Антоній і Клеапатра

Калі ёсць справядлівасць у багоў,

Яны памогуць нам, бо мы за праўду.

Багі марудзяць, доблесны Пампей,

Але не адвярнуліся ад нас.

Мінуе час, і траціць вартасць тое,

Што нам патрэбна зараз жа, цяпер.

Як часта просім мы ў багоў таго,

Што можа нам пашкодзіць, і яны

Малітвы нашы адхіляюць мудра

Для нашага ж дабра.

Я веру ў поспех.

Народ прыхільны да мяне, і мара

Ў маіх руках. Расце мая магутнасць

I наліваецца, як поўня ў небе.

Антоній абжыраецца ў Егіпце,

Ён свой трыбух для бітвы не падыме.

Актавій Цэзар выціскае грошы,

Збірае скарбы там, дзе траціць сэрцы,

Ну, а Лепід — ліса, хвастом віляе,

Стараецца абодвум дагадзіць.

Яго па шэрсці гладзяць, але з ім

Ніхто не лічыцца.

Лепід і Цэзар

З вялікім войскам рушылі ў паход.

Няпраўда гэта! Ад каго ты чуў?

Ад Сільвія.

Прыснілася яму.

Яны абодва ў Рыме і чакаюць

Антонія.— Блудніца Клеапатра!

Няхай нальюцца свежаю любоўю

Твае крыху пабляклыя ўжо вусны!

Хай чары дапамогуць хараству,

А юр прыродны — хараству і чарам!

Распусніка не выпускай з застолля,

Ласункамі эпікурэйскай кухні

Кармі, частуй, каб ачмурэў ад страў.

I, гонар у абжорстве утапіўшы,

Спаў непрабудным сном.

Што скажаш, Варый?

Скажу, дазнаўся цвёрда і дакладна:

Антоній раптам выехаў з Егіпта,

Плыве даўно і хутка будзе ў Рыме.

Параніла мне вушы гэта вестка.—

Не думаў я, Менас, што прагны бабнік

Надзене зноў свой шлем. А на вайне

Ён сіла большая, чым тыя два.

Ну, што ж,— мы можам толькі ганарыцца,

Што наш мяцеж падняў яго з пасцелі

I вырваў ненасытнага гуляку

З абдымкаў фараоншы-удавы.

Не веру я, што Цэзар і Антоній

Паладзяць між сабою. Фульвія

Нямала шкоды Цэзару зрабіла,

А брат Антонія вёў з ім вайну.

Антоній, праўда, іх не падбухторваў,

Аднак... хто ведае, як ён паверне?

Прадбачыць цяжка. Меншая варожасць

Часамі адступае перад большай.

Каб не было нас тут, яны б, напэўна,

Адзін другому горла перагрызлі,

Прычын для гэтага хоць адбаўляй.

Але цяпер з'яднаць іх можа страх —

Забыўшы сваркі, ўсе збяруцца ў кучу.

Хай нас багі бароняць ад няўдачы!

Я прадчуваю, бой будзе гарачы.

Хадзем, Менас.

Шаноўны Энабарб, як было б добра,

Каб ты схіліў Антонія да згоды.

Ён можа быць самім сабой, і толькі.

Калі яго чым-небудзь раззлуе

Актавій Цэзар, ён яму не спусціць,

А грымне словам, як з нябёсаў Марс.

Юпітэрам клянуся, каб я меў.

Такі ж ваяцкі выгляд, як Антоній,

Я б не галіў свайго шчаціння век.

Цяпер не час, каб нам разводзіць спрэчкі.

Але пара зірнуць і ў сутнасць спраў.

Нязначнае павінна даць дарогу

Больш важнаму.

Яно-то так, але

Нязначнае заўжды наперад лезе.

Лягчэй, лягчэй. Не трэба гарачыцца.

Не дзьмі на вугаль, бо агнём успыхне.—

Вось ён, Антоній доблесны.

I Цэзар.

Як скончым тут, адразу на парфян.

Не ведаю, спытайся у Агрыпы.

Высакародныя сябры, саюз наш

Для спраў высокіх намі заснаваны.

I дробныя нязгоды не павінны

Яго парушваць. Дык праявім сёння ж

Спагадлівасць адзін да аднаго,

Бо калі вельмі гучна абмяркоўваць,

Забойствам будуць спрэчкі, не лячэннем.

Таму прашу, дзяржаўныя браты,

Пытанні вострыя кранаць мякчэй,

Каб гневу слуп не вырас паміж намі.

Прамова слушная. Я б выступіў з такою ж,

Праціўніка сустрэўшы перад боем.

Вітаю ў Рыме.

Дзякую.

Сядай.

Сядай ты першы.

Ну, як хочаш...

Я чуў, мае паводзіны ты лічыш

Ганебнымі, хоць ганьбы ў іх няма,

А калі ёсць, дык што табе з таго,

Цябе ж не закрануў.

Я быў бы смешны,

Каб за нішто, ці праз якое глупства,

Распальваў крыўду, на цябе тым больш,

Я быў бы смешны, проста неразумны,

Каб гаварыў зняважліва аб тым,

Што дачынення да мяне не мае.

А як глядзеў ты, Цэзар, на той факт,

Што я ў Егіпце.

Гэтак жа, як ты

На тое, што я ў Рыме. Вось каб ты

Супроць мяне рабіў падкопы там,

Была б прычына.

Што значыць — падкопы? Цэзар

Хіба не зразумеў? Тлумачыць трэба?

А жонка твая што? Не бунтавала?

А брат супроць мяне не выступаў?

Тваё імя яны ўзнялі як сцяг.

Няпраўда гэта, выдумка. Мой брат

Не прыкрываўся мною. Я распытваў.

Даведаўся аб тых, хто быў з табой,

Цябе абараніў. А калі ён

З табой змагаўся, значыць, і маім

Быў ворагам, бо справа ў нас з табою

Агульная. Ды я ж пісаў табе,

Пісаў... Не, не!.. Калі сварыцца ўздумаў,

Вярні свайго каня у іншы бок.

Шукаеш апраўданне, на мяне

Узвальваеш віну, ці не занадта

Сябе высока ставіш?

Я? Ніколькі.

Твой вывад будзе правільны, я знаю.

Не мог жа я, кіруючы з табою,

Падвучваць брата, каб падняў мяцеж

Для ўсіх нас небяспечны. А пра жонку

Сваю скажу: жадаю ад душы,

Каб меў ты наравістую такую ж.

Трымаеш ты ў сваіх руках трэць свету,

Дзяржаваю кіруеш без натугі,

Паспрабаваў бы жонкай кіраваць.

Шкадую, Цэзар, што яе нястрымнасць,

Гарачнасць, фанабэрыя дурная

Табе даліся ў знакі. Але што

Я мог зрабіць?

Я пасылаў пісьмо

Табе ў Егіпет. Ты ж майго ганца

Сустрэў з насмешкай і прагнаў з банкета,

Пісьмо маё адклаў не прачытаўшы.

Ён без дазволу уваліўся ў залу.

Прымаў я урачыста трох цароў,

Даваў абед і быў заняты вельмі.

Назаўтра ж сам твайго ганца паклікаў

I абышоўся з ім як мае быць.

Будзь ласкаў, на ганца не спасылайся,

Шукай для сваркі больш сур'ёзных фактаў.

Ты клятву даў мне і парушыў клятву.

А папракнуць мяне ў чым-небудзь брыдкім

Язык твой не павернецца.

Лагодней!

Без гневу, Цэзар!

Не, няхай гаворыць.

Мой гонар не баіцца падазрэнняў.—

Кажы, я слухаю. «Парушыў клятву...»

...Дапамагаць мне зброяй і людзьмі

Ты мне адмовіў, просьбу адхіліў.

Хутчэй за ўсё не праявіў увагі,

Час быў атрутны, блытаніна скрозь —

Замарачэнне на мяне найшло.

У гэтым вінаваты, не пярэчу.

Я не уніжу годнасці сваёй

I воінскіх заслуг не абняслаўлю

Прызнаннем шчырасці. Фульвія, напэўна,

Хацела выцягнуць мяне з Егіпта,

Без ведама майго падняўшы бунт.

Прашу добразычліва, без дакораў

Мне дараваць нявольную віну.

Прашу прабачыць!

Правільныя словы.

А ці не лепш спыніць абмеркаванне

Ўсялякіх крыўд, мінулае забыць

I глянуць на сучаснасць. Перад вамі

Адзіны выбар — прымірэнне.

Так!

Маўчы, салдат! Не абражай прысутных.

Я так і ведаў: праўда вочы коле.

Ні слова болей! Прыкусі язык!

Мне што? Маўчу. Як рыба анямеў.

Ён выказаўся груба, але трапна.

Наўрад ці можна ўмацаваць сяброўства,

Калі хапацца толькі за сваё.

Каб ведаў я, дзе той абруч жалезны,

Які б нас аб'яднаў, як і раней,

Шукаць яго пайшоў бы на край свету.

Дазволь мне, Цэзар...

Гавары, Агрыпа.

Актавія, сястра твая, цяпер

У самым росквіце, а Марк Антоній

Застаўся удаўцом.

Агрыпа, змоўкні.

Пачула б Клеапатра твой намёк,

Яна б закалацілася ад гневу.

Я не жанаты... I хачу паслухаць,

Якія прапановы у Агрыпы.

Каб вашу дружбу ўмацаваць навек

І сэрцы вашы паяднаць братэрствам,

Няхай Антоній згодзіцца узяць

Актавію за жонку. Хараством,

Характарам і цнотаю сваёй

Яна вышэй пахвал, якраз да пары

Магутнейшаму з воінаў зямлі.

Іх шлюб адразу знішчыць недавер'е,

Развее страх, што звіў гняздо ў дзяржаве,

I павуціну вымыслаў парве.

Любоў Актавіі да вас абодвух

Адновіць ваша даўняе сяброўства

I выкліча народную прыхільнасць.

Прабачце за параду, абавязак

Мяне прымусіў думак не таіць,

Прыдаў мне смеласці.

Што скажа Цэзар?

Паслухаем Антонія спачатку.

Якія меркаванні у яго,

Цікава ведаць.

А якой уладай

Надзелены Агрыпа, што ён зробіць,

Калі я згоду дам на гэты шлюб?

Агрыпу надзяліў уладай я,

I не адмовіцца сястра мая.

I ў сне не сніў. Прымаю прапанову.

Адзінства мэты і адзінства душ,

Агорнутыя цеплынёй братэрскай,

Хай з гэтае хвіліны неразлучна

Вядуць нас да вялікіх перамог.

Дай мне руку!

Вазьмі, Антоній слаўны.

Мой неацэнны скарб, вачэй уцеху,

Сваю сястру перадаю табе

З любоўю братняй, каб яна жыла

У шчасці, згодзе, пад тваёй аховай,

З'яднаўшы нашы сэрцы і дзяржавы

Ў імперыю любві.

Хай будзе так.

Я не чакаў, што давядзецца мне

Паўстаць супроць Пампея. Ён нядаўна

Зрабіў мне вельмі важную паслугу.

Я за дабро павінен адплаціць,

Няхай не думае, што я няўдзячны,

А потым абвяшчу яму вайну.

Не адкладай, спяшайся. На Пампея

Напасці трэба як мага хутчэй,

Каб не напаў ён першы.

Дзе ён зараз?

Каля гары Мізенскай[20].

Войска шмат?

Як ён на сушы?

Моцны, вельмі моцны.

Ну, а на моры — поўны уладар.

Пра гэта чуў. Пагаварыць з ім варта,

Перш чым за зброю брацца. Але скончым

Спачатку нашу справу.

Вельмі рад.

Хадзем. Цябе я сёння пазнаёмлю

З маёй сястрой.

Не адставай, Лепід.

Будзь нашым госцем.

Доблесны Антоній,

Каб хворы быў і то пайшоў бы следам.

А я вам зараз апішу.

Яе баркас плыў па вадзе, як трон,

Блішчаў у золаце. Барвовы ветразь

Напоены быў водарам пяшчотным,

I вецер млеў; туліўся да яго.

Пад гукі флейт сярэбраныя вёслы

Ў суладдзі дружным разразалі плынь,

I хвалі абмывалі іх з любоўю.

Царыца ж пад парчовым балдахінам

Ляжала на ўзвышэнні. Слоў не маю,

Язык нямее перад гэтым дзівам,

Венера адступае перад ёю,

Стварэннем дасканалае красы.

Абапал ложка хлопчыкі-амуры

Махалі апахаламі рытмічна,

Абвейвалі яе румяны твар,

Які палаў, струменіў хараство.

Бач, як Антонію пашанцавала!

Прыслужніцы вакол, як нерэіды[22],

З адданасцю глядзелі на царыцу,

Лавілі кожны рух яе вачэй.

Адна з дзяўчат стаяла ля руля

I грацыёзна кіравала суднам,

Трымаючы шаўковыя шнуры

У далікатных, як пялёсткі, пальцах.

Прывабны водар з музыкай чароўнай

Цяклі суладна і п'янілі бераг.

Народ збягаўся да ракі, і плошча,

Дзе ў крэсле узвышаўся Марк Антоній,

У момант апусцела. Ён адзін,

Нікога больш. Паветра, дык і тое

Памчалася б насустрач Клеапатры,

Каб вырвацца магло!

Вось дык жанчына!

Калі яна прычаліла, Антоній

Паслаў ганцоў прасіць яе пачціва

З ім павячэраць, а яна ў адказ

Паклікала яго самога ў госці.

I наш Антоній, чалавек ласкавы,

Які жанчынам адмаўляць не можа,

Пабрыўся разоў дзесяць і пайшоў,

Каб потым сваім сэрцам расплаціцца

За ўсё, што там еў вокам ненасытным.

О шлюха царская! Сам Юлій Цэзар

Свой меч калісьці клаў ёй у пасцель;

Пасеяўшы, жніва не дачакаўся.

Аднойчы давялося мне пабачыць,

Як бегла вуліцаю Клеапатра,

Задыханая, нешта балбатала,

Пра іншую сказаў бы — недарэка,

А ёй была да твару нават слабасць.

Цяпер яе Антоній, мабыць, кіне.

Ніколі. Ні за што. Не надакучыць

Яе каханне век. У ім няма

Будзённай аднастайнасці, бо прага,

На міг патухшы, зноў палае. Страсць

Ператвараецца ў свяшчэннадзейства.

Калі краса, і розум, і ласкавасць

Жанчыны вернай супакояць дух

Антонія, загояць раны сэрца,

Актавія яму — нябесны дар.

Хадзем, шаноўны Энабарб. Будзь госцем.

Жыві ў мяне, пакуль ты ў Рыме.

Дзякуй.

Мой абавязак і дзяржаўны клопат

Нас могуць разлучыць.

У час разлукі

Маліць багоў я буду на каленях

За поспех твой.

Спакойнай ночы, Цэзар.—

О мілая Актавія мая,

Не прыслухоўвайся да нізкіх плётак,

Што ганьбяць гонар мой. Так, я грашыў,

Але ў мінулым гэта ўсё. Дабранач!

Адпачывай! — Спакойнай ночы, Цэзар!

Спакойнай ночы!

Дык прадкажы, што мне рыхтуе лёс.

Хто больш узвысіцца: я альбо Цэзар?

Цэзар.

Далей трымайся ад яго, Антоній.

Твой дэман, дух, які табой кіруе,

Магутны, велічны, непераможны,

Калі паблізу Цэзара няма.

Але дух Цэзара заўжды мацней,

I побач з ім твой геній траціць сілу.

Няхай адлегласць падзяляе вас!

Ты мне сказаў — і ўсё!

Нікому больш.

Нідзе нікому, аднаму табе.

Якую б з ім гульню ні пачынаў ты,

Не спадзявайся выйграць, ты прайграеш.

Твой дух спалохаецца і адступіць

Перад нязменнасцю яго удач.

Будзь незалежным! Без яго ты волат.

Ідзі! Пакліч Венцідзія сюды.

Адпраўлю на парфян. Так ці іначай,

Ці гэта спрыт, ці гэта выпадковасць,

Але сказаў ён праўду. Нават косці

I тыя Цэзару ў руку кладуцца.

Спаборнічаць з ім проста немагчыма.

Пацягнем жэрабя — ён апярэдзіць.

А пеўняў выпусцім, дык мой слабейшы.

Ў яго і перапёлкі добра б'юцца,

З маіх жа пух ляціць. Хачу ў Егіпет,

Жаніцьба гэтая, мой шлюб раптоўны

Ёсць толькі спосаб мір умацаваць,

А шчасце там, на Ўсходзе.

А! Венцідзій.

Ты рушыш на парфян. Усё гатова.

Загад падпісаны. Хадзем.

Мяне далей праводзіць не патрэбна.

Спяшайцеся да вашых палкаводцаў.

Вось толькі развітаецца Антоній

З Актавіяй — і мы ў дарогу.

Добра.

Сустрэнемся ў даспехах баявых,

Яны цяпер да твару вам. Бывайце.

Відаць, мы будзем ля гары Мізенскай

Раней, чым ты, Лепід.

Павінен буду

Я кружным шляхам рушыць. Справы ёсць.

Абгоніце мяне вы дзён на два.

Жадаем поспеху.

Да пабачэння.

Я музыкі хачу, той горкай ежы,

Што корміць нас, нявольнікаў любві.

Гэй, музыканты!

Не хачу, не трэба.

Лепш у шары згуляем, Харміяна.

Рука баліць. Вось, можа, Мардзіян.

Што ты, што еўнух, для мяне ўсё роўна.

Які з вас толк!

А ты ў шары умееш?

Не вельмі, найяснейшая царыца.

Я пастараюся.

Ну-ну! Старанне,

Хоць марнае, дае акцёру скідку.

Гуляць я расхацела! — Прынясіце

Мне вудачку і пойдзем на раку.

Там буду я пад ціхія напевы

Лавіць чырванапёрых вёрткіх рыбак,

За жабры іх падчэпліваць кручком,

Выцягваць, уяўляючы, што гэта

Антоній на кручку, і паўтараць:

«Ага, ага, папаўся!»

А ты помніш

Вясёлы жарт, калі ў заклад пайшлі вы

Хто больш наловіць рыбы, і яму

Твой вадалаз павесіў на кручок

Салёную макрэль?

Тады, ў той дзень,—

О, незабыўны дзень! — мой смех увёў

Антонія ў злосць, і ў тую ж ноч

Мой смех вярнуў яму хвіліны шчасця.

Назаўтра, падпаіўшы, я надзела

Свае ўборы на яго, сама ж

Падперазалася мячом булатным,

Праслаўленым ў бітве пры Філіпах[23].

Ага! З Італіі! Хутчэй расказвай,

Бальзам уцешных вестак лі мне ў вушы

Царыца! Ах, царыца!

Ён загінуў?

Калі ты скажаш «так», злашчасны раб,

Заб'еш царыцу словам, калі — «не»,

Калі Антонію жывецца добра,

Вось золата і вось мая рука,

Яе цары са страхам цалавалі.

Яму, царыца, добра, вельмі добра.

Яшчэ дам золата, бяры. Чакай!

Пра мёртвых кажуць гэтак жа: ім добра.

Калі ён мёртвы, золата расплаўлю

I горла подлае тваё залью.

Царыца, выслухай...

Што ж, гавары.

Па твары бачу: не з дабром прыехаў.

Калі жывы Антоній, не ў палоне,

Тваё аблічча зіхацець павінна,

Калі ж бяда, калі няшчасце з ім,

Чаму не стаў ты фурыяй жахлівай

З клубком гадзюк заместа валасоў?

Царыца, выслухай мяне спачатку.

Мо лепей адхвастаць цябе спачатку.

Але, калі ты скажаш — ён жывы,

Здаровы, з Цэзарам пасябраваў,

Пазбегнуў ліха — залатым дажджом

I градам перлаў я цябе асыплю.

Царыца, ён здаровы.

Гэта добра.

Сябруе з Цэзарам.

Прыемна чуць.

Такая дружба ў іх, не разарвеш.

Узбагачу цябе.

Але, царыца...

Не даспадобы мне тваё «але».

«Але», «аднак», «а ўсё ж» — іржавы нож,

Якім найлепшы ўступ зарэзаць можна,

Падкуплены турэмшчык, што з турмы

Крывавага злачынцу выпускае.

Ну, што яшчэ? Выкладвай без разбору

I добрае і дрэннае. Кажы.

Сябруе з Цэзарам, жывы, здаровы,

Свабодны...

Не, я не сказаў «свабодны».

З Актавіяй ён звязаны, царыца.

Што, што? З Актавіяй? Што іх збліжае?

Пасцель.

О жах! Я млею, Харміяна.

Антоній з ёю ажаніўся.

Брэшаш!

Здыхай, паскуда!

Царыца, злітуйся!

Што ты сказаў?

Прэч, подлы, нізкі раб! Валоссе вырву

I бельмы вылушчу табе з вачніц.

Жалезнымі прутамі будзеш біты,

А потым у расол і на агонь.

Даруй, царыца! Не карай мяне.

Не я іх сватаў. Не мая віна.

Што? Правучыла? Не гняві, нягоднік!

Скажы — хлусня, скажы — няпраўда гэта,

I я табе дам скарб, цябе узвышу,

Правінцыяй ты будзеш кіраваць,

I ў сне не сніў такога.

Ён жанаты.

Нікчэмны раб! Ты вельмі доўга жыў.

Збягу!

За што? Чым я цябе пакрыўдзіў?

Царыца дарагая, супакойся:

Ні ў чым не вінаваты ён.

А хіба

Маланка вінаватых толькі б'е?

Хай воды нільскія зальюць Егіпет!

Гадзюкамі хай стануць галубы!

Вярнуць сюды раба! Я не ўкушу,

Хоць і ў шаленстве. Кліч, вярні ганца!

Баіцца ён.

I пальцам не крану.

Я рукі апаганіла свае,

Ударыўшы халопа, я ж сама

Ўсяму прычына.

Падыдзі, не бойся.

Якім бы чыстым ні было сумленне,

З'яўляцца з дрэннай весткай рызыкоўна.

Навіны добрыя чуваць здалёк,

А ліха падпаўзае непрыкметна.

Я выканаў свой абавязак.

Вось як!

Ён ажаніўся? Можа, зноў пацвердзіш?

Яшчэ ўва мне не выгарала злосць.

Жанаты ён, царыца.

Праклінаю!

Які упарты!

Значыць, лепш хлусня?

О, каб ты мог!..

Хай паў-Егіпта стане нільскім дном,

Прытулішчам чарвей і слімакоў!

Каб ты быў нават, як Нарцыс[24], прыгожы,

Ты для мяне не чалавек — страшыдла.

Ідзі адсюль!.. Чакай!.. Ён ажаніўся?

Не гневайся, царыца!

Ажаніўся?

Даруй, царыца! Не прымай за крыўду!

Цяпер ён муж Актавіі.

Прэч, злодзей!

Махляр спрактыкаваны, вон адгэтуль!

Навёз тавару з Рыма. Не куплю!

Сам прадавай на рынку за бясцэнак.

Перацярпі, ласкавая царыца.

О Юлій Цэзар!.. Вось ён, мой Антоній!

Я ж так яго хваліла!

I не раз.

І вось расплата. Падаю... Трымайце...

Ірада! Харміяна!.. Не, нічога...

Алексас, дзе ты? Дагані ганца

I пра Актавію ўсё распытай:

Якая тварам і які характар,

Ці маладая, колькі ёй гадоў,—

Даведайся і мне ўсё перакажаш.

Навек з ім расстаюся... Не магу...

Не, не, не расстаюся!.. Харміяна,

Хоць ён Гаргона[25], але ўсё ж ён Марс.

Скажы Алексасу, каб запытаў,

Якога воласу і рост які...—

Ах, Харміяна, прытуліся... Цяжка!

Не суцяшай мяне, маўчы...— Вядзіце...

Заложнікаў я ўзяў, а вы маіх.

Пагаварыць нам трэба перад бітвай.

Мы гэтак жа дамовіцца жадаем.

Таму пасланы намі загадзя

Табе ў пісьмовай форме прапановы.

Ці досыць іх, каб ты адклаў свой меч,

Падняты крыўдай і нездавальненнем,

I маладых адважных сіцылійцаў,

Каб не губіць іх тут, дамоў адправіў?

Звяртаюся да вас я, трыумвіры,

Намеснікі багоў, што на ўвесь свет

Сваю руку ўладарную паклалі,

Няўжо мой бацька мсціўцаў мець не можа,

Калі жывуць яго сябры і сын?

Пакінуў жа нябожчык Юлій Цэзар,

Чый цень з'явіўся Бруту пры Філіпах,

Сваіх заступнікаў — вы адплацілі.

Чаму адважыўся сумленны Брут

Суполона з Касіем і гуртам рымлян

Пайсці на змову у імя свабоды

I акрапіць крывёю Капітолій[26]?

Бо не хацелі, каб падняўся дэспат

I сеў адзін на шыю чалавецтву.

З такой жа мэтай я сабраў свой флот

I, ўспеніўшы глыбіні вадзяныя,

Плыву, каб справядліва пакараць

Няўдзячны Рым за бацьку.

Не спяшайся.

Не запужаеш флотам нас, Пампей.

Мы і на моры спуску не дадзім,

Ну, а на сушы ведаеш ты сам,

Хто з нас мацнейшы.

О, прыбраў да рук

Сабе ты шмат чаго! Прысвоіў нават

Дом майго бацькі. Што ж, трымай пакуль што.

Зязюля век свайго гнязда не мае.

Бліжэй да справы. Гавары адразу,

Ці згодзен ты на нашы прапановы?

Чакаем, адкажы.

Прасіць не будзем.

Узваж, якія выгады табе.

I што ты можаш страціць, захацеўшы

Мець больш таго, што мы гатовы даць.

Вы дазваляеце мне ўзяць сабе

Сіцылію з Сардзініяй пры ўмове,

Што я ачышчу мора ад піратаў

I буду забяспечваць Рым пшаніцай,

Вось вашы прапановы. Іх прыняўшы,

Маглі б мы разысціся па-сяброўску,

Мячоў не падымаючы?

Ну так.

Дык ведайце, што я прыйшоў з намерам

На гэта згоду даць і не пярэчыць.

Але мяне абурыў Марк Антоній.

I хоць, падкрэсліўшы сваю заслугу,

Я зменшу ёй цану, але напомню,

Каб ты, Антоній, знаў. Калі твой брат

Паўстаў на Цэзара, мяне знайшла

Ў Сіцыліі твая старая маці,

I я ёй даў прытулак.

Чуў пра гэта.

Сардэчна дзякую табе, Пампей.

Зрабіў ты добра.

Ну, то дай руку,

Не думаў я, што тут цябе пабачу.

На Ўсходзе, дружа, мяккія пасцелі,

I маладзец ты, што мяне прымусіў

Раней вярнуцца, чым я сам збіраўся.

Я ў выйгрышы.

Даўно цябе не бачыў.

Даўно, даўно... Змяніўся ты, Пампей.

Суровы лёс мне мог змаршчыніць твар,

Але не здолеў перайначыць сэрца.

Трымаюся.

Сустрэча удалася.

Ну, а раз так, калі між намі згода,

Напішам дагавор і узаконім Яго пячацямі.

І неадкладна.

Я прапаную, перш чым развітацца,

Банкет наладзіць гучны, запрасіць

Адзін другога ў госці. Хто пачне?

Я дам банкет.

Чакай, Антоній, друг мой.

Пацягнем жэрабя, так будзе лепш,

Ці ты пачнеш ці іншы хто — ўсё роўна:

У гэтай справе апярэдзіш ты.

Там, у Егіпце, нават Юлій Цэзар,

Я чуў, ад смачнай ежы растлусцеў.

Ці не замнога чуў ты?

Я жартую.

I я таксама.

Людзі так гавораць.

Яшчэ, я чуў, Апаладор прыносіў...

Не ўспамінай, маўчы!

А ўсё ж цікава,

Што ён прыносіў?

У мяшку з пасцеллю

Прыносіў Цэзару адну царыцу[27].

А я цябе пазнаў. Ну, як жывеш?

Жыву цудоўна, што ні дзень, то лепей:

Наперадзе банкетаў чарада.

Ну, што ж, давай паціснем рукі, воін:

Табе я ворагам не быў ніколі,

А храбрасці тваёй зайздрошчу нават.

Каб я любіў цябе, я не скажу.

Хваліць даводзілася, хоць, па-мойму,

Хвала табе, што муха для асілка.

За шчырасць дзякую, лягчэй на сэрцы.—

Прашу ўсіх да мяне на карабель.

З прыемнасцю. Вядзі нас.

Калі ласка.

Заведзена ў іх так — на пірамідах

Ёсць знакі вышыні разліваў Ніла:

Калі вада высока — ураджай,

А нізка — засуха і недарод.

А як вада спадзе, адразу ж сеюць.

Спрыяе росту глеістая глеба,

I хутка набліжаецца жніво.

Пампей, на пару слоў.

А што такое?

Ты мне шапні.

Давай убок адыдзем. Справа ёсць.

Адстань. Я зараз.

Не лезь! Чаго ты хочаш? Адчапіся!

Ідзі адсюль, кажу!

Падайце кубак!

Няўжо не варты я тваёй увагі?

Служу аддана. Выслухай мяне.

Ты нейкі дзіўны. Што ў цябе такое?

Ну так, аддана служыш. Што далей?

Перад тваёй фартунай я гатовы

Укленчыць і маліцца на яе.

Чаго прыціхлі? Весялей, сябры!

Лепід, ты што? Як у пясках зыбучых?

Глядзі, не ўгрузні. Ногі падымай.

Ці хочаш ты сабе ўвесь свет прысвоіць?

Ты звар'яцеў!

Пытаюся яшчэ раз:

Ці хочаш ты забраць сабе ўвесь свет?

А як гэта зрабіць?

Згадзіся толькі.

I хоць мяне ты лічаш бедняком,

А я ўвесь свет магу табе аддаць.

Ты п'яны?

Не, Пампей, зусім цвярозы.

У межах акіяна і нябёс

Ты мог бы стаць Юпітэрам зямным,

Каб толькі захацеў.

Якім жа чынам?

Тры ўладары дзяржавы найвялікшай,

Твае сапернікі — на караблі.

Я адсяку канат, у мора выйдзем

I трыумвірам горла перарэжам...

I ўсё тваё.

Вось і зрабіў бы так:

Употай, ціха, і мяне б не ўблытваў.

Ты ўмееш, і твая такая служба,

А мне прымаць удзел у змове — подласць.

Я не хачу свой гонар абняславіць

Дзеля карысці. Вінаваць язык!

Я мог бы вынікі адобрыць потым,

Але задуму мушу адхіліць.

Забудзь пра гэта. Пі!

Даволі, хопіць

Ісці услед за гэтай бляклай зоркай!

Таго, хто хоча, але ўзяць баіцца,

Фартуна ўзнагароджвае няўдачай.

Сябры, прашу! Лепід, тваё здароўе!

На бераг занясіце. Хай праспіцца.

Я за яго дап'ю.

Кульнём, Менас!

Здароў будзь, дружа!

Налівай паўней.

Менас, глядзі, глядзі! Які асілак!

З чаго ты ўзяў?

Нясе ў руках трэць свету.

Перапілася, бачу, гэта трэць.

А каб жа цэлы свет набраўся гэтак?

Вось карусель была б!

Вядома! Вып'еш —

Даведаешся.

За тваё здароўе!

Банкет — нішто, але яму далёка

Да вечароў александрыйскіх.

Не,

Не так далёка. Зараз мы прыблізім.—

Тваё здароўе, Цэзар!

Я не буду.

Палошчам мы мазгі свае, палошчам,

А бруду не адмыць! Дарэмны клопат.

Эпоха так дыктуе. Прывыкай.

Мне раіш прыстасоўвацца. Не выйдзе.

Па-мойму, лепш чатыры дні пасціць,

Чым выпіць мора цэлае адразу.

Дазволь, начальнік, распачаць нам скокі,

Егіпецкі вясёлы карагод

У гонар Бахуса.

Давай, салдат!

Хутчэй сюды! Бярыцеся за рукі!

Кружыцца будзем, аж пакуль наш розум,

Спавіты хмелем, не засне ў абдымках

Пяшчотнай Леты.

Гэй, рабіце кола!

Узрушвай сэрцы, музыка! Грымі!

За рукі! Дружна! — Хлопчык, запявай!

А мы падхопім. Не шкадуйце сілы,

Хай рэха адгукаецца вакол!

Бахус, Бахус бог віна,

Просьба да цябе адна:

Чашы поўныя налі,

Нашу смагу наталі,

Нашы сэрцы акрылі.

Нашы сэрцы акрылі!..

Пара спыніць.— Пампей, спакойнай ночы! —

Хадзем, сваяк. Дазволь цябе праводзіць.

З дакорам пазіраюць на разгул

Пакінутыя намі абавязкі.

Палаюць шчокі ад віна.— Канчайце!

Трывалы Энабарб і той размяк.

Я сам кірую языком з натугай.

Ад выпіўкі празмернай мы як блазны.

Ды што тут разважаць! Спакойнай ночы! —

Антоній, дай руку.

Банкет адновім

На беразе.

А як жа! Дай руку!

Мой дом бацькоўскі ты ў мяне забраў,

Антоній, помні!.. Але я твой друг.

Спускайся ў лодку.

Ціха, не ўпадзіце!

Я застаюся тут.

Прашу ў каюту.

Трубіце ў трубы, біце ў барабаны!..

Музыкі, грайце, каб Нептун пачуў,

Як салютуем мы героям свету.

Іграйце, вісельнікі, рэж ваўсю!

Трубы і барабаны.

Гэй, шапкі ўгору! Гэй!..

Ура! Хадзем.