Інфанта і аднарог

Яны накінуліся на пачвару і збілі булдавамі на горкі яблык. Цмок перастаў кантраляваць сябе і рабіў рэзкія рухі ў спадзеве падбіць кагосьці з нас. Мяне гэта вельмі злавала. Я падкінуў булдаву ў паветра і падскочыў сам, каб моцным ударам нагі скіраваць яе ў бок ненавіднага страшыдлы і тым самым дакончыць яго. Так і сталася. А потым усё, як і раней: збіў коней, хартоў і сакалоў – у вогненную раку пасадзіў

Хлопцы пачуваліся вінаватымі. Яны моўчкі пасеклі цмока, спалілі парэшткі на асінавых дровах, а попел на хуткую рэчку пусцілі. Я спачатку на іх вельмі злаваўся за праспаных імі цмокаў, падман і залішнюю санлівасць. Выказаў ім гэта ўсё ў вочы. Яны толькі пацепвалі плячыма і намагаліся схаваць свае позіркі. Аднак паціху я астыў са сваёю злосцю. За ўсімі бойкамі не трэба было забывацца, што мы ехалі ратаваць Алісу.

30.

Перабыванне ў казцы надакучвала. Я спрабаваў адмахнуцца ад яе, як ад мухі-ярухі. Лішне казаць, што спробы мае выявіліся дарэмнымі. Казка не проста працягвала атачаць мяне, але і дыктавала свае ўмовы паводзін. Пасля расправы над апошнім цмокам я хацеў адразу ж ускочыць на каня і паехаць па Алісу. Аднак у тую самую секунду прыйшло разуменне, што я не ведаю, дзе яна знаходзіцца. Мне давялося пашкадаваць, што ніводны з цмокаў не быў мной дапытаны наконт каралеўны.

– Але ж недзе ёсць цмачыныя жонкі, – міжволі выгукнуў я.

– Што вы яшчэ прыдумваеце, Эрнест Скіргайлавіч? – насцярожана спытаў Дастаеўскі.

– Абыдземся, брахнейкі, без лішніх пытанняў. Ідзіце да руінаў дома, рыхтуйцеся да далейшай дарогі і чакайце. А мне пакуль трэба нештачкі выведаць, – заявіў я, наперад кулдыкнуўся і коцікам шэрым абярнуўся.

Вучні правялі мяне атарапелымі поглядамі. Я падаўся проці сонца, дзе на даляглядзе вымалёўваліся абрысы трох немаленькіх хат. Там і жылі цмачыныя жонкі. Падбег я да адной хаты. Скочыў у прачыненае вакенца дый стаў слухаць, што тамтэйшая баба лапоча. «Дзе ж той разбойнік Баластоўскі – тыпус коўзкі, што майго мужа са свету звёў? Калі б я ведала, куды ён пойдзе алі куды паедзе, абярнулася б зялёным лугам, і на тым бы лугу стаяла караваць. Лёг бы ён у тую караваць, век бы не прачхнуўся…» – разважала яна.

Усё зразумеўшы, я пабег да другой хаты. Скочыў у прачыненае вакенца дый стаў слухаць, што тамтэйшая баба лапоча. «Дзе ж той лупежца Баластоўскі – тыпус коўзкі, што майго мужанька змардаваў? Калі б я ведала, куды ён пойдзе алі куды паедзе, абярнулася б зялёным садам, і ў тым садзе была б яблыня з залатымі яблыкамі. Паспытаў бы ён хаця б адзін яблык, тут бы і ўмёр!».

Усё сцяміўшы, я паімчаў да трэцяй хаты. Скочыў у прачыненае вакенца дый стаў слухаць, што тамтэйшая баба лапоча. «Дзе ж той здзірца Баластоўскі тыпус – коўзкі, што майго мужанёчка вынішчыў? Калі б я ведала, куды ён пойдзе алі куды паедзе, абярнулася б я ключавой крынічанькай. Як бы толькі выпіў з яе вадзіцы, так бы тойчас і сканаў! І ніколі б не дазнаўся, што князёўна Аліса ў палацы Кашча Бяссмертнага».

Усё скеміўшы, я паспяшаў да Пеці і Андрэя. Тыя, як ні дзіўна, падрыхтаваліся ў дарогу і ў напружанай сур’ёзнасці чакалі мяне. Я абярнуўся назад у чалавека, скочыў на каня і жэстам заклікаў вучняў ехаць следам. Ехалі мы, ехалі і ўбачылі зялёны луг. Уз’ехалі на яго і ўраз усім спаць захацелася.

– А трава, трава на лузе дужа харошая! – перарваў агульнае маўчанне Андропаў.

– Эрнест Скіргайлавіч, можа пусцім коней адпачыць, а самі паспім троху? – спапярэдліва, як ніколі, прапанаваў Дастаеўскі.

– Вунь, і караваць. Усім месца хопіць, – праз позех прагаварыў Пеця і паказаў рукой кудысь у бок ад дарогі.

– Зараз праверу, ці крэпкая караваць, – сказаў я і скіраваў туды каня. Пад’ехаўшы, я грукнуў булдавой аб караваць – палілася кроў, а праз секунду ўсё прапала: і луг, і трава, і сама караваць.

– Вось бачыце, братцы, што гэта за насланнё. Гэта была жонка першага цмока. Яна хацела нас загубіць за свайго мужыка.

– Лебядзіная вернасць, – плюнуў Андрэй, якому расхацелася спаць.

Паехалі мы далей. Ехалі, ехалі і ўбачылі зялёны сад.

– А яблыкі, яблыкі якія харошыя! – па-дзіцячы ўзрадаваўся Андропаў.

– Эрнест Скіргайлавіч, можа мы паспытаем іх на смак? – папрасіў дазволу Дастаеўскі.

– Ды не абы якіх, а залатых з вунь той вялікай яблыні, – аблізваючыся, прагаварыў Пеця і паказаў углыб сада.

– Зараз паспытаю, а калі спелыя ды смачныя, потым і вам дам, – сказаў я і скіраваў туды каня. Пад’ехаўшы, я грукнуў булдавой аб яблыню – палілася кроў, а праз секунду ўсё прапала.

– Вось бачыце, братцы, што гэта за насланнё. Гэта была жонка другога цмока. Яна хацела нас загубіць за свайго мужыка.

– Яблык разладу, – плюнуў Андрэй, якому расхацелася каштаваць садавіну.

Паехалі мы далей. Ехалі, ехалі і ўбачылі сцюдзёную крыніцу.

– Эх, крыніца! Пэўна смачная вадзіца! – заўсміхаўся ў прадчуванні спатолення смагі Андропаў.

– Эрнест Скіргайлавіч, можа мы нап’емся з крынічанькі? – прапанаваў Дастаеўскі.

– Вунь і кубачак спяцом для нас плавае, – каўтаючы сліну, прагаварыў Пеця і паказаў на пасудзіну.

– Зараз паспытаю, а калі вадзіца папраўдзе смачныя, потым і вы пап’яцё, – сказаў я і скіраваў туды каня. Пад’ехаўшы, я грукнуў булдавой аб кубачак – палілася кроў, а праз секунду ўсё прапала.

– Вось бачыце, братцы, што гэта за насланнё. Гэта была жонка трэцяга цмока. Яна хацела нас загубіць за свайго мужыка.

– Крыніца заразы, – плюнуў Андрэй, якому расхацелася піць.

Мы паехалі далей. І ехалі аж пакуль на дарозе перад намі не з’явіўся калодзеж, каля якога стаяў дарожны знак. На ім быў надпіс: «Царства Кашча Бяссмертнага. 25 вёрст пад зямлю». Мы пазлазілі з коней і рушылі да калодзежа. Зазірнуўшы ў яго, ні я, ні мае спадарожнікі не здолелі разгледзіць дна.

– Хто палезе? – задаў я зусім бязглуздае пытанне.

– Страмнавата неяк, – адказалі вучні разам.

– Добра. Я сам злажу. Толькі вы акуратна цэп апускайце. Дваццаць пяць вёрст гэта вам не смешкі з бабінай плешкі. Ды не ўцякайце нікуды адсюль. Будзьце напагатове. Як таргану цэп, дык выцягвайце, – пад згоднае хітанне вучнёўскіх галоваў гаварыў я і апаясваў сябе ланцугом.

Спуск у падземнае царства быў на дзіва хуткім. Не паспеў я праспяваць і траціны песняў альбому «Rosenrot» гурта Rammstein, як адчуў пад нагамі дол. Зняўшы з сябе ланцуг, я разгледзіўся на ўсе бакі. Ніякіх знакаў мне на вочы не патрапілася. Я пайшоў па адзінай дарожцы, што бегла проста з-пад маіх ног. Ішоў я доўга ці нядоўга і знайшоў медны дом. Ступіў у сярэдзіну, а там сядзіць Настасся Цыпіна.

– Ах, – з прыязнай усмешкай гаварыла яна. – Добры дзень, Эрнест Скіргайлавіч! Вы мой самы любімы настаўнік. Шкада, што мы так даўно не бачыліся. Можна я вам шакаладку на Новы год падару? Я ж вас так люблю, так люблю. Толькі вам тут нельга быць. Колькі часу тут жывем, мы беларусаў тут не назіралі, а вы сюды сваю галаву занеслі. Ведайце, што жывем мы з Кашчам Бяссмертным.

– Акурат яго мне і трэба, – выціснуў з сябе я, будучы шакаваным сустрэць у падземным царстве Насту ды яшчэ такую ласкавую.

– Навошта ён вам здаўся? Давайце лепш мы з вамі ажэнімся, – прамурлыкала дзяўчына.

– Не, я пайду Кашча Бяссмертнага шукаць, – заўпарціўся я такой раптоўнай прапанове і цопнуўся да дзвярэй.

– Шкада. Вы там па дарозе больш прыгожую, чым я знойдзеце. І ўраз забудзеце пра мяне, – засмуцілася Цыпіна.

– Не забуду. Буду вяртацца, то і цябе забяру, – паабяцаў я і выскачыў за парог.

За медным домам дарожка не сканчалася. Я прыспешыў крок. Ішоў я доўга ці нядоўга і знайшоў срэбны дом. Ступіў у сярэдзіну, а там сядзіць зноў жа Настасся Цыпіна.

– Навошта вы сюды прыйшлі, Эрнест Скіргайлавіч? – вельмі халодным тонам спыталася яна, ледзьве ўбачыўшы мяне. – Што вам увогуле ад мяне трэба? Я дарослая дзяўчына і маю права сама вырашаць, з кім мець зносіны, а каго пазбягаць. Вам не здаецца, што вы задужа навязлівы? Нават сюды завітаць не пабаяліся. Колькі часу тут жывем, мы беларусаў тут не назіралі. Ведайце, што жывем мы з Кашчам Бяссмертным.

– І што, ён лепш за мяне? – вырвалася ў мяне няправільнае пытанне, справакаванае лёдам словаў Насты.

– Ды дзе ўжо там лепш! – выгукнула яна і страпянулася: – А можа ў вашай навязлівасці ёсць свой плюс? Можа мы з вамі ажэнімся? Хаця б фіктыўна.

– Не, – з цяжкасцю адмовіўся я. – Мушу ісці далей. Мне трэба Кашча Бессмяротнага знайсці.

– Вось так вы мужчыны заўсёды… – роспачна ўздыхнула дзяўчына. – Там па дарозе вы такую красуню выкшталцоную знойдзеце, што пра мяне нават і ўзгадваць ніколі не будзеце.

– Ты асабліва не бяры да сэрца. Як буду вяртацца, вазьму цябе з сабою, – паабяцаў я і выйшаў вонкі.

За срэбным домам дарожка не сканчалася. Міжволі я перайшоў на ненавідны мне бег. Бег я доўга ці нядоўга і знайшоў урэшце залаты дом. Ступіў асцярожна ў сярэдзіну, а там сядзіць Аліса Селязнёва і вышывае. Сэрца маё сціснулася.

– Прывітанне, Эрнест Скіргайлавіч! Як вашы справы? – Аліса сустрэла мяне лёгкай усмешкай. – А вы ведаеце, што вам тут быць нельга. Я належу іншаму. Ён цяпер мне і муж, і класны кіраўнік. Гэта Кашч Бяссмертны. І ён вас абавязкова з’есць.

– Акурат яго я і шукаю. Але цябе шукаю ў першую чаргу. Кідай сваё вышыванне і пойдзем адсюль, – мне не цярпелася забраць дзяўчыну з сабою.

– Э, не, – запярэчыла яна. – У вас нічога не атрымаецца. На гэтым свеце Кашч усё трымае пад кантролем. Адзінае, чым я магу вам зараз дапамагчы, дык гэта накарміць з дарогі і, калі захочаце, ператварыць вас у шпільку, якую я ўторкну Кашчу ў падушку.

– А можа не ў шпільку, а ў гадзіннікавыя міны? – наіўна ўдакладніў я.

– Міны не дапамогуць.

– Добра. Няхай будзе шпілька. Толькі распытай у яго, калі ласка, дзе ён сваю смерць хавае.

Пакарміла мяне князёўна Аліса баршчом бурачковым, камамі бульбянымі з добрай адбіўной і напаіла кісялём журавінным. Ледзь паспеў я сказаць ёй дзякуй, знадворку пачуўся грукат. Аліса хуценька ператварыла мяне ў шпільку і ўторкнула Кашчу ў падушку. А пакуль Кашч Бяссмертны хадзіў па падворку, яна прыбрала са стала, вымыла і прасушыла посуд.

Урэшце гаспадар увайшоў у залаты дом і ўжо з парогу фыркнуў:

– Фэ, як тут беларушчынай тхне!

Селязнёва ні на міг не збянтэжылася і хутка прапанавала сваё тлумачэнне:

– Ах, душанька, ты ж над Беларуссю лётаў, вось і набраўся беларушчыны, дык табе быццам і аддае тут. Колькі ў тваім доме жыву, ніколі ніводнага беларуса не бачыла.

– Э, дурніца, ці многа той беларушчыны ў Беларусі, каб лётаючы там набрацца ёю! – нядобра ўсміхнуўся Кашч. – Падавай лепш на стол.

Аліса прынесла яму місу гарачага жалезнага бобу. Ён наглытаўся ды пайшоў адпачываць. Разлёгся ён у пасцелі і толькі тады працягнуў гутарку:

– Гэта ўсё-ткі ад цябе беларушчынай тхне. Было яе ў табе самую капку, а вось ніяк не сыдзе. Але нічога страшнага. Калі-небудзь выветрыцца. І тады я ўжо з табою харашэнька на пасцельцы разгуляюся.

Пасля гэтых словаў мне хацелася выскачыць з падушкі і ўкалоць Кашча ў сонную артэрыю. Але я стрымаў сябе, працягваючы слухаць і назіраць за гэтым хударлявым мужчынам з гітлераўскімі вусікамі пад носам.

Селязнёву словы гаспадара закранулі мала. Прынамсі, на яе твары нельга было прачытаць ні абурэння, ні страху.

– Так, разгуляемся, – нібыта пагадзілася яна. – Вось толькі баюся, што прыйдзе сюды хтось і замардуе цябе дачасна.

Кашч Бяссмертны зарагатаў:

– Га-га-га, кончаная дурніца, ніхто мяне не замардуе. Няма маёй смерці. Мая смертухна – у моры скрыня, а ў скрыні заяц, а ў зайцу качка, а ў качцы яйка.

Ён раптоўна падняўся з ложка і, нічога не гаворачы, пакінуў дом. Па характэрным гуку Аліса зразумела, што гаспадар зноў кудысьці паляцеў. Яна ператварыла мяне назад і пацікавілася, ці чуў я пра Кашчаву смерць. Я сказаў, што чуў нават болей. Яна папрасіла не ўсчынаць сцэнаў рэўнасці. Я развітаўся з дзяўчынай і адправіўся шукаць смерць Кашча Бяссмертнага.

З мора вецер дзьмуў. Я крочыў насустрач ветру і праз нейкі час апынуўся на марскім узбярэжжы.

– Як жа мне тую скрыню шукаць? – ад пэўнай збянтэжанасці спрацаваў рэжым «думкі ўголас».

З мора выйшла аголеная практыкантка Валя і з усмешкаю спытала:

– Чым магу дапамагчы, Эрнест Скіргайлавіч?

– А, гэта вы, Валянціна, – гаварыў я, намагаючыся не глядзець на яе вабноты. – Мне трэба знайсці скрыню са смерцю Кашча Бессмяротнага. Вы мне наўрад ці дапаможаце.

– А вось і дапамагу. Вы думаеце, што я ўмею нырцаваць толькі ў акіяне свядомасці? Дык вы памыляецеся.

Дзяўчына развярнулася і пабегла, каб праз колькі секунд знікнуць у марскіх хвалях. Я стаяў нерухома і ўглядаўся ў бурапеннасць мора. Неўзабаве Валя вярнулася, цягнучы за сабою скрыню. Я падбег і пераняў яе, падзякаваўшы практыкантцы.

– Гэта вам дзякуй, Эрнест Скіргайлавіч, што не вельмі мяне напружвалі падчас практыкі.

Я кіўнуў галавой і ўзяўся адкрываць скрыню. Разбіў вечка. З сярэдзіны скокнуў заяц і шпарка паімчаўся прэч.

– Ах, бог ты мой, хто ж мне дапаможа ў гэтай нагодзе?! – вырваўся з маіх грудзей засмучаны ўскрык.

У той жа самы час на дарозе перад зайцам з’явілася дзяўчына, якую я некалі пазбавіў ад дакучлівых кавалераў каля рынку. Яна шпульнула люстэрка. Заяц з разбегу ўдарыўся аб яго і разбіўся на дробныя аскепкі. Увадначас адтуль узляцела качка.

– Хто ж мне дапаможа ў гэтай нагодзе?! – зноў ускрыкнуў я.

У той жа самы час на дарозе, над якой ляцела качка, з’явілася жанчына, чыю дачку я выратаваў ад чорнага «бумера». Яна скіравала на качку фотаапарат і націснула на кнопку. Вылецела імклівая жар-птушка, якая разарвала качку на маленькія фатаграфічныя кавалачкі. А яйка ўпала ў лясны гушчар.

– Ніхто мне не дапаможа ў гэтай нагодзе. Давядзецца самому шукаць, – пашкадаваў сябе я і рушыў да лесу.

У той жа самы час за маёй спінай пачуўся дзявочы голас. Я азірнуўся. Да мяне ішла бялявая дзяўчынка ў чырвонай куртачцы. Наблізіўшыся, яна працягнула мне «кіндэр-сюрпрыз» і сказала:

– Вось тое, што табе трэба. Я яго ў кіёску купіла.

– Дзякуй, бяляначка. Маме прывітанне перадавай, – сказаў я і, забраўшы шакаладнае яйка заспяшаў вярнуцца да залатога дому.

Прыйшоў я да таго дому і адразу ў дзверы. Толькі апынуўся ў пакоях, угледзеў мяне Кашч Бяссмертны. Ну, і я таксама не аслеп.

– А-а-а-а-а, – голасна сустрэў мяне ён. – Ты тут, Баластоўскі – тыпус коўзкі!

– Я, здаецца, не тут. Я, напэўна, не там, – ухіліста адказаў я.

– Ты гэтыя свае постмадэрнісцкія штучкі кінь! – гыркнуў Кашч і кінуўся да мяне.

– Аста ля віста, бэйбі, – прашаптаў я ў адказ і пад раптоўныя гукі музыкі Пітэра Брэдэля раздавіў шакаладнае яйка ў руцэ.

Кашч Бяссмертны зваліўся на падлогу і аўтаматычна змяніў прозвішча.

Аліса, што назірала за гэтай дзіўнай бітвай, ціхенька спытала:

– А якая цацка ў «кіндэр-сюрпрызе»?

– Аднарог, – дастаўшы забаўку, паведаміў я і жэстам даў зразумець, каб Селязнёва збіралася.

Трэба было нарэшце вяртацца да калодзежнага ланцуга. Па дарозе я забраў са срэбнага дому суворую Цыпіну, а з меднага дому забраў Цыпіну ласкавую. Аліса глядзела на іх, быццам на канкурэнтак. Мне гэта падабалася.

Прыйшоўшы ў належнае месца, я злёгку тузануў ланцуг. Гэткім жа лёгкім тузаннем мне адказалі згары. Мяне ўсцешыла, што Пеця і Андрэй дачакаліся. Першымі з падземнага царства былі ўзнятыя дзяўчаты. Па адной. Па чарзе. Наспеў і мой чарод падняцца на зямлю ды пахваліць сваіх вучняў за трываласць. Але насуперак маім чаканням ланцуг не проста спусціўся, а адарваны ўпаў мне пад ногі.

«Ну, брахнейкі, вы саміх сябе ўжо пераплюнулі, – уздыхнуў я і няма спасу як зажурыўся. – Як жа мне на наземны свет дастацца?».

Напаўзла раптам дужа вялікая хмара. Закрапаў дождж. Я пабег пад дуб, каб схавацца. Стаў пад дрэвам і ўчуў, што на ім крэпка крычалі птушаняты. «Засячэ іх дождж», – падумаў я і палез на дуб. Там распяўся над гняздом і прыкрыў тых крыкуноў сабою. Дождж ліў з дзесяці тысяч казачных цэбраў. І ўсё больш мне на спіну, дзе мусіў бы красаваць надпіс: «А ты гатовы дапамагчы крылатым сябрам?!». І трываў я так, пакуль дождж не скончыўся. Тады я злез з дрэва і прытаіўся пад ім. Неўзабаве прыляцела Пціца-Палугрыца і спытала ў птушанят:

– Ах, дзеткі мае, хто ж вас схаваў ад дажджыскі? Я ўжо думала, вас тут кроплямі буйнымі насмерць пабіла.

– Нас захінуў сабою нейкі чалавек, – запішчалі тыя ў адказ.

– Ах, чалавек, абвясціся, што ты за гэта хочаш? – крыкнула іх матка.

Я азваўся і прызнаўся, што нічога мне не трэба, акрамя вяртання на наземны свет. Пціца-Палугрыца пагадзілася. Адно пацікавілася:

– Ці дасі мне па дарозе якой ежы?

– У мяне нічога няма, апроч некалькіх кавалкаў «кіндэр-сюрпрыза», – сумленна прызнаўся я.

– Гэтага павінна хапіць, – разважыла Пціца-Палугрыца і запрасіла сядаць на яе вярхом.

Я так і зрабіў. Яна панесла мяне. І што далей, то вышэй стала ўгару падымацца. Як толькі Пціца-Палугрыца прасіла ў мяне ежы, я кідаў ёй у дзюбу па маленечкаму кавалку ад шакаладнага яйка. Але ж вельмі хутка той запас ежы скончыўся, а мая ратавальніца ўсё яшчэ хацела есці. А як што ўкінуць ёй у дзюбу ўжо нічога не было, яна пачынала троху ўніз апускацца. Гэта рабілася дужа небяспечнаю тэндэнцыяй. Я спужаўся, што яна зусім аслабее і вернецца ў падземнае царства. Дык я ўзяў і адарваў сваю лытку з правай нагі і шпурнуў Палугрыцы ў дзюбу. Яна зараз жа ладна ў гару усхапілася. Не чакаючы чарговай просьбы, я адарваў сваю лытку з левай нагі і шпурнуў Палугрыцы ў дзюбу. Палёт імгненна перайшоў у завяршальную стадыю. Зусім неўзабаве яна вынесла мяне на наземны свет.

Тады Пціца-Палугрыца і прамовіла:

– Ты ж казаў, што ў цябе было толькі маленькае шакаладнае яечка. Але ў самым канцы палёту ты мне хіба двух дабрэнных шакаладных дзедаў марозаў узычыў. Ці не так?

– Не. Гэта быў увогуле не шакалад. Я адарваў свае лыткі, каб ты зусім не згаладала, – не стаў маніць я.

– А ну, пакажы!

Я і выставіў ёй усю прыгажосць маіх абскубаных ног. Пціца-Палугрыца крэпка мяне пашкадавала і сплюнула лыткі назад мне на ногі. Яно ўсё адразу прырасло, і болькі вельмі хутка загаіліся. Развітаўся я ласкава са сваёй выратавальніцай, адно, што цалавацца не рызыкнуў.

Паглядзеў я на наземны, але ўсё яшчэ казачны свет. Нікога навокал не было. Ранейшая дарога знікла. Паўсюль раслі крапіва, палын і дзядоўнік. «Ты зноў страціў Алісу», – дакараў я сябе, шукаючы вачыма хаця б найменшы намёк на выйсце. Але ўсе намёкі ў той час сышлі з казкі на абедзенны перапынак. Я сарваўся з месца і рушыў праз неймаверныя зарасці. Мне здавалася, што кірунак быў выбраны слушна і неўзабаве можна будзе апынуцца каля руінаў дома на тры вянцы каля вогненнай рэчкі. Крапіва джыгала мяне з галавы да пятак. Палын без дазволу лез мне ў наздрыны і рот. Калючкі дзядоўніку спаборнічалі ў глыбіні пранікнення мне ў скуру. Але я не спыняўся. Я бег наперад. Апухлы ад джыганняў крапівы. Атручаны палыновай гаркотаю. Наўсцяж заскаблены калючкамі дзядоўніку. Мой бег быў бясконцым. Мой боль быў пустым. Мая мэта была недасяжнай. Я ўдарыўся ў мур, які раптоўна паўстаў на маёй дарозе. Роспачы маёй не ставала межаў. Я шалянічна грукаў рукамі па каменнай перапоне, спрабуючы яе разбурыць. Кулакі і локці аж да костак збіваліся ў кроў. Мур непарушна стаяў на месцы. Я зірнуў налева і нічога ўсцешнага не ўбачыў. Я зірнуў направа і згледзеў у колькіх кроках ад сябе плакат, прыклеены на мур. На плакаце быў намаляваны цягнік, на фоне якога ўсміхаліся дзве правадніцы. У гэтых усмешках добра пазнаваліся Арына і Міла. «Забярыце мяне адсюль», – звярнуўся я да выявы. У тое самае імгненне Арына з плакату ўзяла мяне за руку і моцна шморгнула на сябе.

31.

Я ачомаўся ў ранішнім цягніку, які ехаў на Мінск. Не адчуваючы ніводнай сваёй часткі цела, я сядзеў на месцы ў сярэдзіне вагона і цяжка дыхаў. На сценцы каля буфета вісеў рэкламны плакат беларускай чыгункі. Дзяўчаты, адлюстраваныя на ім, вельмі аддалена нагадвалі Зарыцкую і Шчодрык. Мне было страшна глядзець на людзей. Я асцерагаўся паказваць сваё аблічча – распухлае і заскабленае. Я не наважваўся кінуць погляд на ўласныя рукі – крывавыя, з голымі косткамі. Прынамсі, яны мусілі быць такімі ў маім уяўленні.

Побач ішла правадніца і зусім спакойна з прыветнай усмешкай спытала:

– Кавы? Гарбаты? Печыва?

– Мне, калі ласка, шклянку гарбаты «Алах Акбар», шакаладку «Гітлер капут» і маленькі пакуначак карамелі «Ядро Расіі», – спраўна пералічыў я абсалютна бадзёрым голасам і нарэшце адчуў сябе ў сваёй пасудзіне.

– Прабачце, але «Ядра Расіі» ужо няма. Магу прапанаваць «Северо-Западные забавы».

– Дзякуй. Мне і без таго ў маёй казцы забаваў хапіла. Прынясіце гарбату і шакалад.

Правадніца перамяніла ўсмешку з прыветнай на какетлівую і не прамінула пацікавіцца:

– І кім жа вы былі ў вашай казцы? Ці не шэрым ваўком?

Я страпянуўся ад яе словаў і, намагаючыся захоўваць раўнавагу, сказаў:

– Не, я быў звычайным асілкам, накшталт Івашкі Мядзведжага Вушкі.

– Шкада. Я з задавальненнем на такім шэрым ваўку пакаталася б, – прызналася яна і пайшла далей завіхацца з пасажырскімі замовамі.

Я міжволі памацаў свой твар рукамі, спраўджваючы, ці няма на ім ваўчынай поўсці. Поўсці не было. Нават маёй заўсёднай шчэці адшукаць не ўдалося. Я быў паголены гладка, як ніколі. «А што тут дзіўнага? Я ж еду ў сталіцу», – думалася мне. У кішэні завібраваў пан Самсунак. Мабільны аператар віншаваў мяне з Новым Годам і запрашаў паўдзельнічаць у віктарыне. Спачатку мне хацелася адправіць у адказ колькі нецэнзурных словаў. Але разважыўшы, што гэтая паслуга можа быць платнай, адмовіўся ад сваіх гарачкаватых намераў. Мабільнік, зрэшты, не схаваў. Пакруціўшы яго ў руках, я не ўстрымаўся і набраў sms’ку Алісе: «Прывітанне, спячым красуням ад шэрых ваўкоў з сонечнага Мінску». Хвілін праз трыццаць, калі я паспеў ужо паснедаць гарбатай упрыкуску з шакаладам і юрлівым позіркам правадніцы, прыйшоў адказ: «Прывітанне шэрым ваўкам ад ужо толькі сонных красуняў з пахмурнага Галацічаску. А што вы там робіце?». Я ўсміхнуўся. Пытанне мяне прыспела знянацку. «Сапраўды, якое ліха мяне магло пагнаць у Мінск?» – ліхаманкава разважаў я і неўзабаве зразумеў, што еду нарэшце забраць наклад маёй кнігі. У той жа момант я пастанавіў падараваць адзін асобнік Алісе. Але пакуль вырашыў не паведамляць аб сапраўднай мэце майго візіту ў галоўны горад усяе Беларусі: «Я тут па цікавых справах. Потым абавязкова распавяду». Селязнёва на гэта напісала: «Які ты загадкавы» і паставіла смайл. Я ледзьве не скочыў да вагоннае столі ад радасці, чым змусіў правадніцу ў чарговы раз аблізнуцца. «Аліска, нарэшце звярнулася да мяне на «ты»!!!» – цешыўся я, нібы першакласнік, якому суседка па парце не толькі дала спісаць дамашняе заданне па прынцыпах работы сінхрафазатрона, але яшчэ і ўклеіла буську. «Не магу даць веры сваім вачам», – нашчоўкаў я. «А ты вазьмі і дай», – праз пару секунд мне стала вядомай рэакцыя Алісы. Я быў задаволены, як той ружовы плюшавы слон, у абдымку з якім спіць вуглаватая супермадэлька – ураджэнка Заходне-Рускае нізіны. Мне здавалася, што знікла яшчэ адна перапона паміж мной і маёй юнай князёўнай. Цягнік акурат прыбыў на мінскі вакзал. За вакном мітусіліся людзі. Я сабраў свае нешматлікія манаткі і рушыў на выхад. Правадніца на развітанне белазуба ўсміхнулася і ўклала мне ў руку маленькую цыдулку. «Тут нумар майго тэлефона. Можа, калі-небудзь пазвоніце», – шапнула яна. Я адказаў адно здзіўленымі вачыма, ступіў на перон і, дайшоўшы да падземнага перахода, скамячыў і шпурнуў паперку ў сметніцу. Каб не было лішніх спакусаў.

Мінск, як і сто разоў да таго, сустракаў мяне сцюдзёным ветрам. Я падняў замок-маланку на маёй куртцы па самае горла, а потым нацягнуў вязаныя пальчаткі. Я ішоў сярод дзясяткаў людзей. Я звяртаў увагу на дзясяткі мінакоў. Мне ўвесь час здавалася, што нехта з іх павінен мяне пазнаць і кінуцца з вокрыкамі: «Здароў, Баластоўскі! Якім лёсам ты ў нашых краях?». Аднак ніхто, зусім ніхто, не рабіў нічога падобнага. З гора я набыў трыццаць тры жэтоны і знік у падземных уладаннях метрапалітэна.

Цягніком метро я скарыстаўся больш па звычцы. Насамрэч ён быў мне патрэбным, як сабаку Цэрбэру чацвёртая галава – выдавецкая кантора знаходзілася даволі блізка ад вакзала. Манеўруючы паміж дзядамі маразамі, міліцыянтамі і бландзінкамі на «шкодах феліцыях», я нырнуў у адну з падваротняў на галоўным сталічным праспекце, каб праз колькі хвілін адчуць сябе сапраўдным пісьменнікам з кнігай. Выдавец Януарый Алфёраў павіншаваў мяне і паказаў на пяць пакункаў, што стаялі ў калідорчыку:

– Вось ваша пісьменніцкае шчасце, спадар Баластоўскі.

– Маё пісьменніцкае шчасце сядзіць дома на ўскрайку Галацічаску і вяжа мне швэдар, – з усмешкаю схлусіў я. – А гэта ўсё толькі прыемны дадатак.

Алфёраў трохі здзіўлена зірнуў на мяне і, напэўна, не паверыў, што пісьменніцкае шчасце можа заключацца не ў выдадзеных кнігах.

– Спадзяюся, што дадатак усё ж вельмі прыемны, – ветліва прамовіў ён і запрасіў у кабінет.

Я выцягнуў з пакунка адзін асобнік «Залатых дуляў Гесперыд» і падаўся следам. На вокладцы была намалёвана статуя Афрадыты, якая неадбітымі рукамі гарэзліва круціла дулі баявым робатам, што танчылі танец маленькіх лебедзяў вакол. У кабінеце з некалькімі кніжнымі шафамі, кампутарамі і бясконцымі стосамі папер знаходзіўся невядомы мне чалавек. Пан Януарый адразу ж нас пазнаёміў. Гэта быў рэдактар газеты «Х-схроны» Аскольд Мянжынскі, якога я ў прынцыпе ведаў па артыкулах, прысвечаных паранармальным з’явам. Яго таварыства было для мяне вельмі дарэчы. Я спадзяваўся, што рэдактар здолее адказаць на некаторыя пытанні, якія не пераставалі мяне даймаць. Пакуль я збіраўся з думкамі, Алфёраў дастаў аднекуль пляшачку каньяку і прынёс тацу з бутэрбродамі.

– Трэба ж абмыць кнігу таленавітага беларускага пісьменніка, – з рэдкаснай жыццярадаснасцю патлумачыў ён. – Ён там сядзіць у сваім Галацічаску, носіць швэдры, якія вяжа крыніца яго шчасця, а тут палова сталічнай літаратурнай тусоўкі на вушах стаіць і пытае: «Калі ты выдасі кнігу Баластоўскага?». А яшчэ ён з самім Хадановічам на короткой ноге.

– Мабыць, вы перабольшваеце, – сціпла адрэагаваў я, дарма што рэпліка выдаўца разлівала гаючае зелле на шчарбіны маёй самазакаханасці.

Тым часам Януарый спрытна напаўняў кілішкі. Утрох мы выпілі за мяне і маю творчасць. Каньяк падступнай прыемнасцю апёк мне паднябенне. Рука нахабна пацягнулася за лустачкай з сёмгай.

– Я ведаю, вы пісалі колісь пра беларускіх аднарогаў… – раптоўна сказаў Мянжынскі.

Я ледзьве не папярхнуўся ад такой абазнанасці рэдактара «Х-схронаў» і толькі кіўнуў у адказ.

– Вы там, канечне, накруцілі. Але ж для літаратурнай фантазіі ваш тэкст зусім нядрэнны, – працягваў ён.

– Зразумела, што гэта ўсё толькі фантазіі, – мой язык троху развязаўся і адчуў сябе вальней. – А ці праўда, што зараз аднарогамі называюць носьбітаў сакральнай веды?

– Хто лічыць? – з пэўнай доляй здзіўлення ўдакладніў Аскольд.

– Ну, напрыклад удзельнікі хакерскай секты «Кангрэгацыя кібернетычных байцоў», – агучыў я назву, пачутую ўвосень ад супрацоўніка КНАКС.

У адказ Мянжынскі гучна засмяяўся. З поўным неўразуменнем я глядзеў то на яго, то на Алфёрава. Выдавец толькі паціснуў плячыма, закідваючы ў рот чарговую лустачку.

– Прабачце, што збянтэжыў вас сваім рогатам, але, на жаль, не здолеў устрымацца, – нарэшце суцішыўся рэдактар. – Разумееце, «Кангрэгацыя кібернетычных байцоў» – гэта збольшага выдумка, гарадская легенда. Большасць выданняў, нават самых захалусных і жоўтых, уважаюць за кепскі тон узгадваць на сваіх старонках гэтую назву. Лічыцца, што яе прыдумала адна з заходніх спецслужбаў дзеля дыскрэдытацыі грамадскіх рухаў па вывучэнню паранамальных з’яваў. А што, вам нехта прапаноўваў з гэтай сектай супрацоўнічаць?

– Не, мне распавялі, што ў Беларусі ідзе барацьба супраць тутэйшай філіі «Кангрэгацыі», якая мяркуе злавіць аднарога і прабіць дзірку ў глабальнай кампутарнай сімуляцыі, якой яны абвяшчаюць наш свет.

– Гэта поўная лухта, – рэзка, але не трацячы цікавасці, заявіў Аскольд. – Калі мы і з’яўляемся часткай кампутарнай сімуляцыі, выхад кагосьці з-пад кантролю Вялікіх Праграмістаў практычна немагчымы. Мяркую, што ўзровень развіцця іх тэхналогіі дазваляе ім вельмі проста адсочваць непажаданыя збоі ў праграме і своечасова ліквідаваць. Калі нешта недзе ў гэтым свеце ідзе, як кажуць матэрыялісты, насуперак законам прыроды, то толькі з ведама Вялікіх Праграмістаў. Нават магчымасць нашай цяперашняй гутаркі пра гэта абумоўлена тым, што яна абсалютна бяспечная для трываласці глабальнай кампутарнай сімуляцыі. А калі вы, я ці спадар Януарый пачнём уяўляць пагрозу для гэтай трываласці, нас немінуча і бязлітасна прыбяруць. Разам з гэтым каньяком і з гэтай рыбай. І ніякая сакральная веда нам не дапаможа.

На вуснах гаспадара кабінета з’явілася іранічная пахмылка.

– Досыць нас ужо пужаць, нас ужо пужалі, – кінуў ён рэдактару, зноў разліў каньяк і, не чакаючы нас, падняў кілішак за набліжэнне Новага Года.

Мы на аўтамаце падтрымалі яго, але змяняць тэмы гутаркі не збіраліся.

– Добра, – нібыта пагадзіўся са словамі Мянжынскага я. – А што б вы сказалі, калі б я паведаміў, што вакол мяне адбываюцца невытлумачальныя рэчы?

– Гледзячы якія. Бо нізкія настаўніцкія заробкі гэта адно, а вогненны палтэргейст – зусім іншае, – прадэманстраваў суразмоўнік свой тонкі гумар.

– А калі б я вам сказаў, што я іншым разам выпадаю з рэальнасці або балансую на мяжы рэальнасцяў?

– Я сказаў бы, што вы як пісьменнік занадта шмат бераце да сэрца і працуеце да крывавага поту. Для вашага брата гэта ўласціва. І прыклады пісьменніцкіх відзежаў, галюцынацый фіксуюцца з даўніх часоў. Але гэта не значыць, што ў кожным канкрэтным выпадку пісьменнік спрычыняўся да дэфармацыі глабальнай кампутарнай сімуляцыі. Мозг можа строіць з людзьмі вельмі дзіўныя жарты. Дый стымулятараў хапае…

– Прабачце, але ў плашчыні матрычнай тэорыі спісваць гэтую праблему на мозг проста не выпадае, – не пагадзіўся я. – Мозг такая самая частка праграмы, як і ўсё, што навокал. Бяда ў тым, што мы не ведаем, на якіх прынцыпах праграма працуе. А дакладней, якія правілы ў гэтай гульні, і ці ёсць яны наагул. Ці маем мы хаця б найменшую свабоду выбару або ўсе падпарадкавана загадзя складзеным сцэнарам? Што да стымулятараў, дык воляю Вялікіх Праграмістаў імі можа стаць што заўгодна. Хоць кавалачак хлеба, хоць кляновы лісток.

– Край беларускі, лісток мой кляновы, – з нязменнай усмешкай працытаваў Алфёраў, каб хоць неяк нагадаць пра сваю прысутнасць, і яшчэ раз абнавіў змесціва кілішкаў. – За Беларусь!

Мы зноў кульнулі. Зноў заелі.

– А вы вельмі дасціпны малады чалавек, – уражана зазначыў Мянжынскі, звяртаючыся да мяне. – Калі вашы заявы пра балансаванне між рэчаіснасцямі праўда, а не спробы піяру, то я вам параю толькі адно: будзьце вельмі асцярожным.

– Я асцярожны да немагчымасці…

Мне карцела расказаць пра бітвы з цмокамі, пра смерць Кашча, пра Пціцу-Палугрыцу, але я замаўчаў. Замаўчаў, не зважаючы на развязаны каньяком язык. Мне трэба было ехаць у рэдакцыю газеты «Над шумам дзён». Забраўшы палову накладу кнігі (другую абяцаўся прыпуціць мой гомельскі сябар А.К.), я развітаўся з суразмоўцамі і сеў у аранжавую таксоўку, якая хутка давезла мяне праз святочны горад у прызначанае месца.

«Мы выйдзем шчыльнымі радамі!» – заспяваў я пад надшумамдзёнскім вакном калядку, і мяне адразу павялі ў апартаменты адпойваць гарбатай. Там ужо ішло каляднае святкаванне. За квадратурай круглага стала сядзела даволі шмат людзей. Усе яны мне здаваліся знаёмымі. Я глядзеў на іх п’янымі вачыма і тупа пасміхаўся, нібы муж Моны Лізы, які шчыкаў яе за азадак падчас сеансаў маэстра да Вінчы. Рэдактар Юрась Гарбузок агучыў для ўсіх мае імя і прозвішча. Гэта прагучала амаль, як чароўны заклён. Усіхныя вочы прагна ўпіліся ў мяне, быццам мяне звалі не Эрнест Баластоўскі, а Гамер, за права звацца радзімай якога спрачаліся сем гарадоў. Нягледзячы на дамінаванне каньяку ў маіх мазгах, я спрабаваў адчуць сябе ніякавата. Але гэта не атрымалася. Я ўхапіў колькі кружочкаў цытрыны і закінуў у пашчу сваёй нахабнасці, каб хуценька запіць кіпнем. Нейкі хлапец брынькаў на гітары і ціхенька напяваў:

Простыя словы,

простыя рэчы.

Хлеб на стале,

Полымя ў печы.

Я перапыніў гітарыста пытаннем, а ці можа ён сыграць «Уладзімірскі цэнтрал». Той адказаў адмоўна. Дзяўчына, як з карціны дэ Лакруа, зморшчыла нос і выразна прамовіла: «Фі». З ёй пагадзіўся крытык Самсон Баброўскі, сказаўшы, што ў літаратурных творах я ўдала ўдаю з сябе беларускага буржуазнага нацыяналіста, а ў рэальным жыцці з’яўляюся тыповым постсавецкім аматарам крымінальнае песеннае лірыкі.

– Вы спрабуеце пераймаць творчы падыход Вацлава Ластоўскага, – не суцішаўся ён. – Але што сказаў бы Власт, убачыўшы вас за выканнем блатной расійскай песенькі?

– Мяркую, што Неадменны Сакратар Адраджэння абавязкова праслязіўся б ад замілавання, – безапеляцыйна заявіў я. – А ўвогуле я кахаю Алісу. І для мяне гэта зараз самае галоўнае.

– А я думаў, што для вас самым галоўным на сёння ёсць ваша кніга, – выказаў здагадку Гарбузок, нагадаўшы гэтым выдаўца маёй кнігі.

– А што кніга? – развёў рукамі я. – Кніга кароткая, а каханне вечнае.

– Няўжо вы такі рамантык? – не паверыла дзяўчына з карціны дэ Лакруа.

– Не, я проста абапіўся каньяку ў Алфёрава і разлічваю вельмі хутка вярнуцца ў Галацічаск, – адказаў я і зірнуў на гадзіннік, якім мне служыў мабільны тэлефон. На ім была купа sms’ак. Аліса пыталася, ці вярнуся я да Новага года. Адна знаёмая патрабавала тэрміновай дэвіртуалізацыі. Другая выказвала жаданне нарадзіць мне сына. Трэцяя хацела атрымаць сваю долю дуляў з садоў Гесперыд. Галава мая бегла кругам. А я, пакінуўшы грамаду ў здумленні, пасля някідкага развітання зваліў на вакзал.

Ноч давялося трэсціся ў цягніку і, пакутуючы ад бессані, лічыць караблі Гамера, што анічуць не дапамагала. Галацічаск сустракаў мокрым снегам і пустымі тралейбусамі – тролямі-бэйбусамі, гатовымі біцца токам. Выбіраць не прыходзілася. Усе мае таксоўкі засталіся ў сталіцы. Палова накладу маёй кнігі ляжалі ў кайстры і прыемна адцягвалі мне плячо, на якім не было і не магло быць швэдра, звязанага каханым мне чалавекам.

32.

Калегі ў школе, убачыўшы мяне, пыталіся, куды я быў запрапаў. Мне не хацелася адказваць нават з вельмі прыблізнай верагоднасцю. Таму я нягеглым чынам аднекваўся і хітравата ўсміхаўся, выбудоўваючы слоўныя рэбусы пра горад, заснаваны млынаром. Да таго ж было страшнавата распытваць іх пра акалічнасці майго знікнення пасля нашага святочнага спектакля. Зрэшты, і самі яны нічога такога падазрона казачнага не прыгадвалі. Калег па-сапраўднаму здзіўляла толькі тое, што я з’ехаў без дазволу дырэктара. Міроненка нават намякнуў польскай прыказкай: «Плётка паляціць вераб’ём, але вернецца быком». Але як бы там ні пляткарылі мае калегі, адпускаючы вераб’ёў ці адразу быкоў, іх версіі былі далёкімі ад праўды. Зрэшты, калі б яны бачылі цмока, гэтае відовішча было б успрынятае імі з меншым здзіўленнем, чым тое, што панапрыдумлялі ў калектыве. Разам з тым я мусіў сабе прызнацца, што не ведаю, ці добра тое, што бачыць цмокаў пашчасціла толькі мне. Чамусьці адольвала перакананне, што ні Пеця, ні Андрэй, ні пагатоў кароль Грыша Стахіевіч на цмачыную тэму гаварыць не змаглі б.

Я сядзеў у кабінеце адзін і глядзеў у вакно, аздобленае папяровымі сняжынкамі ды натуральнымі марознымі ўзорамі. Не зважаючы на ўбранне, за шыбкамі даволі выразна бачыліся дрэвы прышкольнага скверу. Яны мерна гойдаліся ад несуцішных нашэптаў ветру. На тоўстай галіне найбліжэйшай таполі сядзеў груган. І хаця я не мог дакладна ведаць, што гэта менавіта груган, язык мой не паварочваўся назваць гэтую птушку крумкачом ці, пагатоў, варонай. Было ў яго абрысах нешта велічнае. Велічнае нагэтулькі, што ў мяне нямеў язык, а мову займала, як перад сконам. Я глядзеў на гругана і не мог звесці вачэй ад няўцямнага захаплення. І толькі падсвядомасць пачынала алярмаваць на ўсю моц, спрабуючы скасаваць маё захопленае здранцвенне. «Не глядзі! Не глядзі! Гэта знак бяды», – гучала аднекуль з мысленчага падмосця. Я міжволі трусіў галавою і ў наладках «Sound Effect» марна спрабаваў паставіць птушачку ў гняздо «Падаўленне голасу».

– Во, дзе ён. Сядзіць. Сіваваронак лічыць, – у раптоўна расчыненых дзвярах пачуўся голас адной з маіх старэйшых каляжанак. – Ты так усё на свеце прасівавароніш. Да цябе госця.

Каляжанка хітра ўсміхнулася, дэманструючы золата, срэбра і пункт «іншае» свайго рота. Я заўважна здрыгануўся ад нечаканасці. У кабінет увайшла Аліса Селязнёва і з памяркоўна гуллівай усмешкай павіталася. Я ўсміхнуўся ў адказ і падняўся са свайго месца, спяшаючыся прыняць госцю, як належыць. Левая мая нага паспела добра самлець. Ледзьве я паспрабаваў на яе ступіць, як не адчуў пад сабой апоры і мала не ўпаў. Збоку гэта выглядала верхам няўклюднасці. Мне давялося пачырванець. Дзяўчына схапіла мяне за руку, ратуючы ад верагоднага падзення.

– Эрнест Скіргайлавіч, з вамі ўсё добра? Можа трэба доктара выклікаць? – спыталася яна, азіраючыся на дзверы. Маёй каляжанкі ўжо і след прастыў.

– Дзякуй. Нікога не трэба клікаць, – запярэчыў я, гледзячы на Селязнёву. Мне так хацелася сказаць, што мой галоўны доктар ужо завітаў. Але давялося стрымаць сваё красамоўства.

– Я да вас з просьбай, – Аліса марна намагалася дадаць у голас вінаватасці. Насамрэч голас поўніўся нейкім дзіўным разнавідам уладарнасці. Я працягваў уважліва глядзець на яе і чакаў працягу таго, што яна назвала просьбай. Заўважалася, што дзяўчына толькі-толькі прыйшла з холаду. На ёй была бурнатая дзявочая дублёнка і вязаная шапачка з неверагоднай прыгажосці кветкамі. Яе шчокі ўкрыў боскі румянец. Я адчуваў яе дыханне і тое, што пачынаюць падкошвацца мае абедзве нагі.

– Сядай, калі ласка, – знайшлося выйсце з няёмкага для мяне становішча.

– Але я не на доўга, – папярэдзіла Селязнёва, сядаючы за першую парту.

– Нічога страшнага, – лагодна прамовіў я, сядаючы за настаўніцкі стол.

– Вы ж на канікулах у школе будзеце? – спытала госця.

– Так, акрамя некалькіх святочных дзён, – пацвердзіў я, строячы подумныя і няподумныя здагадкі наконт яе пытання.

– Добра, – яшчэ больш чароўна ўсміхнулася дзяўчына. – Тады можна я пакіну ў вас сшытак Алёны з курсаў па фізіцы? Яна зараз з мамай у Лондане. А калі прыедзе, дык сшытак ёй будзе патрэбен, а я ёй адразу перадаць не змагу…

– Таксама некуды паедзеш? – не прамінуў пацікавіцца я.

– Ну, не так далёка, як яна, – трохі збянтэжылася Аліса, хаця была ў тыя хвіліны поўнай гаспадыняй становішча. – Я магла б і каму-небудзь з аднакласніц аддаць. Але не рызыкнула. Яшчэ згубяць. А вы ўсё-ткі класны кіраўнік. Чалавек адказны. На вас спадзявацца можна.

Я няголасна засмяяўся, захінаючы вочы далонню, а потым сказаў:

– Давай сюды гэты каштоўны сшытак. Я пакладу яго ў свой ядзерны чамаданчык і буду пастаянна яго насіць пры сабе. Толькі, як Караблёва даведаецца, што сшытак у мяне?

– Які ж вы нездагадлівы, – паматляла галавой вучаніца. – Я паведамлю ёй усе падрабязнасці па «мэйлу». Сусветнае павуцінне. Вы ж самі нам пра глабальную вёску расказвалі.

Яна паклала на мой стол агульны вучнёўскі сшытак. На вокладцы красавалі героі фільма «Матрыца». Яго назва была па-майстэрску выдалена. Замест яе крычаў надпіс «Фізіка», што быў выкананы ад рукі ў тым жа стылі. Троху ніжэй у якасці слогана мясцілася таксама рукапісная заўвага: «Царыца навук». Я працягнуў руку, каб забраць сшытак, але на секунду замарудзіў, не наважваючыся да яго дакрануцца.

– Нешта не так? – здзівілася дзяўчына, пераводзячы позірк то на мяне, то на маю застылую ў няпэўнасці руку.

– Не, усё добра. Проста крышачку задумаўся, – хутка адказаў я, прымушаючы сябе апусціць далонь на сшытак. Мне было боязна гэта рабіць, бо не мелася ніякай гарантыі, што мяне зноў не завіхурыць у якія-небудзь казачныя сусветы. Прымружыўшы вочы, урэшце я апусціў далонь. Нічога надзвычайнага не адбылося. Нават груган на заснежанай таполі прамаўчаў, хаця, напэўна, і ўхмыльнуўся з нагоды маіх фобіяў.

– Эрнест Скіргайлавіч, не спрабуйце за сваёй задумлівасцю схавацца ад уласнага абяцання, – абдала мяне лёгкім ушчуваннем госця. – Я памятаю, што нехта з шэрых ваўкоў абяцаў адной соннай красуні з Галацічаску распавесці аб сваім візіце ў сонечны горад Мінск. Няўжо яна так нічога і не пачуе? Што вы рабілі ў сталіцы?

Я сумеўся, але не настолькі, каб страціць прытомнасць ці раўнавагу. Мне вельмі падабалася, як Аліса стала гаварыць са мной. Такая казка мне сапраўды імпанавала.

– Не такім і сонечным выявіўся той Мінск, – заўважыў я. – Зрэшты, надвор’е ў гэтым разе, калі і іграла нейкую ролю, то зусім не самую галоўную.

– Хм, а што ж тады іграла галоўную ролю? – надышла чарга вучаніцы прадэманстраваць уменне сумецца. – Вы часам не да нявесты ездзілі?

Яе апошнія словы заспелі мяне на ўдыханні, якое адразу ж занялося подзівам. Я няёмка закашляўся і адмоўна крутнуў галавой, пярэчачы здагадцы госці:

– Не, няма ў мяне ніякай нявесты. Ні ў Мінску, ні ў Галацічаску, ні ў Лондане.

Аліса ўспыхнула ўсмешкай і вачыма папрасіла працягваць мой расказ.

– А ў сталіцу я ездзіў вось дзеля чаго, – сказаў я, дастаючы з партфеля асобнік маёй кнігі. – Вось такая штучка з’явілася.

Дзяўчына згледзела маё прозвішча на вокладцы і ўражана войкнула:

– Але ж цудоўна, Эрнест Скіргайлавіч! Віншую вас!

– Дзякуй. Гэта табе, – усцешана прамовіў я.

– Назаўсёды? – перапытала вучаніца, нібы гаворка ішла не пра сціплы томік, а пра ключы ад моднага легкавога аўтамабіля.

– Ну, вядома ж. На памяць пра мяне.

– Ой, выдатна. Я чула, што вы нешта там пішаце. Але ніколі нічога не чытала.

– Цяпер дакладна пачытаеш.

– А аўтограф?

– Толькі пасля прачытання, – з усмешкай заявіў я, але мой выгляд даваў магчымасць зразумець, што гэта не жарт з майго боку.

– Абавязкова прачытаю, – паабяцала Аліса і заіскрылася сваёй чароўнай усмешкай.

За шыбкаю пачуўся амаль чалавечы крык гругана: «Не вер мо’!», а следам за ім гучнае хлопанне крылаў. І я, і мая госця злёгку скалануліся і зірнулі ў вакно. Птушка здолела зляцець, не дазволіўшы паказаць сябе нам. Адзінае, чым заваконны краявід адрозніваўся ад звычайнае зімовае карціны, быў шэрань, які сыпаўся долу з галіны, дзе кагадзе сядзеў груган. Мне зноў зрабілася ніякавата ад прадчування небяспекі чарговае віхуры. Я гатовы быў адвесці вочы ад вакна і ўбачыць, што знаходжуся ў сярэднявечным нямецкім замку ці на верталётнай пляцоўцы хмарачосу ў Дубаі. Але на шчасце ўсё заставалася так, як і было секунду таму.

Неўзабаве мы з Алісай развіталіся. Я ўслухоўваўся ў гук яе крокаў па калідоры. І чым больш глухім ён станавіўся, тым халадней мне рабілася на сэрцы. Задуменна я стаў каля вакна, намагаючыся паходаць холад сэрца. Але чым большыя намаганні прыкладаліся, тым мацнейшым і навязлівым сардэчны холад рабіўся.

– Можа гарбаткі? – пачуўся за спінай голас Мятлікавай. – Дзеля сугрэву. І дзеля лепшага тонусу ў рабоце па навучальна-метадычных праблемах.

– Га? – не самым ветлівым чынам азваўся я.

– Не га, а гарбаткі, – перавяла маю нехлямяжнасць у жарт каляжанка.

– Так, выбачай. Задумаўся трохі. А што, у нас сёння паседжанне метадычнага аб’ядання?

– Злазьце, бо прыехалі, – іранічна ўсклікнула Галя. – Эрнест, ты з навагодняй ялінкі ўпаў ці што?

– А што? – нічога не разумеючы перапытаў я.

– Скажы сумленна, ты прыдурваешся зараз?

– Ды ні халеры я не прыдурваюся. Я ні чорта лысага не цямлю, на што ты намякаеш. Я павінен зараз выступаць? Так?

– Я бачу, ты пасля добрага загула, – тэатральна разводзячы рукамі, прамаўляла каляжанка. – Ты сёння не проста выступаць павінен. Ты сёння паседжанне вядзеш. Як загадчык.

– Што за чартаўня? Ты жартуеш? – не мог даць веры я. – З якой такой нагоды? Данцова ж не з’ехала нікуды. Хай сама і вядзе. Мне зараз праблем і без навучальна-метадычных хапае з лішкам.

– Ага, ведаю я твае праблемы: то дзеўкі цябе разрываюць, то ты разрываешся паміж дзеўкамі, – з выглядам поўнага разумення агучыла суразмоўца.

– Хочаш, каб я на гэтую тэму выступ зрабіў? – трохі ўсхадзіўся я.

– Ой, Эрнесце, давай-ка не вырабляйся. Ты загадчык. Пра што хочаш, пра тое выступ і рабі. Абы самому потым сорамна не было.

– Ды што ты заладзіла? Загадчык, загадчык. Ты лічыш гэта ўдалым жартам?

– Давай я ўсё ж пастаўлю гарбатку. Пап’ем. Пячынку з’ямо. І ты сам успомніш, што Руслан Альгердавіч прызначыў цябе загадчыкам метадаб’яднання, – разважлівым тонам, быццам між іншым, паведаміла мне каляжанка ашаламляльную навіну, якая для яе самой ніякай навіною не была.

Я нарэшце хітнуў галавой, пагаджаючыся на гарбату. Галіна пайшла да шафы, каб дастаць імбрык. Але тут у дзвярах з’явілася Зінаіда Львоўна і адразу стрэліла з дубальтоўкі безапеляцыйнасці:

– Так, я нешта не разумею. Што тут адбываецца? Па плану павінна ісці паседжанне МА. Дзе яно? Дзе нашы географы? Чаму на дошцы тэма не пазначана? Хто забіў Лору Палмэр?

Пра Лору Палмэр яна, ясна, не пытала. Але мне здавалася, што калі б гэтае пытанне прагучала, то я мусіў бы адказваць і на яго па ўсёй строгасці ваеннага часу.

– Я забыўся, што яго трэба праводзіць сёння, – зусім няўпэўнена адказаў я.

– Вось так летась вы і пра Сталінградскую бітву забыліся, – падкрэслена звяртаючыся на «вы», Данцова згадала мне мой стары грэх. – Дырэктар на вас спадзяецца. Думае, што вы адказны чалавек. А вы ў першыя ж дні пачынаеце разлагаць нашу кафедру.

– Зінаіда Львоўна, – умяшалася Мятлікава, – у Эрнеста Скіргайлавіча зараз складаныя праблемы асабістага парадку. Ён іх вырашыць, і мы абавязкова правядзем паседжанне. У самым пачатку Новага года.

Завуч недаверліва паглядзела на Галю, потым на мяне і ўрэшце вельмі паблажліва сказала:

– Я дужа сумняваюся, што таварыш Баластоўскі здолее так хутка вырашыць свае асабістыя праблемы. Я ўвогуле раіла б вам пакідаць асабістыя праблемы дома. А на працы займацца вырашэннем праблем прафесійных.

Я слухаў яе краем вуха, бо ведаў загадзя, што яна скажа. Я стаяў з адсутным тварам і ўяўляў шум мора, куды падалі метэарыты. Падалі і ўздымалі магутныя хвалі. Падалі і шыпелі, выпарваючы сваёй гарачынёй соль. Падалі і разбіваліся на сотні тысяч кавалачкаў рознай велічыні.

Данцова скончыла свой спіч і застыла на колькі імгненняў у чаканні нейкай маёй рэакцыі. Я маўчаў, бо не меў што сказаць. За мяне зноў заступілася Галя:

– Эрнест не ў стане сёння нешта рабіць і нешта вырашаць. Хіба нябачна, што ў хлопца прыступ усеагульнай млявасці і абыякавасці да жыцця?

– Хм, а мне здалося, што ў яго прыступ лакальнай нахабнасці і паплюйства на навакольных, – з’язвіла Зінаіда Львоўна, але і гэта мяне анічуць не кранула. Бачачы, што ўсе дакоры пакідаюць мяне раўнадушным, яна ўрэшце зацугляла свой дзелавы імпэт і чыста па-чалавечы спытала:

– Усё так кепска, Эрнесце?

Я натужна ўсміхнуўся і сказаў:

– Бывае і горш.

Не ведаю, што яе спыніла ад далейшай эскалацыі канфлікту. Ці то яна a priori не збіралася мяне друкаць па поўнай праграме, ці то верыла ў сучасныя каляндарна-абрадавыя забабоны і не жадала ўступаць у Новы год з цяжарам дробнай грызні. Так ці інакш, але праз чвэрць гадзіны мы сядзелі ўтрох за апошняй партай, пілі гарбату з печывам і жартавалі, скланяючы чарговую жывёлу з бестыярыя кітайскага календара. Ніхто з нас не бачыў, што за шыбкай на адхоне проста каля вакна сядзеў груган, пабліскваючы вокам.

33.

Трыццаць першага снежня я праспаў амаль да гадзіны дня. На дзіва мне нічога не прыснілася. Я быў гэтым вельмі ўсцешаны, бо пасля шасці гадзінаў вісення ў інтэрнэце папраўдзе магло насніцца мех і торба рознага жахоцця. Але ж пашанцавала. І галава нават не гула ад перасыпу і перакулдыку звычайнага рэжыму дня. Новы год быў зусім блізка, амаль на парозе.

У лядоўні павесілася мыш. У кантэйнеры для хлеба ляжала салодкая парачка сухароў. Схапіўшы сухары, я жвава апрануўся і пабег у краму. Па дарозе мне стала смешна, бо злавіў сябе на думцы, што ў юнацтве апошні дзень года я прысвячаў наведванню бібліятэкі. Тупа і бязмэтна. Але гэта быў амаль што абрад. І вось абрад быў парушаны. Стлумлены. Растаптаны. Замест бібліятэкі я шыбаваў у гастраном. Паўкіло вяндлінкі «Імя ружы» узважце, калі ласка. Палачку сыравяленай каўбаскі «Смерць аўтара» пакажыце. Так, будзем браць. А дзе ў вас тут аліўкі? Бляшаначку алівак «Сто год адзіноты», калі ласка. І галоўку сыра «Чужаніца». Хлеб свежы? Напэўна, я вазьму бохан «Пялевінскага» і паўбохана «Павічаўскага (наразнога)». Цудненька. Курынае філе са спецыямі «Хроніка завадной птушкі»? Гэта тое, што трэба! Цяпер сок. Бяром мультывітамін «Гульня ў класікі». Два літры. Не меней. Гарэлачка «Стэпавы воўк». Спакушальна. Добра. Калі не захачу сёння, дык застанецца на потым. Пастаіць не вычхнецца. А вось шампанскага «Невыносная лёгкасць быцця» трэба набыць па-любому. Новы год усё-ткі. І мандарынаў… Як вы кажаце? «Закаханы Шэкспір»? Гатунак ці фірма-экспарцёр? Зрэшты, якая розніца? Давайце кілаграм. І хутчэй на касу, а тады ў кандытарскі аддзел. Спадзяюся, што бісквітны торт з чарнаслівам «Хрыстос прызямліўся ў Гародні» яшчэ не разабралі…

Прыцягнуўшы ўсё набытае дадому, я кінуў пакункі на кухні і самазабыццёва ўзяўся за мабільнік. Пан Самсунак паспеў панапрымаць sms’ак. Розныя людзі віншавалі з навагоднімі святамі. Я адразу адзначыў, што віншавання ад Алісы сярод іх няма. «Яшчэ павіншуе», – нічым непадмацаваная ўпэўненасць паказала свае рожкі з маіх вуснаў. Я стаў пераглядаць усе новаатрыманыя паведамленні. Выявілася, што тры з іх прыйшлі амаль сінхронна. Нумары былі незнаёмыя, але з подпісаў вынікалі – здароў, марозны, звонкі вечар! – знаёмыя абліччы ягамосцяў: Андрамедава, Келдышава, Рыбанька. Адна зычыла, каб маё сэрца адтала, ясна, што дзеля яе. Другая – каб спор у працы штодзённай шэрай спалучыўся з нашымі з ёй супольнымі асабістымі адносінамі. Трэцяй хацелася бачыць наступны год без нашых непаразуменняў, а толькі з асалодамі. Я цяжка ўздыхнуў, плюнуў праз левае плячо і адправіў кожнай па адчэпнай sms’цы: «Дзякуй. І вам усяго найлепшага».

Арына Зарыцкая ў параўнанні з настаўніцамі была больш сціплай у сваіх зычаннях, але мне яны здаліся больш цёплымі. Я патэлефанаваў ёй, павіншаваў у адказ, папрасіў перадаць прывітанне Міле Шчодрык, якая круцілася недзе побач, і перад развітаннем наважыўся спытаць:

– Ты і Міла выпадкам не працавалі ў якасці фотамадэляў?

– Дзіўнае пытанне, Эрнест Скіргайлавіч, – усміхнулася Арынка. – Вы хочаце нас пафатаграфаваць?

– Каб умеў, дык пафатаграфаваў бы. Тут пытанне ў іншым. Я бачыў рэкламны плакат беларускай чыгункі. На ім красаваліся дзве правадніцы – вылітыя ты і Міла, – патлумачыў я.

– Яно, канечне, было б цікава ў вобразе правадніцаў, – дзяўчына залівалася смехам. – Але пакуль максімум на што мы фоткаліся, дык гэта для ўніверсітэцкай газеты. І на здымках не было нічога такога, што магло б выклікаць асацыяцыі з чыгункаю. Вы памыліліся.

Мы развіталіся, і я зморшчыўся ад сораму, дакараючы сябе ў нахабнай цікаўнасці. Дзяўчаты не маглі ведаць пра плакат, які мне ўбачыўся на мяжы рэчаіснасцяў. Але нейкая дзіўная іголачка сумневу калола ашмёткі маіх нерваў, і ўзнікала падозранне, што Зарыцкая і Шчодрык не толькі цудоўна ведалі пра мае гарцаванні між рэчаіснасцямі, але і мелі з імі даволі шчыльную сувязь. Зрэшты, іншая іголачка – іголачка здаровага сэнсу – выкалупвала з маёй свядомасці страшную здагадку: я звар’яцеў. Аднак следам з’яўляліся чароўныя нажніцы Аляксандра Македонскага і ўраз разразалі суплёт тых чортавых іголачак.

«Ніякага вар’яцтва! – выгукваў у думках я, згадваючы гутарку з супрацоўнікам КНАКС. – А калі раптам у мяне сапраўды ёсць пэўны дар? Раптам я насамрэч здольны дэфармаваць рэальнасць, але не па тым сцэнары, які апісаў Відаў-Вошчанка? Гэта сіла. Мая сіла, якую я, на жаль, ніяк не магу кантраляваць. Але ж чаму яна не праяўлялася раней? Чаму Аліса служыць для гэтай сілы своеасаблівым каталізатарам? Толькі з прычыны маіх пачуццяў? Ці яшчэ з-за чагось? І ці не звязана ўсё гэта з далёкім продкам маёй любімай вучаніцы? Трэба нешта вырашаць. Белікаву пазваніць. Ён жа краязнавец. А як не дапаможа, то давядзецца ў архіў кандыбаць. Павінны ж быць якія-ніякія сляды. Калі не разблытаю клубок загадак, дык хоць трошкі святла праллю».

Завібраваў пан Самсунак. Прыйшла чарговая sms’ка. Няўжо ад Алісы? Маё сэрца замёрла. Але гэта было віншаванне ад Леркі Булатнікавай. Расчаравана я паклаў тэлефон на стол і ўключыў кампутар. На электроннай скрыні мяне чакала колькі паштовак ад віртуальных сяброў і адна ад Аксаны Багуслаўскай. Староста недзе паспела ўжо знайсці мой «мэйл». Хуценька адправіў ёй першага-лепшага лічбавага мядзведзіка і палез на блогі. Там валадарыў тыповы для беларускай блогасферы святочны настрой: усе праз аднаго вывешвалі віншавальныя карцінкі, але каментараў у адказ на іх ніхто не пакідаў. Я вывесіў таго самага мядзведзіка, што адправіў Багуслаўскай, і перайшоў на сайт Алісы. З фотаальбому знікла некалькі здымкаў. Тых, дзе Селязнёва трымала паперку з намаляваным сэрцам. Гэта мяне здзівіла.

У гасцёўні дадаўся шэраг новых пасланняў. Усе яны мелі навагодні змест. Але, як і раней, ніводнай літары, якая магла б належыць уласна Алісе там не было. Яна па-ранейшаму маўчала. Я павагаўся колькі секунд і кінуў у гасцёўні спасылку на навагоднюю гульню-пастку, у якую мне давялося патрапіць раней. Сэнс палягаў у тым, што чалавек, які пераходзіў па спасылцы трапляў на старонку, дзе змяшчалася форма для загадвання жаданняў, што, нібыта адпраўляліся Дзеду Марозу. Пастка ж заключалася ў тым, што запісанае жаданне адпраўлялася не ў якісь там сервіс-цэнтр, а на электронны адрас чалавека, які паспеў завесці старонку з гэтай формай. А завесці мог літаральна кожны. Я кінуў у гасцёўню спасылку на старонку, заведзеную мною. Проста дзеля інтарэсу, бо не ведаў, хто клюне на гэтую прынаду і ці клюне ўвогуле.

Пакінуўшы сайт вучаніцы, я вярнуўся да сваёй паштовай скрыні, каб усё ж напісаць Селязнёвай пару радочкаў і даслаць паштоўку. Не доўга разважаючы, я бессаромна і цынічна скарыстаўся спадчынай класікаў:

Кіньма покліч гулказвонкі

ад ваконца да ваконца!

Свет паклічам зімні, сонны

аж да сонца, аж да сонца!

З Новым годам, што крыніцай

паімчыцца хвалячыннай,

таямнічая Аліса!

Таямнічая дзяўчына!

За паштоўку я ўзяў карцінку, дзе была адлюстравана класічная ж Аліса у стылі першых выданняў кніг Льюіса Кэрала. Яна стаяла каля ялінкі і разглядала падарункі. Дзверы ў суседні пакойчык былі прачыненымі. У яго змроку было прамалявана люстэрка, у адбітку якога праглядалася нешта невыразнае. Я яшчэ раз зірнуў на выяву. Мне яна падалася міленькай і з пэўным сэнсам, таму вышукваць нешта іншае я не стаў.

Ледзьве маё пасланне было адпраўлена, як забуркаў пан Самсунак. Прыляцела новае паведамленне са схаванага нумару. Яго змест быў гранічна сціслым: «Вешайся, сука». Уражаны такім неспадзяваным меседжам, я хуценька ад яго пазбавіўся. Мне не хацелася ўспрымаць пагрозу ўсур’ёз. Мне думалася, што гэта адно неразумныя выбрыкі якіх-небудзь малалетніх вісусаў, якім успраглася паздзекавацца з настаўніка.

У чарговы раз я адклаў тэлефон, згадваючы, што на кухні ляжыць кагадзе набыты харч. І толькі ў той момант да мяне дайшло, што Новы год давядзецца сустракаць аднаму ў кампаніі з усімі тымі птушкамі і каўбаскамі. Спачатку мае рукі свярбелі, каб зноў пазваніць Арыне і запрасіць яе з Мілай да сябе ў госці. Калі б у верасні я схадзіў да Зарыцкай на плоў з кальмарам, маё пераднавагодняе запрашэнне выглядала б цалкам лагічным. Прынамсі, у маіх уласных вачах гэта глядзелася б прыстойна. Як што іншых зачэпак не было, я хутка адмовіўся ад гэтай ідэі.

Мільганула вар’яцкая думка: выклікаць таксоўку, забраць з кухні ўсе набыткі ды ірвануць дамоў да Цыпінай. Без папярэдніх тэлефанаванняў. Але мой унутраны цэнзар не толькі забракаваў гэтую задуму як безразважную, але і намаляваў карціну: я званю ў дзверы пазначанай на паперцы кватэры, іх адчыняе мама Насты, на маё пытанне пра дачку яна адказвае: «А яе няма дома», з кватэры чуецца добры мужчынскі бас: «Маша, хто там?», жанчына не ўспраўляецца з трапным адказам, і да дзвярэй набліжаецца граміла – татачка нядаўна любай табе Настассі Цыпінай. Бр-р-р.

Заставаліся цені мінулага. Яны маглі патэлефанаваць і загадзя падвяселеным голасам Мікаэла Бухоўскага запрасіць прыйсці пасля дванаццатай ночы на хату, дзе даўней збіраліся «Вытокі», каб аўтэнтычненька пабухаць беленькай. Гэта быў таксама не найлепшы варыянт святкавання Новага года, які пагражаў прыступамі п’яной шчырасці з рэанімацыяй старых добрых крыўдаў. А крыўдаў пад вялікую гарэлачку магло ўсплыць вельмі шмат. Да мардабою, можа, і не дайшло б, але быццёвы тонус быў бы папсаваны адназначна.

Над галавой нешта ціхенька шчоўкнула. Я безнадзейна зірнуў угару – дамоклаў меч адзіноты мерна гойдаўся на танюткім валаску невядомай бландзінкі і самым краем свайго вастрыя казытаў мне шчык. Як жа мне не хацелася у каторы раз зведваць гнятлівае адчуванне адзіноты! Да яго ніяк нельга было прызвычаіцца, як дзіцёнак не можа прывыкнуць да частавання бацькавай папругай ці шнуром матчынага кіпяцільніка.

Я патэлефанаваў у Гомель. Маме і тату. Павіншаваў. Матуля радавалася, хаця ў яе голасе чуліся ноткі плачу, якія яна старанна стрымлівала.

– Ты там не прыжаніўся яшчэ? – спытала мама.

– Ды якое там. Не трапляюцца мне тыя, да каго б цягнуўся і целам, і душой, – адказаў у заўсёднай манеры я.

– Пераборлівы ты сынок. А гады ж лятуць. Не паспееш азірнуцца, як маладосць скончыцца. Няўжо ты хочаш застацца бабылём?

– Я ж не дзяўчынка. Помніш, як у народзе кажуць? Я за свайго Кузьму талер вазьму, а ты са сваёй Марынкай пахадзі па рынку. Так што ўсё яшчэ наперадзе.

Адным словам, кожны застаўся пры сваім: матуля з трывогаю за шлюбна-сямейны лёс сына і сын з пафасам удаванага аптымізму, які пасля гутаркі заставаўся адно кавалачкамі крохкай фальшывай манеты.

Я нарэшце пераапрануўся ў хатняе, гучна ўключыў на кампутары Rammstein і пацёгся ў кухню, каб пачаць чараваць над святочнай халасцяцкай вячэрай. Што можа быць прасцей! Сачыце за рукамі! Тры-чатыры абабраныя (але неабагрэтыя!) бульбіны. Колькі кавалкаў мяса (каб і зранку было што перахапіць). Усё на бляху з алеем. Соль. Спецыі. Цёрты сыр. Трэкс-пэкс-фэкс. І ў духоўку. Духавую печ прыземленай экзістэнцыі. Чароўную скрыню гастранамічнае магіі сучаснасці – сучаснасці, што саслізгвае ўнівіч. З халоднымі закускамі яшчэ прасцей: бярэш рэжык і ножыш танюсенькімі, як разліковыя білеты нацыянальнага банка тваёй Радзімы, лустачкамі ды скрылёчкамі. Каб як у людзей! Каб па рэстаранна-гарадскому! Нават калі няма гасцей. Нават калі твой люстраны адбітак сышоў адзначаць свята да сваіх сяброў. А пра напоі дык увогуле няма чаго і казаць. Адправіць іх у арктычную экспедыцыю ў лядоўню. Толькі не забыць потым своечасова даслаць гелікоптэр для іх тэрміновай эвакуацыі да святочнага стала…

Калі немцы пачалі спяваць, што Feuer und Wasser kommt nicht zusammen, я прамовіў сабе: «Усё пад кантролем» і, узяўшы мабільны, усеўся на ўслончыку між пакоем і кухняй. Калі б я быў аматарам нікаціну, то абавязкова запаліў бы тады цыгарэту. Сядзеў бы, курыў і нядбала струхваў попел у попельніцу з мамантавай косці. А так я адно стуліў вусны і стаў насвістваць мелодыю, што гучала з калонак. Мяне часова акупавала шчасная індыферэнтнасць, якую ў народзе называюць пафігізмам. Толькі індыферэнтнасць магла калі-нікалі падбіваць маё гнятлівае адчуванне адзіноты. Толькі яна магла прыйсці да мяне паміж гукамі індастрыялу і казытлівымі пахамі гатаваных страваў. Я ўзяўся набіраць віншавальную sms’ку да Алісы. Рабіў гэта без скаланання сэрца, быццам юнак, які не можа быць зараз са сваёй каханай, але ўпэўнены на дзвесце дваццаць тысяч адсоткаў, што ён і яна ўсё адно будуць разам навек, пакуль ліхая газонакасільшчыца ў чорным балахоне не разлучыць іх.

Я націснуў кнопку, каб адправіць сваё эпічнае пасланне. Пан Самсунак задумаўся. Ён нібыта і адпраўляў мой эпас, і марудзіў адначасова. Я з хваляваннем глядзеў на дысплей і шэптам падганяў: «Давай, давай жа». Але ў адказ на дысплеі высвецілася папярэджанне, што паведамленне так і не было дастаўлена. «Растуды тваю душу матніхай! – брудна вылаяўся я, ускочыўшы з услончыка. – Як жа я мог забыць, што сетка перад Новым годам перагружаная? Ідыёт! Боўдзіла апоўзлае! На халеру было цягнуць да апошняга?! Калі яна яшчэ тую сваю электронную пошту зірне! А сёння падумае, што я забыў пра яе, што яна для мяне нічога не значыць. Трэба спрабаваць яшчэ!». І я спрабаваў, спрабаваў, спрабаваў. Але вынік заставаўся аднолькава ніякім. Зрэшты, каб проста ўзяць і патэлефанаваць Алісе я нават на імгненне не мог падумаць.

Пастаяўшы хвілін з пяць, я трохі супакоіўся. Пайшоў на кухню, дзе паспела згатавацца мая святочная страва. Да Новага году заставалася колькі гадзін. Але ў страўніку, апроч двух сухарыкаў нічога не было, і ён напорыста наказваў не чакаць умоўнага моманту, а распачаць трапезу без валаводжання. Такое жаданне страўніка цалкам упісвалася ў постсавецкую традыцыю праводзін Старога года. Я даволі хутка накрыў на стол. Бульба з курыным мясам пахлі фантастычна. Здавалася, што яшчэ крыху і мне давядзецца страціць прытомнасць ад спакуслівага дурману гарачае ежы. Тым не менш, я трымаўся, раптоўна усведамляючы, што без гарэлкі мне не абысціся. Я напоўніў высокі кілішак і збіраўся быў падняць яго. Аднак вырашыў на ўсялякі выпадак яшчэ раз паспрабаваць адправіць паведамленне Селязнёвай. І – О, дзіва! – нарэшце яно здолела прабіцца! Я ўзрадаваўся, як малое дзіцятка радуецца поспеху ў будаўніцтве дамкоў з кубікаў. З усмешкай ад вуха да вуха я падняў свой кілішак, сказаў: «За цябе, Аліса!», запусціў у сябе «Стэпавага ваўка» і нарэшце прыступіў да ежы. Паглынаў яе з дурной весялосцю, гойдаючы галавою ў такт з рытмам чарговага хіта ад Rammstein.

Я наліў сабе соку і ледзьве паднёс шклянку з ім да сваіх губ, як завібраваў тэлефон. «Першая з дванаццаці дайшла поўнасцю. І цябе з Новым годам, Эрнесцік», – прыйшоў адказ ад Алісы. Я чытаў і перачытваў гэты кароткі тэкст. Я не ведаў, цешыцца ці засмучацца з яго зместу. Так, дзяўчына не праігнаравала маё віншаванне. Але тое, як яна адказала, мне падалося жэстам шкадавання.

Лямпачка на кухні заміргала. Электрычная напруга рэзка заскакала ў бок яе паніжэння. Праз якую тройку секунд электрычнасць цалкам вырубілася. Я збянтэжана сядзеў за сталом у цёмнай кухні. За вакном не гарэў ніводны ліхтар. Трэба было нешта рабіць. Сутаргава ўспамінаючы, ці ёсць дзе ў хаце свечкі, я падняўся з зэдліка. «Трасца, ліхтарык жа ёсць», – згадалася мне, і я палез у сервант, каб навобмацак адшукаць яго. Ён сапраўды хутка знайшоўся, але батарэек у ім не было. «У партфелі пакуначак новых павінен быць», – здзіўляў я сябе сваёй вострай памяццю, ды пабег з кухні ў пакой. Памяць была нагэтулькі вострай, што я тупа спатыкнуўся аб забыты ўслончык і грымнуўся на падлогу. «Шчэ не хапала сабе галаву разбіць! – бурчэў я, дэманструючы сам сабе прыкметы жыцця. – Вось так заб’ешся малады і нежанаты, а маладая судмедэкспертка заключыць, што ты на момант страты жыцця быў п’яным».

Паціху я ўзняўся з падлогі, моцна трымаючы ў руках ліхтарык. Партфель знайшоўся на крэсле. Я запусціў руку ў яго спраты і адразу ж загнаў сабе пад пазногаць пластыкавы вугалок бэйджа. «І як ты толькі з драконамі біўся, небарака?» – упікнуў я сябе, не спыняючыся шныпарыць па змесціву свайго працоўнага партфеля. Батарэйкі ляжалі на самым дне. Дастаць іх замінаў нейкі сшытак. Давялося выцягнуць яго і бязлітасна шпурнуць за спіну. Як толькі гэта было зроблена, пакой азарыўся цьмяным зеленаватым святлом. Мне цяжка было адразу вызначыць крыніцу святла. Падумалася, што на вуліцы пачаліся феерверкі. Але святло ў адрозненні ад феерверкавых успышак-пошугаў нікуды не знікала. Я павярнуўся, каб уважліва агледзіць пакой. У мяне заняло мову.

На падлозе ляжаў адкінуты мной сшытак – той самы, які перадала мне Аліса для Алёны. Ён быў разгорнуты на апошняй старонцы. Акурат з яе падымаўся слуп зялёнага святла. Пераадольваючы здранцвенне і страх, я зрабіў крок наперад. Святло не знікала. Побач са сшыткам ляжала паштоўка. Я наважыўся нахіліцца і падняць яе. Паштоўка была адрасавана мне. Селязнёва ўсё ж абхітрыла мяне, апярэдзіўшы з віншаваннямі. Яна ж не ведала, што я такі тормаз. Радасць ад атрыманай такім чынам паштоўкі не адмяняла феномен, серадовішчам якога стала мая хата.

– Ды што за фігня тут творыцца? – наўмысна гучна, каб дадаць сабе каліўца смеласці выгукнуў я.

– Можна трохі цішэй, малады чалавек, – пачуўся незнаёмы мужчынскі голас.

Мяне перасмыкнула. Сэрца шалёна закалацілася. Я гатовы быў бараніцца ад невядомага прыхадня і ўжо пацягнуўся рукой за гаршчком з кактусам, што стаяў побач на падваконні.

– Давайце толькі без гэтых глупстваў, – папрасіў незнаёмец.

Ён сядзеў насупраць мяне на крэсле. Святло ледзь выхоплівала яго аблічча з цемры. Гэта быў немалады чалавек з сівой бародкай на авальным выцягнутым твары. З-за высокага ілба ён здаваўся лысым, хаця, прыгледзеўшыся, я ўсё ж прыкмеціў рэдкія валасы. На ім быў класічны еўрапейскі гарнітур-тройка з нейкім асаблівым разнавідам гальштука-матылька са спушчанымі крылцамі. На камізэльцы пабліскваў ланцужок кішэннага гадзінніка. Я глядзеў на гэтага прыбыша і не мог зразумець, чаму той здаецца мне знаёмым.

– Хто вы такі і як сюды трапілі? – задаў я пытанне, якое за лічаныя імгненні стала па-сапраўднаму набалелым.

– Адказы, што на адно, што на другое пытанне не маюць ніякага значэння, – рашуча сказаў стары.

– Як гэта не маюць? Я зараз выклічу міліцыю. І там разбяруцца ва ўсіх значэннях, – не саступаў я.

– Забі хайло і паслухай мяне ўважліва, – не павышаючы голасу, але груба прамовіў нязваны госць. – Ніякая міліцыя сюды не прыедзе. Гэтага папросту не дазволяць.

– Хто не дазволіць?

– Тыя, хто кантралюе ўсё.

– Усё?

– Амаль усё.

– Мафія?

– Ты мысліш стэрэатыпамі. Мне інакш цябе характарызавалі, – невядомы бесцырымонна запаліў цыгару і з наўмысным смакаваннем зацягнуўся яе дымам. – Я тут, каб папярэдзіць. Не шукай ключоў, каб адамкнуць замкі таямніц, што цябе атачаюць. Не намагайся зразумець, што знаходзіцца за чарадой дзвярэй, якія сустракаюцца табе ў тваёй дарозе. Ты думаеш, што там скарб сусвету, а там сусветны бруд, выціснуты з грэшнага подуму кожнага стварэння, якое надзелена здольнасцю мысліць. На гэтым брудзе трывае ўвесь ваш свет. Ты хочаш, каб тонкая абалонка парвалася, і бруд дазвання заліў яго? Ты зычыш катастрофы гэтаму свету? Калі не, то адступіся і не рабі больш дурных крокаў.

– Мне здаецца, што вы мяне з кімсьці блытаеце, – упліснуў я сваю рэпліку. – Такое адчуванне, што ўсё са сказанага вамі, адрасавана не мне. Ад чаго я павінен адступіцца?

– Адступіся ад пошукаў тлумачэння ўсяго таго, што з табою апошнім часам адбываецца. Адступіся ад гэтай юнай дзевы, з-за якой ты руйнуеш сусветную раўнавагу.

– Ах вось яно што… – з’едліва пасміхнуўся я. – Вы хочаце, каб я перастаў кахаць Алісу? Каб я перастаў верыць у чароўную сілу кахання? У вас нічога не атрымаецца. Гэта не ваша справа і не справа тых, хто вас да мяне адправіў. Мне пляваць на тое, хто вы такія і якія мэты пераследуеце. Будзьце вы хоць чорнымі капачамі, хоць кібернетычнымі байцамі, хоць цукровымі пеўнікамі на палачцы.

– Як сабе знаеш, – не здраджваў свайму спакою прыхадзень. – У цябе ёсць яшчэ час падумаць. На жаль, зараз цябе нельга проста так узяць і выдаліць. Надта з многімі рэчамі ты пераплецены. Калі выдаляць цябе, то давядзецца выдаляць і значную частку вашай рэчаіснасці. А гэта зараз ніяк не стасуецца з планамі тых, мяне сюды накіраваў. Але дай веры, яны пільна сочаць за ўсім, што вакол цябе адбываецца. І як толькі праграмны код стабілізуецца, увасобленая ў табе памылка будзе знішчана.

Стары замаўчаў. У чарговы раз ён зацягнуўся дымам цыгары і пусціў з рота некалькі дымных колцаў. Мае вочы сцяў невыцерпны гарачы боль.

34.

Я рэзка прахапіўся з падлогі і разгледзіўся. У пакой урывалася дзённае святло. За вакном павольна падаў снег. У хаце, апроч мяне і кактуса, што стаяў на падваконні, нікога не было. Аднолькава не было і слядоў нядаўняга перабывання кагосьці старонняга. Я нават абнюхаў крэсла і абшарыў падлогу пад ім, ці не засталося паху і попелу цыгары, якую паліў дзіўны незнаёмец. Але і тут мае высілкі выявіліся пустапарожнімі. Тады мне згадаўся сшытак Алёны Караблёвай. На падлозе яго не было. Ён знайшоўся у маім партфелі. Я паспешліва пагартаў яго. Ніякай паштоўкі. Толькі на апошняй старонцы быў старанна выведзены надпіс «Муся». Я збянтэжана паматляў галавой. Выходзіла, што і паштоўка ад Алісы, і зялёнае святло, і старэча з сівой бародкай мне проста прытрызніліся.

Я паглядзеў на гадзіннік. Была дванаццатая гадзіна дня. Я ўключыў кампутар і падлучыўся да інтэрнэту. Вэб-сёрфінг павінен быў мяне супакоіць. Паштовая скрынка не мела новых пасланняў ці апавешчанняў. Блогі або драмалі, або крычалі пра лайно апошняга навагодняга айчыннага тэлем’юзікла. Бальшыня сайтаў, якія я звычайна наведваў, не абнавіліся. Мой сёрфінг ператвараўся ў боль галавы. Да таго ж мяне не пакідалі думкі пра словы прытрызненага незнаёмца і, вядома, пра Алісу. Я плюнуў і пакінуў сеціва.

Дужа карцела патэлефанаваць Селязнёвай. Дрыготкімі пальцамі я набраў яе хатні нумар. Слухаўку на тым канцы паднялі адразу. «Алё», – пачуўся пазнавальны голас маёй вучаніцы. У мяне пацьмянела ў галаве, і я не здолеў выраніць ні аднаго гуку. «Алё, – нязлосна паўтарыла дзяўчына. – Так і будзем маўчаць? Муся, гэта ты? Муся, не маўчы. Не маўчы». Мяне калаціла, але я захоўваў цішу. Нават дыхаць баяўся. «Ну, як хочаш», – аб’явіла Аліса і паклала слухаўку. Пачуліся гудкі. Ім у такт адгукалася пульсаванне ў маіх скронях, па якіх каціліся цяжкія кропелькі поту.

Я адклаў слухаўку, пашлэпаў на кухню і адкаркаваў некранутае надоечы шампанскае. Вялікі келіх з ім быў прагна асушаны мною, як палескія балоты пры камуністах. З бляхі я зняў рукою кавалак халоднага мяса і закінуў сабе ў пашчу. Грунтоўна абедаць не хацелася, але заесці п’янкія бурбалкі было трэба.

Вярнуўшыся ў пакой, я зноў узяў тэлефон і зноў набраў той самы нумар.

– Алё, – як і ў папярэдні раз слухаўку падняла Аліса.

– Добры дзень. А Алісу Селязнёву можна пачуць? – напусціў я ў голас дзелавое нейтральнасці.

– Вы яе слухаеце, Эрнест Скіргайлавіч, – весела прагаварыла дзяўчына.

– Пазнала? Гэта добра, – заўсміхаўся я.

– А як гэта вы надумаліся мне пазваніць?

– Вось вырашыў яшчэ раз павіншаваць цябе з Новым годам.

– Дзякуй. Вас таксама яшчэ раз.

– Вельмі прыемна.

– Мне таксама. Кранутая вашай sms’кай. Шчыра.

– А па электронцы паштоўку атрымала?

– Так.

– І як?

– Не спадабалася. Страшная яна нейкая. Такое адчуванне, што з той дзяўчынкай вось-вось здарыцца бяда. Аж дрыжыкі працінаюць. Не дасылайце мне болей такіх тужлівых паштовак, – яна казала зусім сур’ёзна, але, здавалася, падбірала словы, каб не надта ўджаліць мяне.

– Ну, прабач, калі ласачка. Я не хацеў цябе напужаць. Прабачыш?

– Прабачу. Але глядзіце, не паўтарайце сваёй памылкі.

– Не буду, – я не ўстрымаўся ад усмешкі.

– Чаму смеяцеся?

– Ведаеш, я ледзь не згубіў Алёнін сшытак, – схлусіў я, спрабуючы знайсці масток да патрэбнай мне тэмы.

– О, вы напэўна так добра свята адзначалі, – адчулася Алісіна ўсмешка.

– Пра маё святкаванне лепш не згадваць. Барада, а не святкаванне. Сшытак жа незнарок паклаў на паліцу са старымі часопісамі. А потым ніяк не мог знайсці.

– Спадзяюся, што не пошукі сшытка сапсавалі вам свята.

– Не, Аліса, тут было іншае, – выпінаючы неахвоту развіваць гэтую лінію гутаркі, прамовіў я і адразу ж спытаўся пра цікавы для мяне момант: – Скажы, а што значыць слова «Муся»?

На тым канцы павісла колькісекунднае маўчанне. Дзяўчына яўна спрабавала сабрацца з думкамі. Урэшце яна не знайшла нічога лепшага, як проста задаць наўзаем сваё пытанне:

– А адкуль вы яго ўзялі?

– Мог бы сказаць, што са старых беларускіх хронік, але ты не паверыш, – вырашыў злёгку пажартаваць я, каб збольшага ўтаймаваць падазронасць, якая адчувалася ў голасе вучаніцы.

– Не паверу. Дык адкуль? Вы ўжо званілі мне сёння? Хвілін пятнаццаць-дваццаць таму?

– Я? Адкуль ты ўзяла? – мабілізаваў я ўсё сваё акторскае майстэрства, каб надаць інтанацыі максімальную колькасць здзіўленасці.

– Ды быў тут адзін незразумелы званок… Ну, бог з ім… – неяк меланхалічна прашаптала Селязнёва і ў чарговы раз паўтарыла сваё пытанне: – Адкуль вы пра Мусю ведаеце?

– У сшытку Алёны прачытаў.

– Аааааа, – трохі расчаравана, але адначасова з палёгкай зацягнула мая суразмоўніца. – Гэта я люблю панапісваць усюды.

– Ты так называеш свайго хлопца? – насмеліўся без віхлянняў высветліць я.

– Бывае, што і хлопца. Але часцей сябе саму. Ці Алёнку. Усё ад настрою залежыць. Калі настрой мусічны, то магу ўсіх навокал так называць.

– Усіх чыста?

– Уга.

– І мяне? – не ўтрымаўся я.

– Эрнест Скіргайлавіч, перастаньце. Давайце не будзем вяртацца да старой песні, – захвалявалася Аліса, пакідаючы маё пытанне без адказу.

– Добра, добра. Ты толькі не злуйся.

– Я не злуюся, – паспакайнелым голасам сказала яна. – Проста не хачу вяртання да той тэмы. Я не хачу, каб наша сяброўства сапсавалася.

– А мы сябры? – спытаўся мой тысячагадовы сум на плячах стогаловае адзіноты.

– Што за пытанне! Канечне, сябры. Я думала, што гэта нават не абмяркоўваецца.

– Ну, то добра, – выціснуў з сябе я, адчуваючы, як сэрца пакрылася шэранню.

– Ой, прабачце. Мне тут на мабільнік тэлефануюць. Да пабачэння.

– Так. Да пабачэння. Пабачымся ўжо ў школе. Пасля вакацый.

Я паклаў слухаўку. Мне было ні добра, ні кепска. «Муся», – буркнуў я і павадзіў мышкай, каб вывесці манітор з ашчаднага рэжыму. Ледзьве гэта было зроблена, як пачуўся трэск і манітор згас, не падаючы ніякіх прыкметаў жыцця. Адчуўся выразны пах дыму. «Монік згарэў», – уголас канстатаваў я, і на маіх вачах з’явіліся сапраўдныя слёзы. Калі б у тую секунду, я быў не Эрнестам Баластоўскім, а чарцяняткам №13, што атрымала хатнім заданнем здабыванне слёзаў, то на такую-сякую троечку па пяцібалцы расстарацца атрымалася б. «Ты забыў, што чарцянятка №13 мусіла здабыць не ўласныя слёзы, а слёзы іншых чарцей, – нагадвала маё альтэр-эга. – Таму ні пра якую троечку не можа нават і гаманы быць». Згарэлы манітор у першы дзень новага года. Што можа быць горш для чалавека шчыльна звязанага з віртуальным светам!

Я прыкінуў, колькі ў мяне вольных грошай. Ні так, ні гэтак на новы манітор патрэбнай сумы не набіралася. Толькі ладныя адкладанні з двух заробкаў маглі вырашыць праблему. Але гэта азначала двухмесячнае перабыванне без кампутара і інтэрнэту. Адна толькі думка пра гэта вар’явала мяне, як старога летапісца адсутнасць новых падзей. Прадаць нешта непатрэбнае было немагчыма. Бо ўсё непатрэбнае, што нехта хацеў бы купіць, я даўно запрадаў. Падзарабіць грошай нейкім іншым чынам здавалася неверагодным. Пайсці грузчыкам у порт? Толькі не з маёй навучальна-выхаваўчай нагрузкай. Стаць распаўсюднікам парфумы? Толькі не з маёй майстэрскай здольнасцю быць зусім непераканаўчым. Прадацца ў сексуальнае рабства якой-кольвек шамаханскай царыцы? Толькі не з маральным законам ува мне.

Марнеючы ад безвыходнасці, я апрануўся і пацягнуўся на двор. На вуліцы ўсё яшчэ сняжыла. Я любіў снег. Асабліва ў тыя рэдкія хвіліны, калі нікуды не трэба было спяшацца. Я раскашаваў ад мажлівасці проста схаваць рукі ў кішэні і бязмэтна крочыць па горадзе. Крочыць праз снегавую кудасу насустрач лёсу, які хаваўся за гэтымі дрэвамі і вунь тымі шматпавярховікамі. Хаваўся, таіўся і амаль ніколі не з’яўляўся проста перад маімі прымружанымі вачыма, акрамя тых рэдкіх выпадкаў, калі лёс пераапранаўся ў быкаватага мінака, што нібыта з-пад зямлі паўставаў з адвечным пытаннем: «Слыш, братан, закурыць не будзет?» і, чуючы маё абыякавае «не», знікаў гэтак жа раптоўна, як і з’яўляўся. Я глядзеў на пусты рынак, вакол якога сноўдалі самотныя ахоўнікі ў бушлатах з надпісам «Fobos» на спіне. Я глядзеў на белае поле, якое падарыла гораду зіма, скуўшы лёдам і засыпаўшы снегам вялікае возера, на беразе якога некалі жылі магутныя волаты. Я ўзіраўся ў румянец новабудоўляў і бледнатварасць мікрараёнаў, што дасягнулі свайго паўналецця. Я з насцярогай касавурыўся ў сотню люстэркаў лядовага палацу, баючыся памножыць тым самым свой унутраны неспакой.

Да палацу шыбавала купка моладзі. Хлопцы і дзяўчаты гучна гаманілі, жартавалі, смяяліся. Ад іх веяла тэрабайтамі шчасця. Толькі веяла. Але ні каліўца таго шчасця не перадавалася мне. Я паспяшаўся, як мага хутчэй адвярнуцца ад моладзевай кампаніі, каб лішні раз не зайздросціць. Тым часам мой бакавы зрок ухапіў сярод той кампаніі постаць, што здалася неверагодна знаёмай. Не паспеў я павярнуць галаву, як пачуўся гучны дзявочы голас: «Муся! Перастань так жартаваць». Аліса Селязнёва звярталася да нейкага хлопца, які да гэтага расказваў нешта смешнае. Я апанурыўся. Я нічога не мог зрабіць. Кінуць дзяўчыне «прывітанне» і выклікаць непатрэбныя роспыты з боку яе знаёмцаў? Падыйсці да смехуна і без тлумачэнняў тыцнуць яму ў мардагляд, каб зняславіцца і пахаваць апошнія сімпатыі Алісы да мяне? Не. Не. Яшчэ раз не.

Я зноў, на гэты раз вельмі рэзка, адвярнуўся ад кампаніі. Галасы за спінай сцішыліся. Стала зразумела, што Аліса пазнала мяне і папрасіла астатніх не прыцягваць лішняй увагі. Я крочыў далей, падспудна спадзеючыся, што дзяўчына мяне аклікне. Але з кожным крокам мае прывідныя надзеі знікалі пад ценямі мікрараённых гмахаў. Я ішоў праз снег, як праз бясконцую чараду кулісаў. Мне здавалася, што яшчэ крыху і дарога мяне выведзе на тэатральную сцэну і я скажу пару ласкавых словаў гледачам. Аднак кулісы ўсё не сканчаліся і не сканчаліся.

Я крочыў і крочыў. Сам-насам з самотаю, якая вычварным чорным птахам сядзела на маім плячы, заклікаючы цемру хутчэй ахінуць зямлю. З-за снегу цяжка было адрозніць, ці змяніўся дзень вечарам, ці дзень адразу праз вечаровы карак скочыў у абдоймы ночы. Раз-пораз я ўздымаў галаву ўгару. Белы халодны порах хаатычна ападаў мне на твар. Мне мроілася, што разам са снегам з неба падаюць зоркі. Мне трызнілася, што неба плача зоркамі, якія зрынаюцца з вышыні. Зрынаюцца не ў сумёты, а ў мярлог маёй няўдачы. У гняздоўе маёй бесфартуннасці. У эпіцэнтр майго няшчасця.

Я адчуваў сябе пакінутым людзьмі і багамі. Птах самоты праз кожны мой крок паўтараў мне на вуха: «Грэшны. Ты не ўбачыў – Бог даваў шанц». Я маўчаў, намагаючыся не думаць пра сэнс гэтых словаў. Я пазіраў то на куламесу перад сабой, то на роспачную адсутнасць дарогі пад нагамі. Мне хацелася развучыцца думаць. Мне хацелася развучыцца ўспамінаць. Мне хацелася рушыць праз снег з зусім пустою галавой. Сэрца невыцерпна трапятала ў грудзях. І разам з гэтым трапятаннем з мяне выпраменьваўся крык. Мае вусны былі сціснутымі. Крычала мая душа. Крычала пра тую, каго я кахаў. Пра тую, якая была так блізка і так далёка. Пра яе ўсмешку. Пра позірк. Рукі. Валасы. Зморшчаны у прытворнай незадаволенасці носік.

Думкі імчалі няспыннай ракой. Калі б я паспрабаваў даць ім увасабленне ў словах, то апошніх мне папросту не хапіла б. Калі б я паспрабаваў сабраць іх у звязныя сюжэты, то апошнія мала чым адрозніваліся б ад гісторыі хваробы якогась вар’ята з творчымі прэтэнзіямі. Я ўхапіўся аберуч за слова «вар’ят» і стараўся разбіць яго, стукаючы то аб бліжэйшы слуп, то аб праезную частку, вольную ад снегу. Нічога не атрымлівалася. Я адкідваў гэтае слова далёка ў бок ад сябе і ўцякаў, куды толькі неслі ногі. Але яно бегла за мной, нібы ласкавы шчанюк, якому карціць пазабаўляцца з гаспадаром. Праўда, бег яго адбываўся з пераменлівым поспехам. Калі ля млынкамбінату яно яшчэ хапалася зубамі за мае калашыны, то да сабору яно не даімчала, збочыўшы ў кірунку «Русского трактира». Усвядоміўшы, што знаходжуся ў цэнтры горада, я раптам зусім рацыянальна разважыў, што мой шпацыр зацягнуўся, і прыспеў час вяртацца дадому.

35.

Святочныя выходныя скончыліся. Я прыйшоў у школу, зусім забыўшы, што абяцаўся падрыхтавацца да паседжання метадаб’яднання. Чарговая непадрыхтаванасць пагражала выклікаць у Данцовай каласальную незадаволенасць, якую можна было замерыць толькі ў кілатонах магутнасці не самай маленькай ядзернай бомбы. Давялося нешта прыдумляць проста з моста.

Павітаўшыся з Мятлікавай, я папрасіў яе ўзяць крэйду і вывесці на дошцы тэму. Яна без пытанняў дастала кавалак крэйды і зацікаўлена зірнула на мяне. «Міжпрадметныя сувязі як сродак пазітыўнай сублімацыі фрустрацыйных рэцыдываў негатывацыі навучальнага дыскурсу ў вучняў сярэдняга і старэйшага звяна», – прадыктаваў я з галавы. Галіна старанна запісвала слова за словам, здзіўлена касавурачыся на мяне.

– Ну, ты і намудрыў, – па-сястрынску паўшчувала яна. – Навошта так наварочана?

– Каб у Зінаіды Львоўны раз і назаўсёды адпала ахвота чапляцца да мяне з рознымі прыдзіркамі, – адказаў я.

– Ой, божачкі! Эрнесцік, ды яна і так у курсе, што ты разумны хлопец. І ўся школа ў курсе. Гэта ніхто ў педкалектыве не аспрэчвае. І тое, што ты чалавек настрою, таксама ўсе ведаюць. Вось Зіна і мяркуе трохі падшліфаваць цябе. Хоча, каб ты быў больш самадысцыплінаваным. Каб нягледзячы на асабістыя клопаты, ты ў прафесійным сэнсе быў заўжды на вышыні. Фэрштэйн?

– Франкенштэйн. Не трэба мне ейных напільнікаў і наждакоў. Няхай свайго мужа шліфуе, колькі хоча. А да мяне хай не чапляецца.

– Прывітанне, калегі, – у клас увайшла Данцова з даволі прыязным выглядам і усмешкай. – Хто там да цябе ўжо чапляецца? Нябось, як заўжды, выпускніцы? Глядзі асцярожна, а то акальцуюць цябе, саколіка.

– Дагэтуль не акальцавалі, не акальцуюць і зараз, – максімальна абыякава адрэагаваў я, цешачыся пра сябе, што завуч не пачула, пра што насамрэч перад тым ішла гаворка.

– А як там твая Цыпіна? – ні ў плот ні ў азярод спытала яна і нарэшце кінула позірк на дошку, ад чаго адразу забылася пра пытанне і, ледзьве не прысвіснуўшы выгукнула: – Вось гэта тэмачка! Ты з інтэрнэту яе сцягнуў?

– Не, мне яе Цыпіна ўсю навагоднюю ноч на вушка нашэптвала, – не вытрымаў я, шалеючы ад непрыхаванага недаверу Данцовай. – Тут хоць калі-небудзь перастануць з мяне дурня рабіць?! Зінаіда Львоўна, я да вашага ведама гэта тэмай валодаю дасканала. Мне не толькі тэкст выступу, а нават тэзісы не патрэбныя. Я ўсё выкладу проста так. І зраблю гэта ідэальна. Ці вы зноў пачняце сумнявацца ў маіх здольнасцях?

– Эрнест Скіргайлавіч, даражэнькі, я анічуць не сумняваюся ў тваіх здольнасцях. Прабач, калі ляпнула нешта не тое, – замірэнчым, амаль ласкавым, тонам адказала на мой шал яна.

Гэты тон трохі супакоіў мяне. Але цалкам распружвацца не было прычын. Данцова збіралася прысутнічаць на паседжанні, і паказаць ёй на дзверы я ніяк не мог. Калі праз хвіліну падышлі каляжанкі – настаўніцы геаграфіі, я папрасіў усіх прысутных заняць месцы за партамі. Шаблонным афіцыйна-дзелавым стылем я выказаў прывітанне з абавязковым віншавальным інгрэдыентам, а потым выразна, як радок новалацінскай паэмы, агучыў назву тэмы. «Геаграфіні» здумлена пераглянуліся і запытальна зірнулі спачатку на Мятлікаву, а потым на Данцову. Тыя адно паціснулі плячыма і кіўнулі ў мой бок, маўляў пан-гаспадар сам вырашае і пярэчыць яму сэнсу няма.

Я пачаў выступ. Я выдаваў цытаты, якія прыпісваў чарадзе разумных людзей ад Гесіёда да Чака Паланіка, хаця насамрэч яны браліся мной з ніадкуль. Але і гэтага мне здалося мала, і я стаў цытаваць філосафаў і педагогаў, якіх увогуле ніколі не існавала. Я кідаўся імёнамі Пісістрата Спартанскага і Лукрэцыя Капуанскага, Ансельма Ёркшырскага і Тамаша Гасконскага, Міладрага Бялградскага і Марцэліюша з-пад Канатопу. Я закатваў вочы і пырскаў слінай, гаворачы пра «імпліцытную экстрапаляцыю культуралагічных фрэймаў на ўзроўні перфараторнай сугестыўнасці індывідуалістычных маркераў» і «сенсорна-латэнтную квазімаргіналізацыю адаптыўных інсайдаў праз спекулятыўную біфуркацыю нятоесных дэзынтэграцыйных мностваў». Я крычаў мала не на экстатычным уздыме, што ніякіх міжпрадметных сувязей мы рэалізаваць не зможам, пакуль не станем трымацца правіла МУСЯ, ля вытокаў якога стаяў сам Францішак Скарына, а ў сучаснай педагогіцы развіў амерыканец славянскага паходжання Пітэр Белабокін. «Што яшчэ за МУСЯ? Ты часам не здзекуешся з нас?» – чыталася ў спалоханых вачах каляжанак, якія збольшага мужна трывалі маю прамову. Я падскочыў са свайго месца, схапіў крэйду і вывеў на дошцы гэтыя чатыры літары. «МУСЯ – гэта не пусты гук, – пафасна цвердзіў я. – МУСЯ ёсць нашым адзіным шляхам да поспеху. М – гэта наша майстэрства. У – гэта нашыя ўменні. С – гэта наша стараннасць. Я – гэта якасць нашай работы».

У дзверы пастукалі. Каляжанкі з палёгкай уздыхнулі. Сакратарка спыніла мой выступ кароткім выбачэннем і просьбаю тэрмінова завітаць у кабінет дырэктара. Пасля гэтай фразы твары каляжанак засвяціліся сапраўдным шчасцем.

– Ідзіце, Эрнест Скіргайлавіч, – усміхнулася Данцова. – Мы тут пасядзім і абмяркуем ваша цікавае выступленне.

«Ведаю, як вы будзеце яго абмяркоўваць», – карцела сказаць мне, але знайшоў магчымасць напяць на твар падобную данцоўскай усмешку і строга наказаў:

– Я абавязкова правяду тэст для кожнага члена МА па разгледжанай праблеме. Таму спадзяюся, што ваша абмеркаванне будзе сапраўды плённым.

«Бач, сапраўдны загадчык метадаб’яднання», – пачуў я сцішаны голас адной з настаўніц геаграфіі, калі дзверы за мной амаль зачыніліся. Я чмыхнуў і няспешна пабрыў па прастылых слядах імклівай сакратаркі. За вокнамі на баскетбольнай пляцоўцы, што ляжала пад снегам, бегалі тры дзевяцікласніцы. Яны проста па-дзіцячы дурэлі, кідаючыся не вельмі ўдалымі снежкамі, штурхаючы адна адну ў сумёты. Яны смяяліся. Яны цешыліся. Яны даставалі фотаапараты і тэлефоны з камерамі, каб зафіксаваць уласнае шчасце. Я лавіў сябе на думцы, што зайздрошчу ім і іх бесклапотнасці. Я адвёў погляд ад вакна і рэзка паскорыў хаду.

– Добры дзень, Руслан Альгердавіч. Выклікалі? – нерашуча спыніўся я ў прачыненых дзвярах дырэктарскага кабінета.

– Добрага здароўечка, Эрнесце. Заходзь, зачыняй сенцы і сядай на тое крэсла, што на цябе глядзіць, – у голасе дырэктара не было ніякіх прыкметаў таго, што мяне збіраюцца чыхвосціць. Гэта мяне злёгку абнадзеіла. Я ўсеўся і аддана глядзеў на кіраўніка.

– Тут два пытанні да цябе, – пасля пэўнай паўзы прамовіў ён. – Па-першае, мы збіраемся дванаццатага чысла арганізаваць карпаратыўную вечарынку ў якім-небудзь рэстаранчыку ці кафэ. Да цябе будзе просьба не адмаўляцца ад удзелу. Сам разумееш, калектыў пераважна жаночы. Трэба, каб мужыкі не праігнаравалі мерапрыемства. Хай сабе, як той казаў, гендэрны дысбаланс, але ўжо не такі прыкметны. Улавіў?

– Так, так, – хітнуў галавой я, успамінаючы, як пах дым майго манітора.

– Вось. Я на цябе спадзяюся. І разлічваю, што праспяваеш для калег якую-небудзь добрую песню.

– Руслан Альгердавіч, разумееце, у мяне зараз з грашыма зусім туга, – нясмела выціснуў з сябе я.

– Ну, дык аванс пятага будзе. Управішся, – падбадзёрваў мяне дырэктар.

– Я збіраўся адкласці аванс на адну рэч.

– Ну, дык адкладвай, раз такая справа. Я на рэстаран грошы за цябе сам унясу. Як будзе магчымасць, то потым аддасі. А як не будзе, дык можаш лічыць гэтыя грошы падарункам.

– Ой, мне ж няёмка, – стаў сыходзіць на бурачковы колер я.

– Няёмка на столі спаць, бо коўдра падае, – усмешліва адрэзаў кіраўнік. – Так што чакаю на вечарынцы з музычным нумарам.

– Дзякуй. А якое другое пытанне?

– Па сутнасці, яно не другое, а першае. Але нічога. У гарадскім аддзеле вельмі прасілі, каб ты і Алеся Рыбанька правялі гарадскі фінал «Настаўніка года». Ваш тандэм вядучых, як ты разумееш, ужо заўважыла кіраўніцтва. Таму трэба апраўдаць аказаны давер. Кідай усе гэтыя паседжанні МА, педсаветы і іншае дабро. Перад табой гэтымі днямі ляжыць зусім іншая задача – больш важная, чым наша звычайная працоўная бягучка. Таму ў школе можаш не з’яўляцца аж да сканчэння вакацый. Алеся Сяргееўна ўжо ў курсе. Яна ведае, куды вам зараз трэба ісці, каб атрымаць сцэнар і пачаць рэпетыцыю. Фінал, дарэчы, заўтра-паслязаўтра. Уразумеў?

– Так, – выпусціў я гэтае кароткае і няпэўнае слова з трохі засмяглага рота. Я не ведаў, радавацца мне ці сумаваць ад гэтых навін.

– Ды не журыся ты. Усё будзе добра. Не вешаць нос, гардэмарыны! – Руслан Альгердавіч зноўку працаваў на падбадзёрванне. – Як там твае гаўрыкі з 11 «А»? Нічога новага не зачмуцілі?

– Дакладна не ведаю. Але мусіць без здарэнняў, – развёў рукамі я.

– Мусіць за лытку ўкусіць, – нагадаў ён адзін з варыянтаў народнае мудрасці. – А класны кіраўнік павінен валодаць дакладнай інфармацыяй аб усіх вучнях. Трымаць руку на пульсе ўсіх падзей, што адбываюцца з вучнямі ў класе і па-за ім. Тым больш, калі гаворка ідзе пра такіх вісусаў, як вашы. Зараз ідзіце на рэпетыцыю, а ўвечары будзьце ласкавы абтэлефанаваць сем’і ўсіх вучняў па спісе і далажыце мне пра вынікі сёння ж. Усё ясна?

– Так, – паўтарыў я, спрабуючы адлюстраваць на твары нешта падобнае на радасць.

Выйшаўшы з кабінета дырэктара, я ў канцылярыі ўбачыў Рыбаньку. Яна сустрэла мяне задаволенай усмешкай.

– Я вас ужо зачакалася, Эрнест Скіргайлавіч, – літаральна прамурлыкала Алеся і, зрабіўшы пацягушкі, як котка, какетлівым жэстам запрасіла мяне ісці следам за ёй.

Хоцькі-няхоцькі мне давялося кіравацца за Рыбанькай, быццам кэралаўскай Алісе за мітуслівым трусікам.

36.

Рэпетаваць у той дзень асабліва не давялося. Ветлівая жанчына запрасіла нас з Алесяй у кабінет, усадзіла на крэслы і на пэўны час некуды знікла. Мне было няёмка сядзець у маўчанні. Але тэмаў для размовы з каляжанкай чамусьці ніяк не знаходзілася. Яе наўрад ці зацікавіла б абмеркаванне творчасці Умберта Эка або змест апошніх альбомаў Rammstein. Рыбанька глядзела на мяне, амаль не адрываючыся. Адно што толькі вочы яе раз-пораз заплюшчваліся на імгненне, дазваляючы мне ацаніць сілу ўзмаху яе веек. Праз пэўны час я стаміўся ад мулкасці нашага ўзаемнага бязмоўя і вырашыў зачапіць каляпсіхалагічную тэму.

– У цябе дэжавю бывае? – спытаў я.

– Бывае. Асабліва тады, калі сэксам займаюся, – хітра заўсміхалася яна.

Мне стала зразумела, што працягваць гаворку сэнсу не было. На мой паратунак вярнулася гаспадыня кабінету. Яна была па-ранейшаму ветлівай, але адчувалася, што нешта яе напружвае. Неўзабаве высветлілася прычына гэтаму: нашу частку адказны чалавек прывёз на дыскеце, а яна (ліха яе бяры!) чамусь не чыталася. Я паводзіў сябе сціпла і пра наяўнасць, калі не электроннай пошты, то прынамсі флэшак удакладняць не стаў.

Праз гадзіну сцэнар прывезлі на кампакт-дыску. Усе заўважана павесялелі. Гаспадыня кабінету спадарожна ўносіла патрэбныя праўкі, расстаўляла націскі ў прозвішчах, рабіла акцэнты на тыя моманты, якія маглі быць для нас незразумелымі або спрэчнымі. Потым сцэнар быў выведзены на друк і мы атрымалі па належным асобніку.

– Парэпетуем? – прапанаваў я.

– Сябры, я думаю, што вы прафесіяналы сваёй справы, і ўсё зробіце, як мае быць, без рэпетыцый, – заўважыла гаспадыня. – Проста пачытайце сёння дома некалькі разоў. А заўтра больш канкрэтна зарыентуемся на мясцовасці.

Яна назвала месца і час сустрэчы, нагадала пра парадны выгляд. На тым мы і развіталіся.

Адчуванне няёмкасці абвастрылася. Рыбанька ішла побач са мною і ціхенька, але ўдаленька напявала:

Самое сладкое место на теле

Будем искать с тобой в нашей постели.

Мае мазгі распухалі што ад яе спеваў, што ад намёкаў, якія былі ў іх закладзеныя. Мы выйшлі на вуліцу і як толькі апынуліся каля скрыжавання, я паспяшаўся сказаць каляжанцы: «Да пабачэння».

– Чакай. Куды ты так хутка ляціш? Няўжо анікуды дзевушку не прыглосіш? – з пэўным расчараваннем пацікавілася яна і, як бы мімаходзь, нагадала: – «Агні святога Эльма» блізка…

– Алеся, колькі можна мяне правакаваць? – не стрываў я. – Што за пазіцыя такая, крапаць мне на мазгі? Думаеш, кропля камень точыць? Дык ведай, што не ў гэтым выпадку. Можаш хоць сто разоў сказаць слова «сэкс», але саладзей ад гэтага на сэрцы не стане. Ты для мяне толькі каляжанка. Прывабная. Цікавая. Часам гумарная. Але толькі каляжанка. Разумееш? Я з задавальненнем вёў і буду весці з табой якія заўгодна канцэрты. Але я ніколі не спакушуся на твае чары. Чуеш? Ніколі. Таму кінь, калі ласка, усе гэтыя свае выкруты.

– Але чаму? Я не магу зразумець, чаму ты такі, – без слёз, але досыць узрушана гаварыла Рыбанька. – Усе мужыкі толькі і глядзяць, каб іх пальчыкам пазвалі. А тут за цябе рукамі і нагамі спрабуеш ухапіцца, а ты адбрыкваешся, як конь незацугляны. З выгляду ж нармальны мужчына. Але ж вось сядзіць у табе нешта нейкае. Куленепрабівальнае.

– Ааа, дык ты на мяне кулі рыхтуеш? Стрэльнуць хочаш? – зачапіўся я за яе апошняе слова. – Нічога не выйдзе. Хоць ты цэлы аўтаматны ражок у мяне разрадзі. Калі ж вы ўсе сцяміце, што не дзейнічаюць на мяне вашы кулі. Прабіваюць, але не дзейнічаюць. Хапайся за мяне што рукамі, што нагамі, што губамі. Вынікам усіх гэтых захадаў будзе адно і толькі адно – паражнеча. Змяніць што-небудзь на сваю карысць ні табе, ні тваім канкурэнткам не ўдасца. Калі хочаш, можаш лічыць гэта наступствам ліхога чараўніцтва ці проста маім дуронствам.

– Губамі? – нібыта нічога іншага і не чула, перапытала каляжанка. – А раптам атрымаецца?

Яна паспрабавала мяне абняць і пацягнулася вуснамі да маіх вуснаў, разлічваючы, што я не вытрымаю такой напорыстасці і хаця б на палымяны пацалунак пагаджуся. Я не стаў яе рэзка адштурхоўваць, у звычайнай для сябе манеры адвярнуў свой твар і трохі адкінуў назад галаву. Яе вусны злёгку чыркнулі мне шчаку. Побач пачуўся надта знаёмы смех. Я разгледзіўся і ўбачыў, што недалёка з усмешкамі на тварах стаялі і махалі мне рукамі Лера Булатнікава і Алёна Караблёва. Я паспрабаваў усміхнуцца ў адказ і кіўнуў дзяўчатам на знак прывітання. «Да заўтра», – крыўдліва шпурнула мне Рыбанька і рушыла ўніз па вуліцы. Вучаніцы адразу ж рушылі да мяне.

– А вы класна цалуецеся, – заўважыла Алёна, агучыўшы фразу, якую мусіла б сказаць Лерка. Але тая пасля выпадку ў тэатры вырашыла прамаўчаць, хаця ў вачах чыталася выразная хітрынка.

– Як там Лондан? – таропка змяніў я тэму.

– Стаіць, – усцешана адказала Алёна.

– У гэтым сэнсе ён мала чым адрозніваецца ад нашага Галацічаску, – пажартаваў я і палез у партфель па сшытак Караблёвай. – Вазьмі. Гэта табе Аліса перадала. Яна збіралася кудысь з’язджаць.

Алёна падзякавала, паведаміла, што яны паспелі ўжо зазірнуць у школу і мяне там не знайшлі. А пра Селязнёву яна сказала коратка:

– З’ехала ў Раўбічы. Катацца на лыжах.

– З бацькамі? – не стрымаўся ад удакладнення я.

– Неа, – паматляла галавой дзяўчына з адчувальнай неахвотай, быццам не дужа жадала размаўляць пра гэта.

– Ясна. З хлопцам. Прабач за дурное пытанне, – як мага больш нейтральна адрэагаваў я і зазбіраўся адкланяцца.

– А вы самі ў яе спытайце, – сарвалася з Лерчынага язычка. – Пазваніце ці на мэйл скіньце.

– Як-небудзь разбяруся. Чао, дзяўчынкі, – не стаўшы развіваць тэму, я вырашыў хутчэй сысці.

Вучаніцы ў збянтэжанасці развіталіся. Я адчуваў ніякаватасць, якая агарнула Алёну, але не мог даўмецца пра яе сапраўдную прычыну. Ці то Аліса забараніла казаць, ці то Алёна сама не хацела трывожыць мяне падрабязнасцямі. У кожным разе і адна, і другая версія, як і апошняя рэпліка Булатнікавай, сведчылі пра тое, што дзяўчыны нешта ведаюць пра маё стаўленне да Алісы. Зрэшты, і гэта здагадка была адно маім прызнаннем сакрэту Палішынеля. Мне раптам падумалася, ці не з’яўляўся паджылы барадач і да Селязнёвай з тым самым пагрозлівым папярэджаннем. Але ў нашай з ёй тэлефоннай размове не было нават намёку на гэта.

Я выцяг мабільнік і набраў нумар Белікава. Нядаўні старшыня «Вытокаў» на маю просьбу пракансультавацца наконт асобы Апалінара Ідэльфонса Селезня адказаў з натхнёнай зацікаўленасцю. Ён павіншаваў мяне з выхадам «Залатых дуляў Гесперыд». На маю падзяку і прапанову сустрэцца сёння ж ён трошкі замяўся. Прычыняць знаёмым лішні дыскамфорт я ніколі не любіў. Таму настойваць на тэрміновай сустрэчы не стаў, папрасіўшы выдзеліць мне пару гадзін бліжэйшымі днямі, апрача тых, калі мне давядзецца быць занятым у «Настаўніку года».

– О, Баластоўскі! Ды ты па хадзе падковы зрываеш адразу ва ўсіх жыццёвых накірунках. І ў творчасці, і на прафесійнай ніве. Яшчэ б жаніўся з талковай дзеўкай, дык поўны камплект быў бы, – не зусім слушна ацаніў становішча Ян.

– Бяру прыклад з цябе, – адказаў я з празрыстым намёкам, які і намёкам было называць цяжка.

Заімшэлы халасцяк Белікаў адрэагаваў на гэта іранічным смяшком. Такім самым смяшком, якім часта даводзілася злоўжываць мне.

Дома я на хапка прыгатаваў супу. Пасёрбаўшы гарачанькага, аўтаматычна рушыў да кампутара і збіраўся яго ўключыць. Але ўчасна апамятаўся і з горыччу вылаяўся. Дастаў з партфеля сцэнар «Настаўніка года», па дыяганалі прабегся вачыма і нядбала кінуў тэчку з аркушамі на стол. Дастаў з паліцы першую-лепшую кнігу (ёй апынуўся зборнік апавяданняў Маркеса) і спрабаваў чытаць. Чытанне не ішло. Літары складаліся ў словы, а словы ў сказы, але не нараджалі ніякага сэнсу. Яны проста плылі сабе перад маімі вачыма тады, як у галаве віравалі думкі далёкія ад задумы вялікага лацінаамерыканца. Вярнуўшы кніжку на паліцу, я рызыкнуў уключыць радыё. У пакой імгненна ўварваліся тры акорды махровай тутэйшай папсы:

Муся, Мусечка моя!

Как же я люблю тебя!

Мяне перасмыкнула не толькі ад уласна поп-безгустоўнасці (іншым разам я вытрымліваў і не такое). Мяне перасмыкнула ад таго, што я пачуў слова «Муся». Яшчэ адно насланнё, якога мне не даставала для поўнага адчування нерэальнасці быцця і яго кіраванасці кімсьці звонку.

Я выключыў рэпрадуктар. Успомнілася даручэнне дырэктара. Абтэлефаноўваць усіх вучняў у мяне ні сілаў, ні жадання не было. Павагаўшыся, я пазваніў Аксане Багуслаўскай. Староста, нібы чакала майго тэлефанавання, павіншавала з ужо наступіўшым, падзякавала за маё электроннае віншаванне, спытала пра маё здароўе, настрой і яшчэ пра сто дваццаць пяць рэчаў. На ветлівасць, хай і такую па-амерыканску выпінаную, я адказаў ветлівасцю і спытаўся, ці ведае Аксана, на якіх узроўнях быцця знаходзяцца яе аднакласнікі. Яна адразу назвала прозвішчаў пятнаццаць-дваццаць з грунтоўнай характарыстыкай спосабу баўлення часу кожнага з гэтага пераліку. Хто дома, хто з бабуляй у вёсцы, хто з бацькамі ў Егіпце, хто з хлопцам у Сілічах… Я сцяўся. Сілічы ці Раўбічы – гэта было для мяне не так істотна. Галоўнае, што Аліса сапраўды з’ехала са сваім жанішком. Намаганнем волі я пераадолеў раптоўнае здранцвенне, назваў Багуслаўскую малайчынай і папрасіў даведацца пра астатніх аднакласнікаў. «Калі, канечне, не цяжка». «Ніколькі не цяжка, Эрнест Скіргайлавіч».

Пан Самсунак папярэдзіў мяне пра прыбыццё sms’кі. «Нешта шэрыя ваўкі зусім забыліся на пэўных красунь. Кажуць, што ваўкам добра цалуецца з фарбаванымі лісамі», – пісала мне Селязнёва. Не было і драбка сумнення ў тым, адкуль яна ўзяла вестку пра той нібыта пацалунак. «Ваўкі сядзяць у сваім логаве, не давяраюць чуткам і стараюцца не думаць, з кім і як красуні востраць лыжы», – суха адказаў я, каб хоць збольшага пачуцца гаспадаром сітуацыі, і не даць сабе лішняй нагоды падкіснуць. «Хм», – не прымусіла чакаць Аліса. «А то», – не стаў упадаць у лірыку я. На тым перапіска і скончылася.

Неўзабаве перазваніла Аксана і далажыла абстаноўку наконт іншых вучняў 11 «А». Я паабяцаў ёй лішнюю дзясятку па грамадазнаўчым курсе, і пасля яе тэлефанавання набраў нумар дырэктара, каб адчытацца перад ім. Руслан Альгердавіч спачатку не зразумеў, хто і з якой нагоды яго турбуе проці ночы, але потым ухвальна прамовіў: «Малайцом!», бласлаўляючы мяне на далейшыя працоўныя здзяйсненні. Што праўда, знаку блаславёнасці я на сабе так і не адчуў.

Мяне мліла ад таго, што немагчыма зайсці ў інтэрнэт. Я спрабаваў нешта пісаць у нататнік. Але ні проза, ні вершы не збіраліся з’яўляцца з-пад маёй асадкі. Давялося кінуць гэты марны занятак, каб лішне не гвалтаваць сябе. Я вымкнуў святло. Лёг на раскладзеную канапу ў позе эмбрыёна і ляжаў хвілін дваццаць, спрабуючы пакінуць усе свае думкі за межамі галавы. Вынікамі гэтых спробаў сталася даволі хуткае паглыбленне ў сон. Але свядомасць упарта марудзіла з тым, каб дазволіць мне цалкам заснуць.

Я вагаўся між сном і явай. Стан быў мне вельмі добра знаёмым. Цела маё зрабілася бязвольным, нібыта перабывала ў нейкім густым сіропе. Дыхаць станавілася ўсё цяжэй а цяжэй. Абычас адчувалася нечая прысутнасць. Здавалася, што нехта з боку пільна глядзіць і толькі чакае зручнага моманту, каб ускочыць на мяне і пачаць душыць. Сцэнар быў нагэтулькі для мяне знаёмым, што нават у гэтым маім дзіўным стане я памятаў пра яго. Аднак скачка не адбылося. Прынамсі так хутка, як мне чакалася.

Мяне на пэўны час акунулі ў сон. У ім я сядзеў на кухні і гутарыў з бацькамі. Тата чысціў рыбу, дастаючы кожную чарговую з калодзежа перад сабой. Мама прасейвала муку праз сіта. Прасеяўшы адну частку, яна дасыпала з папяровага пакунку яшчэ і пачынала прасейваць зноў. І так паўтаралася бясконцую колькасць разоў, бо мука ў пакунку не сканчалася.

– Можа б і ты, сынок, хоць адну рыбінку абчысціў? – ці то спытаў, ці то прапанаваў бацька. – А то ўсіхныя сыны ўжо шмат рыбы начысцілі, а ты неяк у старонцы.

– Тата, ты ж ведаеш, што я не люблю рыбу, – пачаў апраўдвацца я. – Таму не лаўлю яе і пагатоў не чышчу.

– А што ты любіш? Матылькоў? Дык мы ж не на Суматры, каб матылькоў сушыць, – парыраваў бацька і моўчкі працягваў сваю справу.

Я перавёў погляд на маці.

– Табе пакінуць мукі? – спыталася яна. – Замесіш цеста і спячэш што-небудзь смачненькае. Цеста ж мужчынскія рукі любіць.

– Мама, на жаль, мне зараз няма часу на цеста і выпечку, – безнадзейна апраўдваўся я. – А то б спёк і пірог, і торт, і піцу.

– Глядзі не спазніся, сыночак, бо шмат каму мука на цеста патрэбна, – апярэдзіла матуля, у чарговы раз перакульваючы ў сіта пакунак.

– Ні рыбы не абчысціць, ні цеста не замесіць, – пачуўся голас Алісы.

Мне зрабілася сорамна.

– Бач ты, як радзіва разбрахалася, – заўважыў бацька.

– Пайшлі яны ў сраку, – спакойна сказала маці і адной рукой шмарганула з разеткі радыйны провад.

Ні ён, ні яна не спынялі сваіх заняткаў. Я стаяў пасярод кухні і моўчкі глядзеў на іх.

– Ты б не стаяў так, сынку, – заўважыў тата.

– Можа б, зрабіў тое, што добра ўмееш, – дадала мама.

Я адчуў, як мае вусны і язык пачалі рухацца міма маёй волі, каб сказаць:

– Мабыць, мне трэба зноў павесіцца.

Карцінка рэзка памутнела. Я ўбачыў свой армейскі пост і сябе на ім. Віхура прайшла побач з вартоўняй і збіла мяне з ног. Я ўпаў тварам на востры камень, які разбіў шлем скафандру. Паветра знікала разам з жыццём. З цяжкасцю мне ўдалося павярнуцца на спіну. Я апынуўся на сваёй канапе, але палёгкі не знайшлося, бо тое, што глядзела на мяне, нарэшце здзейсніла свой скачок. Яно не душыла мяне, як раней. Яно ціснула адразу на ўсё маё цела, нібыта жадала ўціснуць мяне спачатку ў канапу, а тады і ў падлогу. Я намагаўся варухнуць нагамі. Але яны былі ці то скутыя кайданамі, ці то нехта трымаў іх жалезнай хваткай. Мне было цяжка вызначыць, на яве гэта адбывалася, у сне ці ў чарговым сусвеце, куды мяне магло завіхурыць. Я сабраўся з сіламі і, адкідваючы насланнё, ускочыў.

Цяжка дыхаючы, я разгледзіўся. Вакол мяне панаваў змрок, але ён быў не чорным, а карычняватым. Маё цела было мокрым ад поту. У галаве клекатала толькі адно пытанне: «Прачнуўся ці не?». Каб знайсці на яго адказ, я вырашыў падняцца з пасцелі і прайсціся па хаце. Я адштурхнуўся ад канапы і, не кранаючыся падлогі, падляцеў да дзвярэй у вітальню. Далей такім самым чынам мне давялося праляцець вітальню і апынуцца ў дзвярах кухні, а адтуль – да кухоннага вакна. «Сон», – прастагнаў я, істэрычна зарагатаў, але нічога змяніць не мог.

Я сігануў у вакно, якое спапярэдліва адчынілі рэжысёры майго сну, і апынуўся на даху падстанцыі, адкуль шпарка гарцануў на агароджу са сталёвых прутоў і затрымаўся на нейкі час там, гледзячы на дом за дарогай. Сабака, які бегаў вакол таго дома, вельмі хутка мяне заўважыў і распачаў брэх. У адказ на гэта я голасна завыў, а потым пагрозліва зарыкаў. Сабака падціснуў хвост і хуценька ўцёк. Я саскочыў з агароджы і пайшоў дадому.

Па дарозе я намагаўся падбадзёрваць сябе і нават іранізаваў са свайго становішча. Гэта мог быць толькі сон, але ніяк не іншы сусвет, не зважаючы на раптоўную гіпертрафаванасць маіх здольнасцяў. Вусцішнае адчуванне мяне не пакідала, а такога не было нават у маіх бітвах з цмокамі. З кожным крокам мацнела мая перакананасць, што я знаходжуся ў сне, які мне наўмысна навязваюць.

Я вярнуўся ў хату. Адразу апынуўся ў кухні, хаця заходзіў праз дзверы, а не цераз вакно. На кухні гарэла цьмянае дрыготкае святло. У ёй нікога не было. На стале стаяла бензапіла. Абмінуўшы стол, я пешкі скіраваўся ў пакой. Там было цёмна, і трывожнасць проста вісела ў карычневым паветры. Намацаўшы на сцяне выключальнік, я паспрабаваў уключыць святло са словамі: «Зараз, канечне ж, не запаліцца». Святло не запалілася.

Я падышоў да вакна, адгарнуў фіранку і зірнуў на двор. У палісадніку пад яблыняй ляжала нешта маленькае ружовага колеру. Давялося сфакусаваць зрок, каб дакладна разгледзіць. Гэта была невялічкая лялька без сукенкі. Ледзьве я здолеў зразумець, што насамрэч перада мной, лялька паварушыла нагою. За спінай затрашчаў мадэм. Мяне перасмыкнула. Я асцярожна падышоў да стала з кампутарам. Ні кампутар, ні мадэм не былі ўключаныя. Я па-ранейшаму быў упэўнены, што ўсё навокал мяне сон, і вырашыў як мага хутчэй адтуль выбірацца, пакуль мне не паказалі яшчэ чагось не дужа прыемнага. Я застаўся каля кампутара і высілкамі волі пачаў выштурхоўваць сябе за межы сну. У мяне гэта атрымалася.

Я прачнуўся ў той самай позе эмбрыёна, у якой і заснуў. Дыхаць было цяжка, амаль немагчыма. Сэрца… Што адбылося з маім сэрцам? Тысячы і тысячы разоў у сваім жыцці ў мяне млелі ногі. Мне было добра знаёмым гэтае адчуванне. І вось цяпер тое самае адбывалася з маім сэрцам. Міжволі я ўзяўся масіраваць грудзіну. Гэта дапамагло. Але яшчэ хвілін з пяць маё сэрца было нібыта чужым.

37.

Раздумваючы аб сэнсе сну, я збіраўся ранкам у чужую школу. Выразнасць высненага не давала мне спакою. Чаму мне ўсё гэта прыснілася? Ад маёй стомы і стрэсаў, якія перавандравалі са старога года ў новы? Ці ўсё-ткі Вялікія Праграмісты каралі мяне за тое, што я не адмовіўся ад паспалітавання з Алісай і ад далейшага расследавання ўсёй чарады фенаменальных падзей, якія давялося перажыць мне за апошнія месяцы? У галаве нічога не хацела парадкавацца. Давялося плюнуць на роздумы, гладка пагаліцца, уздзець гарнітур і з’ехаць у мікрараён Старое Котлішча.

Будынак школы, якая прымала фінал конкурсу «Настаўнік года», быў блізняткам будынку школы, дзе працаваў я. Дзіўнае пачуццё агортвала мяне ў межах да амарокі знаёмай планіроўкі, але з радыкальна іншым аздабленнем і напаўненнем інтэр’ераў. Словам, месца было адначасова і знаёмым, і незнаёмым. Падумалася, што такое бывае ў снах ці кампутарных гульнях. Ад гэтай думкі мне зрабілася млосна. Але я трымаў сябе, бо зайшоў у канцылярыю, каб спытаць, куды кіравацца вядоўцам. Маладая сімпатычная сакратарка хацела мне ўсё растлумачыць, але на мой голас з кабінету выйшла дырэктарка і патлумачыла сама. Яна глядзела на мяне з прыязнай усмешкай, нібыта вітала патэнцыйнага зяця.

Далей ад граху я рушыў на трэці паверх, дзе меўся знайсці актавую залу, куды скіравала дырэктарка. За кулісамі мяне ўжо чакала Алеся. Яна была апранутая ў прыгожую чорную сукенку. Я адважыў ёй камплімент, дарма што гэта было супраць маіх правілаў. Каляжанка ўсміхнулася. Як нічога ніякага. Нібы надоечы нічога не здарылася. Мне гэта вельмі імпанавала, і я не ўстрымаўся ад чарговага ласкавага слова. Рыбанька стала выглядаць шчаслівай, як жанчыны на рэкламных постарах. Можна было лёгка пераходзіць да арганізацыйных пытанняў.

– Нам грымёрку якую-небудзь адшкадавалі? – спытаўся я.

– Не. Носік я падпудрыла ў настаўніцкай. Вусны падмалявала тут. Ты хочаш сабе штось падпудрыць? – дазволіла яна сабе каліўца дураслівай іроніі.

– Не. Я хачу зняць боты і абуць чаравікі. Ці яны хочуць, каб вядучы выйшаў да мікрафона ў прасоленых гаўнатопах?

– Можа ты яшчэ шкляначку «Хэнэсі» з лёдам і прастытутку ў нумар хочаш? – панесла яе ў прадказальным напрамку, але ведаючы, што доўга дражніць мяне нельга, дадала: – Я пераабулася проста тут, за кулісамі. А пакунак з боцікамі паставіла вунь у той куток.

Трошкі пабурчаўшы, я зрабіў тое ж самае. Па сцэне сноўдалі дзеці і дарослыя. У парадных касцюмах і ў заклапочаных тварах. Атмасфера была наэлектрызаваная. Мне не хацелася спарадзіць маланку ці трапіць пад маланкі кагось з прысутных. Але прадчуванні перад абвяшчэннем гатоўнасці нумар адзін пакідалі жадаць лепшага.

Прафесій лепш няма на свеце –

Крыніцу ведаў несяце вы дзецям.

І наш настаўнік – усявед,

З якім мы спазнаём сусвет!

Вельмі ўпэўнена мы адкрылі фінал конкурсу. І панеслася. Візітоўкі і прэзентацыі праектаў. Настаўніцы (мужчын-канкурсантаў не было!) і выхавацелькі дзіцячых садкоў (ну, вядома ж…) задавалі педагагічнага джазу. Самымі частымі словамі, што гучалі са сцэны, былі «крэатыўнасць», «інавацыі», «міжпрадметныя сувязі» і «мама, нарадзі мяне назад». Апошняе, праўда, прамаўлялася не ў мікрафон і толькі маладымі (у прафесійным сэнсе) настаўніцамі. Іх паджылыя канкурэнткі такога сабе не дазвалялі. Адна з іх – Клара Карлаўна Кларнет-Караленка – увогуле глядзела на ўсіх, як на вахлакаватых недалуг ці нават халопаў яе імператарскае вялікасці. Такіх маторных бабулек я заўсёды асцерагаўся. Бо ў барацьбе за ганаровую грамату і лядоўню «Карыятыда» яны з-за дробязі маглі з лайном з’есці каго хочаш. Мне такі імпэт быў не толькі малазразумелым, але і дашчэнту чужым.

Маладзейшыя спявалі песні. Старэйшыя прымушалі гэта рабіць сваіх вучняў. Папулярнае слова «крэатыўнасць» не адпускала ні тых, ні другіх. Настаўніца беларускай мовы пяяла:

Учора ці сёння,

яшчэ ці ужо

расце прыназоўнік