ПАЛАЧАНКА
Неба вясной залатое i сіняе,
Вецер пялёсткі кружыць па плошчы.
Некалі Полацкаю Ефрасінняю
Тут называлі струхлелыя мошчы.
Некалі тут гадаваліся княжычы,
Вілі паклоны сівыя манахі,
Стражнікі, рукі вяроўкамі вяжучы,
Прадзедаў нашых цягнулі на плаху.
А неба было i тады залатое,
У буйнай расе прачыналіся ранкі,
Ды плакалі горка над Палатою,
Ломячы рукі ў бядзе, палачанкі.
На Полацк ішлі чужаніцы вайною —
Крышыліся коп'і, ўзрываліся танкі,
А горад стаяў i стаіць над Дзвіною,
I песні пяюць пра яго палачанкі.
Каштаны i ліпы шумяць над бульварамі,
Да раніцы сыплецца спеў салаўіны,
Ідуць у Задзвінне шчаслівымі парамі
Насустрач світанню патомкі Скарыны.
Ступаючы мякка па стоптаным верасе,
Каханую любы заўсёды сустрэне
На вежавым кране, на сонечным беразе,
У першай, яшчэ не закончанай змене.
У вочы зірне, залатыя i сінія,
Што ззяюць, як росы ліпнёвага ранку,
I скажа: «Дзень добры табе, Ефраеінія».
«Дзень добры», — адкажа яму палачанка.
1959 г.
УСПАМІН
Да поўначы стаіць гарачыня,
I маладзік засланы белым пылам
Палеглі травы, ім да дня
Устаць наўрад ці хопіць сілы.
Зачахла лісце у гаях,
I хвалі на Дзвіне замёрлі,
Расінка толькі ў салаўя
Ледзь чутна булькае у горле.
Трызніць самлелая зямля
Аб росах, аб дажджы i громе,
Прыслухаўшыся, як здаля
Гудзе лябёдка на пароме.
I зноў навокал цішыня,
Далёка бліскаюць зарніцы.
Табе i сёння, пэўна, сніцца
Пачатак леташняга дня.
У полі сіні-сіні лён
I ветразі сямі палатак.
Здаецца, тут дасюль відзён
Твой першы след i той пачатак
Яшчэ няходжаных дарог,
Яшчэ не зробленай работы,
Калі ў гразі спаўзалі з ног
Старыя кірзавыя боты,
Як на спіне трашчала соль,
Як завіхаліся дзяўчаты,
I першы на руцэ мазоль,
I радасць першае зарплаты.
Як часам не было папіць
Вады ў дзявочым інтэрнаце.
Ты спала, а над ложкам маці,
Здавалася, ўсю ноч не спіць
I шэпча: «Пацярпі крыху.
Я веру — зробяць без прынукі
I дом i новую страху
Твае маленечкія рукі».
Ты чуеш? — спорны дождж ідзе.
Гарачыня адразу спала,
А ты нібыта i не спала,
Ты моўчкі маці ўспамінала
I пачынала новы дзень.
1959 г.
Кранаўшчыцы Полацкага нафтабуда
Над лесам занялося ранне
У буйных кроплях дымных рос,
А ўжо гайдаецца на кране,
Нібы струна, нацяты трос.
Ужо гукаюць: «Майна!», «Віра!» —
I лёгка, як узмах крыла,
Услед за рукою брыгадзіра
Плыве ажурная страла,
Нібыта залатую пражу
Снуюць лябёдкі угары,
I зверху кранаўшчыца кажа:
— Узыходзіць сонейка, сябры.
Сягоння дзень яшчэ прыбудзе,
А сонца вось — рукой падаць.
Яно у нас, на Нафтабудзе,
Заўсёды першай мне відаць.
Відаць, як за Дзвіной пшаніца
Нагнула долу каласы...
I за плячамі ў кранаўшчыцы
Ляжаць тугія дзве касы.
Заплеценыя, як у школе,
Істужкай белаю яны.
Ад ix, здаецца, пахне полем
I ветрам ранняе вясны.
Маленькая, нібы падлетак,
Яна глядзіць на белы свет.
I у кабіне з першых кветак
Стаўляе кожны дзень букет.
Галінкі бэзу i язміну
Прыносіць з бліжняга сяла,
Зірнеш на Валіну кабіну
I бачыш — ліпа расцвіла.
То распусціліся рамонкі,
То браткі ў росным серабры.
Цагліны, як з рабіны гронкі,
Здымаюць з крана муляры.
Глядзіць удалеч кранаўшчыца
I нават дзівіцца сама,
Што ў полі бачыць камяніцы,
Якіх яшчэ пакуль няма,
Што бачыць плошчы i бульвары,
I белы горад над ракой,
Бо ведае, што здзейсніць мары
Сваёю ўласнаю рукой.
1959 г.
ЗАРАДКА
У хлапечым інтэрнаце
Пражаць вечарам гарох.
На стале, як на парадзе, —
Масла, бульба i тварог.
Хлопцы ставяць на пліту
Смажыць бульбы тры патэльні
Пахне салам за вярсту,
А вось бульбаю не вельмі.
— Янка, падавай кефір,
Апанас, нясі аладкі, —
Кажа хлопцам брыгадзір, —
Прыступаем да зарадкі.
Сеў за стол, пакроіў хлеб,
Разлажыў усім па лусце.
— Ты, Пятро, хіба аслеп:
Рукавы ужо ў капусце.
Дзесяць хлопцаў дзесяць страў
Выстаўляюць на абрусе.
Хтосьці з ix пажартаваў:
— Я адзін за ўсіх бяруся
З'есці бульбу, i тварог,
I капусту, i аладкі.
— А скажы, без нас бы змог
Ты адзін закончыць кладку?
— Вам з вячэрай без мяне
Не управіцца ніколі:
Я ж за год на цаліне
З'еў не меней пуда солі.
— Я паверу, што з'ясі
Ты адзін не пуд, а тону.
Лепш вазьмі ды панасі
Ты за нас адзін бетону.
Хопіць лётаць па зямлі,
Замацоўвайся, як людзі.
Паспытаў бы, як жылі
Летась мы на Нафтабудзе.
А не згодзен — прабачай,
Ты між нас не знойдзеш пары.
Гатаваць бярыся чай,
Падавайся ў кашавары
Ці на пост вартаўніка
Каля нашай хлебнай краны,
A імя будаўніка
Не гнюсі, пакінь за намі.
— Зноў счапіліся яны!
Брыгадзір, канчайце сварку:
Стыне ж бульба i бліны,
Перасмажыліся скваркі...
Селі ўсе за стол яны.
Паглядзела б з боку маці,
Як вячэраюць сыны
У хлапечым інтэрнаце.
1959 г.
ПРЫГОЖЫЯ РУКІ
У час сустрэч i ў час разлукі,
Выходзячы ўдваіх на шлях,
Навошта ты хаваеш рукі
У драпінах i ў мазалях?
Заўжды шурпатыя ад тынку,
Парэпаныя ад вады,
Яны не знаюць адпачынку
У гарачыню i ў халады.
Ад цэглы i ад арматуры
Яны зрабіліся дужэй...
За сотні рук у манікюры
Такія рукі прыгажэй.
Яны трымаюць у палоне
Душу i сэрца юнака.
Не выкаўзне з такой далоні
Яго шурпатая рука.
1959 г.
СУПРАЦІЎЛЕННЕ МАТЭРЫЯЛУ
Аўтобус «Полацк — Нафтабуд»
Заўсёды поўны пасажыраў:
I муляры, i цеслі тут,
I капітаны без мундзіраў,
I маладыя лейтэнанты.
Ад службы толькі засталіся канты
I звычка добрая, старая —
Быць першым на пярэднім краі.
Ідзе аўтобус поўньім ходам,
Туман курыцца на Дзвіне.
Жартуе хтось: «Замест узвода
Цяпер брыгада у мяне».
Гартаюць ля акна дзяўчаты
Падручнікі па сапрамату,
Складаныя вядуць разлікі —
Сягоння ім здаваць залікі,
I новы дом, i цэх здаваць
У лік наступнага квартала,
I кожным рухам адчуваць
Супраціўленне матэрыялу:
Бетонныя укладваць пліты
I заліваць гарачы бітум,
Вучыць механіку ўначы
I ўсё самім перамагчы.
A заўтра зноў усё пачаць,
I скрозь паспець, хоць часу мала.
Нашчадкі будуць вывучаць,
З якога вы матэрыялу.
1961 г.
Брыгадзіру такелажнікау
Яны дзяцей пагадавалі,
Бацькамі сталі ix сыны,
Народжаныя на Урале,
Пажэненыя ля Дзвіны.
Ужо здалёку аб нявесце
Завёў гаворку меншы сын.
Ці ж не прыйшла пара асесці,
Прайшоўшы столькі пуцявін?
Ад Кемерава да Алтая,
Ад Ішымбая да Чыты
Шумела восень залатая,
Пад ногі сцелючы лісты.
Зімой дарогі замятала
Завея белая, як дым.
A ім здавалася, што мала
Зрабіць прыйшлося маладым.
I зноў збіраліся ў дарогу,
Складалі кельмы ў рукзакі
I праз таежныя бярлогі
Ішлі, ішлі будаўнікі.
Рыпела пад рыдлёўкай гліна,
А ноч марозамі гула.
У ix маленечкага сына
Брыгада нянькаю была.
Камбінезон насіла жонка,
З кляймом казённыя пімы
I пела радасна i звонка,
Як салавей сярод зімы.
Так i дзяцей пагадавалі,
Бацькамі сталі ix сыны...
Паездзілі, павандравалі —
I вось прывал каля Дзвіны.
Зірнеш назад, а шлях кароткі.
Калі б ізноў усё прайсці:
Баракі першай пяцігодкі,
Трывогі першыя ў жыцці,
Другога не хацеў бы шчасця,
Другіх бы не шукаў дарог,
I так пачаў бы сцены класці,
І так бы любую бярог,
I так бы радавала стома,
I мары светлыя, i сны,
I стаў бы самым родным домам
Зялёны горад ля Дзвіны.
На стол парэпаныя рукі
Паклаў руплівы брыгадзір.
Пытаюцца паціху ўнукі:
«А мы
паедзем у Сібір?»
1961 г.
ДЫСПЕТЧАР
Усыпаны зорамі вечар,
Ля клуба іграе баян.
Танцуюць усе,
а дыспетчар
Глядзіць на блакітны экран,
Глядзіць на сігналы на пульце,
А пальцы, нібыта на пульсе, —
Пад імі гудуць правады:
«Канчаем адкачку вады»,
«Гатова другая калона»,
«Чаму не падвозяць бетону?»
Дыспетчар хвалюецца, кліча
То Оршу, то Віцебск, то Крычаў,
A ў вокнах, нібы на экране,
Ужо занімаецца ранне.
Туман за ракою густы
Паслаўся на буйныя травы,
Грукочуць на станцыі Кеты
З цэментам і шчэбнем саставы.
«Бетон адпраўляем і трубы», —
Пачуўся ў селектары свіст.
Дыспетчар не спіць. А ля клуба
Чакае яе баяніст.
1961 г.
Мікалаю Чэчату
Адзін ён не мае кароткай суботы:
Як толькі развіднее — зноў за парог.
Рыпяць па дарозе гумовыя боты —
Ідзе на работу парторг.
Ён першы садзіцца у мулкі аўтобус,
Упалі на вокны расінкі з галля.
Пад коламі, быццам раскручаны глобус,
Насустрач світанню імчыцца зямля.
То ўлева, то ўправа нахіляцца сосны,
То кружацца ў шыбах густыя гаi,
I чутна, як побач пра раннія вёсны
Пяюць нафтабудаўскія салаўі.
Парторг па характару трошачкі лірык
(Без лірыкі кожнаму цяжка пражыць),
Прарабы — рамантыкі,
a брыгадзіры
Гатовы найлепшую песню злажыць.
І вось яна, вось яна — гэтая песня:
Укладзены сцены, нібыта радкі,
Як самыя поўныя рыфмы,
на ўзлессі
I рана i ноччу звіняць цягнікі.
Падумаў парторг: каб праз дзвесце ці трыста
Гадоў зазірнуць выпадкова сюды,
Адразу пазнаў бы, што тут камуністы
Дамы будавалі, саджалі сады
I слухалі часам пагрозы i ноты,
Ды толькі адзіным жаданнем жылі —
Зрабіць як найболей патрэбнай работы,
Паспець як найболей стварыць на зямлі.
У майцы i ў форменнай шапцы танкіста
Вядзе экскаватар нядаўні маёр.
Куды ні паглядзіш, — ідуць камуністы —
Бетоншчык, маляр, трубаклад i шафёр.
А будзе патрэбна — усе гімнасцёркі
Дастануць з куфэркаў. Любою парой
Да форменных шапак чырвоныя зоркі
Прышпіляць i стануць адразу у строй.
У ботах гумовых i сіняй спяцоўцы
Для радасцей новых i новых трывог
На самай адказнай, ударнай пляцоўцы
Ад рання да ночы працуе парторг.
1961 г.
ДАЛЬНІ ПРЫПЫНАК
Пры дарозе — толькі слуп,
Бо прыпынак дальні,
Але тут, нібыта клуб,
Школа i чытальня.
Тут i песню запяюць,
Пажартуе майстра,
I пытанні задаюць
Пра Фідэля Кастра.
Тут завочнік на пяску
Піша, піша штосьці,
Тут гавораць, што з Баку
Прыязджаюць госці.
А з-за Новага Двара,
З невялічкай хмары,
Нечакана як з вядра
Цёплы дождж ударыў.
Заскакалі басанож
Хлопцы i дзяўчаты —
Спорны дождж, харошы дождж
Мые, як на свята,
Прабірае да касцей,
Хвошча, як у душы.
Мо таму у ix чысцей,
Чым у іншых, душы.
1961 г.
* * *
Яе далоні пахнуць мятай,
I спелым жытам — валасы.
Шануй, любі, але не кратай
Дзявочай чыстае красы.
I па чужой не мерай мерцы.
Такая толькі ёсць адна,
Калі ў даверлівае сэрца
Табе пастукала яна.
Яе далоні пахнуць мятай,
I ныюць ногі ад расы.
Сустрэў, кахаеш, значыць сватай,
Забудзь другія адрасы.
21. V 1960 г.
* * *
Ад сцюжы пасівелі вейкі,
I стынуць рукі ад жарствы.
Ты б ix схавала ў рукавы
Сваёй шурпатай целагрэйкі.
Табе здаецца, што не вельмі
Яшчэ лютуюць халады.
Вятры ж гудуць на ўсе лады,
I прыстае к далоні кельма.
Ты мне гаворыш з вышыні,
Што праз гадзіну кончыш змену.
Цябе я, любая, сустрэну,
Калі запаляцца агні.
А ноччу зноў гудзе завея
У нашым ціхім гарадку.
Ты змерзла?.. Я тваю руку
Сваімі вуснамі сагрэю.
Ад шчасця i ад хвалявання
На вейках знікне сівізна,
I чыстай кропляй на світанні
Да нас пастукае вясна.
1961 г.
НАСЦЯ
Ледзь не задыхаецца ад шчасця
Беленькая, як бярозка, Насця.
Вось ужо i прозвішча змяніла,
I пры людзях кажа: «Пойдзем, мілы,
Мы з табою ў Маладзёжным садзе
Побач дуб з бярозкаю пасадзім.
Хай растуць, няхай сплятаюць вецце,
Хай ніколі ix не зломіць вецер.
A калі шырэй раскінуць голле,
Будзе побач клёнік ці таполя».
I стаяць заўсёды, як пад шлюбам,
Белая бярозка разам з дубам,
Ix у спёку палівае Насця.
I расце, расце «Алея шчасця».
Нафтабуд — Мінск,
1961 г.