Інфанта і аднарог

– Пачакайце, – прамовіў я. – Дайце я адзін паспрабую.

– Ты з глузду з’ехаў, пісьменнік? – недаверліва спытаў Белікаў.

– Досыць ужо панты калаціць, асілак былінны, – насуплена мармытаў Мікаэл. – Мы ўсямёх гэтую бандуру мемарыяльную ледзь з месца зварухнулі. А ты адзін хочаш?

– Дайце мне паспрабаваць, – настырна заяўляў я.

Ян паціснуў плячыма і позіркам даў астатнім сігнал прапусціць мяне. Смыленне з цягліц хутка пацякло па руках, і найбольшы пажар разгарэўся на маіх далонях. Я падышоў ушчыльную да паваленага помніка, нахіліўся і асцярожна абхапіў халодны мармур. У момант дотыку адчуўся каласальны прыток сілаў, і пакуль гэтае адчуванне заставалася пры мне, я рэзка падняў помнік з зямлі і праз якое імгненне ўсталяваў яго на належнае месца.

– Мая даніна павагі продкам, – сказаў я, павярнуўшыся да шакаванай грамады, усміхнуўся, і ўпаў на надмагілле.

Ачуняў я ад крыку. «Што ж вы творыце, бязбожнікі!» – гарлала нейкая жанчына. Я прахапіўся і не адразу зразумеў, што ляжу на брызенце, канцы якога вытокаўцы зачапілі за агароджы бліжэйшых магілаў. Не хацелі, каб Баластоўскі на сырой зямлі ляжаў. Жанчыне ж гэткі гамак не спадабаўся, і яна палічыла ўсіх прысутных маладых людзей сатаністамі ці яшчэ якімі-кольвек чарнакніжнікамі. Белікаў як дыпламат са стажам пайшоў яе ўлагоджваць. Я толькі плюскаў вачыма, не да канца разумеючы свайго становішча.

– Ну, во ачомаўся, асілак, – чмыхнуў Мікаэл. – А то мы ўжо хацелі Р.С. выклікаць, каб яна табе штучнае дыханне па старой памяці зрабіла.

– Што ты яшчэ прыдумаеш? – прабурчаў я, незадаволены прыгадкай майго даўняга няўдалага кахання, і таропка саскочыў з брызенту.

Усе здзіўлена глядзелі на мяне: ці то чакалі нейкіх тлумачэнняў, ці то прагнулі атрымаць падзяку. Нічога патлумачыць я не мог нават самому сабе. Замест таго, каб падзякаваць за клопат, я раскланяўся, абвясціў, што сёння не ў гуморы, і пацёгся прэч, не зважаючы на вусны М.А., якія спрабавалі мяне спыніць. Ладна аддаліўшыся, я павярнуўся і спытаў у Бухоўскага пра яго нявесту:

– Як там Ксеня? Нешта яе тут няма.

– Нармалёва, – лаканічна адказаў той і палез у кішэню па цыгарэціну.

– Ну, і добра, – рэзюмаваў я і пайшоў далей, не разумеючы, навошта мне было пытацца пра Чудатворную акурат тады.

22.

Нечаканы прыліў сілаў, які я адчуў на могілках, немагчыма было вытлумачыць рацыянальна. Мне пачынала здавацца, што гэтая падзея мела нейкую ледзь відочную сувязь з усімі дзіўнымі здарэннямі, што адбыліся са мной троху раней. Я баяўся думаць, што ўся гэтая таўпарня так ці інакш замыкаецца на Алісе Селязнёвай. Мяне кінула ў вір здумлення ад здагадкі, што пан Апалінар Ідэльфонс Селезень, чый помнік я ўзняў на пастамент, мог быць продкам маёй вучаніцы.

У першы ж дзень пасля вакацый я асцярожна пацікавіўся, ці ведае Аліса свой радавод. Дзяўчына троху сумелася, але адказала, што ведае сваіх продкаў толькі да чацвёртага калена.

– І ўсе яны па бацькавай лініі былі Селязнёвы? – спытаў я.

– Мне пра гэта нічога невядома, – пачулася ў адказ.

Я збіраўся ўдакладніць, ці не знаёмая яна з імем Апалінара Ідэльфонса Селезеня, але ногі мае пачалі падкошвацца, і мне давялося без маруды апусціцца на крэсла.

Адсунуўшы прэч развязанне загадак, якія прычынялі мне боль і ніякаватасць, я каторы раз залез з галавою ў працу і спадарожныя ёй з’явы. 11 «А» клас не разумеў майго сур’ёзнага выгляду і асцерагаўся пачатку масавых рэпрэсіяў з нагоды прасачкаванага баскетбола. Я не стаў абвяргаць іх падозранняў і ўжо на першых паслявакацыйных занятках са спакойным сэрцам уляпіў колькім чалавекам адзінкі за адмову адказваць хатняе заданне («Як можна не ведаць пра ролю маралі ў жыцці чалавека?»). Дзяўчаты спрабавалі жартаваць, але я глядзеў на іх з нязменным выразам твару і позіркам, за каламуццю якога нельга было заўважыць звычных іскрынак смеху.

– Вы нас больш не любіце? – асцярожна спытала Кася Вядзёркіна.

– Я люблю ўсю зямлю, – ухіліўся ад адказу я.

– Дык чаму ж вы нас так катуеце? – пачуўся голас Інгеборы Каленвалавай. – Вы ж такі добры, але як адзенеце касцюм ката, дык нам хоць на сценку адразу паўзі і ніколі адтуль не злазь.

– Я вас катую? – мне не ставала паветра. – Якім жа чынам? Можа я вас у плечы пхаю ісці ў падваротню і гвалтам лью піва ў горлы? Ці я замыкаю дзверы вашых кватэраў на сорак пяць сакрэтных замкоў, каб вы не змаглі дайсці да палаца гульнявых відаў спорту? Ці можа я стаўлю вам колікі за тое, што вы адказваеце мне ўвесь параграф і прыводзіце звесткі з дадатковай літаратуры? Не, дзетанькі, гэта не я вас катую. Гэта вы мяне катуеце, і не проста катуеце, а мардуеце насмерць. Я быў упэўнены, што знайшоўшы паразуменне з вашымі бацькамі, я паразумеюся з вамі. Але ж вы хочаце цалкам выключыцца са школьнага жыцця і нахабна мяркуеце, што я стану гэтаму патураць. Не, мае родненькія, не стану. Вельмі рана вы хочаце са школай развітацца. А так нельга рабіць. Нельга, і баста.

Клас сцішыўся настолькі, што стала чуваць, як у суседнім кабінеце нехта няўпэўнена дэкламаваў верш пра шэрань на чырвоных пясках.

– Эрнест Скіргайлавіч, мы не выключаемся са школьнага жыцця, – запярэчыла Аксана Багуслаўская. – Я як староста вам пра гэта з усёй адказнасцю заяўляю. Проста некаторым таварышам трэба крыху мазгі ўправіць.

– Ды колькі іх ужо можна ўпраўляць? – не супакойваўся я. – Вы ж не грудныя дзеці. Павінны разумець, што ад вашых вожыкаў толькі вам самім калюча і будзе. Уцямце нарэшце, што ўсе гэтыя вашы сачкаванні, піўныя party і паплюйнае стаўленне да класнага кіраўніка ды іншых настаўнікаў складаюць у сукупнасці ваш сацыяльны капітал як выпускнікоў. Па ім вас, урэшце, будуць ацэньваць як людзей. Па ім вас будуць памятаць або забудуць вашы педагогі. І ведаеце, пакуль што ў гэтым капітале пераважае негатыў. Мне гэта непрыемна.

– Мяне абсалютна не цікавіць будуць мяне ў гэтай школе помніць ці не, – праравала Пецю Андропава. – Мяне не хвалюе, што там пра мяне думаеце вы, настаўніца матэматыкі ці паварыха ў сталоўцы. Я выконваю свае вучнёўскія абавязкі. Я вучу вашу каханую гісторыю, хаця яна мне на фіг не ўпала. А ўсе гэтыя баскетболы я наведваць не абавязаны. У мяне ёсць асабістае жыццё і забіваць яго ўсякай лухтой я не збіраюся.

Гэта нагадвала запалку, якую чыркнулі каля адкрытага рэзервуару з надпісам «Вогненебяспечна». Менавіта на выбух з пажарам Пеця і разлічваў. Аднак прагадаў – я быў узорам вогнетрываласці і, пакуль хлапец не паспеў апамятацца, задаў яму простае пытанне:

– Што ж ты з такой жыццёвай праграмай не застаўся ў элітнай гімназіі імя Янкі Маўра?

Андропаў асекся і не ўзычыў нават адчэпнага адказу.

– Эрнест Скіргайлавіч, увайдзіце ў наша становішча, – пераняла эстафету Лера Булатнікава, – нам трэба рыхтавацца да паступлення. Мы наведваем па два-тры рэпетытары. Часу ў выніку застаецца толькі на тое, каб паспаць…

– І пераспаць, – вырашыў пажартаваць Андрэй Дастаеўскі.

– Заткніся, паўдурак, – ускіпела Валерыя.

– Хто паўдурак? Я паўдурак? – зарыкаў няўдалы дасціпнік.

– А ну сціснулі сківіцы! – гаркнуў я так моцна, што ў бліжэйшым ад мяне вакне трэснула шыбка, а кавалак крэйды, які ляжаў на настаўніцкім стале ператварыўся ў парашок.

Усталявалася чыстая цішыня. Я адчуў, як у кішэні пінжака завібраваў мой мабільны. Прыляцела sms’ка, праглядзець адразу якую мне ў той сітуацыі не выпадала.

– Добра, – звычайным голасам прамовіў я, – калі вам здаецца, што я вас катую, то мне нічога не застаецца, як зараз жа пайсці да дырэктара і напісаць адну цудоўную паперу, якая называецца заява аб звальненні. Знойдуць вам лепшага класнага кіраўніка. Ён нікога не будзе катаваць.

Я замаўчаў. Вучні спалохана пераглядаліся і паціскалі плячыма.

– Не трэба вам пісаць такіх цудоўных папераў, – асмелілася парушыць цішыню Аліса. – Заставайцеся з намі, і мы вас не падвядзем.

Яна глядзела на мяне такімі яснымі і шчырымі вачыма, што не паверыць яе словам было б злачынствам.

Клас прыкметна ажывіўся, практычна кожны імкнуўся падтакнуць словам Селязнёвай, дарма што шчырасці ставала далёка не ўсім.

– Але ўсё гэта толькі словы, – выліў я на клас тры цэбры халоднага недаверу. – Сёння вы так кажаце, заўтра па-іншаму. Дзе канкрэтыка?

– А якая канкрэтыка вам патрэбна? – удакладніла староста, каб не страціць здабытую ў шабельных баях з аднакласнікамі рэпутацыю маёй першай саюзніцы.

– Ваш паўнавартасны ўдзел у школьным жыцці, – не вагаючыся ні секунды абвясціў я.

– Эрнест Скіргайлавіч, прапаноўвайце любое мерапрыемства, мы ўсё зробім, – азваўся Грыша Стахіевіч. – Я зараз паразважаў над усё гэтай сітуацыяй і зразумеў, што мы зноў вінаватыя перад вамі, як калгас перад зямлёю.

Звычайна, калі Грыша паведамляў, што разважаў над нейкай праблемай, гэта было знакам пераходу гутаркі з класам у цалкам канструктыўнае рэчышча. Так здарылася і тады. Мы дружна (апроч Пеці і з пэўнай агаворкай Андрэя) супакоіліся і дамовіліся пра тое, што 11 «А» абавязкова возьме ўдзел конкурсах КВЗ і «Горад над Сівою ракой», а таксама будзе больш мабільным у выпадках аўральных імпрэзаў.

На перапынку я выйшаў на калідор, каб прачытаць нарэшце sms’ку. Аднак ледзьве я паспеў зрабіць пару крокаў, як да мяне падляцела Рагнеда Іванаўна з вялікімі вачыма і яркай чырвонапамаднай усмешкай, ад якой свярбела ў вачах.

– Эрнесцік, гэта ты так на сваіх крычаў? – з дзіцячым захапленнем спытала яна.

– А чужых тут няма, – апатычна адказаў я.

– Ты, канечне, малайчына. Такі расхэйдус ім наладзіў, няма спасу, – захопленасць Рагнеды ў адрозненні ад значэння функцыі, ад тлумачэння якой настаўніца яшчэ не астыла, не мела межаў. – Нават я мала кіпнем не сікнула, калі пачула, як ты іх чыхвосціш.

Я па-ранейшаму заставаўся абыякавым да яе сумнеўных кампліментаў. Мне карцела хутчэй яе справадзіць, каб спакойна дабрацца да старэчы Сімэнса.

– Дык трэ’ было не стрымліваць сябе, а сікнуць, – па-змоўніцку прашаптаў я.

– Э-э, дурань ты, дурань, – усмешку з твару каляжанкі, як вецер знёс. – Я ж узбудзілася да твайго голасу. Ты ўяўляеш, што гэта значыць – узбудзіцца ад голасу таго, хто знаходзіцца за сцяной?

– Вельмі цьмяна.

З кабінета ангельскай мовы выйшла Лія Навумаўна. З сумам паглядзеўшы на мяне і маю суразмоўніцу, яна рэзка развярнулася і пакрочыла ў супрацьлеглы бок. Рагнеда заўважыла гэта і зларадна пасміхнулася:

– Свіданцы вашай перашкодзіла, і то добра.

– Добра, калі не ўкусіць кобра, ага, – безэмацыйна зрэагаваў я на яе заўвагу.

Настаўніца з абурэннем паматляла галавой і знікла ў сваім кабінеце.

«Калі вы крычыце, мая душа разрываецца на шматкі», – з атарапеласцю прачытаў я sms’ку, адпраўленую з нумару Алісы Селязнёвай. Я разоў дваццаць сказаў сабе «не» і нават стукнуў па правай руцэ, забараняючы набіраць адказ. Але стрымацца было немагчыма. «Іншага выйсця ў мяне не застаецца», – усё ж адказаў я.

Пад канец працоўнага дня мяне перастрэў Дзяніс Давыдавіч.

– Ты чаго дзеўку крыўдзіш? – як сапраўдны аматар задаваць загадкі запытаў ён.

– Каторую? – не жадаючы ламаць мазгі над яго квэстамі, удакладніў я і ў думках заплакаў, што пад рукой няма пульта з магчымасцю функцыі «Ігнараваць суразмоўніка».

– У цябе іх багата стала? – не здаваўся Іскаліеў фабрыкаваць боль маёй галавы.

– Давыдавіч, у мяне няма часу строіць здагадкі, – стомлена выдыхнуў я.

– Я пра Лійку ў цябе пытаю. Чаму не хочаш ашчаслівіць маладзіцу?

– Ааа… Бачыць котка лой, ды не ёй.

– Яна ж пакутуе ад тваёй няўвагі.

– Ведаеце, Давыдавіч, я таксама пакутую ад розных няўваг, але да гэтага часу цэлы. І наагул мне не падабаецца, калі нехта спрабуе мяне сасватаць. Сам як-небудзь разбяруся, – кулямётам адказаў я і пайшоў прэч.

– Пакуль ты разбярэшся, яйцы пасівеюць, – кінуў ён мне добрае слоўца на дарожку.

Падобныя ўварванні ў маё асабістае жыццё я заўсёды ўспрымаў з дзікай варожасцю. Варта было каму-небудзь сказаць давай я цябе пазнаёмлю з харошай жанчынай або маёй старой сяброўцы патрэбен зяць, як я вомільгам падсаджваўся на белага каня. Бальшыня маіх знаёмцаў, нават на працы, выдатна пра гэта ведалі і спапярэдліва ўнікалі прапановаў такога кшталту. Давыдавіч быў выключэннем. Па дарозе да хаты я марна намагаўся выкінуць з галавы яго заўвагу наконт Ліі. Мне хацелася зразумець, чаму стары ўвогуле загаварыў са мной пра яе.

Дома, правяраючы электронную пошту, я адразу ж натыркнуўся на пасланне, якое прыйшло ад Келдышавай. «Ну ты хотя б позвони, спроси что-нибудь», – спрабавала яна расчуліць мяне радком з папсовай песні беларускай пяюхі. «Ніхто нічый, усе свае, і кожны дбае пра сябе», – быў я няўмольным, быццам тутэйшы граніт, які хацелі звезці ў Маскву на будаўніцтва пэўнай грабніцы. Не меншай няўмольнасцю вызначылася і Аліса, якая так і не азвалася ў гасцёўні. Мяне адольвала роспач. Самапачуванне было не найлепшым. Таму наступным днём, як толькі на парозе кабінета з’явілася медсястра і запрапанавала ўкалоць вучням прафілактычныя прышчэпкі, я першым падняў руку і спытаў: «А настаўнікам можна?». Атрымаўшы станоўчы адказ, не прамінуў завітаць у медпункт.

Колькі дзён пасля прышчэпкі я перабываў у нез’яснімай эйфарыі. Мне нават здавалася, што сястра нешта наблытала і ўвяла мне вакцыну шчасця ці лек ад адзіноты. Не маючы на тое ніякіх падставаў, пачуваўся самым шчаслівым чалавекам. Гэта было яшчэ адным дзівам той восені. Я і думаць не думаў, што неўзабаве дзівосы стануць маёй кашмарнай будзённасцю.

23.

Старэча Сімэнс памёр суботнім адвячоркам. Акурат тады, калі я ў чарговы раз паддаўся спакусе і набіраў sms’ку, каб адправіць Алісе. Уздыхнуўшы над пашарпаным корпусам нябожчыка, я палез у кнігу «Эканоміка», дзе між старонак трымаў грашовую занычку. Грошы перавандравалі ў мой гаманец, а на досвітку ў нядзелю былі абмененыя на новенькі серабрысты тэлефон без лішніх наваротаў, які адразу ж атрымаў ад мяне мянушку пан Самсунак. Дабрашчасны абмен адбываўся на рынку недалёка ад школы. Я ведаў, я цудоўна ведаў, што ў тую нядзелю Аліса Селязнёва і Алёна Караблёва адпраўляліся на гарадскую алімпіяду па фізіцы. А значыць, на пачатку дзявятай гадзіны яны павінны былі падыйсці ў школу, адкуль іх нехта з настаўнікаў мусіў суправаджаць на месца алімпійскіх спаборніцтваў.

Мне вельмі хацелася ўбачыць Алісу. Хаця б пару імгненняў. Выбраўшы на адным з гандлярскіх латкоў вялікі сакавіты яблык, я купіў яго і паскоранай хадою рушыў у школу. На школьным ганку і ў холе было дастаткова шмат разнамасных алімпіёнікаў. Але ні Алісы, ні Алёны сярод іх не назіралася. «Няўжо спазніўся?» – з няўцямным дакорам спытаў я ў сябе і падняўся да кабінета фізікі, дзе пацалаваў прабой і ў засмучэнні зазбіраўся дадому.

Я выйшаў на ганак і спыніўся, разглядаючыся ў розныя бакі. Вакцына шчасця пераставала дзейнічаць з кожным новым маім уздыхам. Паветра пахла зімою. Гурмы апалага лісця ў блізулеглым скверыку здаваліся недарэчнасцю – такой самай, як і мой нядзельны візіт у школу. І ў тое самае імгненне, калі я пахаваў пад лісцем апошнюю надзею на сустрэчу з любімай вучаніцай, яна з’явілася навідавоку.

Аліса ішла нетаропка, быццам дасканала разлічыла час, і не баялася спазніцца. Заўважыўшы мяне, яна не здолела прыхаваць здзіўлення і, павітаўшыся, спытала:

– А вы таксама кагосьці на алімпіяду ведзяце?

– Не, я прыйшоў вас падтрымаць.

– Ого, дзякуй, – Аліса прыкметна акругліла вочы. – Ну, я зайду ў школу?

– Пачакай, – ціха прамовіў я і працягнуў ёй яблык. – Гэта табе.

– Ой, ну навошта, Эрнест Скіргайлавіч, я паела дома і там нас карміць будуць, – пачала сыпаць адгаворкамі Аліса.

– Калі ласка, – не адступаў я.

Яна збянтэжылася і, троху расчырванеўшыся, узяла яблык. На нейкую дзясятую, а можа быць сотую долю секунды, усё наваколле знікла – былі толькі мы і наўсуцэльная бель.

– Danke sehr! – з усмешкай падзякавала вучаніца і знікла ў святочным натоўпе бюргераў.

– Аліса! Далёка не збягай! Ты маеш сёння вельмі адказную справу. Не забывай пра гэта, – пачуўся гучны мужчынскі голас, які падаўся мне вельмі знаёмым.

– Так-так, гер Ота, я памятаю, – звонка адказала Селязнёва з другога канца ратушнай плошчы.

– Я вельмі рады, дарагі Эрнест, што вы ўсё ж завіталі ў наш горад дый яшчэ дзеля такой нагоды, – як да добрага таварыша, звярнуўся да мяне гер Ота.

Я зірнуў на яго, пяцідзесяцігадовага дзядзьку ў бургамістарскіх строях, і як нічога ніякага падтрымаў размову:

– А чаму б і не? Я перакананы, што ваш эксперымент будзе мець вялікае значэнне для навукі. Не кожны раз можна стаць сведкам эпахальнай падзеі.

Бюргерскі натоўп рос а рос. У гамарні, што ўсталявалася над плошчай, нельга было адрозніць, хто вітае, а хто ганіць амбітную задуму бургамістра. Жабрак-лютніст, пастанавіўшы скарыстацца наяўнасцю вялікай колькасці людзей, зацягнуў старую песню:

На Грунвальдскім полі

Дуб стары стаяў.

А пад тым дубочкам

Юнгінген ляжаў…

Гадзіннік на вежы ратушы перашкаджаў папрасімцу, заглушаючы спеў сваёй, як сказалі б мае вучаніцы, музычкай: «Ах, мой мілы Аўгусцін, Аўгусцін, Аўгусцін».

– Я чуў, што ў вашай краіне зараз неспакойна, – гаварыў мне бургамістр. – Спадзяюся, што вайна хутка скончыцца, і вораг будзе разбіты ўшчэнт.

– Дзякуй, але мне падаецца, што гэтая завіруха надоўга, а яе наступствы будуць адчувальнымі і праз трыста пяцьдзесят гадоў, – адказаў я.

– Праз трыста пяцьдзесят гадоў? – з выразным скепсісам у голасе перапытаў гер Ота. – Дарагі Эрнест, вы перабольшваеце. За такі час усё ўлагодзіцца і забудзецца. Думаеце, хто-небудзь з маіх сумесцічаў, апроч гэтага лютніста, памятае, як у 1410 годзе вашы супляменнікі задалі фаеру нашым продкам у Прусіі? Ніхто не памятае. А значыць тая падзея ніяк не ўплывае на сённяшні стан рэчаў у адносінах між нашымі народамі. Мяркую, што вам асабіста і ўсім вашым суайчыннікам няварта дэманізаваць маскавітаў. Яны вашы блізкія браты. А што троху дзікія, дык гістарычным пакліканнем вашай краіны ёсць іх прасвятленне і выхаванне. Менавіта вы, літвіны, мусіце несці далей на ўсход тую паходню навукі і культуры, якую ў свой час атрымалі ад нас, германцаў.

– Мяркую, у выпадку маёй краіны ўсё ўлагодзіцца і забудзецца такім чынам, што бальшыня мяшчан праз трыста пяцьдзесят гадоў нават не ўспомніць пра існаванне Вялікага княства Літоўскага, – не згаджаўся я з бургамістрам. – Я не дэманізую маскавітаў, але я ведаю іх цяперашнюю пякельную моц і хцівае імкненне праглынуць нас без астачы. У гэтым ёсць нейкае д’ябальскае падабенства з тым, што рабілі вашы далёкія продкі, пачынаючы ціск на ўсход. Дзе Ліпск? Дзе Дрэзна? Дзе Старгарад? Зніклі ў полымі германскай паходні, ператварыўшыся ў Ляйпцыг, Дрэздан, Ольдэнбург.

– І вы прагнеце вяртання гэтых земляў? – у пытанні гера Ота бліснула нервовая насцярожанасць.

– Бог з вамі, – прамовіў я як мага больш прымірэнча. – Гэта зусім немагчыма. Вялікая Літва ў уніі з Польскай Каронай няздатная да падобнага рэваншу. Нам зараз не пра вяртанне нейкіх земляў дбаць выпадае, а аб захаванні цяперашніх.

– Абавязкова захаваеце, – стаў запэўніваць мяне суразмоўца. – А калі сілаў не будзе ставаць, дык не грэбуйце звяртацца да нас па дапамогу. Думаю, што сённяшнія немцы (як вы нас абзываеце), здатныя не толькі на тое, каб прадаваць Вялікай Літве салёныя селядцы.

– Вырашэнне такіх пытанняў не належыць да маёй кампетэнцыі, – сумна ўсміхнуўся я. – Усё залежыць ад моцных свету гэтага.

– Не, не ўсё! – твар бургамістра радасна заззяў. – Сённяшні эксперымент ёсць лепшым доказам таго, што маецца сіла, якая непадуладная каралям і курфюрстам. Зрэшты, гэтую сілу не змогуць адолець нават волаты, калі не будуць мець ведаў. Веды – вось што з’яўляецца сапраўднаю ўладай.

Людзей на плошчы, тым часам, зрабілася яшчэ болей. Гер Ота даў знак рукою, і адразу ж загучалі барабаны і горны, запабягаючы пачатку эксперыменту. Бюргерскі натоўп аціх. На плошчы з’явіўся спавеснік, які тлумачыў кожны крок дзеі. На сярэдзіну вольнай ад людзей часткі плошчы былі вынесеныя дзве металічныя полыя паўкулі памерам з ладны чан кожная. І да адной, і да другой звонку па цэнтру мацавалася трывалае жалезнае колца. «Звярніце ўвагу, што на першай паўкулі, ёсць адмысловая трубка для выпампоўвання паветра», – натхнёна, быццам легенду пра бой Зігфрыда з Брунхільдай, крычаў спавеснік. Гер Ота кіраваў колькімі памочнікамі, якія зладжанымі рухамі спалучылі абедзве паўкулі, папярэдне размясціўшы між імі скураное правошчанае кальцо. Калі гэта было зроблена, бургамістр уласнаручна выкарыстаў помпу для аслабанення поласці, што ўтварылася між паўкулямі. «Я смею сцвярджаць, што гэтыя паўсферы трымае разам вельмі магутная сіла, – гучна паведаміў ён. – Раз’яднаць іх будзе немагчыма нават самым дужым людзям». Па натоўпе прабегся недаверлівы шумок. Зняпраўдзіць словы бургамістра выклікаліся два тутэйшыя асілкі – гарбар Клос Гербер і каваль Ганс Мэсэршміт. Захопленымі воплескамі бюргеры віталі іх выйсце на сярэдзіну плошчы. Але ні адзін, ні другі, дарма што прыкладаліся шалёныя высілкі, не здолеў вярнуць паўкулі ў першапачатковае становішча. Тады гер Ота прапанаваў, каб гарбар і каваль паспрабавалі дзейнічаць разам. Яны паспрабавалі. Але ў іх зноў нічога не атрымалася. Плошча расчаравана загула.

– Як вы мяркуеце, – звярнуўся да месцічаў бургамістр, – ці будзе такі ж самы вынік у шаснаццаці коней, што будуць цягнуць паўсферы ў процілеглыя бакі?

– Хіба што ў зусім мёртвых клячаў, – не марудзячы, выкрыкнуў нехта з бюргераў і самазадаволена зарагатаў. Частка прысутнай грамады падтрымала яго рогат.

Гер Ота махнуў рукой, і на плошчу былі выведзеныя дзве восемкі дужых коней. Памочнікі жвава ўпрэглі іх у жалезныя колцы паўкуляў і сталі панукаць. Коні, падпарадкоўваючыся пануканням, апантана ірванулі са сваіх месцаў. Спужанае войканне бюргераў уперамешку з конскім іржаннем колькі хвілін трывала над ратушнай плошчай. На ўсіхнае дзіва коні не змаглі раз’яднаць паўкулі.

– Вы ўсё цудоўна бачылі, – трыумфуючы, прамаўляў бургамістр. – І калі я скажу, што гэтую сілу зусім немудрагелістымі дзеяннямі можа перамагчы юная фройляйн, мабыць, вы мне не паверыце. Але я вам гэта зараз давяду. Прашу маю юную памочніцу фройляйн Алісу падыйсці сюды і раз’яднаць паўсферы!

Дзяўчына не з’яўлялася. Натоўп маўчаў у напружаным чаканні. Гер Ота яшчэ раз паклікаў Алісу, але зноў безвынікова. Хваля трывогі чыркнула мне па сэрцы. Увадначас я зразумеў, што гэтая хваля закранула ўсіх, хто прысутнічаў на плошчы. Нарастанне неспакойнага шэпту было перакрэслена гучным конскім іржаннем і тупатам. Людзі ў натоўпе машынальна павярнуліся на гук. «Чорны вершнік!» – крыкнула нейкая жанчына. Плошча страпянулася і адразу ж здранцвела ў няўцямным цікаванні за коннікам, які няшчадна прышпорваў рысака і паспешліва аддаляўся па адной з сумежных вуліц.

Цоканне падковаў па брукаванцы заварожвала. Свядомасць распушчалася ў гэтым, здавалася б простым, суквецці гукаў. Мой стан нагадваў навальную дрымоту, якая не дазваляла на нешта вырашыцца. Дзве неслабыя поўхі ўраз разбілі гэтае насланнё. Я ачомаўся і ўбачыў перад сабой Арыну Зарыцкую і Мілу Шчодрык, якія трымалі за аброць майго дрыкганта, які адгукаўся на мянушку Буцэфал. «Эрнест Скіргайлавіч, сядайце хутчэй на каня і даганяйце гэтага адмарозка. Ён выкраў Алісу», – сказала Арынка. Яе словы мяне ўзрушылі, і я без лішніх роспытаў ускочыў у сядло. Міла сфатаграфавала маю спрытнасць камерай мабільнага тэлефона. Я памахаў абедзвюм дзяўчынам рукой і праз соннае царства ратушнай плошчы паімчаўся наўздагон чорнаму вершніку.

Верхам на дрыкганце я шпарка ляцеў па горадзе, намагаючыся не згубіць са слыху ледзьве чутны тупат разбойніцкага каня. Мной авалодаў неўтаймоўны пераследніцкі азарт. Ён вельмі ўдала спалучыўся з моцнай злосцю на невядомага фацэта, які зладзейскім чынам насмеліўся скрасці маю любімую вучаніцу.

Наблізіўшыся да гарадское ўскраіны, я ўрэшце здолеў угледзіць ворага. Той не даваў ані каліва палёгкі свайму чорнаму, як смоль, каню і працягваў гнаць яго наўскач. Вораг кіраваўся да невялікага маляўнічага гаю, да якога заставалася колькі вёрстаў гарцавання па дарозе сярод чыстага поля. Будучы ўпэўненым, што ён не зможа там схавацца, я ўсё ж прыспешваў дрыкганта.

Мой конь выжыльваўся, як толькі ўмеў. Паветра пахла мятай і дарожным пылам, клубы якога не паспявалі асядаць на зямлю. Адлегласці да ліхога разбойніка рабілася ўсё меней а меней. Я выразна бачыў яго доўгі чорны плашч, які прыгожа трапаў вецер. Я выразна бачыў яго дзіўны чорны шалом, які неверагодным чынам блішчэў, адбіваючы сонечнае праменне. Але гэтага было мала. Каб вырашаць, як дзейнічаць далей, мне трэба было пераканацца, што Аліса насамрэч з ім. Я не зводзіў вачэй з ворага. І калі той дасягнуў павароткі, у абсяг майго зроку трапілася белая сукенка, якая была на Алісе перад пачаткам эксперыменту з паўкулямі. Мая вучаніца сядзела перад чорным вершнікам, які затуляў яе. Я адчуў, як у маіх скронях запульсавала кроў. Здавалася, што яна двума фантанчыкамі вось-вось рынецца вонкі.

Перад самым гаем, упершыню за ўсю пагоню, выкрадальнік абярнуўся. Сярэдзіна мая схаладзела. Нервовы смяшок сарваўся з маіх вуснаў. У адчыненым забрале шалому чорнага вершніка красаваў крышталёвы чэрап. Вораг імкліва ўехаў у гай, распудзіўшы шматлікіх крумкачоў, якія з неймаверным крыкам закружлялі над дрэвамі. Праз колькі хвілін я таксама апынуўся ў лесе. Святло ў адно імгненне згасла. Дарога знікла. Дрэвы пачалі каведна змыкацца. «Расстраляю срэбнымі кулямі!» – колькі меў моцы, закрычаў я. Рука пацягнулася да мушкета. Мае папярэджанне засталося праігнараваным. Давялося страляць. Кулі зыркімі сполахамі выляталі з мушкетнай рулі і навылёт прабівалі цемру, расчышчаючы мне шлях. Калі рукі стаміліся перанабіваць мушкет, а вакольная цемра стала нагадваць сіта, гай скончыўся.

Буцэфал спрытна выскачыў з прадзіраўленай цемры ў дзённае святло. Я хацеў верыць, што вораг далёка не ўцёк. На мой подзіў ад гаю заміж аднаго аддаляліся васямнаццаць аднолькавых чорных вершнікаў. Кожны з іх імчаў уласным кірункам. «Ну, і як мне высветліць, у якога з гэтых пустадомкаў зараз Аліса?» – збянтэжана прамовіў я. Становішча зеўрыла суцэльнай безнадзейнасцю. Памыліцца ў выбары было вельмі проста. Адксеракапіяваць сябе і майго каня, каб разам з копіямі выправіцца ў пагоню за кожным з васямнаццаці ворагаў, не ўяўлялася праўдападобным. Я стаў крыўдаваць на сэрца, якое толькі білася і нічога не падказвала мне.

Раптоўна пачуўся голас Алісы. Дзяўчына натхнёна спявала:

Sah ein Mдdchen ein Rцslein stehen

Blьhte dort in lichten Hцhen

Sprach sie ihren Liebsten an

ob er es ihr steigen kann.

Спеў сыходзіў з боку толькі аднаго вершніка. Туды я і паімчаўся.

– Тармазні! – крыкнуў я ворагу, калі да таго заставалася сажняў пяць. – Выклікаю цябе на двубой!

Чорны вершнік спыніў свайго каня, але да мяне не павярнуся. Захоўваючы ранейшую адлегласць, я сказаў «тпру» майму прытомленаму дрыкганту.

– Не бачу прычынаў для двубою, – пачуўся скрыготкі металічны голас.

– Ты скраў маю нявесту, чым абразіў мяне, а заразом сарваў эксперымент майго добрага сябра Ота фон Герыке, – рашуча адказаў я.

– Ты шмат на сябе бярэш, – незадаволена гыркаў вораг. – Аліса не твая, а мая нявеста. І яна будзе ўдзельнічаць толькі ў тых эксперыментах, у якіх я ёй дазволю.

– А ты не ўчадзееш ад шчасця, жанішок?! – ускіпеў я.

– Учадзею ці не ўчадзею, вырашу як-небудзь без тваіх парадаў, – узаемна ўскіпеў чорны вершнік і рэзка павярнуўся, скіроўваючы на мяне стрэльбу-ручніцу. Павінен быў грымнуць стрэл, ад якога я паспяваў адгарадзіцца толькі далонню. Гэта быў не самы лепшы варыянт спробы самаўратавання, але знайсці іншага я не меў ні часу, ні натхнення. «Бадай табе цагліна на галаву звалілася!» – роспачна вылаяўся я і ў тую самую секунду пачуў звон разбітага шкла, глухі гук падзення на дол і спалоханы ўскрык Алісы.

Апусціўшы далонь, я ўбачыў, што чорны вершнік ляжаў на зямлі. На аскепках яго крышталёвага чэрапа пузам угору валялася акрываўленая чарапаха. Усё выдавала на тое, што акурат яна ўпала на галаву выкрадальніка. Я міжволі зірнуў у неба. Невысока над намі кружляў беркут, губляючы надзею вярнуць страчаную здабычу. Мяне вельмі непакоіла пытанне, ці не пацярпела Аліса, пагатоў яна злезла з каня і залівалася горкімі слязьмі. Я саскочыў з Буцэфала і пабег да яе.

– Эрнест Скіргайлавіч, навошта вы яго забілі? – з дзіўным для мяне дакорам спытала яна.

– Аліса, я не забіваў яго. Гэта збег абставін, – гаварыў я, але словы мае гучалі, як нягеглае адбрэхванне злачынцы.

– А на каго ж ты мяне, мой родны, пакінуў?! А ад каго ж я нараджу трох бялявых дзетак?! – не плакала, а галасіла дзяўчына над целам вершніка. Гэтае відовішча здавалася неверагодна жудасным і да таго ж крыўдным для мяне. Цяжка было асягнуць розумам прычыну, па якой Аліса аплаквала свайго выкрадальніка. Не зважаючы на яе слёзы, я абшукаў забітага, спадзеючыся знайсці хаця б кволую падказку. У чорнага вершніка нічога не было, апроч нашыйнага медальёна з гравіраванкай: «Cutting Diamond». Ад нечаканасці я падаўся назад і ўражанымі вачыма паглядзеў на вучаніцу.

– Вы не павінны былі гнацца за намі і імкнуцца разбурыць наш маленькі свет, – з нянавісцю прамовіла Аліса, узножыла, села на каня і паскакала ў бок Магдэбургу.

Я стаяў, як саляны слуп, у бессэнсоўным роздуме: дзяўчына, якую я прагнуў выратаваць, насамрэч не хацела выратавання. Пякельная цацка з таннай крышталёвай макітрай была для яе нечым больш дарагім, чым я і мае пачуцці. Дзяўчына папросту не жадала са мной знацца.

Пакуль планка маёй самаацэнкі павольна апускалася ўніз, безгаловы вершнік незаўважна падняўся на ногі і зрабіў пару моцных кулачных ўдараў мне ў галаву. Азвярэўшы ад неспадзяванкі і жахлівага болю, я ўмэнт павярнуўся і набыў баявую паставу. Ворага гэта не спыніла. Ён наляцеў на мяне і стаў метадычна збіваць, раскрываючы ўсе мае блокі, нейтралізуючы большасць маіх спробаў рабіць удары ў адказ. Вершнік цэліў выключна мне ў твар. Твар хутка пакрываўся барознамі і каналамі драпінаў ды іншых верадаў, з якіх сачылася кроў. Маё становішча было настолькі мізэрным, што ніводная вавілонская шлюндра не зрабіла б стаўку на маю перамогу. «А каб жа цябе дзвярыма ў чыстым полі прышчаміла!» – выгукнуў я і плюнуў крывёю. Пачуўся скрып, і за спінай ворага з візгатам адчыніліся дзверы, зваліўшы таго з ног. Невядомая сіла зацягвала вершніка ў цёмны праём. Калі яго засмактала напалову, дзверы рэзка зачыніліся, а потым з дзясятак разоў ударылі безгаловага. Ён ніяк не супраціўляўся, і неўзабаве быў праглынуты цёмным пакоем за дзвярным парогам.

Я цяжка ўздыхнуў. У дзверы асцярожна пастукалі. «Незамкнёна», – з абыякавасцю да імавернай небяспекі адказаў на стук я. Дзверы разнасцежыліся. На парозе стаялі Арына і Міла. «Вам прывітанне ад Цыпінай», – зладжаным двуспевам выпалілі яны і паімкнулі мяне за сабой.

24.

Я скурчыўся ад начнога холаду. Арына трымала мяне за руку, нашэптваючы суцешлівыя словы. Міла вярнулася ад шапіка з пляшкай мінералкі, якой без адвалокі стала мяне паіць. Я прагна паглынаў вільгаць, нібы жывую ваду. Галава гула. Твар гарэў ранамі. На разбітых у кроў кулаках боўталася садраная скура. Памяць поўнілася выразнымі малюнкамі нядаўніх падзей, у рэальнасць якіх верыць не хацелася.

Я пацікавіўся ў спадарожніц, што са мной здарылася. Тыя нічога пра здарэнне не ведалі, растлумачыўшы, што сустрэлі мяне каля цырка ўжо са спляжаным тварам. Я атарапела глядзеў на іх. Дзяўчаты маглі падумаць пра мяне бог ведае што. Мяне агарнуў сорам. Арына выклікала таксоўку і ўдакладніла, ці маю я грошы, каб даехаць да дому. Гаманец з грашыма і пакунак з новым мабільнікам былі на месцы. Зірнуўшы на мабільнік, я згадаў, што ў Цыпінай з’явіўся тэлефон, і спытаў пра гэта ў дзяўчат. Яны ахвотна мне яго надыктавалі. Я ніякавата ўсміхнуўся, падзякаваў выпускніцам за спагаду і паспяшаўся сесці ў таксовы «фолькс», які акурат падкаціў да прыпынку.

Таксіст марна спрабаваў са мной загаварыць. Я маўчаў. Мае думкі роіліся вакол аднаго пытання: чым было ўсё, што адбылося са мной пасля таго, як на школьным ганку я перадаў Алісе Селязнёвай яблык? Я жадаў тэрмінова спісаць Магдэбург, гера Ота фон Герыке і чорнага вершніка на сон альбо нават галюцынацыю. Аднак прымальнасць і аднаго, і другога варыянта вымяталася паганай мятлой маіх ранаў. Канечне, я ведаў, што сны і галюцынацыі могуць быць дужа рэалістычнымі. Але ў тое, каб верад, атрыманы ў відзежы, пераносіўся ў рэчаіснасць, я не верыў і не раіў іншым. Мае думкі сыпалі іскрамі, падобна двум электрычным кантактам, якія дакраналіся адзін да аднаго пад парывамі ветру.

Апоўначы я апынуўся дома. Першым маім жаданнем было адправіць sms’ку Алісе з пытаннем пра настрой пасля алімпіяды. Аднак позні час і надыход панядзелка стрымалі мяне ад гэтага безразважнага ўчынку. Скінуўшы апранахі, я забурыўся на канапу і шчасліва заснуў, нібы немаўлятка, якога мама добра пакарміла малаком сваіх грудзей.

Раніцай я адкрыў чарговае дзіва – усе мае раны амаль цалкам загаіліся. На твары заўважаліся пэўныя анамаліі, але ўбачыць іх можна было толькі пасля пільнага прыглядання. Кулакі ж знаходзіліся ў ідэальным стане. Я голасна зароў і адным з ідэальных кулакоў размудохаў люстэрка. Згадалася, што так рабіць нельга – дрэнная прыкмета. Гэтая згадка пацягнула за сабой нітку з клубка ірацыянальнасці, і я на поўным сур’ёзе стаў лічыць, што знаходжуся ў вязьме насланых нядобразычліўцам сурокаў. Атрымлівалася, што я не мог даць веры ў магчымасць прасекчы дзірку ў глабальнай кампутарнай сімуляцыі, але зусім спакайнютка верыў у чыёсьці кепскае вока, якое мяне сурочыла.

Шчодра абліўшы ёдам парэзаную аскепкам люстэрка руку, я неахайна пераматаў яе эластычным бінтам і паспяшаў за кампутар. Ранішні панядзелкавы dial-up быў дастаткова літасцівым і дазволіў бязь лішніх нерваванняў увайсці ў сеціва. Мне карцела знайсці спосаб хутка пазбыцца сурокаў. Здавалася, што самыя надзейныя сродкі маглі прапанаваць толькі сябры па блогах. Таму не доўга думаючы, я стварыў новы допіс, у якім задаў канкрэтнае пытанне: «Як у хатніх умовах вызваліцца ад дзеяння сурокаў?».

Потым я перайшоў у гасцёўню сайта Алісы. Там мяне чакала рэакцыя, якую пакінуў прыснапамятны Cutting Diamond: «Чувак, здай мне свайго драгдылера і не клейся да маёй дзяўчыны». Я шпарка набраў яму ў адказ: «Ота фон Герыке» і вылез з інтэрнэту. Трэба было выпраўляцца на працу. Каб не зыходзіць зусім галодным, я высмактаў курынае яйка і адным цугам выпіў палову вялікага кубка гарачай кавы з цукрам.

У школе я адразу ж пацікавіўся ў Селязнёвай пра яе алімпійскія ўражанні.

– Як толькі я ўвайшла ў залу і ўбачыла, што большая частка ўдзельнікаў гэта ўскудлачаныя кучаравыя і нават барадатыя хлопчыкі, стала зразумела, што шанцаў у мяне ніякіх, – з горыччу паведаміла дзяўчына і, заўважыўшы бінт на маёй руцэ, тут жа спытала: – Вы з кімсьці біліся?

– Не, бульбу на дранікі дзёр, – урачыста схлусіў я.

Аліса пільна паглядзела на мой няголены з суботы твар. Мне не хацелася, каб яна ўбачыла сляды знікомых ранаў на ім, і я адвярнуўся да дошкі крэмзаць тэму ўрока. Вучаніца цяжка ўздыхнула і села за парту. Спінай я адчуваў яе погляд. Ніякаватасць ад маўчання была невыцерпнай. Урэшце я не вытрымаў:

– Скажы, калі ласка, а ты не заўважыла чаго-небудзь дзіўнага пасля таго, як мы з табой учора развіталіся?

– Дзіўнага? – на секунду задумалася Селязнёва. – Ну, хіба што здзіўлены позірк Алёны.

– І ўсё?

– І ўсё, – збянтэжылася яна. – А што я павінна была заўважыць?

– Шчасце ёсць, яго трэба толькі заўважыць, – ухіліўся я ад удакладнення.

Аліса пяшчотна ўсміхнулася і разгарнула падручнік, быццам збіралася паўтараць хатняе заданне.

На ўроку панаваў выключны парадак. Некалькі чалавек самастойна вызваліся адказваць па мінулай тэме, і былі ўзнагароджаныя выдатнымі адзнакамі. Ніхто з класа не дазволіў сабе нараканняў з якой-небудзь нагоды. Мне чамусьці здалося, што гэтага парадку дабілася, выкарыстоўваючы нейкія таемныя спружыны ўздзеяння, староста Аксана Багуслаўская. Толькі пад самы канец урока, калі я натхнёна тлумачыў магчымыя прычыны росту гарадоў Беларусі ў ХІХ стагоддзі, вуха вылавіла ціхенькі шэпт. Лера Булатнікава, захінуўшы вусны рукамі, гаварыла Карыне Кляшторнай: «Цікава, з кім ён спіць? Выгляд такі стомлены, а бадзёрым салавейкам заліваецца. Мабыць кагосьці траляваў усю ноч». Карына чмыхнула ў адказ і абазвала суседку па парце дурніцай. Лерчына абурэнне патанула ў гуках званка на перапынак і ў маім рэпрэсіўным поглядзе.

Увесь дзень мне давялося адказваць на войканні каляжанак, якія прыкмячалі маю забінтаваную руку. Усім я тлумачыў паходжанне траўмы па рознаму, разумеючы, што ўсё адно яны прыдумаюць уласныя версіі, якія вычварна скампілююць і пусцяць скакаць па школьных завуголлях.

Вярнуўшыся дадому, я немінуча пасунуўся ў інтэрнэт. Да майго допісу ў блогу прыйшло дзясяткі два каментараў. Добрыя беларускія блогеры давалі размаітыя парады: «выпей йаду», «съешь ещё мягких французских булочек да выпей чаю», «вапрос сасёт», «у вас манія велічы», «калі ты ўжо ажэнішся?», «постмадэрніская мастурбацыя»… І толькі адна чуллівая фрэндэса патлумачыла, што ў хатніх умовах ад сурокаў вызваліцца вельмі цяжка, а для прафілактыкі параіла рассыпаць соль вакол ложка, на якім звычайна сплю. Я згадаў, што ў студэнцкія гады чытаў пра нешта такое, і вырашыў скарыстацца гэтым спосабам. Што праўда, рассыпаць соль на падлогу мне здалося няправільным, таму мая канапа неўзабаве была абстаўлена з чатырох бакоў глыбокімі талеркамі поўнымі кухоннай солі буйнога памолу. Глузды паселі на баліды і выехалі на трасу. Cutting Diamond маўчаў.

Нармальна выспаўшыся пад саляной аховай, я палічыў, што спосаб насамрэч дзейсны. Яшчэ аднекуль выкапаў іншую зброю ад сурокаў – голаснае спяванне. Яно, нібыта, не проста адганяла любое насланнё, а вяртала яго сурочніку разам з вобразамі, якія закладзены ў песні. Такая зброя была мне да спадобы. Я любіў спяваць. Праўда рабіць гэта голасна выпадала рэдка. Цяпер жа я стаў адмыслова падгадваць час рэпетыцыяў розных школьных мерапрыемстваў, каб праціснуцца да мікрафона і праспяваць што-небудзь для пустое актавае залі і той гіпатэтычнай асобе, якая мяне сурочыла.

Алесь Альхімовіч, якога ўзялі працаваць даглядчыкам школьнай аўдыётэхнікі, спрыяў у маіх спеўных парываннях, выстаўляючы іншым разам калонкі, пульт і мікрафон спецыяльна для мяне. І я пяяў, накрываючы моцным голасам ладную палову школы. Невядомаму сурочніку адрасаваўся «Уладзімірскі цэнтрал». Няпэўнаму каханню (а я не мог не спяваць пра каханне!) прысвячаліся «Дзіўныя танцы». У які б час ні гучаў мой спеў, у залю зазіралі цікаўнікі з ліку педагогаў і вучняў, дзівячыся, што гісторык дэманструе някепскія вакальныя здольнасці.

Між тым гісторык у тлуме барацьбы з сурокамі не забываў прыахвочваць вучняў да інтэлектуальнага пошуку. Адзінаццацікласнікі, многія з якіх толькі тым і жылі, што чакалі канца навучальнага года, узрушыліся, калі атрымалі заданне прыдумаць рыфму да прозвішча «Баластоўскі» і скласці такім чынам дэвіз, які мог бы ўпрыгожыць фамільны герб іх настаўніка. Гэта было сапраўднае дзіва, калі здаровыя абсалютна непрабіўныя дзецюкі, хадзілі па школе і абмазгоўвалі маё дзіўнае заданне. Неўзабаве сталі з’яўляцца першыя варыянты, якія так ці інакш павінны былі ўлесціць мяне: «Баластоўскі – хлопец свойскі», «Баластоўскі – чувак здароўскі», «Баластоўскі – настаўнік геройскі». Зрэшты, мне як запісному постмадэрністу спадабаўся іранічны варыянт прапанаваны Грышам Стахіевічам: «Баластоўскі – тыпус коўзкі». Выпускнікі заводзілі курну ад захаплення.

У падобных забаўках на нейкі час знікала падстава для маіх роспачных роздумаў аб невядомых сілах, што без дай прычыны гнялі мяне. Можа таму, каб затрымаць вяртанне ў абцугі гэтых роздумаў, я не прайшоў міма Ксені Чудатворнай, якую выпадкова спаткаў на прыпынку каля школы. Мне здавалася, што гутарка з маёй колішняй няўдалай пасіяй, будзе больш безбалеснай, чым заўчасны зварот да ўнутранага дыялогу з уласнай свядомасцю. Ксеня выглядала выдатна. Яна радавалася нашай сустрэчы, і ў гэтай радасці адсутнічаў нават самы маленькі драбочак фальшу. Дзяжурныя фразы гучалі нечакана цёпла і пяшчотна. Я быў для Ксені светлым успамінам юнацтва, які хацелася захаваць у памяці перад ад’ездам у Нямеччыну.

– А Мікаэл мне нічога пра вашы планы не казаў, – з’дзівіўся я.

– Мы з ім ужо амаль паўгода, як рассталіся, – паведаміла яна нечуваную навіну.

– Дык ты за фрыца замуж выходзіш?

– Не, пакуль толькі еду працаваць, – адказала Ксеня, і мне стала зразумела, што яе шлюб з немцам быў на той момант вырашанай справай. Баючыся маіх роспытаў (а не адказаць мне яна яўна не змагла б), Чудатворная з ласкавай клапатлівай усмешкай спытала ў мяне:

– Ну, а ты калі пашлюбуешся?

– Мая нявеста яшчэ не вырасла, – прамовіў я, не даючы магчымасці зразумець, жарт гэта ці не.

– Вось яно як, – троху збянтэжылася Ксеня.

Да прыпынку падыходзіла яе маці, ад чыйго погляду мяне раней кідала ў холад. Магчыма, што з часу нашага апошняга пабачання многае змянілася, і я сам здолеў бы замарозіць вачыма Чудатворную-старэйшую. Аднак спраўджваць гэта не хацелася. Я развітаўся з Ксеняй па-нямецку і пабег з ветрам, усведамляючы гістарычнае значэнне нашай сустрэчы.

25.

Саляная абарона супраць непажаданых уварванняў у маю свядомасць вельмі хутка выявіла сваю няслушнасць. Здаралася, што ледзьве не кожную ноч на мяжы явы і сну я адчуваў, што нехта невідочны ўскокваў мне на грудзі і пачынаў сядзець на іх, як кароль на імянінах. Адчуванне было не з самых прыемных, бо на грудзі ціснуў невыцерпны цяжар і неўзабаве пачынала бракаваць паветра. Варухнуцца я не мог. Крыкнуць таксама. Я заставаўся здольным толькі думаць і сілай думкі выганяць невідочную пачвару. Пасля колькіх візітаў гэтай пачвары льга было пераканацца, што найбольш дзейснымі сродкамі супраць яе былі а) псалом у старабеларускім перакладзе Францішка Скарыны: «Бог прэпаяса мя сілаю і палажы непарочэн пуць мой. Свершая нозе маі яка елені, навучая руцэ мае на брані. Пажну врагі мая і пасцігну іх і не вазмогуць стаці, падуць пад нагамі маімі. Ізтаню іх яка прах прэд ліцэм ветру», б) сура ў маёй уласнай вялікалітоўскай інтэрпрэтацыі: «Вот вы папрасілі свайго Госпада а ўспамозе, і Оный адпаведзіў вам: «Я ўспамагу вам тысячай янгалаў, каторыя цецяць адзін за адным». Алах ўчыніў то весткаю добрай, абы вашы сэрдцы знайдавалі спакой. Прэвазмога можэць быці тылька ад Алаха. Заісце, Алах – Велемоцны, Мудры».

Аднак ні псалом, ні сура, ні нават – як запасны аварыянт – традыцыйная замова («Хух, хух, мой лёгкі дух!») не ратавалі ад вялізных сініх мяшкоў пад вачыма, якія шторання я назіраў у новапрыдбаным люстэрку. Гэтыя мяшкі раптоўна (ці, як той казаў, ні села ні пала, давай, котка, сала) сталіся маім фірмовым знакам і аб’ектам усебаковага абмеркавання ў працоўным калектыве і сярод вучняў. Дзявочы 10 «В» клас нават выпусціў невялічкую насценгазету з сяброўскім шаржам на мяне, дзе я даставаў са сваіх мяшкоў зярняткі і падкормліваў дзясятак розных птушачак. Усё гэтае хараство суправаджалася надпісам: «А ты гатовы дапамагчы крылатым сябрам?!»

Многім здавалася, што ў мяне ўзніклі праблемы з алкаголем. Староннія вочы, бачачы, як я ў школьнай сталоўцы штораніцы набываю і адразу ж высмоктваю бутэлечку мінеральнай вады, не жадалі бачыць прычынай смагі нешта іншае, акрамя пахмелля. Ніхто мяне ўголас не дакараў, але ўяўна спагадлівы выгляд размаітых дабрадзеяў даводзіў да міжвольнага шаленства, якое я таіў у сабе.

За чарговай порцыяй мінералкі мяне заспела новая ўводная ад Марыны Нарымунтаўны Любартавай. Гэтым разам трэба было мусова весці ўвесь клас у тэатр. Я пачасаў галаву. Паход у тэатр не быў прадугледжаны нашай з 11 «А» паўгалоснай канвенцыяй. Пераканаць вучняў у мэтазгоднасці прагляду спектаклю, назвы якога ніхто не ведаў, уяўлялася задачай неадольнай амаль, як казачнае ідзі туды, не знаю куды. Клас і сапраўды няўхвальна заскрыпеў, варта было мне толькі выраніць з вуснаў слова «тэатр». Ахвочых ісці на спектакль аб’явілася ўсяго тры чалавекі. Астатнія казалі: «Не магу», падмацоўваючы адмову туманнымі абгрунтаваннямі.

Я моўчкі глядзеў на клас, мерна пагойдваючы падвочнымі мяшкамі. Відовішча, як можна сабе ўявіць, было не самым прыемным. Многія хавалі вочы, тупячыся ў парты ці сцены. Проста, як тая Цыпіна пры канцы лета. Аднак, калі я не ведаў, што павінен быў сказаць тады Настассі, то ў выпадку з маімі вучнямі словы нараджаліся самі. «Гэта называецца форс-мажор, – спакойна гаварыў я. – Ні вы, ні я пра гэта не падумалі. Але адмаўляцца ад яго раўназначна адмаўленню стыхійных бядотаў ці ваенных дзеянняў. Вось скажы мне, Пеця Андропаў, што б ты зрабіў, калі б тваю нявесту выкраў чорны вершнік? Ты наўрад ці пайшоў бы да рэпетытара па матэматыцы або да Андрэя Дастаеўскага, каб глядзець анімэ. Ты б паспяшаўся на выратаванне каханай дзяўчыны. Так, спектакль – гэта не прынцэса, якую трэба немінуча ратаваць. Але толькі наведаўшы яго, вы зможаце зрабіць добры ўчынак дзеля мяне – вашага любімага Эрнеста Скіргайлавіча, якога заўтра можа і не стаць…».

Клас абрынуўся ў чародны прыступ крыштальнай цішыні. Ніхто нічога не мог зразумець, трапіўшы ў выразна шантажысцкую пастку, ненаўмысля выстаўленую мной. Пасля колькісекунднага здранцвення пачаўся ўсеагульны рух у падтрымку ідэі наведвання тэатру. Я ўсцешана глядзеў на сваіх падапечных, разважаючы, ці можна назваць мае з імі спраўныя дачыненні разнавідам стакгольмскага сіндрому.

Тэатр напоўніўся школьнікамі, навучэнцамі каледжаў, вучэльняў і іх выкладчыкамі. Майму 11 «А» трапіліся апошнія шэрагі. Вышэй за нас былі толькі балконы і дах з галубамі, што гнюсілі на статую Мельпамены, якая стаяла на вільчаку з лаўровым вянком, скіраваным у бок помніка Леніну.

Спектакль ставіўся бранскай тэатральнай трупай па матывах п’есы маладога беларускага драматурга і называўся «Выканаўца жаданняў». Не ўбачыўшы на сцэне партызанаў і немцаў, вучні збянтэжыліся. Маладая пара – ён і яна – высвятлялі між сабой адносіны, аж пакуль незразумелым чароўным абаротам не памяняліся месцамі: ён апынуўся ў яе целе, а яна – у ягоным. Без метафар і сэксу.

Лера Булатнікава, якая сядзела проста каля мяне, абычас уздыхала, быццам пераймалася дзеямі, што разыгрываліся на сцэне. Праўда, кожны новы ўздых яна суправаджала пасоўваннем да мяне. Адзін раз нават за каленку ўхапілася. Я адразу ж прыбраў яе руку. Гэта не прымусіла Леру сумецца, бо праз пару хвілінаў яна паклала галаву мне на плячо і прашапатала: «Зусім трошачкі, калі ласка». Дзіўная дзяўчынка, якая не так даўно прасіла нічога не гаварыць яе маме, зноў спрабавала паўтарыць свой вычын ды яшчэ і навідавоку ўсёй паралелі адзінаццатых класаў.

«Перастань», – прашыпеў я і заўважыў, што паглядзець на нас азірнулася Аліса, якая сядзела шэрагам ніжэй. Нават у паўзмроку яе вочы выпраменьвалі чароўную ясноту. Мне падавалася, што пад цікаўнасцю, з якой яна зірнула на мяне і Леру, хаваецца рэўнасць. Я нават тупа чакаў, што Аліса зараз дастане са сваёй сумачкі пілку для пазногцяў, каб паквітацца з баламутлівай аднакласніцай і шалапутлівым класным кіраўніком. Гэта была б драма не горш за тую, што адбывалася на сцэне. Аднак Селязнёва толькі злёгку пасміхнулася і вярнулася да прагляду спектаклю. Прынамсі, зрабіла адпаведны выгляд.

Булатнікава выканала маё патрабаванне, але ўсё адно знаходзілася ад мяне так блізка, што я проста не мог не адчуваць гарачыні, якая сыходзіла ад яе. Яе баламутлівасць таксама давалася ў знакі. «Калі б мы з вамі, Эрнест Скіргайлавіч, памяняліся свядомасцямі, то мая, будучы ў вашым целе, не прамінула бы ўвагай такую дзяўчыну, як я», – пратрызніла Лера, робячы ці то намёк мне, ці то камплімент самой сабе. «Ды хопіць ужо балбатаць! А яшчэ педагогамі называюцца», – незадаволена з прытарным ушчуваннем гыркнула незнаёмая цётка, што сядзела ў суседнім шэрагу праваруч ад мяне. Вось такіх цётак, якія не разбіраліся ў акалічнасцях, а адразу даставалі агнямёт і бязлітасна палілі ўсё вакол сябе ў радыусе ста кіламетраў, я ненавідзеў аж да самых прадонняў душы. Мяне цягнула павярнуцца да яе і паказаць які-небудзь сяброўскі жэст. Але я добра ведаў, што гэта вельмі кепская ідэя, якая, да таго ж, не аніяк не застрахуе ад наступных гырканняў з таго боку.

Я нахіліўся да Булатнікавай, каб шапнуць ёй на вушка парачку непрыемных заўваг. Але ў той самы момант яна знянацку павярнула галаву да мяне, і мы сутыкнуліся ілбамі. Я вельмі спужаўся за Леру, бо мой чыгунок мог зусім проста разбіць яе вытанчаную парцаляну. Дзяўчына войкнула, але не здолела ў сваёй тэатральнасці перасягнуць бранскіх актораў. «Падзьміце мне на лобік», – паўтарыла яна некалькі разоў так гучна, што на нас азірнулася палова залі, а галоўныя героі спектакля ледзь стрымаліся ад намеру даць нам добрага прачуханца. Вогненная цётка згарэла ад уласнага ж напалму. Вучні розных школ захіхікалі. Аліса Селязнёва прыслала sms’ку: «Забаўляецеся?», чым спыніла мой ступар, выкліканы ўвагай вялікай масы незнаёмых, збольшага недружалюбных, людзей. «Лера, гэта не забавы. Нас зараз парвуць на шматкі, калі ты не спынішся крыўляцца. Лоб цэлы?» – дэманструючы цуды самага ціхага шэпту, прамовіў я і скасавурыўся на Алісу.

Аліса рабіла выгляд, быццам фанатычна пільнавала вузлы і вузельчыкі «Выканаўцы жаданняў». Але яе пастава – пастава напружанага пасажыра, што ўліп у спінку крэсла ад нечакана вялікай хуткасці – выдавала неспакой, які напраўду валадарыў маёй любімай вучаніцай. Адчуваннем гэтага неспакою імгненна адмыкаліся патаемныя брамы маёй свядомасці, з-за якіх вырынала нечуванай сілы выбуховая хваля, ператвараючы ў попел табу, стэрэатыпы, сумневы. Я спрабаваў адводзіць думкі на зыходныя пазіцыі блізу чыгуначнай станцыі Цынізм. Я прыхоўваў ваганні ў бліндажах і акопах, вышытых на габеленах самападбадзёрвання. Але ратунку ад выбуховай хвалі не знаходзілася, дый не магло адшукацца ў прынцыпе, бо гэта было нішто іншае, як каханне.

Ад усведамлення таго, што я кахаю Алісу, мне зрабілася вусцішна. Я стаяў на тонкай струне, нацягнутай над цяснінаю, і падобна самаму апошняму містэру Ікс нашай планеты балансаваў між рэчаіснасцямі. Мяне не страшыла падзенне долу: там, у бездані, усяго толькі згарала гісторыя, і ў гэтым агні я пачуваўся б, як дома. Баяўся я іншага: не даляцеўшы да агню, саслізгнуць у чарговы Магдэбург.

– Эрнест Скіргайлавіч, што з вамі? Ачуняйце, калі ласка. Вы чуеце мяне? Я вас забіла? – пачуў я енкі Булатнікавай і вызначыў, што саслізгвання не будзе.

– Жар не згас, як сказаў класік, – лена прамовіў я.

– Дзякуй богу, а то мне здалося, што вы ў кому ўпалі ці там у сон летаргічны.

– Не, Лера, калі я і ўпаў куды, дык толькі ў маразм, пагадзіўшыся сесці побач з табой.

Спераду пачуўся смяшок Алісы. Ёй спадабалася, як я асадзіў Булатнікаву. Валерыя, зрэшты, не пакрыўдзілася. Апошняе ўмацавала мяне ў падозраннях, што стукнулася яна аб мой лоб усё ж такі дабрэнна.

Па сканчэнні спектакля, калі ўсе гледачы пасунуліся да гардэроба, Селязнёва згубілася з майго відавоку. Мяне цягнула на грэх апраўдвання, але саграшыць я так і не здолеў, бо знайсці Алісу ў гардэробным натоўпе выявілася немагчымым. Я яшчэ не ведаў, што яна акурат запачаткавала практыку сыходзіць без развітання, ведаючы, што мне карціць пачуць яе «да пабачэння». Не ведаў, але ўжо збянтэжыўся ад незразумелага пачуцця віны перад ёю.

Выйшаўшы з тэатру, я развітаўся з апошнімі маімі хвастамі – вучнямі, якія не спяшаліся ні дадому, ні да рэпетытараў – і рушыў у бок скверыку. Мне захацелася трохі праветрыць мазгі. Лепшага спосабу, акром пешага шпацыру па цэнтральнай вуліцы да цырку, я не прыдумаў. Кірыла Тураўскі ў той раз маўчаў. Але побач з ім стаяла Лера. Убачыўшы мяне, вучаніца памахала рукой. Але гэты жэст не значыў развітанне. Яна папрасіла мяне спыніцца і заявіла, што гатова залагодзіць свой грэх. Я скептычна пасміхнуўся і патлумачыў, што мне гэтага не трэба.

– Давайце я вас хоць гарбаткай пачастую, – не сунімалася Лера. – Не бойцеся, бацькоў дома няма. Калі захочаце, можна нават будзе ў «Медуніцу» пагуляць.

– У якую яшчэ «Медуніцу»? Што ты вярзеш? – у дзікім атарапенні пытаў я, не жадаючы атрымліваць адказы.

– Бярэм мёд і змазваем нашы гузакі ці яшчэ што-небудзь… – не заўважаючы маёй раздражнёнасці паспрабавала патлумачыць вучаніца.

– З хлопчыкамі ў такія гульні гуляй, – раўнуў я і паспяшаў вярнуцца да задуманага маршруту, кінуўшы Булатнікаву ў глыбокім засмучэнні.

І без таго разбэрсаны настрой быў падбіты. Каля «Мілавіцы» я адчуў прыступ жудаснага болю галавы. Здавалася, што на плячах у мяне вялізны бутон чорнай ружы, якой знянацку заманілася распусціцца. Сэнс шпацыру немінуча знікаў. Вакольныя вобразы руйнаваліся. Думкі, не зважаючы на мае намаганні нешта змяніць, вярталіся да болю і тым самым толькі павялічвалі яго фанабэрыю. Мая ўвага рассеялася нагэтулькі, што я практычна нікога і нічога не бачыў, а дакладней не ўспрымаў так, як мусіў бы ўспрымаць у ілюзіі абыдзённага самапачування. У людзей не было твараў і полавай прыналежнасці. Будынкі выглядалі да неахайнасці схематычна. Дыхалася цяжка – ад паветра адслойвалася тэкстура і непрыемна казытала нос.

Я чхнуў і знайшоў сябе каля пешаходнай «зебры» за чаканнем зялёнага сігналу светлафора. Калі светлафор урэшце расплюшчыў патрэбнае вока, мяне шпарка абагнала бялявая дзяўчынка гадоў шасці ў ярка чырвонай куртцы. У тую самую секунду я адчуў набліжэнне скрайняй небяспекі. Кінуўшы позірк направа, я ўбачыў чорны «бумер», які з шалёнай хуткасцю імчаўся па вуліцы. Раптоўна мне стала ясна, што кіроўца не збіраўся спыняцца на «зебры». Гэта азначала толькі адно – дзяўчынка ў чырвонай куртцы магла загінуць пад коламі машыны невядомага аўтамабільнага вар’ята. Я жвава падаўся наперад і проста скочыў, выштурхоўваючы бядачку з небяспечнае зоны. «Бумер» пранёсся праз мяне. Па ідэі мяне павінна было б разарваць на некалькі кавалкаў. Але я быў абсалютна цалюткі. Дзяўчынка перапужаным поглядам правяла ліхацкі самаход, а потым падбегла да мяне.

– Дзядзечка, ён вас не збіў? – узрушана, з лёгкім заіканнем, спытала яна.

– Не, бяляначка, не збіў, – адказаў я і вярнуў дзяўчынку на ходнік. – Ты нумар гэтага ліхадзея запомніла?

– На машыне не было нумару, – запэўніла тая.

Мінакі – сведкі здарэння – стоўпіліся вакол і ўзахапы выказвалі ўласныя версіі здарэння. Бальшыня не дзівілася таму, што я і дзяўчынка засталіся жывымі, а ў напышлівай заклапочанасці пераймалася, што я пасмеў нахабна кінуцца на безабароннага дзіцёнка. Мне не было што сказаць на абвінавачанні грамадскай думкі. Я проста стаяў і ніякавата маўчаў, нібы Супер-Марыё, якога заспелі за прымерваннем касцюма Бэтмэна.

– Вы ўсе ачмурэлі! – з абурэннем закрычала малая. – Дзядзечка мяне выратаваў ад пагібелі!

– Дык што ж… Ты яшчэ горкае дзіця і не разумееш, што маньякі гатовы пайсці на многае, каб убіцца ў ласку да сваёй ахвяры, – за ўсіх ёй стаў адказваць немалады кашчавы даўгай у старамодным плашчы. – Табе лепш не знацца з гэтым тыпам. Хадзі, салодзенькая, сюды, я цябе дадому праводжу, шакаладкай пачастую.

– Я цябе зараз самога так пачастую, што будзеш ляцець, пярдзець і цешыцца! – усхадзіўся я ад беспадстаўных абвінавачанняў і адчування новай пагрозы для дзяўчынкі – дзяўчынкі, якая па-ранейшаму заставалася на маім баку.

Натоўп працягваў абурацца мною. Нейкія расфуфыраныя цёткі з аднатыпным макіяжам, у якім пераважаў фіялетавы колер, намагаліся стрымаць мяне ад бойкі і хапаліся за рукавы. Кашчавы на маю пагрозу хацеў быў нешта адказаць, але голас бяляначкі, што ўзялася тэлефанаваць сваёй матулі, перапыніў і яго, і агульную гамарню: «Мама, тут мяне адзін харошы мужчына ад бяды ўратаваў, але злыя людзі абступілі яго і плятуць лухту… Ды не, усё добра… Мама, калі б не ён… Мы стаім насупраць «Шакаладніцы». Праз дарогу».

Невядома чаму, аднак злыя людзі сталі разбягацца, як чэрці ад распіяраных царквой пахношчаў.

– Мы яшчэ сустрэнемся, шчанюк, – харкнуў нянавісцю кашчавы і паспешліва пакрочыў у кірунку плошчы.

– Калі табе пашанцуе, то не сустрэнемся, – засмяяўся наўздагон я.

Неба зрабілася свінцовым. Праз якую секунду пайшоў снег. Ён падаў вялікімі пёрамі і не спадзяваўся праляжаць да вясны. Я і дзяўчынка ў чырвонай куртцы заварожана глядзелі на снегапад і ўсміхаліся. Побач спыніўся навюткі белы «мэрс». З яго шпарка выбегла зусім маладая жанчына і паляцела да нас. Так ляцець магла толькі мама, якая хвалюецца за роднае дзіцё.

Жанчына абняла дачку і ўзрушана стала распытваць, што да чаго. Малая дэталёва і лагічна распавяла ўсё, як было. Нават я не змог бы так расказаць.

– Дзякуй вам за Алінку, – звярнулася маладзіца да мяне. – Колькі я вам павінна?

– Вы павінны? – не зразумеў я раптоўнай празаічнасці.

– Узнагароду, грошы, – патлумачыла яна.

– Нічога не трэба, калі не хочаце, каб казка скончылася, – прамовіў я, кіўнуў малой на развітанне і пасунуўся да прыпынку.

– Скажыце хоць, як вас клічуць? – жанчына паспрабавала мяне азваць. – Мы паведамім пра ваш подзвіг на тэлебачанне. Вы станеце народным героем.

Я абярнуўся на яе голас і праз снежную заслону, што падзяляла нас, гучна сказаў:

– Гэта ўсё лішняе. Галоўнае, што ваша малеча не пацярпела.

Дзяўчынка тым часам падбегла да мяне і ўзяла за абедзве рукі. Яе далонькі былі халоднымі, як свінцовае неба, што раняла снег.

– Ты назаўжды будзеш для мяне самым лепшым. Ты стаў маім рыцарам, якога я ніколі не забуду, – прашаптала яна, гледзячы мне проста ў вочы.

– Забудзеш, сонейка, абавязкова забудзеш, – усміхнуўся я і пабрыў сваёй дарогай, якая, здавалася, ніколі не скончыцца.

26.

Напластаванне невытлумачальных здарэнняў з маім удзелам уражвала. Я марна стараўся не думаць пра гэта. Я няньчыў надзею на тое, што шквал дзіўнотаў неўзабаве скончыцца. Урэшце я ўгаворваў сябе прызнаць, што нічога са мной насамрэч не здарылася, а ўсё тлумачыцца выключна стомаю. Але гэта быў чарговы самападман, да таго ж самай каструбаватай работы.

Аліса перастала дасылаць мне sms’кі. Cutting Diamond ацаніў мой апошні запіс у яе гасцёўні рэплікай: «Казачны даўба…б». Рэпліка гэтая, што праўда, вельмі хутка знікла. Я зрабіў выснову, што хутчэй за ўсё Селязнёва яе знішчыла, не жадаючы, каб нехта крыўдзіў мяне на яе віртуальнай тэрыторыі. У школе мы з ёй пра гэта не размаўлялі. Наагул колькасць і працягласць нашых з ёю размоваў дужа скараціліся. Я ледзьве трымаўся, кідаючыся па спатолю то ў вір блогінгу, то ў асобныя хвалі плыні выхаваўчай работы, дзе меркавалася відовішчнасць. Зрэшты, зняможанасці на маім твары ад гэтага не паменела.

Паралель адзінаццатых класаў са старажытнаегіпецкім богам неба напалам усё-ткі падрыхтавала выступы да КВЗ. Лямку падрыхтоўкі і ў маёй, і ў двух іншых класах цягнулі пераважна актывісты. Што да астатніх, дык добра, калі хто-небудзь з іх зрэдку быў за папіхача. Часцяком жа яны папросту ігнаравалі творчы працэс ці ўсяляк ганілі старанні сваіх жа аднакласнікаў. Мне надта хацелася запрэгчы ў гэтыя калёсы Пецю Андропава і Андрэя Дастаеўскага, каб яны паспыталі на сваіх шкурах, як цяжка трымаць увагу аўдыторыі і ўспрымаць чыесьці кіслыя заточкі тады, калі стараешся выкласціся напоўніцу. Але хлопцы рашуча адмаўляліся ад удзелу, заяўляючы, што КВЗ – штука нямодная ў параўнанні з досціпамі Comedy Club. «О, Comedy Club! Гэта круцей за біятлон!», – з усмешкай да вушэй усклікала Інгебора Каленвалава і цягнула сваіх аднакласнікаў пакурыць.

В урочный день, в урочный час набілася поўная зала гледачоў. Большую іх частку, зразумела, складалі вучні, пачынаючы з восьмага класа і сканчаючы парачкай выпускнікоў мінулых гадоў. Колькі каляжанак сіратліва тулілася да сценкі ў недаверлівым чаканні няпэўнага цуду. Журы складалася з Любартавай, Данцовай, Рыбанькі, а таксама Андрамедавай, якая без запрашэння села за судзейскі стол. З трывожным сэрцам я падглядваў з-за кулісаў. І хаця запасны выхад быў адчынены, масты за маёй спінай пагарэлі ўшчэнт.

Я падаў сігнал гукарэжысёру Алесю Альхімовічу. Загучалі фанфары. Галасы ў залі сціхлі. Уся ўвага гледачоў засяродзілася на сцэне. Пад агульнае аханне і асобныя смяшкі я выйшаў да цэнтральнага мікрафона. На маёй галаве быў блазенскі каўпак з бомкамі. Правёўшы хіжым позіркам па зале, я стаў дэкламаваць:

Памаліся ж, дзяўчынка, да бога,

Каб я ў камедзі клабе не быў.

Па футбольных палях і дарогах

Ні адзін, ні з табой не хадзіў.

Бо да камедзі клаба з футболам

Абыякавы я з ранніх год.

Не лічы гэта выбрыкам голым,

Расшыфруй адзіноты штрых-код.

І наперад з усмешкамі пойдзем,

Пад крыўлянні і плач шымпанзэ

Годна кінем наш кліч у народзе:

Як гуляць, дык адно ў КВЗ!

Зала напружана слухала мяне, спрабуючы знайсці ў радках хаця б нешта смешнае. Усміхнуцца атрымоўвалася далёка не ва ўсіх.

Скончыўшы дэкламаванне, я раскаціста выкрыкнуў: «Мы гуляем у КВЗ!», дастаў з-за спіны цацачны пісталет і стрэліў угору. Ад пластмасавай кулькі балёнік, што вісеў нада мной, гучна лопнуў, сыпануўшы рознакаляровым канфеці. Публіку гэта ўразіла: выбух авацыяў давялося спыняць просьбай аб цішыні.

Я запрасіў тры каманды на сцэну і прымусіў іх ламаць мазгі над пытаннямі, накшталт: «Ці праўда, што чарговы працяг фільма «Матрыца» будзе здымацца на Сяльмашы?», «Ці можа Баба-Яга на конкурсе «Еўрабачанне» прадстаўляць Беларусь?» або «Някепска было б выпісаць «Cosmopolitan» для княгіні Настассі Слуцкай?». Мазгі скрыпелі, а вучні адказвалі. Пра Тэрмінатара ў шакаладных цэхах кандытарскай фабрыкі і Кіяну Рыўза на кормаўборачным камбайне «Палессе». Пра Бабу-Ягу, якой трэба навучыцца базарыць не толькі па-славянску. Пра «Плэйбой» для вялікага князя Жыгімонта Аўгуста.

Калі надышоў час пытанняў, падрыхтаваных камандамі для супернікаў, мяне ахапіў лёгкі мандраж. Я адмыслова не кантраляваў іх фармулёўкі, спадзеючыся на сюрпрызы і збольшага далікатнасць удзельнікаў. Акурат суцэльную далікатнасць, сцягнутую з інтэрнэту, вучні і дэманстравалі спачатку: з імёнамі расійскіх поп-зорак, Москвой златоглавой і серыялам «Не родись на Рублёвке». Урэшце, мікрафон у рукі атрымаў Грыша Стахіевіч і з ленінскай яхерынкай у голасе звярнуўся да суперніцкіх каманд: «Дазвольце ўдакладніць, ці праўда, што ў Эрнеста Скіргайлавіча 380 дзяцей?». Вось гэта быў сюрпрыз. Зала ўжо толькі з-за аднаго пытання палегла ад смеху. Журы сядзела з вачыма па паўтары талеры, намагаючыся не засмяяцца. Зрэшты, Рагнеда Іванаўна залівалася не горай, чым якая-небудзь з прысутных васьмікласніц. Я сам напяў на твар іранічную пасмешку, быццам зададзенае пытанне мяне не тычылася. Дзяўчаты з 11 «В» адказваць адмовіліся, чым толькі ўзмацнілі істэрыку ў залі. А вось каманда 11 «Б» ніколькі не сумелася. Яе капітанша Наташа Скрэпкіна спусцілася да гледачоў, пашапталася з адной бландзінкай-дзесяцікласніцай, вярнулася разам з ёй на сцэну, пагладзіла тую па жывоціку і голасна абвясціла: «Састарэлая ў вас інфармацыя. 381-шы на падыходзе». Гледачы паміралі ад шалёнага рогату, не паспяваючы запляскаць у ладкі і скласці тастаментаў. Журы ў поўным складзе выцірала слёзы.

Стала зразумела, што прагучаў самы галоўны жарт гульні. Колькі б цікавых конкурсаў ні было наперадзе – «Гістарычная кантрабанда» ці «Паляванне на пярэваратняў», «Я прыйшоў у бой, быццам Тамерлан» ці «Coolінарыя» – ніводзін з жартаў, прамоўленых там не выклікаў такога фурору. Каманды гэта хутка зразумелі і ва ўсіх заданнях на імправізацыю, так ці інакш стараліся абыгрываць магічную лічбу 381. Мне было весела. Усіхная ўвага ўяўлялася мне добрай таблетачкай ад дзівосаў.

КВЗ скончыўся баявой нічыёй. Журы дзякавала камандам і мне асабіста. Здавалася, што ніхто з іх не заўважыў зняможанасці на маім твары. Нахвальваўся мой поспех. Вызначаліся новыя рубяжы. Усё, як заўсёды. Да цемры ўваччу.

Калі зала збольшага апусцела, Рагнеда з гуллівай усмешкай сказала мне:

– Эрнесцік, хадзем. 382-га зробіш.

Я прамаўчаў, роспачна выдыхнуўшы ў бок.

– А чаго гэта ён з вамі павінен 382-га рабіць? – умяшалася Алеся ў вымушаны маналог настаўніцы эратычнай матэматыкі. – Можа ў яго іншыя кандыдатуры ёсць.

– Ці не ты, плотка? – з абурэннем удакладніла Андрамедава. – Ад цябе добрай ікры наўрад ці дачакаешся.

– Вы асцярожней языком мянціце, а то аб катангенс абрэжаце, – кпіла ў адказ Рыбанька.

– На вежы біліся хімеры, – ушчыпліва пракаментаваў я і пашыбаваў у кабінет гісторыі.

Пад дзвярыма мяне вычэквала Лія Навумаўна. Да таго яна неаднойчы сядзела са мной у кабінеце з выразным чаканнем, што я павярну ключ і зладжу ёй жарсцевы Пёрл-Харбар. Колькі разоў я сапраўды быў на мяжы таго, каб распачаць бамбардаванне, але ўчасна агоўтваўся і пачынаў казаць лухту пра засілле расійскай масавай культуры. Пасля КВЗ вочы Келдышавай ззялі асабліва. Дакладней, не ззялі ніяк. Яе нешта трывожыла.

– Твае сёння, канечне, адмачылі добрую штучку, – пачала яна. – А ты не ведаеш, чаму такі адказ Наташка прыдумала?

– Зусім лагічны адказ для тых, хто глядзіць расійскае тэлебачанне, – абыякава прамовіў я.

– А мне здаецца, што тэлебачанне тут не пры чым. Эрнест, ты думаеш, ніхто не прыкмячае тваёй цікавасці да маладзенькіх дзяўчат? Усе бачаць і пасмейваюцца з цябе. Ты ж на вачах у пудзіла ператвараешся. Заўважаеш? Навошта табе гэтыя малалеткі? Яны не могуць табе даць тое, на што здольная дарослая дасведчаная жанчына. Твае гушканні з малалеткамі – гэта гульні з агнём. Абгарыш увесь чыста, і ніводная з іх не стане цябе пялегаваць апасля.

– Ведаеш, Лія, калі я ўпарта змагаюся з тваімі заляцаннямі і заляцаннямі некаторых тваіх каляжанак, дык гэта не значыць, што ў гэтым вінаватыя нейкія міфічныя малалеткі. Ніякіх малалетак няма. Гэта выдумка тваёй галавы. І дазволь мне вырашыць самому, каго кахаць і якім чынам выглядаць – пудзілам ці боўдзілам.

– А Аліса Селязнёва, вакол якой ты круцішся, як кот каля смятаны, хіба не малалетка?

– Дзяўчыне неўзабаве васямнаццаць, – спакойна адказаў я.

– А табе неўзабаве колькі? Ты можа забыў? Табе неўзабаве дваццаць дзевяць гадоў стукне. Ты адчуваеш розніцу?

– Ну, дваццаць дзевяць, і што? Не канец жа свету.

Каляжанка вар’яцела ад захавання мною халоднай раўнавагі. Гарачыя хістанні я вырашыў ашчадзіць для наступных выпадкаў надзвычайшчыны.

– Мо’ ты замуж яе ўзяць хочаш? – Келдышава яўна не збіралася перарываць допыт. – Гэта ж атрымаецца проста, як на карціне Пукірава «Няроўны шлюб» – дзядуля і малодка. Напрасно невесту сгубили.

– Што я хачу, у кожным разе вырашаць не табе. Паралель з карцінай абсалютна недарэчная. Да ўсяго ты няслушна разумееш гэты мастацкі твор. У Мінску ў мастацкім музеі я з гадзіну глядзеў на палатно і ўцяміў адну парадаксальную рэч: нявеста ж страшней за атамную вайну, і дзед яе папросту ратуе, беручы замуж. Дый увогуле навошта рабіць трагедыю з няроўнага шлюбу? Калі зірнуць у нашу гісторыю, дык можна знайсці шмат прыкладаў, калі нявеста была значна маладзей за жаніха. Згадай хаця б вялікага князя Ягайлу і каралеўну Ядвігу, а з больш блізкіх часоў – Паўлюка Багрыма і Карнелію Шышлоўскую. Па вялікім рахунку мяне зрынае ў шаленства ханжавітая логіка нашага грамадства. Чаму пара, дзе жанчыне васямнаццаць, а мужчыне трыццаць гадоў, зазвычай лічыцца ненармальнай? Гэта ў той самы час, калі да параў, дзе ёй трыццаць, а яму трохі за сорак, грамадства прэтэнзіяў не мае. Хаця розніца ўзроставая, заўваж, аднолькавая.

– Эрнест, я прашу цябе, – роспачна ўзмалілася Лія, – кінь ты ўсю гэтую філасофію. Яна не дасць табе шчасця.

– А ты дасі? – скептычна кінуў я.

– Всё, что хочешь, милый мой, – суразмоўца праігнаравала мой скепсіс і зрабіла выразны рух наперад, каб пацалаваць мяне ў вусны.

Дапусціць пацалунак было раўназначным капітуляцыі, таму я ўхіліўся. Шчокі Келдышавай успыхнулі сарамяжным агняцветам. Вочы бліснулі нянавісцю.

– Выбірай адно: ці саромецца, ці ненавідзець, – параіў я і пакінуў каляжанку ў суворых роздумах.

27.

Пагалоска пра ўдалы КВЗ хутка разнеслася па школе. На чарговай вытворчай нарадзе педкалектыву дырэктар выказаў мне падзяку і паабяцаў ладную прэмію, каб іншым не панадна было. Калегі збольшага паважна пазіралі на мяне, бо ведалі, што нічый кавалак хлеба з ікрой я не сцягнуў. Кожны мог зрабіць падобнае ці яшчэ лепшае мерапрыемства, але зусім не кожны самастойна адважваўся на гэткі крок.

Поспех акрыляў мяне не горш, чым які энергетычны напой. Хацелася, каб мае вучні перамаглі ў краязнаўчым конкурсе «Горад над Сівой ракой», пагатоў праводзіць яго мелася Данцова. Каманда склалася амаль выключна дзявочая – Аксана, Алёна, Лера, Аліса, Кася, да якіх далучыўся Грыша. Я надаваў ім горы кніжак. Яны з імпэтам сталі іх перашуфлёўваць, назапашваючы новыя ці ўваскрашаючы ранейшыя веды па гісторыі роднага горада.

«Горад над Сівой ракой» можна было назваць сапраўдным школьным фестывалем, бо камандаў, выстаўленых да ўдзелу, налічвалася не менш, чым пальцаў на двух стандартных чалавечых руках. Шасцёрка маіх сезонных краязнаўцаў сядзела недалёка ад судзейскага століка, засланага бардовым вельветавым абрусам часоў развітога сацыялізму і каўбасы па два дваццаць. Склад журы быў тым самым, што і падчас КВЗ. Адзіным адрозненнем стаў я, які на просьбу Зінаіды Львоўны, мусіў дапамагаць з падлікам балаў. Просьба выглядала дзіўнай, бо з вылічэннямі ў мяне было зусім швах. Горш нават, чым у хлопчыка Анфіма з сярэднявечнага Ноўгарада.

Я планаваў прысесці збоку. Збоку прыпёка – тое, што адпавядала майму іміджу. Але ж каляжанкі, якія выжылі пасля паядынку на самурайскіх мячах, пастанавілі, што малады князь на пасадзе засядзе. Пасад быў акурат паміж іх дваіх. Калі б не дзеці, я здолеў бы адразу ж адбрыкнуцца. А так давялося падпарадкавацца бабскім дурыкам. Рыбанька злева. Андрамедава справа. Ядзерная ўспышка ззаду за вакном.

Перад пачаткам конкурсу я адправіў Алісе загадзя падрыхтаваную sms’ку, дзе зычыў камандзе «Чырвоны пясок» перамогі. Дзяўчына страпянулася, зірнула на мабільнік і задаволена ўсміхнулася, просячы каманду на раз, два, тры памахаць мне рукамі. Яна была ў гуморы і замілавана глядзела на мяне. Ведама ж, апошняе мне, дурню старому, толькі здавалася.

Зінаіда Львоўна прачытала верш Пушкіна пра наш горад і тым самым нарэшце дала старт конкурсу. Вучні малодшых класаў выйшлі на сцэну і пад аўстрыйскі акардэон урэзалі хваласпеў малой інтымнай урбаністыцы:

Родны мой горад, любоў мая.

Казка чакання чароўная.

Ты, калі ласка, чакай мяне

З кожнай дарогі, са шляху расстайнага.

Маштабнасць задумаў Зінаіды вымалёўвалася пакрысе. Спачатку былі заданні з варыянтамі адказаў: выбраўшы правільныя, з першых літар вучні складалі ключавы панятак. Некаторыя балельшчыкі жадалі, каб з васьмі літараў атрымалася банальнае трохлітарнае слова, на што яны дастаткова гучна намякалі камандам, якія старанна выводзілі на гульнявых квітках «РАДЗІМІЧ». На наступным этапе Данцова спрабавала падмануць удзельнікаў. «Ці верыце вы, што продкі саліста нямецкай групы Rammstein паходзілі з нашага горада?» – пытала яна ў напятых ад інтэлектуальнага бязмежжа вучняў. Алеся і Рагнеда пытальна ківалі мне, быццам я павінен быў ведаць радаводы да пятага калена салістаў усіх заходнееўрапейскіх гуртоў. Адначасова і тая, і другая пачалі пад партай церціся каленкамі аб мае сцёгны. Мне і майму ўнутранаму «Я» гэткая чухня не падабалася. Я ціхенька гаўкнуў на адну і на другую. Каляжанкі перапынялі падлашчванні, каб праз пэўны час, як на загад, пачаць іх зноў і з большай інтэнсіўнасцю.

Я наўмысля засяроджваўся на новых заданнях, агучаных Зінаідай Львоўнай, і прыгадваў, якая вуліца раней называлася Маскоўскай, якая Нямецкай, а якая Загуменнай, спадзеючыся, што ні Рыбанька, ні Андрамедава не надумаюцца да маніпуляцыяў рукамі. Гэта была б катастрофа. Мне не заставалася нічога іншага, як напрасіцца ў памочнікі да Данцовай і цягам чарговага конкурснага этапу трымаць у руках партрэты знакамітых расійскіх военачальнікаў, якія прынеслі ў наш горад сухі порах, камень і духоўнасць. Этап вызначыўся тым, што бальшыня старшакласніц, улучна нават з Наташай Скрэпкінай, стала мне падміргваць у надзеі атрымаць падказку. Я маўчаў і хаваўся за партрэтамі. Вылез толькі тады, калі ўсе каманды дружна паадказвалі няправільна. Вяртацца за стол журы не спяшаўся, усеўшыся на крэселка каля гукарэжысёрскага пульта. Там было значна спакайней, пагатоў Альхімовіч узычыў мне пігулку валяр’яны.

Не ведаю, з якімі мінамі сядзелі мае ласкальніцы, бо ад іх позіркаў мяне захінала каманда «Чырвоны пясок». Аліса раз-пораз крадком паглядала ў мой бок. Магчыма хацела наўскідак спраўдзіць, ці я перажываю яшчэ за іх або закінуў гэтую справу і фліртую, з якой-небудзь маладой спецыялісткай.

Пакуль я кайфаваў ад супакойлівай таблеткі і ясноты вачэй Алісы Селязнёвай, конкурсная праграма перайшла да свайго абавязковага этапу – ваеннага. Кожная каманда мусіла пераўвасобіцца ў адну з падпольных антыфашысцкіх груп, якія дзейнічалі ў нашым горадзе падчас Другой сусветнай вайны, і зрабіць адвольную самапрэзентацыю з песнямі, танцамі, вершамі, рэчытатывам, выкарыстаннем элементаў мультымедыя і так далей, на колькі б хапіла вучнёўскай фантазіі. А фантазіяй каманды зіхацелі не горай за выбухі на сонцы.

Усіхнай увазе былі прапанаваныя харэаграфічная кампазіцыя «Распаўсюджванне лістовак», драматычная сцэнка «Чамадан з бомбай у нацысцкім рэстаране», флэш-квэст «Падарві варожыя склады з палівам у прадмесці», цыркавы нумар «Зрабі Беларусі дабро – удар фашыста нажом пад рабро», вакальна-тэатральная пастаноўка «Мама, я падпольшчыка люблю»… Мае падпольшчыкі зладзілі паэтычны слэм – кожны ўдзельнік каманды выстараўся данесці да публікі пэўны верш на ваенна-патрыятычную тэматыку. Багуслаўская чытала пра палеглую пяхоту і кідала ў залю муляж гранаты. Караблёва сплятала рыфмы пра праваленую яўку і падала на сцэну расстралянай сувязной. Стахіевіч шчодра сыпаў верлібрам пра змрочныя турэмныя муры гестапа і разрываў кашулю на сваіх грудзях з крыкам: «Усіх не расстраляеце!». Булатнікава плакала радкамі пра шэры попел вогненных вёсак, трымаючы запаленую свечку. Праўда бальшыня бессаромных хлапцоў у зале чакала, што і яна, хай і без крыку, але парве на сабе кашулю. Вядзёркіна звонка чаканіла словы пра партызанскія сігнальныя агні і выстуквала па рацыі шыфраграму на Вялікую Зямлю. Селязнёва ўсхвалявана шаптала пра настаўніка, які пайшоў у партызаны і затуляла далонню рот, каб не выдаць лютаму ворагу яго імя…

Любартава ад імя журы прызнала крэатыўнасць і безумоўную таленавітасць камандаў, прысудзіўшы ўсім за ваенны этап конкурсу роўную колькасць балаў. «Чырвоны пясок» такая раскладка не задавальняла. Аксана настройвала астатніх удзельнікаў на сыход у адрыў ад іншых каманд, якія літаральна павіслі на хвасце. Перадапошні этап пад назвай «Горад у Вялікім Княстве Літоўскім», заданні да якога сфармуляваў я, выявіўся для бальшыні каманд правальным. Прычыну правалу зразумець даволі проста, згадаўшы адно з тыповых пытанняў: «Фамільнае гняздо гэтага старосты канца 60-х гг. ХVІ ст. знаходзілася ва Ўкраіне і называлася Варковічы, ад чаго і ўтварылася другая частка яго двухскладовага прозвішча – Варкоўскі. Як утварылася першая частка яго прозвішча, невядома. Аднак назваць яго зараз здолее не толькі кожны «хакер» і «юзэр», але і паспаліты «чайнік», які да таго ж чытаў казку пра залатаносную птушачку. Назавіце першую частку прозвішча гэтага старосты?» Вучні ацанілі маю дасціпнасць, але бездапаможна разводзілі рукамі.

З «Чырвоным пяском» упоравень ішлі на заключны этап дзве каманды з паралелі дзясятых. Пераможца меўся быць вызначаным па выніках перакрыжаванага абмену пытаннямі, якія падрыхтавала кожная з каманд. Журы чакала арыгінальнасці. Яе ставала, бо вучні, рыхтуючыся да гэтай часткі конкурсу, зазірнулі ў летапісы і хронікі, фальклорныя зборнікі, кнігі сучасных пісьменнікаў нашага горада. Прыпаміналіся вялікі князь Свідрыгайла, казачная Ліса Патрыкееўна, былая настаўніца нашай школы, якая выйшла замуж за рускамоўнага паэта, дэльфіны ў Сівой рацэ і дыназаўры ў фантане каля цырку.

Каманда маіх падапечных задавала пытанне апошняй. Для гэтай пачэснай справы была дэлегаваная Аліса, якая з чарговым хваляваннем у голасе прачытала хатнюю загатоўку з паперкі: «Легенда расказвае пра пэўнае экзатычнае дрэва, якое расло ў гарадскім парку з даўніх часоў. Гараджане шанавалі і бераглі гэтае дрэва, а падчас Вялікай Айчыннай вайны да яго нібыта прыходзілі партызаны і падпольшчыкі: атрымаць ці то параду, ці то натхненне на новыя подзвігі. Фашысты, даведаўшыся пра тое, пастанавілі вывезці дрэва ў Нямеччыну, але так і не змаглі – яно загінула, выказваючы сваё супраціўленне акупантам. Па сканчэнні вайны работнікі парка пасля працяглых пошукаў здабылі і пасадзілі некалькі маладых дрэваў той самай пароды. Яны і зараз шануюцца многімі гараджанамі як дрэвы кахання. Як называецца гэтае дрэва?»

«Гінкга», – падумаў я слушны адказ, любуючыся Алісіным профілем. Мала хто з супернікаў адказаў гэтак жа хутка, як я. Яшчэ менш здолелі правільна напісаць назву дрэва кахання на паперы. Я вярнуўся да стала журы, будучы пэўным, што «Чырвоны пясок» атрымаў чыстую перамогу. Андрамедава і Рыбанька сустрэлі мяне ў штыхі і да падліку галасоў не дапусцілі, не паслухаўшы нават заўвагаў Любартавай. Калі былі агучаныя вынікі, і каманда 11 «А» фігуравала на чацвёртым месцы, я ледзьве стрымаўся ад таго, каб стукнуць са ўсяе моцы кулаком па сталу, дзе сядзелі мае журлівыя каляжанкі. Аксана, Алёна, Лера, Аліса, Кася і Грыша сядзелі ў поўнай збянтэжанасці, паглядаючы то на мяне, то на журы. На вачах дзяўчат з’явіліся міжвольныя слёзы.

Я папрасіў ведамасць з баламі. Пасля колькіх секунд манежання Рагнеда Іванаўна працягнула мне аркуш з табліцай. Мае падозранні пацвердзіліся: адзнакі «Чырвонаму пяску» вылучаліся радыкальнай заніжанасцю. Асабліва пастараліся падрэзаць палёт маіх птушанят Рагнеда і Алеся. Вярнуўшы паперку, я дэманстратыўна пакінуў залу, дарма што пра сканчэнне мерапрыемства ніхто не абвяшчаў.

За паводзіны на конкурсе мне быў добры прачыхвост ад абедзвюх намесніц дырэктара. Але мяне гэта мала пераймала, бо я літаральна курчыўся ад болю ў жываце, нібы адтуль прарастала гінкга – дрэва кахання з шыза-зялёнымі лісцікамі-сэрцайкамі.

«Можаш адарваць сабе адзін», – кпіў я з Андрамедавай, якая, нічога не разумеючы, фанатычна патрабавала спыніць цыркацтва і ўзяцца нарэшце за розум. Яе парады былі для мяне карыснымі не больш, чым афарызмы з налепак ад жуек «Love is…».

28.

Добры настрой пасля «Гораду над Сівой ракой» знік у мяне надоўга. Эрзацы пазітыву я вышукваў у сеціве. Працягласць майго перабывання там узрастала з кожным днём, як узрастае доза патрэбная наркаману для ілюзіі шчасця. Падоўжаны вэб-сёрфінг спрычыняўся да скарочанага спання, сны падчас якога поўніліся адметнай жалезабетоннай цяжкасцю і не былі прызначаныя для наступных успамінаў. Зрэшты, колькі я ні прачынаўся, цэлы час мяне пераследавала даймо, што Аліса не паспявала даехаць да школы, бо з татавай машыны яе выкрадаў і звозіў прэч уваскрэслы чорны вершнік.

Штодня мне здавалася, што цікавасць Селязнёвай да мяне знікае з хуткасцю пяску, які сыплецца скрозь пальцы Алаха. Я не жадаў дапускаць гэтага, але не ведаў, што можна зрабіць. Чакаць дзейсных парадаў не было ад каго. Даводзілася давяраць надзвычай небяспечнаму знаёмцу – сабе самому.

У дзень, калі 11 «А» клас фатаграфаваўся на выпускны альбом сітуацыя выйшла з пад кантролю. На маім уроку ўсе без вынятку вучні паводзілі сябе скрайне кепска. Колькі я ні біў у літаўры, колькі ні драў горла – ім было, як гарохам аб сценку. Нават у вачах Алісы блішчэла незразумелае мне зларадства. Я палічыў гэта эмацыйнай здрадай і сышоў у морак панурых дум. Я ледзьве здолеў павесіць на свой твар ўсмешку, калі фатограф, пашыхтаваўшы нас, навёў аб’ектыў і хлусліва паабяцаў прылёт чароўнай птушкі. Я спрабаваў запыніць Селязнёву, каб задаць ёй колькі пытанняў асабіста, але яна спрытна ўнікала майго таварыства. Я адчуваў, што не здолею ўзяцца ні з якую справу пакуль не даведаюся тое, чаго хацеў даведацца.

«Хочаш сказаць, што на гэтым усё?» – пусціў я sms’ку для маёй каханай вучаніцы.

«Што ўсё? Я вас не разумею і не ведаю, чаму вы крыўдуеце на мяне», – прыляцеў адказ з амаль дакладна вызначаным дыягназам.

Я насамрэч крыўдаваў.

«Ты мне падабаешся, і мне складана перажыць дзень без размовы з табой. А як ты ставішся да мяне? Ці падабаюся я табе? Адкажы, калі ласка, гэта для мяне вельмі важна», – адправіў я чарговае паведамленне.

«Вы мне таксама падабаецеся: вы цудоўны чалавек і настаўнік», – праз пэўны час азвалася Аліса, і ў гэтым быў хоць нейкі пазітыў, дзякуючы якому мне ўдалося адну ноч нармальна паспаць.

Я нават і памысліць не мог, што словы, прысланыя Алісай, былі ўсяго толькі дзеля адчэпнага. Я пераконваў сябе, што ад падабацца да любіць не дужа многа кіламетраў, а ад любіць да кахаць зусім рукой падаць.

«Аліса – мілае сонейка», – набраў і адправіў я sms’ку наступным раннем.

«Не пішыце мне больш такога: мне не падабаецца. ОК?» – падкошвала мае ілюзіі Аліса.

«Але ж гэта праўда», – з горыччу адказаў я.

«Я не разумею, што вы хочаце ад мяне», – цяла яна.

Цэлы дзень у школе Селязнёва гуляла са мной у хованкі.

«Няўжо ж так цяжка здагадацца, што ты для мяне не проста вучаніца?» – не сцярпеў я пад вечар.

«Я не ведаю, проста не разумею вашы паводзіны дый не хачу разумець. Мяне цалкам здавальняюць нашы цяперашнія адносіны, і мне не хацелася б іх сапсаваць, спадзяюся, што і вы таксама», – не давала папусткі Аліса.

«Магчыма з цягам часу ты ўсё зразумееш і не будзеш такой катэгарычнай. Я здолею прычакаць той дзень, калі ты будзеш падрыхтаваная да зменаў у фармаце нашых цяперашніх адносін. Вельмі спадзяюся, што гэты дзень настане дужа хутка», – мне не выпадала схіляцца пад яе ўдарамі.

Наступную sms’ку я атрымаў з невядомага нумару. Але ўжо з першых словаў станавілася зразумелым, што на рахунку мабільніка Алісы не засталося грошай, каб працягваць завочную палеміку са мной: «Гэта татаў тэлефон, у ім увесь экран разбіты, таму можа атрымацца поўная лухта. Проста ваша стаўленне да мяне заўважыла не толькі я, але і іншыя, напрыклад Кася Вядзёркіна. Мне гэта зусім не да спадобы. І яшчэ. Вы мабыць мяне няправільна зразумелі. Я мела на ўвазе тое, што ўвогуле не збіраюся нейкім чынам змяняць нашых адносін: ні сёння, ні калі-небудзь у будучым. Гэта немагчыма. Вы не крыўдуйце на мяне і мае, магчыма, чэрствыя словы…». Пасланне перарывалася выявай канверта, з якога тырчаў сярпок пытальніка.

Мне здалося, што раптам знікла апошняе апраўданне мэтазгоднасці майго жыцця. Аднак учыняць самагубства я не збіраўся, заклікаючы Алаха паслаць мне смерць найбольш выгодным для яго чынам. Я нават пагаджаўся на тое, каб у дом заляцела старая знаёмая шаравая маланка і, разбіўшы мне грудны кораб, выпаліла б сэрца. Бог не спяшаўся выконваць мае саплівыя прыхамаці. Заліваючы падушку вавілонскімі рэкамі слёз, я набраў на мабільніку кароткі сказ: «Памёр». Аліса зрэагавала імгненна: «Як гэта разумець?». Я не збіраўся ёй нешта тлумачыць. Яна вычакала хвілін дзесяць і даслала ўстрывожанае: «Эрнест Скіргайлавіч, не пужайце мяне так, я вас прашу». Я не адказаў. Яна набрала мой нумар. Я не падымаў слухаўку. Тэлефанаванні ад яе паўтарыліся колькі разоў. Калі ж я выпадкова скінуў выклік, Аліса спыніла спробы дазваніцца мне. Мярцвяк не можа націскаць на кнопкі мабільніка.

Усю ноч мне снілася выяўная каламуць, між якой раз-пораз узнікаў вобраз дзяўчыны, якая не захацела змяняць нашых адносін. Яна заўжды апыналася каля ацяпляльнай батарэі, трымаючы ў руках талерку з салатай, адкуль метадычна выбірала цыбулю, каб з’есці. Даводзілася прачынацца з мокрай спінай і намагацца змушаць сябе да думкі, што ўжо выспаўся і можна сядаць за кампутар з мадэмам.

Калі я насамрэч прачнуўся, паспрабаваў растлумачыць для сябе высненую цыбулю. Нічога добрага ў галаву не лезла – мне падумалася, што Аліса Селязнёва наглыталася таблетак і спачыла ў бозе. Ведама ж, такімі нерэальна пакручастымі версіямі я дужа лесціў сабе. Мая каханая дзяўчына з’явілася ў школу бадзёрай і вясёлай. Нават павіталася са мной, нібыта ноччу не раскроіла маю душу, як апельсін на долькі.

А вось я быў змрочным, як вока ўрагану на Марсе. За ўвесь дзень я не ўсміхнуўся ніводнаму чалавеку. Падыходзіла Кіра Краўзэ, пытаючы пра мой настрой, і адлятала, нібы адмагнічаная ад суворага папярэджання: «Больш ніколі не чакайце ад мяне ўсмешкі». Падыходзілі нейкія дзесяцікласніцы, якія намагліся выцягнуць з мяне хаця б намёк на ўсмешку, але хутка кідалі ў роспачы гэты занятак, усвядоміўшы марнасць сваіх старанняў…

На ўроках і перапынках я наўмысна не глядзеў на Алісу. Хіба толькі выпадкова. Украінай вока маяго. Яна дбала канспектавала за мной чарговую тэму. Раз-пораз хапалася за галаву. Мабыць, манерна. Перад біялогіяй завітаў у 11 «А» адмыслова, каб вырашыць парачку тэхнічных пытанняў з Аксанай Багуслаўскай. Селязнёва падбегла да старосты і ўшчыкнула тую за бачыну, чым адназначна спрабавала звярнуць на сябе маю ўвагу. Я не паддаваўся.

Аліса ўсё ж дала мне зразумець, што лічыць мяне псіхам. Я мог бы з гэтым на раз пагадзіцца, каб не дапамагаў вырашаць псіхалагічныя праблемы розных недабландзінак, бландзінак і перабландзінак старэйшага школьнага веку, якія звярталіся да мяне па дапамогу. Я меў здольнасць спакойна выслухваць на настаўніцкіх нарадах тлумачэнні Руслана Альгердавіча пра тое, як правільна выразаць з паперчыны сняжынку, каб аздобіць вокны школы да надыходу навагодніх святаў і цалкам адпавядаць задумам галоўнага гарадскога архітэктара. Я без ваганняў пагадзіўся ўдзельнічаць у падрыхтоўцы святочнай тэатральнай пастаноўкі і пунктуальна наведваў рэпетыцыі, хаця ў сцэнары мне шмат што не падабалася. Урэшце, я без трымцення сэрца прыняў нечаканы візіт у школу колішняй вучаніцы, якая ў свой час добра танчыла фламенка і дасканала вымаўляла слова з трох літараў у непрымірымых размовах з настаўнікамі-мужчынамі. Завітала яна да мяне пасярод уроку. Памятаючы ўсе яе зэхеры, я не здолеў знайсці сантыментаў, каб лішнія секунды жыцця марнаваць на гутаркі з гэтай зоркай. «Вы, як былі дурнем, так і засталіся», – рэзюмавала, быццам ударыла ніжэй пупа, дзяўчына і пабегла па сваіх касмічных справах. Я лянотна паціснуў плячыма і вярнуўся да каланіяльнай палітыкі Расійскай імперыі.

Доўга перабываць у пахмурнай стродкасці выявілася немагчымым. Падчас урокаў Аліса не хавала вачэй. Яна глядзела на мяне. Глядзела без злосці, крыўды, абыякавасці. Яна не проста заставалася гэткай жа чароўнай, як і заўсёды, але і множыла сваю чароўнасць надалей. Ратунку ад гэтага не было. Я мусіў выкінуць белы сцяг і памірыцца з ёй. Неабыякавасць Алісы да мяне ззяла добра прыкметнымі праменнямі. Варта было мне завітаць на які-небудзь ўрок 11 «А», як Селязнёва пачынала хвалявацца і не магла сфармуляваць самы просты закон фізікі ці прадэкламаваць выдатна завучаны верш. Аднак, калі я пакідаў кабінет, яе адказы атрымліваліся выдатнымі.

Набліжаліся Каляды і вакацыі, адпусціць на якія Алісу без падарунка я лічыў недаравальным. Не ведаю, ці чакала яна падобнага знака ўвагі, але адной з апошніх перад канікуламі раніцай я перадаў ёй кубачак, распісаны неглямурнымі сэрцайкамі, якія атачалі пракудлівую вязь «Твой Грааль», а таксама фігурку сабакі з фальшывай марсіянскай гліны, які мусіў сцерагчы дзяўчыну ад нягодаў. Дзеля прыліку Аліса стала адмаўляцца. Але я і слухаць не хацеў ніякіх адмоваў. Яна падзякавала і выпрасіла абяцанне ніколі нічога ёй не дарыць. «Ніколі не кажы ніколі», – заміж абяцання прамовіў я. Селязнёва пакутліва ўсміхнулася, быццам атрымала не калядныя падарункі, а крыж, які трэба тэрмінова аднесці на лобнае месца.

Удзень яе ўсмешка набыла звыклую афарбоўку. Перад урокам вялікарускай літаратуры Аліса стаяла на калідоры і лупіла апельсін. Заўважыўшы мяне, яна рушыла ў мой бок. Ад нечаканасці я зрабіў пару крокаў назад.

– Эрнест Скіргайлавіч, вы ад мяне ўцякаеце? – са здзіўленай усмешкай спытала дзяўчына.

– Не, не ўцякаю… – заінтрыгаваны такім паваротам адказаў я.

Падышоўшы да мяне зусім блізка, Селязнёва спрытным рухам раздзяліла апельсін і працягнула мне адну палову, якую я, забыўшы пра нядаўні досвед з яблыкам, удзячна прыняў. Мы сталі каля вакна пры батарэі і, паглынаючы сваю долю вітаміну C, глядзелі праз шыбу на двор, дзе санліва падаў снег, камякі якога засцілі белы свет.

– Кісленькі, – прамовіў я, зачаравана ўтаропіўшыся на снегапад.

– Ага, – згадзілася Аліса, выпраменьваючы цяпло, якое дарыла мне неверагодны спакой. У тыя лічаныя імгненні да званка на ўрок я пачуваўся самым шчаслівым чалавекам па наш бок Млечнага Шляху.

29.

Зімовыя вакацыі пачаліся з тэатральнай пастаноўкі, у якой удзельнічалі і настаўнікі, і вучні. Па сутнасці, гэта быў мюзікл па матывах расійскіх народных казак і савецкай кінематаграфічнай фантастыкі. Я іграў сучаснага рускага Івана, якога перад Новым годам сябры павялі ў лазню, а потым зусім выпадкова пасадзілі на машыну часу і адправілі ў казачную мінуўшчыну, насельнікі якой палічылі прыбыша за цара і нават спакушалі царыцай. Ролю царыцы выконвала Андрамедава і ледзьве не трымцела ад моцнага пачуцця асалоды, калі я ў поўнай адпаведасці са сцэнарам хапаў яе за талію, прыціскаў да сябе і гучна пытаў: «Как дома-то у нас дела, матушка?». У мяне самога пры тым не хвалявалася ніводная вузачка. Я выходзіў на сярэдзіну сцэны, скідваў з галавы шапку-вушанку Манамаха і на матыў «Du hast» гурта Rammstein спяваў пра незайздросную карму казачнага расійскага самадзяржаўя, якое можа быць уратаваным толькі добрым піяр-менеджэрам Дзедам Марозам і Снягуркай з тэлефонным нумарам 90-60-90. Гледачы пішчалі і падскоквалі з крэслаў ад задавальнення.

Калі мюзікл скончыўся, усе артысты разам выйшлі на паклон. Наташа Скрэпкіна як старшыня школьнай філіі маладзёвага саюзу «с чувством, с толком, с расстановкой» абвясціла: «Падарункі для нашых дарагіх артыстаў!». З крэслаў падняўся дзясятак чалавек з сувенірамі. Мне цяжка было не заўважыць між астатніх і Алісу. Сэрца затахкала. Некалькі напружаных секундаў я варажыў, да каго падыдзе Селязнёва. Калі яна апынулася каля мяне і ўручыла рамку з лісцікам гінкга пад шклом, я расчуліўся да неймавернасці і асцярожна пацалаваў яе ў шчаку.

Раптоўна cвятло ў залі згасла. Пачалася паніка. Нехта голасна закрычаў: «Каралеўну Алісу цмок украў!». Мне стала кепска ад разумення таго, што нез’яснімшчына паўтараецца зноў, набываючы яшчэ больш вычварныя формы. Я заставаўся на месцы і не рухаўся. Недзе ў маёй сярэдзіне плёскалася надзея на тое, што збой электрычнасці звязаны з перагрузкай праводкі ўключанымі на фасадзе школы гірляндамі. Але праз пару хвілінаў святло вярнулася і не дало ніводнага шанцу на звыклую школьную рэальнасць.

Я стаяў пасярэдзіне вялікай грыдніцы каралеўскага палацу. За трыста крокаў ад мяне высіўся залаты сталец срэбныя ножкі. На стальцы сядзеў кароль Стах – галоўны мацар на дзясятым валадарстве, на дзясятым гаспадарстве. З твару быў ён малады і нагадваў майго вучня Грышу Стахіевіча. З вачэй каралеўскіх каціліся слёзы, бо чалядка, што нагадвала маю вучаніцу Інгебору Каленвалаву, расказвала, як надышла хмара, спусцілася на зямлю і забрала каралеўну, а на той хмары быў цмок.

– Сам я стары ўжо, – казаў кароль Стах, – сілёнкі былой нетуці. А хто ж тады пойдзе ў свет доньку маю радзоную шукаць з кіпцяў цмока паганага ратаваць?

– А ёсць у нас асілкі ўдалыя, брахнейкі зухвалыя, – адказала чалядка і кіўнула на мяне.

Я скалануўся і рагледзеўся туды-сюды. Праваруч ад мяне стаяў Пеця Андропаў. Леваруч ад мяне стаяў Андрэй Дастаеўскі. І гэты, і гэны мелі ў руках па цяжкой булдаве. У аднаго на дзесяць пудоў, у другога на пятнаццаць. У мяне ж за поясам вісела найцяжэйшая – пудоў на дваццаць пяць. Я адчуваў сябе поўным дурнем.

Кароль Стах заклікаў нас падыйсці бліжэй і стаў прасіць:

– Асілкі ўдалыя, брахнейкі зухвалыя, пайдзіце ж вы ў свет доньку маю радзоную знайдзіце, з кіпцяў цмока паганага спасіце. А каторы з вас ёй наймільшым будзе, той і мужам ёй стане і дзясятае валадарства, дзясятае гаспадарства заміж мяне пад сваё мацарства возьме. Ці пойдзеце?

– Гаўно вапрос, – у адзін голас пагадзіліся Пеця і Андрэй, выпярэджваючы мяне.

– Не тужы, кароль, толькі блаславі нас, – пачціва сказаў я, не верачы ўласным вушам.

Кароль Стах даў сваё блаславенне. Мы пакінулі палац, селі на коней і паехалі. Ехалі, ехалі, ехалі і прыехалі да граніцы другога свету. Аж глядзім – стаіць хатка на курыных ножках. Звярнуўся Пеця Андропаў да яе:

– Хатка, хатка, стань ка мне перадам, а к лесу задам, схамяніся кожнай сценкай у рытме жаркага фламенка.

Хатка перавярнулася і пусцілася ў танок пад песню Рыкі Марціна, якая знячэўку загучала на граніцы другога свету.

Наскакаўшыся, хатка спынілася. Выйшла з яе Баба Яга Гладкая Нага Вялікія Грудзі і мовіла да нас голасам свецкае львіцы:

– Што вам трэба, малойчыкі?

– Адчыні нам граніцу другога свету, – паспяшаўся адказаць я, асцерагаючыся, што мае спадарожнікі пачнуць верзці несуградную лухту. Пеця і Андрэй пераглянуліся і кінулі незадаволеныя позіркі на мяне.

– Адчыніць я вам адчыню, асілкі. Толькі перш загадку маю адгадайце, – паставіла ўмову Баба Яга.

– Якая яшчэ загадка? Навошта нам загадка? Нам яшчэ дамашняе заданне рашаць-выконваць трэба, – у адзін голас закапрызілі вучні.

– Давай, Яга Баба, сваю загадку, – ігнаруючы ныццё хлапцоў, пагадзіўся на выпрабаванне я.

Кабета заўсміхалася і ўказала на куфэрак з паднятым векам, што стаяў паблізу. З хаткі на курыных лапках выскачыў каток залаты лабок і кінуўся гаспадыні пад ногі. Тая схапіла яго за шкірку, апусціла ў сярэдзіну куфэрка і зачыніла века. Мы з немалым здзіўленнем глядзелі на гэта. Урэшце Баба Яга загаварыла зноў:

– У куфэрку сядзіць каток. Але ён там не адзінок. Разам з ім там ёсць хітрасць з чароўным ядром і закрыты гарлачык з атрутным туманом. Калі ядро разбурыцца, хітрасць тая разаб’е гарлачык, і туман атрутны выпаўзе вонкі ды змярцвіць катка. Але ядро чароўнае за гадзіну аднолькава можа разбурыцца, а можа і не разбурыцца. І што вы, малойцы, зможаце сказаць гадзінай пазней, не зазіраючы ўнутр куфэрка: жывы каток ці мёртвы?

– Не загадка, а батва нейкая, – абурыўся Пеця Андропаў, але адразу ж прапанаваў варыянт адказу: – Кот жывы.

– А тэлефанаванне сябру зрабіць можна? – няпэўна пажартаваў Андрэй Дастаеўскі, але, прачытаўшы ў зморшчынах Бабы Ягі суворы дакор і назву яе любімай стравы, хуценька смальнуў свой варыянт: – Кот мёртвы.

– А ты што скажаш, асілак з булдавой на дваццаць пяць пудоў? – не цярпелася кабеце.

– Кот і жывы, і мёртвы адначасова, – без найменшых дрыжыкаў у голасе абвясціў я.

«Мля, ну, і дэбіл. Ніякай логікі», – пачулася нягучнае мармытанне маіх незадаволеных спадарожнікаў.

– Так, твая праўда, асілак, – Баба Яга ўсцешана захітала галавою. – Было б справядліва гэтых двух абэлтухаў засмажыць у печцы для мяне і маіх сёстраў. Але я не буду гэтага рабіць.

Яга зняла з пояса іржавы ключ і адамкнула граніцу другога свету. Я падміргнуў старой і павярнуў каня за граніцу. Пеця і Андрэй вырашылі каля хаткі на курыных ножках не затрымлівацца і паехалі следам за мной. Ехалі мы, ехалі – і прыехалі ў такі стэп, што бачныя неба і зямля.

– Здаецца, дзіцячы час ужо скончыўся, – нібыта мімаходзь заўважыў Дастаеўскі.

– І «Калыханка» састарэла безнадзейна, – нібыта падтрымаў яго Андропаў.

– Яшчэ невядома, ці ёсць па гэты бок граніцы час, – задуменна гаварыў я. – А ахвочых праспяваць нам апошнюю калыханку тут знойдзецца нямала.

– Вось мы едзем, а дзе ж начаваць будзем? – не сунімаўся Андрэй.

– Тут дзе-небудзь паблізу ёсць «Макдональдс» ці хаця б школьная сталоўка? – не аціхаў Пеця.

Я прамаўчаў, назваўшы пра сябе іх пытанні недарэчнымі.

Мы праехалі яшчэ трошкі і ўбачылі дом на тры вянцы. Пазлазілі з коней, увайшлі з насцярогаю ў той дом, паглядзелі: пакоі чыстыя, для начлегу месца ёсць, лядоўня набітая выкшталцонымі далікатэсамі.

– Згатуйце, братцы, павячэраць, а я, пакуль зусім не пацямнела, пайду абгледжу месца, якое яно, – паставіў я хлапцоў перад фактам і пайшоў. Захопленыя разборам змесціва лядоўні, тыя пярэчыць не сталі.

Прайшоў я трошку ад дома і ўбачыў хуткую рэчку, а на ёй калінавы мост. «Яго нячыстая сіла масціла», – падумалася мне. Белыя косці каля моста на вылучэнне якіх-небудзь пазітыўных гіпотэзаў не натхнялі.

Я вярнуўся ў дом на тры вянцы. Пеця і Андрэй нарабілі сэндвічаў з вяндлінай ды гароднінай і паставілі на стол колькі бляшанак «Спрайту». Давялося вячэраць гэтым. Дарма, што мне хацелася навярнуць талерачку халасцяцкага боршчыку з бурачком і капусткай. Пра свае гастранамічныя летуценні я не сказаў ні слова. Напарнікі збіраліся ісці ў залу да хатняга кінатэатру, але мне выпала шчасце спыніць іх расказам пра калінавы мост.

– Ну, братцы, нехта з нас пойдзе сеначы туды калавурыць! – без віхлянняў паведаміў я.

Вочы хлапцоў напоўніліся вялікім засмучэннем.

– Кідаем манетку, – першым агоўтаўся Дастаеўскі. – Як выпадзе «арол», так пойдзе калавурыць Эрнест Скіргайлавіч. Як выпадзе «рэшка», дык калавурыць пойдзеш ты, Пецечка.

– А ты як?! – вырвалася з засмяглага рота Андропава.

– І я таксама пайду калавурыць. Але тады, калі манетка ўпадзе на рабрынку, – як нічога ніякага патлумачыў Андрэй.

– Зараз мая булдава на тваю рабрынку выпадзе! – прыгразіў Пеця.

– А ну спыніце гэтыя сваркі і звадкі!!! – на ўсе тры клічнікі выгукнуў я і прапанаваў цягнуць жэрабя на запалках.

– Хто выцягне незапаленую, той і пойдзе. Чур, Эрнест Скіргайлавіч пачынае, – з вялікім імпэтам падтрымаў маю прапанову Дастаеўскі, а яго аднакласнік быў гатовы пагадзіцца з гэтымі мудрыкамі.

– Не, братцы, будзем цягнуць па класічнай схеме, – перакрэсліў іх задумы я і бразнуў кулаком па кухонным стале ажно няз’едзеныя сэндвічы ў талерках перавярнуліся і ўпалі маслам долу.

Зламаная запалка дасталася Пецю Андропаву. Ён з неахвотай узяў булдаву і падаўся да дзвярэй.

– Глядзі ж, хадзі каля калінавага моста, ды не спі. А то і сам сабе, і нам бяду наспіш! – папярэдзіў я.

– Нічога не здарыцца. Я ж асілак, – ганарліва выгукнуў ён і знік за парогам у цемрыве ночы.

Андрэй прапанаваў адшукаць тэлеканал з нямецкімі фільмамі для дарослых. Я разбіў аб дубовую падлогу пульт дыстанцыйнага кіравання, уручыў юнаму аматару клубнічкі падручнік па гісторыі Беларусі і не зусім педагагічна загадаў яму чытаць, пакуль не засне. Заснуў той даволі хутка. Мяне ж сон не ўзяў. Пераймаўся я за тое, як Пеця нёс сваю начную варту, дык нарэшце пастанавіў прайсціся да моста і спраўдзіць усё на ўласныя вочы.

Узяў я булдаву і рушыў на двор. Падышоў да калінавага моста і ўбачыў, што Пеця спіць пад ім, як пшаніцу прадаўшы. Збіраўся я яго пабудзіць, ды пачуўся шум. Да моста набліжаўся цмок. Зараз жа коні яго заіржалі, харты забрахалі, сакалы засвісталі. Ён крыкнуў на іх зласліва:

– Воўчае мяса, чаго вы ржаце? Пёссе мяса, чаго вы брэшаце? Арлінае пер’е, чаго вы свішчаце? Не к чужому двару едзем, а к свайму. Проці мяне ў белым свеце нетуці супраціўніка. Ёсць толькі на дзясятым валадарстве, на дзясятым гаспадарстве Баластоўскі – тыпус коўзкі, дык яго сюды да часу воран косці не занясе. А больш мы нікога не баімся.

Ступіў я на мост дый кажу:

– Не воран косці носіць, а сам Баластоўскі заходзіць.

– Будзем біцца ці будзем мірыцца? – пачулася ад цмока ці то развага, ці то прапанова.

– Вы, змяюкі зякратыя, пачвары цыбатыя, будзеце нашых алісаў выкрадаць, а я з вамі буду мір спраўляць?! Не быць такому ніколі, дакуль я галаву на плячах нашу.

– Гэты клопат лёгка паправіць, – рагатнуў цмок і дыхнуў налева так, ажно на пяцьдзесят вялікалітоўскіх вёрст выраўняў узгоркі і ярыны, каб ямчэй было са мною змагацца.

– Га, – пахмыльнуўся я і следам фукнуў направа так, ажно на шэсцьдзесят пяць вёрст вялікалітоўскіх спраставаў імхі, балоты, аржавінні і патопы, пасля чаго вымавіў сакраментальную фразу: – Панты калаціць кожны здатны.

Пачалася лютая бітва. Махну я булдавой, а цмок сваёй паліцай спыніць. Махну я сваім кулаком, а цмок трапны блок паставіць, дый яшчэ праз галаву мяне крутане. Не быў бы асілкам, грымнуўся б аб зямлю і касцей не сабраў бы. А так спрытна на ногі стаў. Раззлаваўся, рынуўся з булдавой на пачварніка і давай яго біць. І па той час біў, пакуль галаву цмокаву не зняў, а потым збіў коней, хартоў і сакалоў – у вогненную раку пасадзіў. Далейшая карціна была не для слабых нервамі. Дабіў я цмока ды на асінавых дровах спаліў, а попел у хуткую рэчку пусціў. Па тым вярнуўся ў дом на тры вянцы і лёг спаць.

Уранні Андрэй без напаміну згатаваў сняданак (усё гамбургеры ды чызбургеры). Давялося есці тое, што ёсць. Акурат і Пеця з калавурання падаспеў.

– Ну, што, брахнейка, ці не чуў ты чаго? Можа быў які шум ці крык?

– Не-а. Нічога не чуў, бо нікога там не было. Калінавы мост, як ніяк, а не начная дыскатэка.

Селі ўсе разам, перакусілі тым, што лядоўня паслала. А як «Спрайтам» запіваць сталі, дык і вечар наблізіўся. Я і Дастаеўскі кінулі жэрабя на запалках. Кароткая дасталася яму. Хлапец узяў сваю булдаву і пайшоў да дзвярэй.

– Глядзі ж, хадзі каля калінавага моста, ды не спі. А то і сам сабе, і нам бяду наспіш! – нагадаў яму я.

– Што можа здарыцца з такім крутым асілкам, як я? – ганарліва выгукнуў Андрэй і, не чакаючы адказу, знік у цемрыве ночы.

Пеця знайшоў у доме кампутар і палез у інтэрнэт на сайты для дарослых. Я разбіў аб дубовую падлогу мадэм і ўручыў юнаму аматару клубнічкі падручнік па грамадазнаўству, разгарнуўшы на тэме «Роля маралі ў жыцці чалавека», і не зусім педагагічна загадаў яму чытаць, пакуль не засне. Ён заснуў на першым слове першага абзаца. Мяне ж зноў сон не ўзяў. Прыхапіў я сваю булдаву на дваццаць пяць пудоў і пайшоў да калінавага моста.

Прыйшоў на месца, а калавурны спіць сабе пад мостам, як пяньку прадаўшы. Прыйшлося самому стаць калавурыць. Прастаяў я да трэцяй гадзіны ночы, ажно пачуўся шум. Да моста набліжаўся цмок. Зараз жа коні яго заіржалі, харты забрахалі, сакалы засвісталі. Ён крыкнуў на іх зласліва:

– Воўчае мяса, чаго вы ржаце? Пёссе мяса, чаго вы брэшаце? Арлінае пер’е, чаго вы свішчаце? Не к чужому двару едзем, а к свайму. Проці мяне ў белым свеце нетуці супраціўніка. Ёсць толькі на дзясятым валадарстве, на дзясятым гаспадарстве Баластоўскі – тыпус коўзкі, дык яго сюды воран да часу косці не занясе. А больш мы нікога не баімся.

Змучаны дэжавю, ступіў я на мост дый кажу:

– Не воран косці носіць, а сам Баластоўскі заходзіць.

– Будзем біцца ці будзем мірыцца? – пачулася ад цмока ці то развага, ці то прапанова.

– Вы, скуры вужачыя, страшыдлы наждачныя, будзеце нашых алісаў выкрадаць, а я з вамі буду мір спраўляць?! Не быць такому ніколі, дакуль я галаву на плячах нашу.

– Гэты клопат лёгка паправіць, – самаўпэўнена рагатнуў цмок і дыхнуў налева так, ажно на семдзесят пяць вялікалітоўскіх вёрст выраўняў узгоркі і ярыны, каб ямчэй было са мною змагацца.

– Га, – пахмыльнуўся я і следам фукнуў направа так, ажно на сто дваццаць пяць вёрст вялікалітоўскіх спраставаў імхі, балоты, аржавінні і патопы, пасля чаго вымавіў сакраментальную фразу: – Панты калаціць кожны здатны.

Пачалася бітва жорсткая. Махну я булдавой, а цмок сваёй ляскаю спыніць. Махну я сваім кулаком, а цмок мегатрапны блок паставіць, дый яшчэ праз шыю мяне крутане. Не быў бы асілкам, свістарэзнуўся б аб зямлю і касцей не сабраў бы. А так лоўка на ногі стаў. Усердзіўся, кінуўся з булдавой на пачварніка і давай яго біць. І па той час біў, пакуль галаву цмокаву не зняў, а потым збіў коней, хартоў і сакалоў – у вогненую раку пасадзіў. Папярэдняй логіцы дзеянняў здраджваць не ўзяўся – дабіў я цмока ды на асінавых дровах спаліў, а попел у хуткую рэчку пусціў. Па тым вярнуўся ў дом на тры вянцы і лёг спаць.

Зранку Пеця чыста для сябе нагатаваў хот-догаў і задаволена трушчыў іх, слухаючы радыё, адкуль гучала песня: «Ты готов для Москвы такой же, как мы?». Я выкінуў прыймач у адкрытую фортку і пасварыўся на хлапца за адсутнасць сняданка на ўсіх.

– Я вам не служанка, – адразу ашчэрыўся ён. – Захочаце, згатуеце самі. Карона з галавы не ўпадзе. Ды вы яе яшчэ не атрымалі. Халадзільнік набіты прадуктамі. Усе дзверы адкрыты перад вамі. Хочаце, рабіце шаурму, а хочаце пяльмені.

– Чуе маё сэрцайка, прадасі ты мяне братка, – сказаў я яму ў вочы.

– Ды хто вас такога купіць! – фанабэрыста яўкнуў Андропаў.

Я збіраўся папрасіць у яго дзённік і напісаць там заўвагу для бацькоў. Але на парозе з’явіўся Андрэй.

– Ну, як там, брацец, на калінавым мосце? Ці ўсё спакойна было? Ці мо’ шкодзіў нехта цішы ўначы?

– Не-не. Усё было ціха, гладка, нават мухі не кусаліся, – мітусліва плюскаючы вачыма, адказваў калавурны. – Адно толькі ноччу ці то грылем пахла, ці то барбекю…

Не знайшоўшы згатаванага сняданку, ён злёгку буркнуў ці то на Пецю, ці то на мяне і палез у лядоўню. Я махнуў на спадарожнікаў рукой і адной левай прыгатаваў для сябе выдатную піцу. Яе пах прымусіў хлапцоў да ліслівасці, бо ж вельмі ім хацелася пакаштаваць гэтай стравы. «Які ж з мяне класны кіраўнік і пагатоў асілак, калі пашкадую для вучняў кавалак піцы!» – разважыў я і зладзіў агульнае сталаванне. Піца была вялікай і смачнай. Елі мы яе цэлы дзень. А як апошнія крошкі «Спрайтам» запілі, дык і вечар надышоў, а разам з ім і мая законная чарга на мост выпраўляцца.

Сабраўся я і кажу хлапцам:

– Ну, братцы, вось і я пайду. А вы не спіце ўсю ноч, а то мне будзе дужа цяжка…

– Як жа ж мы будзем ведаць, што вам стане цяжка? – удакладніў Дастаеўскі.

– А я дам вам во які знак: у столю уваткну асадку маю падарункавую, а на стале пастаўлю шклянку з вадою. Як толькі крапне кроў з асадкі ў шклянку, дык вы збірайцеся і імчыце да мяне як мага хутчэй.

Зрабіўшы так, я пайшоў на калінавы мост. Прадчуванні ў мяне былі самыя дрэнныя. А трэцяй гадзіне ночы пачуўся жудасны шум. Да моста набліжаўся цмок. Зараз жа коні яго заіржалі, харты забрахалі, сакалы засвісталі. Ён крыкнуў на іх зласліва:

– Воўчае мяса, чаго вы ржаце? Пёссе мяса, чаго вы брэшаце? Арлінае пер’е, чаго вы свішчаце? Не к чужому двару едзем, а к свайму. Проці мяне ў белым свеце нетуці супраціўніка. Ёсць толькі на дзясятым валадарстве, на дзясятым гаспадарстве Баластоўскі – тыпус коўзкі, дык яго сюды воран да часу косці не занясе. А больш мы нікога не баімся.

Паўтараючы пра сябе даўні заклён на ўдачу: «Лыжкі няма», ступіў я на мост дый кажу:

– Не воран косці носіць, а сам Баластоўскі заходзіць.

– Будзем біцца ці будзем мірыцца? – пачулася ад цмока ці то развага, ці то прапанова.

– Вы, гадаўё папаўзучае, звыроддзе траскучае, будзеце нашых алісаў выкрадаць, а я з вамі буду мір спраўляць?! Не быць такому ніколі, дакуль я галаву на плячах нашу.

– Гэты клопат лёгка паправіць, – самаўпэўнена рагатнуў цмок і дыхнуў налева так, ажно на дзвесце пяцьдзесят вялікалітоўскіх вёрст выраўняў узгоркі і ярыны, каб ямчэй было са мною змагацца.

– Га, – пахмыльнуўся я і следам фукнуў направа так, ажно на дзвесце дваццаць пяць вёрст вялікалітоўскіх спраставаў імхі, балоты, аржавінні і патопы, пасля чаго збіраўся вымавіць звыклую ўжо сакраментальную фразу пра калачэнне пантоў, але раптоўна спахапіўся, зразумеўшы, што зона пакрыцця цмокавага дыхання большая за маю.

– Гы-гы, мала піцы еў, асілак, – не прамінуў пакпіць цмок.

– Досыць з нас, не дзеці ў нас. А дзеці будуць, самі здабудуць, – павёрз я нейкую лухту.

Цмок паблажліва чмыхнуў і сваім дыханнем дараўняў рэльеф яшчэ на пяцьдзесят вялікалітоўскіх вёрст. Я не стаў чакаць яго наступнага жарту і рушыў у бой.

Пачалася бітва няшчадная. Махну я булдавой, а цмок вырваным з зямлі дубам спыніць ды адштурхне. Махну я сваім кулаком, а цмок супермегатрапны блок паставіць, дый яшчэ праз плечы з патройнай сілай мяне крутане. Не быў бы асілкам, грукнуўся б аб зямлю і касцей не сабраў бы. А так толькі троху няёмка на ногі стаў. Раз’юшыўся, кінуўся з булдавой на пачварніка і хацеў яго біць. А ён ужо з іншага боку стаў і ў зямлю мяне па калена ўбіў. Я шалянічна думаў пра Пецю і Андрэя. Я не ведаў, што яны паўночы гулялі ў карты для дарослых, а потым забурыліся спаць і на сціплы мой «паркер» не глядзелі. Не хацелася мне паміраць. Колькімі высілкамі я выбраўся з зямлі, схапіў шапку (божа, у мяне была шапка!) ды як запусціў у дом на тры вянцы, дзе мае вучні спалі, ажно дах увесь збіў. А хлапцам хоць бы хны – як спалі, так і працягвалі спаць. А кроў з асадкі другую палову шклянкі запоўніла, не мяшаючыся з вадой.

Цмок адчуваў перавагу. Ганяў мяне, як шчанюка. І не шкадаваў. Убіў мяне ў зямлю па пояс. Успомніў я вайсковы досвед – прарыў хуценька акоп да сваёй левай нагі, зняў бот і пусціў у дом, дзе спалі Пеця і Андрэй. Усе шыбкі павыбівала, тры сцяны долу ўпалі, а вучні спалі, нібыта на ранне пасля выпускнога вечара. Дзе ж ім было згледзіць, што кроў даўно цераз край шклянкі на стол пралілася.

Я жвава выбраўся з акопа, спрытна прабег паміж ног цмока, хутка павярнуўся і моцна выцяў яго па хрыбту. Той дзіка зароў і апусціў вырваны дуб мне на галаву, убіўшы мяне ў зямлю па шыю. Яму заставалася зрабіць хаця б маленечкі рух, каб задаць мне літаральнае безгалоўе. Я адняў ад паверхні зямлі рукі і адштурхнуў ад сябе дрэва. Яно стала падаць. Цмок адрэагаваў імгненна – падхапіў гэтую сваю зброю. Але імгнення мне было дастаткова, каб даць маладзецкага вынырца з зямліцы, зняць з правай нагі бот і пусціць яго ў дом на тры вянцы, дзе спалі Пеця і Андрэй. Ударыўся бот аб лядоўню і, адскочыўшы, патрапіў Дастаеўскаму ў патыліцу. Ён падхапіўся з крыкамі на палову другога свету: «Я гэтага так не астаўлю! Я пайду пабоі здымаць! Што гэта за рукапрыкладства?!». Ад яго крыку падняўся і Андропаў. Той адразу скеміў, што да чаго, і хуценька зірнуў на стол, шклянку і мой сціплы «паркер». З «паркера» моцна струменіла кроў. Даўно запоўніўшы шклянку, яна затапіла сабою ўвесь стол і сцякала на дубовую падлогу. Пахапалі вучні сваю зброю ды трушком пабеглі да калінавага моста.

– Чорт пабяры, – пралямантаваў Андрэй, убачыўшы цмока. – Гэта не ўваходзіць у мае вучнёўскія абавязкі. Вы не маеце права прымушаць мяне з ім біцца.

– Ды ладна, – зухвала яўкнуў Пеця. – Прыкольна ж сапраўднаму дракону задніцу надраконіць.