Don Giovanni, або Памілаваны свавольнік

Камень у грудзях раптам ператварыўся ў лёг­кую птушку — і адляцеў.

Дон Джавані правальваецца ў апраметную.Дзвесце дваццаць гадоў таму памёр Моцарт. Ва ўсіх фільмах пра вялікага кампазітара паказваюць, што на дварэ ў той дзень было асабліва пахмурна, асабліва слотна, што снег ішоў асабліва брыдкі, а вуліцы былі асабліва бруднымі. А по­тым у іншы дзень з такім самым надвор'ем геніяльнага нябожчыка скідвалі ў агульную магілу разам з тагачаснымі венскімі бамжамі.

Сёння ідзе дождж, як быццам гэта пятага лістапада, а не пятага снежня. Не ведаю, як там у Вене, бо не сачу за прагнозам надвор'я ў Еўропе, але ў Мінску сапраўды пахмурна і шэра, хоць і даволі цёпла.

Ніхто цяпер ужо не даведаецца, што загубіла Моцарта і ў якім абліччы ён бачыў уласнага Камандора. Ніхто не скажа праўду, ці насамрэч яго атруцілі масоны за пародыю на іхныя рытуалы ў «Чарадзейнай флейце». А можа быць, у яго про­ста перасталі працаваць ныркі на глебе беспрабуднага п'янства?

І цяпер ужо ніхто дакладна не засведчыць, якім быў пачатак снежня 1791 года. У любым разе, справа была ў Вене, а ў Еўропе зімы звычайна цяплейшыя, чым у нас, у Мінску. Ці ўгорадзе N, які я прыдумала, нават прыкладна не азначыўшы для сябе, у якой частцы Расіі ён знаходзіцца. У Расіі нямала гарадоў з опернымі тэатрамі і кансерваторыямі, а значыць, пісьменнік заўсёды мае магчымасць ствараць зборныя вобразы. Нават калі гаворка ідзе пра чалавека рэдкай прафесіі.

— ...які таксама памёр пятага снежня. І ўсё па тваёй волі!

О божухна! Толькі не высвятленне адносінаў, толькі не цяпер! Мне ўчора так складана даўся папярэдні кавалак тэксту, што падавалася, быццам я сама адлячу ў апраметную. Я днямі нават крыху прастудзілася, калі пісала, што герой схапіў грып. Гэта факт, гэта я не прыдумала. У сэнсе — грып героя я прыдумала, а вось мая прастуда была сапраўднай. І вось зараз мяне будуць яшчэ ў нечым папракаць.

— Ты ж мяне забіла! Я, я прататып твайго ге­роя! Я з'явіўся пасля таго, як ты напісала папярэднюю версію рамана, і я папрасіў не забіваць яго! Я прасіў, каб ён застаўся жыць і стаў добрым дырыгентам! А ты хочаш забіць мяне! Ты ж сама ведаеш, што такое сінхранізм!

— Па-першае, я гэтым разам пісала не раман. Па-другое. хіба ты не бачыш, што гэтым разам я пісала не пра цябе? Ён іначай выглядае, іначай паводзіцца, урэшце, я пазбавіла яго той геапалітычнай заклапочанасці. Ну, і дзень народзінаў у вас болей не супадае.

— Ведзьма!

— Якая ўжо ёсць. З самага пачатку я табе ска­зала, што буду рабіць хіба што раман у рамане, а значыць, галоўны герой будзе сам па сабе, а наша з табой гісторыя — сама па сабе. Але потым я вырашыла адкінуць нашу гісторыю: калі пісаць яшчэ і пра нас з табой, то выйдзе эпапея. І вось я пакінула яго аднаго, а ты. Прабач, ты пайшоў толькі ўстаўным нумарам.

— Ты ўсё яшчэ злуешся на мяне?

— Не-а. Проста люблю падражніць гусі. Кніжкі з элементамі аўтабіяграфізму цяпер чытаюцца лепей. Але ж пабудаваць такі немаленькі тэкст толькі на ўласнай біяграфіі. Гэта ўжо будзе кепскі густ. Мастацкае аздабленне жаночых біяграфій звычайна зводзіцца да аднаго: мяне, белую і пухнатую цёцю, пакрыўдзіў брудны і грубы казёл, а я вось зараз вазьму і адпомшчу яму. А іншыя цёткі чытаюць і радуюцца: ату, ату яго!..

— Але ты забіла героя.

— Ён — не ты, не пераймайся.

— А хто?

— Суцэльны плён маёй фантазіі. Як гэта і было з самага пачатку.

Я адразу прыгадваю той сакавіцкі дзень, калі я ішла на працу а сёмай раніцы. Я так баялася спазніцца на аўтобус, што пабегла і паслізнулася. На аўтобус я паспела, але ж моцна ўдарылася. Зайшла ў офіс са скрываўленай каленкай і ў падраных калготках. Я была хадзячай метафарай уласнага жыцця, тагачаснага жыцця. Наперадзе быў нервовы працоўны дзень на восем гадзін. Я сядзела на сваім месцы ля вакна і разважала на экзістэнцыяльныя тэмы: што я тут раблю і як мне выбрацца з гэтай мініяцюрнай мадэлі пекла пад назвай колцэнтр прыватнай фірмы.

І вось мне звоніць кліент, на якога я мушу завесці анкету. Я пытаюся ягонае прозвішча. «Грынкевіч», — адказвае ён. Звычайны мужык, далёкі ад мастацтва ці чагосьці такога яшчэ. Зараз, ду­маю, скажа, што каталік паводле веравызнання. Сапраўды каталік. А дзень народзінаў у яго калі, калі ў яго дзень народзінаў. 27 студзеня. Халера! Гэта дзень народзінаў Моцарта, а мой герой ставіць «Дона Джавані». Вось тое, што мне трэба!

У адно імгненне ў маёй галаве складваецца ўвесь сюжэт, які нарэшце набывае логіку і перастае быць пераказам падзеяў: сустрэліся, закахаліся, пасварыліся, развіталіся. (Каб вы ведалі, кніжкі з мудрагеліста закручанымі сюжэтамі насамрэч часта бываюць бессюжэтнымі і чытаюцца горш за лю­бую плынь свядомасці.) Дык вось я ўвяду тэму лёсу, прадвызначанасці, фатальнасці. Я ствару асноўны канфлікт твора — прымушу героя супрацьстаяць Ананкэ і пагляджу, ці вытрывае ён. Так і зраблю!

Кліент тым часам шчасліва зрываецца з лініі і больш не перазвоньвае. Анкету я магла не захоўваць, бо яна не была запоўненая да канца. Гэты нікому не вядомы чалавек з прозвішчам Грынкевіч, народжаны 27 студзеня, у адно імгненне змяніў мой лёс.

Я ўсвядоміла, як нясцерпна хачу ўвасобіць толькі што складзены сюжэт у тэкст. Мая галава расколвалася ад гэтага тэксту, мне трэба было яго нарадзіць. І яшчэ я ведала, што гэтым разам мне хопіць цярпення на тое, каб давесці справу да кан­ца. Але я не мела нават камп'ютара, каб спрасціць сабе гэтую задачу, бо была ў той час беднай і галоднай. Як толькі скончылася мая змена, я пайш­ла ў камп'ютарную краму і запоўніла заяўку на крэдыт — недарэчныя на той момант выдаткі ў маёй гаспадарцы. Мне трэба было ўнесці хоць бы дзясятую частку ад кошту ноўтбука. Я зняла з сябе залатыя фамільныя завушніцы і аднесла іх у ламбард. На наступны дзень я ўжо мела на чым ляпіць гэтую часам захапляльную, часам сумную, часам жудасную, а часам кранальную гісторыю пра ка­ханне, смерць, лёс і оперу Моцарта «Дон Джавані».

А шнар на разбітай каленцы магу паказаць, ён дагэтуль застаўся. Зрэшты, хто ж мне паверыць? Скажуць, каленку проста так разбіла, а пра кліента, народжанага 27 студзеня, сачыніла. Затое прыдуманае з галавы будуць шукаць у жыцці.

— Ты яго называеш Herr Kapellmeister.

— Ну, што ж тут зробіш. Хоць нешта ў прыдуманай гісторыі мусіць быць з жыцця. Якраз такія мілыя дробязі і робяць твор праўдзівым. Да таго ж не блытай біяграфію з досведам, гэта крыху розныя рэчы. І пагадзіся, я выпарыла са свайго жыц­ця не найгоршы досвед.

— Ты магла напісаць пра «Трыстана», а напісала пра геапалітычны сэкс.

— Пра сэкс лепей чытаюць. Асабліва тыя, каму трэба або крыж зняць, або штаны надзець, а такіх заўсёды большасць. Да таго ж я пакінула пра цябе вельмі мала звестак. Расія — вялікая. Той, каму хопіць розуму суаднесці з табой галоўнага героя, будзе доўга і безвынікова цябе шукаць.

— Але навошта ты яго забіла?..

— Бо такая логіка! Гэтая драма мусіць скончыцца смерцю героя. Калі б я дазволіла яму не толькі схадзіць на паклон, але яшчэ і нажэрціся на банкеце з нагоды прэм'еры, мне ніхто б не паверыў. Хоць гэта было б жыццёвей, праўдзівей. А яшчэ праўдзівей было б, каб ён сышоў з гэтага банкету з якойсьці скрыпачкай ці харысткай. Цьху, артысткай аркестра ці артысткай хору, будзем карэктнымі і ветлівымі. Ёсць жыццёвая праўдзівасць, а ёсць мастацкая. Мастацкая праўдзівасць вымагае, каб герой оперы прыгожа памёр на сцэне. Такі фінал нікога не расчаруе.

— Усё ж такі ты злосная і помсціш. Таму і забіла яго.

— Idol mio, non vedete, ch'io voglio divertirmi! Забіваюць толькі мужчыны і толькі маладых і прыгожых жанчын. Або сябе. Я пра літаратурныя творы. А ўвогуле мяне не перастае ўражваць, як аднолькава абышліся са сваімі нешчаслівымі каханнямі два пісьменнікі — немец і беларус, якія жылі з розніцай ажно ў паўтара стагоддзя. Я наўмысна звяла іх абодвух на гэтай нейтральнай тэрыторыі. Хай бы сабе паразмаўлялі пра сваё, пра мужчынскае пад музыку Моцарта, хай бы паскардзіліся на жанчын, якія адрынулі іх — і нанеслі ім незагойныя раны. Для творцаў гэта тое, што трэба. Гэтым мужчынам, немцу і беларусу, на ўсё жыццё хапіла. Цяпер яны абодва ў найлепшым свеце, не ў раі і не ў пекле, а ў спецыяльна адведзенай для пісьменнікаў рэзервацыі. Ты ж разумееш: яны не заслужылі святло, заслужылі спакой. Там, напэўна, ёсць карчма, і я не сумняюся, што немец і беларус самі знайшлі адзін аднаго і цудоўна паладзілі без маёй дапамогі. Калі так разабрацца, то пры жыцці ў іх было нямала агульнага. І яшчэ звярні ўвагу: іх гераіні абедзве паміраюць ад хваробы сэрца.

— І ты вырашыла абысціся падобным чынам з героем? Хіба ж гэта па-жаночы?

— Зусім не па-жаночы. Па-жаночы — пусціць яго зноў бегаць па ўсіх колах пекла, вярнуць яго ў той стан, з якога ён вылез на старонкі гэтай кнігі,

— стан цынічнага засранца з неардынарнымі музычнымі здольнасцямі. А дзеля поўнага шчасця ажаніць з якой-небудзь несапсаванай істотай. І каб яна нарадзіла яму хлопчыка і дзяўчынку. Але, халера, мне шкада ўласнай працы! Я не магу завяршыць уласны твор гэтакім лубком!

— Ты ж так і зрабіла, калі пісала раман. А цяпер ты ўсё разбурыла. Ты змяшала роды і жанры. Ты ўпарта ўчапілася за оперу, за гэты вечны сюжэт, які не вымагае нічога, апроч смерці героя. Будзем лічыць, што з героем усё выйшла лагічна. Але што з гераіняй? Табе зусім не шкада яе? Ты думаеш, калі ён не спыніў яе, не запрасіў у край вечнай ночы, то яна крыху пасумуе і ўсё забудзе? Мне падавалася, ты рабіла яе далёка не прымітыўнай дамачкай. Донна Анна не перажыве гэты год — акурат 25 чэрвеня будзе гадавіна смерці іншага Амадэя, прычым круглая дата. А яшчэ ты верыш у містыку лічбаў і шмат якія даты маюць для цябе асабістае значэнне. Нездарма ты звяла гэтых нем­ца і беларуса разам.

— Я толькі цяпер звярнула ўвагу.

— Што будзе з Аннай, калі яна страціць адзінага чалавека, які кахаў яе? Забіваючы яго, ты не пакінула ніякіх шанцаў гэтай беднай дзяўчынцы. Уяві сабе: той, хто кахаў цябе, памірае на тваіх руках. Што ты адчуеш? Ці доўга ты вытрываеш на гэтым свеце, штохвіліны думаючы: не зберагла, не ўратавала, не паспела? Наўрад ці яна ўбачыць у гэтым толькі эфектную оперную мізансцэну.

Я сапраўды пачынаю сур'ёзна над гэтым задумвацца. Тады, седзячы ў офісе з разбітай каленкай і запаўняючы анкету нікому не вядомага Грынкевіча, я прыдумала занадта складны сюжэт. Занадта ўдала ўвяла ў яго матыў Ананкэ, з якой мела сталыя прафесійныя сувязі. І вось цяпер яна глядзіць на мяне і нечага чакае. і я заўважаю, што ейная дачка Антропас яшчэ не перарэзала ніткі жыцця!..

— І што цяпер зрабіць? Як гэта адкруціць на­зад?

— Прачытаць заклён. Ты ж ведзьма!

— Які заклён?!

— Ну, не заклён, а хоць бы добры верш. Сама ж і сказала, што мастацтва — гэта стыхійная магія. Раптам падзейнічае?..

І адказ. Цішэй скрыпічнай струны.

Голас маці Хрыста і маёй:

— Ён кахаў, і за гэта палову віны

Выкраслі з кнігі сваёй.

І душа яго была, як палі

Ў сонечнай майскай расе.

Ён кахаў прыгажэйшую на зямлі, —

Выкраслі віны ўсе.

Ён так кахаў, як ніхто з мужчын.

Свет паклаў на каханай далонь.

Жанчына я і стаю за жанчын.

Кідай лісты ў агонь.

А ты, што душы можаш будзіць,

Ты, шалёная галава,

Уваскрэсні, на людныя вулкі ідзі,

Грашы, суцяшай, спявай.

Ёсць на свеце гор і лясоў краса,

Акіянаў сіняя соль.

— Але я не хачу, не хачу ўваскрасаць,

Там боль!

— І тут будзе боль.

Забыцця ў каханні і смерць не дае.

— Там змрок!

— І тут будзе змрок.

— Там яна!

— А тут не будзе яе.

Ёй горка,

Вярніся, дружок.

Сцэна апошняя

Лепарэла, донна Анна, донна Эльвіра, дон Атавіа, Дзэрліна і Мазэта.

— Вярніся. Вярніся. Вярніся.

Анна шаптала гэтыя словы як малітву, як мант­ру, як заклён. Лекар з хуткай дастаў нейкую прыладу і загадаў ёй адысціся. Патлумачыў, што за­раз будзе даваць ток. Яна заплюшчыла вочы, калі ўбачыла, як бездапаможна страсянулася выпрастанае на падлозе цела Грынкевіча. Яна не хацела верыць, што цяпер гэта ўсяго толькі цела.

— Халера... Яшчэ разрад! — скамандаваў доктар памочніку.

— Пятровіч, мы яго не выцягнем, пульсу няма.

— Спрабуем, спрабуем яшчэ!

— Вярніся. вярніся. вярніся. — шаптала Анна.

Як яна магла падумаць, што гэта было не про­ста залішняе паглыбленне ў мастацкі матэрыял! Як яна магла не адчуць, што ён сам гукаў бяду, гуляўся з уласнай ніткай жыцця, як свавольнае кацяня. Як яна магла не зразумець, што патрэбная яму цяпер. Ведала, што сёння, кажучы «бы­вай», ён не граў, але ўгаварыла сябе паверыць, нібыта ўсё было неўзапраўду, як амаль ва ўсіх артыстаў.

Мсціўцы прыбеглі ў дом дона Джавані. Яны пэўныя, што зараз заспеюць свавольніка. Прыйшоў час пакараць жахлівага чалавека. «Калі я ўбачу яго мёртвым, то, магчыма, супакоюся», — кажа донна Анна.

— Вярніся. вярніся. вярніся. — паўтарала Анна ўжо каторую сотню разоў.

Яна чула лёгкі трэск апарата, праз які «давалі ток», чула, як доктар і фельчар з хуткай называюць незнаёмае слова «фібрыляцыя», прамаўляюць назвы нейкіх прэпаратаў, уголас лічаць хвіліны, якія мінулі з моманту спынення сэрца, і ціха лаюцца. Нарэшце яна пачула, як фельчар прамовіў:

— Пачакай, Пятровіч. Пульс ёсць.

— Фууууух. — выдыхнуў лекар.

Анна нясмела расплюшчыла вочы, быццам гэта яна вярталася з нябыту, быццам гэта ў яе не знайшлося манеткі, каб расплаціцца з Харонам. Медыкі ўсё яшчэ вазіліся над выпрастаным на падлозе Грынкевічам, які павольна вяртаўся ў свядомасць.

— Тааак. цяпер вельмі асцярожна кладзём яго на насілкі — і ў машыну, — скамандаваў Пятровіч некалькім тэатральным раззявакам, што стаялі непадалёк. Лішніх людзей адразу прыбралі са сцэ­ны, каб не заміналі лекарам працаваць. За насілкі разам з фельчарам узяўся Міша, не ў жарт шакаваны ў першы момант, а цяпер ужо раззлаваны на свайго адчайнага сябра.

— Ёбнутае стварэнне. — прабубнеў ён басам. — Мог жа і ўвогуле.

«Нават не спадзявайцеся! — адказвае Лепарэ­ла донне Анне. — Мой гаспадар сышоў і больш не вернецца».

Анна ішла за гэтымі насілкамі, гледзячы на Грынкевіча, які, відаць, не дужа разумеў, што з ім адбываецца. Ён быў ціхім, як перапужанае дзіця. І цяпер Анна паўтарала ўжо іншую мантру:

— Усё будзе добра. Усё будзе добра. Усё будзе добра.

Ёй далі трымаць кропельніцу, пастаўленую хвораму: бутэлечку трэба было несці за ім да самай машыны. Усё ж нейкі занятак, на свой лад адказны і важны, не дасць раскіснуць. Анна раптам адчула неверагодную моц. Нават уяўляла сабе, што гэтая сіла зараз перабягае ў яго цела па нябачнай нітцы. Вазьмі ў мяне гэтую сілу, нам на дваіх хопіць, думала яна. Я ніколі ні за каго не адказвала, а цяпер мне так хочацца быць адказнай за цябе. А ўголас паўтарала:

— Усё будзе добра. Усё будзе добра. Усё будзе добра.

На дварэ быў мароз, нямоцны, але адчувальны, асабліва калі выйсці без паліто. Зрэшты, Анна ніяк не зважала на холад, выскачыўшы з тэатра ў сукенцы з голымі плячыма і ў лёгкіх туфліках, якімі яна ступала па неглыбокім снезе.

— Усё будзе добра. Усё будзе добра. Усё будзе добра. — сказала яна, калі насілкі з хворым паставілі ў машыну хуткай.

Яна перадала фельчару кропельніцу і паправіла коўдру, якой ахуталі пацыента на ейную просьбу. Калі Аляксея ратавалі, дзеля хуткасці разрэзалі на ім кашулю і майку. Ён быў увесь змакрэлы, таму Анна папрасіла штосьці на яго накінуць.

У гэтыя хвіліны ў Анны вельмі дакладна і лагічна працаваў розум, яна ўлічвала кожную дробязь. Яна дастала з памяці ўсё, што ведала пра перадгісторыю гэтай хваробы, сказала лекару нават болей, чым мог паведаміць пацыент у яго цяперашнім стане. Прыгадала і пра стаянне на ўліку яшчэ ў юнацтве, і пра кепскую спадчыннасць, і пра гіпертанію, і пра цыгарэты па два пачкі на дзень, смерць бацькі і напружаную працу ў апошнія тыдні. Лекар вельмі ёй дзякаваў.

Лепарэла, моцна заікаючыся, пераказвае мсціўцам усё, што пабачыў у апошнія хвіліны: Каман­дора, полымя, што вырвалася аднекуль з-пад зямлі, але пры гэтым нічога не спаліла навокал... І праўда, дым, смурод стаіць страшны, быццам нешта згарэла, але ўсё на месцы — а дона Джавані няма... Тут донна Эльвіра прыгадвае, што сапраўды бачыла тут нейкі страшны прывід. Пэўна, ён і забраў свавольніка.

Але як толькі хуткая, уключыўшы мігалку, рушыла ад тэатра, Анну імгненна падкасіла. Яна апусцілася на кукішкі і сядзела так на халодным снезе ў лёгкім вечаровым строі. Нічога, думала яна, я аднаўлю сілы, я змагу, у мяне ўсё атрымаецца. Толькі няхай ён жыве.

На плечы ёй накінулі паліто. Падалі руку, каб узнялася.

Тата.

— Хадзем, замерзнеш. — сказаў ён.

Яна пайшла, абапіраючыся на бацькаву руку. Толькі ў памяшканні яе пачало кідаць у дрыжыкі, як у моцнай ліхаманцы. На парозе службовага ўвахода стаяў Гюнтар — ён, відаць, не захацеў выходзіць на вуліцу без верхняй вопраткі.

— Застудзіцца баяўся? — здзекліва кінула Анна.

Гюнтар пачаў апраўдвацца, казаць, быццам проста не зразумеў, што тут адбываецца. А яна глядзела на яго — на мужчыну, з якім тры гады дзяліла ложак ды пастаноўкі, — і нічога, апроч гідоты, ужо не адчувала. Хацелася абрынуць на яго ўсю жоўч, назапашаную за гэтыя гады, вярнуць яму ўсю іронію, з якой ён разважаў пра ейныя ўласныя ідэі, сказаць, што ў прафесіі ён такі ж бяздарны, як у сэксе, і што няхай цяпер набывае каханак за татавы грошы. Гэта ж нават танней, чым набываць тэатральныя залы і публіку.

Але яна стрымалася. Ці папросту не адважылася. Бацька, які пільна назіраў за Аннай, прамовіў:

— Ну што ж. Сёння быў цяжкі дзень. але ж прэм'ера. Трэба недзе хоць бы ўтраіх пасядзець.

Гэта была апошняя кропля, гэта было як ускрыццё абсцэсу. Анну прарвала, яна не магла стрываць таго ўнутранага бруду, які выходзіў з яе душы, — бруду, назапашанага нават не за тры гады стасункаў з Гюнтарам, а за ўсё жыццё. Гюнтар быў тут увогуле не пры чым. Яна раптам пачала крычаць — так, што ейны голас запоўніў увесь службовы вестыбюль і паляцеў па прылеглых калідорах і лесвіцах:

— Тата, ты разумееш, што адбылося?! У мяне на руках толькі што ледзь не памёр чалавек. Ты калі-небудзь хоць бы ў тэорыі мог зразумець, што адчуваюць іншыя людзі?! Зразумець, а не адчуць? Бо адчуваць і спачуваць ты ніколі не ўмеў, мне пра гэта яшчэ бабуля казала. Ты заўсёды лічыў, што ўвесь свет табе вінаваты і ўвесь свет павінен з табой цацкацца. А на іншых табе заўсёды было пляваць, тата. На маю маці, на мяне. Табе і цяпер на мяне пляваць!

— Анна, не істэрыкуй. На нас глядзяць!

Дон Атавіа чарговым разам заводзіць з доннай Аннай размову пра іх будучыню. Маўляў, ну вось, твой бацька адпомшчаны, злачынца пакараны, трэба жыць далей, давай пажэнімся.

Фраза «на нас глядзяць» была магічнай і звычайна дзейнічала на Анну як моцнае заспакаяльнае. Але сёння яна проста перастала чуць уласнага бацьку. Яна выказвала ўсё — нават тое, чаго не выказала тады, калі пасварылася з ім восем гадоў таму.

— Ты хацеў, каб я скончыла ўніверсітэт, выйшла замуж за замежніка і з'ехала. А потым забрала цябе. Бо ты толькі і марыў з'ехаць, як быццам у замежжы такіх, як ты, нехта чакае. Ага, чакаюць. Пад старасць ты думаў сесці мне на шыю. Таму ты так старанна падкладваў мяне пад гэтага. Госпадзе, тата, ты разумееш, што я да апошняга спрабавала знайсці ў табе нешта добрае і светлае?! Я лічыла цябе не такім, як усе, а значыць, думала, што табе болей дазволена.

— Што ты вярзеш, ідыётка! — выгукнуў у адказ Рупель. — Я табе нічога не навязваў. Проста ніколі не ўхваляў гэтага твайго. гм. сябра. Ты сама ва ўсім вінаватая! І я цябе папярэджваў: не ездзі сюды, нічым добрым гэтая пастаноўка не скончыцца. Дык не, ты сюды прыперлася працаваць амаль задарма! І што цяпер?! Варта табе было зноў сустрэцца з гэтым нікчэмным ганарыстым алкаголікам, як ты.

— Не смей так пра яго казаць! — з усяе моцы крыкнула Анна, а потым вельмі ціха, як парваная струна, прамовіла: — Я кахаю яго.

Госпадзе, падумалася ёй, гэта з нейкага спек­такля, не памятаю адкуль, але такое можна казаць толькі са сцэны. Госпадзе, якая я насамрэч пустая і пошлая, дакарала сябе Анна, нават такія прызнанні я аднекуль запазычваю. Якая ж я. акторка.

Навокал было шмат людзей: аркестранты, хор, абслуга і некалькі салістаў. Яны ішлі да дзвярэй, каб пакінуць тэатр, але амаль усе спыняліся. Яшчэ б не спыніцца, такое шоў. Займальнае відовішча, тэатр у тэатры. Відовішча і багатая пажыва для новых плётак. Цяпер у оперы было пра што размаўляць на два тыдні наперад.

— Я кахаю яго, — прамовіла Анна, цяпер ужо ўласнай, не запазычанай з чужога спектакля інтанацыяй.

І раптам яна заплакала. З ёй такое здаралася вельмі рэдка і заўсёды — без сведкаў. А цяпер яна гатовая была не проста плакаць, а галасіць. Бацька схапіў яе за руку і паспрабаваў адвесці ў грымёрку, але яна адштурхнула яго. Утруціўся Міша, абклаў Рупеля мацюкамі, мужчыны мала не пабіліся, але іх расцягнулі. Публікі быў ужо поўны вестыбюль, аднак Анна перастала думаць пра нейкую там прыстойнасць. Яе трэсла ад рыданняў, слёзы струмянямі беглі па шчоках. Тут да яе скрозь натоўп прабіўся Сяргеіч і прапанаваў ісці за ім.

«Дарагі, дай мне пачакаць яшчэ адзін год, — адказвае донна Анна. — І не сумуй, не крыўдуй на мяне, калі сапраўды кахаеш. Ты павінен на гэта пагадзіцца, Атавіа».

Анна рушыла за лекарам. Пакуль ішлі да мед­пункта, яна ўсё яшчэ плакала і засыпала тэатральнага лекара папрокамі: чаму ён, ведаючы пра ўсё, дапусціў такое?!

— Харошая вы мая, вы б яго ў той момант бачылі! Ён бы ўсё адно пайшоў. Вы даўно яго ведаеце?

— З трынаццаці гадоў.

— І ён увесь час быў такім?

— Ён дурань. — прамовіла Анна, пераадольваючы спазмы ў горле і душачыся слязьмі. — Божа, які ж ён дурань. І як жа я ненавіджу тэатр!

Доктар прывёў Анну ў медпункт і зрабіў ёй заспакаяльны ўкол у плячо, а затым падаў пачак папяровых хустак. Яна яшчэ пару хвілінаў не магла стрымаць слёз, седзячы на лякарскай кушэтцы. Потым нарэшце сціхла і пачала распытваць, куды павезлі Грынкевіча. Першая хваля адчаю адышла, цяпер ёй трэба было даведацца, што адбываецца з Аляксеем. Ёй трэба было быць побач з ім, аддаваць яму сваю сілу. І не варта плакаць, думала яна, так сілаў на саму сябе не застаецца, а ёй цяпер трэба думаць пра дваіх.

— Анна, вам трэба адпачыць. Вы цяпер усё адно нікуды не патрапіце. Ужо амаль ноч, наведнікаў ні ў якое аддзяленне не пусцяць. А яго, натураль­на, павезлі ў рэанімацыю. Туды ўваход забаронены. Таму заўтра зранку вы ў найлепшым выпадку зможаце трапіць да яго лекара, ну, таксама пагутарыць з сястрычкамі. Высветліць, што там трэ­ба перадаць. Можа, цыдулку якую возьмуць. Вы не накручвайце сябе, Анна. Ён малады, даволі моцны. Наколькі я ведаю, там добрыя спецыялісты, куды яго павезлі. Можа, стэнт паставяць, і тады ўвогуле хутка ачуняе і будзе без сур'ёзных наступстваў. Абы толькі ён курыць кінуў і не быў такім фанатычным у працы. А цяпер вам трэба пра сябе падумаць. Сэрца — яно, ведаеце, ва ўсіх не вечнае.

Яна была ўдзячная лекару за рэдкае разуменне, ужо хоць бы таму, што ён ці не адзіны ў тэатры запомніў, што яе трэба называць менавіта Аннай, а не Аней.

Выйшаўшы з медпункта, яна скіравалася да сваёй грымёркі. У тэатры было ўжо амаль бязлюдна. Анна хутка пераапранулася і ўмылася. Надзяваючы паліто, яна раптам зразумела, што ёй няма дзе начаваць. У нанятай тэатрам кватэры спыніўся Гюнтар. Там яго рэчы, у Гюнтара, на­рэшце, ключы ад гэтай хаты. А яна выпітая да дна, яна не хоча размоў з Гюнтарам, прынамсі цяпер. Можа быць, заўтра, але не сёння. Сёння яна хацела пабыць адна.

Донна Эльвіра кажа, што хоча дажываць век у самоце і цішыні. Для тагачасных жанчын гэта звычайна азначала сыход у кляштар.

Анна палезла ў торбачку паглядзець, колькі мае на руках грошай, каб разлічыцца за пакой у гатэлі. Гатоўкі малавата, а вось на картцы грошы ёсць. Але з ейнай карткай апошнім часам нейкія праблемы, пачала выдаваць гатоўку далёка не ва ўсіх банкаматах, а калі разлічвацца безнаяўна, дык часта вісне. Усё ніяк не магла дабрацца да банка, каб разабрацца. Будзе недарэчы, калі картка заглючыць сярод ночы і аплата не пройдзе. А бегаць уначы па горадзе і кланяцца кожнаму банкамату — гэта не для яе сённяшняй.

Тут яна ўбачыла ў асобнай кішэні торбы звязку ключоў. Анна міжволі ўсміхнулася ад гэтай знаходкі і цяпер ужо спакойна выйшла з грымёркі.

У калідоры яе чакалі бацька і Гюнтар. Яна прайшла паўз іх, як прывід.

— Анна?

Яна павярнулася і раптам згадала пра адну неадкладную справу. Сцягнула з безыменнага пальца мілы пярсцёнак, які былы жаніх так угаворваў яе насіць. Моўчкі працягнула яго Гюнтару. Той таксама моўчкі сціснуў пярсцёнак у кулацэ.

— Vergib mir, — сказала яна і пайшла прэч.

На вуліцы яна злавіла таксоўку і назвала адрас.

Таксіст быў жартаўніком і ўсё распытваў, чаму такая мілая дзяўчына ды такая сумная. Зрэшты, яна ўжо настолькі стамілася, што не мела сілаў рэагаваць на бестактоўнасці. Ля дому Анна расплацілася і выйшла з машыны. Адчыніла пад'езд, паднялася па лесвіцы і адамкнула дзверы.

Калі яна ўвайшла, то мела такое ж адчуванне, як шмат гадоў таму, калі яе вярнулі з Краснаярска ў Піцер, у роднае жытло. Яна апынулася дома, і сцены гэтай кватэры, здавалася, павінны былі надзейна яе абараніць. Анна скінула паліто, разулася і прайшла ў пакой. Ложак быў прыбраны сяктак: відаць, гаспадар ужо сёння ўначы пачуваўся кепска, таму доўга не ўставаў. У кватэры яшчэ пахла лекамі ад кашлю. Дурань. Дбае пра здароўе толькі тады, калі прыпячэ. Зрэшты, у гэтым сэнсе ўсе мужчыны дурні, падумала яна і мела аб'ектыўную рацыю.

Дзэрліна і Мазэта таксама дзеляцца сваімі простымі, як мех з бульбай, планамі на жыццё — пасяліцца ва ўласным сялянскім дамку і як мага хутчэй забыць пра гэтую прыгоду.

Анна адчыніла вакно, каб праветрыць пакой. Кепска, што ён толькі пасля грыпу, абы яго не працяла якім скавышом, бо калі, крый божа, які бранхіт на гэтым фоне. Ёй зноў стала неспакойна, але яна вырашыла не думаць пра нядобрае. Яна сказала доктару ўсё што магла, пра грып з ускладненнямі таксама. Лекары павінны гэта ўлічыць.

Далей яна па-жаночы пачала абжываць кватэру. Гаспадарскім рухам сцягнула з ложка ўжо не вельмі свежую бялізну і аднесла яе ў лазенку.

Знайшла ў шафе чысты камплект. Вось ужо ніколі не думала, што гэты раздзяўбай не лянуецца прасаваць прасціны і накоўдранікі. Гэта ж дакладна не з пральні, а з хатняй пралкі. Зрэшты, ён і раней быў крыху старамодным у пабытовым сэнсе, дый цяпер не набывае «пажмаканай» бялізны, якую можна не прасаваць. Зноў усміхнулася. Яна была дома. І тут ёй было добра.

На кухні Анна запоўніла фільтр вадой, і, па­куль вада рыхтавалася, яна паторгала мышку ноўтбука, пакінутага ўключаным проста на стале. Нешта, відаць, пампаваў.

Яна зайшла ў сацыяльныя сеткі з канкрэтнай мэтай — знайсці Аляксеевага брата. Трэба неяк папярэдзіць сваякоў, бо Грынкевіч меўся ехаць у Мінск на трыццаць дзён па бацьку, але ж не пры­едзе. Брат якраз быў анлайн, яна без цяжкасцяў знайшла яго ў сябрах у Аляксея. Анна пачала тлумачыць, што адбылося. Прасіла як-небудзь звязацца з маці і падрыхтаваць яе.

«А я пайду ў карчму і пашукаю сабе іншага гаспадара», — кажа Лепарэла.

«Ёй толькі скажы — яна імгненна прыляціць у N, — напісаў Віктар у сярэдзіне размовы. — Яна такая. Але прыдумаем нешта. А вы, напэўна, разам з Лёшам працуеце? Ставіце спектакль? Проста я пазнаў вас на фотках, ён скідваў мне.»

«Мы вельмі блізкія сябры. І нават болей, — напісала Анна, а потым пасаромелася гэтай няшчырасці і дадала: — Я яго кахаю і вельмі шкадую, што не паспела яму пра гэта сказаць».

«Яшчэ скажаце!»

«Я ў гэта хачу верыць».

Яна пакінула Віктару на развітанне свой нумар мабільніка. Той сказаў, што пасля новага года ўжо будзе ў Мінску ўсур'ёз і надоўга. Затым Анна адкрыла яшчэ адно акенца Мазілы і ўвяла ў адрасны радок — gmail.com. Нешта было зусім аўтаматычнае ў ейных дзеяннях — трэба праверыць уласную пошту. У скрынцы было дзясятка паўтара непрачытаных лістоў, на якія яна цяпер не мела сілаў адказваць і нават чытаць іх не магла. Так ужо атрымалася, што ейныя самыя шчырыя сяброўкі з часоў маскоўскага студэнцтва разляцеліся замуж па розных кутках Еўропы. І цяпер яны завальвалі Анну лістамі са скаргамі на асабістыя нягоды. Нават не чытаючы ліста ад адной з такіх сябровак, Наташы, яна ўжо ведала яго прыкладны змест: Роберт зноў едзе ў Штаты на два месяцы і пакідае яе адну з дзіцем. І зноў ён такі халодны, такі стрыманы. Анна раней суцяшала сяброўку, спачувала ёй, а цяпер раптам захацела напісаць: хай бы ехаў хоць на паўгода, абы толькі ведаць, што пабачыш яго зноў жывым і здаровым. Але яна не стала такога пісаць, ведаючы ўражлівую і датклівую Наташу.

А вось дзелавое ліставанне не магло чакаць, пакуль Анна прыйдзе ў сябе пасля ўсіх сённяшніх узрушэнняў. Пісаў прадзюсар мюзікла, казаў, што яна павінна быць у Маскве ўжо сёмага снеж­ня, то бок паслязаўтра. Там шмат працы. Трынаццаць дзён шалёнага графіка, а дзясятай раніцы пачынаем, а дзясятай ночы заканчваем і працуем толькі з кароткімі перапынкамі на паходы ў прыбіральню. Нават абеды будуць прыносіць на замову.

Чорт, чорт, чорт! Яна не можа быць у Маскве і не можа ставіць гэты мюзікл. Яна павінна быць тут, у N. Анна ўзяла тэлефон і набрала прадзюсара: яму можна было званіць да поўначы, а была яшчэ толькі палова на дванаццатую. Прадзюсар спачатку анямеў, а потым зароў, як бык. Што значыць не магу быць у Маскве?! Ты што, захварэла? Не? Ты цяжарная і ў цябе пагроза выкідка? Таксама не? Тады каб была сёмага на працы і не падстаўляй мяне, даражэнькая.

— Я згодная заплаціць табе няўстойку, — раптам сказала Анна.

Яна пакуль не ведала, дзе возьме грошы на няўстойку, сапраўды прапісаную ў кантракце (а кантракт ужо быў падпісаны!). Сума была нішто сабе. Заўтра трэба абзваніць сяброў і пазычыць колькі магчыма. Але яна не можа з'ехаць з N, і няма сэнсу тлумачыць гэтаму монстру шоў-бізу, што гэта ніякая не бздура. Ейныя абставіны — не форсмажор, гэта, паводле юрыстаў, што складаюць кантракты, не цунамі і не землятрус.

— Што з табой здарылася, Анна? — раптам змяніўшы інтанацыю з уладарнай на клапатлівую, запытаўся прадзюсар.

Тады яна набралася смеласці і сказала:

— Мужчына, якога я кахала ўсё жыццё, сёння трапіў у рэанімацыю. Ён тут, у N. Гэта сур'ёзна, і калі. Я гэтага не перажыву.

Монстр шоў-бізу памаўчаў, а потым сказаў:

— Не трэба ніякай няўстойкі, найду іншага рэжысёра, гэта не праблема. Але калі ён управіцца лепей, то болей я цябе ніколі не запрашу, ок? Ты мяне таксама зразумей, дзевачка. Я пайшоў табе насустрач, адсунуў пастаноўку, каб ты паспела і тут, і там. Дазволіў разарваць рэпетыцыйны працэс. Ты мне гэтай сваёй операй тры месяцы магзі выносіла. І што цяпер? Жанчыне вельмі лёгка разваліць кар'еру і потым не сабраць, нават калі ты супер-пупер геніяльная. Мужыкі прыходзяць і сыходзяць, Анна, а бізнэс застаецца. Гэта табе кажа стары гей, якога не раз падманвалі і кідалі.

І што яшчэ застаецца? Нягоднік нарэшце трапіў у каралеўства Празерпіны і Плутона, адкуль няма вяртання, а драму трэба завяршыць старадаўняй песенкай. Шасцёра салістаў становяцца ў шэраг на авансцэне і пачынаюць спяваць.

Цяпер яна старалася не думаць, ці не было гэтае палюбоўнае развітанне з прадзюсарам піравай перамогай. Але ў скрынцы былі таксама іншыя лісты. Вось, напрыклад, пішуць з дырэкцыі опернага фестывалю ў Аўстрыі. Адтуль паведамлялі, што Анна прайшла адбор і павінна быць на месцы 27 студзеня. Удзел яна мусіць пацвердзіць да 10 снежня.

Яна хацела была адразу напісаць, што важныя абставіны затрымліваюць яе ў Расіі на няпэўны тэрмін, але пасля размовы з монстрам шоў-бізу, пасля гэтага халоднага душу, Анна старалася не быць імпульсіўнай. Сёння пятае снежня, а значыць, яшчэ ёсць час падумаць, разважыла яна. Прынамсі, у гэтыя дні высветліцца, у якім Аляксей стане, ці доўга будзе ў лякарні.

А вось яшчэ адзін ліст. Не дзелавы, а сяброўскі. Не прачытаць яго Анна не магла. Пісаў ейны італьянскі прыяцель Франчэска, дарэчы, таксама дырыгент, цудоўны музыкант і файны хлопец. Дакладней, Анна лічыла Франчэска прыяцелем, а ён яе — далёкай і недасяжнай зоркай. Анна гэта разумела і часам па-жаночы карысталася яго рыцарскімі схільнасцямі. Пры ўсім сваім міжземнаморскім тэмпераменце Франчэска быў тактоўны і ніколі не навязваўся. Але як файна ён умеў паказаць Неапаль!..

«Ciao, Anna!— пісаў Франчэска. — Hai detto che si lavora con un ragazzo. Conduce Don Giovanni.»

У лісце была спасылка на італьянскамоўную старонку. Анна не вельмі добра ведала італьянскую, хоць збольшага і размаўляла на ёй. Але ця­пер ёй складана давалася нават чытанне, адчувалася стома, яна не магла сканцэнтравацца. (Яна нават не скеміла зайсці на англійскую версію сай­та.) Зрэшты, самае галоўнае яна зразумела: прымаюцца заяўкі на стыпендыю для маладых дырыгентаў ва ўзросце да трыццаці пяці гадоў. Трэба даслаць якаснае відэа, рэзюмэ. Стандартны на­бор, карацей. Дэдлайн — 1 сакавіка. Уладальнік стыпендыі будзе цягам наступнага тэатральнага сезона стажавацца ў адным з найбуйнейшых італьянскіх оперных тэатраў. Ці не гэтым Грынкевіч трызніў гадоў дзесяць таму?

Натуральна, яна пераслала гэтую спасылку, нават не ведаючы, калі ейны ліст прачытаюць.

Яны спяваюць маралітэ: той, хто быў нягоднікам, завяршае жыццёвы шлях бясслаўна. (Сабаку — сабачая смерць, прасцей кажучы, але ў класічнай італьянскай оперы такія моцныя выразы, натуральна, недапушчальныя.) Банальна. Затое якая фуга!..

Анна паставіла грэцца гарбату, і, пакуль чайнік закіпаў, яна задуменна вадзіла курсівам мышкі па радку ў сваёй скрынцы, дзе быў паказаны ліст з дырэкцыі опернага фестывалю. Калі чайнік засвісцеў, яна выключыла пліту, але не, не стала запарваць гарбату. Яна адчыніла ліст і з імклівасцю прафесійнага сакратара напісала адказ: так, яна пацвярджае ўдзел, у яе нядаўна адкрытая гадавая шэнгенская мультывіза, таму яна гатовая прыбыць на месца калі спатрэбіцца.

Тыдзень Грынкевіч будзе ў рэанімацыі. Пасля, калі пашэнціць, яго перавядуць у інтэнсіўную тэрапію, так ёй растлумачыў лекар з хуткай. Агу­лам міне два тыдні, а можа нават і болей, перш чым Грынкевіч трапіць у звычайную палату кардыялогіі. Так ёй растлумачыў Сяргеіч. Калі ўсё пройдзе проста выдатна, то пад новы год, магчыма, выпусцяць. Але дома спатрэбіцца поўны спакой. Яна будзе патрэбная яму ўвесь студзень, а ёй трэба ехаць, прычым у ягоны дзень народзінаў. І пры гэтым у яе чамусьці не было адчування, што яна паступіла няправільна, пагаджаючыся на паездку ў Аўстрыю. У скрайнім выпадку яна скасуе ўсё ў апошні момант, калі раптам ён не захоча. Пакуль жа не трэба нічога загадваць.

На лядоўні ляжаў велічэзны чырвоны гранат. Анна ўзяла яго ў рукі і нявесела ўсміхнулася. Пэўна, усе творчыя асобы — гэта людзі з хворай свядомасцю, калі ў кожнай рэчы бачаць пераносны сэнс і знак. Нават у такія моманты. А можа, гэта ў ёй загаварыла часцінка дзедавай крыві? Яна ніколі не бачыла дзеда, спецыяліста па старажытных мовах, але ж вырасла сярод яго кніг і праз іх нібыта магла з ім размаўляць.

Знайшла ў скрыні з прыборамі нож, яшчэ раз пакруціла гранат у руцэ. Дзед бы яе зразумеў, як ніхто іншы, калі б толькі ён быў жывы.

Анна зрабіла чатыры прадольныя надрэзы на скурцы плада і лёгка разламала яго. Гранат быў спелы, наліты, як на карцінах з мадоннамі эпохі Рэнесансу. Яна крыху павагалася, як быццам чыніла сапраўдны рытуал. Затым адлічыла сем зярнятак і праглынула — яны толькі аддалі ў роце вязкай кіслінкай. Цяпер няма куды адступацца: усё вырашана, пра ўсё дамоўлена.

Зрэшты, яна ўжо ведала, што будзе вяртацца — нават без гэтага рытуалу.

Яна заўсёды будзе вяртацца.

Шасцёра выканаўцаў фінальнага ну мара стаяць на авансцэне, слухаючы коду. У іх за спінай з'яўляецца дон Джавані, які стаіць моўчкі і глядзіць у залу на крыху збянтэжаную публіку. Ён жывы, толькі касцюм севільскага свавольніка ён скінуў у апраметную. Хай сабе гарыць, яму не шкада, бо гэты спектакль ужо скончыўся. А напе­радзе ў яго іншыя ролі, якія ён сыграе гэтак жа пераканаўча.

Заслона.

6 жніўня 2002 — 5 снежня 2011, Мінск