Антоній і Клеапатра

Наш палкаводзец проста ашалеў!

Раней, як Марс, у панцыры бліскучым

На войска кідаў позірк агнявы,

Цяпер пяшчотным вокам паглядае

Ў цыганскі твар. I сэрца, што браню

Ў разгары бітвы рваць было гатова,

Размякла, страціла былы свой гарт

I служыць апахалам, каб астуджваць

Запал распусніцы. Зважай, глядзі!

Яны ідуць...

Дзівіся і любуйся!

Пераканайся сам на свае вочы,

Як уладар наш, трэці слуп сусвету[8],

Падаўся ў блазны да гуляшчай дзеўкі.

Мяне кахаеш моцна? Гавары!

Каханне — нуль, калі яму ёсць мера.

А ўсё ж цікава, дзе яго мяжа?

Шукай яе ў прасторах незямных.

Навіны з Рыма, уладар.

Ну, што там?

Ізноў ганцы? Няма ад іх спакою.

Антоній, трэба выслухаць. Магчыма,

Злуецца Фульвія[9] альбо прыслаў

Табе загад ваш жаўтароты Цэзар[10]

I павучае, што і як рабіць:

«Тут царства ўзяць, там вызваліць». Выконвай

I не пярэч, а то нам гнеў наклічаш.

Любоў мая, ты што гэта гаворыш?

А можа... не, хутчэй за ўсё — напэўна,

Актавій Цэзар зняў цябе з пасады

I жыць табе тут нельга. Запытай,

Чаго жадае Фульвія, твая

Няўрымслівая жонка? Што надумаў

Ваш гэты Цэзар ці яны абое?

Ага, пачырванеў!.. Клянуся тронам,

Румянец твой — выразны знак павагі

Да Цэзара... а можа, ты спужаўся

Крыклівай Фульвіі?.. Пазваць ганцоў!

Хай Тыбр, разліўшыся, размые Рым!

Імперыя разваліцца хай з трэскам!

Мой дом, прытулак — тут. Што царствы? Прах.

Зямля, угноеная брудам, корміць

Аднолькава — што чалавек, што быдла.

Вяршыня і вянец жыцця — каханне.

I дакажу я здзіўленаму свету,

Што лепшай пары не было, не будзе,

Як мы з табой!

Бліскучая хлусня!

Каханне наша славіш ты, а сам

З нялюбай Фульвіяю ажаніўся.

Што я? Дурніца?.. Ведаю твой нораў.

Не зменішся, Антоній ёсць Антоній.

Паранены у сэрца Клеапатрай.

Прашу цябе, каханнем заклінаю —

Навошта марнаваць на спрэчкі час?

Хутчэй, царыца, пад крыло любві!

Што ў нас на вечар?

Выслухай ганцоў.

Упартая!.. Як ёй усё да твару:

I гнеў, і смех, і слёзы... Хараство

Ў тваіх настроях і ў тваіх пачуццях.

Што мне ганцы! Я твой і толькі твой.

Па вуліцах мы пройдземся ўдваіх,

Народ пабачым. Ты ж сама учора

Хацела гэтага.

Ні слова! Прэч.

Як пагарджае Цэзарам Антоній!

Калі Антоній часам сам не свой,

Яго ўсе вартасці ляцяць старчма.

Няма ранейшай велічы!

Шкада!

Не думаў я, што чуткі стануць праўдай.

У Рыме ўсюды ён на языку.

Але нічога, будзем спадзявацца

На перамены лепшыя. Бывай!

Вяшчун, сюды!

Служыць заўжды гатовы.

А ты не шэльма? Сапраўды ўсязнайка?

У кнізе вечных таямніц прыроды

Крыху чытаю.

Няхай ён гляне на тваю далонь.

Падрыхтаваць вячэру і віно,

Піць будзем за здароўе Клеапатры.

Дай долю добрую мне, чалавеча!

Я долі не даю, прадбачу толькі.

Ну дык парадуй чым — уцеш.

Магу.

Ты будзеш год ад году харашэць,

Красою налівацца...

Скажы лепш, тлушчам.

Абы маршчын не было.

Не дражніце прарока. Увага!

Ціха!

Кахаць ты будзеш, а цябе не вельмі.

О не! Тады лепш п'янствам нутро распальваць.

Не перабівайце. Увага!

Сваю царыцу ты перажывеш.

Салодкая пара твая ў мінулым,

Наперадзе і горычы глынеш.

Каб ты магла свае жаданні здзейсніць,

То нарадзіла б іх мільён.

Цішэй! Ідзе Антоній.

Не,— царыца.

Антоній тут?

Няма яго, царыца.

Ён не заходзіў?

Не, мая царыца.

Збіраўся ён павесяліцца сёння

I раптам Рым успомніў. Энабарб!

Я слухаю, царыца.

Адшукай

I прывядзі яго. А дзе Алексас?

Я тут.— А вось і сам Антоній.

Не хочацца мне сустракацца з ім.

Хадзем адсюль.

I Фульвія тады пайшла вайною...[11]

На Луцыя, на майго брата?

Так.

Але нядоўгаю была ў іх звада.

Пасябраваўшы, рушылі сумесна

На Цэзара, і ў першай жа сутычцы

Той іх разбіў і выгнаў абаіх

З Італіі, прымусіў бегчы.

Вось як!

А горшых вестак у цябе няма?

Ліхія весткі шкодзяць пасланцу.

Калі у вуха трапяць баязліўцу.

Кажы мне ўсё. Мінулага не вернеш.

Лепш праўду горкую пачуць адразу,

Чым цешыцца лісліваю маной.

Нядобрыя навіны: Лабіен

З парфянскім войскам[12] перайшоў Еўфрат,

На Азію напаў. Над Іаніяй,

Над Сірыяй, над Лідыяй, усюды

Яго сцягі аб перамозе сведчаць,

Тым часам як...

Тым часам як Антоній...

Ты пра мяне падумаў?

Уладар!

Таіць не трэба. Шчырым будзь. Кажы,

Якія плёткі ходзяць пра мяне?

Як там у Рыме бэсцяць Клеапатру?

Мне сэрца крой, як Фульвія, дакорам,

Без жалю варушы мае грахі,

Бо, калі гладзіць увесь час па шэрсці,

Мы можам пустазеллем абрасці.

Сумленне спіць, калі яго не будзяць.

Ідзі пакуль што.

Слухаю, ўладар.

А што паведамляюць з Сікіёна[13]?

Гэй, хто там з Сікіёна? Дзе ганец?

Стаіць напагатове.

Хай увойдзе.

Не, гэтыя егіпецкія путы

Парваць пара — я ж розуму не страціў.

Дык што там у цябе? Расказвай.

Уладар,

Памерла твая жонка Фульвія.

Памерла? Дзе?

У Сікіёне.

Чытай. Тут пішуць пра яе хваробу

I аб падзеях іншых найважнейшых.

Пакінь мяне. Ідзі.

Няма яе...

Я ж гэтай смерці сам жадаў... I вось...

Як часта мы вярнуць гатовы тое,

Што з абурэннем адкідалі прэч:

Справадзіш у магілу, а пасля

Яно перад табой, як светлы дух,

I тое, што так вабіць нас цяпер,

Адразу блякне, робіцца агідным,

Пара мне разлучыцца з чарадзейкай,

З царыцай гэтай. Дзесяць тысяч бед

Мая бяздзейнасць на мяне накліча.

Гэй, Энабарб!

Што маеш загадаць?

Мне трэба спешна выехаць адгэтуль.

Мне трэба ехаць.

Прытворства і каварства ў ёй хапае.

Ах, век бы мне яе не бачыць!

Яна такіх вузлоў там навязала,

Што мушу ехаць і разблытваць сам.

Без жартаў! Абвясці маё рашэнне

У войску камандзірам. А царыцы

Я растлумачу сам, чаму павінен

Адплыць з Егіпта спешна. Папрашу

Не крыўдзіцца і зразумець як след.

Адна з прычын — смерць Фульвіі, але

Мяне трывожыць іншая падзея:

Раптоўна ўзбунтаваўся Секст Пампей[14],

Паўстаў супроць Актавія і ўладу

На моры захапіў. А наш народ,

Што любіць мёртвых болей, чым жывых,

Прыхільнасць да вялікага Пампея

На сына перанёс, і славу бацькі

Сабе прысвоіў задавака Секст.

Сябры мне пішуць, каб вярнуўся ў Рым,

Нядобрае штось выспявае ўпотай.

Пакуль што ліха тонкае, як волас,

Але дай час і выпаўзе змяёй.

Дзяржава ў небяспецы! Трэба ехаць!

Дык перадай: падрыхтавацца войску.

Мы заўтра адплываем.

Перадам.

Антонія не бачылі?

Ды не.

Даведайся, дзе ён і чым заняты.

I помні цвёрда — я не пасылала.

Калі ён сумны, ты яму скажы,

Што я танцую, а калі вясёлы,

Скажы, што хворая... Не баўся доўга!

Царыца, калі моцна гэтак любіш,

Каб узаемнасць абудзіць у ім,

Па-мойму, трэба дзейнічаць іначай.

А што, па-твойму, трэба мне рабіць?

Яму ва ўсім дай волю, не пярэч.

Дурніца ты. Ды гэта ж першы спосаб

Хутчэй з ім разлучыцца.

Пацярпі,

Не будзь настырнай. Страх нас не збліжае,

Ён не любоў, нянавісць абуджае.

Вось і Антоній.

Горка мне, балюча...

Як ёй сказаць? Якія выбраць словы?

Хадзем, а то ўпаду я, Харміяна.

Павінны скончыцца мае пакуты,

Не маю сіл.

Антоній Царыца дарагая!..

Прэч! Адыдзі, будзь ласкаў!

Што з табой?

Ты так глядзіш, нібы прынёс мне радасць.

Якія весткі ад законнай жонкі?

Дадому кліча? Што ж, я не трымаю,

Ах, век бы ёй цябе не адпускаць!

Я не прысвойваю чужых мужоў.

Хто я табе?..

Адным багам вядома.

Яшчэ ніколі ні адной царыцы

Не здраджвалі так груба, бессаромна!

Прадбачыла я гэта.

Клеапатра!

I як магла я думаць, што ты мой,

Належыш мне, пустым паверыць клятвам!

Ты ж Фульвію пакінуў... Прыклад ёсць.

Вар'яткай трэба быць, каб лезці ў пастку

Нікчэмных абяцанняў!..

О царыца!

Без гучных слоў! Не прыхарошвай здрады!

Скажы «бывай», і ўсё. Ідзі ад нас!

Раней, калі прасіў ты ў нас дазволу

Застацца тут, умеў ты гаварыць.

Ты бачыў вернасць у маіх вачах,

Нектар на вуснах, хараство у бровах,

Тады я для цябе была нябеснай,

А я такая ж і цяпер. А ты,

На свеце найвялікшы палкаводзец,

Стаў найвялікшым ілгуном.

Царыца!

Каб мела рукі я твае і гарт,

Ты б ацаніў адвагу егіпцян.

Царыца, выслухай! Па пільнай справе

Мне трэба адлучыцца ненадоўга,

Але я сэрца пакідаю тут,

Яно з табой. Італія — ў бядзе,

Ахоплена вайною міжусобнай.

На подступах да Рыма Секст Пампей.

Народ губляецца ад двоеўладдзя:

З кім быць? I ненавіснае раней,

Займеўшы сілу, робіцца прыемным.

Выгнаннік Секст Пампей у арэоле

Заслуг Пампея-бацькі выступае

Як абаронца ўсіх, хто прагне бунту.

Краіна, разамлеўшы ад застою,

Гатова на любы пераварот.

I ёсць яшчэ прыватная прычына

Майго ад'езду: Фульвія памерла.

Хай гэта навіна цябе уцешыць.

Хоць я і легкаверная занадта,

Нашто мяне падманваць?

Праўда гэта.

Няма ўжо Фульвіі. Чытай сама.

I будзеш ведаць, колькі нарабіла

Яна бяды нам. А ў канцы прыпіска —

Паведамленне аб раптоўнай смерці.

Дык вось яно — фальшывае каханне!

Дзе той фіял свяшчэнны, у які

Павінен смутак ліцца дзень і ноч?

Ах, бачу, бачу, калі я памру,

Як Фульвію, піхнеш мяне нагою.

Не дакарай, а зразумей мяне.

Я толькі выказаў свае намеры,

Рабіць жа буду так, як мне параіш.

Клянуся сонцам, што сябруе з Нілам,

Пайду тваім слугой, тваім салдатам.

Мір ці вайна — ўсё ад цябе залежыць.

Шнуроўку распусці мне, Харміяна!

Чакай, пастой... Не трэба. Боль прайшоў,

Адхлынуў, як Антонія любоў.

Царыца, вер мне, вер маёй любві —

Яна мацней за ўсе выпрабаванні.

А ты за сведку Фульвію пакліч!

Паплач па ёй, слязамі ушануй

I, пакідаючы мяне, скажы,

Што плачаш ад любві да Клеапатры.

Умееш ты ў жыцці іграць праўдзіва,

Яшчэ раз пакажы нам талент свой.

Не ўводзь у злосць! Даволі!

О!.. Нядрэнна.

Нішто сабе, але ты мог бы лепш.

Антоній Мячом клянуся!..

I шчытом? Цудоўна!

Але ў прытворстве гэта не мяжа.

Бач, Харміяна, як ён складна хлусіць.

Разбушаваўся рымскі Геркулес[15]!

Бывай, царыца!

Ах, мой уладар!

Дазволь табе сказаць яшчэ два словы.

Расстацца мы павінны... Не, не тое...

Любілі ж мы, любілі!.. Не, не тое!..

Сам ведаеш... Што ж я сказаць хацела?

Забыла, як забыў мяне Антоній...

Мне здрадзіла і памяць.

О царыца,

Тваім дзівацтвам можна падзівіцца,

I я, дзівак, папаўся ў іх палон.

Дзівацтвы гэтыя гнятуць, як камень.

Разбіты спадзяванні Клеапатры!

Даруй, прабач! Усё, чым я багата,

Пылінка, дробязь без тваёй любві!

Цябе адсюль дадому гонар кліча.

Што ж? Да маіх дзівацтваў будзь глухі!

Няхай багі табе ва ўсім спрыяюць!

Хай меч твой увянчае перамога

I поспех горнецца да ног тваіх!

Бывай! Мы будзем разам і ў разлуцы.

Каханая, ні смутку, ні пакут!

Ты не адна, мой дух з табою тут.

Вярнуся з перамогай.

Дык вось, Лепід, цяпер табе вядома,

Што не ў натуры Цэзара нянавісць

Да нашага высокага сабрата.

Але з Александрыі пішуць мне:

Антоній ловіць рыбу, дзень і ноч

Гулянкі, п'янства. Каля Клеапатры

Сам бабай стаў, мужчынскі гонар страціў.

Ганцоў прыняў, нібы зрабіў мне ласку,

Успомніўшы, што ўлада ёсць і ў нас.

Перад табой жывое ўвасабленне

Усіх заган і слабасцей людскіх.

Яно-то так... Але ж яго заганы

Не засланяюць годнасці. Заслугі

На змрочным фоне зіхацяць ярчэй.

Загана ў ім, відаць, ад нараджэння,

А гэта перайначыць вельмі цяжка.

Паблажлівы ты надта. Ну, дапусцім,

Грэх невялікі ў ложку Пталамея

Валяцца з Клеапатрай і плаціць

За асалоду царствам, піць з рабамі,

А ўдзень з нуды па горадзе блукаць,

На вуліцах кулачныя баі

З падонкамі смярдзючымі наладжваць.

Дапусцім, гэта ўсё ў яго натуры —

Другім, ого, ніхто б не дараваў! —

Але ж яго учынкі ганьбяць нас,

I нам з табой даводзіцца адказваць.

Калі свой час ён топіць у распусце,

Яму за гэта караю пахмелле,

Сухотка ў бок, а толькі нельга, нельга

Глухім быць да агульнае трывогі

I ухіляцца ад дзяржаўных спраў!

Спагнаць за гэта трэба, даць ушчунак,

Як хлапчуку, што прамяняў свой розум

На забаўкі пустыя.

Зноў навіны.

Загад твой выкананы, слаўны Цэзар!

Пра ўсё, што дзеецца на рубяжах,

Табе дакладваць будуць штогадзіны.

Пампей на моры ўмацаваўся. Тыя,

Хто Цэзара баіцца, да Пампея

Бягуць з паклонам, погаласка ходзіць,

Што ты яго пакрыўдзіў.

Не дзіўлюся.

Даўно вядома, даспадобы той,

Хто рвецца ўгору, аж пакуль не сядзе

Сваім сябрам на шыю. Чалавек жа

Нялюбы, слабасільны пры жыцці

Па смерці часта робіцца любімцам.

Людскі натоўп, як багавінне ў моры,

Плыве туды, куды цячэнне гоніць,

Каб потым згніць.

Паведамляю, Цэзар:

На моры уладараць два піраты —

Менах і Менекрат, з разбойных суднаў

На бераг Італьянскі нападаюць.

Кроў ледзянее ў жыхароў, а моладзь

Кіпіць ад абурэння. Карабель

Чуць выйдзе з гавані — ужо ў палоне.

Але страшней за ўсё, што гэты гвалт,

Драпежніцтва пірацкае прыкрыта

Пампея гучным імем.

Эх, Антоній,

Спыні, кажу, шаленства п'яных оргій!

Калі, забіўшы Гірцыя і Пансу,

Абодвух консулаў, ты адступаў

Паспешна ад Мадэны[16], люты голад

Не пакідаў цябе, ты з ім змагаўся;

Узгадаваны ў роскашы, цярпеў —

I дзікуну такое не пад сілу;

Піў бруд з балота, конскую мачу —

Сасмяглы звер і той бы ухіліўся;

У воўчых ягадах знаходзіў смак,

Кару грыз, як алень, а ў Альпах, чуў я,

Еў падлу, ад якой памерці можна;

Але ж вярнуўся ты адтуль здаровы,

Ты быў салдат, меў вытрымку тады.

Чаму ж цяпер—аж вымавіць мне цяжка! —

Свой гонар ганьбіш?

На вялікі жаль.

Ды што ў ім сораму няма, ці што,—

Радзіму кінуўшы, бадзяцца недзе?

А нам, Лепід, пара за зброю брацца,

Ваенную нараду склікаць трэба.

Маруднасць наша — выйгрыш для Пампея.

Я заўтра, Цэзар, далажу табе,

Якія сілы пад маёй камандай

На сушы і на моры.

Я таксама

Дакладна высветлю усё.— Бывай!

Да пабачэння, Цэзар. Калі ласка,

Трымай мяне у курсе спраў.

Вядома.

Сяброўскіх абавязкаў не парушу.

Харміяна!

Што, царыца?

О-о!..

Дай выпіць мандрагоры[17] мне.

Навошта?

Хачу заснуць і доўга, доўга спаць,

Пакуль не вернецца Антоній мой.

Занадта многа думаеш аб ім.

Ты — здрадніца, няйначай.

Не, царыца.

Гэй, еўнух! Мардзіян!

Я тут, царыца,

Чым дагадзіць магу?

Нічым. Ты ж — еўнух.

А твой пісклявы спеў мне рэжа вуха.

Шчаслівы ты, жывеш адзін, спакойна.

А ведаеш ты, што такое страсць?

А як жа, ведаю.

Не можа быць!

Пачуццяў у мяне хапае ўсякіх.

Хоць я й бясплодны, уяўляў не раз,

Як абдымаюцца Венера з Марсам.

Ах, Харміяна! Як, па-твойму, дзе ён?

Стаіць, сядзіць, ідзе пяшком ці мчыцца

На баявым кані? Каню прыемна

Насіць Антонія. Шчаслівы конь!

На ім красуецца Атлант[18] паўсвету,

Людскіх плямён і меч і шлем. Ён, можа,

Мяне успамінае зараз, шэпча:

«Дзе ты, мая егіпецкая змейка?»

Як некалі мяне ласкава зваў.

О гэтая салодкая атрута!

А можа, ён забыў сваю каханку,

Чый твар счарнеў ад пацалункаў сонца,

Пакрыўся каляінамі гадоў.

Калі у нас быў госцем Юлій Цэзар,

Я славілася, як ласунак царскі.

Не абмінуў мяне і Гней Пампей[19],

Шукаў натхнення у вачах маіх,

Маёй любоўю цешыўся да смерці.

Хвала табе, вяльможная ўладарка!

Ты і Антоній — як вы не падобны!

Але ты быў пры ім, з ім сябраваў,

I след героя на табе блішчыць.

Дык расскажы, які цяпер Антоній.

Апошняе, што ён зрабіў, царыца,

Прыклаў да вуснаў неацэнны перл,

Вось гэты, пацалункамі асыпаў

I мне прамоваю параніў сэрца.

Хачу пачуць. Хай мне параніць вушы!

«Мой друг,— сказаў ён,— перадай, будзь ласкаў,

Вялікай егіпцянцы дробны дар мой,

Са скарбаў мора ўзяты, і скажы,

Што верны рымлянін праз нейкі час

Не жэмчугам, а царствамі ўпрыгожыць

Яе наследны трон, увесь усход

Аддасць ёй пад апеку». Ён кіўнуў

I ўскочыў на каня. I конь памчаўся,

Іржаннем заглушыўшы мой адказ.

Вясёлы быў ён, сумны? Як па-твойму?

Як светлы поўдзень між зімой і летам:

Ні сумны, ні вясёлы.

Харміяна,

Заўваж! Ты чуеш? Вось узор мужчыны.

Не сумаваў, каб не трывожыць блізкіх,

Не весяліўся, бо пакінуў радасць,

Свае хвіліны лепшыя ў Егіпце.

Гармонія пачуццяў процілеглых!

Вось чалавек! Няма яму раўні.

Ганцоў маіх сустрэў ты?

Больш за дваццаць,

Навошта ты іх пасылаеш столькі?

Той, хто народзіцца ў злашчасны дзень,

Калі я без пісьма яго пакіну,

Сканае у жабрацтве.— Харміяна,

Папірус і атрымант мне падай!

Як добра, што вярнуўся ты, Алексас!

Ці ж я магла так Цэзара любіць?

Напэўна, не!

Вялікі Юлій Цэзар!

Маўчы, дурніца, не таго ты хваліш!

Хвалі Антонія.

Вялікі Цэзар!

Ізідаю клянуся, кроў спушчу!

Павыбіваю зубы!..

Ах, прабач!

Не гневайся! Я толькі паўтарыла

Мелодыю тваіх мінулых дзён.

Мелодыю зялёнае дзяўчынкі.

Праўдзівае ж каханне да мяне

Прыйшло пазней. Папірус і атрымант!

Ганцоў я буду пасылаць штодня,

Увесь Егіпет падыму на ногі.