Сарока на шыбеніцы

1.

“Сарока на шыбеніцы” – карціна Пітэра Брэйгеля Старэйшага (каля 1525 - 1569).

“Alas! the destroyer came and went! - and the victim - where is she?” – “Разбуральнік прыйшоў і сыйшоў! – а ахвяра – дзе яна?” (ангельск.; з навэлы Эдгара Алана По “Бэрэніка”).

Ян Каменскі – чэскі пэдагог і думаньнік-гуманіст, заснавальнік пэдагагічнай навукі (1592-1670).

Валасы Веранікі – сузор’е Паўночнага паўшар’я неба. Паводле легенды, Вераніка, жонка эгіпецкага цара Пталемея, адрэзала свае валасы і аддала ў храм Афрадыты ў знак удзячнасьці багам, якія падаравалі яе мужу перамогу над асырыйцамі. На наступны дзень жрацы паведамілі Пталемею, што назіралі ноччу новае сузор’е ў выглядзе жаночых косаў.

Сукубовіч – ад слова “сукуб”: дэман у жаночым абліччы.

“...Я ўблытаны ў нешта; у што менавіта?... Я пытаўся пра гэта ў сябе ўголас. І шматгалосае рэха пакоя шэптам адказвала мне: “У што ж?”...” – цытата з навэлы По “Бэрэніка”.

“верхнегартаннага ды блукаючага нэрваў” – нэрвы, якія ўдзельнічаюць у працэсе дыханьня.

“...пад’язычнай косткі ды шчытападобнай костачкі...” – пад’язычная костка – костка паміж ніжняй сківіцай і гартаньню; шчытападобная костачка – адна з костачак гартані.

“Ты пачатак васьмідзесятых памятаеш, камэндант?” – маецца на ўвазе пэрыяд 1982-1984 гадоў, калі генэральным сакратаром ЦК КПСС быў Юры Андропаў, які ўзяў курс на ўмацаваньне працоўнай дысцыпліны як у партыі, так і на працоўных месцах, пачаў барацьбу з карупцыяй; пры ім у Савецкім Саюзе ўзмацнілася барацьба з іншадумствам.

“Гіпнас, ён жа Сомнус...” – адпаведна грэцкае і лацінскае імёны бога сна.

асфадэль – расьліна сямейства асфадэлевых; у старажытных грэкаў – сымбаль забыцьця; лічылася, што ў падземным царстве Аід па асфадэлевых лугах блукаюць цені памерлых.

2.

“...Пэўны час чалавек замест вопраткі носіць уласную маці...” – не зусім дакладная цытата з “Ілюмінатараў” беларускага літаратара і мастака Юрася Барысевіча (нар.у 1966).

Імбібіцыя (imbibitio; лац. imbibo убіраць у сябе, насычацца) – насычэньне тканак распушчанымі ў тканкавай вадкасьці рэчывамі.

“...менавіта ў гэтым горадзе... робяць месяц...” – намёк на “Нататкі вар’ята” Гогаля, дзе галоўны герой заяўляе: “Луна ведь обыкновенно делается в Гамбурге, і прескверно делается”.

“Я, я, я. Что за глупое слово...” – цытата зь верша Уладзіслава Хадасевіча.

Хадасевіч – Уладзіслаў Хадасевіч (1886 – 1939), расейскі паэт і крытык, з 1922 года ў эміграцыі.

Хадановіч – Андрэй Хадановіч (нар. у 1973), беларускі паэт,эсэіст і перакладчык.

“Як брэйгелеўскі Ікар...” – намёк на карціну Пітэра Брэйгеля Старэйшага “Падзеньне Ікара” (1558).

3.

Asyl – палітычны прытулак.

“...Мне падабаецца ў гэтым паўночным Маконда...” – Маконда – назва гораду ў рамане Габрыэля Гарсія Маркеса “Сто гадоў адзіноты”.

4.

Lingua – язык (лац.)

“Fischer-Weltalmanach” – альманах-штогоднік, які выпускае нямецкае выдавецтва “Фішэр”.

ІСЕ – сетка хуткасных цягнікоў кампаніі Deutsche Bahn.

“...добрыя людзі з Сэзуана...” – “Добры чалавек з Сэзуана” (правільней: з Сычуані) – п’еса Бэртольда Брэхта (1898-1956).

“Creedence Clearwаter Revivle” – амэрыканскі рок-гурт 60-ых гадоў.

5.

“Гэты паэт назваў сьмерць “маўклівым гардэробшчыкам”...” – маецца на ўвазе швэдзкі паэт і тэатральны дзеяч Ялмар Гулбэрг (1898-1961).

6.

“...ўзровень сератаніна ў маім мозгу і 5-гідраксііндалеацэтынавай кіслаты ў сьпіннамазгавой вадкасьці...” – існуе вэрсія, паводле якой менавіта гэтыя фактары ўплываюць на схільнасьць чалавека да самагубства.

Манаманія – у псыхіятрыі: навязьлівае захапленьне адной ідэяй або суб’ектам.

Гіпэркапнія – атручаньне вуглякіслым газам.

плямы Тардзьё – дробныя кровавыліцьці на паверхні лёгкіх, якія часта знаходзяць пры ўскрыцьці ў загінулых ад мэханічнай асфіксіі.

плеўра – абалонка, якая пакрывае лёгкія і сьценкі грудной поласьці чалавека.

7.

“...Партатыўны мужчынскі заасад...” – цытата з раману Уладзіміра Набокава (1899-1977) “Глядзі на арлекінаў”.

Карас – адзін з ключавых паняткаў баканізму, рэлігіі, выдуманай (раман “Калыска для коткі”) пісьменьнікам Куртам Вонэгутам (1922-2007) – гурт людзей, сабраных разам для выкананьня божай волі без свайго ведама і згоды.

“...Куранём... мэджлісам, хурулданам...” – курэнь – вайсковае падраздзяленьне казакоў, таксама іхняе жытло; мэджліс – парлямант у некаторых мусульманскіх краінах; хурулдан – дзяржаўны орган у Манголіі.

“...сьнедае ў цені якога-небудзь сьляпуча-белага нэкропалю...” – алюзія на раман сучаснага чэскага пісьменьніка Іржы Грошака “Лёгкі сьняданак у цені нэкропалю”.

дысторшн, хэдлайнэр – дысторшн – эфэкт перагрузу ў ігры на электрагітары, часьцей за ўсё выкарыстоўваецца ў хард-року і панк-року; хэдлайнэр – “цьвік праграмы”, рок-гурт, які выступае напрыканцы.

“...apex linguae... radix linguae... dorsum linguae...” – адпаведна вярхушка языка, корань языка, сьпінка языка.

Бухштабаваньне – ад нямецкага “buchstabieren”, называць шэраг імёнаў, зь першых літараў якіх складваецца імя, якое неабходна правільна запісаць.

8.

“...Жыцьцё ёсьць спосабам існаваньня бялковых целаў...” – вызначэньне жыцьця паводле Фрыдрыха Энгельса.

“...глікалітычнаму тыпу абмена...” – адзін з тыпаў абмену рэчываў у чалавечым арганізму.

“...“ich-Weiss-nicht“-russland...” – гульня словаў: “ich weiß nicht“ – “я ня ведаю” і “Weißrussland“ – Беларусь (нямецк.).

DB – Deutsche Bahn, нямецкая кампанія, асноўны чыгуначны апэратар.

“...дэмпфавальную пракладку...” – пракладка ў колах цягніка, якая зьмяншае вібрацыю.

Пэтэр Каменнае Сэрца – Пэтэр Мунк – галоўны пэрсанаж казкі В. Гаўфа “Халоднае сэрца”.

Лярэлея – німфа, якая, паводле легенды, жыла на Рэйне. Сваімі песьнямі зачароўвала маракоў, і іхныя караблі разьбіваліся аб скалы. Лічыцца, што вобраз Лярэлеі быў створаны нямецкім пісьменьнікам Клеменсам Брэнтана (1778-1842).

Паўла Каэльё (правільней Паўлу Каэлью) – бразільскі пісьменьнік (нар. у 1947).

Obrigado – дзякуй (партуг.).

Бхагават-Гіта – клясычная кніга крышнаізму.

Чумак й Кашпіроўскі – савецкія экстрасэнсы, якія карысталіся шалёнай папулярнасьцю ў апошнія гады існаваньня СССР.

Сант’яга-дэ-Кампастэла – горад у Гішпаніі, дзе захоўваюцца мошчы сьвятога Якава; разам з Рымам і Ерусалімам – адно з самых папулярных месцаў хрысьціянскага паломніцтва.

“Veronica beschließt zu sterben” – нямецкая назва раману П.Каэльё “Вераніка вырашае памерці”.

9.

“...Блад, Хорар, Кэтрын Дэс...” – прозьвішчы літаратараў утвораныя ад ангельскіх словаў “blood” (кроў), “horror” (жах), “death” сьмерць).

Брэйгель Мужыцкі – Пітэр Брэйгель Старэйшы атрымаў такую мянушку, бо ў сваёй творчасьці часта зьвяртаўся да сюжэтаў зь сялянскага жыцьця.

Брэйгель Аксамітны – мянушка сына П. Брэйгеля Старэйшага мастака Яна Брэйгеля Старэйшага (таксама вядомы як Ян Брэйгель Кветачны).

Брэйгель Пякельны – мянушка мастака Пітэра Брэйгеля Малодшага, другога сына П. Брэйгеля Старэйшага.

“...Гішпанцы забаўляліся з чужой крывёй...” – у часы Пітэра Брэйгеля Старэйшага Нідэрлянды фактычна належалі Гішпаніі, войскі якой тэрарызавалі мясцовае насельніцтва.

“Schönes Wetter” – добрае надвор’е (нямецк.)

“She is your death” – “яна твая сьмерць” (ангельск.)

“...“Ja, ich bin fertig,” – прамовіў я голасам Грэгара Замзы...” – Грэгар Замза – галоўны пэрсанаж навэлы Франца Кафкі “Ператварэньне”; “bin schon fertig“ – ”я ўжо гатовы” – так дакладна гучаць словы Грэгара ў навэле.

“...Пасьля інтэрвію часопісу “Gabel”...” – Назва часопіса перакладаецца як “відэлец”.

“гер Швайгештыль” – пэрсанаж раману Томаса Мана “Доктар Фаўстус”. Прозьвішча ўтворанае зь нямецкіх словаў “schweige” і “still” (“маўчу”, “ціха”).

“Wes Brot ich ess', des Lied ich sing'!” – “чый хлеб я ем, таго і песьню пяю”, нямецкая прымаўка.

капітаны Гранты – капітан Грант – пэрсанаж кнігі Жуля Вэрна “Дзеці капітана Гранта”.

“Дрозд щебечет в шевелюре кипариса” – радок зь верша Іосіфа Бродзкага (1940-1996) “Лісты рымскаму сябру”.

10.

донна Флёр – гераіня раману бразільскага пісьменьніка Жоржы Амаду “Дона Флёр і два яе мужы”.

Севяранін – Ігар Севяранін – расейскі паэт (1887-1941).

“Нідэрляндзкія прымаўкі” – карціна Пітэра Брэйгеля Старэйшага.

“...Ці бяру я з чужога верацяна...” – адна з праілюстраваных Пітэрам Брэйгелем Старэйшым нідэрляндзкіх прымавак на прыгаданай вышэй карціне. Сэнс прымаўкі: карыстацца плёнам чужой працы, каб зрабіць сваю.

“...Менавіта сюды, у Скотлэнд-Ярд, зьвярнуўся ў чэрвені 1910 году чалавек...” – гісторыя заснаваная на рэальных падзеях.

Гіясцын – расьлінная атрута.

“Мне казалі прыяцелі, што калі я наведаю магілу сяброўкі, мае раны загояцца” – радкі зь верша арабскага паэта ХІ ст. Ібн Заята, эпіграф да навэлы Э. А. По “Бэрэніка”.

12.

“...шарыкамі кугэльбану...” – кугэльбан – нямецкая дзіцячая гульня.