Антоній і Клеапатра

Мяне ён называе хлапчуком,

Палохае, што выкіне з Егіпта.

Паслу майму дубцоў даць загадаў

I выклікаць асмеліўся, нахабнік,

Мяне на паядынак! Смех, дый годзе!

Антоній — Цэзара! Пара яму,

Старому грубіяну, зразумець,

Што, калі я памерці пажадаю,

Знайду дарогу без яго паслуг.

Калі шалее гэтакі асілак,

Дык, значыць, ён загнаны. Не давай

Яму апамятацца, наступай:

Раз'юшаны хутчэй трапляе ў пастку.

Военачальнікаў апавясціць:

На заўтра прызначаю бой апошні.

У войску ў нас нямала ўцекачоў,

Што кінулі Антонія, няхай

Яны яго цяпер хапаюць самі.

За гэтым прасачыць. Пачаставаць

I ўволю накарміць усіх салдат.

Прыпасы ёсць. Няўдачнік ты, Антоній!

Ёсць што? Адмовіўся ад паядынку?

Ну так.

Чаму?

Сябе шчасліўцам лічыць,

Мацнейшым за цябе разоў у дваццаць.

Адзін і дваццаць — не раўня.

Ах, так!

Дык заўтра я на сушы і на моры

Яму дам бой. Альбо жывым вярнуся,

Альбо, сваёю кроўю змыўшы плямы,

Праслаўленым, сыду у неўміручасць.

Скажы мне, Энабарб, за мною ўслед

Ты ў бітву кінешся?

А як жа. З крыкам:

«Эгей! Згінь, прападзі усё!»

Не жартуй! —

Збярыце слуг маіх. Усіх сюды!

Рыхтуйце нам багатую вячэру.—

Дай мне руку, ты мне служыў аддана.—

I ты.— I ты.— I ты.— Служылі добра,

Лепш, чым цары зямныя.

Што ён кажа?

Калі бушуе гора ў чалавеку,

Язык гатовы плесці абы-што.

I ты сумленны быў.— Хацеў бы я

Змяніць сваё становішча на ваша:

Ператварыцца ў гурт руплівых слуг,

А вас Антоніем зрабіць адным,

Каб паслужыць вам гэтак жа, як вы

Служылі мне.

Багі, не дапусціце!

Сябры, са мною будзьце ў гэты вечар.

Як чашы апарожнім, налівайце,

Віна не шкадаваць! Што загадаю,

Выконвайце адразу, каб я думаў:

Імперыя, як вы, яшчэ мне служыць.

Чаго ён дамагаецца?

Спагады.

Не адыходзьце ад мяне... Магчыма,

На гэтым абарвецца ваша служба

I вы мяне не ўбачыце, сябры,

Альбо убачыце мой труп. Магчыма,

Ў вас будзе заўтра новы гаспадар,

I сёння я развітваюся з вамі.

Я не ганю вас, я прывык да вас,

I разлучыць нас можа толькі смерць.

Дык паслужыце мне з усім стараннем

Яшчэ гадзіны дзве, і вас багі

За гэта ўзнагародзяць.

Не кажы так,

Не растрывожвай сэрцаў. Людзі плачуць,

I нават я, дурны, слязу пусціў,

Нас бабамі ты робіш. Сорам! Сорам!

Не, не! Клянуся! Мой намер быў іншы,

А слёзы вашы — шчырасці адзнака.

Сябры мае, не прычыніць вам боль

Хацеў я словам, а падняць ваш дух,

Святлом паходняў гэту ноч развеяць.

Не сумнявайцеся ва мне, я веру

Ў дзень заўтрашні і павяду народ мой

Змагацца за шчаслівае жыццё,

I смерць ад нас адступіць. Дык хадзем,

Адзначым дружбу і любоў банкетам,

Утопім думкі змрочныя ў віне.

Здароў, браток! Ну, заўтра нешта будзе.

Павінна вырашыцца. Каб жа добра!

Нічога ты не чуў?

Ды не. А што?

Ды так! Гавораць рознае... Дабранач!

Жадаю і табе таго ж. Дабранач!

Браткі, трымайцеся: усё можа быць.

Не ўздумайце і вы драмаць. Дабранач!

А мы тут станем.

Калі заўтра флот

Не падвядзе, не здрэйфіць, то на сушы

Мы іх адолеем, кажу напэўна.

Салдаты нашы во! Умеюць біцца.

Гукі габояў пад сцэнай.

Стой ціха! Нейкі шум.

Увага! Чуеш?

А як жа.

Музыка...

Як з-пад зямлі.

А гэта добры знак?

Наўрад ці добры.

Прыслухайся... Цішэй! Што гэта значыць?

Бог Геркулес, Антонія любімец,

Апеку зняўшы, маршыруе прэч[42].

Хадзем, спытаем, як у іх.

Вы чулі?

Ну так. I вы. I мы. Іграюць недзе.

Ага, іграюць. Вам гэта не дзіўна?

Вы чуеце, браткі?

Праверыць трэба

У межах нашай варты. Што такое?

Адкуль бярэцца гэты шум?

Дзівосы!

Эрос, нясі даспехі мне!

Паспаў бы.

Пара, мая любоў. Эрос, даспехі!

Адзень мяне ў жалеза, дружа мой.—

Калі Фартуна ў бітве не паможа,

Сабе паможам самі.— Надзявай!

Дай мне. Я памагу. За што тут брацца?

Не, не, о збраяносец майго сэрца,

Не ўмееш ты. Не так, не так, не так.

Ага! Ну вось... Твой панцыр на табе.

Так, так. Цяпер мы ім пакажам, злыдням.

Вучыся, дружа. Бачыш. Сам збірайся.

Я мігам.

Вось. Ну, як я зашпіліла?

Цудоўна. Вельмі добра. Паляціць,

Задраўшы пяты ўгору, той нягоднік,

Які адважыцца мяне крануць.—

Марудны ты, Эрос. Глядзі, як спрытна

Ўвіхаецца мой новы збраяносец —

Царыца наша. Што ж ты так?.. Хутчэй! —

Каб ты, мая любоў, магла зірнуць

На сённяшні наш бой вачамі знаўцы,

Маё майстэрства ацаніла б ты.

Здароў, салдат. Храбрэц, адразу бачу.

Калі нам справа даспадобы, мы,

Да сонца ўстаўшы, за яе бяромся.

Дакладваю, ўладар: хоць час і ранні,

Узброеныя тысячы ўжо ў зборы.

На беразе цябе чакае войска.

Дзень надышоў. Жыві, наш правадыр!

Жыві, жыві, жыві!

Я рад, сябры.

О ранне светлае! У гучных крыках

Адчуў я подых вашай маладосці.—

Падай мне гэта. I яшчэ... Ну, ўсё.

Шчаслівай будзь, царыца, што б са мной

Ні здарылася. Я загартаваны.

Браня перашкаджае быць пяшчотным,

І доўга гаварыць няма калі.

Цалую моцна, як салдат. Бывай! —

За мною, воіны мае! Наперад!

Я правяду цябе ў твае пакоі.

Вядзі. Пайшоў ён. Бой гарачы будзе.

Антоній Цэзара ў адзінаборстве

Напэўна перамог бы. А цяпер...

Не ведаю, чым кончыцца. Хадзем.

Няхай багі пашлюць табе удачу!

О, каб тады твае рубцы і шрамы

Мяне натхнілі бітву даць на сушы!

Каб так было, цароў рахманых зграя

Не адвярнулася б і ўранні сёння

Не збег бы ад цябе саратнік твой.

Уранні сёння? Хто ж гэта?

Хто быў за ўсіх бліжэйшы. Энабарб.

Пакліч яго, цябе ён не пачуе.

Хіба што рэха данясе адтуль,

Ад Цэзара: «Табе больш не служу».

Што ты гаворыш? Быць не можа?

Праўда.

У Цэзара ён зараз.

Уладар,

Яго ўсе скарбы тут, не ўзяў нічога.

Няўжо і гэты здрадзіў мне?

Ну так.

Дык вось, Эрос, адпраў яму туды

Услед за ім і ўсю яго маёмасць.

I напішы, я падпішу пісьмо,

Што я развітваюся з ім сардэчна,

Жадаю поспехаў і спадзяюся,

Што больш яму не прыйдзецца мяняць

Гаспадара свайго. О лёс мой горкі,

Ты і сумленнага разбэсціў нават,—

Зрабі, як я сказаў.— Эх, Энабарб!

Агрыпа, пачынай. Каманда: к бою!

Апавясці, што мы павінны ўзяць

Антонія жывым.

Апавяшчу.

Жаданы мір ужо нам свеціць з неба.

Мы пераможам. I тры часткі свету

З'яднаюцца пад засенню аліў.

Антоній выступіў.

Скажы Агрыпе,

Каб перабежчыкаў усіх паставіў

У першыя рады, няхай Антоній

Сячэ сваіх, шалеючы ад злосці.

Алексас прагадаў. Па пільнай справе

Адпраўлены паслом у Іудзею,

Падгаварыў ён Ірада-цара

Парваць з Антоніем і далучыцца

Да Цэзара. А Цэзар у падзяку

Паслужлівага здрадніка распяў.

Канідзія і розных іншых Цэзар

Трымае ў войску, але ім не верыць.

Я ж подласць учыніў — і вось пакута,

Мучэнне страшнае.

Гэй, Энабарб!

Прыслаў табе Антоній скарб вялікі,

Увесь набытак твой і нават больш.

Ідзі хутчэй. Каля тваёй палаткі

Скідае куфры з мулаў пасланец.

Бяры сабе.

Не верыш мне стары?

Я не падманваю. Правесці трэба

Слугу назад. Зрабіў бы гэта я,

Але мне нельга, на пасту стаю.

А твой былы начальнік, як Юпітэр,

Аберагае гонар свой — ого!

Нягоднік я, зямлю сабой паганю

I гэта бачу сам. О Марк Антоній,

Дзе мера шчодрасці тваёй! Што б даў ты

За службу верную, калі цяпер

Мяне узнагароджваеш за здраду!

Ты мне параніў сэрца, і яно

Не выцерпіць, парвецца хутка з гора.

А калі выцерпіць, ёсць іншы сродак!

Ды што шукаць? Заб'е, задушыць роспач.

Быць ворагам Антонію? О не!

Пайду, знайду вадой заліты роў

I здохну там, у брудзе захлынуся.

Я лепшага канца не заслужыў.

Мы надта ўрэзаліся. Адступіць!

Сам Цэзар кіраваў. Хто мог чакаць

Такога моцнага супраціўлення?

Вось гэта бой! Адразу б так ударыць,

З іх юшку выпусціць, даўно прагналі б.

А ты ў крыві.

Ды секанулі трошкі,

Але нічога, мне не ўпершыню.

Я чую, адступаюць.

Дзе ім дзецца.

У ямы іх смярдзючыя загонім.

Няхай на мне слядоў вайны, як бобу,

Знайду і цаліны рубцоў на шэсць.

Яны бягуць, мой уладар, а значыць,

Мы выйгралі і перамога наша.

Як зайцаў гнаць! Мы ім распішам спіны.

Ды гэта ж радасць, гэта асалода

Правучваць баязліўцаў!

Маладзец!

Цябе я ўзнагароджу за дасціпнасць,

Твая ж адвага — ёй цаны няма.

Хадзем, мой верны воін.

За табою

Хоць на адной назе гатоў скакаць.

Мы іх адкінулі назад у лагер.—

Гэй, хто з вас там,— апавясціць царыцу.

Яшчэ і сонца не паспее заўтра

Зірнуць на нас, як з гэтых недабіткаў

Мы выпусцім апошнюю іх кроў.—

Падзяка ўсім. Выдатна ваявалі.

Натхненнем абавязак акрыліўшы,

З'яднаныя са мной агульнай мэтай,

Былі вы Гектарамі[43]. А цяпер

Хутчэй у горад, абдыміце жонак,

Сяброў сваіх і раскажыце ім

Пра вашы подзвігі. Няхай абмыюць

Шчаслівымі слязамі вас жывых

I пацалункамі загояць раны.

Дай мне руку.

Вялікай чараўніцы

Я пра тваю адвагу раскажу,

Яе падзяка дарагога варта.—

Істота незямная! Абдымі

Маю жалезам сціснутую шыю,

Ва ўборах царскіх пад браню пранікні,

Да сэрца прытуліся і паслухай,

Як радуецца за цябе яно.

О волат мой! Храбрэйшы з храбрацоў,

Увасабленне годнасцей высокіх,

З усмешкаю адолеў ты падкопы

Каварных злоснікаў.

Мой салавей!

На ложак смерці мы паклалі многіх,

Каханая, хоць галава мая

Кранута сівізной, але мой розум

Яшчэ не здаўся: сілай і здагадкай

Спаборнічаць магу я з юнаком.

Вось ён. Зірні на гэтага героя

І паднясі ў знак найвялікшай ласкі

Сваю руку к яго губам.— Цалуй! —

Крышыў ён ворагаў з такім запалам,

Нібы ў яго ўсяліўся бог вайны.

Я дам табе даспехі залатыя,

Што некалі належалі царам.

Ды каб яны былі і ў дыяментах,

Блішчалі так, як калясніца Феба,—

Ён варты ўзнагароды. Дай руку.

Мы пройдзем маршам праз Александрыю,

Падняўшы з гордасцю свае шчыты,

Пасечаныя ў бітве. Каб палац наш

Быў больш прасторны і ўмясціць мог войска,

Мы б селі разам за шырокі стол

I выпілі за сённяшні наш поспех

I за ўдачу заўтрашняга дня.

Гэй, трубачы, хай зычны голас медзі

I грукат барабанаў баявых

Аглушыць горад. Неба і зямля

Хай радуюцца перамозе нашай.

Калі праз паўгадзіны нас не зменяць,

Наказ такі — вярнуцца, не чакаць.

Ноч месячная. Кажуць, бой пачнецца

У дзве гадзіны раніцы.

Учора

Далі нам дыхту, браце,— о-ё-ёй!

О ноч, будзь сведкаю!..

Хто гэта там?

Маўчы, паслухаем...

О месяц ясны,

Вартуеш ты і неба і зямлю,

Калі мяне з пагардаю растопчуць,

Успомні, што няшчасны Энабарб

Пакаяўся перад табой.

Ты чуеш?

Ды гэта ж Энабарб.

Маўчы і слухай.

О месяц, цар людской тугі і смутку!

Збяры усю атруту з нетраў ночы

І ўлі ў мяне, каб вузел сіл жыццёвых,

Што з воляю ў разладзе, ўраз распаўся.

Раструшчы сэрца кволае аб камень

Майго злачынства, пакладзі канец

Маім пакутам жудасным. Антоній!

Твая велікадушнасць, як гара

Над нізасцю маёй. Даруй, Антоній!

Даруй мне ты, а іншыя няхай

Мяне клянуць як здрадніка і гада.

Антоній! О Антоній!..

Я аклікну?

Маўчы. А раптам скажа ён такое,

Што Цэзару карысна будзе ведаць.

Так, так. Паслухаем. Але ж ён спіць.

На сон малітвы брыдкай не чытаюць.

Тут іншае. Ён, мабыць, непрытомны.

Давай падыдзем.

Гэй, прачніся! Чуеш?

Ану, ўставай! Ачухайся!

Ён мёртвы.

Ну вось. I ў барабаны б'юць. Пабудка.

Даставіць трэба ў каравульню труп.

Відаць, не з простых. Важная асоба.

Хадзем. А можа, ён яшчэ прачнецца?

Яны рыхтуюцца даць бой на моры.

На сушы страшнавата ім цяпер.

На моры і на сушы, уладар.

А хоць бы і ў паветры ці ў агні!

Мы не адступім ні на крок. Да справы!

Пяхоту пад камандаваннем нашым

На ўзгорках каля горада пакінем,

А флоту загадаў я выйсці ў мора.

З узгоркаў можна будзе прасачыць

За рухам караблёў.

Мы выстаім. Напагатове будзьце.

Мяркую, не адразу нападуць.

Ён лепшых воінаў на флот адправіў.

Больш вытрымкі — і перамога наша.

На ўзгорках каля Александрыі.

Уваходзяць Антоній і Скар.

Збліжаюцца варожы флот і наш.

Пад той сасною ўсё як на далоні.

Пайду я, гляну і назад вярнуся.

Гавораць, ластаўкі зляпілі гнёзды

На суднах Клеапатры. Знак трывожны.

Аўгуры як вады набралі ў рот,

Асцерагаюцца бяду прадказваць.

Антоній то храбрыцца, то сумуе,

То спадзяецца аднавіць былое,

То скардзіцца на лёс.

Прапала ўсё!

Прададзены я подлай егіпцянкай.

Флот здаўся ворагу. Хто б мог паверыць!

Угору шапкі кідаюць і п'юць,

Як даўнія сябры пасля разлукі.

О тройчы нізкадушнае стварэнне,

Мне здрадзіла, купляеш навічка!

Дык ведай, чарадзейка, абвяшчаю

Табе адной вайну, табе адной.

Распусціш войска. А мая задача —

Адпомсціць ведзьме, і тады канец.

Распусціш войска. I ратуйся сам.

Мне больш не бачыць узыходу сонца!

З Фартунай разлучаецца Антоній:

Бывай навек. Няўжо так павялося?

Прыхільнікі мае, што, як сабакі,

За мною бегалі, хвастом вілялі,

Якім ніколі я не адмаўляў,

Цяпер панеслі роем свой нектар

На кветку Цэзара. А той, хто быў

За іх вышэй, ім не патрэбны болей,

Стаіць адзін, як абадраны дуб.

Ілжывая егіпецкая шлюха!..

Ты сілай чар маё ўхапіла сэрца

1 мной і маім войскам кіравала.

Твае пяшчоты, пацалунак твой

Былі вянцом усіх маіх жаданняў,

I ты, цыганскі вырадак, мяне

Нахабна падманула, абыграла,

Пазбавіўшы ўсяго.— Эрос, сюды!

Што гэта? Ява? Сон? Згінь, ведзьма, згінь!

Чаму разгневаўся так, уладар мой,

Ты на любоў сваю?

Прэч! Згінь, пачвара!

А то я па заслугах адплачу

I Цэзараў трыумф ушчэнт спаганю.

А трэба было б выставіць цябе

На здзек і рогат азвярэлай чэрні,

Каб ты плялася ўслед за калясніцай,

Паскудная, абмазаная ў бруд,

Якім запляміла ўвесь пол жаночы,

Каб разявакі, заплаціўшы грош,

Глядзелі на цябе, як на страшыдла;

I каб Актавія, цябе спаткаўшы,

Ўсадзіла кіпці ў твой агідны твар.

Жыць хоча, сцерва. Жыць, вядома, лепей.

Але не ўсім. Каб я забіў цябе,

Я б тысячы уратаваў ад смерці.—

Эрос, Эрос! — На мне сарочка Неса[44]!

О Геркулес, пазыч сваю мне лютасць!

Хачу Лікаса я шпурнуць на месяц,

Хачу дубінай цяжкаю тваёй

Раструшчыць найдарожшае на свеце.

Смерць ведзьме! Прадала мяне сапліўцу.

Бач, маладзенькі ўпадабаўся! Змова!

Ёй суджана памерці.— Гэй, Эрос!

Хутчэй дапамажыце! Ён бушуе

Мацней, чым Тэламон[45], што страціў шчыт.

Ён ашалеў, як Фесалійскі дзік[46].

А ты бяжы ў грабніцу і схавайся,

Замкніся ў склепе царскім і сядзі.

Антонію мы скажам — ты памерла.

Лягчэй душы ад цела адарвацца,

Чым страціць сваю сілу ўладару.

Прытулак мой — грабніца. Мардзіян,

Скажы Антонію, што Клеапатра

Пакончыла з сабой і перад сконам

Прамовіла ў апошні раз: «Антоній!»

Старайся словам і яго расчуліць,

А потым вернешся і мне раскажаш,

Як успрыняў ён смерць маю. Ідзі! —

А мы ў грабніцу ўсе. Хутчэй!

Эрос, ты пазнаеш мяне? Эрос!..

О так, мой уладар.

Бывае часам,

Што воблака здаецца нам драконам,

Туман — ільвом, мядзведзем, стромкай вежай,

Нахіленай скалой ці сінім мысам,

Што ў мора ўрэзаўся ў шчаціне дрэў.

Лунае ашуканства у паветры.

Ці бачыў калі-небудзь ты такое

На схіле дня, калі згусціўся змрок

I сцёр мяжу між вымыслам і праўдай?

О так, мой уладар.

Быў, скажам, конь,

Выразна вырысоўваўся ў тумане,

І раптам гэты вобраз страціў форму,

Расплыўся, знік, як у вадзе вада.

Бывае, уладар.

Ах, мой Эрос,

Перад табою не ўладар, а прывід.

Яшчэ Антоній я, але няма ўжо

Ва мне ранейшай велічы і сіл.

Я за Егіпет ваяваў. Царыца ж,

Якой паверыў я, аддаўшы сэрца

I безліч падуладных мне людзей,

Дамовілася з ворагам паціху,

Мяне і маю славу прадала,

А Цэзару трыумф падрыхтавала.

Не плач, мой дружа, я яшчэ жывы,

А прыйдзе час, канец знайсці не цяжка

Гэй, ты! Твая паскудная царыца

Меч у мяне украла.

Не, Антоній.

Мая царыца свой звязала лёс

Навек з тваім. Яна цябе кахала.

Маўчы, нахабны еўнух! Вон адгэтуль!

Яна мне здрадзіла — за гэта смерць!

Жыццём мы не расплачваемся двойчы,

Яна ўжо аддала сваю пазыку,

Тваё жаданне без цябе збылося.

Сказаўшы з ласкай, з болем невыказным:

«О мой Антоній, любы мой Антоній!» —

Яна памерла, пахавала ў сэрцы

Сваім тваё імя.

Яна памерла?

Памерла.

Скончыўся мой доўгі дзень.

Я ўсё зрабіў. Пара на адпачынак.—

Эрос, прашу, здымі з мяне даспехі.

Багам падзякуй, што застаўся цэлы,

Што не забіў цябе ніхто. Ідзі.

Здымай! — I сяміслойны шчыт Аянса

Не абароніць ад такога ўдару —

Не вытрымаюць, разарвуцца грудзі.

О сэрца, цвёрдым будзь, натужся, сэрца!

Хай пырсне кроў праз абалонку цела! —

Хутчэй, Эрос! — Наваяваўся. Досыць.

Бывай, браня, пасечаная ў бітвах,

Я з гонарам насіў цябе, бывай.

Іду ўслед за табою, Клеапатра,

Каб са слязьмі сказаць табе: даруй.

Адкладваць, доўжыць мукі?.. Нізашто!

Мая паходня згасла, спаць пара,

А не блукаць у цемры. Марны пошук!

Няма ратунку. Што ж, пячаць пастаўлю

І завяршу свой шлях.— Сюды, Эрос! —

Іду, мая царыца.— Гэй, Эрос! —

Я даганю цябе, мая любоў.

I увойдзем мы, узяўшыся за рукі,

У край шчаслівых душ, дзівіцца будзе

Цудоўнай пары рой вясёлых духаў,

I світа ад Дыдоны і Энея[47]

Пераляціць да нас.— Эрос! Эрос!

Чаго жадае уладар мой?

Смерці!

Яна сышла, а я пакрыты брудам.

Багі без жалю топчуць маладушных.

Як? Той, хто перакроіў свет мячом,

Хто на спіне зялёнай у Нептуна

Плывучых крэпасцей набудаваў,

Не мае болей мужнасці? Дазволіў

Жанчыне слабай вырвацца наперад?

Абраўшы смерць, яна перамагла,

I выхваляцца Цэзару няма чым.

Эрос, ты кляўся, што ў мой чорны дзень,

Калі, загнаны ганьбаю і жахам,

Я папрашу, каб ты забіў мяне,

Ты зробіш гэта. Гэты дзень настаў.

Ды не блядней, не бойся, не мяне

Загубіш ты, а Цэзару адпомсціш.

Ратуйце нас, багі! Не дапусціце!

Калі яны цябе абаранілі

Ад тысяч стрэл парфянскіх, як магу я

Падняць руку на ўладара свайго?

Ты што? Хацеў бы ў Рыме праз акно

Глядзець, як за ўрачыстай калясніцай

Мяне павалакуць у ланцугах,

А Цэзар, ап'янелы ад удачы,

Мае пакуты будзе смакаваць!

Каб я глядзеў? О не!

Тады канчай.

Забі мяне. Маё збавенне ў гэтым.

Дык вымі меч, якім ты праслаўляў

Зямлю бацькоў.

Прабач мне, уладар мой!

Калі цябе я адпусціў на волю,

Ты прысягнуў, што выканаць гатовы

Усё, што загадаю. Дык выконвай!

Іначай нуль цана тваім заслугам,

Няма ў цябе сумлення. Вымі меч!

Дык адвярні свой твар, перад якім

З пашанаю схіляліся народы.

Хай будзе так.

Меч у руках.

Канчай!

Рашуча і адразу!

Уладар,

Начальнік любы, імператар мой,

Дазволь сказаць табе, перш чым нанесці

Смяротны ўдар, сардэчнае «бывай».

Ты ўжо сказаў. Бывай, мой друг!

Бывай!

Ты патрабуеш, каб ударыў?

Так.

Дык вось!..

Адзінае, што засталося мне,

Каб нежывым Антонія не бачыць.

Не я, не я, а ён!.. Мой збраяносец

Мне паказаў, як трэба паміраць.

Мая царыца і Эрос мой верны

Пакончылі з сабой высакародна,

Але ж і я заручаны са смерцю,

I гэта будзе мой апошні шлюб.

Эрос, твой уладар і правадыр

Узяў тваю навуку на ўзбраенне

I робіць так, як ты...

Што? Я жывы?

Гэй, вартавыя! Дзе вы? Дабівайце!..

Хто тут крычыць?

Няскончаная справа!

I ў гэтым не шанцуе! Дабівайце!

Упала зорка.

Цемра скрозь.

О гора!..

Калі вы любіце мяне, сябры,

Няхай хто-небудзь з вас мяне прыкончыць.

Я не магу.

Я гэтак жа.

Ніхто з нас.

Твой люты лёс і гібель прымушаюць

Тваіх прыхільнікаў шукаць ратунку.

А гэты меч і вестка аб падзеях

Адчыняць мне да Цэзара ўваход.

Дзе Марк Антоній?

Вось ён, бачыш сам.

Жывы? Памёр? Ты што маўчыш? Адказвай.

О Дыямед, дабі мяне хутчэй.

Славуты уладар, мяне паслала

Царыца Клеапатра да цябе.

Калі?

Ды толькі што.

А дзе яна?

Схавалася ў магільным склепе царскім.

Няшчасце прадчуваючы, яна

Спужалася, што ты ў вялікім гневе

Пачнеш яе ва ўсім абвінавачваць,

I да цябе ганца накіравала

З паведамленнем, што памерла. Потым,

Спалохаўшыся вынікаў падману,

Мне загадала праўду расказаць.

Баюся, што спазніўся я.

Спазніўся.

Зрабі мне ласку, добры Дыямед,

Пакліч сюды ахоўнікаў маіх.

Гэй, хто там з асабістае аховы!

Усе сюды! Вас кліча ўладар.

Сябры мае, прашу вас, занясіце

Мяне да Клеапатры. Занясіце,

Прашу я вас.

О смутак невыказны!

Чаму ты пакідаеш нас, гатовых

Аддаць жыццё дзеля твайго дабра?

Жахлівы дзень!

О воіны мае,

Ганіце прэч тугу. Ліхога лёсу

Не пацяшайце смуткам і слязьмі,

З усмешкаю яму зірніце ў твар,

Каб ведаў, што салдаты не здаюцца.

Бярыце, падымайце. З вамі я.

Я вас вадзіў. Я вас любіў. Выносьце.

За ўсё, за ўсё вам дзякуй.

Не суджана адгэтуль выйсці мне.

Ах, Харміяна!..

Не сумуй, царыца.

Уцешся, дарагая!

Не хачу.

Гатова я найгоршае сустрэць.

Уцехай пагарджаю. Што мне ўцеха!

Вялікай ране — найвялікшы боль.

Кажы, ён мёртвы?

Не, яшчэ жывы,

Але, відаць, канчаецца. Глядзі,

Вось ён. Яго нясуць сюды салдаты.

О сонца, спапялі абшар нябёс!

Хай цемра вечная агорне свет!

Антоній! О Антоній! О Антоній!

Ірада, Харміяна, памажыце!

Сябры, сюды яго, сюды наверх!

Ды падымайце ж, падымайце!

Ціха!

Антонія не Цэзар перамог,

Ён сам сябе сваёй рукой адолеў.

О, гэта так! Антонія асіліць

Антоній толькі мог. О гора нам!

Мая царыца! Смерць мяне чакае.

Я на хвіліну затрымаў яе,

Каб да былых шматлікіх пацалункаў

Апошні развітальны далучыць.

Я не магу спусціцца ўніз, мой любы,—

Мяне там схопяць. Не магу. Даруй!

О не. Шчаслівы Цэзар свой трыумф

Не упрыгожыць мной. Не давядзецца!

Пакуль ёсць у кінжала вастрыё,

У яду моц і зубы у змяі,

Не дамся я. Актавія-ціхоня

Не будзе перамогу святкаваць.

Антоній, да мяне. О мой Антоній! —

Дзяўчаты, воіны, ўсе разам, дружна,

Наверх яго!

Хутчэй. Я паміраю.

Які ты цяжкі, мой Антоній любы!

Твой моцны дух свінцом разліўся ў целе,

I не маім рукам цябе насіць.

Каб я магла загадваць, як Юнона,

Цябе падняў бы ў неба бог Меркурый,

З Юпітэрам бы побач пасадзіў.—

Бліжэй! Сюды!..— Адны дурніцы мараць

Мець немагчымае.— Бліжэй, бліжэй!

Вось так... Вось так... Я прытулю цябе.

Ты жыў з любоўю і памрэш з любоўю.

Каб я магла агністым пацалункам

Вярнуць табе жыццё, я б смерць прагнала,

Спаліла б смерць.

О гора, гора, гора!

Дай мне глынуць віна. Я паміраю...

Хачу сказаць...

Спачатку я скажу.

Бязвокую Фартуну[48] збэшчу так,

Што, з каляса сарваўшыся, завые.

Не плач, не плач... У Цэзара прасі,

Каб гонар і жыццё табе пакінуў. О!..

Гонар і жыццё? ён разлучыў іх.

Яшчэ два словы... Любая царыца,

Будзь асцярожнай. З Цэзаравай світы

Ты можаш верыць толькі Пракулею.

Сваім рукам я веру, больш нікому.

Не засмучайся, не бядуй па мне,

Успомні нашы радасныя дні,

Калі я быў магутнейшым з магутных,

Уладаром народаў і краін...

Я паміраю не як баязлівец,

Што шлем паклаў да ног чужой удачы,

Не ў ганьбе, а як рымлянін, што ў бітве

Ад рымляніна смерць сваю прыняў.

Мой дух слабее... Болей не магу...

Ды што ж гэта? Ты паміраеш, любы?

А я? А я? Адной мне заставацца

На гэтым нудным свеце? Без цябе —

Ён хлеў свіны.

Дзяўчаты, гляньце, гляньце!

Вянец зямлі завяў. Сышоў герой.

Упаў на дол сцяг воінскае славы.

Няма майго Антонія!.. Цяпер

Пачнуць угору лезці недаросткі.

Сумуе месяц, плывучы па небе...

Пустыя скрозь, няма на што глядзець!..

Царыца, што з табою?

Ой, памерла!..

Царыца дарагая!

Уладарка!

Акраса наша! Гаспадыня наша!

Царыца! Найяснейшая царыца!

Харміяна Маўчы! Маўчы!

Я не царыца больш.

Жанчына я, і толькі. I пачуцці

Мае мізэрныя кіруюць мною,

Як наймічкай астатняй. О, шпурнуць бы

У твар багам нядобрым скіпетр мой

I крыкнуць ім, што я ў маім Егіпце

Багіняю была, пакуль яны

Не ўкралі у мяне мой дыямент!..

Усё навокал — дрэнь! Цярпенне — глупства!

Ну, а пакуты — ім канца няма:

Сабакамі шалёнымі грызуць.

Ці ж гэта грэх раптоўна увайсці

Нязванай госцяю ў пакоі смерці?

Ірада, што з табою? Харміяна?

Дзяўчаты, што ж вы гэтак затужылі?

Трымайцеся! О, мілыя мае!..

Няма яго. Пагасла сонца наша.

О воіны, напагатове будзьце,

Правадыра мы пахаваем потым,

Як патрабуе звычай мужных рымлян,

Прымусім смерць з пашанай нас прыняць.

Халодны ён. Дух вылецеў магутны.

Дзяўчаты мілыя, сканаў наш друг.

Хутчэй за ім у неразлучны круг!