Don Giovanni, або Памілаваны свавольнік

Юлія ШАРОВА

DON GIOVANNI, або ПАМІЛАВАНЫ СВАВОЛЬНІК

DRAMMA GIOCOSO У ДВУХ АКТАХ

Был ли секс у Дон-Жуана и донны Анны?

Апытанка на адным з расійскіх оперных сайтаў

Дзейныя асобы

Дон Джавані, малады шляхціц, вельмі разбэшчаны — барытон або бас.

Дон Атавіа — тэнар.

Донна Анна, яго нявеста — сапрана.

Камандор, бацька донны Анны — бас.

Донна Эльвіра, дама з Бургаса, пакінутая донам Джавані — сапрана.

Лепарэла, лёкай дона Джавані — бас.

Дзэрліна, сялянка — сапрана.

Мазэта, селянін, жаніх Дзэрліны — бас або барытон.

УВЕРЦЮРА

Дурным голасам раве трамбон, скрыпкі віскочуць, як рэзаныя гусі, габой прачышчае горла. Віяланчэлі разам з басэтлямі завываюць, як няпоенае быдла ў летні спякотны дзень. Флейта б'ецца з кларнетам, але іх абоіх адным кракам перабівае труба, быццам стары качур прыпёрся ў за­куток, дзе кормяцца кураняты, і выставіў ім тэрытарыяльныя прэтэнзіі. І над усім гэтым птушыным дваром вісіць гудзенне барабана...

Для чалавека, што ўчора быў на добрым падпітку, а сёння спрабуе сабраць мазгі да кучы, гэта верны спосаб узненавідзець любыя гукі. Нават музычныя, якія ён слухае з моманту свайго зачацця, бо так ужо склалася ў гэтым свеце, што музыкант нараджаецца з другой, нябачнай пупавінай, праз якую ён сілкуецца гукамі. Потым, калі повязь з маці страчваецца, ён сам пачынае хапаць музыку адусюль, нават адтуль, адкуль звычайныя харошыя людзі, народжаныя з адной пупавінай, не выцягнуць ніякай музыкі.

Але сёння ў музыканта бадун, таму яму баліць галава ад аркестравай какафоніі. Зрэшты, справа не толькі ў бадуне, былі ў ягонай творчай біяграфіі нашмат горшыя моманты. Справа ў тым, што яму выпала сядзець на чужой аркестравай рэпетыцыі. Справа ў тым, што гэта рэпетыцыя ягонага шэфа, вунь таго жвавенькага і паўлысага дзядзькі, якога шмат хто чамусьці лічыць падобным да дырыгента Мравінскага (толькі з твару, зразумела). На рэпетыцыях шэфа яму заўсёды баліць галава, нават калі ён колькі дзён нічога, апроч піва, не піў. І ён думае толькі пра тое, каб падлавіць зручны момант і сысці па-англійску з гэтай рэпетыцыі. Бо ёсць адна рэч, здольная прагнаць галаўны боль. Ён трымае ў руках сваю даўнюю мару, і яму патрэбная хвілінка абсалютнай цішыні, каб занурыцца ў яе з галавою.

Шэф, хай яму трасца, зрабіў сваю рэпетыцыю беспамернай, а ён, чарговы дырыгент тэатра Аляксей Грынкевіч, павінен на ёй сядзець, бо ў гэтым спектаклі яго фармальна паставілі другім кандуктарам. А між тым ён трымае ў руках сваю мару і, як дзіця, пакутуе ад таго, што яму забараняюць зараз жа разгарнуць скрутак з падарункам. Бо заняткі яшчэ не скончыліся.

Што ў такім выпадку зробіць дзіця? Уцячэ з заняткаў. І вось якраз надышоў самы зручны момант. Трэба падысці крыху бліжэй да дзвярэй, пачакаць, пакуль шэф увойдзе, а потым ціхенька праскочыць за ягонай спінай у калідор. Калі шэф і зверне ўвагу, дык не на яго, дэзерціра паганага, а на аркестрантаў, што са спазненнем шчэмяцца ў залу.

Так ён і робіць. Як толькі ён, Аляксей Грынкевіч, апынаецца ў калідоры, галава магічным чынам перастае балець. Цяпер ён думае, дзе б яму знайсці ціхае месца і не нарвацца на кагосьці з адміністрацыі. А дзе яшчэ ў такі час можа быць цішэй, як не ў глядацкай частцы? Можна нават прысесці на банкетку вось тут, у вестыбюлі. Тут светла і нягорача. Але ў вестыбюлі, запоўненым зыркім жнівеньскім сонцам, ён не можа сканцэнтравацца, у яго няма адчування еднасці са сваёй марай, якую ён трымае ў руках. Гэта ўсё адно, што мілавацца з кабетай на шматлюдным пляжы сярод белага дня.

Ён уздымаецца і крочыць далей, паглыбляючыся ў слаба асветлены калідор, праз які можна трапіць у іншае крыло будынка. Там, у канцы калідора, ёсць выхад да сцэны. Па ім выход зяць на паклон рэжысёры, балетмайстры, мастакі ды іншы пачэсны люд, які можа паглядзець уласную прэм'еру з залы. Дырыгенты трапляюць на сцэну іншым шляхам і не толькі ў дзень прэм'еры. Звычайна яны ідуць на паклон пасля кожнага спек­такля, за які не надта сорамна. Дарэчы, у яго, Аляксея Грынкевіча, прэм'ер пакуль не было, але ж мара ўжо ў ягоных руках. А сядзяць яны — рэжысёры, балетмайстры і мастакі — звычайна вось у гэтым каўтушку, бакавой ложы, што навісае над аркестравай ямінай. Насельнікі тэатра называюць яе віп-ложай, хоць нічога суперрэспектабельнага ў ёй няма... Стаяначка: тут дзверы, здаецца, незамкнёныя, а праз шчылінку можна ўбачыць слабае дзяжурнае святло. Можа быць, гэта і ёсць вольная тэрыторыя, на якой можна прызначыць спатканне ўласнай мары?

Ціхенька штурхнуць дзверы і ўвайсці ў іх, як Аліса ў Краіну Цудаў. Тое, што ў зале зусім нікога няма, ужо само па сабе можна лічыць за цуд. Урачыстая цішыня, што стаіць навокал, падказвае яму: ён тут і сапраўды адзін. Ён адразу адчувае сябе, нібы захутаны ў кавалак аксамітнай тканіны інструмент, які ахайна паклалі ў футляр пасля некалькіх гадзін практыкаванняў. Гэта звычайны савецка-расійскі тэатр: партэр, бенуар і бель­этаж без падзелу на ложы, балкон. Так выглядаюць амаль усе пабудаваныя за савецкім часам оперныя тэатры, яны — нібы дзеці адных бацькоў. Калі ўлучыць поўнае святло, то ўся навакольная чырвань з золатам будзе выглядаць тым, чым яна насамрэч ёсць, — правінцыйным кічам. Але ж у цёплых прыцемках дзяжурнага святла зала падаецца пунсова-аксамітнай, па-барокаваму раскошнай, быццам ты сама меней у венецыянскім Ля Фенічэ. Не істотна, што ложаў няма, — калі прымружыць вочы, іх можна лёгка ўявіць. І вельмі дарэчы, што заслона заторгнутая, бо выгляд голай сцэны заб'е ўсю чароўнасць.

Ён садзіцца на месца ў першым радзе гэтай «віпложы», кладзе партытуру на калені, разгортвае яе на старонцы, дзе пачынаецца ўверцюра. Усё ж цемнавата, каб чытаць ноты. Затое якая цішыня!.. Самотны тэатральны ветрык-скавыш прабягае па зале, і дырыгенту падаецца, што зусім побач, пад ім, у аркестравай яміне, злёгку шаргатнулі ноты на пюпітрах. Злёгку ўздрыгануліся смыкі басэтляў, гатовыя на самым першым акордзе адчайна ўгрызціся ў струны. Скінулі дыханне валтарністы, чакаючы аўфтакту.

Зараз трэба спыніць усе думкі, заглушыць усе гукі ў галаве, каб унутранаму слыху нічога не замінала. І вось ён ужо чуе пачатак уверцюры, страшную, як антычная Ананкэ, тэму Камандора.

Рэ мінор — адна з танальнасцяў смутку і роспачы, танальнасць «Рэквіема» і халодна-аб'ектыўнай усясветнай справядлівасці, перад якой чалавеку даводзіцца адказваць за свае ўчынкі. Але ён наўмысна нічога не аналізуе, не распускае і не змотвае ў клубок сплеценыя геніем узоры кантрапункта, не збірае ў нізку акорда раскіданыя перлінкі гукаў. Ён спярша хоча прачытаць партытуру так, быццам чуе гэтую музыку ўпершыню.

І вось ён даходзіць да Molto allegro, да пераходу ў аднайменны «фанфарны» мажор. Ён чуе гэты раздзел у пэўнай хуткасці, можа сто дзесяць, можа сто дваццаць удараў... І раптам бачыць у нотах зробленую алоўкам пазнаку: «Хутчэй, значна хутчэй!». Ён не рабіў такога запісу, але цяпер пазнае сваю руку. Як такое можа быць?! І як такое можа быць, што наступныя, зробленыя ягонай рукой запісы, — яны ўсе па-нямецку? Ён ніколі не вучыў нямецкай. Дырыгент гартае старонкі далей і тут заўважае новыя дзівосы. Ён не бачыць на сабе сваіх родных шэрай майкі і сініх джынсаў. На ім іншае ўбранне. Вось чаму так складана перакідваць старонкі партытуры: замінаюць пышныя манжэты, што тырчаць з-пад рукавоў сурдута.

Яму робіцца не да музыкі, гэтак яго бянтэжаць нечаканыя перамены. Ён рэзка ўздымаецца і аглядае сябе. Сурдут, панталоны ніжэй калена, панчохі, туфлі з бліскучымі бляшкамі. На шыі — жабо з брошкай. Вал асы сцягнутыя на патыліцы ў коску і перахопленыя ядвабнай стужкай. Ён болей не сочыць за партытурай, але музыка працягвае гучаць. І гэта ўжо не выбрыкі ўнутранага слыху, не галюцынацыя.

Ён азіраецца навокал — зала, што ўсяго некалькі хвілінаў таму была пустой, напоўнілася публікай, ды якой публікай. Высакародныя дамы ў дарагіх уборах, іх кавалеры ў камзолах і белых напудраных парыках, заможныя бюрге­ры са сваімі жонкамі і дочкамі — усе яны займаюць ложы. Так, тут з'явілася ажно тры яру­сы ложаў. А ў партэры на драўляных лаўках гудуць, як пчаліны рой, жаўнеры, студэнты, пакаёўкі.

У яміне сядзіць аркестр, зусім неблагі аркестр, дарэчы. Першы скрыпач абірае момант, каб пакланіцца яму — маўляў, мы ўсё разумеем, Herr Kapellmeister, мы да вашых паслугаў. Ён сядзіць у ложы і пры гэтым кіруе аркестрам. Але яго гэта перастае бянтэжыць. Ён прызвычайваецца да та­кой умоўнасці і неўзабаве пачынае бачыць у ёй найпраўдзівейшую рэальнасць.

Вось заканчваецца ўверцюра, заслона нервова торгаецца і разыходзіцца ў бакі. На сцэне даволі мізэрныя дэкарацыі, зробленыя без усялякіх сучасных наваротаў. Усё з фанеры, кардону, з таннай тканіны. Але як спявае гэты прайдзісвет Лепарэла! Так даўно не спяваюць. (Дзякуй Богу, яны спяваюць па-італьянску.) Гэта настолькі натураль­ная кантылена, як быццам ён нарадзіўся з такім уменнем. І ён, відаць, усё ж прыродны італьянец. Вось зараз ён схаваецца і...

На сцэну выбягае дон Джавані, загорнуты ў плашч. На твары ў яго маска. Фактурны, сказалі б пра яго цяперашнія тэатральныя адмыслоўцы. І голас неблагі, хоць і дужа нямецкі. Харызматычны. Такі падабаецца большасці кабет. Але капельмайстра цікавіць донна Анна. Вось яна з явілася. І ён адчуў, што яго быццам токам працяла.

Тая самая Анна?.. Тут, у гэтым тэатры?!

Ён хацеў гэтай сустрэчы, марыў пра яе, але ж не ў такіх абставінах. Значыцца, яна ўсё ж стала спявачкай. А іначай не магло быць, бо Анна нарадзілася для гэтай партыі. Голас мядова-цёплага тэмбру, жарсны, як позірк ейных вачэй, лёткі, як пасмы ейных цёмных доўгіх валасоў, гнуткі, як уся ейная пастава. Нагэтулькі жаноцкая, што перастаеш заўважаць пэўную недасканаласць рысаў твару. Анна хапаецца за плашч незнаёмца, спрабуючы яго затрымаць, ён прыціскае яе да сябе. Капельмайстру, які сядзіць у ложы, падаецца, што гэта ён сам адчувае ейныя дотыкі, што гэта ягоная рука абхапіла талію жанчыны. Ён схіляецца да яе, ловіць частае дыханне, пах парфумы, бачыць грудзі і плечы, ледзь прыкрытыя белымі карункамі, залаты ланцужок з крыжыкам, вялікую радзімку на шыі. Гэтае насланнё робіцца невыносным.

Але ж Анна ўцякла са сцэны, калі там з'явіўся Камандор. А ён, капельмайстар, сядзіць у ложы і проста глядзіць спектакль.

Камандор забіты ў сутычцы, дон Джавані і Лепарэла знікаюць. Зноў з'яўляецца донна Анна ў таварыстве свайго жаніха, гэткага традыцыйнаінфантыльнага тэнара. Але ён, капельмайстар, не чуе нічога, апроч ейнага голасу, і не бачыць нічога, апроч жанчыны ў белым начным убранні.

Толькі калі заканчваецца ейны дуэт з донам Атавіа, капельмайстар крыху супакойваецца. Потым ідуць камічныя сцэны з доннай Эльвірай, Дзэрлінай і Мазэта. Ён захапляецца відовішчам, галасамі, якіх цяпер нідзе не пачуеш, добрым гучаннем аркестра. Ён ужо зразумеў, што будзе да канца спектакля сядзець у ложы адзін і ніхто яго не патурбуе. Але за спінай ён адчувае слабы шоргат тканіны, пэўна, жаночай сукенкі. Лёгкі водар парфумы таксама належыць жанчыне. Капель­майстар наўмысна не азіраецца на сваю суседку, каб захаваць хаця б ілюзію таго, што ён тут адзін і яму ніхто не замінае. І вось ён чуе лёгкае кэрханне — так робяць звычайна спевакі, калі хочуць адагнаць макроту. Ці прыцягнуць увагу?..

Анна сядзіць тут, побач з ім. Яна ў чорным строі, як і належыць яе гераіні. Сукенка дакладна абмалёўвае хударлявую, але не кволую фігуру, якая ўся выпраменьвае шалёную энергію дзікай коткі, нават калі жанчына сядзіць нерухома, як цяпер. Плечы распраўленыя, пасадка галавы велічная, як у герцагіні. Але жанчына не пачуваецца няёмка, ловячы ягоны позірк. Вялікія кісці рук з доўгімі пальцамі схаваныя ў чорныя карункавыя пальчаткі. Валасы сабраныя ў высокую немудрагелістую фрызуру. Твар закрыты чорным густым вэлюмам.

— Ты?.. — толькі гэта ён і здольны прамовіць.

Яна моўчкі адкідвае вэлюм, і цяпер капельмай­стар ужо не мае ніякіх сумневаў у тым, што ягоная Анна тут, побач. Твар з высокім ілбом, з бровамі, задужа густымі, як на жанчыну, але ж яна іх, зразумела, падпраўляе. Характэрны і недасканала-прыгожы твар. Вочы... У яе насамрэч блакітныя вочы, проста ў паўзмроку зрэнкі гэтулькі пашырыліся, што позірк зрабіўся агатавым, як у сапраўднай іспанкі. Нос даўгаваты, з гарбінкай, але тонкі ды зграбны. Рот завялікі, але ж вусны дасканала абмаляваныя, падбароддзе крыху завостранае — адчуванне зацятай упартасці і просьбы аб дапамозе адначасова.

Анна маўчыць і цешыцца тым уражаннем, што стварыла, прыйшоўшы ў ложу так нечакана. Ка­пельмайстар пачынае распытваць, як такое можа быць, што яна адначасова на сцэне і тут, побач з ім.

— Non mi dir. Нічога не кажы, — просіць яна і прыкладвае да ягоных вуснаў далонь у карункавай пальчатцы. Ён пачынае п'янець ад гаркаватага водару парфумы, якой пахне запясце Анны. — Ты проста не ўяўляеш, чаго мне каштуе, каб ця­пер быць з табой. І гэты тэатр, гэты аркестр, гэтыя спевакі — яны ж найлепшыя ў свеце.

— Я ведаю, я ўсё разумею! Дзякуй табе. Але я хачу, каб ты засталася са мной назаўсёды. Я. Мой аркестр. Твой голас. Наша музыка. Нічога бо­лей у жыцці не хачу, толькі шторанку прачынацца з табой і штовечар бачыць цябе на сцэне ці вось у гэтай ложы...

Ён бярэ твар жанчыны ў свае далоні. Анна, ужо зусім не па-каралеўску скораная, глядзіць на яго. Са сцэны чуваць «Or sai chi l'onore...», але хто б мог падумаць, што спявачка, якая грае ганарлівую дачку Камандора, можа быць такой пяшчотнай.

— Не хачу страціць цябе зноў, — шэпча ён. — Я думаў пра цябе столькі гадоў, і вось ты прыйшла.

— Мне таксама бракавала цябе, — шэпча яна ў адказ. — Таму я не вытрывала і прыйшла сама. Ты павінен быў сам мяне знайсці.

— Але цяпер я цябе не адпушчу, — кажа ён, абдымаючы яе так, быццам жанчына напраўду вось-вось пакіне яго. — Анна. Анна.

А яна робіцца бязважкай, лёгкай, як тэатральны ветрык-скавыш. Спачатку ён перастае адчуваць ейнае цела ў сваіх руках, потым некуды адлятаюць непаўторны водар скуры, змяшаны з водарам горкай парфумы. Апошнім знікае ейны голас. Музыка сціхае, уся тэатральная зала разам з публікай ператвараецца ў аксамітна-пунсовае месіва. Ён расплюшчвае вочы і зноў бачыць пус­тую залу, пустую яміну і разгорнутую партытуру «Дона Джавані» ў сябе на каленях.

Заслона.

АКТ ПЕРШЫ

Сцэна І

Сад каля дома Камандора. Ноч. Лепарэла адзін. Ён пільнуе гаспадара, які прабраўся ў пакой донны Анны, і скардзіцца на сваё жыццё. Лёкай кажа пра тое, што яму хочацца таксама быць гаспадаром, мець мілосныя прыгоды і забаўляцца, а не чакаць сіньёра пад вокнамі ў любое над вор' е і ў любую пару сутак. Потым з'яўляюцца дон Джавані і донна Анна, потым — Камандор.

№ 1: Інтрадукцыя.

— Што яшчэ за Анна?! Га?

Нехта трэс яго за плечы, вельмі інтэнсіўна трэс. Пачуўшы над вухам высокі жаночы галасок, які ў гутарцы быў не такім прыемным, як у спевах, Грынкевіч канчаткова прачнуўся. І адразу ўсведаміў: яго злавілі. Ні на чым, але ж усё адно трэба было выкручвацца.

— Дык што за Анна?!

Ён моўчкі адклаў партытуру, злавіў дзяўчыну за талію, пасадзіў да сябе на калені і закрыў ейны сімпатычна прыпухлы роцік кіношна доўгім пацалункам. Яму патрэбны быў хоць караценькі люфцік, каб зусім вызваліцца ад мроі ды вярнуцца ў рэчаіснасць.

— І-і-і-ра, ну ты як дзіця малое, далібог. Сніў цябе. Быццам ты на сцэне, у гэтай партыі, — адказаў ён, гледзячы на дзяўчыну сумленна-адданым позіркам і накручваючы прадку ейных валасоў сабе на палец. — І потым, што ты хочаш ад мужыка, ад музыканта, калі ён учора да ночы пакланяўся шкляному богу.

Грынкевіч не ўтрымаўся і расшпіліў верхні гузік на ейнай блузцы.

— Ты што! Тут зараз будзе натоўп людзей. — Ірына падскочыла, як варам аблітая, і села праз крэсла ад Грынкевіча. — Залу адчынілі, бо яе мыць збіраюцца, а ты сюды прыйшоў чамусьці. Пыталася ва ўсіх, дзе ты, павіншаваць хацела. Ніхто не ў курсе, галоўны на цябе крычыць, бо ты, парася, з рэпетыцыі ўцёк. А тут прыбіральшчыкі кажуць, быццам ты ў зале спіш. Прыходжу. Бачу, што сапраўды спіш ды ў сне дырыгуеш. Мармычаш нешта сабе пад нос. Вырашыла цябе пяшчотна разбудзіць, каб не вырываць з каралеўства мрояў, блін. А ты мяне Аннай называеш.

— А ты раўнівая, — з задавальненнем адзначыў Грынкевіч і паклаў ёй руку на калена, сягнуўшы праз крэсла. — Але было б да каго... Калі ўбачымся, сонца маё?

Дон Джавані выбягае з палаца Камандора, ён захутаны ў плашч, ягоны твар схаваны пад маскай. Дона Джавані пераследуе донна Анна, яна хапае яго за плашч і гукае служак, каб дапамаглі затрымаць зламысніка.

— Не ведаю. Ён бліжэйшым часам у камандзіроўку паедзе, тады, можа быць. Ці сярод дня.

Грынкевіч узняўся са свайго месца, сеў перад Ірынай на кукішкі і абняў яе калені. Шляхі да адступлення былі адрэзаныя. Ён ведаў, што Ірына не ўмее вытрымліваць даўгія позіркі і здаецца.

— Калі?

— На наступным тыдні. Толькі адпусці.

Ён паклаў галаву на калені дзяўчыны, і яна моўчкі перабірала ягоныя валасы. У такія моманты ён мог сабе сказаць, што робіцца шчаслівым. І ўсё ж гэтая неабходнасць хавацца даводзіла яго да жадання сабраць усе свае ашчаджэнні, улезці ў пазыкі, сесці ў турму на пажыццёвае зняволенне, але наняць ейнаму алігарху кілера. Ці ёсць у свеце опера з сюжэтам, дзе каханак забівае іншага каханка, каб атрымаць хаця б адну сапраўдную ноч з жанчынай? Ноч, без страху быць прыспетымі, каб паходня згасла тады, калі гэтага хочуць закаханыя.

Не, няма такой оперы. Прынамсі, ён такой не памятае.

— Ты дакладна хочаш ставіць «Дона Джавані»?

— запыталася Ірына, спрабуючы прыгладзіць ягоныя ўскалмачаныя валасы і такім чынам надаць абліччу Грынкевіча эстэтычны выгляд.

Ён не чакаў гэтага пытання. Думаў, што Іра пачне даставаць яго допытамі, калі ён нарэшце пастрыжэцца. Гэта больш лагічна — для натуральнай бландынкі, вядома ж.

— Але ж! Вельмі хачу!

— А ты не баішся?

Ірына цяпер сама спыніла на ім доўгі позірк. Грынкевіч зразумеў, што яна мела на ўвазе.

Камандор з'яўляецца на сцэне са шпагай і ліхтаром у руцэ. Ён кажа дону Джавані, каб той спыніўся і біўся з ім на шпагах. Джавані адказвае, што адмаўляецца ад выкліку.

У тэатры горада N, дзе Грынкевіч працаваў ужо восьмы сезон, бытаваў забабон, варты не пачатку XXI, а хіба канца XVI стагоддзя: маўляў, нельга ўводзіцца ў спектакль замест чалавека, які раптоўна памёр. Казалі, не так даўно «Барыса» ціхай сапай знялі з рэпертуару пасля таго, як разбіўся на машыне асноўны выканаўца галоўнай партыі. У трупе заставаўся толькі адзін бас, які ведаў партыю, але ён быў адзін. На замену ж ніхто ісці не пагадзіўся. І адміністрацыя, як ні дзіўна, ні на каго ціснуць не стала, хоць звычайна ў такіх пытаннях была рашучай, як алігарх Брынцалаў у сваіх мастацкіх густах.

«Дона Джавані» меліся выпусціць у канцы мінулага сезона, бо акурат сёлета спаўнялася дзвесце пяцьдзясят гадоў з дня нараджэння Моцарта. Вельмі важна было, каб культурная грамадскасць расійскага горада N зарэкамендавала сябе больш культурнай, чым нават грамадскасць аўстрыйскага горада Зальцбурга. У праект пад кодавай назвай «Адзначым год Моцарта з расійскім размахам» уклалі нейкія гранты ад Міністэрства культуры. Знайшлі таксама мясцовых фундатараў, што адразу выдалі грошы.

У дзень народзінаў славутага венскага класіка ў кабінеце дырэктара запахла новай скураной мэбляй, прывезенай на замову з элітнага маскоўскага салона. Такім чынам, моцартаўскі год у тэатры адзначылі годна.

У той самы дзень чарговы дырыгент Аляксей Грынкевіч прызначыў сваім аркестрантам групавую рэпетыцыю, якая, акорд за акорд, перайшла ў звычайную п'янку. Што рабіць — ён таксама святкаваў уласныя народзіны 27 студзеня. За гэтым заняткам яго з аркестрантамі і злавіў дырэктар. І не тое, каб яны шмат выпілі, дый каго здзівіш п'янкай у тэатры. Але ж дырэктар, відаць, быў незадаволены адценнем абіўкі сваёй новай мэблі. Ён вырашыў сарваць стрэс на дырыгенце. Дырыгент, у сваю чаргу, слова ніколі не пазычаў, таму заеўся з дырэктарам. Бос сказаў Грынкевічу, што той ліпіць у гэтым тэатры, як арэх на сухой галіне. Грынкевіч зразумеў, што гэта праўда, бо апроч дырэктара меў таксама непрыемнасці з галоўным дырыгентам, па сумяшчэнні мастацкім кіраўніком N-скай оперы.

Сёлета ў яго заканчваўся кантракт, таму ў наступныя некалькі месяцаў малады дырыгент дужа часта матляўся з N у Маскву і назад. У Маскве ён меў уласны аркестр у зародкавым стане, які яшчэ належала вынасіць пад пахай, а потым выгадаваць і навучыць самастойна есці і лётаць. Грынкевіч цьмяна ўяўляў сабе, чым ён у першы час будзе зарабляць на жыццё ў сталіцы. Яму прынцыпова не хацелася прасіцца ў чужыя аркестры: абрыдла быць падначаленым, ад якога нічога не залежыць. Хацелася рабіць нешта сваё і, найперш, нешта сваё ставіць.

Пастаноўкі за час ягонай працы, апроч запрошаных дырыгентаў, у N атрымалі тры студэнты, якім трэба было недзе засвяціцца. Студэнты зазвычай прыязджалі сюды з Масквы ці Пецярбурга, бо, ведама ж, былі музыкантамі ў другім ці нават трэцім пакаленні. І, зразумела, іхныя таты і мамы вучыліся некалі з тутэйшым галоўным у кансерваторыі. Студэнтам давалі нешта не асабліва мудрагелістае, кшталту даніцэціевага «Дона Паскуале». Потым студэнты з'язджалі: хтосьці — набірацца досведу ў Еўропу, а хтосьці — на пасаду трыццаць пятага стажора ў Марыінскім тэатры. Іх экзэрсісы хуценька здымалі з рэпертуару, як быццам іх там і не было, — Грынкевіч падазраваў, што тэатр зрабіўся неблагой пральняй на грошы і спектаклі на два-тры паказы былі камусьці патрэбныя не толькі дзеля партфоліа. Аднак у трыццаць тры гады, нават маючы такі дурны характар, перастаеш змагацца з ветракамі.

Ён скарыўся і стаў проста хадзіць на працу. Лічыў дні, якія заставаліся да заканчэння кантракта ў N.

У той сезон пастаноўку рабіў не галоўны, не запрошаны маэстра і нават не студэнт — яе чамусьці далі тутэйшаму чарговаму дырыгенту Аляксандраву, чалавеку ўжо немаладому дый нездароваму. Менавіта ён пачаў ставіць «Дона Джавані», каб дырэктар і галоўны маглі адрапартаваць, на што тэатр траціць грошы. Увогуле, гэта было выключэннем з агульнага правіла, бо галоўны нікога з чарговых дырыгентаў да пастановак не падпускаў. Але тут, відаць, сапраўды, што называецца, прыпёрла.

І вось маэстра Аляксандраў раптоўна памёр у канцы красавіка, не паспеўшы амаль нічога зрабіць з гэтым новым спектаклем.

«Дона Джавані» ўсё ж бачылі не ў якасці аднадзёнкі, дый у міністэрстве дужа цікавіліся, куды падзеліся гранты на пастаноўку. Каб жа гаворка ішла толькі пра немаведама куды падзетыя грошы аднаго толькі Міністэрства культуры: усе мы рускія людзі, сказаў бы дырэктар, не выйшаў спек­такль — зробім канцэрт з твораў Моцарта. Але тут яшчэ падвязалася нейкая еўрапейская фундацыя з горада-пабраціма N. І вось гэтая фундацыя вельмі хацела бачыць менавіта спектакль і да канца юбілейнага года. Дырэктара выклікалі на размову ў Маскву. Увесь травень і чэрвень шукалі новага дырыгента на пастаноўку, бо выпусціць «Дона Джавані» стала пытаннем жыцця і смерці.

Грошы на запрашэнне пастаноўшчыка інвеставалі ў мэблю для дырэктарскага кабінета і, відаць, у рамонт яго загараднага дамка. Таму вырашылі карыстацца, так бы мовіць, уласнымі рэсурсамі. Галоўны дырыгент, два чарговых і стажор Вася з мясцовай кансервы, пляменнік галоўнага. Маэстра галоўны спецыялізаваўся выключна на рускай музыцы і ўвесь хварэў «Хаваншчынай», якую думаў выпускаць увосень, хай сабе ў канцэртным выкананні. Займацца Моцартам, лічыў ён, несур'ёзна: не той маштаб. Другі дырыгент, маэстра Каршакоў, спаслаўся на тую самую тэатральную ле­генду і раптам зрабіўся страшэнна хворым. Стажор Вася пакуль што дэманстраваў творчую разгубленасць і здольны быў сумленна махаць хіба што дзіцячыя ранішнікі.

Заставаўся адзін Грынкевіч, якому ўжо гарантавалі звальненне. У жніўні ён паціху разносіў кніжкі па букіністах і бібліятэках, раздорваў дыскі сябрам, каб не перці лішняга за сабой у Маскву. Ён паспеў сабраць людзей у свой аркестр, знайшоў у Маскве спонсараў і нават базу для рэпетыцый. Ён гатовы быў пэўны час перабівацца выпадковымі заробкамі. Але ў Ананкэ былі на яго іншыя планы.

Недзе ў сярэдзіне жніўня яму патэлефанаваў дырэктар і вельмі папрасіў прыйсці. У памазлівага ката смятанка была не толькі на вусах, а па ўсёй пысе, таму шэф быў ветлівым і нават лагодным, як гаючы бальсан. Запрасіў у свой кабінет, пасадзіў у той самы скураны фатэль з дарагога сталічнага салона. Дастаў з шафы каньяк, паставіў на стол попельніцу. І пачалася ў іх з Грынкевічам доўгая-доўгая размова пра культуру і мастацтва, пра Моцарта і гранты, пра скураныя фатэлі, эзатэрычны змест «Чарадзейнай флейты» і тэатральныя забабоны.

— Лёша! На цябе аднаго спадзеў! — скуголіў дырэктар пасля таго, як пляшка каньяку скончылася. — Ну, ты ж чалавек разумны, рацыянальны, ты ў гэтую дурату не верыш... Я ўсё лета на гэта забіў, хоць каго-небудзь хацеў запрасіць на пастаноўку — як на злосць, сарвалася. Таго не адпускаюць, у таго кантракт, таму грошай мала.

Грынкевіч сказаў, што яму трэба падумаць, і пайшоў дадому. «Дон Джавані» быў марай, але ж ён ужо нацэліўся на Маскву. У той вечар да яго прыйшла Ірына, якая таксама была марай. І на наступны дзень ён патэлефанаваў дырэктару і сказаў, што згодны на ўсе ўмовы. Нельга праганяць мару, калі яна сама да цябе прыходзіць.

Донна Анна чуе голас Камандора і ўцякае на­зад у дом.

— Нельга праганяць мару, калі яна сама да цябе прыходзіць, — задуменна прамовіў ён і пацалаваў запясце дзявочай рукі, якая гулялася з непаслухмянымі пасмачкамі ягоных валасоў. — Таму я нічога не баюся. Дарэчы, вазьмі ноты і павучы донну Анну.

— Я?!

У голасе маладой спявачкі было здзіўленне, а ў вачах — наіўная ганарлівасць. Яна не была нагэтулькі добрай акторкай, каб схаваць тое, што насамрэч адчувала. А выглядала яна ў той момант, як зусім маленькая дзяўчынка з дзіцячага хору, якой нечакана далі спяваць сола.

— Ты, ты, — адказаў Грынкевіч, якому падабалася, калі Ірына вось так губляла танальнасць і рабілася той, кім яна насамрэч была — неразумнай малой дзяўчынкай. — Калі што, гэта ўзгоднена з дырэкцыяй. Возьмеш ноты, паглядзіш... Не дык не. Але ж гэта і табе карысна, і мне прыемна: ты хутка вучыш... А яшчэ я буду часцей цябе бачыць. Нездарма ж я цябе сніў.

— І называў у сне Аннай!

Ірына ўзнялася і выпрасталася. Высокая, лад­на падабраная, як мадэлька, з абсалютна дасканалымі грудзямі і дупкай-сардэчкам, якія ўпісваліся ў модныя памеры дарагой вопраткі. А яшчэ — вузкая талія, ногі ад вушэй, далікатныя рукі.

Натуральная доўгавалосая бландынка з блакітнымі вачыма, ахайным носікам і крыху прыпухлым невялічкім роцікам. Яна была напраўду цудам і ўсведамляла гэта — безумоўная прывабнасць не патрабуе сертыфікатаў. Мужчыны абарочваліся на яе, нават калі Ірына была ў прасторным швэдры, джынсах і красоўках.

— І ты ў сне нешта казаў гэтай Анне, — працягвала яна пачатую тыраду. — Мне ажно няёмка зрабілася. Яна з Масквы, так?

— О Божухна...

Грынкевіч таксама ўзняўся і выпрастаўся. Сён­ня Ірына была ў абутку на высокіх абцасах, а таму магла глядзець на яго звысоку, як маладая настаўніца на старшакласніка. Позірк быў камічнастрогі, позірк сапраўднай вучыцелькі. Як быццам на занятках яна злавіла хлопчыка з порначасопісам пад партай.

— Можаш не расказваць. Тваё жыццё — гэта тваё жыццё, а маё жыццё — гэта маё жыццё, я сама не святая, — прамовіла Ірына, калі Грынкевіч толькі збіраўся сказаць нешта ў сваё апраўданне.

— Іра.

Ён паспрабаваў зноў пацалаваць дзяўчыну, але яна пачула галасы людзей і адсунулася: у залу, пэўна, ішлі прыбіральшчыкі. Каханкі моўчкі выбраліся з ложы ў калідор і прыгатаваліся зрабіць выгляд, быццам нічога, апроч працы, іх не звязвае.

— Я ўсё ж за цябе баюся, — загаварыла спявачка, знянацку мяняючы тэму. — Навошта гуляць у гульню, вынік якой вядомы? Мне казалі, што павер 'е заўсёды спраўджваецца.

— Хто табе такое казаў? Цёця Тоня? — рассмяяўся дырыгент. — Што за глупствы?! Спачатку ты мяне нейкай Аннай папракаеш, потым пераказваеш мне гэтыя забабоны. Ты ж разумная дзяўчына.

— З табой я раблюся неразумнай. — Яна ўсміхнулася, але не дужа весела. — Бландынкай.

— Ты абсалютна нестэрэатыпная бландынка,

— прамовіў Грынкевіч, вачыма прабягаючыся па яе скульптурна дасканалых сцёгнах.

Каб жа ўгаварыць красуню не чакаць цэлы тыдзень, а рвануць да яго сёння. Пагатоў, ён якраз думаў паехаць на два тыдні па справах у Маскву. Чакаць сустрэчы столькі часу невыносна, нават калі ты ўдвая старэйшы за Рамэа. Патрэба захоўваць таямніцу адно прышпорвала Грынкевіча. Яны мелі ўсяго толькі два спатканні, іхні раман — які, што дзіўна для тэатра, мала хто западозрыў — толькі пачынаўся. Аляксеевы пачуцці пакуль трымаліся на арганным пункце тэстастэрону, і таму хацелася бачыцца як мага часцей.

Камандор са здзекам пытаецца ў дона Джавані: ці не вырашыў ён уцячы, пазбегнуць двубою? Дон Джавані адказвае, што ніколі не быў баязліўцам, і прымае выклік.

Зрэшты, Ірына не была настроеная на спатканне. І на нязмушаную размову яна настроеная не была. Больш за тое, ёй хацелася далей абмяркоўваць гэтыя тэатральныя забабоны, нічым не спраўджаныя і не пацверджаныя.

— Лёша. Ёсць рэчы, якія нельга памацаць рукамі і пабачыць вачыма. І нельга заўжды быць выключна рацыянальным. Ты ўвогуле ў што-небудзь верыш?

Грынкевіч замест адказу прыабняў яе за талію, але дзяўчына тут жа скінула ягоную руку: яны былі ў вестыбюлі тэатра, у глядацкай частцы, дзе ў такі час можна было нарвацца на сведку ў асобе самотнай прыбіральшчыцы са швабрай.

— Я за цябе баюся, — паўтарыла Ірына.

Грынкевічу гэта пачынала не падабацца.

— І што са мной здарыцца? Згару на тэатральным пажары? Жырандоля на мяне зваліцца? — забурчэў ён. — Незадаволеная публіка закідае мяне памідорамі? Нават калі вынік гульні вядомы, я ўнясу ў яе хаду элемент непрадказальнасці, гэта я ўмею.

Дон Джавані б'ецца з Камандорам. Камандор, паранены ў бойцы, падае. Ён слабым голасам кліча на дапамогу. Джавані і Лепарэла ў разгубленасці.

Размова перарвалася нечакана, бо ў Ірынінай торбе зазваніў тэлефон. Тэлефон у торбе турбаваўся, дзе яна і з кім. Дакладней, гэта турбаваўся мясцовы алігарх з прозвішчам Собалеў. Без усялякіх тлумачэнняў і развітанняў Ірына, размаўляючы па сотавым, паскорыла хаду і пайшла з вестыбюля. Грынкевіча накрыла адчуваннем, вельмі падобным да рэўнасці, хоць насамрэч ён ведаў, што не раўнуе гэтую дзяўчыну да ейнага афіцыйнага спонсара і каханка. Найхутчэй гэта было абурэнне: толькі што яна была жывой, жаданай і цёплай, а тут раптам ператварылася ў марыянетку, бо яе паклікаў лялькавод. Былі ў яго жанчыны, якіх ён дзяліў з іх сталымі мужчынамі. І што такога? Але тут. Тут было нешта іншае. Раней ён ведаў, што рана ці позна сэксуальна-рамантычная гісторыя скончыцца, ну хіба былі рэдкія выняткі, калі хацелася верыць — гэта назаўсёды. З Ірынай ён жадаў працягу і яго ўсё меней задавальняла тое, як дысцыплінавана яна зрываецца і бяжыць да свайго гаспадара. Ён ніколі не меў адносінаў з жанчынамі, якія мелі гаспадара, — можа, праблема ў гэтым?

Зрэшты, якая яму справа? Асабліва пасля таго, як у сне ён клікаў зусім іншую. Добра, што хаця б назваў яе Аннай, а не тым імём, якім заўсёды называў у жыцці. (Але ж і рамантык вы, Herr Kapellmeister. Чаго толькі не зробіць з чалавекам абстынентны сіндром!)

Камандор памірае.

Сцэна ІІ

Дон Джавані і Лепарэла ля цела забітага Камандора. Размаўляюць сцішана. Лёкай папракае гаспадара ў тым, што той нарабіў: збэсціў дачку і яшчэ забіў бацьку. Дон Джавані разюшаны і загадвае лёкаю маўчаць.

Рэчытатыў «Leporello, ove sei?».

Нясцерпна хацелася піва. Была ўжо палова на першую дня, і Грынкевіч пачуваўся, як выкінутая на марскі бераг медуза. Надзвычай атрутная ме­дуза. Такая павольна плавіцца пад сонечнымі промнямі і марыць толькі пра дзве рэчы: або трапіць назад у мора, або паспець угрызці на развітанне якую-небудзь чалавечую асобіну, пакінуўшы на скуры моцны апёк. Але ж яго яшчэ чакаў візіт у дырэктарскі кабінет.

Дырэктар не пасаваў на ролю бяскрыўднага пляжніка, якога можна атруціць, таму Грынкевіч вырашыў ахвяраваць сабой. Сёння ўгаворваць будзе ён, і дырэктар наўрад ці пачастуе яго каньяком, як тыдзень таму.

Грынкевічу хацелася ў Маскву ажно на два тыдні, да верасня, і ён павінен быў пераканаць адміністрацыю, каб яго адпусцілі. Тэарэтычна без яго тэатр на кавалкі не разваліцца, бо спектакляў пакуль няма. Праўда, галоўны чамусьці вырашыў паставіць яго другім дырыгентам на «Хаваншчыну». Яна будзе ісці ў канцэртным выкананні ўсяго адзін раз. Грынкевіч абавязаны хадзіць на рэпетыцыі шэфа, але ён там нічога не робіць, да аркестра яго не падпускаюць. Яшчэ адным дырыгентам прызначылі Каршакова, дый Вася там прысутнічае. У выніку ўсе штатныя дырыгенцкія адзінкі гадзінамі сядзяць у рэпетыцыйнай зале і адно назіраюць за тым, як працуе Маэстра. Які сэнс?! (Увогуле, калі шэф пачынае нешта ваяць, то гэта аўрал для ўсяго тэатра. Нават на такі разавы праект, як «Хаваншчына», ён выпісаў некалькі складаў салістаў, ім таксама гэта мала падабаецца. Галоўны вязе ў N нейкіх трох зорак, таму хоча, каб усё было ідэальна. Зрэшты, пра гэта Грынкевіч ужо не казаў дырэктару.) Што тычыцца «Дона Джавані», дык салістам могуць паціху прызначаць заняткі з канцэртмайстрамі, а праца з аркестрам — гэта два-тры тыдні. Яшчэ столькі ж — на збор усёй музычнай часткі.

— Бач ты, які шпаркі.

Дырэктар, да якога Грынкевіч прыйшоў з заявай на адпачынак за свой кошт, быў нечым незадаволены. Можа быць, ён таксама пачуваўся выкінутай на бераг медузай? Ці, што яшчэ дакладней, алігатарам, якога вылавілі з ракі, прывезлі ў цэнтр мегаполіса і кінулі недзе ў парку. Там ёсць адзін фантан, у якім плёскаюцца людзі. Вось яму, алігатару, цяпер туды. Пэўна ж, быць кракадзілам выгодней.

— Калі ўлез у дугу, не кажы «не магу», — прамовіў Грынкевіч у адказ і потым з далікатнасцю харошага хлопчыка дадаў: — Мікалай Сцяпанавіч, ну папрасіце яго, каб мяне адпусціў. Я ж там усё адно дзеля мэблі.

— Папрасіце. Ты якой хваробы зноў з Маэстра грызануўся?! Гуза на галаву шукаеш? Ты што, пацан малы, каб я цябе розуму вучыў?

Грынкевіч сядзеў у скураным фатэлі і слухаў дырэктарскія пропаведзі. Дзень быў сонечны, хацелася ўжо нават не піва, а хоць бы якой вадкасці. Дырэктар, зразумела, прайдзісвет, і яго даўно трэба пасадзіць разам з Іркіным Собалевым. Колькі ж яны грошай намылі і накралі? Гісторыя з офіснай мэбляй гэта так, санаціна Клеменці для дзіцячай музычнай школы. А яны тут канцэрты Ліста граюць. Зрэшты, дырэктар часам рабіўся чалавекам і менавіта ён прыкрываў Грынкевіча, калі Маэстра кідаўся ў чарговую істэрыку.

— Ён у нас сам ведаеш хто. Гэта велічыня. Гэта асоба. Гэта твар нашага тэатра. Я магу да яго парознаму ставіцца, але калі ты яго дапячэш, я цябе звольню і не пашкадую: такіх, як ты, паўсюль досыць. І я не пагляджу, што ты такі рабочы конік, — прамаўляў дырэктар, лязгаючы зубамі, бы сапраўдны галодны кракадзіл. — Ты ж ведаеш, што ён чалавек праваслаўны, нават дабрачынныя калядныя і велікодныя канцэрты арганізаваў. Дык нашто ты з ім пачаў размаўляць пра свае погляды? Што, польскі гонар? Служыў я ў войску з тваімі супляменнікамі дуркаватымі.

Тут Грынкевічу стала смешна. Учора на рэпетыцыі галоўны вырашыў пабыць у ролі гуру і ляпнуў нешта наконт таго, што ёсць у свеце праваслаўныя, а ўсе астатнія проста нехрысці. І, зразумела, Грынкевіч не стрымаўся — сказаў, што яго хрысцілі ў васьмідзясятым годзе, калі яшчэ нельга было. А вось галоўны хрысціўся ў дзевяностым.

— Дык а што мне рабіць, калі я не праваслаўны?

— Больш сціплым трэба быць, Лёша! — зароў дырэктар. — І стрыманым. Шанаваць тых, хто зрабіў для культуры болей за цябе.

Ідыятызм сітуацыі перавышаў усе санітарныя нормы. Тон дырэктара быў такі, што Грынкевіч зразумеў: галоўны, відаць, курыць касякі з лада­ну. І ён не дасць яму спакойна працаваць над «До­нам Джавані». Грынкевіч быў намерваўся сказаць дырэктару яшчэ нешта, але раптам сам сябе асёк: не захацеў уцякаць адсюль проста цяпер, пагнаўся за сваёй марай — плаці. Гэта значыць, засунь, хлопец, язык у дупу і не звяртай увагі на гэтага правінцыйнага графа Каларэда. Пачуйся Моцартам.

— Запомні, Лёша: усе мы рускія людзі і радзіма ў нас адна. Цябе часам заносіць, але ты базар фільтруй.

— А што, яму больш няма да чаго дачапіцца? Ніяк не перажыве леташняе? — усё ж не стрымаўся Грынкевіч.

Было абсалютна зразумела, адкуль растуць ногі ў гэтых нараканняў, — праваслаўныя крыўды былі толькі зачэпкай. У канцы пазамінулага сезона з дзясятак аркестрантаў папрасіліся, каб іх ставілі толькі на тыя спектаклі, якія вядзе

Грынкевіч. Прычым яны былі з асноўнага скла­ду, а не са студэнтаў ці з тых, каго не шкада выгнаць з тэатра, калі што якое. Такога галоўны перажыць не мог, таму і выпер чарговага ў штрафбат на некалькі месяцаў — дзіцячыя спектаклі весці.

— Ты мне пагавары яшчэ. Можна падумаць, па цябе тэатры і аркестры ў чаргу выстройваліся восем гадоў таму. Ён цябе заўважыў і запрасіў. А так быў бы асістэнтам, закулісным служкай. Вось хаця б пра гэта памятай.

І не варта траціць сілы і час на змаганне з ім. Гэта ягоная тэрыторыя, ён выразна пазначыў куты.

— Мікалай Сцяпанавіч, я вас цудоўна зразумеў.

Наступіла паўза. Дырэктар цяжка ўздыхнуў.

— Адпусціць ён цябе, я пагутару. Давай ужо сваю заяву. І каб з верасня быў на месцы!

Грынкевіч выдыхнуў абсалютна шчырае «дзякуй» і пачуўся медузай, якой пашэнціла дачакацца шторму. Яшчэ крышачку — і хваля зноў забярэ яе ў мора. О шчасце! Цяпер — прэч з тэатра. Там воля. Там піва.

Ён дайшоў да дзвярэй кабінета і раптам надумаў запытацца:

— А рэжысёрам хто будзе?

— Вядзём перамовы з трыма рознымі кандыдатамі. Але будзе запрошаны, не з нашых — гэта ўжо справа вырашаная.

Ну ясна, што вырашаная. А як яшчэ растлумачыць такія выдаткі? Толькі запрашэннем рэжысёра ці дырыгента аднекуль з боку. Маўляў, мы не проста так грошы прагулялі, мы іх на ганарар запрошанай зорцы пусцілі. Ад усяго гэтага ванітавала. Яшчэ год у гэтым гадзючніку!.. Але хто сказаў, што мары заўсёды лёгка збываюцца і што Ананкэ зробіць яму зніжку?

На выхадзе з тэатра Грынкевіч злавіў свайго сябрука Мішу, тутэйшага баса. Міша таксама, відаць, пачуваўся выкінутай на бераг медузай, і таму яны без лішніх словаў разумелі адзін аднаго. Калі справа тычылася бухалава, у іх спрацоўвала нейкая тэлепатычная сувязь. У адной толькі Мішавай фразе: «Як жа сёння горача!» — Грынкевіч злавіў аднаму яму даступны мэсідж: «Лёша, ужо першая гадзіна, а ў нашай крыві ані грама алкаголю. Гэта нядобра. Мы ж з табой сумленныя людзі і да апоўдня не п'ём. Але сонца даўно ў зеніце, Лёша, таму нам трэба выпіць хаця б па піву».

Больш за ўсё на свеце Міша любіў свой голас. На другім месцы ў рэйтынгу яго любовяў стаяла бухалава напару са жрачкай, а на трэцім — размовы пра баб. Сёння быў удалы дзень, бо ў класе ён выдаваў жалезабетонныя, ідэальна крытыя верхнія фа. Фундаментальная Мішава патрэба была задаволеная. Цяпер яны сядзелі ў летняй рэстарацыі непадалёк ад тэатра. Праглынуўшы за адным заседам ладны кавалак запечанай свініны і выпіўшы паўкуфля піва, Міша прагнуў пагутарыць пра ГЭТА. Гэта значыць пра сакратарку дырэктара Любачку. Нешта яна апошнім часам робіць яму авансы. То запытаецца пра тое, каго яму болей за ўсё падабаецца спяваць, то камплімент зробіць наконт новага пінжака. Нешта ўсё гэта азначае. Увогуле, яго стаўленне да жанчын акрэслівалася адной ёмістай фразай: «У кабеты не бывае поглядаў, яна мае толькі позіркі — галодныя або задаволеныя, усё астатняе — херня». Любачка кідала на яго галодныя позіркі, пераконваў усіх Міша.

Шмат каму ў тэатры Міша здаваўся проста камічным персанажам, гэтакім вялікім дзіцём. З ім увогуле складана было размаўляць пра музыку, калі гэта не былі вакальныя творы для нізкіх мужчынскіх галасоў. Міша нічога не чытаў, апроч памяркоўна-жоўтай прэсы. Але ж толькі Міша мог сярод ночы ўзяць мабільнік і адказаць сябру, якога накрыў прыступ гіпертаніі. Ён мог таксама сярод ночы падхапіцца з ложка і прывезці лекі ды пляшку каньяку. Часам у Мішы здараліся сапраўды рыцарскія парывы, і ён браўся бараніць пакрыўджаных, стаючы на бок свайго сябра. За гэта Грынкевіч асабліва яго цаніў і дараваў яму недалёкасць.

Грынкевіч тым часам медытаваў на мабільнік. Ён даслаў Ірыне некалькі СМС без асаблівай надзеі атрымаць адказ. Яна папярэджвала, што будзе іх нішчыць адразу пасля прачытання і не заўсёды будзе адпісваць. Калі яна вось так аддалялася, ён пачуваўся неспакойным. Перспектыва таго, што іх неасцярожная гісторыя можа раптоўна скончыцца, чамусьці пужала Грынкевіча. І ён не хацеў завяршэння, хоць і не бачыў магчымасці развіцця. Калі яна аддалялася, з ім здаралася нешта накшталт прыступаў пяшчоты. Яму проста хацелася ляжаць разам з ёй у ложку, моўчкі глядзець у яе твар, накручваць сабе на палец пасмачкі валасоў — ён любіў Ірыніны валасы. Ён гінуў ад аднаго дакранання да іх.

На пэўнай адлегласці Ірына падавалася іншай. Дзяўчом, якое яшчэ мала што ведае пра жыццё і мае патрэбу ў падтрымцы. Калі ж яны сустракаліся, Ірына хадзіла ў вобразе ўпэўненай дзяўчыны, якая дакладна ведае, чаго хоча, і бясспынна ідзе да сваіх мэтаў. Праз ложак бізнэсмэна Собалева. Праз скандалы, якія закатвае Собаліха. Праз чуткі і плёткі, якія чапляюцца да Ірыны ў тэатры. Яе ненавідзяць, бо яна ў дваццаць тры гады ўжо салістка оперы. Бо яна прыгожая, як з карцінкі. Бо яна дорага апранутая. Бо яна ніколі не памыляецца.

З ім Ірына бывае сапраўднай. «Ты распранаеш мяне ва ўсіх сэнсах», — аднойчы прызналася яна. І яму ўвесь час хацелася агаліць ейную душу — якраз у тыя моманты, калі яна была побач і наўмысна захутвалася.

— Табе прозвішча Іванова пра што-небудзь гаворыць?

Мішава пытанне прымусіла Грынкевіча нарэшце схаваць мабільнік і згадаць, дзе ён.

— Тое самае, што Пятрова ці Сідарава.

— Дык вось, мне сакратарка Любачка сказала пад сакрэтам, што шэф некалькі дзён запар размаўляе па тэлефоне з нейкай Ланай Івановай. Быццам яна да нас прыедзе «Дона Джавані» ставіць. Праўда, у яе яшчэ ў Маскве нейкая праца паралельна, таму будзе ездзіць туды-сюды. Пастановачны працэс быццам бы на пару месяцаў дакладна расцягнуць.

— Вось якія справы! А мне ён сёння нічога не сказаў. А я пытаўся, — прамовіў Грынкевіч, ліхаманкава спрабуючы згадаць, ці чуў ён штосьці пра нейкую рэжысёрку з эксклюзіўным прозвішчам Іванова.

— Што за яна — невядома. Сама з Масквы, быццам былая вакалістка.

— Ве-е-льмі адмысловая прыкмета. Усе оперныя рэжысёры — былыя вакалісты. Знайшоў чым здзівіць.

Грынкевіч закурыў і стаў нецярпліва стрэсваць попел. Яшчэ адна пастка. Яго будзе есці галоўны — гэта зразумела. Але калі «Дон Джавані» выйдзе з перакошанай сцэнічнай часткай. Чарговая бландынка (ці сіняя панчоха, — якая ўвогуле розніца?) будзе займацца рэжысурай і вучыць яго слушнаму разуменню музыкі. Дый увогуле, што за праца такая, з матляннем туды-сюды з горада ў горад, з тэатра ў тэатр? Ён штодня будзе бачыць Ірыну, будзе слухаць ейны голас, будзе шалёна яе жадаць і шалець ад жадання. А яна будзе з'язджаць з рэпетыцый і спектакляў разам са сваім алігархам. І нічога з усім гэтым не зробіш.

— А вось скажы шчыра, што ў цябе з Іркай Рогавай?

Ад нечаканасці Грынкевіч зрабіў такую глыбокую зацяжку, што ледзь не задыхнуўся, не раўнуючы курэц-пачатковец. Вось ужо гэты тэатр — лес чуе, а поле бачыць.

— Нічога.

— Ой маніш. — замуркатаў Міша і гукнуў афіцыянта, каб замовіць яшчэ піва. — Каб ты такую дзеўку ды прапусціў.

Стала зразумела, што Міша не мае ніякіх доказаў, таму любое вінавачанне можна разваліць. Грынкевіч супакоіўся.

— Усіх не пакаштуеш, — суха адказаў ён і таксама замовіў яшчэ піва. Затым для пэўнасці дадаў:

— Мне раней было цікава ўсё на свеце, а цяпер, відаць, супакойваюся.

— А з Танькай ужо зусім завязаў?

— Яшчэ з зімы. Ды ну, годзе. Яна сама добра разумее, што жыць са мной не айс, я ёй хіба дзеля здароўя. І потым, у яе двое дзяцей і яна ўсё яшчэ пра мужа згадвае. Гэта пры тым, што ён трахаўся раз на месяц дый тое кепска.

Тым часам на мабільнік прыйшла СМС. Але не з Ірынінага нумара. «Сумую па кожнай пражылцы твайго. » І зразумела, гэтай СМС Грынкевіч проста не меў права не падзяліцца з Мішам — мужчынская салідарнасць гэтага патрабавала. Той зарохкаў ад задавальнення і запытаўся, што за цуд. Грынкевіч парыўся ў сваім тэлефоне і знайшоў там два здымкі аўтаркі паведамлення. Здымкі былі цалкам цэнзурныя, нават цнатлівыя, але ж вядзьмарскі позірк выдаваў сапраўдную натуру дзяўчыны.

— Ух ты, якая дзевачка! Ды яшчэ і рудавалоска. Натуральная. — Міша ажно засапеў. — Дзе знайшоў?

— У Гнесінцы на аркестравым факультэце. Яна з Масквы.

Чужая доля пад бокам коле. Міша пачаў распытваць, як гэтая дзяўчына наконт танга ўтраіх. Гэта была даўняя фантазія. Трэба сказаць, што Міша меў немалы рост, нішто сабе фігуру, цэлую шапку русых хвалістых валасоў, жарсны позірк блакітных вачэй і не абы-які голас. Такога можна было выпускаць на сцэну ў партыі Руслана нават без грыму. Кабеты па ім шалелі. Самыя сціплыя з іх цягалі яму на спектаклі кветкі і шакаладкі, самыя адчайныя хадзілі да ягонай жонкі на працу ў школу мастацтваў і прасілі, каб яна дала мужу свабоду.

І ўсё адно ён чамусьці зайздросціў не такому высокаму і не такому атлетычнаму Грынкевічу, да якога зляталіся рудыя ведзьмы.

— Я танга ўтраіх не вельмі. Люблю атрымліваць усё, — адказаў Грынкевіч. — Добра, Міша, пасунуся я бліжэй да хаты, а потым да вакзала. Мне ў Маскву якраз трэба. Магу ведзьмачцы ад цябе перадаць прывітанне.

Дон Джавані і Лепарэла ўцякаюць.

Сцэна ІІІ

Дон Атавіа, донна Анна і служкі з паходнямі. Яны спачатку не разумеюць, што адбылося, на­ват калі знаходзяць нежывое цела Камандора.

№ 2: Рэчытатыў і дуэт «Ma qual mai s'offre, oh Dei...».

У цягніку да Масквы Грынкевіча заспелі сямейныя справы: маці тэлефанавала, каб сказаць, што Віцька ў лістападзе прыедзе ў Мінск. Не зашкодзіць і Аляксею быць там, бо ў бацькі якраз тады дзень народзінаў. Юбілей. Будзе вельмі добра, калі збярэцца ўся сям'я. Грынкевіч адказаў, што нічога абяцаць не можа. Калі б не пастаноўка, то дакладна змог бы прыехаць, а так у яго ў лістападзе справа будзе ісці да здачы «Дона Джавані», таму.

— Лёша, я ўсё разумею. Але ж Віцечку з-за акіяна прыляцець складаней, чым табе з Расіі прыехаць. А я яго бачу часцей, чым цябе. Ён раз на паўгода прыязджае, а ты.

Калі маці пераходзіла ў контрнаступ, Грынкевіч заўсёды выяўляўся бездапаможным. Ён ніколі не ведаў, што сказаць у адказ. Дакладней, ведаў, але не мог падабраць словаў, каб не змусіць маці расплакацца. Вось зараз яго чорт цягнуў за язык адказаць нешта такое: мама, а ці не хочаш ты мяне павіншаваць з першай у жыцці пастаноўкай? Але што такое першая ў жыцці пастаноўка? Віцька прылятае са Штатаў, каб усім разам адзначыць бацькаў юбілей. А тата з ягонымі двума інфарктамі ў анамнезе мае патрэбу ў станоўчых эмоцыях — вось гэта важна.

— Я ўжо хутка пачну забываць, як твой голас гучыць. Як з'явіліся гэтыя камп'ютары, дык ты і званіць перастаў.

Плакала Данута Фларыянаўна вельмі часта, але з пачуццём уласнай годнасці. Прычым пры бацьку яна гэтага не рабіла, усе слёзы даставаліся старэйшаму сыну.

Насамрэч ён з самага дзяцінства не адчуваў з боку маці асаблівай цеплыні. Можа, таму сказаў ёй на злосць: так, пакідайце мяне ў школе-інтэрнаце, я буду вучыцца ў дзесяцігодцы. Яму тады было ўсяго восем. Звычайна дзіця ў такім узросце просіцца ў бацькоў, каб забралі з сабой. А ён добраахвотна застаўся ў Піцеры і ператварыўся ў сына на вакацыі. Проста перад ад'ездам сям'і ў Мінск ён пакрыўдзіўся на маці і не змог гэтага выказаць. Ну, а яна, натуральна, не зразумела гэтай помсты, якая стала для яго яшчэ і лёсавызначальнай.

Крыху пазней ён прывозіў маці дыпломы і фотаздымкі з розных конкурсаў юных піяністаў, і Данута Фларыянаўна вывешвала іх на бачным месцы ў кватэры. У іх у Мінску дагэтуль вісіць павялічаная фотка, дзе яму, Аляксею, гадоў трынаццаць і ён грае з аркестрам нейкі з канцэртаў

Моцарта. Там у яго не па-дзіцячаму натхнёны твар, рамантычная, крыху хвалістая грыва наўмысна нястрыжаных валасоў і першы ў жыцці гальштук-мятлік, які яму дазволілі навязаць замест піянерскага гальштука. Для маці гэтая фот­ка доўгі час выконвала функцыю абраза.

Донна Анна бачыць забітага Камандора і, непрытомная, падае на яго цела. Дон Атавіа загадвае лёкаям знесці нябожчыка і спрабуе вярнуць Анну ў прытомнасць.

Калі Аляксей падмануў матчыны надзеі і не стаў вялікім канцэртным піяністам, фотку былі прыбралі зусім і схавалі недзе ў секцыі. Потым яе рэабілітавалі, але павесілі ў пакоі, што дагэтуль зваўся «дзіцячым», — каб не так кідалася ў вочы. Праўду сказаць, ён падмануў не толькі надзеі, ён увогуле падмануў бацькоў, праз што і выбухнуў вялікі скандал. Пэўны час ён увогуле не кантактаваў са сваёй сям'ёй, пакуль бацька не прыехаў да яго ў Піцер «скурыць люльку міру». Але ж адносіны са сваякамі былі халаднаватымі. Юнага піяністычнага паўбога больш не было, а вось яго самога ні бацька, ні маці пакуль не прымалі. Прынамсі, тады маці не наракала, што сын рэдка яе наведвае.

Але дзесяць гадоў таму яго малодшы брат Віктар упершыню заначаваў у міліцэйскім пастарунку. Не, ён ні з кім не біўся і не піў гарэлку ў грамадскім месцы. У пратаколе запісалі, што ён аказваў супраціў міліцыянтам і ўдзельнічаў у няправільным мерапрыемстве ў цэнтры горада.

Спачатку ён адно начаваў у турме і потым выходзіў, як непаўналетні. Потым яго сталі пакідаць за кратамі на дзесяць-пятнаццаць сутак. І вось тут маці згадала пра старэйшага сына, бо ён цяпер быў адзінай больш-менш цярплівай аўдыторыяй.

Донна Анна апрытомнела і ціха кліча бацьку. Дон Атавіа спрабуе яе суцешыць.

Абмяркоўваць гэтую тэму з бацькам было бессэнсоўна: ён вельмі парадаксальна ўспрымаў прыгоды малодшага сына. Дакладней, ніяк на іх не рэагаваў, як быццам нічога не адбывалася ў сям'і, як быццам Віцька не на суткі садзіцца, а едзе ў санаторый ці на якую важную канферэнцыю праграмістаў. Нават калі сына ледзь не адлічылі з універсітэта, Андрэй Аляксандравіч не сказаў яму нічога, а маці мітусілася па кватэры, як сука, у якой адбіраюць шчаня, і прамаўляла: «Ой, што ж гэта будзе?!». Бацька маўчаў і не звяртаў на ейную мітусню ўвагі. Толькі калі яго гэта зусім дапякала, ён абрываў жонку выгукам: «Ну годзе ўжо, ён дарослы, сам разбярэцца, што ж гэта будзе!». Тады маці званіла старэйшаму, Аляксею, і скідвала на яго ўсе свае хваляванні.

Донна Анна нечакана адштурхоўвае дона Атавіа і ў паўтрызненні патрабуе, каб яе пакінулі і далі ёй памерці.

Нельга сказаць, што бацька быў на Віцькавым баку. Калі сын на нейкіх сямейных сходках увязваўся ў палітычныя дыскусіі, бацька імкнуўся яго асадзіць і выпраўляў «займацца агітацыяй у іншае месца». Палітыка ва ўсіх яе колерах і адценнях была ў сям'і табу, а чаму ён не хоча яе абмяркоўваць, бацька не прызнаваўся. Можа, таму, што меў у свой час праблемы праз уласнага старэйшага брата, якога на некаторы час нават накіроўвалі на пасяленне. Можа, таму, што з надыходам гістарычных часоў брат з савецкага дысідэнта імгненна ператварыўся ў нацыянальнага патрыёта і грузіў яго сваімі ідэямі. Дзядзька, дарэчы, стаў для Віктара сапраўдным гуру.

Бацька з малодшым сынам часта сварыліся, але не праз адрозныя палітычныя погляды. Сын спрабаваў зразумець, чым дыхае ягоны татуля, але ж татуля пазбягаў любой размовы такога кшталту, тоячы словы і думкі свае. Маўляў, я не з табой, але і не супраць цябе. Ідэйна прасунутаму хлопцу кшталту Віктара Грынкевіча прасцей было б мець бацьку, які штодня прачынаецца з думкай пра сваю добрую пенсію ды тое, што няма вайны і гэта добра. На такога, прынамсі, было б за што злавацца. Але ж Андрэй Аляксандравіч Грынкевіч успрымаў захапленні свайго малодшага нашчадка з абыякавасцю сценкі, па якой б'юць на трэніроўцы тэніснымі мячыкамі.

І так доўжылася пяць гадоў, пакуль Віцька не скончыў універсітэт і не выйграў грын-кард. Ён тады перажываў тое, што сам назваў «экзістэнцыяльным крызісам». Да восені 2001 года брат яшчэ на нешта спадзяваўся, а недзе ў верасні вельмі спантанна вырашыў скарыстацца сваім выйгрышам і падаўся за акіян.

Амаль адразу пасля яго ад'езду ў Андрэя Аляксандравіча здарыўся другі інфаркт, пасля якога ён стаў больш эмацыйным. Можна нават сказаць, што бацьку нібы падмянілі. Цяпер яму хацелася як мага болей камунікаваць з дзецьмі, пра нешта з імі спрачацца, нешта ім даводзіць. І такая ўвага для дзяцей была невыноснай. На бяду сваіх сыноў, бацька з ягоным інжынерскім мінулым выявіўся надзвычай здольным да вывучэння камп'ютара і хутка пасябраваў з інтэрнэтам. Цяпер ён ці не штодня выхопліваў дзяцей з глабальнага павуціння — усяго толькі каб загрузіць іх сваімі філасофскімі развагамі. Пасля браты часта абмяркоўвалі гэтыя развагі міжсобку і так і не маглі прыйсці да пэўнага разумення, што бацька хацеў ім сказаць. Што тут паробіш — наступствы інфаркту.

Калі дзеці ігнаравалі бацьку, іх пачынала дапякаць маці. Праўда, яна баялася камп'ютарных мышэй горай за жывых: яна мела музычнае мінулае. Перыядычна бацька трапляў у лякарню са стэнакардыяй, і тады маці, пераляканая, нібы яе пакінулі на бязлюднай выспе, абрывала тэлефон старэйшага сына. Званіць у Расію было танней, чым у Амерыку, і менавіта з гэтай прычыны Аляксей стаў для маці сямейным псіхолагам.

Ён яе шкадаваў і таму вельмі часта завісаў з ёй на тэлефоне на гадзінкі дзве. І гэтыя дзве гадзінкі заўсёды былі прысвечаныя ейным страхам за бацьку, а пасля — навінам пра сваякоў і суседзяў. Нарэшце, калі маці амаль цалкам супакойвалася, яна пачынала цікавіцца справамі сына. Але і тут яна абмяжоўвалася дзвюма асноўнымі тэмамі: «калі ты ўжо ажэнішся» і «як шкада, што ты кінуў тады фартэпіяннае».

На першую тэму Грынкевіч заўсёды разважаў лёгка і з гумарам. Другая тэма яго раздражняла болей за гук ад крышэння пенапласту. Але ён трымаў сябе на аброці, пакуль мама марыла пра тое, чаго ўжо ніколі не можа быць. З тым жа поспехам можна пісаць мэйлы да нябожчыка без спавешчання аб прачытанні ды прызначаць яму спатканне на тым самым месцы ў той самы час. Ёй патрэбныя былі такія мары: Данута Фларыянаўна была вельмі рамантычнай жанчынай.

Грынкевіч увогуле даўно замірыўся з усімі дзівацтвамі сваіх таты і мамы, бо меў рацыю той, хто сказаў: любоў да бацькоў вымяраецца ў кіламетрах. А што яны абое крыху дзеўбанутыя, дык гэта нават і добра. Як сам бываеш на добрым падпітку, то з бацькам нават і прыкольна бывае паразважаць у скайпе пра родную зямлю. Пад старасць у Андрэя Аляксандравіча прачнуўся вельмі спецыфічны патрыятызм, які немагчыма было зразумець.

— Сынок, ты павінен прыехаць. Ён вельмі хоча бачыць вас абодвух. Вельмі. Ведаеш, яму напраўду складана. Ён такі знерваваны стаў. Мне кардыёлаг кажа, што не ведае, на чым тое сэрца трымаецца. Па вялікім рахунку, яму трэба рабіць аперацыю. Сур'ёзную аперацыю. Але ён упёрся і не хоча ісці пад нож. Можа, вы з Віцем прыедзеце, пагутарыце з ім. Мужык жа ж яшчэ нестары, толькі шэсцьдзясят спаўняецца.

Грынкевіч чуў у слухаўцы напружанае дыханне, у якім хаваліся ўсхліпы. Таму ён прамовіў:

— Добра, мама, я прыеду. Як вы там увогуле?

Увогуле яны былі нішто сабе. У аднаго са свая-

коў нарадзіўся сын, а другая сваячка будуе кватэру. Бульбу на лецішчы сёлета пажэрлі каларады, а камплект плытак з Рыхтарам прыйшоўся маці да сэрца. Прэм'ера... Ой, ну зразумела ж, мама віншуе сына з пастаноўкай. Можа быць, яны з бацькам прыедуць у N.

— Ты беражы сябе, сынок, не загружайся працай. І не куры так шмат. Здароўе ж у цябе, сам ведаеш. Цябе ж у войска не бралі нават тады, калі бралі ўсіх без разбору.

— Карацей, буду выдзіраць пару дзён у лістападзе, можа атрымаецца, — зусім вырачаным тонам рэзюмаваў сын.

— Лёша!..

— Усё добра, мама.

Размову ён сяк-так скончыў, супакоіўшы маці і нагаварыўшы ёй шмат цёплых словаў. Проста выдатна, падумаў ён, што мама не карыстаецца камп'ютарам. А то лазіла б у пошту ды ў скайп, паку ль бацька гуляе з сабакам.

Донна Анна ў амаль апантаным стане, дон Атавіа зноў яе супакойвае, тады яна нарэшце цалкам вяртаецца ў свядомасць і просіць у жаніха прабачэння. Яна кажа, што цяжка пакутуе праз смерць бацькі. Тады дон Атавіа кажа, што цяпер ён будзе ёй апірышчам і заменіць бацьку.

Грынкевіч дастаў з заплечніка партытуру: яго асабліва зацікавіў танальны план оперы. Дуэт донны Анны і дона Атавіа напісаны ў рэ міноры, як і тэма Камандора з уверцюры. Прысягаючы помсціць, яны як быццам апелююць да той самай халодна-аб'ектыўнай усясветнай справядлівасці. Гэта танальнасць лёсу, танальнасць Ананкэ.

Ірына тым часам нарэшце ўсцешыла яго адзінай СМС у адказ на цэлы пачак паведамленняў: «Былая вакалістка? Барані нас Бог ад чарговай безгалосай дуры. Будзе разводзіць дзікія мізансцэны і потым казаць: я ж сама вучылася, я ве­даю, што так спяваць зручна!».

Грынкевічу патрэбны быў дыялог, хоць так, хоць на такую тэму. І ён радаваўся, бо зноў злавіў Ірыну, як матылька за крылцы. Ён ад самай першай сустрэчы ведаў, што не здолее яе адпусціць. Тады ён адчуў сябе маньякам-скрыпачом, якому толькі далі патрымаць у руках інструмент старога італьянскага майстра — і тут жа адабралі. Але ж як хацелася граць на ім, як хацелася цешыцца ім, бо інструмент падышоў якраз па руцэ, нібы на ягоную замову зроблены! І Грынкевіч пачаў думаць пра Ірыну, як той маньяк-скрыпач, што таемна ад усіх выношвае дзёрзкі план выкрадання рэдкай скрыпкі.

Першая сустрэча была аднабаковай: Ірына была на сцэне — сярод тых, хто слухаўся ў стажорскую групу, а ён сядзеў у зале — сярод тых, хто прыйшоў шчыра пасцябацца з прэтэндэнтаў. Спявалі будучыя стажоры з аркестрам, акампанаваў ім дырыгент Каршакоў. Былі там, зразумела, і харошыя, і розныя. І вось выйшла дзяўчо, свежае, светлае, пяшчотнае. Грынкевіч, зразумела, за колькі секундаў ацаніў і ладнасць фігуркі, і абаяльнасць аблічча. Але яна ўся была як першы цёплы сакавіцкі дзень, як першая пралеска, як свежы парыў ветрыку, як сонечны зайчык, як першы ў жыцці пацалунак. Галасок яе быў адпаведны: высокае сапрана, звонкае, серабрыстае, невялікае, але вельмі чыстае, як кроплі першага вясновага дажджу. Дый арыю яна спявала адпаведную — са «Снягуркі».

Грынкевіч быў па-мужчынску ўзрушаны, і адначасова гэтае дзяўчо яго нечым кранала. Жарсць і замілаванне. У скрыпача-маньяка, пэўна, таксама дрыжэлі рукі і перасыхала ў горле, калі ён бачыў сваю скрыпку, зробленую нібыта для яго. Ён выйшаў з залы, як толькі вакалістка скончыла выступ. Трэба было рабіць уражанне ўжо за­раз, не адкладаючы справу на потым. На чацвёртым дзясятку звычайна страчваеш імпэт і ўжо не хочаш дамагацца красуняў так, як у дваццаць гадоў, — так ён думаў раней. Але ў выпадку з Ірынай ён гатовы быў пралезці ў замочную шчыліну.

Зрабіць уражанне ў той дзень не ўдалося, бо за кулісамі дзяўчыну чакаў адзін з афіцыйных спонсараў тэатра і прыяцель дырэктара бізнэсмэн Собалеў. Зрэшты, пазней Грынкевіча гэта не спыніла, хутчэй зрабіла хітрэйшым. У стажорскую групу Ірыну ўзялі, — яе і так узялі б з такімі знаёмствамі, але ж трэба было дзеля фармальнасці праслухацца. І, зразумела, для пачатку яна атрымала маленькія партыі ў дзіцячых спектаклях, а Грынкевіч у той сезон быў зусім не ў пашане ў начальства, і яму дасталіся ўсе ранішнікі. Браць дзяўчыну кавалерыйскім наскокам ён не збіраўся, ёй бы такое ў любым выпадку не спадабалася, нават калі б Собалева не існавала ў прыродзе.

І хай сабе ўсе казалі пра яго, што ён асабліва цынічны бабнік, — кепская рэклама таксама рэклама, можа нават эфектыўнейшая за добрую. Трэба сказаць, калі Ірына з'явілася ў тэатры, Грынкевіч неяк непрыкметна пазгортваў свае дробныя інтрыжкі, якія ў яго на той момант вадзіліся, нават спыніў сяброўскі сэкс з Таццянай, тутэйшай салісткай, якая перажывала стрэс ад разводу з мужам. Таму здабыць доказы яго бабніцтва было праблематычна, прынамсі тут, у горадзе N. А прыгоды ў Маскве, куды ён ездзіў ці не кожны тыдзень, Грынкевіч не афішаваў. Ды яму і самому не дужа хацелася глядзець у бок іншых кабет, калі побач быў такі цуд, хай сабе і недасяжны.

З Ірынай ён паводзіўся падкрэслена карэктна, чыста мужчынскія знакі ўвагі старанна перамешваў з прафесійнымі. Калі за разборам партытуры раптам сказаць пра прыгожую блузку ці фрызуру, гэта будзе ўспрымацца як дваццаць пяты кадр, разлічваў ён. Фарсіраваць падзеі было небяспечна яшчэ і праз яе спонсара. Ды яна і сама пачала рабіць невялічкія апаслівыя крокі насустрач. Ягоныя ж позіркі ў бок Ірыны рабіліся такімі, што ад іх можна было атрымаць апёк, калі не адвесці вочы.

Яна ішла да яго, але не так хутка, як хацелася б. Калі ж ён сам спрабаваў скараціць адлегласць, Ірына адскоквала назад. Грынкевіч пачаў думаць, што нічога не выйдзе і гульню трэба спыняць, пакуль не загуляўся да запамарокі. Па адчуваннях гэта нагадвала яму адно вельмі даўняе і вельмі балючае... Там былі іншыя абставіны, але ж знайсці, а потым страціць было б невыносна. Ён не хацеў больш такога паспытаць. Можа і таму, што яна была сапраўднай прыгажуняй, і адмова магла ў дадатак моцна рубануць па самалюбстве.

Тым не менш Грынкевіч перастаў звяртаць на яе ўвагу, пазбягаў і амаль цураўся яе. Тут ён не пралічваў нічога: калі ён вельмі захапляўся жанчынай (такое з ім рэдка, але здаралася), то рабіўся кепскім аналітыкам і не заўсёды мог ацаніць уласныя шанцы на ўзаемнасць. Таму ён проста адышоў убок, каб самому не зрабілася балюча. Але такое ігнараванне раптам дало жаданы вынік: Ірына страціла пільнасць. Яна пачала выпытваць, што ж здарылася і чаму ён так паводзіцца, чаму ён толькі вітаецца, мы ж сябры, і г. д. На гэта дырыгент сказаў, што не можа проста сябраваць з маладой і прыгожай спявачкай. І ён распавёў, як гэта — пачувацца маньякам-скрыпачом, якому ніколі не атрымаць бясцэнны і прыўкрасны ў сваім гучанні інструмент.

— Калі я ведаю, у які дзень і час пабачу цябе ў тэатры, мяне загадзя пачынае ламаць, — сказаў ён. — Я ведаю, што будзе балюча, і ўсё адно чакаю сустрэчы. І так ужо колькі месяцаў запар. Жыццё зрабілася як чорна-белая кінастужка, якую расфарбавалі толькі ў асобных эпізодах. Вось і цяпер такі эпізод, увесь у пяшчотных фарбах, у сонечных бліках. А выйду з гэтага класа — і зноў паўсюль шэрань...

Размова адбывалася ў пустым класе, які Ірына ўзяла, каб распецца перад спектаклем. Яе ў той дзень акурат уводзілі ў «Сільву»: кар'ера ейная імкліва набірала абароты. Спяваць Стасі ў аперэтцы Кальмана было ўсё ж больш адказным, чым выходзіць на сцэну ў дзіцячых операх. Яна хвалявалася перад спектаклем, а тут яшчэ і гэтыя прызнанні. Пэўна ж, яна разумела, што рана ці позна такое ад яго пачуе, але не цяпер, не ў гэты момант. Калі Аляксей дакрануўся даланёю да яе валасоў, яна толькі і здолела прашаптаць: «Не трэба», — але па сутнасці гэта было згодай, і тут да Грынкевіча вярнулася яго ўпэўненасць. Пацалунак быў як спужаная птушка, што ўзмывае кудысьці ў неба.

Ён пайшоў з класа адразу ж, бо сам ужо быў на мяжы шаленства. Цяпер ён перастаў думаць, што гульня зайшла далёка. Ну і што з таго? Ён сказаў праўду пра чорна-белае жыццё. Як яшчэ можна было перажыць гэтыя колькі месяцаў апалы ў тэатры, калі табе паўсюль чыняць перашкоды і ты пачуваешся невядома кім? У гэтыя месяцы ён, засынаючы штовечар, думаў пра ейныя грудзі, ногі, клубы, вочы і рукі, пра ейны смех і голас, пра ейную парфуму ды бразготкі. І гэтыя думкі былі лепшыя за роздумы пра кар'еру, якую на­чальства закопвае ў зямельку і ставіць над ёй крыжык. А што далей?.. Ён з'едзе ў Маскву, гэта вырашана, Ірына застанецца тут са сваім Собалевым, хадзячым тоўстым мяхом, набіткаваным лайном і грашыма. Можа быць, яна таксама, кладучыся пад гэты мех, уяўляе сабе рукі і вусны іншага мужчыны і толькі з гэтай прычыны не вар'яцее?

Ірына была цалкам агаломшаная тым, што здарылася. Яна выйшла на сцэну, і яе ледзь не знялі з ролі Стасі, бо спявачка нічога не магла зрабіць як трэба. Яна нават тэкст забывала, а ў дуэце з Эдвінам накруціла такога, што Кальман у труне перавярнуўся. Грынкевіч, седзячы ў зале, лаяў сябе за тое, што выбраў нязручны момант. Навошта разгойдваць яе, хай сабе жыве як можа, яна няблага ўладкавалася, прыгожыя жанчыны павінны няблага ўладкоўвацца. Яна проста не паспела скурвіцца, каб продаж самой сябе Собалеву стаў для яе натуральнай справай. Ці варта ламаць ёй жыццё?

Пасля гэтага спектакля яны зноў амаль перасталі размаўляць. Грынкевіч проста хадзіў на працу і лічыў дні да заканчэння сезона, бо заставалася зусім мала. Ірына прыходзіла ў тэатр не ў гуморы, і ўсе адзначалі, што яна заўважна змянілася, стала нервовай і нават злоснай. Казалі, што ў дзяўчыны зарана пачынаецца зорная хвароба. Аднойчы яна на вачах ва ўсіх пасварылася са сваім каханкам-алігархам. Гэта выглядала амаль як сцэна з другога акта «Багемы». Грынкевіч быў сведкам гэтай сцэны і сказаў тады, што, напэўна, гэта стомленасць і сіндром канца сезона.

У чэрвені была прэм'ера «Эліксіра кахання». Ірына там спявала Адзіну другім складам, таму яе паставілі адпрацоўваць здачу, каб не напружваць перад прэм'ерай тутэйшую прымадонну Рашэтнікаву. Як ні дзіўна, алігарх у той вечар за ёй не прыехаў: магчыма, выконваў нейкі маральны абавязак перад сваёй жонкай, з якой пакуль афіцыйна не развёўся. Грынкевіч сядзеў у зале на здачы, ён перад гэтым выпіў, і далёка не куфаль піва. Дырыгаваў запрошаны маэстра, потым спек­такль мусілі перадаць Каршакову, тутэйшаму чарговаму. За музыкай Грынкевіч не сачыў, ён глядзеў толькі на Ірыну. У думках ён абкладваў сябе мацюкамі за тое, што паводзіцца з ёй як інтэлігентны імпатэнт, а пачуваецца — як здаровы дзікун, якому трэба колькі разоў на дзень у розных карцінах і позах.

Пасля здачы Ірыну доўга віншавалі за кулісамі і казалі, якая яна малайчына. Дырэктар тады абвясціў, што з наступнага сезона яе са стажорскай групы пераводзіць у салісты, і гэта справа вырашаная. Потым, натуральна, Ірына затрымалася ў грымёрцы адна, бо сышла пераапранацца пазней за ўсіх. Яна прычэсвала валасы, седзячы перад люстэркам, і ўжо збіралася сыходзіць, калі пагрукаўся Грынкевіч. Ён прамовіў глухім голасам дзяжурныя словы віншавання. Дзяўчына аднымі толькі вуснамі, бязгучна прашаптала: «Дзякуй». Яна хацела ўзняцца, схапіць торбачку і бегчы адсюль, пакуль плане­ты яшчэ не змянілі сваіх арбіт, пакуль зоркі не спалілі адна адну, а на Зямлі яшчэ дзейнічаў за­кон прыцягнення.

Ён добра памятаў той момант, як укленчыў перад Ірынай і паклаў ёй галаву на калені.

— Ты што робіш? — з ціхім здзіўленнем прашаптала яна.

А Грынкевіч маўчаў, цалуючы дрыготкія паль­цы, якія перабіралі яго вал асы.

— Я неўзабаве з'еду, — нарэшце сказаў ён. — Але сёння... Хадзем са мной!

Ірына рэзка ўзнялася, страсаючы з сябе насланнё. Аляксей узняўся таксама і злавіў яе за руку, амаль да болю сціскаючы запясце. Яна не ўскрыкнула і не паспрабавала вызваліць руку, толькі замружыла вочы і прыкусіла вусны.

— Я таксоўку выклікаў. Чакаю цябе на вуліцы, на рагу, там, дзе крама.

І ён пайшоў, адпусціўшы яе. Ён чамусьці быў упэўнены, што яна пойдзе за ім, як Эўрыдыка з падземнага свету. Але ў яго не было спакусы азірнуцца.

Донна Анна патрабуе ад дона Атавіа, каб ён прысягнуў знайсці невядомага злачынцу і адпомсціць яму за смерць бацькі. Дон Атавіа кажа: «Клянуся!».

Яму паспакайнела: ад Ірыны прыйшло паведамленне. Калі яна змаўкала і нібыта аддалялася, Грынкевічу пачынала здавацца, што ўсё скончыцца.

«А што ты хацела, сцэна — цяжкі наркотык. Калі не выпадае на яе выходзіць, былыя вакалісты хочуць хоць неяк спрычыніцца да працэсу», — напісаў ён паведамленне ў адказ.

«Я б лепей пайшла месці вуліцы, чым лезці ў тэатр хоць як-небудзь!» — настойвала маладое сапрана.

«Не ўсім шанцуе. Хтосьці застаецца за бортам, нават маючы сапраўдны голас. А хтосьці свядома сыходзіць, нават не безгалосы», — пярэчыў дырыгент, таксама яшчэ малады для сваёй прафесіі, але які на сваім вяку пабачыў болей.

«Я ў гэта не веру!»

«Не будзь гэткім катэгарычным дзяўчом».

Грынкевічу часам падабалася адчуваць розніцу ва ўзросце і ў жыццёвым досведзе. Асабліва з улікам таго, што ў ложку ён мог даць фору не толькі алігарху Собалеву, але і шмат каму з больш маладых і гарачых. Ён цяпер ужо амаль свядома разгойдваў камфартабельны човен Ірыніных адносінаў з заможным і жанатым каханкам. Навошта — ён пакуль не ведаў. Дакладней, не адважваўся пра гэта думаць.

Ірына болей не адказвала. Ён пачакаў з паўгадзіны. Вандроўка ў цягніку была, як заўсёды, нудотнай справай, таму ён вырашыў пазабавіцца тым, што выйшаў праз мабільнік у інтэрнэт. Праверыўшы пошту, ён раптам згадаў, што яму трэба сёе-тое пашукаць. Можа быць, ЯНА будзе недзе ў сацыяльных сетках. Яна мае рэдкае прозвішча, а яшчэ яна любіць чым-небудзь вылучацца. Наўрад ці яна змяніла яго, нават калі пабралася з кімсьці. А можа, і праўда пабралася? Была ж яна два ме­сяцы таму на тым спектаклі з нейкім... Бляклая моль, а не мужык. Стоп!.. А навошта яму гэта праз. о Божухна, ажно восем гадоў... нават восем з паловай!.. Ну, як навошта?.. Цікава проста, што ды як, усё ж нешта яна для яго значыла тады, калі ён быў вельмі маладым і яшчэ спрабаваў жыць сляпымі надзеямі.

Аднак у сацыяльных сетках знайшлася далёка не адзіная Анна Рупель, і ніводзін акаўнт не належаў менавіта ёй. Тым не менш ён праглядзеў усе анкеты. У адной з іх не было фота і даты нараджэння, але астатняе выглядала праўдападобным: жыве ў Санкт-Пецярбургу, перакладчыца, музы­ка і балет сярод захапленняў, замужам, ёсць дач­ка пяці гадоў. Напэўна, гэта і было адказам на пытанне, ці варта рэанімаваць мінулае. Выпадковыя і кароткія сустрэчы з усімі могуць здарыцца, і калі кожную разглядаць як знак, то можна страціць адчуванне рэальнасці.

І ўсё ж яму зрабілася крыху сумна, і ён нават не стаў адказваць на СМС ад Ірыны, якая зноў напісала. Паведамленне было такім, што можна было і не адпісваць. Грынкевіч зноў залез у інтэрнэт і паглядзеў анкету Анны Рупель, па мужу Зайцавай, якая працавала перакладчыцай і мела пяцігадовую дачку.

У анлайне ўбачыў брата, які, відаць, ці то зарана прачнуўся, ці то яшчэ не клаўся спаць, калі ўлічыць розніцу ў часе з яго амерыканскім шта­там. У Віцькі цяпер было магчымае і адно, і дру­гое: у іх ідуць зубы. Як чалавек з багатай фантазіяй, Грынкевіч адразу ўяўляў, што ягоны пляменнік, з якім ён быў знаёмы толькі па фотках, мае нейкую чарадзейную моц. І гэтая моц дазваляе яму завабліваць у хату страшных монстраў, імя якім — зубы. Гэтыя монстры грукаюцца ў вокны і ломяцца ў дзверы, і таму няшчасныя бацькі малечы не могуць заснуць. Можа, і няблага жыць без сям'і і дзяцей.

«Ну дык што, у лістападзе пабачымся?» — запытаўся ён у брата.

«Волька не хоча мяне адпускаць, скандаліць. А калі да бацькі на юбілей не злётаеш, дык там будзе істэрыка».

«Забі».

«На каго?»

«На ўсіх. Але найперш на сваю Вольку. Ужо які тыдзень без цябе пражыве. А з бацькам не чапайся. Ён мне тыдзень таму на цябе скардзіўся. Дуры яму галаву. Абяцай, што гадоў праз пяць, як падзаробіш грошай, вернешся і адчыніш уласную камп'ютарную фірму. Ці ўладкуешся праграмістам у адміністрацыю прэзідэнта. Ці пойдзеш выкладаць ва ўніверсітэт. Ну, яму ж гэта бальсан на раны!»

«Угу. Сыны раз'ехаліся, нават пахаваць не бу­дзе каму. Стаміўся я ад гэтай песні».

«Будзь хітрэйшым».

«Ок. Я на працу, потым як-небудзь пагутарым».

Брат выпаў у афлайн, Грынкевіч таксама вырашыў выбірацца з глабальнага павуціння і не марнаваць болей грошы на мабільніку. Прыйшла СМС ад ведзьмы, як заўсёды звышэратычная. Ён павагаўся і вырашыў не афішаваць гэты свой прыезд. Як толькі ў яго наладзілася з Ірынай, памкненне пабачыцца з Алёнай аслабла. І ён не стаў пісаць, што будзе ў Маскве літаральна праз пару гадзін.

Донна Анна і дон Атавіа сыходзяць.

Сцэна IV

Вуліца. Старадаўняя агароджа багатага дома, насупраць — гатэль. Золак. Дон Джавані і Лепарэла.

Рэчытатыў «Orsu, spicciati presto...».

Грынкевіч лічыў Маскву задужа небяспечным месцам: менавіта ў Маскве ён на кожным рагу напорваўся на даўняга сябра, аднакурсніка ці про­ста харошага чалавека, які марыў з ім і толькі з ім пабухаць. І менавіта ў Маскве Грынкевіч здраджваў свайму прынцыпу «ні кроплі алкаголю за працай». Вялікая Масква была месцам паселішча самотных душ. Прынамсі, гэтак яму здавалася кожны раз, калі ён сюды завітваў. Самотныя душы, што трапілі ў Маскву і грызлі свой кавалачак жыццёвага поспеху, пачуваліся як у Лімбе — камфортна, але журботна. Ён іх на свой капыл шкадаваў. Ці адно называў гэта шкадаваннем.

Ён нікому не мог адмовіць, нават калі адчуваў, што выпівае часта і замнога. Самотныя душы ўвесь час давалі яму зразумець, што памруць, пакуль не пакаштуюць ягонай пячонкі. І Грынкевіч, як той антычны герой-альтруіст, заўсёды быў пэўны — пячонка адрасце. Таму і ўгаворваў з чарговай самотнай і беспрытульнай душой пляшку-другую.

Так прамінуў першы тыдзень гэтай вандроўкі. А сёння яго чакала вельмі адказная п'янка: адна самотная душа хацела не проста разбавіць свае траблы гарэлкай — яна гатовая была даць грошай. Трэба разумець, у якасці кампенсацыі за з'едзеную пячонку. Воўчык, Грынкевічаў аднакурснік яшчэ па музвучэльні, прыехаў сюды і разгарнуў шпаркі бізнэс. Музыка для Воўчыка даўно перайшла ў шэраг салодка-настальгічных успамінаў пра юнацтва, калі ён «сапраўды жыў».

Іх рэдкія сустрэчы заўсёды былі напоўненыя рэтраспекцыямі. З такімі людзьмі ўвесь час пачуваешся нібы ў пральні, куды прыносіш мех вельмі розных анучак. Сюды белае, сюды каляровае, сюды бавоўну, а туды сінтэтыку. Манатонны і нудны занятак — гэтае сартаванне чужых траблаў. Але ж Воўчык так любіў намякаць, што без гэтага душэўнага прання гатовы засіліцца, так часта казаў, што грошы на мастацтва для яго не праблема... Што было больш важкім аргументам — уратаванне ад суіцыду ці атрыманне грошай — Грынкевіч не ведаў, але Воўчыка не пасылаў. Напэўна, ён усё ж гнаў двух зайцаў.

Аляксей быў старэйшым за Воўчыка на два з паловай гады, і, як тады казалі ўсе яго аднакашнікі, няясна што забыў на дырыгенцка-харавым аддзяленні. І праўда, навошта было пасля двух гадоў на музыказнаўчым, дзе ён быў выдатнікам-разумнічкам, забіраць дакументы і перапаступаць у іншую вучэльню, на менш прэстыжны а-ха? Воўчык быў адзіным, каго гэта мала цікавіла.

Воўчык, нявінная правінцыйная душа, з разяўленым ротам назіраў, як Грынкевіч дзеля размінкі пальцаў ганяў складаныя эцюды Шапэна, як ён з аркуша граў любыя харавыя партытуры, з якімі іншыя першакурснікі толькі пачыналі калупацца. Грынкевіч стаў яго каралём і богам, бо рашаў яму задачкі па гармоніі, вучыў курыць і распавядаў, як ездзіў на конкурсы за мяжу ў сваім піяністычным мінулым. А дзяўчаты. Найстарэйшы і найразумнейшы на курсе хлопец, нават калі ён не дужа высокі і ўвогуле не Апалон, адразу робіцца кумірам усіх без вынятку дзяўчат. Воўчык зайздросціў белай зайздрасцю.

Ён заўсёды з ахвотай бег па гарэлку і цыгарэты для старэйшага сябра, калі той раніцай пасля пагулянкі не мог узняцца з ложка. Ён без усялякіх спрэчак сыходзіў невядома куды на ўсю ноч з пакойчыка, які яны здымалі ўдвух, калі ў Грынкевіча было важнае спатканне. Ён частаваў яго пірагамі і сочывам, якія перадавала мама з роднага Рыбінска.

Так яны і прасябравалі, амаль па-сямейнаму, чатыры гады прасябравалі. Потым Воўчыка забралі ў войска, а Грынкевіч паступіў у кансерваторыю. Яшчэ пазней Воўчык прыехаў у Маскву, а Грынкевіч апынуўся ў N.

Лепарэла кажа дону Джавані, што мае да яго важную справу. Узяўшы з гаспадара клятву, што ён не будзе гневацца, лёкай кажа Джавані: сіньёр вядзе непрыстойнае жыццё. Дон Джавані разюшаны, але клятва стрымлівае яго ад таго, каб пабіць лёкая.

У Маскве Воўчыку было тужліва — прынамсі, пра гэта Грынкевіч чуў ад даўняга сябручка пры кожнай сустрэчы. Яму і ў Піцеры нявесела жылося, але ў Піцеры была свая рамантыка. Пасля вучэльні і войска Воўчык не пайшоў па дырыгенцка-харавой каляіне, а ціхенька збочыў на запасны пуць і скіраваўся на сартавальную станцыю. Ён і праўда пачаў у Маскве з разгрузкі вагонаў. Затое цяпер меў фірму «купі-прадай» з раскіданымі па горадзе гандлёвымі пунктамі, машыну, чатырохпакаёвыя апартаменты ў адносна новым доме, жонку і дваіх дзяцей у хаце, а таксама студэнтку на ўтрыманні недзе ў нанятай кватэры. Ён адбыўся як мужык! І пакуль Воўчык быў цвярозы, гэтая адбытасць складала асноўны змест размовы.

Вось і цяпер яны сядзелі ў рэстарацыі на Арбаце, з акна якой быў відаць бронзавы Пушкін з бронзавай жонкай. Графін, у якім афіцыянт прынёс ім пяцьсот грамаў гарэлкі, быў выпіты ўсяго напалову. Воўчык натхнёна расказваў пра перспектывы свайго бізнэсу. Грынкевіч глядзеў на бронзавага Пушкіна і згадваў «Меднага вершніка», а потым адразу — «Каменнага госця».

— Я вось хачу яшчэ адну крамку адчыніць. З бялізнай кітайскай, ну там, станікі розныя, майткі-шмайткі. Мне месца добрае саступаюць у пераходзе, трэба браць, — хваліўся Воўчык.

— За твае планы і іх рэалізацыю! — Грынкевіч кульнуў яшчэ адну стопку гарэлкі і, нават не заядаючы, палез правяраць тэлефон.

Дон Джавані распавядае Лепарэла, чаму прыйшоў сюды: ён захапіўся новай прыгажуняй, і тая адказвае яму ўзаемнасцю. Лепарэла радуецца, бо зможа ўнесці ў каталог яшчэ адно жаночае імя.

Алёна бамбавала яго СМСкамі. Рудая ведзьма сумавала па кожнай пражылцы ягонага самі разумееце чаго. Гэтая дзяўчынка была закаханая ў Яго, вяла з Ім размовы, нават калі Ён быў спакойным і адпачываў пасля працяглага любішча. «Мой жа ж ты харошанькі, напрацаваўся, мой салодзенькі, смачненькі, ружовенькі... Ну адпачні, паляжы ўжо, а потым Алёнка цябе разбудзіць і будзе з табой гуляцца... Праўда ж, каханенькі мой?»

Ён звычайна засынаў пад гэтую наіўна-распусную калыханку і ўжо ў сне гладзіў мяккія натуральна-рудыя валасы: Алёна любіла класці яму галаву на ніз жывата і скручвацца абаранкам побач, як котка. Маленькая, мяккая котка. Котка жыве сваімі вусамі і праз іх спасцігае навакольны свет. Алёна жыла тым, што яна без усялякага манернічання называла — «мая Піздзюлечка». Яна нават на габоі сваім грала прыстойна толькі пасля таго, як Піздзюлечка атрымлівала сваю порцыю радасці. Яна разумела толькі фізіялагічную вобразнасць. Не мела сэнсу казаць ёй на рэпетыцыі: «Сыграй пяшчотна». Лепей было папрасіць: «Сыграй так, як быццам я цябе лёгка цалую ў вусны, пасля таго як добра ад'ябаў». Гэта яна разумела і адразу знаходзіла патрэбны, надзіва дакладны штрых. Грынкевіч не проста так даў граць ёй сола. Між тым Алёна ні ў якім іншым аркестры ці ансамблі прыжыцца не магла і толькі ў яго сапраўды зайграла.

— Давай цяпер вып'ем за цябе, Лёха! — прапанаваў Воўчык і знакам паклікаў гарсона. — Расказвай, што ты там ставіш цяпер?

— «Дона Джавані».

— Ух ты! Уласная пастаноўка! — ускрыкнуў Воўчык, які пачынаў паціху п'янець. — Ну ты малайчына. Зайздрошчу! Я б не змог, не маю я тваёй настырлівасці. Вось ты яшчэ тады ў вучэльні сказаў: «Я буду дырыгентам!». І стаў. І працягваеш гэтую дзялянку араць. А не страшна было з Піцера з'ехаць?

На стале з'явіўся новы графін з паўлітрам гарэлкі. Грынкевіч вырашыў усё ж прытрымаць коні: у тэлефоне ён толькі што ўбачыў СМС ад флейтыста, з якім варта было сёння ўвечары перасекчыся. Флейтысту патэнцыйна цікава пайграць у ягоным аркестры, а ўпускаць прыстойнага музыканта нельга. Дзве траціны папярэднага графіна гарэлкі выжлукціў Воўчык — гэта добра. Але ж да сустрэчы з ім Грынкевіч паспеў выпіць пару куфляў піва. Гэта дрэнна. Уласна, флейтыст таксама хоча пабухаць. Але тады сёння не дабярэшся да Алёны, а яна чакае. Нехта з агульных знаёмых абавязкова закладзе яго дзяўчыне, скажа, што прыехаў у Маскву. Таму трэба зладзіць спатканне, бо пакрыўдзіцца і перастане добра граць.

— Я іншага выйсця не меў, — працягваў Грынкевіч, — я там нікому не быў патрэбны, у тым

Піцеры. Я ж лічы што ў першым пакаленні, мама і тата мне толькі вушы, мазгі ды рукі далі. Ну, мама сама фартэпіяна выкладала, таму проста своечасова заўважыла і за ручку адвяла ў школу. І ўсё. А каб пратэкцыю скласці... Паехаў туды, дзе была праца ў тэатры. Да таго ж я трызніў тэатрам, не хацеў у сімфанічныя аркестры, хоць былі прапановы. Але ў сталіцах я б не напрацаваў столькі рэпертуару, усё ж у N мяне часцей дапускалі да аркестра. Досвед, хоць начальства і п'е кроў.

— Нічога, выправім мы ўсё. Будзе ў цябе свой аркестр тут, з'едзеш ты са сваёй багны. Паставіш свайго «Дона Джавані» і з'едзеш. Ну, давай за гэта вып'ем!

Грынкевіч асцярожна сербануў са свайго кілішка, а Воўчык кульнуў усё, што яму наліў сябра.

Гарэлка ў спалучэнні з раней спажытым півам і страшэнная, як на канец жніўня, задуха пачалі перамагаць. Калі ён проста зараз сыдзе, што ўсё яшчэ будзе добра, у такім стане можна вытрываць і флейтыста, і Алёнку. Але ж Воўчык быў найважнейшым пунктам праграмы, а Воўчык жадаў банкетаваць далей.

— Ды я б таксама мог. — пачаў гандляр кітайскімі майткамі, і Грынкевіч ужо ведаў: зараз будзе рэтраспекцыя. — Я б таксама мог. Ты ж памятаеш, як я вучыўся? І як мяне ў консу забіралі ў Піцеры... І што мяне тады пагнала ў Маскву? Ну вось ты мне скажы: хулі я сюды рваўся?! Я ж яе ненавідзеў так, што аж. І цяпер яе ненавіджу. Тут нікуды не паступіў, у Піцеры спазніўся. Нікуды не паспеў. І вось пагалілі мяне і забралі.

Столькі часу сабаку пад хвост!.. Гэх... Давай яшчэ вып'ем.

Дон Джавані раптам паведамляе, што чуе ў паветры водар жанчыны. Незнаёмка, якая, мабыць, прыехала здалёк і хоча спыніцца ў гатэлі. Здаецца, яна прыгожая... Джавані зноў захапіўся. Ён разам з Лепарэла адыходзіць убок, каб паназіраць за гэтай загадкавай красуняй.

Грынкевіч, які трымаў гук у тэлефоне выключаным, раптам заўважыў прапушчаны званок ад Алёны. Ён хацеў перазваніць ёй адразу, але Воўчык яго б не зразумеў. Воўчык набліжаўся да кульмінацыі сваёй гісторыі, якую Грынкевіч чуў шмат разоў. Аляксей дакладна ведаў, што калі б Воўчык лепей вучыў гармонію ды лепей займаўся па фартэпіяна, то не забралі б яго ў войска. І ніхто Воўчыка не чакаў у Піцерскай консе, хоць сябра і спадзяваўся, што «хлопца заўсёды возьмуць». І ехаць трэба было ў той самы N ці яшчэ куды. Але Воўчык вырашыў рызыкнуць на сваю дупу і прарвацца ў Маскву, якой цяпер не любіць. Масква адрыгнула яго музычныя амбіцыі, але лёгка перастрававала Воўчыка-бізнэсмэна.

— Ты гэта. Не адставай, — з папрокам прамовіў Воўчык, заўважыўшы манеўры былога аднакурсніка. — Сядзіш тут, як Грышка Атрэп'еў. Сёння я гуляю. Ведаеш, Лёша, мне ж няма з кім пабухаць, апроч цябе. Нажэрціся — гэта адно, а вось каб пагаварыць. Тут жа ж хто? — быдла вакол мяне. Нават гэтая курвачка, якой я грошы падкідваю ды хату здымаю. Ты думаеш, яе нешта ў гэтым жыцці цікавіць? Яна ж ніводнага разу не была ў канцэртнай зале, у тэатры... Жонка... Жонка кажа, што яна дзецьмі мусіць займацца, ёй не да мастацтва. А я, значыцца, мушу зарабляць грошы, каб усё гэтае кодла ўтрымліваць. Ніколі не жаніся, Лёха! Бабы робяць з нас цяглавых канёў, а без баб. Без баб мы. Ну гэтыя. Коні з крыламі!..

— Пегасы. Прабач. — сказаў Грынкевіч, які зноў заўважыў званок на тэлефоне.

Яго выклікалі і ён дакладна ведаў, што гэта зноў звоніць Алёна. Ігнорыць не мела сэнсу. Ён узняўся з-за стала, адышоў убок і адказаў інтымным шэптам:

— Ну што, мая Піздзюлечка?

— Хто я?!

Сцэна V

Тыя ж самыя і донна Эльвіра.

№ 3: Арыя «Ah, che mi dici mai...».

— Што ты сказаў?! Ану паўтары!

Грынкевіч у гэты момант пачуваўся так, быццам у яго сярод спектакля трэснулі штаны ў са­мым заўважным і цікавым месцы. У першую се­кунду ён стаяў агаломшаны і не мог зразумець, што адбываецца. Ён спалохана зірнуў на манітор тэлефона, а там было чаго палохацца: МАША.

Вельмі лёгка размаўляць з жанчынай, калі ты вызначыўся, патрэбная яна табе на штосьці ці не, а калі патрэбная, дык на што менавіта. З Машай ён на гэты конт не вызначыўся. Дакладней, яму трэба было вызначацца вось проста зараз, бо жыццёвыя планы рэзка мяняліся. Маша ў тыя планы не надта трапляла, а калі шчыра, дык не трапляла зусім. Але ён два месяцы таму зрабіў глупства, страшэннае глупства.

— Казюлечка мая. — выціснуў ён з сябе першае, што прыйшло да галавы.

— Гэта што яшчэ за пяшчота такая? — з недаверам, але ўжо з меншым раздражненнем запыталася Маша. — Грынкевіч, ты зноў п'яны?

— Ну, не зусім, ёсць крыху, — адказаў Грынкевіч, адчуваючы, што Маша не прасякла яго лажу.

Ніколі не кажыце «ніколі». Ніколі не размаўляйце з невядомымі. Ніколі не спіце з былымі.

Дон Джавані і Лепарэла назіраюць здалёк за дамай, у якой пакуль што не пазнаюць донны Эльвіры. Тая амаль у тэатральнай манеры скардзіцца на свой лёс. Яна хоча ведаць, дзе гэты нягоднік, які пакінуў яе.

Іх з Машай драматычная гісторыя пачалася ажно дванаццаць гадоў таму. Грынкевіч толькі паступіў у кансерваторыю, але ў вучэльню да бы­лых педагогаў усё яшчэ забягаў. Дый не толькі да былых педагогаў: між справай ён рабіў агледзіны першакурсніц. Вось і заўважыў Машу — яна была са свежага набору вакалістак. Калі б Грынкевіч меў здольнасць прадказваць будучыню, ён бы не стаў распускаць перад ёй хвост. Але ж тады яна была смуглявай цемнавокай лялечкай з Краснадарскага краю, побач з якой нават оперная зорка Нятрэбка выглядала бляклавата, як мачысіна дачка побач з Папялушкай на балі. Завязаўся доўгайгральны раман, які Маша лічыла грамадзянскім шлюбам, а Грынкевіч — свабоднымі адносінамі, шчасліва прыпыненымі два гады таму і потым фатальным чынам адноўленымі.

Калі б Грынкевіч ведаў, дзе спатыкнецца, то абышоў бы тое месца. Не застаўся б начаваць у

Машы пасля нядаўняга паходу ў канцэртную залу Чайкоўскага, дзе давалі «Дона Джавані» з запрошанымі зоркамі. Гэта было якраз пару месяцаў таму, калі ён сустрэў Анну. Гэта было 28 чэрвеня, калі зусім дакладна. Анна, як і раней, міла з ім паплявузгала, нібы яны не бачыліся самае большае тыдзень, сказала, як яна ўпадабала Кермес, і сышла, а дакладней, знікла. Знікла разам з тым бляклым, як моль, мужыком, сумным, як веснавы снег на гарадскіх ходніках, перамяшаны з соллю і пяском. Грынкевіч быў амаль спаралізаваны гэтай сустрэчай, і калі раптам да яго падышла Маша і кранула за руку, ён не ўсвядоміў усёй фатальнасці гэтай сустрэчы.

На бяду Грынкевіча, Маша была без хоць якога мужыка. Але яна надта добра выглядала і надта ўжо міла з ім паводзілася. Яны разам выйшлі з канцэртнай залы і сталі ля помніка Маякоўскаму. Завязалася досыць прыязная гутарка. Спёка ў тыя дні стаяла пякельная, нават познім вечарам у Маскве было горача. Ісці ў сваю прасмажаную сонцам камуналку на Малой Дзімітраўцы, якую ён не здаваў кватарантам, бо часта сюды наязджаў, Грынкевіч не хацеў. Тут было зусім блізка, а яму хацелася перачакаць хаця б гадзіны дзве, пакуль спёка хоць крыху спадзе. Яны пайшлі з Машай гуляць па горадзе, і размова ў часе шпацыру была мірная, быццам два гады таму не было ў іх скандальнага развітання, быццам не рабіла Маша ніякіх дурасцяў і быццам ён тады не ўдарыў яе пры людзях — у прысутнасці ўсёй трупы і ўсяго аркестра N-скай оперы. Пасля гэтага Маша з'ехала ў Маскву і ажно два гады Грынкевіч нічога пра яе не чуў.

Яму падалося, што Маша нарэшце стала дарослай і незалежнай ад свайго паўднёвага тэмпераменту. Да таго ж ён па-ранейшаму пачуваўся вінаватым, бо, можа быць, яна б так не паводзілася, калі б ён не развязаў вайну яшчэ ў юнацтве. Яна любіла паўтараць банальную фразу: «Ты зламаў мне жыццё!». І самае жахлівае было ў тым, што Маша часткова мела рацыю.

Ён быў першым і па-сапраўднаму адзіным, хоць, вядома ж, за два гады растання Маша рабіла нейкія няўцямныя сэксуальныя спробы з іншымі кавалерамі. У той задушны вечар, пасля спектак­ля ў канцэртнай зале Чайкоўскага, яна так і ска­зала: «Папросту не ўяўляю сябе з кімсьці яшчэ. Можаш лічыць гэта своеасаблівай вернасцю. Ці дурасцю. Але я цябе кахаю, Грынкевіч».

Дон Джавані падаерэпліку: гэтая бядачка яўна пакінутая сваім каханкам, трэба яе суцешыць.

Маша падавалася больш разважлівай і спакойнай, ейныя немалыя грудзі і пышныя клубы надта ўжо апетытна выглядалі ў летняй ільняной сукенцы, яна прызналася ў каханні. У Грынкевіча толькі што адбылася шалёная ноч з Ірынай, і тая сказала, што не варта паўтараць, пагатоў ён з'язджае. Гэта добра, што ён з'язджае, так лепей для іх абоіх. Сезон заканчваўся, наперадзе быў аплачаны адпачынак, а потым абхадны ліст, разлік і — бывай здаровы, горад N. Грынкевіч яшчэ не перабраўся ў Маскву, але яе варта было паціху абжываць ужо цяпер. У Маскве ёсць сякоетакое, але ўсё-ткі ўласнае жытло з перспектывай адсялення ў асобную кватэру, ёсць амаль сабраны ўласны аркестр, ёсць ідэі, як пракарміцца, пакуль не раскруцішся. Чаму б не мець у Маскве яшчэ і афіцыйную кабету, на якую ў ложку ён за столькі гадоў не скардзіўся і з якой не сорамна на людзі выбрацца? Грынкевіч у той вечар, зразумела, пайшоў праводзіць Машу дадому, а яна, ведама ж, запрасіла ў госці на каву. Так і адбыўся рэнесанс.

А потым ён паехаў у N сабраць рэчы і атрымаць разлік. І там яму прапанавалі застацца і далі пастаноўку. Таму засваенне Масквы адкладалася сама меней на год. На гэты год трэба было неяк іначай планаваць жыццё.

Але Маша не ўмела планаваць толькі на год. Ёй трэба было планаваць жыццё і адносіны сама меней на пяцігодку, як савецкую эканоміку. Яна зноў, як у былыя часы, стала выкладваць перад Грынкевічам увесь свой сацыяльна-псіхалагічны анамнез. Кубанскія казакі, мама-камсорг, татавыпівоха і цётка, якая з'ехала з глузду на глебе праваслаўя, — зноў давялося пакаштаваць гэтай грымучай сумесі. Маша званіла штодня, кантралявала кожны ягоны крок і ўсё цікавілася, калі ён падпіша абхадны ліст. Маша віла гняздо. Ці лата­ла старую клетку, якую Грынкевіч здолеў разламаць два гады таму.

І вось цяпер яна заспела яго сваім званком у рэстарацыі, дзе ён паціху нажыраўся з Воўчыкам і адкуль думаў пашыбаваць да Алёны.

— Ты станеш алкаголікам у сваім N! — пачала Маша сваю прамову. — Я ўяўляю сабе, што там адбываецца: зноў Мішэль, зноў твая любімая духавая секцыя.

— Машааааа! — паспрабаваў спыніць яе Грынкевіч.

Маша мела адметнасць: яна была прыроджаным прамоўцам. Калі яна прыехала ў Піцер, то ніхто не заўважаў у яе нават прыкметаў паўднёвага акцэнту, які часам бывае ў ейных землякоў. А калі яе нешта раздражняла, яна пачынала казаць падкрэслена правільнымі фразамі. Адна толькі гэтая правільная будова сказаў была здольная давесці да вар'ятні каго хочаш.

— Ты звольніўся?

— Чаму цябе гэта так турбуе?

— Дзіўнае пытанне! Мы вырашылі жыць ра­зам, мы думалі пра сумесны адпачынак у верасні. Мне падаецца, я маю права ведаць, дзе ты знаходзішся і што маеш рабіць. Мая праца не дазваляе мне зрывацца з месца ў любы момант. Адпачынкі плануюцца за год наперад. У адрозненне ад мяне, ты маеш адносна вольны графік. Прынамсі, ты мяркуеш так жыць у Маскве. Я не хачу ўтручацца ў тваю працу, але я хачу ведаць: калі?

Донна Эльвіра зноў паўтарае, як ёй хочацца ведаць, дзе гэты нягоднік, і як яна хоча яму адпомсціць за свае крыўды. «Бядачка, бядачка!» — кажа дон Джавані, услухоўваючыся ў яе рэплікі.

Заўтра на тую пару, калі рак паляціць з вады ўгару, хацелася сказаць Грынкевічу, але ён не стаў грубіць. Зрэшты, з гэтым усё ж трэба было канчаць, зараз жа. І ніякіх сантыментаў.

— Маша, я не звальняюся. Мне пастаноўку далі.

Яна змоўкла. Калі чалавек ейнага тэмпераменту маўчыць, гэта заўсёды падазрона і небяспечна. Маўчала яна доўга, ажно з паўхвіліны. Грынкевічу падалося, што гэта праблемы сувязі, і ён прамовіў:

— Алё!

— Я тут, — адгукнулася Маша тым самым падазрона спакойным тонам і працягнула: — Значыцца, мы вырашылі ўкараніцца на цёплай балоцістай глебе. Нас задавальняе танная і аблезлая, нанятая тэатрам кватэра. Мы шчаслівыя, бо маем заробак ажно ў пятнаццаць тысячаў рублёў і падзарабляем яшчэ ў некалькіх месцах. І гэтыя хал­туры мы яшчэ пускаем на кадаванне тубістаў, каб яны хадзілі на рэпетыцыі ў нармальным стане. А самі паціху співаемся з валтарністамі і трубачамі. Як мысліш, ці скінуцца яны, каб потым лекаваць цябе? Хоць бы на танометр скінуліся, ці што, у цябе ж ціск скача.

Маша імкліва ішла на крэшчэнда. Грынкевіч, як сапраўдны дырыгент, ведаў на памяць усю партытуру ейных эмоцый. Ён папросту чакаў моманту, калі можна паказаць, каб яна спынілася. Але Маша заўсёды была няўважлівай і за ягонымі жэстамі не сачыла:

— Але што там піва і гарэлка, гэта не галоўная наша забава. У тэатры багаты асартымент патрахушак! Віяланчэлісткі, дзяўчаты з кардэбалета — я памятаю, якія ты рабіў падтрымкі. Грынкевіч, я не раўную цябе. Калісьці раўнавала, а цяпер мне ўсё адно. Але мне шкада, што ты самога сябе зарываеш у гэты гной. Ты дэградуеш у асабістым развіцці, у духоўным развіцці. Я памятаю, што слова «духоўны» ты лічыш лаянкавым, але мне балюча ўсё гэта назіраць!!! Мне падалося, што ў чэрвені былі нейкія пробліскі. А цяпер зноў.

— Маша. золатка. ідзі нахуй.

Маша змоўкла, а Грынкевіч націснуў на тэлефоне кнопку, каб адрубіць размову. Ён ведаў, што пасля першага шоку Маша зноў будзе даставаць яго званкамі і што яе трэба паслядоўна ігнараваць. Спачатку яна дастане званкамі ўсіх сваіх сябровак, каб яны параілі, што рабіць, а праз колькі гадзін возьмецца за яго. Але ён даў ёй зразумець: новы рэнесанс праваліўся, ніякага вяртання ў адрэстаўраваную клетку быць не можа. І няхай хоць са спадніцы выскачыць.

Аднак Маша ўмела вынесці мазгі. Пры гэтым яна іх не проста выносіла, яна іх выцягвала звіліну за звілінай, змотваючы гэтыя звіліны ў клубок. І рабіла ўсю працэдуру без анестэзіі. Грынкевіч вярнуўся за стол у такім стане, быццам яго гадзіны паўтары разам распякалі дырэктар і галоўны. Ён забыўся пра тое, што яго яшчэ чакае флейтыст, і залпам выпіў кілішак гарэлкі. А праз некалькі хвілінаў — яшчэ адзін.

— А можна было б яшчэ і хор сабраць. — мроіў Воўчык. — Я б мог.

— Спяваць там? — насцярожана запытаўся Грынкевіч.

Хацелася спадзявацца, што гэта п'янае трызненне. Воўчыку тым часам патэлефанавалі наконт нейкіх банкаўскіх справаў, і гэта крыху рассеяла ягоную ўвагу. Была амаль восьмая вечара. Грынкевіч адчуў, што яго ўсё ж развозіць. Нажэрціся проста зараз жа. Д'ябал з ім, з тым флейтыстам, іншым разам можна пагутарыць, напрыклад заўтра. А на сёння хопіць ужо чужых траблаў.

«Ты дэградуеш.» Сучка. Сама сядзіць на тэлефоне ў нейкай турыстычнай канторы, — грошы яна, блін, зарабляе. Імкліва развіваецца. Збірае на іпатэку — мэту сабе паставіла. Харошая дзевачка, правільная. Дык якога чэлеса яна ўчапілася за яго, нехарошага і няправільнага Грынкевіча?!

На стале з'явіўся ўжо трэці за гэты вечар графін з гарэлкай. Грынкевіч даслаў СМС флейтысту: маўляў, выбачайце, але сёння важныя справы. Нельга прыходзіць на сустрэчу са сваім патэнцыйным салістам добра паддатым — у такім стане можна сыходзіць з гэтай сустрэчы. Можна нават адпаўзаць. Але прыходзіць трэба ў людскім выглядзе.

Графін спустошваўся, настрой уздымаўся. Ён думаў цяпер пра Алёну.

Дон Джавані звяртаецца да донны Эльвіры, спрабуе завязаць размову.

І яго ўжо не страшыла тое, што казаў яму Воўчык. А той развіваў страшныя, аб'ектыўна страшныя ідэі:

— А ты ведаеш, я ўсё ж думаю пра вяртанне ў прафесію. Можа, мне пайсці куды рэгентстваваць?.. Памятаеш, я ж хлопчыкам у манастыр хацеў сысці. Чыстым быў такім. — казаў Воўчык, праводзячы вачыма даўганогую афіцыянтку, можа быць, нават студэнтку тэатральнага інстытута. — Не, нельга мне ў храм. Я лепей буду браць прыватныя заняткі. А потым мы з табой будзем разам працаваць. Як мысліш?

Грынкевіч ледзьве не праглынуў костку ад рыбы, якой ён заядаў новую чарку, — кончыць трэці графін было гэтым вечарам справай гонару. Законы дыпламатыі вымагалі казаць: так, Вова, мы з табой такую праграму забацаем, што заябіся. Але ад гэтай задухі, якую не перамагаў нават кандыцыянер, ды ад немалой дозы алкаголю ён пераставаў быць дыпламатам.

— Вова. Ты за дванаццаць гадоў ужо забыўся, як элементарна сетку паказваць.

— Ніхуя! — закіпаў Воўчык. — Я ў войску па музычнай частцы пайшоў, хорам кіраваў! Ты думаеш, ты адзін у свеце такі разумны?

— Нічога я не думаю. Колькі мы з табой камунікуем пасля пярэрвы? Трэці год. Ты мне пры кожнай сустрэчы кажаш, што пойдзеш спяваць у хор «для душы» і згадаеш пра дырыгаванне. І што? Я за гэты час паспеў скончыць аспірантуру, а ты ўсё дэкларуеш намеры. А дзеянні твае дзе?

Воўчык асёкся: гэтага ў сцэнары не было, ён такога не замаўляў. Ён ангажаваў Грынкевіча ў сваю клаку, ён не прасіў аб'ектыўнай і справядлівай рэцэнзіі.

— Дзеянні мае, Лёша, у хаце спаць кладуцца. Я двух пацаноў задзелаў, Лёша, пакуль твае блядзі ад цябе спароны рабілі. А яшчэ на мяне паўсотні чалавек па Маскве працуюць, я ім грошы плачу, можна сказаць — кармлю іх. А ты — так, пустазелле. Жывеш за кошт такіх, як я, а яшчэ падаткі на цябе трацяць. Пайдзі сам на сябе зарабі спачатку, а потым вучы мяне!

— Ну ўсё, досыць!

Грынкевіч рэзка ўзняўся з-за стала. Машынальна дастаў з кішэні дзве тысячныя купюры і кінуў на стол. Гэтага павінна хапіць. Потым узяў заплечнік і рушыў да выйсця. Ногі не надта яго слухаліся. Ён зноў пакорпаўся ў кішэні і знайшоў там пачак цыгарэт. Воўчык спрабаваў яго спыніць. Ужо на парозе рэстарацыі Грынкевіч пачуў: «Ды пачакай ты, псіх!». Але ён паскорыў хаду і пайшоў прэч.

Рэчытатыў «Chi e la? — Stelle! Che vedo!».

Дон Джавані і Лепарэла нарэшце пазнаюць дон­ну Эльвіру. Яны агаломшаныя.

Ён ішоў па вуліцы і ўсё не мог знайсці запальнічку, а курыць хацелася страшэнна. Воўчык, вядома ж, праспіцца і заўтра ці пазней будзе тэлефанаваць з прабачэннямі — не першы раз у жыцці пасраліся праз такую дурасць. Але Грынкевіч упершыню задаў сабе пытанне: а ці варта браць у такога грошы, нават на святую справу? Варта, не варта. Скрыпач мае адну толькі скрыпку, тэнар мае адзін толькі голас, піяніст мае толькі свае рукі, якія ўвесь час трэба прыстасоўваць да роз­ных раяляў. Дырыгент мае толькі аркестр, і калі ён яго страчвае, то перастае быць дырыгентам. А гэта некалькі дзясяткаў чалавек, якім таксама трэба граць музыку і нешта есці. І цяпер ён, дырыгент толькі што створанага аркестра, можа пазбавіць іх базы для рэпетыцый, якую браўся праплаціць Воўчык. Ну былы склад, ну ў чорта на рагах, ну з ацяпленнем трэба нешта вырашыць, але ж сталае месца. За адзін год можна шмат зрабіць, а потым сказаць ціхае «ад'ё» гораду N разам з тамтэйшай операй.

Можа, мама мела рацыю, можа, і не варта было з такім характарам кідаць піянізм? Быў бы неблагім коўчам. Прыстасоўваць рукі да розных інструментаў лягчэй, чым уласную душу — да самых розных чалавечых бздураў.

Надзіва цвярозая думка для нецвярозага чалавека!

Ён нечакана злавіў сябе на яшчэ адным інсайце: усе яго варушэнні ў Маскве вакол аркестра цяпер сталі нейкімі млявымі, як быццам яму гэта ўжо і не трэба зусім. Мазгі разумелі, што свой аркестр — гэта нешта важнае і перспектыўнае, справа жыцця, доўгі, але цікавы шлях. І ён хоча мець свой аркестр, але, магчыма, не ў Маскве, або ў Маскве, але не так хутка. Зрэшты, ён быў бы шчаслівы, калі б нейкі ўнутраны голас загадаў яму кідаць зараз жа ўсе гэтыя арганізацыйныя справы і сядаць за партытуру «Дона Джавані». Раней ён нібыта зазіраў у будучыню і бачыў там сябе старэйшым — ужо напалову сівым, з заўважнымі зморшчынамі — абавязкова ў атачэнні сваіх музыкантаў, дзе-небудзь у Еўропе на гастролях. Цяпер ён бачыў сябе толькі на прэм'еры «Дона Джавані», а далей была сценка без дзвярэй і вокнаў. Далей нічога не было. Чаму так? Яму гэта таксама было зразумела, чыста інтуітыўна зразумела. Але прызнацца сабе ў пэўных рэчах ён не мог ні ў цвярозым, ні ў п'яным стане.

Запальнічка была ў заплечніку. Зрабіўшы пер­шую зацяжку, Грынкевіч адразу пачуўся лягчэй. Разам з запальнічкай ён выцягнуў з вонкавай кішэнькі пачак «Дырола», на будучыню. Усё ж вар­та хоць крыху пах заглушыць, раптам мянты дачэпяцца ў метро. Дый увогуле — спатканне з дамай.

Алёна жыла ў раёне «Войкаўскай» — каб трапіць туды, варта было ісці або да бліжэйшай «Арбацкай» і потым рабіць перасадку, або пайсці далей, да «Тэатральнай» і адтуль ужо каціць напрасткі. Яго хістала ад гарэлкі, спёкі і адрэналіну пасля сваркі з Воўчыкам. У такім стане могуць увогуле не пусціць у метро, нафіг трэба. А шпацыр верне яму каардынацыю рухаў. Таму Грынкевіч пайшоў да «Тэатральнай», перад тым набраўшы Алёну і папярэдзіўшы, што будзе праз гадзіну-паўтары. Добра, што Алёна існуе ў гэтым свеце. Перад ёй не трэба распускаць хвост, як тая пава, — яна заўсёды прыме яго п'яным павіянам. Ёй усё адно, колькі ён зарабляе, колькі выпівае, каго яшчэ, апроч яе, трахае.

Алёна — яна асаблівая. Сэкс з ёй уяўляўся гэтулькі ж натуральна-прыемнай справай, як цёплы душ. Сэкс з поўнай адключкай мазгоў. Сэкс, у якім няма ніякай камунікацыі, апроч камунікацыі целаў. Сэкс першабытных людзей, без адмысловых рытуалаў. Сэкс сапраўдны. Сэкс, абумоўлены адзіным жаданнем — паябацца. І больш нічога. А потым — проста жывёльнае цяпло. Піздзюлечка.

Донна Эльвіра адразу накідваецца на дона Джавані з папрокамі і абразамі. Джавані спрабуе яе супакоіць, але дарма.

Ён сеў у метро і без прыгодаў даехаў да «Войкаўскай». Можна было заскочыць у трамвай, але ў п'яным выглядзе Грынкевіч мог зачапіцца з пасажырамі, ён ведаў за сабой такую асаблівасць, бо з дзяцінства не любіў наземны грамадскі транспарт, у яго там псаваўся настрой. Яго прысутнасць у трамваі можа стаць недарэчнай, быццам ён не чалавек, а які-небудзь кот Бегемот. Ён зноў пайшоў пешшу, балазе было недалёка, хвілінаў можа пятнаццаць-дваццаць. Алёна здымала хрушчоўку на Копцеўскай разам з яшчэ дзвюма дзяўчатамі. На шляху да ейнага жытла Грынкевіч набыў пляшку марціні б'янка, бо яна прасіла. Марціні і тэтрапак з грэйпфрутавым сокам — гламурнае пітво бедных. Грынкевіч падумаў, што ўсё адно не будзе піць з ёй за кампанію, яна і сама ўправіцца. Паездка ў метро і пешы шпацыр крыху яго развеялі. Прынамсі, цяпер ён смакаваў наперад спатканне з ёй.

Пазваніў у дамафон — яму адчынілі. Ён узняўся на пяты паверх — дзяўчына ўжо чакала, стоячы на парозе. Вечна ўскудлачаныя рудыя валасы, твар, рукі і плечы ў рабацінні. Уся нават звонку такая мяккая, маленькая, са сціплымі формамі, але мяккая. Алёна сустракала госця ў чорнай маечцы на тонкіх брэтэльках і ў ружовых кратчатых шорціках — сэксуальнахатняя, як котка.

— Ну прывітанне, піздзюлечка мая, — сказаў ён і абняў яе.

Яна абхапіла яго шыю рукамі і нагадала яму, што такое сапраўдны французскі пацалунак.

Алёна была вельмі маленькага росту, таму нават прыўздымалася на дыбачкі, калі цалавалася з ім. Грынкевічу гэта было нязвыкла — пачувацца нагэтулькі высокім і моцным побач з жанчынай. Часам ён думаў, што такім чынам Алёна яго дадаткова заводзіла. Не перарываючы пацалунак, яны ўвайшлі ў кватэру. Толькі калі дзвярны за­мок аўтаматычна шчоўкнуў, Алёна апрытомнела і адсунулася ад Грынкевіча.

Яна шчабятала нешта прыемнае сваім тоненькім і ціхім галаском. Дзяўчаты-студэнткі, з якімі яна здымае гэтую кватэру, яшчэ не прыехалі з летніх вакацыяў, таму яна тут сама сабе гаспадыня. Грынкевіч прайшоў у пакой, які лічыўся Алёніным. Тут на падлозе, пакрытай тонкім слоем пылу, валяліся джынсы, абгрызак ад яблыка, талля карт, на якіх Алёна, відаць, захацела паваражыць на караля сэрцаў. А яшчэ па падлозе былі раскіданыя ноты, вельмі шмат розных нот, «Адзінаццаць хвілінаў» Каэльё, чорны станік і белая блузка, заколка, дэзадарант «Рэксона» і цацачны мядзведзік. Госць, спрабуючы знайсці сабе месца ў гэтым пакоі, ледзве не наступіў на трысцінку ад габоя. Сам інструмент валяўся на засланым, але не прыбраным ложку. Яшчэ на гэтым ложку валяліся ноты, талерка з недаедзеным вінаградам і крэм «Бархатные ручки». Котка Шэйла, такая ж кудлатая і рудая, як ейная гаспадыня, драмала тут жа. Яна расплюшчыла бурштынавыя вочы і абсалютна флегматычна зірнула на прыхадня: котка ўжо ведала, што зараз яе адсюль пагоняць. Але Грынкевіч пакуль не стаў чапаць звяругі, толькі машынальна пачухаў яе за вухам. Кончык коткінага носа быў такога ж коле­ру, як Алёніны смочкі.

Ён не стаў чакаць і пайшоў на кухню, дзе Алёна была ў вобразе гаспадыні. Яна ўжо адкаркавала марціні. Грынкевіч сеў на зэдлік і патрабавальна абхапіў яе рукамі за талію ззаду.

— Нецярплівы які. — салодка муркнула дзяўчына і крутанула клубамі, вызваляючыся.

Грынкевіч, каб нечым сябе заняць, выпіў налітага для яго ў шклянку марціні. Аднак Алёнчына дупка займала яго болей. Ён зноў злавіў яе адной рукой, а іншай расшпіліў свой прарэх. Затым рэзкім рухам сцягнуў дзявочыя ружовыя шорцікі разам з тым, што ў Алёны звалася майткамі. Яна ўжо не супраціўлялася, толькі задаволена муркацела, падскокваючы ў яго на каленях.

Ён зноў адчуў, што яго рубіць ад алкаголю, калі яны абое апынуліся на кухоннай падлозе. Любішча ў такім стане магло перавысіць модны ліміт у адзінаццаць хвілінаў і ператварыцца ў нешта няспыннае. Але ж дзяўчына пачала імпэтна завываць, і такое гукавое суправаджэнне яго прышпорыла. Алёнка ўскрыквала, сутаргава сціскалася, а по­тым зноў рабілася мяккай, як без адзінай косткі. Калі ён нарэшце адчуў набліжэнне фіналу, дык павярнуў яе тварам да сябе. Яна ляжала на падлозе раскінуўшы рукі, з позіркам, як пасля траўкі. Яна была цалкам шчаслівая, знясіленая і болей не магла дапамагчы яму. Коду ён дапісаў сам.

— Хух. — выдыхнуў Грынкевіч, зашпільваючы прарэх. — Ну ты сёння адпальваеш, дзевачка.

Яна моўчкі ўзнялася і пайшла, хістаючыся, у лазенку, быццам выпіла сёння болей за яго. А ён машынальна скурыў цыгарэту, а пасля скіраваўся ў пакой. Там ён сагнаў з ложка котку, паклаў габой на крэсла, скінуў ноты і талерку з вінаградам на падлогу і амаль адразу ж заснуў, слухаючы, як шуміць вада ў лазенцы.

Спаў ён хоць зубы выберы, і прачнуўся аж пад ранак. Алёны, як ні дзіўна, побач не было, можа, курыла на гаўбцы. Грынкевіч заўважыў, што нават не распрануўся. Ён не ведаў, як цяпер выходзіць на вуліцу, бо ўжо амаль суткі не быў пад душам, а цягам гэтых сутак ён шмат пабегаў па гарачай Маскве, выпіў літр піва, болей за паўлітра гарэлкі, каўтнуў марціні і спусціў жменьку спермы. Пах перагару, нямытага цела і нясвежых шкарпэтак стаяў, нават нягледзячы на расчыненае акно.

Была яшчэ ноч, толькі-толькі бралася на святло. Наведаўшы прыбіральню і скурыўшы на кухні амаль рытуальную ранішнюю цыгарэту, Грынкевіч усё ж падумаў пра лазенку, каб нейкім чынам уратаваць становішча.

Душ вярнуў яго да жыцця, якое зноў падавалася амаль цудоўным. Праўда, крыху гудзела галава, але не смяротна. Яму захацелася кавы і Алёнчынай пяшчоты. Не, спачатку ўсё ж пяшчоты, а потым можна і кавы.

Донна Эльвіра працягвае папракаць дона Джавані. Яна прыгадвае, як Джавані таемна прабраўся ў яе дом, спакусіў яе, затлуміў ёй розум ілжывымі клятвамі. Ён разбіў сэрца жанчыны: абяцаў ажаніцца, а праз тры дні ўцёк з Бургаса. Ах, як шалёна яна яго кахала!

Ён знайшоў дзяўчыну ў пакоі. Яна сядзела ў вялікім фатэлі перад тэлевізарам і шчоўкала на пульце каналы, хоць выбар у такі час быў небагаты. На Грынкевіча яна нават не зірнула, калі ён увайшоў, заматаўшыся дзеля прыстойнасці ручніком.

Грынкевіч апусціўся на канапу непадалёк ад Алёнчынага фатэля. Яна была ў караценькім халаціку і сядзела падабраўшы пад сябе ногі. Зранку выгляд дзявочых сцёгнаў асабліва хвалюе.

— Хадзі сюды, — паклікаў ён. — Кіця-кіцякіця.

— Мне і тут добра, — нават не адказала, але агрызнулася Алёна.

Яму зараз менш за ўсё хацелася высвятляць, што здарылася. Ён узняўся і падышоў да яе, скідваючы ручнік.

— Адыдзіся! — ужо раздражнёна рыкнула яна. — Ты мне тэлевізар засціш.

Гэта ўжо было сур'ёзна. Грынкевіч пачаў перабіраць у галаве багатую картатэку жаночых бздураў, каб паводле сімптомаў зразумець, што адбываецца.

— А ты ж мне пісала: «Сумую па кожнай пражылцы твайго.» І па чым гэта ты сумавала?

Найхутчэй за ўсё, гэта былі месячныя, але тое, чаго ён зараз хацеў ад Алёны, можна рабіць і ў такім стане. Дзяўчына, зрэшты, зноў зашыпела на яго:

— Бля, Лёша! Па кожнай пражылцы бекона я сумавала! З якім ты яечню смажыш.

— Лена?..

Самае непрыемнае было ў тым, што ягоны мужчынскі арганізм у тыя хвіліны сапраўды патрабаваў тэрміновай разрадкі. І яна, гадаўка, гэта бачыла. І нічога не рабіла, каб прыйсці на дапамогу.

— Ну дапамажы мне. — папрасіў ён пакорлівым го л асам.

— А ты ажаніся са мной. Будзеш трахаць мяне аж да гідоты! — выпаліла Алёна і шпурнула ў яго ручніком, што валяўся побач на падлозе. — Набраўся, як жаба твані. Прыйшоў тут хуем патрэсці, бач якое ў нашай хаце свята! А мне абрыдла вось так, Лёшачка.

«Кажа, як кніжку піша!» — адпускае Лепарэла сваю рэпліку, выслухаўшы тыраду донны Эльвіры.

Пэўна, гэта была ўсясветная феміністычная змова супраць яго. Яму ўчора хапіла Машы, але Машыны прэтэнзіі былі старымі і амаль што абгрунтаванымі. Маша будзе даставаць яго сёння, таму Грынкевіч ні ў якім разе не хацеў пачынаць дзень з разборак з іншай дзяўчынай. Ён зразумеў, што з эротыкай на сёння скончана, і пайшоў у суседні пакой апранацца.

— Значыцца, у N застаешся.

Алёна стаяла на парозе пакоя, абапіраючыся спінай на дзвярны вушак. І позірк у яе быў ужо не злосны, а загнаны і нават роспачны.

— Ну, не зусім так. Мне далі пастаноўку, і да новага года я буду на ёй вельмі заняты. Але ж потым зноў шчыльна займуся нашым аркестрам. А адкуль навіны?

— Людзі добрыя прынеслі. Ідзі ўжо, каціся ў свой N з лёгкім ветрам!

Дзявочы роцік пачаў крывіцца, а вочы вільгатнець.

— Лена, ты чаго?

Грынкевіч разгубіўся. Ён гатовы быў адбіваць атаку, але не такую. І ўвогуле ад бестурботнай Алёны ён такога не чакаў.

— Сашка Сакалоў мне ўчора сказаў, што пару дзён таму з табой бачыўся. А ты мне не казаў, што ў Маскву даўно прыехаў, — прамаўляла яна, каўтаючы слёзы. — Ты мне нічога не кажаш. Калі хочаш — прыходзіш, калі не хочаш — знікаеш. А яшчэ мне сказалі, што ў цябе тут ёсць нейкая Маша. І пры гэтым сёння ў сне ты назваў мяне Аннай!

Дон Джавані пачынае апраўдвацца. Ён кажа донне Эльвіры, што меў свае прычыны на тое, каб паспешліва пакінуць Бургас. Лепарэла пацвярджае: так, гаспадар кажа праўду, вельмі важныя прычыны. Аднак донне Эльвіры гэтыя прычыны зразумелыя: прыроджаная легкадумнасць і разбэшчанасць. І за гэта яна будзе помсціць.

Тут ужо Грынкевіча ледзве не спаралізавала. Ужо другую жанчыну ён называе ў сне Аннай. Або і праўда піць трэба меней, або галаву лекаваць. Ён падышоў да Алёны і згроб яе ў абдымкі. Яна спачатку адбівалася, а потым прытулілася тварам да яго грудзей і толькі ціхенька ўсхліпвала.

— Па-першае, Маша ў мяне ў Маскве была, — загаварыў Грынкевіч, робячы акцэнт на апошнім слове, — а па-другое, ніякай Анны ў мяне няма. Проста я цяпер стаўлю «Дона Джавані» і штодня гляджу ў партытуру.