Трэцяя ракета

18

Як пякельна доўга цягнецца дзень!

Эх, каб пашанцавала дажыць да ночы! Уночы мы, можа б, як выкараскаліся з гэтае ямы ды прабіліся да сваіх. Але вельмі марудна ніжэе сонца. Цень ад берагоў у сховішчы шырэе вельмі паволі і закрывае толькі твары забітых ды скурчаны пад сцяной маленькі заклапочаны камячок — Люсю. У паветры па-ранейшаму цяжкі смурод паленай гумы, фарбы, пораху; ад зямлі патыхае спякотай, пылам; часам прымешваецца ў паветры мутарны пах свежай крыві. Ля станіны, там, дзе ляжаў Папоў, падсыхае вільготная лужынка, і над ёю пырхаюць, гудуць, мітусяцца мухі.

«Толькі б хапіла сілы, — думаю я адзіную цяпер сваю думку. — Толькі б стрываць!..» Нешта падказвае мне, што найбольш нам трэба асцерагацца, каб не страціць развагу, не ашалець, не кінуцца куды адсюль і не падпусціць блізка ворага. Калі мы не ўтрываем тут, то на паверхні нас пераб'юць за некалькі секунд. Таму трэба сядзець, хоць і цяжка і страшна. Трэба трымацца за зямлю-матухну, як казаў некалі Жаўтых. У ёй наш паратунак і наша надзея.

— Крывёнак! — гукаю я кулямётчыка. — Ты глядзіш?

Я прысядаю ў засень побач з Люсяй. Дзяўчына, памахваючы кукурузнай галінкай, адганяе мух ад успатнелага твару Лук'янава, твар яе строгі, трошкі жалобны, у вачах — ціхая цярплівасць чакання. Відаць, яна перажыла нешта самае труднае сёння, супакоілася ўжо і цяпер — разважная, ціхая і вельмі дарагая для мяне. Лук'янаў, аднак, не варушыцца, не стогне, зусім сціх, і Люся бярэ з долу яго нерухомую руку. Граната ціха выкочваецца з яе на зямлю.

— Жывы?

— Жывы яшчэ, — уздыхае яна. — Але ўжо хутка…

Я першы раз так блізка да Люсі, і ўпершыню нас дваіх з'ядноўвае адзін вялікі нязбыўны клопат. І хоць побач ляжаць забітыя і памірае наш пяты таварыш, я чамусьці не адчуваю асаблівай вастрыні гэтае страты, — пэўна, ад стомы і напружання нервы мае прытупіліся, прывыклі да непазбежнасці ўсіх бед. А вось блізкае Люсіна суседства нейкаю нязведанай хвалюючай ваблівасцю агартае мяне. З самых нязнаных і даўно неварушаных глыбінь маёй душы ўзнімаецца хваля ласкавага пачуцця да яе. Нешта цёплае, не таварыскае нават, а братняе крыяе ў маім сэрцы, і я вельмі хачу захінуць яе, абараніць, не даць у крыўду. Цяпер мне не дужа ўжо і важны іхнія адносіны з Лёшкам, з тым капітанам Мялешкіным, — цяпер яна са мною, і я адчуваю, што разлучыць нас можа хіба толькі смерць.

«Любая, харошая мая дзяўчынка! — хочацца сказаць мне. — Я люблю цябе! Люблю! Назаўсёды! Навек!.. Хай мы загінем, хай прападу я — усё роўна я буду любіць цябе да апошняга імгнення, бо ты — самая мая душа, мая спрадвечная мара… Як жа мне без цябе?..»

І мне чамусьці становяцца чутны тыя мае словы. Можа, гэта я вымаўляю іх? Я пазіраю на Люсю, — не, яна сядзіць усё ў задуменнасці…

А што, калі сказаць гэта?

Так вось, як думаю і адчуваю, скажу — хай ведае. Што з таго, што жыццё наша ледзьве ліпее, што ляжаць чацвёра нашых людзей, — ці наша ў тым віна, што лёс нарыхтаваў нам такую маладосць? Што будзе, калі я прызнаюся ў тым, — я не магу сабе ўявіць. Але, напэўна, тая незвычайная значнасць, што настане пасля маіх слоў, і адбірае маю кароценькую рашучасць.

— Люся, ты дужа баішся? — пытаюся я, зазіраючы ў яе вочы.

Яна сумна неяк паглядвае на мяне і ўсміхаецца аднымі куточкамі вуснаў…

— Цяпер ужо не. Можа, адаб'ёмся. Ты ж смелы, казалі. Партызан. Ваяваць умееш.

— Крыху навучыўся, — сціпла кажу я, тоячы ціхую радасць ад яе пахвалы. — Нам-то яно ўсё роўна. Мы салдаты. Але ж табе нашто так? — кажу я, баючыся спаткацца з ёй позіркам і як мага глыбей тоячы сваё пачуццё да яе. Чамусьці мне робіцца вельмі боязна, каб не адчула яна, што я неабыякавы да яе і што толькі і дбаю цяпер пра яе жыццё. Яна ж зноў самотна ўсміхаецца і коратка пазірае на мяне сваімі вялікімі журботнымі вачмі.

— А я што ж, не салдат? Ці мо думаеш, дзяўчына, так сабе?

Я маўчу і з невясёлай лагодаю крадком узіраюся ў яе тонкі, маленькі смуглявы тварык. Ён поўны нейкае шчырай рухавасці, у якой уся Люся, з усімі яе пачуццямі, клопатамі, думкамі. А яна раз-пораз памахвае сцяблінай над бедаком і нешта думае.

— Лук'янаў казаў: беражы сябе. Прыгожая… А ты? Нашто было лезці сюды? — ціха папракаю я.

— Дзівакі вы, хлопцы, — зноў сумна ўсміхаецца Люся. — Як гэта берагчы? Навокал такое робіцца!.. Вось хоць бы сёння. Уранку прывезлі ў санчасць разведчыка Смолкіна. Доктар Гутман ампутаваў абедзве нагі, руку да локця. А такі быў хлопец! І ўсяго дзевятнаццаць год! Просіць: дабіце, але ж хто даб'е? Будзе жыць калекам. Ну? А я прыгожая, кажуць, — з болем у вачах кідае яна на мяне свой кароткі позірк. — І мне сорамна за гэтую праклятую прыгажосць. Усе глядзяць, як на дзіва. А я хачу быць, як усе. Хачу быць проста сумленнай, смелай, разумнай — гэта найперш. Навошта мне тое хараство?

— Ну, не трэба казаць так, — не згаджаюся я. — Ты дзяўчына. А вайна — не дзявочая справа. Тут сіла, воля патрэбна.

— Эх, Лазняк, Лазняк! — разважна ўздыхае Люся. — Мне часам здаецца, што я намнога старэйшая за ўсіх вас. Здаецца, я адчуваю, разумею тое, чаго вы не разумееце. Вы такія слаўныя, храбрыя, толькі вы не разумееце сябе. Вы трымаеце сябе так, нібы ўвесь век, да вас і пасля вас, была і будзе адна толькі вайна. Без вайны вы сябе не ўяўляеце. Ці не так? І ўсё вы мераеце салдацкай мерай. Іншай у вас няма. Праўда ж?

Я з увагаю ўслухоўваюся ў Люсін голас і хачу зразумець яе, але трошкі не ўлоўліваю яе думкі і асцярожна згаджаюся.

— Ну, можа, і так. На вайне выраслі. Што ж…

— Вось! Іншы перажывае: медалём не ўзнагародзілі! Іншы імкнецца як спрытней пахваліцца сілай, падужаць каго ці яшчэ як сябе паказаць. А таго вы не разумееце, што недзе ў кожнага з вас маці, ну ці там дзяўчына і што вы дарагія ім зусім не гэтым. Ім гэта зусім не патрэбна. Ды і няважна гэта. Важна душа ў чалавеку: каб ён быў сумленны, адданы, таварыскі, праўдзівы. Гэта ж найпершае ў чалавеку. Сіла ад прыроды дадзена, яе не зменіш. Збаяцца чалавек можа і насуперак сабе, а ашукаць каго дзеля карысці сабе — не. Калі ён чысты душой — ніколі не ашукае.

— Гэта праўда, — згаджаюся я.

— Кажуць: вайна. Але на вайне агіднасць — двойчы агідна. А подласць — нясцерпна, — кажа Люся і з дакорам пазірае на мяне, пасля пытаецца: — Думаеш, я чаму прыбегла да вас? Не стрывала — так запякло!.. Задарожны ж паранены, прыбег у санроту — перавяжыце, кажа. Перавязалі. Патрабуе паперку з чырвонай палоскай — у тыл. Я пытаю: а як жа хлопцы? А ён кажа: начхаць на хлопцаў — ім ужо капец. Зноў жа, я паранены, кажа. А рана там — драпіна адна. Ну, такога ад Лёшкі я не чакала. Ад каго хочаш, але не ад яго. Выбегла, гляджу — вы тут б'яцеся. І вось кінула ўсё, паляцела. І дазволу не запытала.

Ну вось і яшчэ навіна. Мяне быццам апарвае варам, самі па сабе сціскаюцца кулакі, я не ведаю нават, што сказаць Люсі. Нездарма не любіў я гэтага Лёшку, нечым угадваў трухляціну ў яго нутры, і цяпер вось усё спраўдзілася. Аддзячыў ён нам — і мне, і Папову, і Крывёнку — паслалі і чакаем, а ён вунь марудзіць, хоча схавацца за паперку з чырвонай палоскай наўкось, і гора яму мала, што мы тут гінем.

— Паганец ён! — вырываецца ў мяне. — Трэ было камбату далажыць.

— Што дакладваць! — кажа Люся. — Усё ж ён паранены, фармальна мае права. Толькі з такой ранай ніхто яго ў тыл не пашле.

Так, фармальна ён мае права — у яго драпіна на руцэ, а тут за той час, пакуль мы чакалі яго, загінуў Папоў, памірае Лук'янаў, Люся трапіла ў пастку, з якой не відаць выйсця.

Зусім новае, ніколі раней не знаёмае пачуццё гневу і расчараванасці ахоплівае мяне. За ўвесь доўгі час маёй пакутнай прагнасці помсты я не думаў аб тым, не прадбачыў нічога падобнага. Я вачмі, поўнымі павагі і захаплення, глядзеў на кожнага з франтавікоў. Але вось бываюць, відаць, і такія. І калі б хто другі, хто палахлівы, няхай бы той самы Лук'янаў, — але ж Задарожны, гэты мой нядаўні амаль што ідэал мужчынскае сталасці, нават мужнасці, якое так не хапала мне. І чаму ён зрабіў так? Што прычынай таму — самалюбства, характар, Люся, страх ці яшчэ якое ліха, што робіць мяне асуджаным на пакуты ад бачанага, перажытага, а яго пакідае агіднаю порхаўкай у жыцці?