Сарока на шыбеніцы

– У мяне нармальная праца, – сказаў Лекс, падыходзячы да яе й перабіраючы ў руках ключы ад яе ланцугоў. – І там, і тут я раблю сьвет чысьцейшым. І я не жадаю ведаць пра цябе нічога, ні хто ты там, ні як цябе завуць, ні колькі табе, ні...

– Там мяне завуць Вераніка, – сказала Ўлада, падстаўляючы яму рукі.

– Вераніка вырашае памерці, – сказаў Лекс, – Веранічка вырашае памерці. Я не жадаю больш гэтага чуць! Зь мяне хапіла ў жыцьці ўсялякіх Веранікаў. Ты ў доме Лекса, а калі перадумала гуляць, дык адрубай кампутар і ідзі спаць! Гэта не па правілах. Я магу зараз жа сьцерці цябе, зьнішчыць, так, быццам цябе тут ніколі не існавала. І тады пачынай усё наноў. Зірні на мой узровень, ты, “яно”...

Вераніка назвала Ягонае ймя, і ў той жа час роспачна, нячутна, скрозь зубы вылаялася, і сьлёзы пырснулі на яе твар, асьветлены экранам. Лекс увесь сьцяўся, і зь перакошаным ад жаху тварам сеў на канапу.

– Прывітаньне, – сказала Вераніка й зноў прамовіла Ягонае імя, а потым яшчэ назвала Ягоную пасаду: кожнае з гэтых словаў адкідвала Лекса ўсё далей і далей ад яе, і ўрэшце загнала ў кут. “Навошта ты ўлезла сюды!” – залямантаваў Лекс ужо зусім па-хлапечаму й закрыў твар рукамі. “Але нічога страшнага”, – прашаптала яна й хацела пагладзіць яго па галаве. “Закаханыя заўсёды сустракаюцца, неістотна дзе. У нас быў сапраўдны мядовы месяц...”. Удар Лекса, – відавочна, добра разьлічаны, бо ён мог, калі б захацеў, забіць Уладу ўвадначасьсе, – адкінуў яе да акна. Ён выдастаў аднекуль доўгі нож, ён прыглушана выў, ён, Ён, ён, – ён, відаць, зьбіраўся забіваць яе паступова, з асалодай, як тых монстраў унізе, у сутарэньнях. Аднак халоднай забойчай сталі ў Лексе стала менш – вось жа, Вераніка бачыла, як ён ня можа наважыцца на яе зьнішчэньне, бачачы яе цела: хто цяпер складзе яму кампанію ў ягоным нявінным хобі? І Ўлада скарысталася гэтым – стрымгалоў кінулася да дзьвярэй, выскачыла, ледзь увярнуўшыся ад нажа, які штоімгненьне рос, распалены, які дыміўся, які ляцеў за ёй, бы лапа бязьлітаснага Ірліса, тым часам як сам Лекс мог спакойна заставацца ў іхнай страшнай спачывальні. Нож заступіў ёй дарогу ўніз, і Вераніка пабегла наверх. Пакой, дзе яны калісьці ўпершыню гутарылі зь Лексам, да таго, як пачаўся іхны мядовы месяц, быў адчынены. Яна кінулася туды: яе чаравікі, тыя самыя, якія падарылі ёй калісьці гномы, стаялі там жа, дзе яна іх пакінула. Зусім несьвядома, хаця ёй і падавалася, што яна бачыць перад сабой мудры твар Ольды, яна сунула ногі ў чаравікі. Нож спыніўся на парозе, ён быццам прынюхваўся, ён яе на нейкі час страціў. Вераніка стала прабірацца да выхаду. Страшная зброя кінулася па кутох, шнырала то там, то тут, але не магла яе знайсьці. Разьюшаны, нож стаў паласаваць паветра, і тады Вераніка схілілася да самай падлогі й папросту выкацілася з пакою. Скацілася па лесьвіцы, упала акурат на Лекса. Той трымаўся, як п’яны, ён і праўда нібы асьлеп: толькі калі Вераніка бегла па жалезным мастку, ён апрытомнеў.

Яна бегла па праржавелай сетцы, а за ёй гнаўся ўжо ня нож, а вогненны віхор, ён імчаў, пакідаючы на сьценах і столі чорныя палосы. Гнаўся безвач, спадзеючыся, відаць, дастаць Вераніку выпадковым дотыкам. Пад яе нагамі, у клетках, усчаўся сапраўдны вэрхал: там енчылі, стагналі, пляскалі й ляскалі, бы ў заапарку перад тарнада. Яна зачыніла за сабой дзьверы і толькі тады трохі аддыхалася. І калі ад націску віхру пачалі чырванець дзьверы, яна заплюшчыла вочы й хутка, пазногцямі чапляючыся за ружовую пустэчу, уціснула сваё бруднае, такое штучнае, пабляклае цела паміж спакойных, безуважных, даўно раскрытых Вуснаў.

Выдуманая Вераніка ўратавалася ад выдуманае сьмерці.

***

Напэўна, яна б так і прабавіла час да канца працоўнага дня за кампутарам, калі б не тэлефон. Не адрываючы вачэй ад экрана, Вераніка ўзяла слухаўку, прыціснула яе плячом да вуха, а пальцы яе не маглі спыніцца. “Зайдзі да мяне, унучка,” – стомлена сказаў голас Чэслава, і гудкі пасьля гэтага былі такія самыя: тужлівыя, як стогны бяссоньня. Вераніка неахвотна патрэсла ключамі, сунула ногі ў туфлі. Кабінэт ляцеў па-над плошчай, нібы капітанскі масток.

– А, Веранічка! – сказаў Чэслаў перабольшана зьдзіўлена, быццам нікуды яе зайсьці й ня клікаў. – Праходзь, дарагая, сядай, унучка.

Яна села. Паабапал Чэслава Карлавіча за ягоным шырачэзным, пуставатым сталом са сьцяжком пасярэдзіне сядзелі, усьміхаючыся, Ларыса і Ён. Зразумела, што Ён тут рабіў, але пры чым тут Ларыса. І нешта нядобрае зьявілася ў паветры вакол Веранікі, такое шчымліва-вусьцішнае, – яно ажно чхнула.

– Будзь здаровая, расьці вялікая, – усьміхнуўся Чэслаў Карлавіч і потым назваў яе па бацьку: Вераніка ўжо й ня памятала, калі такое здаралася й ці здаралася калі-небудзь наогул. Ён сядзеў побач, стараючыся не глядзець на Вераніку, рукі на стале, то адна на другой, то наадварот. Ларыса ж усё аблізвалася, у вачох яе ільсьніўся не зусім зразумелы апэтыт.

Чэслаў сядзеў акурат наўпрост, і хаця Вераніка мела трохі ўласнай прасторы, усё ж здолеў дацягнуцца да яе рукой з растапыранымі пальцамі ды пагладзіць па валасох: праўда, Вераніка ўсё ж сядзела далекавата, і таму двум пальцам Чэслава толькі й засталося, што сьлізгануць задуменна па яе вуху...

– Веранічка... – прамовіў Чэслаў, нібыта ня ведаў, што ёй сказаць. А яна зь цяжкасьцю змагалася са спакусаю пакласьці нагу на нагу. Яна падавіла ў сабе раптоўны прыступ млосьці і аглядзела гэтых траіх, што цяпер ня зводзілі прагных позіркаў ад яе твару, ад яе рук, ад яе аголенай шыі. Нечакана яны нагадалі ёй жывёлаў: трох жывёлаў, заўсёднікаў казак. Толькі вось што гэта была за казка. Вусны Веранікі здрыгануліся, яна ня вытрымала і апусьціла вочы: сутарга ўсьмешкі. Пастарэлая, пацяганая Ліса, якая ўтаропілася ў Вераніку як у кураня; тоўсты, нізенькі, з шчэцьцю на баках Вяпрук, нос якога ўпарта шукаў водар Веранікі; разбэшчаны, фанабэрысты, вытанчаны, як дымок чароўнага зельля, хударлявы, гнуткі, прыгожы да агіднага Кот.

– Я вырашыў з кожным пагаварыць асабіста, – сказаў Вяпрук. – Справа ня церпіць ніякае базарнасьці, ніякае пасьпешлівасьці. Усё вельмі сур’ёзна. Да таго ж інфармацыя не павінна трапіць у староньнія рукі. Вы, Вераніка Бацькаўна, я спадзяюся, добра гэта разумееце. Як супрацоўнік перадавога атраду адміністрацыі.

Вераніка нічога не адказвала, і толькі калі ўцяміла, што трэба адказаць, таропка кіўнула:

– Так, так, я разумею.

– Да нас даведзена, што дзяржава трохі пераглядае сваю палітыку ў дачыненьні да ізаляцыйна-выхаваўчай сыстэмы. Вы й самі, Вераніка Бацькаўна, відавочна, неаднаразова задумваліся над тым, што дзяржава нясе вялікія выдаткі па ўтрыманьні лягераў, дзе знаходзяцца злачынцы ня самага нізкага палёту... Дык вось: прыйшоў загад расфармаваць іх і падрыхтаваць плян ліквідацыі. У сувязі з гэтым...

Чэслаў Карлавіч ня вельмі добра валодаў мовай. Таму, варта яму было прадрацца скрозь вырашчаныя ім самім джунглі складаных сынтаксычных канструкцыяў, як ён з радасным рохканьнем кідаўся далей, але па ягоных сьлядох рухацца было амаль немагчыма. Зь вялікімі намаганьнямі Вераніка ўсё ж зразумела, пра што гаворка. Лягераў больш ня будзе. За свае злачынствы перад народам фашысты мусілі атрымаць новае, больш суворае пакараньне. Адпаведнае! – пакачаў аблыселым пальцам Чэслаў. Гэта значыла, што тыя санаторыі, дзе дагэтуль праядалі народныя грошы фашысты і іхныя выблядкі, мусілі адысьці ў нябыт. Перапоўненыя лягеры станавіліся ўчорашнім днём. Вось і ўсё, і ці варта было так доўга пра гэта казаць, падумала Вераніка раздражнёна. Цяпер трэба будзе пераафармляць дасье на ўсіх, вызначаць, якімі будуць колькасна ды якасна партыі, прызначаныя да ліквідацыі, разьбірацца ў новых законах, працаваць зь юрыстамі, прадумваць новыя нарматывы, кансультавацца ў ідэалягічным... Так, сапраўды пачыналася новая эпоха, цяпер Вераніка ўспомніла Ягоныя словы. І наўрад ці яна атрымае адпачынак у бліжэйшыя тры месяцы.

– Шаноўная Ліса прысутнічае тут як старшыня прафкаму нашага адзьдзелу, – махнуў рукой Вяпрук. – У хуткім часе мы вынесем на разгляд нашага непасрэднага начальства ў міністэрстве пытаньне аб прэміях і павышэньні заработнай платы.

Вераніку гэта хвалявала мала. Зь цікавасьцю яна назірала, як разглядвае свае рукі Ён, як кідае сарамлівыя позіркі ў акно. Неўзабаве надыйдзе момант, і яны сутыкнуцца. Толькі зараз Вераніка зьвярнула ўвагу на тое, якія тонкія ў яго вусны. Пакрыўджаны хлопчык. Сапсавалі яму, бачыце, такую прыгожую ляльку. “Я скажу яму, я скажу ўсё”, – журботна, зь нейкім болем у жываце думала Вераніка. “Я ж ня супраць лялек. Але чаму б не пагуляць разам. Але ж бедны, бедны хлопчык... Відаць, ніхто яшчэ ў ягоным жыцьці так яго не расчароўваў”. І яна ўжо бяз страху, але ў роспачы, бяздоннай, спусташальнай роспачы глядзела на Ягоны чужы, адслонены, сьмешнаваты цяпер твар, і, падпарадкоўваючыся ўсё той жа, колішняй патрэбе, шукала ў ім пацьверджаньне, абгрунтаваньне сваёй жарсьці. Яна чакала ад Яго радасьці першаадкрывальніцтва, яна прагнула адгадваць Ягоныя загадкі, Яна прагнула трапіць на ягоныя нажы. А высьветлілася, што яны ўжо пражылі разам цэлае жыцьцё, у душнай кватэры, дзелячы Нішто як шлюбны ложак. Вераніка шукала, і не знаходзіла, і давала Яму яшчэ адзін шанец, а Ён – Ён імкліва каціўся ўніз з высокай гары пад назвай Пік Веранікі, і з кожным абаротам губляў вагу, з кожным падскокам на горных карчох станавіўся ўсё больш пляскатым. Ягоны твар, раней такі непаўторны, такі дыямэнтавы, унікальны, запамінальны нават лёгкім прымружваньнем, сьцепаўся ды ссохся, на ім шматкамі матлялася былая, нядаўняя веліч. Чэслаў Карлавіч усё нешта казаў, пагрукваючы бяззубым алоўкам па стале, а Вераніка падалася наперад, упілася вачыма ў Ягоны твар – празь ягоную дагледжаную, выпешчаную скуру праступіў твар Лёнькі, Эдзіка, і таго вычварэнца, а потым брата, Марата, і нейкіх незнаёмых, зусім чужых, якія тым ня менш рашуча заяўлялі свае правы на існаваньне ў яе прасторы, потым зноў Кот, зь якога сарвалі толькі што пагоны д’ябла, і потым, яшчэ больш імкліва: Цьвях, і зноў Веранічыны мужчыны, ах, донна Флёр, паглядзі: гэта зноў Лёнька, вушасты ідыёт зь пярхоцьцем на плячох. Чым, зрэшты, Ён адрозьніваўся ад яго? Чым двое мужчын адрозьніваюцца адзін ад аднаго? Анічым апроч імёнаў, сказала Вераніка аднымі вуснамі, і Чэслаў, нахмурыўшыся, паўтарыў наноў нейкі абзац з падрыхтаванага й вельмі сур’ёзнага – хахаха – сказу.

Вераніка ўскрыкнула й, прытрымліваючы крысо пінжака, узьнялася над сталом. У кутах кабінэту, там, куды прыбіральшчыцы бязь лесьвіцы не дацягваліся, калыхаліся знаёмыя постаці. Вераніка зірнула ўніз і закрычала яшчэ пранізьлівей. Адтуль на яе глядзелі згаладнелыя турысты, цярпліва чакаючы, пакуль яе тушка плясьнецца на стол, на іх ужо крапаў тлушч, яны ўжо адчувалі пах. То ў адзін, то ў другі кут кідалася бездапаможная Вераніка, і цягнулася туды, падмануўшыся так добра вымаляваным тварам, але марна: яны адторгвалі рукі, і гідліва выціралі, і ўхіляліся, і вуліца станавілася ўсё вузейшая.

– Ці ёсьць у вас, Вераніка Бацькаўна, Пытаньні? – сказаў Чэслаў Карлавіч у трэці раз, і Вераніка зноўку сядзела перад гэтай тройцай, і абмацвала сваё цела ў пошуках пытаньняў.

– Не, – выдыхнула яна з палёгкай. – Не...

Яна выйшла й забылася зачыніць за сабой дзьверы, і тады Ён, паслухаўшы трошкі, як аддаляюцца яе крокі, з маладым крэканьнем падняўся й зачыніў.

– Не выцягвае, – крыху смурна прамовіў Чэслаў Карлавіч, узмахнуў нажніцамі ды летуценна ўзяў на іх пару акордаў. – Не выцягвае Веранічка. Не хапае навыкаў. Ды й лянуецца апошнім часам. Неяк мне здавалася, яна будзе больш ініцыятыўнай. Возьмем на яе месца нашую практыкантачку. Волечку. Яна хаця й маладзейшая, але... Але вось зь яе толк будзе. Нутром адчуваю. Займіцеся, Ларыса.

***

У той краіне, адкуль я прыехаў, мужчыны такога веку йдуць у вахторы або гардэробшчыкі. Добры дадатак да пэнсіі – кажуць там, яшчэ і ўнукам на марозіва застанецца. Тут да старасьці ставяцца весялей. Надзеўшы капітанскія фуражкі, яны становяцца зазываламі ў начных клюбах. Можна падумаць, яны гаспадары: кожны прагульваецца ўздоўж вітрынаў, дзе выстаўленае сьвежае, араматызаванае жаночае мяса, і весела прапануе табе завітаць на агеньчык. Ён жа ведае, гэты пажылы дзядзька, над чым ты ня маеш улады, якім бы свабодным ты сябе ні лічыў: над сваім целам. Чарга да цябе дойдзе яшчэ ня хутка, а ён ужо расплаціўся, і, трохі расчаравана выціраючы пот, разгружае свой кош. Усё ж гэта была неблагая крама, думае ён зь лёгкай тугою. Вялікі выбар якасных тавараў. Шкада, што я так хутка выйшаў зь мяснога аддзелу. Паквапіўся на тыя ружовыя каўбаскі. Але ж не вяртацца мне цяпер назад. Увечары перад выходнымі тут такія чэргі.

Калі ты пакінуў чаргу, то ўжо нікому не дакажаш, што ў ёй толькі што стаяў. Таму бяры тое, што пасьпеў запхаць у вазок, і шыбуй дахаты. Скарыстайся хаця б тым, на што ў цябе хапіла грошай.

“Заходзь, хлопец!” – кажа ён мне й робіць такі жэст, нібы хоча схапіць цябе за рукаў. Скажы яму “дзякуй” і ідзі далей, ён не пакрыўдзіцца. Бо за табой ідуць тысячы такіх, як ты, з такой самай анатоміяй. І ім ёсьць з чаго выбіраць. І я ня буду сьпяшацца.

На маёй галаве навушнікі, і песьні радзімы б’юцца ў маёй чарапной каробцы. Гэтым гнеўным песьням ня трэба шмат прасторы, нечая асобна ўзятая чарапная каробка для іх самы ўтульны клюб. Я гляджу ў твары сустрэчных, і мяне чамусьці вельмі раздражняе, што яны ня ведаюць, якія хвалі пеняцца ў маёй галаве. Напэўна, яны думаюць, што я слухаю нешта іхнае, карыстаюся іхнымі радасьцямі. Дурні, няўжо яны думаюць, што мне трэба так мала. Аднак жа трэба сьпяшацца. Заўтра я еду дамоў, і трэба пасьпець узяць ад гэтага гораду ўсё, што трэба. І таму я паскараю хаду, і зазывалы больш не зьвяртаюць на мяне ўвагу. Я амаль бягу па гэтай грэшнай вуліцы, быццам шукаю нешта канкрэтнае, быццам ведаю пункт прызначэньня. І ніхто не здагадваецца, што я ўжо даўно там, куды хацеў прыйсьці. Мімаходзь я пазіраю на вітрыны сэкс-шопаў: так, мой твар праносіцца па фанабэрыстых тварах паўголых манэкенаў, мой цень пралятае па прадаўгаватых прадметах ля іхных ног – нібы манэкены расстаўляюць кеглі; мой твар – на ім занадта дзіўная мэтанакіраванасьць. Дома я такой ніколі не выяўляў. Дома мяне лічылі вечна разгубленым, няўважлівым, сарамлівым. Глядзіце: вось я бягу па вуліцы Грэшнікаў, з вуліцы Садовай на вуліцу Садому – някепскае падарожжа.

Я, я, я... Нас было насамрэч двое ў гэтым ненадзейным целе. Мы вельмі востра адчувалі прысутнасьць адно аднога, але ж абалонка ў нас была адно на дваіх. Мы йшлі па гэтай вар’яцкай вуліцы, саступаючы адзін адному стырно, два жраца помсты розных культаў. “Аддам жыцьцё за Радзіму!” – казаў ён мне з выклікам, “Аддам радзіму за жыцьцё,” – адказваў я, і мы на нейкі час замаўкалі, чакаючы, хто адгукнецца на гэтыя рэклямныя абвесткі.

Час ішоў, а я ўсё так і бадзяўся тут, нешта не давала мне спыніцца, агледзецца як сьлед, пакаштаваць вуліцу на смак. Вочы засьціла яркае, навязьлівае сьвятло. Урэшце я прыстроіўся за нейкай дзяўчынай, ісьці за яе нагамі на высокіх абцасах было чамусьці прыемна й спакойна. Мяне нехта вёў за сабой, і мне падабалася гэта ўсьведамляць. Я паставіў дыск спачатку. Мне вельмі хацелася сустрэць каго-небудзь з суайчыньнікаў і пракрычаць яму ў твар: “Гэта маё! Едзь дамоў! Не чапай чужога!”. На рагу вуліцы я дастаў біклажку, глынуў вайнбранду ды кінуўся даганяць свае ногі, што хацелі ўжо ўратавацца з дапамогаю сьветлафора. Аглушальная музыка біла з усіх шчылінаў, але я адчуваў яе толькі па вібрацыях, якія праціналі мяне раз-пораз навылёт. Ногі наперадзе павярнулі, і я міжволі ўвайшоў за імі ў адну з крамаў.

Дзяўчына хутка прайшла ў службовае памяшканьне за прылаўкам, а я спыніўся перад доўгім стэляжом з разабраным на часткі чалавечым целам. Гэта была крама ня толькі для тых, хто хоча разнастаіць сваё начное потнае жыцьцё, гэта была таксама крама для верных мужоў і жонак. Хто стане раўнаваць да гумы. І навошта табе купляць цэлага чалавека, з усімі ягонымі капрызамі й прусакамі, з усімі ягонымі выдзяленьнямі й памылкамі. Купі сабе толькі патрэбную частку. Напрыклад, адтуліну азадка. І атрымай бясплатна файны крэм. Купі грудзі, калі табе так ужо хочацца нешта пасмактаць. Такія смочкі ніколі не разгладзяцца. Купіце гэтую штуку, цётачка, яна заўжды будзе напагатове. Прадавец, на галаве якога не было ніводнага валаска, затое шмат усялякага жалезьзя, мірна вязаў нешта з шарсьцяных каляровых нітак. Я наўздагад узяў у рукі нейкую скрыначку, з павагай зірнуў на кошт. На скрынцы была выяўленая яшчэ адна Вераніка. Ну-ну, яна глядзела на мяне зусім як тады. Я паказытаў выяву, і тая ветліва пасьміхнулася. Прадавец зірнуў на мяне, але тут жа далікатна апусьціў вочы. “Магу я паглядзець у поўны рост?” – я памахаў яму скрынкай і выключыў музыку ў сваім чэрапе. Ён кінуў вязаньне й падыйшоў.

“Добры выбар!” – сказаў ён, і мэтал на ягонай галаве зазьвінеў. Мы прайшлі туды, за фіранкі, дзе зьнікла нядаўна дзяўчына. Вераніка, не пакідаючы скрынкі, цудоўным чынам матэрыялізавалася на невысокай канапе. Я задуменна глядзеў на Вераніку: безь мяне яна засохла, безь мяне яна пачала нагадваць цацку. У яе нешта з грудзьмі. І са сьцёгнамі. І гэты твар, твар тапеліцы. Мая адсутнасьць дрэнна на яе дзейнічае.

Але ляжала яна перада мной, зусім як тады. Безуважна глядзела ўгару. Нерухомая Вераніка, якую пакаралі такім чынам за здраду. Ператварылі ў гумовае бервяно. “Добра, апошні раз,” – сказала яна мне пасьля ўсіх гэтых агідных прызнаньняў, і абыякава распранулася, рассунула ногі. Яна рабіла мне падарунак, настолькі прыніжальны, што мяне нудзіла, і тым ня менш яна, як тыя вулічныя зазывалы, ведала, што я не адмоўлюся, што палезу на яе, плачучы ад прыніжэньня й спакусы. А потым я пабачыў яе па тэлевізіі: яна сядзела на нейкім паседжаньні, побач з галоўнымі забойцамі, і думала, што працуе. Яна падымала свае рукі, каб паправіць прычоску, і я бачыў кроў на яе запясьцях. Яна, Вераніка, якую я так роспачна тапіў у падушцы, карміла цяпер таго зьвера, ад якога я бег – безаглядна, з жахам, па бітым шкле, падаючы й зноў падымаючыся. Яна сама пайшла да яго ў пячору. Яна стала Ўладай, я стаў беглым рабом. “Добры выбар,” – паўтарыў прадавец, я зірнуў на яго зь нянавісьцю ды выйшаў.

Гэтая вуліца не сканчалася, я дапіў усё, што было ў біклажцы, ды яшчэ ўзяў сабе піва ў туркаў, а яна ўсё цягнула мяне наперад, гэтая бясконцая вуліца, ненасытная, як чарга. Перад надпісам “Відэакабіны” я запаволіў крок, і тут жа з-за аксамітнай заслоны вызірнулі нечыя калені, і вострыя грудзі: чорная кужэльная бялізна, падазрона нябачныя твары. Я пайшоў далей. Струменіў нейкі тэатральны туман. Некалькі постацяў у кароткіх спадніцах – яны заўважылі мяне. Я спыніўся.

“Ненавіджу цябе, Вераніка”, – сказаў я на сваёй мове, і пачуў у адказ ветлівы, асьцярожны сьмех. Яна правяла мяне за руку ў вузкі, рамантычна асьветлены пад’езд. Яна ўсё рабіла сама, спачатку проста правёўшы далоняй па маім твары, бы сьляпая, – і Вераніка рабіла гэтаксама, той раз, першы. Яна разьдзелася – досыць хутка, каб не марнаваць час, але й не занадта шпарка: яна разьдзелася прафэсійна, вось гэтага Вераніка ня ўмела. Я сядзеў на канапе, і мяне не пакідала адчуваньне, што я знаходжуся ў чарзе, усяго толькі стаю ў доўгай чарзе, і мая чарга няўхільна падыходзіць. “Мяса лашчыла мяса, мяса стварала мяса...”, так пісаў калісьці бяскрыўдны, як матылёк, Севяранін, помсьцячы сваім жанчынам. Мы памяняліся, яе цела бялела ў паўзмроку. Відавочна, ёй здавалася, што ўсё адбываецца ненасамрэч, яна паводзіла сябе так знарок, так фальшыва. Але я працягнуў да яе рукі, і яе дыханьне адразу стала больш жывым.

***

Замест таго, каб змагацца за свой народ, каб ісьці паперадзе натоўпу зь якім-небудзь вялікім сьцягам, я сяджу й разглядваю гэтую брэйгелеўскую карціну. Кажуць, праца над ёй падрыхтавала Брэйгеля да стварэньня ягоных “Нідэрляндзкіх прымавак” (якія расейцы чамусьці называюць флямандзкімі).

Дасьледчыкі пішуць, што на тым знакамітым палатне, “Нідэрляндзкія прымаўкі”, зьмясьціліся, увасобленыя ў фарбах, ажно сто дзевятнаццаць народных прымавак брэйгелеўскіх часоў. Палатно запоўненае людзьмі, як плошча падчас маніфэстацыі. Але насельнікі карціны выглядаюць больш жывымі, я адчуваю да іх усё большую сымпатыю. Відавочна, я адзін зь іх. Яны грэюцца ў полымі пажару, стрыгуць сьвіньняў, робяць дах з бліноў, спавядаюцца чорту... Гэтаксама, як і сароку, абсурд таго, што тут адбываецца, цяжка адразу разгледзець.

Па шчырасьці, я так і не пабачыў там абсурду. На гэтай карціне ў мяне ёсьць свой улюбёнец. Той чалавек у зялёным плашчы, які ўладкаваўся на даху й пускае стрэлы ў неба. Калі б мне прапанавалі стаць кімсьці зь іх, я б абраў гэтага стралка. Магчыма, таму што ён на даху і на яго амаль ніхто не глядзіць. Цяжка сабе ўявіць, каб нехта тут задраў уверх галаву. Надта важнымі яны занятыя справамі. Толькі тыя, хто, падобна стралку, сядзіць на вышыні, маглі б кінуць на яго погляд, але і яны ўсе ў клопатах.

Калі для дасьледчыка занятак гэтага сымпатычнага стралка – дурасьць, то што для дасьледчыка ў такім выпадку наогул мастацтва?

Аднак цяпер я разглядваю просьценькія “Дванаццаць прымавак” Брэйгеля, напісаныя задоўга да гэтага гімну бескарысным, але эстэтычна цікавым заняткам. Ілюстрацыі да прымавак разьмешчаныя тут такім самым чынам, як зьяднаныя ў адзін невялікі блёк паштовыя маркі. Але замест таго, каб выбраць дванаццаць сяброў, якім я мог бы даслаць паштоўкі з такімі маркамі, я задумваюся над тым, якім жа ўсё-ткі прымаўкам адпавядаюць малюнкі.

Хто зь іх – я? Або, хутчэй, ці ёсьць сярод іх хаця б адзін, зь якім я ня мог бы сябе атаясаміць? Ці бяру я з чужога верацяна, ці вывешваю на вецер свой плашч, ці нашу ў адной руцэ агонь, а ў другой ваду? Седзячы паміж двух крэслаў, прывязваю кату званок? Кідаю маргарыткі сьвіньням? Цалую замок? Засыпаю яміну пасьля таго, як туды правалілася цяля? Што я раблю тут? Ня ведаю, ня ведаю. Але вось жа мой партрэт, вось ён. Унізе, крайні справа. Чалавек, які мочыцца на месяц. Пакуль для мяне ўсё спрыяльна, але... Ніколі ў мяне не атрымліваецца дасягнуць мэты. Я адвярнуўся й мачуся на месяц.

Вераніцы халодна. Усе мы прагнем валодаць нечым, і калі разумеем нарэшце мізэрнасьць таго, чым можам валодаць насамрэч, мы толькі мацней абдымаем тое, што сапраўды належыць нам: нашае цела. Вось і Вераніка цяпер, седзячы ў сваім кабінэце, які раптам стаў золкі, быццам галоўны гарадзкі праспэкт увосень, шчыльней загортваецца ў сябе саму. Яна абдымае сябе за плечы, потым яе рукі бяруць Вераніку пад рэбры, Вераніка дрыжыць, яе калені дробна падскокваюць, – добра, што гэтага ніхто ня бачыць, што ўсё, пра што мы тут так доўга распавядаем, адбываецца нібы пад сталом, як дрыготка гэтых каленяў, пакрытых гусінай скурай і цёмнай плеўкай панчохаў. Нават калі гэты кабінэт мае вочы, ён не пабачыць таго, як халодна раптам стала Вераніцы. Бледнасьць яе шчокаў заўважаюць толькі тыя, хто ведае Вераніку блізка. Ці шмат такіх асобаў? – Не, зусім няшмат. Бліжэй за ўсё яе ведаў я, я быў яе маці й бацькам, я быў яе шкарлупінай, але я далёка. Я, лепш сказаць, нідзе. Бо гэты вакзал, зь якога неўзабаве адправіцца мой цягнік дадому, – хіба мае ён нейкае вызначанае месца. Я ўжо ня ў гэтай краіне, я яшчэ ня ў той. Я – грамадзянін вакзалу. Вераніка такіх ня любіць. Такія істоты – бы тыя павукі, яны неўпрыкмет заўжды ўцякаюць з задушлівага слоіка ідэнтыфікацыі. Незразумелыя, таму – чужыя, таму – ворагі. Яны рэдка выходзяць на сьвятло ягадных палянаў. Вераніка забівае такіх. Вераніка ставіць на такіх таўро й потым зьдзіўляецца, адкуль на яе руках сінякі.

Яе рукі. Пальцы на гэтых руках. Калі хочаш ацаніць сябе бесстаронна, дай гэта зрабіць тваім пальцам. Да чаго яны дакраналіся за тваё жыцьцё? Што абхоплівалі, падпарадкоўваючыся табе, на чым ты пакідаў свой знак, адбіткі сваіх папілярных ліній?.. Пра гэта варта пісаць. Гэта распавядзе пра цябе больш, чым ты думаў. Пальцы Веранікі. Яны яшчэ такія маладыя, на іх яшчэ няма ні сьледу будучай старасьці. Ружовыя, гладкія пальцы, кіпцюры на якіх ламаюцца, калі займацца цяжкай фізычнай працай. Пальцы, створаныя для ірацыянальных заняткаў. У іх больш эстэтыкі, чым практычнай карысьці. Калісьці яны былі малюпасенькімі, і пазногці на іх немагчыма было ні з чым параўнаць. Гэтыя пальчыкі абхоплівалі вялікі, валасаты палец бацькі, у які ўеўся бруд выжываньня. Гэтыя пальцы трымалі сланоў за хобат. Аловак. Руку маці па дарозе ў гастраном. Растоплівалі сваёй гарачынёй лёд зімовай цукеркі. Лапатка, лыжка, асадка. Утаймаваньне нявыхаваных гузікаў. Лялькі. Парэнчы. Сьнег. Гэтыя пальцы гладзілі мягкіх сысуноў. Трушчылі інсэктаў. Папера кніг, папера дакумэнтаў. Пас школьнага заплечніка. Грошы. Гэтыя пальцы траплялі ў дзьверы, у гэтыя пальцы імкнула душа, калі цемра пералівалася праз край. Гэтыя пальцы націскалі кнопкі. Гэтыя пальцы дасьледвалі сябе з такой упартасьцю, якая дадзеная толькі памылкова створаным істотам. Здаралася, гэтыя пальцы нават думалі. Гэтыя пальцы лашчылі, і трымалі нажніцы, і складваліся ў кулак. І ніколі не стамляліся радавацца новым дотыкам.

“Mne strashno”, – напісала яна на гэтай сьмешнай сваёй лацінцы, якой у яе краіне бракуе, як калісьці бракавала ежы. Але я тут прычым?

Зьнішчыць гэтую ўладу, дзеля сябе, дзеля тых, хто прыйдзе за намі, нават дзеля такой сумнеўнай справы, як будучыня. Зьнішчыць гэтае абсалютнае зло, якое не сустрэла супраціву ў гэтай краіне й таму асела менавіта тут, каб заразіць усё навокал, усё спрэс, ад дзіцячых садкоў да чыноўных кабінэтаў. Ня слухаць іхных просьбаў аб літасьці, пакараць усіх, праліць кроў злачынцаў. Так, з гэтым я згодны. Абагульнены вораг заслугоўвае сьляпой нянавісьці. Назваць усіх пайменна й пакараць іх, лавіць іх паўсюдна, цягнуць за хвасты з іхных нораў, ці то будуць норы законаў, норы эміграцыі, або норы іхных раптам саслабелых здароўяў. Я гатовы ўзяць у гэтым удзел. Зьнішчыць іх, забіць, спапяліць. Але не чапайце толькі Вераніку, яна была маленькай дзяўчынкай, у яе ўнутры цёплая кроў, яна езьдзіла на санках зь лясных узгоркаў і плакала, калі ёй было страшна.

Хіба гэта ня робіць яе недатыкальнай? Непадуладнай нашым судам?

Яна была калісьці дзяўчынкай. Род робіць людзей адушаўлёнымі, нас забіваюць у той момант, калі мы для забойцаў: ня “ён” ці “яна”, – проста “яно”. Калі ў нас больш ня бачаць нас, а бачаць толькі зло, накіраванае супраць пэўных ахвяраў. Пэрсаніфікуй такое зло, і ўзброеная рука апусьціцца. А я, бы тоўстая кніга, залезу пакуль на верхнюю паліцу купэ.

***

У гэтым будынку некалі заўсёды спыняліся прадстаўнікі шатляндзкае каралеўскае сям’і, калі наведвалі Лёндан. Менавіта сюды, у Скотлэнд-Ярд, зьвярнуўся ў чэрвені 1910 году чалавек, што зваўся Нэш. Ён папрасіў паліцыю даведацца пра лёс сваёй знаёмай, сьпявачкі Коры Крыпэн. “Ніхто ня бачыў яе ўжо амаль паўгода”, – сказаў ён спакойна, але ж было відаць, што Кора для яго значыць больш, чым проста голас у кабарэ й туфлік, які выглядвае з-пад сукенкі. – “Муж казаў, яна зьехала ў Лос-Анджэлес лячыцца, цяпер ён кажа, яна памерла там ад запаленьня лёгкіх”. Нічога асаблівага паліцэйскія ў гэтым не заўважылі. “Нашыя агульныя знаёмыя, Мартынэлі, былі ў Крыпэнаў у гасьцёх 1 лютага. Засядзеліся да другой ночы... Больш Кору ніхто ня бачыў”, – працягваў налягаць містэр Нэш, бачачы, што ягоны аповед не выклікае асаблівай цікавасьці. “І яшчэ сакратарка Крыпэна, міс Лі Ніў... Цяпер яна разгульвае зь ім па балях, і носіць упрыгожаньні Коры. Я нічога не сьцьвярджаю, ці мала што адбываецца на сьвеце, але... Я быў у містэра Крыпэна нядаўна. Ён даў мне зразумець, каб больш я не задаваў яму гэтых даволі-ткі непрыемных, як мне падалося, для яго пытаньняў”.

– І яшчэ, – сказаў Нэш ужо ў дзьвярох, калі яму паабяцалі разабрацца. – У тэатр, дзе служыла Кора, прыйшлі некалькі лістоў ад яе. Усё супадае, яна піша, што хварэе, але просіць не хвалявацца, паведамляе, што затрымаецца надоўга. Аднак жа гэта не яе почырк... Я ведаю, як піша Кора – размашыста, нэрвова, літары ў яе фігурныя, бы скачуць на канях... Я спадзяюся, што прыходзіў да вас не дарэмна, спадарства.

Праз два дні інспэктар Д’ю наведаў дом на Хілдроп-Крэсчэнт, дзе й пражываў містэр Хоўлі Крыпэн, дантыст. Гаспадара не было, дзьверы інспэктару адчыніла міс Лі Ніў. “Містэр Крыпэн працуе, у яго практыка на Оксфард-Стрыт”, – сказала яна, усьміхнуўшыся: твар сымпатычны, але ж нічога асаблівага, адзначыў Д’ю, такіх дзяўчат у Лёндане як сабакаў. Не сьпяшаючыся, Д’ю выправіўся да доктара. Той якраз быў заняты выдаленьнем зубоў. Містэр Крыпэн зрабіў на візытанта найлепшае ўражаньне: не прыгажун, круглы твар, пукатыя вочы, доўгія вусы, акуляры, але прыемны голас, выдатныя манэры. “Я вымушаны сказаць вам, што хлусіў сябрам Коры,” – сказаў ён, выціраючы рукі. “Так, хлусіў, і паверце, мне цяжка ў гэтым прызнавацца. Рэч у тым, што Кора жывая. Яна...”. Містэр Крыпэн тужліва зірнуў на зачыненыя дзьверы. “Яна ўцякла ад мяне з адным амэрыканцам. Як я зірну цяпер людзям у вочы? Вы не ўяўляеце, інспэктар, што гэта была за жанчына... Анёл і д’ябал у адным чалавеку. Яна зусім замучыла мяне сваімі здрадамі, а я кахаў яе, так, я сапраўды кахаў яе. Дайшло да таго, што я абслугоўваў яе сяброў, якія штодня сядзелі ў нас, як дома, абслугоўваў нібы афіцыянт, нібы іхны даўжнік. Яны маглі прыйсьці да нас у любы час дня, Кора заўсёды рада была іх бачыць, яна любіла іх, а мне плаціла пагардай. Мне, які столькі для яе зрабіў... Выцягнуў зь беднасьці, прапанаваў усё, што меў, прывёз у Лёндан – ёй здавалася, яна тут хутчэй зробіць кар’еру. У яе быў невялікі голас, але ж з анагажэмэнтам яна мела праблемы. Коры, аднак, здавалася, што варта мне больш пра яе клапаціцца, і ўсё пойдзе інакш. Я аплочваў для яе ўрокі сьпеваў, я рабіў усё, што мог, я працаваў як вол удзень, каб увечары забаўляць яе сяброў і каханкаў, а ўначы грукацца ў пагардліва замкнутыя дзьверы яе пакою. І вось яна ўцякла, і паверце, інспэктар, гэта для мяне палёгка. Міс Лі Ніў робіць усё, каб вярнуць мяне да жыцьця, але ж, містэр Д’ю, Кору яна не заменіць. Што гэта была за жанчына...”.

Д’ю запісаў усё й са спакойнай душой паехаў у Скотлэнд-Ярд. Ягоны начальнік, містэр Макнэтэн, быў, аднак, ня вельмі задаволены справаздачай, яму былі патрэбныя падрабязнасьці. У тым, што Крыпэн кажа праўду, ніхто не сумняваўся. Але трэба было выканаць некаторыя фармальнасці, і праз два дні Д’ю зноў наведаў дом на Хілдроп-Крэсчэнт. Гэтым разам яму ніхто не адчыніў, а суседзі паведамілі, што ўчора містэр Крыпэн і ягоная сакратарка ў вялікай сьпешцы пакінулі Лёндан.

Яшчэ два дні спатрэбілася Д’ю, які пачаў, здабыўшы неабходны дазвол, дасьледаваць пакінуты дом, на тое, каб дабрацца да самага цёмнага кутка яго невялікага падвалу. Цэгла падлогі ў гэтым месцы была трохі расхістаная, і Д’ю зразумеў, што ён на правільным шляху. Чацьвёра мужчын, трымаючы лямпы, моўчкі назіралі, як рабочы Джон Эдамс важдаецца з падлогай. Цэгла была нарэшце зьнятая: пад ёй знаходзіліся рэшткі нечага цела, як відаць, жаночага, бо ў гэтай кучы мяса, тлушчу й валасоў знайшлася белая начная кашулька. Забойца, відаць, меў мэдыцынскую адукацыю, бо пастараўся зьнішчыць усё, што дапамагло б у ідэнтыфікацыі трупа: косткі, унутраныя ворганы, зубы...

Труп Коры Крыпэн праляжаў тут некалькі месяцаў. У тым, што гэта яе труп, ніхто не сумняваўся, аднак жа даць яму ймя было самым цяжкім. Перад знакамітым патолягаанатамам доктарам Пэпэрам ляжала месіва з чалавечай плоці. Гэты момант цікавіць нас больш за ўсё. Гэта не дэтэктыўная гісторыя, таму пытаньне мы сфармулюем так: каго ці што бачыў перад сабой дантыст Хоўлі Крыпэн у тую ноч, калі яны з Корай нарэшце правялі вясёлых супругаў Мартынэлі на туманную вуліцу Хілдроп-Крэсчэнт і вярнуліся ў дом? Усё адбывалася звыклым чынам, і Кора адразу пайшла ў свой пакой, насьмешліва зірнуўшы на мужа, пакуль Хоўлі Крыпэн, гледзячы ёй усьлед, наліваў сабе яшчэ каньяку. Толькі б не дрыжалі заўтра рукі, толькі б яна не распавядала зноў пра сваіх хлопчыкаў з ложы... Крыпэн выпіў, запаліў цыгару й наліў сабе яшчэ. Як глядзелі на яго Мартынэлі, калі выходзілі, калі ён, нібы лёкай, адчыняў ім дзьверы, баючыся яе зьедлівых заўвагаў. Яшчэ адзін такі позірк, яшчэ адна кпіна з боку Коры, яшчэ адзін яе прыхільнік на парозе іх дому... І ён ня вытрымае, ён дастане тую колбачку з гіясцынам, і больш ніякіх пакутаў. Так, ён накладзе на сябе рукі. Вочы Крыпэна сьлязіліся, ці то ад дыму, ці то ад бясьсільля. Ён жа ведаў, што ніколі гэтага ня зробіць. Яго стрымлівае толькі Этэль, Этэль насамрэч кахае яго, старога дантыста Крыпэна, няшчаснага старога чалавека, які так засумаваў па жаночай пяшчоце. “Кора!” – закрычаў ён ціха, яна, натуральна, не пачула, занятая там, наверсе, сваімі марамі пра гэтых маладзёнаў з Чэлсі зь іхнымі атрутнымі, агромністымі букетамі. “Кора!” – прастагнаў ён і падняўся наверх. Яна сядзела, ужо ў начной кашульцы, купленай, між іншым, за яго грошы, і ўсьміхалася вялікаму люстэрку. У ягоным пакоі стаяла іхная вясельная фатаграфія, а ў яе пакоі, у пакоі ягонай жонкі, стаяла яе фота, у поўны рост, такое фота, як на тэатральных афішах. Кора Крыпэн. Як прыгожа, бог ты мой... Яна забыла, кім была тады ў Нью-Ёрку, Кунігунда Маккамоцкі, панамешана крывей, дарма што тварык быў прывабны, танная такая прывабнасьць, скарыстацца й выкінуць. Няздарная сучка. “Я ўжо неаднаразова казала табе, каб ты сюды не ўваходзіў,” – раздражнёна сказала яму сьпіна Коры. “Няўжо мне трэба кожны раз зачыняць дзьверы, Хоўлі?”. Ён паставіў келіх з каньяком на столік і падыйшоў да яе ўсутыч. “Няўжо ты думаеш, што сёньня ў цябе нешта атрымаецца, мілы Хоўлі?” – сказала яму сьпіна Коры й засьмяялася – тэатральна, гучна, такі грудны, зьдзеклівы сьмех. І тады ён паклаў рукі ёй на плечы.

Такім чынам, каго ці што бачыў містэр Хоўлі Крыпэн у тую ноч? Спачатку, натуральна, каго: яе бадай што жывую спадніцу, пад якой была недасягальная для яго магчымасьць валоданьня, тое, за што купляюць жанчын і за што іх прадаюць. Яе патыліцу, ад якой пахла парфумай, яна была несумненным “хто”, не падлеглым аспрэчваньню “яна”, дом быў поўны яе пахаў, яе звычак, яе рэчаў, яе голасу. Кора Крыпэн, яго жонка. Вось яна падымаецца па лесьвіцы, вось ён глядзіць ёй усьлед, наліваючы сабе каньяк, жывое сочыць за жывым, жывое жывіцца жывым. Потым – яе сьпіна, якая ледзь уздрыгнула ад грукату дзьвярэй, яе адлюстраваньне, якое стрымана ўсьміхнулася: тады, у Нью-Ёрку, яна ўся ўспыхвала ад радасьці, абарочввалася й кідалася яму на шыю. Як усё перамянілася. Але ж жывую, цёплую сьпіну зьмяняе ў вачах Крыпэна халоднае, зь недаверлівым і зьдзеклівым позіркам, адлюстраваньне. Нібы ад Коры аддзялілася нешта, ужо нежывое, ужо больш падобнае да “што”, чым да “хто”. Хоўлі Крыпэн у разгубленасьці: ён бачыць дзьве Коры, адну крохкую, цёплую, блізкую й знаёмую, тую, зь якой яго, як-ніяк, даволі шмат зьвязвае, ён ніколі не падымаў на яе руку, самае страшнае, што ён зрабіў пакуль што, гэта ягоная раптоўная думка на грудзёх у мілай, такой яшчэ юнай Этэль – а што, калі б Коры не было? Наогул не было? І – такая нечаканая хваля палёгкі, пад якую прыемна падставіць азызлы ад сямейнага жыцьця твар: Кора сапраўды ня вечная, яе можа ня быць. І потым расчараваньне, чорнае, як уваход у падвал: Кора ўсё ж ёсьць. І ён нічога з гэтым ня зробіць.

Дзьве Коры існуюць перад Крыпэнам нядоўга. Варта ёй прамовіць некалькі фразаў, і яна зноў набывае адно аблічча. Цяпер Крыпэн бачыць толькі “што”. “Што” халоднае, рэчавае, настроенае для яго нядобразычліва. Варожае, чужое “што”. Рэч, аб якую ён балюча грукнуўся костачкай, калі бег па жыцьці. Да рэчы ня маюць літасьці. Каб думаць пра яе цану, трэба знаходзіцца ў краме, а не ў сваім цёмным, цесным доме на Хілдроп-Крэсчэнт. І “што” больш ужо ніколі ня стане “хто”. Можа быць, на раніцу Крыпэну гэтага й хацелася. Але ў тым і рэч, што для “хто” працэс незваротны. І слова “труп” мы скланяем адмысловым чынам.

Як сапраўдны мэдык, доктар Пэпэр не задумваўся пра доктара Крыпэна. Яму было важна даказаць, што гэтыя парэшткі належаць целу місыс Крыпэн, далейшае было задачай паліцыі. Сярод мяккага месіва з чалавечае плоці яму ўдалося знайсьці шматок скуры. Паводле некаторых асаблівасьцяў яна нагадала доктару Пэпэру скуру зь нізу жывата, з лабка. На скуры была загадкавая паласа, якая нагадвала пасьляапэрацыйны рубец. Містэр Макнэтэн са Скотлэнд-Ярду імгненна зьвязаўся зь сябрамі Коры, якія паведамілі, што Кора насамрэч перанесла некалькі гадоў таму ў Нью-Ёрку складаную гінэкалягічную апэрацыю. А саму Кору ўспомніў прадавец крамы, дзе яна набыла летась сабе начную сарочку, такую самую, якая была на трупе з Хілдрап-Крэсчэнт.

Кора Крыпэн была мёртвая, але цела яе працягвала ўплываць на жыцьцё, прычым у большай ступені, чым магло падацца. Доктар Пэпэр ня быў, уласна, спэцыялістам па рубцах, таму перадаў шматок скуры з лабка свайму маладому вучню, нікому пакуль не вядомаму містэру Спілсбэры. Калісьці доктар Пэпэр сам параіў Спілсбэры прысьвяціць сваю дзейнасьць рубцам, і цяпер у вучня зьявіўся шанец паказаць сябе ў справе. Спілсбэры неабвержна давёў, што шматок скуры, знойдзены ў падвале на Хілдроп-Крэсчэнт, паходзіць менавіта з лабку Коры Крыпэн. Тым часам, як Скотлэнд-Ярд разаслаў па ўсіх портах і караблях падрабязнае апісаньне дантыста Крыпэна і Этэль Лі Ніў, містэр Спілсбэры жыў на маленькім, плошчай усяго некалькі сантымэтраў, кавалку скуры, уздоўж якога праходзіла загадкавая сьветлая паласа, якая сканчалася каля самага краю, уросшы ў скуру, бы падземны тунэль. Мікраскоп здолеў зрабіць з гэтага кавалка мёртвай матэрыі цэлую плянэту, адзіны насельнік якой шукаў на ёй разгадку зусім побытавай гісторыі...

Капітану акіянскага парахода “Монтроўз” складзенае Скотлэнд-Ярдам апісаньне містэра Крыпэна і ягонай сакратаркі трапіла на вочы, калі судна ўжо выйшла з антвэрпэнскага порту, трымаючы курс у Нью-Ёрк праз канадзкае ўзьбярэжжа. Ён адразу ж падумаў пра двух сваіх пасажыраў: нейкага містэра Робінсана і ягонага сына Джона. Бацька й сын і на палубе, і падчас абеду паводзілі сябе вельмі дзіўна. Усе гэтыя ўшчыкваньні, пагладжваньні, гэты пранізьлівы крык юнага Джона, калі над самай ягонай галавой пранеслася чайка... А яго паходка – уся другая кляса сьмяялася. Капітан тэлеграфаваў у Скотлэнд-Ярд. У той самы дзень інспэктар Д’ю і сяржант Мітчэл селі на марскі экспрэс “Ляўрэнтык”і праз тыдзень насьціглі “Монтроўз”ля Квэбэку. Містэр Робінсан быў настолькі ўражаны, што ня стаў ламаць камэдыі, а міс Лі Ніў з асалодай скінула ў сваёй каюце мужчынскую вопратку.

Цела Коры Крыпэн працягвала дзейнічаць. Нікому дагэтуль не вядомы Спілсбэры, якому давялося зь мікраскопам у руках чытаць прысяжным і судзьдзям лекцыю па рубцах і шнарах, увадначасьсе стаў знакамітым і ў будучым зрабіў бліскучую мэдыцынскую кар’еру. 23 лістапада містэр Крыпэн быў павешаны. “Хто” чарговы раз стала “што”. І нават міс Этэль Лі Ніў не прыйшло ў галаву, хто глядзеў у гэты час зь іншага берагу акіяну на пастарэлага містэра Крыпэна. Маленькі хлопчык па імені Хоўлі, маці якога, бывала, так часта плакала, такім мілым ён ёй падаваўся.

Самым прыгожым хлопчыкам на сьвеце.

***

Адно яе брыво заўжды трохі прыўзьнятае, нібы Вераніка чымсьці зьдзіўленая. Але ж не: яна сьпіць, залюляная ўласнай цеплынёй. Ногі ўткнуліся ў туфлі, вялікія пальцы на іх рассунутыя, быццам хацелі абхапіць тонкія абцасы й замерлі на паўдарозе. Кабінэт Веранікі напханы сьмертаноснымі прыладамі, кожная бы жывая, кожная электрызуе атмасфэру вакол гаспадыні гэтага памяшканьня, кожная робіць паветра яшчэ гусьцейшым. Выпраменьваньне струменіць па кабінэце. Вераніка дрэмле. Нябачныя промні йдуць па кабінэце, сьвеціцца экран мабільнага тэлефона, ледзь улоўна дрыжаць элетрычныя разэткі, сыстэмны блёк уключанага кампутара пакрысе напаўняе душнай гарачынёй кабінэт, гудзе, цяжка ўздыхае, і манітор робіць атмасфэру вакол калючай, адчувальнай, бы мірыяды замаскаваных зьнічак. Бяскрыўдны на выгляд вэнтылятар, якім не карысталіся ўжо некалькі месяцаў, насамрэч жывы, ён стараецца ня кідацца ў вочы, сьціпла стоячы ў куце, і яму гэта ўдаецца: але ж колькі ён выдыхае ў гэтую замкнёную прастору! Неахайна пакладзеная слухаўка тэлефона захлынаецца ўласнымі гудкамі. Электронны гадзіньнік на сьцяне не працуе – яму нічога ня варта імгненна нагнаць час, калі Вераніка расплюшчыць вочы. Уключаныя лямпы цярпліва чакаюць надыходу шарай гадзіны. Яна атрымае вымову за неэканомнае выкарыстаньне электраэнэргіі. Нехта ўжо заўважыў сьвятло ў яе кабінэце, вяртаючыся з абеду й падымаючыся па прыступках ганку. Але гэта будзе заўтра. А пакуль дзень паволі коціцца да свайго завершаньня.

***

Тоўсты, непрабіўна-жорсткі, каржакаваты чамадан прымушае мяне даць яму дарогу – я адступаю ў нечае будучае купэ, пакуль пустое, у ягоны настоены на чужых часовых жыцьцях паўзмрок. Чамадан грукае аб дзьверы, скрыгоча сваімі абабітымі жалезьзем бакамі, і нарэшце зьнікае недзе ў канцы вагону. І тады хутка, таму што на даляглядзе тамбуру ўжо зьявіўся, гідліва пакачаўшы паўадарванай у вакзальных гонках ручкай, новы куфар, я бягу ў свой цесны загончык. Тут, у гэтым вагоне, я займу зараз адну позу, і змагу зьмяніць яе толькі праз дваццаць гадзінаў. Як гэта часта здараецца, я апошні раз удыхну тут, а выдыхну толькі на зусім іншым вакзале.

Маё купэ ўжо поўнае. Трое добра знаёмых паміж сабой мужчынаў, настолькі знаёмых, што мне здаецца, яны блізьняты. Цягнік яшчэ стаіць, а яны ўжо п’юць – пакуль яшчэ ціха, з апаскай, разважліва ўздымаючы плястыкавыя кубачкі й ведучы напаўголасу разумныя, правільныя размовы. Цягнік яшчэ тут, а яны ўжо дома. Як і кожныя некалькі месяцаў, яны паціху прывыкаюць да вяртаньня, рукі іх распростваюцца, ногі становяцца нібы бяскоснымі, галовы хіляцца долу, вочы зацягвае каламутная плеўка. Вакзал яшчэ не здрыгануўся за вакном, а яны ўжо на сваёй тэрыторыі. Тут можна адпачыць. І трохі памарыць пра Duty free. Я залажу на сваю верхнюю паліцу, гэты вечны падарунак ад лёсу ў чыгуначнай уніформе. Як заўсёды, цягнік ігнаруе час свайго афіцыйнага адпраўленьня, чакаючы, пакуль у пасажыраў зьявіцца ілюзія руху. І толькі тады плятформа раптам пабяжыць у хвост цягніка, марудна разганяючыся, і гарэлка ў бутэльцы неўпрыкмет усплёсьнецца, і пачуецца адрывістая страляніна дзьвярэй. Нясьпешна замільгаюць за шклом сьмецьце й лецішчы сталічнай ускраіны, і нарэшце ў адну суцэльную агароджу разьвітальнага колеру ператворацца высокія кветкі, што растуць уздоўж рэек. Дзень стане цёмна-рудым, бы нагрэты чыгун. Пад пазногцямі зьявіцца бруд. Дух прыбіральні ненавязьліва пагойсае па вагоне, і потым зьнікне, пасяліўшыся ў тваім нутры.

У гэтай чарзе неабавязкова стаяць, у ёй можна ціхамірна ляжаць, адчуваючы, як застойваецца кроў у жылах, як зацякае ўсё, ажно да мазгоў. Гэты вагон мне відавочна замалы, як кажа мой сябра-прадавец на рэчавым рынку. На экране дзьвярэй дрыжаць бледныя літары: пачынаецца панылы дваццацігадзінны фільм, няздарная пародыя на ICE. Галасы ўнізе становяцца ўсё гучнейшыя. Зьяўляецца правадніца, першая памежніца на нашым шляху. “Бялізну будзеце браць?” – пытаецца яна пакрыўджана, нібы калі я вазьму бялізну, ёй давядзецца спаць на падлозе.

Не, бялізны я не вазьму. Я ніколі не бяру бялізны. Я падкладваю пад галаву свой заплечнік і накрываюся курткай. Я не хачу быць тут як дома, бо я ня дома. На маёй былой працы, там, куды я еду, калегі часта зьдзіўляліся, чаму я ніколі не здымаю верхняе вопраткі, нават зімой. “Бо тады я прызнаю, што гэтая праца для мяне нешта значыць, а гэта зусім ня так,” – адказаў я аднойчы й потым ужо ня чуў гэткіх пытаньняў. Не, бялізны я не вазьму, і гарбаты таксама ня трэба, дзякуй. Я ня зьлезу са сваёй паліцы нават тады, калі мне захочацца ў прыбіральню. Мне туды й не захочацца – падчас такога падарожжа цела адмаўляеццпа працаваць, мне ня хочацца зусім нічога, мой жах абараняе мяне. Бялізна... Пры адной толькі думцы, што мне давядзецца спусьціцца з паліцы й ступіць нагой у гэты камяк жывых, голых, вільготных істотаў, мяне перасмыкае. Уначы мы будзем ехаць праз суседнюю краіну, і вагон будзе скланацца ад песьняў і пераможных крыкаў. Нібы гэта на фронт імчыць наш звар’яцелы эшалён. Адно з гэтых стварэньняў нарэшце возьме свой мабільны тэлефон і набярэ нумар.

– Прывітаньне, Калян! – пачуецца зьнізу, у той час цягнік уварвецца на доўгі мост. – Як справы, Калян? Ты мне прабач, Калян, але ты ў мяне будзеш сядзець. Вось прыйдуць нашы да ўлады, Калян, і ты будзеш сядзець! Ты будзеш сядзець, памяні мае словы, ты будзеш у мяне сядзець.

Ён будзе паўтараць гэта з асалодай, не зьвяртаючы ўвагі ні на боскі, ні на тэлефонны роўмінг, ён будзе казаць гэта, пакуль цягнік ня спыніцца ў вялікім горадзе і ў вагон ня ўдарыць адначасова з навальніцай нешта вялікае, страшнае, чорнае. І невядомы Калян будзе цярпліва слухаць злавесныя прароцтвы, яму і ў галаву ня прыйдзе ні пакласьці слухаўку, ні скарыстацца чорным сьпісам, ні проста адключыць тэлефон. Ну а мне, мне якая да яго справа? Ці маю я права судзіць іх? Адкуль мне ведаць: можа быць, гэта ня так ужо й кепска – сядзець, для гэтага таямнічага Каляна, можа, ён даўно ўжо прыкаваны да ложка, і гэтая істота, чалавекападобнасьць якой дазваляе ёй фатаграфавацца для візы й раз на тры месяцы вандраваць па працы за мяжу, вязе беднаму Каляну лекі, каб ён мог спачатку сесьці, а потым, глядзіш, і ўстаць, і зрабіць пару крокаў да піўнухі, і потым узьляцець, і легчы зноў, на гэты раз ужо навечна. Урэшце істота ўнізе засынае, а Калян усё дыхае, сапіць у слухаўку, чакае, ці то з надзеяй, ці то са страхам.

Мяжа. Памежнікі. Памежная варта – гэта родная, непрыгожая сястра той улады, дзеля якой працуе Вераніка. Гэтая ўлада прыходзіць уначы, глядзіць на цябе зьверху або сьцягвае зь верхняй паліцы, блішчыць гербам, дзеці крычаць, гэтая ўлада ўпускае цябе да сябе, нібы пад падпіску аб нявыязьдзе. А потым вагон прыўзьнімецца над зямлёй, каб праз пару гадзінаў апусьціцца, але ўжо ў іншае вымярэньне. Мае спадарожнікі сьпяць, ня чуючы, як я спускаюся са сваёй схованкі й, высока падымаючы ногі, пераступаю праз іхныя целы. Выходжу ў тамбур, запальваю й гляджу на скамечаную пасьцель Веранікі, на крошкі гарадкоў, на недапалак, які нехта забыў пад коўдрай.

Dicebant mihi sodales, si sepulchrum amicae visitarem, curos meas aliquantulum fore levatas. Мне казалі прыяцелі, што калі я наведаю магілу сяброўкі, мае раны загояцца.

***

Вераніка стамілася. Ёй чамусьці надта непрыемна ехаць у ліфце з калегамі, і таму яна, высока падняўшы галаву, праходзіць міма іх і, як толькі зьнікае за шклянымі дзьвярыма лесьвічнай пляцоўкі, хавае галаву ў плечы й бяжыць уніз па сходах. Ларыса гукае яе, але позна, Вераніка яе не пачула, і таму прамоўленае імя павісае ў паветры, яго апошні склад зьядаюць сківіцы ліфта. Ларыса пачуваецца няёмка, вакол шмат людзей, і пятнічны вечар кідае на іхныя твары дурнаваты водсьвет. Яны ня могуць стрымаць радасьці. Быў цяжкі тыдзень, яны добра папрацавалі і цяпер пойдуць да банкаматаў.

Вераніка рушыць на вакзал, на вакзале ваенны аркестр грае трыюмфальныя маршы. Але яна збочвае й заходзіць у мэтро. Праз гадзіну каробкі Сьвету ўжо бялеюць за соснамі, маршрутка раптам перастае вуркатаць і проста паволі, па інэрцыі (кіроўца нават адпускае руль) укочваецца ў Сьвет. “Ля аптэкі, калі ласка”, – строга гаворыць Вераніка кіроўцу, і калі той, не пачуўшы, вядзе мікрааўтобус далей, да канцавога прыпынку, яна крычыць на яго ў шаленстве. Ён рэзка тармозіць, і яна бразгае дзьвярыма так, што ў галаве да самага дому гайдаецца цяжэзны звон.

Яна не разбуваючыся праходзіць на кухню, закідвае ў рот пігулкі й запівае паскудна-цёплай вадой. Адна пігулка выпадае з рук і заязджае пад стол. Вераніка хоча нахіліцца за ёй, але разумее, што ў гэтым выпадку яна так застанецца сядзець на падлозе. “Хрэн зь ім”, – думае яна. – “Дома ўсё адно няма ні дзяцей, ні сабакі”. Усё ж яна прымушае сябе пайсьці ў ванну, хаця ўсё яе цела пратэстуе супраць гэтага. Потым яна валіцца ў ложак і адразу ж засынае. Тлустыя, палыселыя, бочкападобныя, бястварыя сны гуртуюцца вакол яе так шчыльна, што Вераніка хапае ротам паветра. Сьцёгны Веранікі такія мокрыя, што на коўдры выступаюць плямы. Не прачынаючыся, яна пераварочваецца на сьпіну. Яе цела награецца, нібы Вераніку паклалі ў печ, яе цела найграе нешта ў дзікім тэмпе. І толькі калі прахалодная сухая рука кладзецца нарэшце на лоб Веранікі, яна прачынаецца. За вакном шэра, гулка, здаецца, што за нізкімі аблокамі хаваецца бяскрайні непразрысты дах, і ў паветры нібы зьвініць апошні, прыпозьнены, летні яшчэ камар.

Я цудоўна ведаў, дзе яна працуе – гэты будынак, які нібы гасьцінна раскідваў перад табой дыван: такім чыстымі, вечна вымеценымі былі прыступкі на ганку, такімі ўзорамі пераліваўся ён падчас сьвятаў. Прыступак было шмат, у кожнага, хто па нейкай патрэбе падымаўся да дзьвярэй, было досыць часу падумаць, ці не па надта ўжо дробязнай справе ён наважыўся патурбаваць уладу. Сярод маіх знаёмых не было чалавека, які б не пабываў там прынамсі аднойчы. Але ж мне нейкім чынам удавалася пазьбегнуць яго наведваньня. Можа быць, таму, што ад улады мне было трэба ня так ужо шмат: па сутнасьці, толькі аднаго – каб яна ня ведала пра маё існаваньне. Усё зьмянілася, калі Вераніка сказала мне аднойчы па тэлефоне, што пайшла працаваць сюды. З таго моманту мае патрабаваньні да ўлады непамерна ўзрасьлі. Я сеў на лавачку ў сквэры паблізу й запаліў цыгарэту.

Гэта быў сквэр пасярод вялікае плошчы, я ня быў тут некалькі гадоў, і таму зьмены ўражвалі. Там, дзе некалі проста на патрэсканым бардзюры тырчала суткі напралёт моладзь бяз пэўных заняткаў, зеўраў цяпер уваход у падземны гандлёвы цэнтар – нібы ўся тая моладзь аднойчы правалілася скрозь зямлю, ад сораму за адсутнасьць жыцьцёвых арыентыраў. Ванкаматы, жэсы, камісіі, бюро, позвы, даведкі, сьціплыя айчынныя гестапніцы, філіялы вялікай фірмы... Я зірнуў на будынак адміністрацыі, і хваля рабскага страху зноў паднялася ўва мне, змакрэлі рукі, перасохла ў горле. Зараз я ўвайду туды, і буду з агідай пазіраць на сваё адлюстраваньне, і ўжо ня выйду назад – выйдзе іншы чалавек, расьціснуты, нікчэмны, шэры, але задаволены, бы пасьля візыту да стаматоляга, калі ўсё ўжо скончылася, але боль яшчэ наперадзе... Гэта для такіх пабудавалі тут новую царкву, замест драўлянай – для тых, хто не сказаў чагосьці на споведзі ў будынку насупраць. Яе крыж сьвяціў, відаць, у акно Веранікі. Перад адміністрацыяй стаялі елачкі ў цёмна-зялёнай уніформе, над будынкам лунаў сьцяг – такія самыя колеры, якія мела апошняе пасланьне Веранікі: “Mne strashno”. Трывога й надзея на мяне, які, уласна, ня меў ніякага абавязку ёй дапамагаць. Далей безь мяне, так я сказаў яе лісту тады, і ўжо пралічваў, дурная башка, у колькі мне абыйдзецца дарога.

Я падымаўся па прыступках так доўга, як толькі мог, а будынак ужо разварочваўся да мяне тварам, распасьціраў сьцены – ён нібы круціўся вакол уласнае восі, як тыя чароўныя дамы, у вокнах якіх заўсёды сонца. Я спыніўся і азірнуўся: мне падалося, што на мяне глядзяць з кожнае форткі. Назад дарогі не было. Нечакана насустрач мне выбегла зграя дзяцей у яркіх гальштуках, і абагнула, нібы горны ручай непатрэбны камень, і ўлілася ў мора паўпустое плошчы. Хістаючыся, я падыйшоў да дзьвярэй і, вырашыўшы зрабіць усё як мага хутчэй, адчыніў іх.

Міліцыянт, што сядзеў у холе й слухаў радыё, не зьвярнуў на мяне аніякае ўвагі. Мне не хацелася таптацца тут у яго на вачах, але ліфт блукаў недзе наверсе. Напэўна, я выглядаў, як чалавек, якому карціць у прыбіральню, – прынамсі, жанчына за акенцам абменнага пункту ўсьміхнулася, пазіраючы на мае танцы. Зараз жа да мяне прыклеіўся яшчэ адзін наведнік – яму падалося, што я не націснуў гузік, і ён зрабіў гэта сам, красамоўна, моцна, нібы раструшчваў жука. Хол раптам запоўніўся людзьмі, усе яны сьмяяліся й гучна размаўлялі: мне хацелася ўцячы, але яны вельмі прыстойна сталі ў мяне за сьпінай і чакалі. Неўзабаве ў мяне ўжо было адчуваньне, што ўсе навокал тут знаёмыя паміж сабой: яны абмяркоўвалі графік прыёму, надвор’е і нарэшце задуменна паглядзелі на мяне, чаму я не бяру ўдзелу ў гэтай гульні.

– Не падкажаце, аддзел... – я зразумеў, што ня ведаю, як правільна называецца аддзел, у якім працуе Вераніка, і таму проста назваў яе імя.

– А, Вераніка Андрэеўна, – заківаў адзін. – На пяты вам, пяцьсот пяты кабінэт.

Людзі з палёгкай засьмяяліся, і нехта нават дакрануўся да маёй сьпіны.

– Там на дзьвярах шыльда, – дадала нейкая бабулька, і дзьверы ліфту нарэшце адчыніліся.

Ім таксама было на пяты, толькі зусім да іншага спэцыяліста. Спатыкаючыся аб лічбы й шыльды на дзьвярах, я выйшаў у доўгі, дрэнна асьветлены калідор. Уздоўж сьценаў сядзелі людзі, іхныя галасы зьліваліся ў прыглушаны гул. Па нагах прабег скразьняк. Недзе за паваротам шумна зачынілі дзьверы.

Ён ішоў проста на мяне, зь іншага канца гэтага калідору, я не зусім добра бачыў, як ён выглядае. Я запаволіў хаду, але і ён не сьпяшаўся. Я бачыў яго ў профіль, ён углядаўся ў шыльды, шаргатаў абутак: яму давалі прайсьці. Мы падыйшлі да яе кабінэту адначасова. Недзе паблізу ляскаў ліфт. Я адступіў убок, паказваючы, што не прэтэндую на першынство. На ягоным бледным твары было нешта ліхаманкавае. Ён паматляў галавой – маўляў, яму не сюды, і я ўжо хацеў запытацца, хто апошні, калі ён зрабіў гэта сам.

Ён зірнуў на мяне зь нянавісьцю й сеў. “Значыць, я за вамі?” – спытаў я, і ён працадзіў у адказ: “Ну”. Тут жа чаргу занялі за мной, і нехта, хвалюючыся, прачыніў дзьверы, каб праверыць, ці сапраўды тут прымае Вераніка Андрэеўна. Чарга паціху ўтрэслася, і зноў ціха загула.

***

Туш для вейкаў падаўжае іх і надае ім моцы. Яны становяцца больш пухнатымі й густымі. Але туш карысная ня толькі з эстэтычнага гледзішча. Яна ўтрымлівае таксама шмат пажыўных дабавак, дзякуючы якім вейкі становяцца больш доўгімі, трывалымі й шаўкавістымі.

Для таго, каб вейкі здаваліся больш пухнатымі й густымі, перад нанясеньнем тушы прыпудрыце іх звычайнай пудрай. Часьцінкі тушы асядуць на вейках, нібы расчэсваючы іх. Зручна фарбаваць вейкі шчотачкамі са сьпіралепадобнай шчэцьцю, такія шчацінкі кожную вейку фарбуюць асобна і адначасова разьядноўваюць іх.

Пакрыўшы вейкі першым слоем тушы, пачакайце дзьве-тры хвілінкі, а затым нанясіце другі слой. Калі вы пакрыеце вейкі тушшу занадта рана, яны склеяцца. Не фарбуйце вейкі моцна на ніжніх павеках. Такія вейкі будуць падобныя да ценяў, і ад гэтага твар будзе выглядаць стомленым.

Нафарбаваўшы вейкі, абавязкова туга закручвайце тубік з тушшу, інакш туш вельмі хутка высыхае.

У выпадку, калі акцэнт у вашым сёньняшнім макіяжы пастаўлены на вусны, ці вам імпануе стыль абсалютнае натуральнасьці, такі актуальны гэтым летам, абмяжуйцеся асновай пад туш – празрыстым гелем, які дапамагае падкруціць вейкі, разьдзяліць іх і надаць ім больш дагледжаны выгляд. Асновы для тушы дастаткова і для штодзённага макіяжу, калі цёмныя прыгожыя вейкі дадзеныя вам ад прыроды.

Невялікая рэмарка: сёньня ў упакоўцы зь недарагой тушшу можна знайсьці плястмасавую расчосачку для веек. Не эканомце на сабе, прашу вас: набудзьце мэталічную! Яна дазволіць вам справіцца з самай кашмарнай сытуацыяй для вашых веек, якую толькі можна сабе ўявіць. Уключна з тымі самымі лапкамі павука з рэклямы. Калі вы ўсё ж лічыце, што расчосачка для веек не для вас, пазбавіцца камячкоў можна, выдаліўшы лішкі тушы на шчотачцы. Вытрыце яе аб тонкую тканіну, і праблема вырашыцца яшчэ да таго, як вы пачнеце фарбаваць вочы.

Ніколі не кажыце “бывай”. У дадзеным выпадку – шчотачцы для тушы. Калі туш або тэрмін яе выкарыстаньня скончыліся, ачысьціце шчотачку сродкам для зьняцьця макіяжу, вымыйце з мылам і высушыце. Правядзіце ёй па вільготных вейках да таго, як возьмецеся за макіяж – і паверце, гэтае простае дзеяньне істотна павялічыць вашыя шанцы на беззаганныя вейкі.

Адступіце ад правіла Форда. “Вы можаце выбраць любы аўтамабіль пры ўмове, што ён будзе чорны,” – любіў гаварыць старына Генры. Забудзьце пра Форда, ваша туш не абавязкова мусіць быць чорнай! Больш за тое, калі вашы вейкі ад прыроды сьветлыя, туш быць чорнай не павінна. Карыстайцеся лепш брунатнай. Ці нават чорна-брунатнай. Але чорнай – ніколі. Экспэрымэнтуйце з тушшу вясёлкавых адценьняў. Блакітная туш зробіць ярчэйшымі блакітныя ці шэрыя вочы, а бэзавая надасьць карым вачам больш глыбокае адценьне.

Завіўка. Завітыя вейкі робяць позірк больш адкрытым. Для максымальнага эфэкту карыстайцеся прыборам для завіўкі вейкаў, але рабіце гэта да нанясеньня тушы. Патрымайце шчыпцы сэкундаў пяць перад фэнам да выкарыстаньня. І не забудзьце праверыць, ці ня надта моцна вы іх нагрэлі!

Зафіксуйце прыбор для завіўкі так блізка да лініі росту верхніх веек, як толькі гэта магчыма. Закрыйце шчыпцы й паволі палічыце да пяці. Затым цалкам раскрыйце прыбор для завіўкі, прыбярыце яго ад вачэй і паўтарыце працэдуру яшчэ раз або два, пакуль не дасягнеце жаданага выніку.

Пакладзіце побач ватную палачку. Немагчыма пераацаніць значэньне гэтага няхітрага інструмэнта. Вы выціраеце выпадковую пляму, пакуль туш ня высахла. І ня трэба нічога перафарбоўваць наноў!

Сьвятая справа! Наносячы туш, правядзіце спачатку шчотачкай некалькі разоў па аснове веек. Менавіта пры дапамозе гэтага нескладанага труку дасягаецца ілюзія дадатковай даўжыні веек.

Для больш тэатральнага позірку нанясіце туш толькі на верхнія вейкі й правядзіце па ўнутранаму баку ніжняга павека алоўкам. Каб вочы здаваліся больш шырокімі, нафарбуйце ніжнія вейкі таксама, але не перабярыце меру. Каб зрокава падоўжыць вейкі, паспрабуйце трымаць шчотачку для нанясеньня тушы вэртыкальна й нанасіце туш яе верхнім кончыкам. Гэта можа падацца дзіўным, але абсалютна дакладна працуе! Такім чынам вы пафарбуеце вейкі, зусім іх не абцяжарваючы! Завяршыце макіяж адным гарызантальным узмахам шчотачкі.

І нарэшце. Пачынайце з тушы, калі прыступаеце да выдаленьня макіяжу. Памятайе, што скура вакол вачэй асабліва адчувальная – ні ў якім разе ня трыце вочы! Гэтыя барбарскія паводзіны вядуць за сабой немінучае пакараньне ў выглядзе выпадзеньня веек і ўтварэньня раньніх маршчынак.

Туш можа быць улюбёным прадуктам у вашай касмэтычцы, але вы мусіце ведаць, калі трэба зь ёй разьвітацца. Гэтая ”фаварытка” псуецца хутчэй, чым любы іншы касмэтычны сродак, і самы доўгі тэрмін, на працягу якога ёй можна карыстацца – чатыры месяцы. Рэч у тым, што нават самая дарагая туш – добрае асяродзьдзе для бактэрыяў.

Калі вы хочаце падоўжыць жыцьцё вашай тушы, ня рухайце пэндзлікам уперад-назад: такім чынам вы пазьбегнеце трапляньня ўсярэдзіну паветра, якое яе сушыць. І выкідайце адразу, як толькі заўважыце зьмену тэкстуры або паху! Практычная парада: каб спрасьціць сабе жыцьцё, адлічыце тры месяцы з дня набыцьця вашай тушы й пазначце адпаведную дату ў календары. Асабліва важна гэта рабіць, калі тушаў, якімі вы карыстаецеся, не адна, а некалькі.

І – усьміхайцеся свайму адбітку ў люстэрку. Падкручаныя, падоўжаныя ці аб’ёмныя, чорныя або вясёлкавыя, нафарбаваныя ў адзін або два слаі, цяпер вашыя вейкі адкрываюць сьвету лепшае, што ў вас ёсьць.

Вашыя вочы,

якія сьвецяцца шчасьцем,

і радасьць, якой

вы гатовыя падзяліцца з усімі.

***

Яна падняла вочы, такія цяжкія, бы на вейках ляжала па ўспаміне, вочы, чакаючы пабачыць чарговага наведніка, і ўжо адшуквала спосаб, каб расправіцца зь ім як найхутчэй, яна глядзела на дзьверы са страхам і пагардай. Наведнік падаўся ёй знаёмым – як скрозь туман яна разглядзела яго й зразумела, абыякава й без зьдзіўленьня, што гэта й праўда Ён. Вераніка не змагла адразу перастроіцца, і таму голас яе прагучаў глухавата й варожа.

– Добры дзень, сядайце, – “Што я кажу, “ – падумала яна як у сьне, трэба было сказаць нешта іншае, але што, што кажуць у такіх выпадках, яна забыла. І гэта было як маленькая, але сьмяротная катастрофа. Ён прайшоў у кабінэт і шчыльна зачыніў за сабой дзьверы, выдаліўшы, як у кампутары, разгублены твар таго, хто зьбіраўся ўвайсьці. Сеў на яе стол – у іншы момант гэта зрабіла б яе амаль шчасьлівай, а цяпер яна тупавата пазірала на складку кішэняў на ягоных джынсах і ёй хацелася змахнуць Яго са стала. Падставіць сьметніцу й змахнуць. На яе шляху да дому, да пігулак, пакутлівай ванны й ратавальнага сну, бяз думак і жаданьняў, сеў нехта, перашкода з тонкімі вуснамі падлетка, надзіманы камень. Падзьмі на яго, і ён паляціць на ўзбочыну.

– Паслухай, Вераніка, – мягка сказаў Ён. – Мне, напэўна, трэба папрасіць у цябе прабачэньня. Часам нашыя ўяўленьні пра людзей аказваюцца памылковымі. І часам наш унутраны сьвет прыадкрываецца супраць нашай волі. Нельга меркаваць па тым, што выпадкова пабачыў у шчыліну...

Яна маўчала, а потым злосна засьмяялася, і тут жа скрывілася: галаву працяў боль. Боль, напэўна, толькі й чакаў, пакуль яна зноў нешта адчуе. Як жа добра было без пачуцьцяў. Спакойна, пуста, чыста.

– У якога пісьменьніка вы гэта вычыталі? – спытала яна, і ён тут жа ўмольна працягнуў да яе рукі:

– Давай жа ўрэшце на ты!

– Добра. У якога пісьменьніка ты гэта вычытаў?

– Ня памятаю, – Ён захацеў пагладзіць яе па галаве, але Вераніка проста ад’ехала на сваім крэсьле да сьцяны. І толькі калі Ён паказаў жэстамі, што больш ня будзе шукаць такіх кантактаў, яна зноў прысунулася да стала. “Пачакайце!” – сказаў Ён, добразычліва пасьміхнуўшыся, галаве, якая прасунулася ў дзьверы, і галава зьнікла.

– Гэта была толькі гульня. Забудзь пра яе. А мне... Мне трэба шмат табе паведаміць.

– Ня сёньня, – Вераніка зь цяжкасьцю падняла рукі. – Толькі ня сёньня. Я не хачу нічога слухаць. Памру зараз. Можа быць, заўтра, – сказала яна нечакана помсьліва, – Але ня сёньня.

– Ня тое каб сказаць... – запярэчыў Ён халодна. – А менавіта паведаміць. Ды што гэта сёньня з табой?

– Неяк мне... Блага... – прызналася Вераніка. – Не, ня трэба.

Яго рукі зноў паабяцалі больш не цягнуцца да яе.

– Мне вельмі хацелася б зрабіць для цябе нешта, – сказаў Ён пяшчотна. – Ці... Карацей, дапамагчы табе. Абараніць.

– Мяне ёсьць каму абараніць, – сказала Вераніка, выцерла лоб і са зьдзіўленьнем адзначыла, што яе пальцы папросту ледзяныя.

– Я не сумняваўся, – Ён нягучна засьмяяўся. – Ён, відаць, файны хлопец.

– Файны, – кінула Вераніка й прымружылася. – Ведаеш, калі я была маленькая, я аднойчы зразумела, адкуль глядзіць на мяне анёл-ахоўнік. З-за фіранкі. Ён сочыць за тым, як я пачуваюся, ці не пагражае мне небясьпека. І калі я, напрыклад, сплю, ён выходзіць адтуль і кладзе мне далонь на лоб. Або іншым чынам умешваецца. Як бачыш, не адзін ты зь дзяцінствам не разьвітаўся.

– Я ж кажу: файны хлопец, проста супэрмэн, – Ён пачухаў галаву. – Вось мы зараз і пазнаёмімся.

Ён саскочыў са стала й, рухаючыся як клоўн, падыйшоў да фіранкі. “Оп!” – фіранка тарганулася, белыя трубкі батарэі па-шпіёнску ўсьміхнуліся ды зьніклі.

– Весела, – сказала Вераніка. – Ты хочаш заняць яго месца?

– Чаму б і не? – Ён аблізнуўся і ўважліва паглядзеў на Вераніку. – Прынамсі, ты гэтага хочаш.

Апошнія словы Ён прамовіў ужо з-за фіранкі. Вераніка неўразумела зірнула туды: быў чалавек, і няма яго. Як проста ўсё. Не складаней, чым зь яе пацыентамі. А галава, гэтым разам ужо зусім іншая, зноў пралезла ў дзьверы, і паколькі яе ніхто ня гнаў, ператварылася ў невысокага чалавека, што адразу, з парога, пачаў нешта канючыць. Дарэшты зьнясіленая Вераніка ледзь змагла зарэгістраваць заяву й прызначыць яму на аўторак. Пакуль наведнік выходзіў і дзьверы адчыніліся наноў, яна павярнулася да фіранкі. Ён падміргнуў ёй і тут жа зноў зьнік.

***

Зразумеўшы, што чалавек перад ёй ня ў стане запомніць нават дзьве трохзначныя лічбы, сакратарка ўздыхнула й драпежным рухам дастала асадку. “А культурны ж, здаецца”, – падумала яна раздражнёна, і на душы ў яе стала яшчэ больш чорна, калі яна пабачыла стос лістоў, на кожным зь якіх ад рукі была накрэмзаная ўсялякая лухта. Паадсякаць бы гэтыя рукі, ледзь не сказала яна, выводзячы на паперы: 504, 505, 509... Чалавек перад ёй і праўда рабіў уражаньне культурнага: пінжак, чыстая, адпрасаваная кашуля, сумка з натуральнай скуры, у якой зазвычай носяць важныя й ня вельмі, празрыстыя й непразрыстыя, але ўсё-ткі тэчкі – тэчкі з дакумэнтамі. Рахунак-фактура, выпіска, даведка... Ад чалавека пахла добрым тытунём і такой мужчынскай парфумай, якой сакратарка, была б яе воля, прымусіла карыстацца кожнага прадстаўніка супрацьлеглага полу. Але паводзіў сябе гэты маладзён папросту непрыстойна. Занадта нэрвова для прыёмнага пакою начальніка аддзелу. Яму, бачыце, надта карцела трапіць адразу да Чэслава Карлавіча. Быццам бы ён быў важнай шышкай і меў поўнае права ісьці самым кароткім шляхам. Але важныя шышкі звычайна званілі, перад тым як тут зьявіцца, самыя важныя званілі адразу ж Чэславу на мабільны, і наогул – ніякіх доказаў таго, што ўпарты наведнік мае на нешта права, сакратарка пакуль ня ўбачыла. Але нічога, і не з такімі спраўляліся – сказала яна сабе й цярпліва паўтарыла нумары кабінэтаў.

– Але мне трэба да начальніка, – раздражнёна прамовіў чалавек і паглядзеў ёй у вочы. – Толькі да яго. Гэта занадта важна.

– Добра, – сказала сакратарка нарэшце. – Я яму паведамлю, самі паслухаеце, што Чэслаў Карлавіч адкажа.

Яна націснула кнопку. “Да вас наведнік,” – спакойна прамовіла яна. “Запэўнівае, што справа неадкладная. Слухаць нічога ня хоча, Чэслаў Карлавіч,” – раптам дадала яна амаль жаласьліва.

– Не цяпер, – пачуўся незадаволены голас Чэслава. – Я заняты. Раскажыце таварышу пра графік майго прыёму. Хаця... Упусьціце, так і быць...

Наведнік пераможна й пругка падняўся. Празь дзесяць хвілінаў Чэслаў Карлавіч ужо бегаў па кабінэце і амаль крычаў:

– Ну зразумейце, таварыш дарагі, спадар, унучак! Калі кожны будзе вось так заходзіць наўпрост да кіраўнікоў, то нам на кіраўніцтва часу не застанецца! І для чаго, па-вашаму, сядзяць у кабінэтах нашыя супрацоўнікі? Попу праседжваюць, думаеце? Для таго, унучак мой даражэнькі, каб працаваць з вамі, з народам нашым любімым, каб дапамагаць яму будаваць і сеяць спакойна! Ну чаму, чаму да начальніка аддзелу фізычнай культуры ніхто не забягае проста так, сказаць, што ў яго лыжы скралі, а да мяне – як на кубачак гарбаты? Што мне, рабіць тут няма чаго? Я ж вас не выганяю, я ж вас спакойна выслухаў, я ж вас у непрыёмныя гадзіны прыняў, я ж любога з вас з распасьцёртымі абдымкамі, у любы час! Але ж разуменьне трэба мець! У пяцьсот пяты, у пяцьсот дзявяты кабінэт зьвярніцеся! Дзеля ўсяго сьвятога!

Чэслаў Карлавіч схапіў слухаўку й пракрычаў у яе некалькі неразборлівых фразаў. Чалавек з сумкай на каленях выслухаў усё гэта з філязофскім выразам на твары, і калі Чэслаў Карлавіч скончыў, ветліва ўсьміхнуўся й сказаў:

– Але ж гэта быў не звычайны крадзёж. Гэта была фашыстоўская дывэрсія. Зьнікненьне гэтых часопісаў, выпісаных для Дому культуры мной асабіста, нанесла вялікія страты ідэалягічнаму выхаваньню. На цэлы тыдзень нашы чытачы засталіся неабароненымі. Іхныя душы ў ворага як на далоні. І ён шанцу ня ўпусьціць. Вы ж гэта лепш за мяне ведаеце.

Чэслаў Карлавіч застагнаў і пляснуўся ў фатэль.

– І гэта ў той час, калі ў краіне вядзецца барацьба зь бюракратызмам, – расчаравана, але цалкам ураўнаважаным голасам сказаў наведнік. – Я ж ведаю, колькі праляжала б мая заява, зьвярніся я да вашых супрацоўнікаў. Вы б яе, можа, і зусім ня ўбачылі.

– У міліцыю спачатку трэба йсьці, – прахрыпеў Чэслаў Карлавіч, – у міліцыю! І потым ужо да нас.

– У міліцыі я быў, – сказаў наведнік. – Ня столькі важны факт крадзяжу, колькі матывы.

– Я ўжо даў указаньне, – стомлена сказаў Чэслаў Карлавіч. – Зайдзіце ў пяцьсот дзявяты. Там працуе інспэктар, яна ўсё праверыць.

– Пяцьсот дзявяты, – працягнуў тужліва наведнік. – У той час, калі трэба біць ва ўсе званы... Бывайце. Я знайду, куды зьвярнуцца.

Чэслаў Карлавіч працягнуў наведніку руку, але той толькі пакланіўся суха й выйшаў. “Выклічце мне Ларысу”, – пакутніцкім голасам сказаў Чэслаў Карлавіч у слухаўку й заплюшчыў вочы.

Наведнік прасьлізнуў у калідор і хутка прайшоў у прыбіральню. Там ён зайшоў у адну з кабінак і прыслухаўся. Вусны яго варушыліся. Рука палезла ў кішэню, але тут жа вярнулася назад. Нехта зайшоў за ім усьлед, доўга паліваў пісуар і, не памыўшы рук, выйшаў. Наведнік, паўзаплюшчыўшы вочы, напружана слухаў цішыню. Але зь цішынёй нічога не адбывалася. І тады наведнік злосна ўдарыў па плястыкавай сьценцы так, што яна трэснула. Ён зірнуў на яе з шаленствам і ўдарыў зноў. Гэтым разам па сьценцы пайшла ўжо такая расколіна, якая амаль дасягала падлогі. Наведнік зірнуў на гадзіньнік і выйшаў у калідор.

Нібы безвач, ён дайшоў да павароту й там спыніўся. “Узяць сябе ў рукі,” – сказаў ён і выдыхнуў. Самым разумным было ўцякаць адсюль, пакуль ня позна. Але наведнік усьведамляў, чым пагражае яму незадаволенасьць. Што скажуць астатнія, калі зь цішынёй тут нічога ня здарыцца. Ведаў, што ня зможа цяпер глядзець самому сабе ў вочы. І ўсё ж трэба было сыходзіць. І рыхтавацца зноў. Ён паволі йшоў паўз калідор і чытаў шыльды на дзьвярох. Нянавісьць закіпела ў ім з новай сілай, і нянавісьці было патрэбнае выйсьце. Ад шыльды да шыльды яму ўсё цяжэй было яе стрымліваць. Жаночыя імёны, пасады штатных забойцаў. Сукі. Посьцілкі рэжыму. І калі мсьціўца дайшоў да сярэдзіны калідору, у яго стаяў так, што яму захацелася зараз жа пырснуць на гэтыя дзьверы.

***

Прыбіральшчыца добра папрацавала тут раніцай. Адзіным, пра што яна не падумала, было Гэта: яно ляжала на вычышчаным, дзе-нідзе яшчэ вільготным ад шчоткі дыване, і сваімі канечнасьцямі дакраналася нават да лямінату на падлозе. Яно ня мела ні ручак, ні колцаў, што бываюць на валізах або куфрах, і таму на выгляд было даволі цяжкім. Прынамсі, для жывога, дастаткова жывога, каб зрабіць беглы аналіз сытуацыі, чалавека Гілюка, што ўвайшоў у кабінэт, старанна хаваючы незадаволенасьць доўгай чаргой.

Таму, хто выйшаў з-за фіранкі, Вераніка, наадварот, падавалася вельмі лёгкай, значна лягчэйшай, чым раней. Яму здалося нават, ён можа ўзьняць яе адным пальцам. Проста падчапіць за каўнер чорнага, дзелавога жаночага пінжака, і павесіць на кручок ля дзьвярэй. Гілюк зірнуў на яго трохі зьдзіўлена, але цікава: у позірку Гілюка было поўнае разуменьне. Гілюк адкрыў рот і нават зьбіраўся нешта сказаць, але голас ягоны раптам сеў, і ён толькі гучна прасіпеў штосьці ды выцягнуў перад сабой рукі. Той, хто выйшаў з-за фіранкі, замахаў рукамі на знак пратэсту. Гэта была нямая сцэна, і дэкарацыі па кутох былі вырабленыя канвэерным спосабам, – але гэта была нямая сцэна, здольная аглушыць сваёй нематой. Ён і праўда на імгненьне аглух: усе гукі гэтага будынку зьліліся ў ціхае цырчэньне, якое нібыта сыходзіла акурат зь цела Веранікі.

Гілюк на нечаканую перашкоду ля ягоных ног, як ні дзіўна, забыўся. І таму спатыкнуўся аб гэта – гэта, што не выклікала ў ім цяпер нічога, апрача агіды. Шкло сэкунду падумала й трэснула – ён наляцеў на празрыстую сьценку шафы, дзе ляжалі Паперы – паперы, зь якіх паволі зьнікала, бы напісанае адмысловым атрамантам, яе імя. Яе імя ў росьпісах, подпісах, графе “Выкананьне”, графе “Адказны/ая”, іншых вясёлых і важных графах... Яе імя, яе прозьвішча, яе імя па бацьку.

Зь Веранікі марудна выцякала адказнасьць. Судзьдзі адварочваліся, быццам яна, Вераніка, увадначасьсе стала зноў той дзяўчынкай, зь якой так паважна, бы з роўнай, размаўляў некалі сур’ёзны Коць. Дзяўчынкай, не падлеглай ніякім судам. І яна, бы пазбаўленая нарэшце атруты, паціху станавілася сабой.

***

Яна ўсё блукае па гэтым полі, нібы ў ім можна заблудзіцца. Аголеная штучная постаць у сплеценых з тонкіх скураных матузкоў рудаватых ботах. Яна йдзе да яго краю, туды, дзе сканчаецца несьмяротнае, бясплённае, вечна зеленаватае калосьсе, ідзе мэтанакіравана, бы ведае ўсе лясныя дарогі, і потым спыняецца побач зь першымі, яшчэ невысокімі дрэвамі, і стаіць там, а потым разварочваецца й брыдзе да таго лапіка зямлі, адкуль пачынала свой шлях. Калосьсе паволі разгладжваецца, месяцы на небе блішчаць, як лямпачкі прыбораў невядомага прызначэньня.

Яе вочы пустыя, яе цела сабранае ўмелымі рукамі, хаця шнары на ім і намаляваныя даволі ўмоўна. Усім, хто праходзіць тут, яна кагосьці нагадвае. Яна ўжо й ня ўспомніць, колькі разоў нападалі на яе лясныя монстры, колькі забойчых промняў чужой зброі падала раптам на яе са схованкі, колькі рук цягнулася да яе плячэй, да яе сьпіны, да яе ног. Безвынікова: жыцьцё гэтага сьвету праходзіць скрозь яе, як праз масла, і яна зноўку пачынае свой кароткі шлях. Яна ня памятае – яна ўжо нічога ня памятае, і нічога ня думае. Яна рухаецца, але цела яе ўпэўненае, што ягоная гаспадыня стаіць на адным месцы. Яшчэ трошкі, і яна стане новым пэрсанажам гэтай гульні – не па той бок, адкуль яна прыйшла сюды, а па гэты, так геніяльна распрацаваны. Яе назавуць як-небудзь па-дурному: Каралева Журба або Дух пшанічнага мора. І будуць пасылаць да яе з заданьнямі тых, хто апынуўся ў замку непадалёку.

Яна дагэтуль ня ведае, што за ёй ужо доўга сочаць. Двое мудрых вачэй схаваліся за бліжэйшай разлапістай ялінай, і зь нейкім болем глядзяць на яе, і нешта ўзгадваюць.

Аднойчы два вокі заплюшчыліся, і маленькая істота, мружачыся, выбралася на сьвятло. Чыхнула пагладзіла бараду, пачціва зьняла каптур.

– Дзень добры, Дух пшанічнага мора, – ветліва сказала істота. – Я ведаю, што твой знак – маўчаньне, але ж ці не пазнаеш ты мяне?

Яна нават не паварочвае галавы ў ягоны бок.

– Ты не абавязаная мяне помніць, – пасьпешліва дадае гном. – Але я цябе, здаецца, бачыў. Ня тут, далёка, але адтуль, дзе мы сустракаліся, майму народу давялося сысьці...

– Я – Ольда, – кажа гном і кланяецца ёй. – Можа, ты памятаеш маё імя? Я магу заплюшчыць табе вочы, калі ты жадаеш. Бедная, бедная Ўлада.

І тады яна паварочваецца да гнома, і той закрывае маленькі, тоўсты, напалову й так схаваны за белай барадой твар. Бо ў яе няма вачэй. Толькі два белыя шары, якія разгублена круцяцца, шукаючы ратаваньня. Гном заечымі скачкамі ратуецца ў лесе, а яна чарговы раз выпраўляецца ў сваё недалёкае падарожжа.

***

Як капрызны хлопчык, Чэслаў Карлавіч сядзіць за сталом, грызе пазногці й чакае Ларысу. Гэтае чаканьне прыносіць яму асалоду – ён нават не адказвае на тэлефанаваньні, хаця апарат на стале раз за разам называе яго імя. Падняць слухаўку – значыць пазбавіць чаканьне разынкі. Чэслаў Карлавіч сядзіць, засяроджана пазбаўляючы пазногаць апошняй саломінкі, і чухае сабе пакрытую сівымі валаскамі скуру на назе, там, дзе яна выглядвае з-пад нагавіцаў. Ён называе сябе вечным, і яму гэта падабаецца. Вечны Чэслаў. Чэслаў Вечны – гучыць ня горш, чым імя якога-небудзь з польскіх выканаўцаў эстраднай песьні часоў ягонага юнацтва. Або чэскіх – неістотна. За некалькі тысяч гадоў свайго жыцьця Чэслаў Карлавіч нагледзеўся на розных поп-зорак. Зь некаторымі нават быў асабіста знаёмы. Па шчырасьці, Чэслаў Карлавіч нічога ня меў бы супраць, калі б ягоныя падначаленыя таксама яго так называлі. Чэслаў Карлавіч Вечны. Вось толькі ён ня ўпэўнены, што яны адэкватна гэта ўспрымуць. Бо маладыя яшчэ. А ў яго заўжды ўсё напагатове. Зараз яна пабачыць.

Зрэшты, калі Ларыса нарэшце прыходзіць, Чэслаў Карлавіч адразу ж бярэ строгі, афіцыйны тон.

– Я маю патрэбу ў некалькіх дасье, – кажа ён, з прыемнасьцю адчуваючы, як паколвае амаль зьдзёрты пазногаць. – Сьпіс знойдзеце ў сакратара. І яшчэ: заўтра вас чакае адказная справа. Паедзеце на інспэкцыю. Час цяпер такі, што на вас будзе ляжаць двайная адказнасьць. Упэўнены, Ларыса, што магу на вас разьлічваць.

Ларыса ловіць кожнае яго слова. Яна нібы становіцца вышэйшаю, і Чэслаў Карлавіч з задавальненьнем гэта адзначае. “І чаму яна перастала насіць тыя туфлі на высокім абцасе?”

– Я даручаў вам падрыхтаваць загад наконт Веранікі...

– Ён ужо гатовы. Вось.

– Добра, – Чэслаў Карлавіч адчувае, як пахнуць валасы Ларысы. Кожны яе валасок прымушае ноздры Чэслава Карлавіча пашырацца, рухацца, уцягваць у сябе водар. – Але не сьпяшайцеся. Ніякай сьпешкі, чуеце? Не траўмаваць, дайце ёй дарабіць усе справы, за якія яна адказвае. Ух...

Чэслаў Карлавіч абмяк, паваліўся ў фатэль, быццам са сьпіны ягонай дасталі нарэшце спружыну. Ён заплюшчыў вочы й тут жа жаласьліва зірнуў на Ларысу праз вузенькія шчылінкі.

– Прыходзіў тут зноў вар’ят адзін, – сказаў ён, ледзь ня плачучы. – Колькі можна ўжо... Псыхоляга трэба саджаць унізе, а не міліцыянта... Яшчэ й торбу забыў. Так змарыўся, ты сабе не ўяўляеш. Ну, ідзі, працуй.

І толькі калі Ларыса даходзіць да дзьвярэй, Чэслаў Карлавіч з радасьцю крычыць ёй: “Стой!”. “Стаяць!” – паўтарае ён груба, гэта ўжо амаль брэх, і Ларыса паслухмяна спыняецца, разварочваецца на месцы, а Чэслаў ужо гатовы! Урачыстым рухам ён падсоўвае да люстра, што вісіць на сьцяне, свой начальніцкі фатэль, асьцярожна, але спрытна выкладвае на маленькі столік для размоваў за гарбатай набор нажніцаў, невялікі, прыемнай формы, фэн, калекцыю драўляных расчосак, сярод якіх ёсьць адна масажная, якой Чэслаў вельмі ганарыцца. На руцэ ягонай вісіць акуратненькі, навюткі белы ручнік з вышытымі на ім ружамі, – Чэслаў Карлавіч вельмі задаволены сабой: не прайшло й хвіліны. А ў куце кабінэту, бы ў казцы, утварылася маленькая, ўтульная прыватная цырульня. “Сядзець!” – крычыць Чэслаў, лагодна ўсьміхаючыся, і хапае Ларысу за руку. Тая дае сябе падвесьці да фатэлю, але потым пачынае супраціў. Яна ведае, што сказаць.

– Ты хочаш, каб усё было, як у мінулы раз? – спакойна кажа Ларыса, гледзячы проста яму ў вочы. – Ты памятаеш, што ты нарабіў мінулы раз?

Чэслаў Карлавіч адварочваецца. Яму сорамна. Зь Вечнага ён адразу становіцца Сьмяротным, такім як усе. Утульная прыватная цырульня пакрываецца павуціньнем. На ружах ручніка распываюцца тлустыя плямы. Іржавеюць нажніцы. Ён глядзіць у люстра і ўжо не адчувае гэтага чароўнага паху. Ларыса прыводзіць усё ў парадак і ціха выходзіць, пакуль Чэслаў Карлавіч стаіць ля акна й лічыць маладыя дрэўцы на патыліцы сквэру.

***

Калісьці Вераніцы было нават цікава, якім будзе наступны наведнік: якім будзе ягоны твар, што прынясе з сабой ягоны голас, у што будуць апранутыя жанчыны й чаго захочуць мужчыны. Яе хвалявала, калі наведнік адступаў ад звычнага сцэнару такіх візытаў: вітаньне, нейкае школьнае слова “Сядайце”, аповед, пісьмовая заява... – былі такія, што любілі пачынаць здалёк, былі такія, якія казалі ёй камплімэнты, былі такія, якія прыносілі ёй падарункі. Былі суворыя жанчыны з зусім малымі яшчэ дзецьмі, і дзеці крычалі, і кабінэт Веранікі адразу сьвятлеў. Гэтыя дзеці лямантавалі роўна столькі, колькі трэба для замілаваньня; але Вераніка ў такія моманты з жахам думала, што адбылося б зь ёй, калі б яна чула гэты енк увесь дзень. Часам сьвятло з плошчы падала на наведнікаў якім-небудзь адмысловым чынам, і Вераніка ўжо не магла слухаць – любавалася нечаканай зьменай у абрыдлай чалавечай зьнешнасьці, раптоўнымі ўпрыгожаньнямі, якімі надвор’е адорвае нас зусім безвач. А яшчэ аднойчы да яе прыйшоў чалавек, які, сеўшы за стол, забыўся, што ён хацеў сказаць, і з прабачэньнямі паехаў дахаты. Больш ён не завітваў, відаць, так і ня ўспомніў.

Але сёньня ўсё было ня так.

Гэты наведнік паводзіў сябе да крыўднага звычайна. Ён увайшоў і павітаўся. І гэта было апошняй кропляй.

– Хто вы? – сказала яна, адчуўшы, што нічога перад сабой ня бачыць. Кабінэт тануў у густым тумане, і недзе паблізу, на балоце, крумкалі зьдзекліва жабкі. Наведнік таропка, трывожна загаварыў пра нешта, але й са слыхам Веранікі таксама нешта адбывалася. – Хто вы? Я прыму вас, толькі калі вы доктар...

– Я доктар, доктар, – ласкава прамовіў наведнік і падыйшоў да стала. – Маё прозьвішча Мсьцівец. Я дапамагу вам...

Сутарга прабегла па ягоным целе, калі ён паклаў свае пальцы ёй на шыю. Доктар. Вераніцы раптам стала так хораша. Так хораша, як бывае толькі тады, калі ні за што больш ня трэба адказваць. Кабінэт пачаў аддаляцца, быццам апошні вагон невядомага цягніка. І ў гэтым моманце расстаньня была такая пранізьлівая туга, што Вераніцы захацелася ўключыць музыку. Потым, аднак, ёй зрабілі балюча, і яна бездапаможна выгнулася ў крэсьле, мімаходзь кінуўшы погляд на фіранку – у гэтым поглядзе не было надзеі: так, зьдзіўленьне й трошачкі чаканьня.

***

Ільвы не жадалі зьвяртаць на іх увагу, хаваліся ў глыбіні клеткі, і Вераніка ажно тупнула нагой ад такое непакорлівасьці. Па тэлевізары яны паводзілі сябе зусім інакш, і Вераніцы захацелася дамоў. Яна са смуткам зірнула на цікаўную пальму, якой сапраўды нібыта карцела зазірнуць ім у твары, так выкручваў шыю яе валасаты камель, і ледзь не расплакалася. Бацька апусьціў фотаапарат і перасунуў сонца ў патрэбнае месца.

– Можа, сфатаграфуемся ля фантану? – непрыязна прапанавала маці і ўздыхнула.

Але, напэўна, яны стаялі каля клеткі ўжо занадта доўга, і таму львы нетаропка, распраўляючы усе гронкі сваіх цягліцаў і пазяхаючы, падняліся й падыйшлі да самых прутоў. Вераніка першая гэта заўважыла й паказала на львоў пальцам.

– Яны падыйшлі! – закрычала яна, і львы незадаволена скрывіліся.

– Зараз як зарычаць, абасцышся, – сказаў задаволена брат, які сядзеў на краі агароджы. Маці крыкнула яму, каб ён злазіў адтуль, але брат толькі сплюнуў, і яна бясьсільна разьвяла рукамі. “Хуценька!” – сказаў паўшэптам бацька й падняў апарат. Вераніку ня трэба было доўга ўгаворваць: яна падбегла да маці, схапіла яе за руку й замерла, кінэматаграфічна ўсьміхаючыся. Звалі брата, той уздыхнуў і паволі падыйшоў, каб з панылым выглядам схавацца за мацярынскай сьпінай.

– Ты мне рожкі зноў ставіш? – закрычала Вераніка. – Мам, ён зноў ставіць мне свае рогі!

Бацька прыцэліўся. “Гатова!” – сказаў ён задаволена. “А цяпер я з вамі!”. Ён стаў азірацца ў пошуках людзей. Пальма, стомленая ад трохрублёвае чалавечае мітусьні, загайдалася. Маці прытрымала на каленях сукенку. Урэшце бацька падбег да іх, затаўкаў Вераніку паміж каленяў і напружыўся. Пажылы адпачывач у кароткіх шортах, выставіўшы ніжнюю губу, зірнуў на фотаапарат, флегматычна й неахайна шчоўкнуў іх і пайшоў да каменнай лесьвіцы, якая маляўніча спускалася проста на пляж.

***

Ніколі не пытайся, што колькі каштуе. Інакш твае грошы доўга будуць правяраць на сьвятло. Як нябачны вадзяны знак, я з усяе моцы намагаюся нагадаць гэтаму вакзалу, што я зноў тут. Я – гэта ягоная сапраўднасьць, я вярнуўся – і мае ўлюбёныя тутэйшыя цягнікі, касьмічныя зайцы з шчыльна прыціснутымі вушамі, зноў могуць зрушыць зь месца, і пасажыры шарыкамі кугэльбану пакоцяцца па мудрагелістых траекторыях з эскалятару на эскалятар, то зьнікаючы, то раптам зьяўляючыся ў поўны рост, праз празрыстыя ліфты, празь лябірынты закусачных, і будуць падскокваць на лесьвіцах, намацваючы страчаны безь мяне рытм. Зварухнецца й чарга па квіткі, і прыбіральшчык нарэшце аб’едзе на сваім электракары жоўта-чорных заўзятараў ля парапэту, якія сьпяваюць адным ім вядомыя гімны. Сонца над купалам вакзалу паспрабуе паўтарыць няхітрую форму рэек і зробіць пару пробных водсьветаў, але потым кіне гэтую справу – усё адно атрымліваецца лепш, чым арыгінал. Уся рэч у таленавітай, нястрымнай, непадробнай крывізьне! Нехта няпэўнага ўзросту, граючы на бліскучай дудзе, з заплюшчанымі вачыма ўпэўнена пакрочыць да выхаду, ведучы за сабой цэлы атрад скаўтаў. І толькі пераканаўшыся, што ўсё гэта цяпер зноў закруціцца вясёлым стракатым віхром, што й безь мяне яно будзе функцыянаваць, іскрыцца, турбавацца, сьпяшацца, спазьняцца, у такім жа тэмпе, як і раней, я супакойваюся ды выходжу з будынку вакзалу.

– Спадзяюся, хаця б гэтым разам ты правёз што-небудзь нелегальна? – пытаешся ты, маленькая жыхарка культурнае сталіцы, вымаючы рэчы з майго заплечніка. – З гэтай тваёй радзімы? Ну хаця б нешта. Хаця б адну лішнюю цыгарэту... Хаця б абгрызены хвосьцік ад дзяржаўнае таямніцы. А то мне ўжо становіцца за цябе страшна. Нельга быць такім законапаслухмяным.

Я загадкава пасьміхаюся й згодна ківаю галавой. Рэчы, якія ты, нахмурыўшы бровы, бярэш у рукі, і праўда выглядаюць даволі таямніча, да таго моманту, пакуль зь іх ня здымуць абгорткі. Не знайшоўшы анічога нелегальнага, ты весела й неўразумела глядзіш на мяне, пачынаючы нешта падазраваць. Паволі, не цураючыся тэатральных эфэктаў, я дастаю з кішэняў розную драбязу. Ад твайго напружанага, чакальнага позірку яна ажно пачынае сьвяціцца. Памежнікі й праўда чагосьці не заўважылі. Я расшпільваю гузікі на вопратцы, прапахлай выпаленымі знутры вагонамі, і здымаю зь сябе ўсё, па чарзе, пакуль ты нарэшце ня бачыш тое, што шукала. Маё шэрае, някідкае цела.