне з гэтэй аглухлай гурмою,

з гэтым аслеплым племем,

з гэтым вужачым родам!..

I хто нароўні

сёння падзеліць са мной

маё гора,

хто разам ca мною сёння

цяжар мой падыме,

хто плакаць мне дапаможа?!

Сыноў

нарадзіла i ўзгадавала,

але сыны,

адрокшыся ад мяне,

нацэлілі на мяне

атрутныя джалы

сваіх языкоў.

Спачатку

яны не хацелі слухаць

ні слугаў,

ні пасланцоў,

але ўрэшце

Прыйшоў да ix сам Гасподзь,

сам навучае i кліча,

каб, абцяжараныя грахамі,

у ім суцяшэнне знайшлі,

у ім бытнавалі.

Каго ж яшчэ

з большай ахвотаю,

як не яго,

павінны былі паслухацца,

i хіба

ёсць яшчэ нейчы голас,

праўдзівейшы за Гасподні?!

I што ж адказалі

на гэта яны —

вырадкі i недавяркі?

Яны пажадалі

пагнацца лепей

за казанамі егіпецкімі

i часнаком,

чым застацца

на той вячэры,

што ўгатаваў Гасподзь.

Дзе цяпер

тыя часы, калі я

пакутнікаў нараджала?

Дзе цяпер тыя гады,

кал i

у доме сваім туліла

праведнікаў i набожных?

Дзе дактары,

дзе апосталы,

што былі

светачы ўсяму свету?

Дзе паслядоўнікі ix,

каму

было б крывадушша чужое?

Дзе пастыры,

вучыцялі?

У вас

маюць патрэбу вялікую

сёння

мае сыны,

Вас услаўляю,

вамі

цешусяi ганаруся,

што веру ў свайго Айца

не парушылі,

што за мяне

ахвяроўвалі душы.

Вы распазналі,

што парасць

сама па сабе не можа

даваць ураджаю,

калі не будзе

трымацца віннай лазы,

i, да Айца прышчапіўшыся,

неадменна,

аддана,

старанна

трымаліся ў ім.

i ні жыццё,

ні смерць,

ні анёлы

i ні прастолы,

ні меч,

ні агонь,

ні рэчы цяперашніх дзён,

ні рэчы будучыхдзён,

ні высачыні,

ні глыбачыні,

ні іншыя сілы

вас не змаглі адлучыць

ад міласці Божай...

Маю патрэбу

сёння ў сынах,

якія б,

не гледзячы на імёны,

на званні

i на пасады,

тых, што блюзнераць на Бога,

каралі,

якія б, звярнуўшы

свой твар паважна

да родных сваіх братоў,

рашуча

іхнія котлішчы,

імі сплюгаўленыя,

ачышчалі...

Маю патрэбу сёння

ў такіх сынах,

гэтакім дзецям рада,

якія б не толькі замкнулі

распусныя вусны

блюзнерцам,

але i сваіх —

ад найвышэйшых

да найніжэйшых,

ад архірэяў да іярэяў

разам з людзьмі,

што давераны іхняй уладзе,

як заслугоўвае кожны,—

ўшчувалі,

на шлях настаўлялі

i да жыцця вярталі.

Але

ці здолею дзе знайсці

дзяцей такіх сёння?

Ці ix з непрытомнай зямлі

уздыму?

Ці вазьму

ix з векапомнага неба?

А мо напаткаю раптам

ix у краях айчынных?

Шкада:

не ўздыму,

шкада:

не вазьму

i раптам не напаткаю.

Нікога нідзе няма,

хто б адгукнуўся на зовы.

Усе адхінуліся ад мяне,

усе насупіліся на мяне —

нібыта ніколі

я імі не мучылася

i не хварэла.

Усе ўвабраліся ў зброю,

усе паўсталі,

нібы я найпершы вораг,

i хочуць,

у што б там ні стала,

звесці

з гэтага свету

маю душу.

Няшчасная маці,

што я зрабіла такога,

што мушу

нязносныя пераследы

зносіць

ад родных сваіх сыноў?!

Што я ўчыніла такога,

што ходзіць

па пятах за мною смерць,

што цікуе

за мной небяспека?!.

Адны нядбальствам сваім

даймаюць,

другія зласлівасцю

дапякаюць,

адны сваёй жорсткасцю

ўводзяць у роспач,

другія сваёй прагавітасцю —

ў смутак.

Паадчынялі

бездані зла

i пабралі

з ягоных радовішчаў

гэтакія здабыткі.

Але паколькі

усякай справы пачатак —

слова,

i папярэднічае развага

таму, што ўчыніцца мусіць,

я выкажу ўголас

усё, што ляжыць на душы,

каб не быць

мне прадузятай у смутку

i неабачлівай у жалобе.

Належыць

у справе, такой няпростай,

дзейнічаць не з гарачкі,

рашэнні прымаць

не спехам.

Загадвае справядлівасць

i вымагае болеч,

каб я,

ва ўсім разабраўшыся дбайна,

усё ўзважыўшы пільна,

прыйшла да высновы:

адкуль у маіх сыноў

так шмат уласцівасцяў

кепскіх,

так многа заганаў

прыкрых?!

I што паслужыла

прычынай таму,

што ў дзецях

пасеялася i без меры

ўзбуяла да маці сваёй

нянавісць?!.

Яшчэ i яшчэ раз

удумацца ў гэта мушу,

перш чым навекі

у скрусе сваёй душы

адракуся ад ix;

i перш чым

у горычы свайго сэрца

аддам ix бацькоўскаму

пакаранню,

яшчэ раз да тых,

што прыклад

малодшым братам падаюць,

звярнуся

i з імі пагутару.

Можа,

убачыўшы воблік маці,

усё ж засаромеюцца,

пашкадуюць

яе пакутаў,

вытруць з вачэй яе

слёзы,

змякчыўшы

сэрцы свае ў пакоры,

i ногі яе абдымуць,

зведаўшы,

што было б

ім лепш не радзіцца,

чым трапіць

на вечнае пакаранне

у рукі

усёмагутнага бацькі.

I хоць ён здаўна

ведае мае смуткі,

аднак

да гэтага часу чакае,

споўнены літасці,

затрыманы спадзяваннем,

што яны самі,

калі парасплюшчваюць вочы

i ўгледзяць мой боль,

пакутаваць будуць.

Ды ўжо неўзабаве

выпушчу з вуснаў слоеа,

якое ім будзе прысудам,—

пакуль найлягчэйшае,

калі толькі

цяжэйшае не пераважыць.

Не думайце,

што вы ў моцы

i можна

усё вам рабіць —

у імгненне вока

зніштожацца котлішчы зла

i тыя,

што ў зле раскашоўваюцца,

i памяць пра ix

віхура

развее па свеце,

каб нават знаку

не засталося ад месца,

дзе яны бытнавалі.

«Страшная справа,—

апостал кажа,—

упасці ў рукі

Бога жывога...»

Дайду да вытокаў

іхняй варожасці,

пашукаю

прычыну непрымірымае

іхняе злосці:

ці то ад бацькі,

паводле прыродных законаў,

займелі,

ці то ад маці,

калі гадавала,

ўзялі?

Бо як добры плод

сведчыць пра добрае дрэва,

гэтак i добрыя норавы

у дзяцей

пра добрых бацькоў гавораць.

I наадварот:

бацькоўскай

злоснай натуры

звычайна прыпісваюць тое,

што асуджаецца

у нашчадках.

Але нічога такога,

што варта было б

папракнуць ці зганьбіць,

не знойдзецца ў выпадку

нашым.

Бацька —

лагодны

ціхмяны,

сціплы,

ласкавы,

пакорлівы,

добры

i паслухмяны да смерці;

маці —

пяшчотная,

чыстая,

шчырая,

ветлівая,

святая;

бацька —

мудры,

спагадлівы,

справядлівы,

шчодры,

на гнеў не паспешлівы,

міласэрны,

i калі гневаецца,

дык ненадоўга;

маці —

адданая дзецям:

яна ix мілуе,

яна ix гадуе,

яна цярплівая да крыві

i тым,

з кім злучана шлюбам,

аздоблена i абдаравана.

Таму ні бацькаў

прыродны закон,

ні матчына малако

не былі

прычынай таму, што ў дзецях

закрасавала зло...

Вы, княжаты, уладары,

судзіце

падданых,

якія давераны вам,

судом не свавольным,

а Божым,

асцерагаючыся, каб вы самі

тым жа судом

асуджаны не былі.

Не ўскладайце

на ix вялікай даніны,

ведаючы,

што дараваў

вам Гаспадар ваш

усе запазыкі вашы

i чынш за вас

заплаціў.

I калi

чыніце ўпотай што-кольвек,

дык не падманвайцеся:

«Хто ж нас бачыць?»,

бо ўсе вашы ўчынкі

бачыць Айцец ваш,

які — на нябёсах

i для якога

нічога няма,

што было б схавана,

нікога няма,

хто быў бы

утоены ў сваіх справах.

Архісвятары й святары,

пастыры i вучыцялі

разумнага гурту Хрыстовага,

стойце трывала

у веры,

што вам даравана ад Бога,

дбайна

вартуйце давераных вам

авечак,

адважна

супротнічайце

i супрацьстойце

тым, што стараюцца

зруйнаваць

муры і падмуркі

праўды.

Упартых — скарайце,

засмучаных — суцяшайце,

нявучаных — навучайце,

распешчаных — ушчувайце,

нямоглых — аздараўляйце,

распуслівых — дакарайце,

зманлівых — выкрывайце,

непаслухмяных — сцішайце,

зацінлівых — упікайце,

пужлівых — натхняйце,

a гаварлівых — спыняйце.

Будзьце ў паводзінах —

прыклад,

узор — у размове,

неба — ў любові,

апора — ў веры

i ў чысціні — люстэрка.

Трымайцеся навучання,

чытання,

наламінайня,

дбайце

у час i звыш меры часу,

рупцеся ўдзень

i звыш меры дна.

Божае слова — кажыце,

знядужаных — бараніце,

зблуканых — вядзіце,

цярплівасці споўненыя —

праеіце,

мірам надзеленыя —

мірыце,

бо вы — святло свету,

бо вы — соль зямлі.

Абраны

вы Духам Святым

i пастаўлены ім,

каб Хрыстовы

пасвілі гурт,

што Хрыстос адкупіў

крывёю сваёю.

Будзьце ж

староннія вадам,

пазбаўленыя заганаў:

пачцівыя,

чыстыя,

сціплыя,

кемлівыя,

не гультаі,

не п'яніцы,

не задзіракі,

да сварак не схільныя,

не сквапныя на багацці,

прыязныя да людзей,

паважныя ў сваім доме.

Вы невідушчым —

вочы,

кульгавым — і-гогі,

тым, што спрабуюць

вылезці з ямы,—

рукі.

Вы — брамнікі i ключары

нябеснага каралеўства:

дужасць

дадзена вашым рукам,

каб звязваць

i каб развязваць.

Вы — святары

найвышэйшага Бога,

i маеце дар пасвячаць

i еябе, i іншых.

Таму

пільнуйцеся,

каб нядбальства

не засланіла вам вочы

i каб лянота

вас не стуманіла сном,

i каб вы,

у слепаце i ў дрымоце,

не ўпалі ў прорву

i каб смуроднай

тхлінай пякельнай багны

не апаганіліся,

i каб тых,

што вам давераны,

за сабою

не пацягнулі следам,—

глядзіце,

ix беспавінная кроў

з рук вашых будзе

спагнана.

A паспалітаму люду

робім

гэтымі словамі напамінанне

i навучанне чынім.

Хай падначалена будзе

вышэйшым уладам

душа

усякага чалавека.

Бо ўладары

не страшны

для добрага ўчынку,

але для благога

страшны.

I калі хочаш

уладара не баяцца,

заўсёды

твары дабро

i будзеш заўсёды ўхвалу

мець ад яго,

бо ён

Божы слуга —

дзеля тваёй жа карысці.

A калі будзеш

рабіць благое —

асцерагайся,

бо нездарма

носіць ён меч з сабою.

Дык аддавайце,

як i належыць,

Богава — Богу

i Цэзару — Цэзарава.

Каму трэба

мыту аддаць —

аддавайце мыту,

каму трэба даніну —

даніну,

пакору каму —

аддавайце пакору,

каму пашаноту —

дык пашаноту.

Нікому нічога

павінны не заставайцеся,

але адно аднаго

любіце,

у зман не ўзводзьце,

не абгаворвайце,

не ганьбуйце,

ва ўсім падабайцеся

ўладарам,

i ва ўсіх

справах

паказвайце вернасць.

А вашым

духоўным уладарам,

што сядзяць

на Хрыстовым пасадзе

i навучаюць вас гэтаму ж,

што i Хрыстос,

заўжды ласлухмяныя

будзьце,

ды з радасцю,

а не з нараканнем,

з бадзёрасцю,

а не з уздыханнем,

бо, як i тыя,

што пасвяць,

яны аб вас

даваць справаздачу мусяць.

Дык жа пашанаю

i любоўю

за іхні вялікі клопат

i за турботы штодзённыя

ix акружайце.

Божая воля на тое —

каб мы,

чынячы добрае,

замыкалі

невуцтву вусны,

загараджалі

дарогу варожасці

i каб свабода

ў нас дзейчічала незмусова,

а не была

заслонаю злосці.

Божыя слугі —

усіх шкадуйце,

брацтва любіце,

бойцеся Бога,

цара ганаруйце,

гаспадарам

з боязнасцю слугуйце,

прытым

не толькі лагодным,

не толькі добрым,

a i благім.

Бо таксама

гэта ўласцівасць любові:

нягоды зносіць,

крыўды цярпець беспавінна

згодка

з сумленнем Божым.

Які вам здабытак

дасца,

якая вас знойдзе

узнагарода,

якая хвала ўвянчае,

калі церпіце,

учыняючы грэх

i вінаватымі будучы?!

Але калі

добрае чыніце

i цярпліва

зносіце пераследы,

гэта

знаходзіць у Бога водгук.

На тое

вы i пакліканы,

i Хрыстос

цярпеў дзеля нас

i пакінуў

на тое нам прыклад,

каб мы ішлі

следам за ім,—

i няма ў ім граху,

i няма ў яго вуснах

зману.

У гэтым

штодня настаўлялі

сваіх сыноў,

гэтаму пастаянна

ix навучалі —

i кожны, хто хоча,

пераканацца можа,

што не былі бацькі

прычынай таго, што дзеці

благое абагавілі,

добрае занядбалі.

Усіх супольна,

не вылучаючы анікога,

i кожнага паасобку,

нікому не лесцячы,

мы папраулялі,

падтрымлівалі,

ушчувалі,

ахвоцілі,

павучалі.

Але, як бачым,

яны, каб не чуць

голасу нашага,

пазатыкалі

вушы сабе.

Каго наймацней

гэта, аднак, засмучае?

Каго кранае?

Каго вярэдзіць?

Пакінуў мяне спакой,

мір ад мяне адхінуўся:

з усіх мацярок

маю найболей бедаў,

маю найменей шчасця,

Куды ні ступлю —

усюды

мне здраду сыны рыхтуюць:

тут глыбачэзныя ямы

капаюць,

там драцяныя цянёты

ставяць,

адгэтуль атрутныя джалы

стромяць,

адтуль атруту смяротную

точаць.

Адны — беспатайна,

другія — патайна,

тыя — з ліслівасцю,

гэтыя — са зласлівасцю,

адны — з перапросьбай,

другія — з пагрозьбай,

але i адным, i другім

нароўні

жыццё маё знелюднела,

i маюць адны i другія

ў нянавісці сваю маці.

Але хіба я баюся?

Хіба я палохаюся?

Ані.

Стаю вось, не тоячыся,

i хай прыйдзе

каторы з маіх сыноў

i ўразіць

жалезам завостраным

мне ў маё

самлелае сэрца.

Хай прыйдзе

і, быццам нітку

прадзіва, абарве

збалелы век

сваёй маці.

Хай прыйдзе —

i ўчыніць здзек

з цела тае,

што яго нарадзіла.

Бо лепей

смерць, чым такое жыццё,

i мілей

адзін раз памерці,

чым паміраць штодня...

Гора вам, пастыры,

што распалохалі,

расцерушылі

i заразілі

хваробай нядбальства авечак

з маіх чародаў:

на вас

збіраецца суд суровы,

i пакаранне

чакае вялікае вас.

Калі соль

страчвае сілу сваю,

чым жа тады саліць

чалавеку спожыць?

Ужо ні да чога

яна не прыдатна,

i застаецца

яе адно толькі

выкінуць прэч

на патаптанне людзям.

Звятрэлая соль,

згаслыя ліхтары,

здзічэлыя кіраўнікі,

сцямнелыя светачы,

аслеплыя павадыры —

вы паўпадалі

у багну нядбальства

i пацягнулі

авечак, давераных вам,

за сабою.

I што

скажаце вы тады,

калі прыйдзе

ваш Уладар i Айцец,

каб выслухаць вашы

адказы i справаздачы,

i папытае пра таленты,

што былі

давераны вам?!.

Як цяжка,

як цяжка

мне будзе ў той дзень,

калi буду

глядзець на згубу

сваіх сыноў!..

Як роспачна мне,

як горка

будзе ў той час, калі

дзеці мае,

што добраахвотна

згасілі свяцільнік

евангельскай светлыні,

урынуты будуць у апраметны

агонь.

Хто зможа мяне суцешыць

у тую часіну?

Хто зможа стрымаць ручаі

маіх слёз?

Сабе на пакуты

сыноў нарадзіла,

на раны сабе —

дачок.

Лепей бы мне наўпраўду

жыць беспатомнай,

чым бачыць перад сабою

сёння такой талакою

сваіх бязбожных дзяцей.

Лепей бы ім таксама

было не радзіцца,

чым, нарадзіўшыся,

спадкаваць

вечную згубу,

дзе будзе

лягчэй Садому й Гаморы,

чым ім.

Бо слуга,

што ведае волю

свайго Ўладара,

а згодна з ёй не жыве,

пакараиы будзе

памножаным пакараннем

О, архісвятары й святары

пастыры i вучыцялі

чародаў айцоўскіх,

дакуль

хочаце быць нямымі,

дакуль

будзеце неміласэрна

авечак жэрці?

Вы не спыніліся

на малацэ,

вам не даволі

воўны —

лупіце скуру

i кроў п'яце,

i выкідаеце мяса,

самі

насыціўшыся па горла,

ваўкам, крумкачам.

Занямелі самі

i іншым замок на губы

вешаеце,

a хіба

столькі авечых чародаў

было ў царкоўнай аўчарні

яшчэ нядаўна,

у леташнія гады?

Ці столькі,

колькі цяпер захавалася,

божых душаў

вам было дадзена

у кіраванне,

у справаванне?

Спіце, пастухі,

a супротнік дбае,

пасопваеце, вартаўнікі,

а д'ябал, як леў,

авечак хапае безабаронных

i аддае адных вечнай згубе,

другіх — брыдкім корцям,

каб вычваралі рэчы,

што даспадобы яму.

Аўчарні

пустошацца вашы

i множацца на вачах

чароды супротнікаў...

Дзе цяпер

святары без заганы,

павадыры без вадаў,

што дбалі б не аб сабе,

рупіліся б не для сябе

i не сабе дагаджалі б,

як патрабуе гаго

найвышэйшы

Архісвятар

i як сама я казала.

Ды сёння ў настаўніках

тыя ходзяць,

каго абралі самохаць,

годзячы сваім хібам,

мае сыны,—

паадварочваўшы

вушы свае ад праўды

i прыхінуўшы да баек.

Сябе саміх,

славу,

багацце,

раскошу

яны палюбілі

больш, чым людское

збавенне,

i больш, чым Бога.

A некалі ж мелі

перад вачамі

узор дасканалай набожнасці,

ды, аднак,

людзі скажонага розуму

i падазронай веры,

заўпарціліся яе сіле

i запярэчылі яе праўдзе.

Але няхай —

неўзабаве

адкрыецца ўсім прычына

іхняга шалу

i ўсе пабачаць,

што не з нябеснымі скарбамі,

а з зямнымі,

кахаліся іхнія душы

i думкі цягнуліся іхнія

не ўвышыню,

a ўніз.

У гэтым разладдзі

апанаваў мяне голад —

але не хлеба,

а Божага слова,

i смага адолела —

ды не вады,

а евангельскай глыбіні.

Адняты ў мяне

прарок i настаўнік,

адрынуты ад мяне

пастыр i павадыр:

што з гэтых прарокаў,

што праракуюць,

сваю, а не Божую, волю,

што з пастыраў тых,

што значны

сваім найменнем,

а справаю — бедакі?!

Шмат хто

ды з тых пастыраў,

што пасталі

над гуртам разумным

Хрыстовым

сёння,

не варты таго, каб стаяць

над асліным гуртам.

Болей таго:

яны па натуры сваёй

не пастыры,

a ваўкі,

не павадыры,

а львы,

што самі няшчадна адных

авечак зжыраюць,

другімі цмокавы пашчы,

не лічачы, затыкаюць.

О, гарацешны гурт!

Хіба можа

быць пастырам той,

хто сам не вучыўся ніколі

i хто не ведае,

што ён павінен Богу,

што — бліжнім сваім,

i хіба

настаўнікам можа стацца

той, хто з дзіцячага веку

не прысвячаўся навуцы

Святога Пісання,

a бавіўся нейкай іншай,

не адпаведнай

духоўнаму сану,

забавай

альбо марнаваў абы-як

свой час у гультайстве

i ў абібоцтве.

Але калі стала

ціснуць на скабы нястача

спожыці i адзення,

а нэндза

шыю круціць пачала,

тады звеставаць узяўся,

не цямячы,

чым яно ёсць,

звеставанне,

як яно дзейсніцца мусіць

i кім.

I без разбору,

без Бога ў душы,

без дабра ў сэрцы,

без розуму ў галаве,

з карчмы

i з двара,

з пабораўу войска

i з войска —

хто як,

хто адкуль,

узяўшы ў пасрэднікі срэбра

i ў памагатыя золата

удзерліся ў Божы дом.

Дык не дзіўна,

што неўзабаве,

у ім не ўтрымаўшыся,

павыпадалі,

ганьбай заплямленыя,

З яго,

i сталі

поруч з прадаўцамі

праўды Божай,

побач з пярэваратнямі.

Бяда

убогім авечкам,

што маюць

такіх пастухоў,

ropa даверлівым,

што ідуць

за гэтакімі павадырамі,

якія

вабяцца прорвай сляпой

i самі

вабяць услед за сабой

астатніх.

Бяда i вам,

праз чыё нядбальства

ўвайшлі ў Божы дом

акаянцы такія,

i вам,

што, нібыта іржа,

што, нібыта цвіль,

яго спусташаеце,

бо i самі

спустошаны будзеце.

Гора, айцы, i вам:

сынамі

не навучыўшыся быць,

зводзіце тытуламі сваімі

дзяцей маіх

i, не выхаваўшы памысна

патомства свайго,

у трухлявых сваіх харомах

селіце Божых сыноў.

Гора таксама

вашым хлуслівым Сімонам

яны ўвялі

вас у духоўнае пасвячэнне

не для таго,

каб вы

служылі сумленна Богу,

а каб на пасады высокія

узышлі;

i рукі на вас яны ўсклалі

не для таго,

каб вы

спаўнялі братоў вашых

просьбы,

а каб змаглі

цешыць свае заганы.

Сквапныя на ласункі,

хціва

да грошай ахвочыя,

вы адышлі

ад веры праўдзівае

i ўцягнулі

сябе ў безліч немачаў,

процьму хваробаў...

Вось гэтакіх вучыцялёў,

вось гэтакіх павадыроў,

вось гэтакіх кіраўнікоў,

вось гэтакіх пастыраў маю!..

Самі ад голаду

падыхаюць,

a іншых карміць бяруцца,

самі паслеплі,

a іншых мерацца весці,

самі кульгаюць —

ды на абедзве нагі,

a другім

апірышчам хочуць зрабіцца,

самі

у цемрадзі невуцтва тонуць,

a ўсіх

вучыць намагаюцца...

Гора мне,

што такім

нядбайным працаўнікам

даверана,

што ў апеку

аддадзена ненасытным такім

ласунам!..

Гора i вам,

што дарунак Святога Духа

купляеце й прадаяце:

ваша срэбра

на згубу вам будзе.

Не хочаце ведаць

праўды,

не хачаце бачыць

няпраўды,

не хочаце разумець,

адкуль

тыя, што вам даюць,

самі бяруць,

з якога

промыслу багацеюць.

Дояць штодня

малако з авечак,

воўну стрыгуць,

лупяць скуру

i, злупленую, прадаюць,

кормяцца мясам,

крывёй напіваюцца,

ну a лішкі

вам,

прыпадобніўшыся

дабрадзеям,

даюць.

О, круцялі,

а не вучыцялі,

о ліхвяры,

а не ліхтары,

драпастыры,

а не пастыры,

ліскупы,

а не біскупы!..

Павыпадалі з закону

Божае вол i,

праклятай мамонаю

гэтага свету

свае ап'янілі душы,

прыробленай маскаю

ашукалі

нявінных Хрыстовых авечак

і яснасць евангельскую

зацьмілі

пошаснаю распустай.

Што

будзеце дзеяць,

калі ад вас

сад вінаградны

адняты будзе

i іншым аддадзены

працаўнікам,

а вы,

спрыязненыя са злом,

як зло,

адпрэчаны будзеце?!

I што

скажаце, калі будзе

сказана так:

«Вы сыны

не Бога, а д'ябла;

ідзіце, праклятыя,

прэч ад мяне,

бо не ведаю вас»?!

І што

скажаце,

калі будзе

сказана гэтак:

«Звяжыце

ім рукі i ногі

i ўкіньце

у цемру знадворную:

будзе там плач

i зубоў скрыгітанне»?!

Бяда

будзе, мае сыны,

вам у часіну тую

i мне гэтаксама:

вам —

церпячы мукі нязносныя,

мне —

бачачы вашу згубу.

О, біскупы, біскупы —

о сыны,

што маткай i бацькам

спагардзілі,

дзеці,

што ўзгадаваліся

у каралеўскіх палацах,

ды ў корчмы i ў буданы

звабіліся сваёй воляй,

дакуль

будзеце спаць,

расслабленыя лянотай,

дакуль

кароста вачэй вашых

вам

мілейшая будзе

за самі вочы?!

Прыйдзіце да водаў

чатырохрэчных

евангельскіх ведаў

і ў ix

твары свае абмыйце

i з розумаў сваіх змыйце

гразь неразумнасці.

Бо хіба

не досыць яшчэ той страты,

што зношу

праз ваша нядбальства,

хіба

не перапоўнілі

меры згубы

золата

срэбра,

перлы

i камяні дарагія,

якімі,

як найслаўнейшая каралева,

была я аздоблена колькі

дзесяткаў гадоў назад?!

Дзе цяпер

той неацэнны камень,

той прамяністы карбункул,

які ў маёй дыядэме

свяціўся

між іншых перлін,

як сонца між зорак,

святлом

веры сваёй старажытнай,—

дом

слынных князёў Астрожскіх?

Дзе іншыя

роўна каштоўныя камяні

з гэтай жа дыядэмы —

дзіва-смарагды,

сапфіры-скарбы

i дыяменты-цуды?!.

I вось

з гэтакай пышнай шаты

вы, ліхадзеі,

мяне абдзёрлі

i ca згалелага

цела майго,

з якога

ўсе выйшлі,

здзекуецеся i смеяцеся.

Але пракляты

кожны, хто адтуляе

голае цела маці сваёй —

i вы,

што кпіце з яго

ў дужасці свайго шалу,

клічаце на сябе

праклён.

Яшчэ прыйдзе,

о прыйдзе яшчэ той час,

калі

саромецца гэтага будзеце.

Лепей бы, сапраўды,

было вам не ўведаць праўды

і не спазнаць святла,

чым зараз,

уведаўшы i спазнаўшы,

адкінуць,

згасіць,

затаптаць...

Які ж ты пастыр,

што пастырствам ганарышся,

а зневажаеш Бога?!

Які ж ты святар,

што хвалішся пасвячэннем,

а Божую святасць

пляміш?!

Hi ваша жыццё,

ні звычаі,

ні паводзіны,

ні адзенне,

не сведчаць,

што вы сапраўды святары;

ні розум ваш,

ні размова,

ні ўчынкі

нічога пра ваша

пастырства не гавораць.

Вы карчмары —

у жыцці,

у звычаях —

абібокі,

невукі —

у размове,

лісы —

ў паводзінах

i ў адзенні —

ваўкі.

Яшчэ нешта

аб уласцівасцях вашых

скажу:

ваш розум —

прыстасаванства,

размова — глупства,

забавы — распуста,

i ў ix

гінеце вы

i гіне

той, хто ідзе за вамі.

А для чаго

абраны ты пастырам,

для чаго

прызначаны святаром?

Пасланы,

каб ратаваць,

сам становішся згубай,

пасланы,

каб пасвячаць,

з галавы да ног

упэцканы ў твань,

валяешся ля дарогі,

пасланы,

каб пасвіць даручаны гурт,

канаеш

у нэндзы сам.

Святар запаганены,

пастыр змарнелы,

які ж ты ліхтар,

кал i

цемра ў табе пазвівала

гнёзды?!

Я кое ж ты вока,

калі не даеш заслеплым

спазнання евангельскай

чысціні?!

I рука якая ж,

кал i не выцягваеш

з д'яблавай ямы

тых, што пазвальваліся ў яе?!

Не баіцеся,

сыны безразважныя,

Бога —

дык пасаромейцеся людзей.

Знайдзіце

сэрца сваё —

i сумненне,

як стрэмку,

выцягніце з яго,

i прыйдзіце

да памяці,

a прыйшоўшы,

пакайцеся.

Хоць чалавечай істоце

упасці ўласціва,

але, у адрозненне

ад сатанінскай

закажанелай істоты,

уласціва i ўстаць.

I хоць бы адну гадзіну

вы паслужылі старанна

у садзе свайго Ўладара,

атрымаеце плату

нароўні з тымі,

хто працаваў там

ад самай першай гадзіньа

i цэлы дзень зносіў

сонечны сквар.

Суйміце ж

хоць бы ў гадзіну апошнюю

горкія матчыны ўздыхі

i абатрыце

ёй вочы заплаканыя,

каб калі-небудзь на вас

яе крывавыя слёзы

не ўпалі,

а плач няўцешны

вас не спаліў.

Жадайце

быць пастырамі

не найменнем,

a ўменнем,

старайцеся быць святарамі

дбаннем

аб справе, а не аб страве.

Каму ж я кажу

усё гэта

i да каго

звернуты мае словы?

Ці да жалезнай сцяны,

ці на вецер

я ix пускаю?

Быццам са спячымі —

размаўляю,

нібы з няўцямнымі —

гутару,

a замоўкну,

яны, бы спрасонку,

пытаюцца:

«Ты гаварыла нешта?»

Лепей бы мне цягаць

соль i руду жалезную

ў нетрах,

чым са зласліўцамі

знацца,

чым з бессаромнікамі

сустракацца,

чым з дзецьмі зацятымі

размаўляць.

Каму ад гэтага гора?

Мне — гора.

Каму — бяда?

Мне — бяда.

Каму галеча ад гэтага?

мне — галеча.

Каму туга?

Мне.

Я пагарджаная,

я абылганая,

я абакраная,

я прагнаная,

але ж i вам,

што мною спагардзілі,—

гора,

што абылгалі мяне —

бяда,

што абакралі мяне —

галеча,

i што прагналі мяне —

туга.

Сыноўняя непабожнасць

бацькам знявага,

а матчын праклён,

а матчын праклён —

загуба сынам.