Табе зайздросціць сонца

МАЁ ПАКАЛЕННЕ

І я у дзяцінстве не ведаў калыскі,

Не ведаў утульнае цёплае хаты,

Замест калыханкі, схіліўшыся нізка,

Спяваў у цяплушцы салдат барадаты:

«Віхуры варожыя веюць над намі»...

I ў нашай цяплушцы свісталі вятры,

Смяяліся хлопцы: «Пакончым з панамі,

Як толькі усе даядзім сухары».

I мне аддавалі шурпаты i горкі

Сухар са свайго баявога пайка,

A самі круцілі цыгаркі з махоркі

I песню зацягвалі пра Ермака.

Пасля, пасадзіўшы на мулкім калене,

Чырвонаармеец пытаўся не раз:

«Ты ведаеш, браце, а хто такі Ленін

I што ён гаворыць пра нас?»

I я, ашчаперыўшы шыю худую,

Услед паўтараю за ім:

«Мы наш, мы новы свет збудуем,

Хто быў нічым, той стане ўсім!»

Салдацкія вочы адразу цяплелі

I бачылі заўтрашні дзень прад сабой,

А побач матросы натхнёныя пелі,

Што гэта апошні, рашаючы бой.

Вось так у цяплушках, у дымных бараках

Мае аднагодкі раслі.

Не ведалі мы, што ужо аб рабфаках

Ільіч гаварыў у Крамлі,

Што ён ужо бачыў агні Днепрагэса,

Адзначыў на карце Кузбас

I марыў, што ў нетрах сібірскага лесу

Уздымецца горад для нас.

I разам з бацькамі маё пакаленне

Валіла тайгу i драбіла каменне,

Закладвала домны, капала каналы —

Лажылася позна, а рана уставала,

Жыло у палатках у сцюжы i ў буры,

Каб горад узняўся хутчэй на Амуры,

Стаяла на варце дзяржаўнай граніцы

I помніла: трэба вучыцца, вучыцца.

Трымала вінтоўку, кайло i лапату

I слухала лекцыі па сапрамату,

Ішло вечарамі ў партыйную школу

I ворагаў біла каля Халхін-Гола.

Мае пакаленне, мае аднагодкі,

Пачуўшы трывогу, надзелі пілоткі

I ў цеснай зямлянцы кляліся ўрачыста

— Лічыце

мяне

камуністам!

I кожны быў братам,

I кожны быў другам

Ля сцен Ленінграда,

У пекле над Бугам.

Куды б ні вяла нас крутая дарога,

За намі заўсёды ідзе перамога —

У льды Антарктыды, у неба прасторы,

Дзе новыя ўсходзяць савецкія зоры.

1957 г.

ПАЧАТАК ДАРОГІ

Я ў кажушку, што колісь маці

У спадчыну пакінуў дзед,

Апошні раз прайшоў па хаце

I выйшаў першы раз у свет.

Мне маці ў торбачку паклала

Ручнік, кашулю з палатна,

Скрылёк пазычанага сала

I жменьку цёплага пшана.

I павучала, як умела:

— Глядзі ж, сыночак, не зблудзі,

Калі спытаць прыйдзецца, смела

У вочы кожнаму глядзі.

I не лянуйся, не ад працы

Твой бацька жыў кароткі век.

Пачнеш вучыцца i старацца,

Глядзіш — i выйдзе чалавек.

Тут рукі матчыны худыя,

Што учарнелі ад зямлі,

Здаецца, ўпершыню за шьш

Мяне так моцна абнялі.

Так пачыналася дарога

У новы дзень, у новы свет,

Хоць я тады зусім нічога

Яшчэ не ўмеў рабіць як след.

Майго умельства i навукі

Адным пасведчаннем былі

З вясны парэпаныя рукі

I на далонях мазалі.

Былі маёй пуцёйкай мары

Пра тысячы работ i спраў.

I на паўстанку Камунары

Я ўпершыню заначаваў.

I не пытаючы парады,

Ісці далей ці можа не,

Прасіў хлапцоў, каб у брыгаду

Уключылі зранку i мяне.

Мы секлі лес, часалі шпалы,

Калолі тоўстыя камлі,

I к дваццаці гадам нямала

Ужо зрабілі на зямлі.

I грузчыкам, i лесарубам,

I грабаром быў кожны з нас.

Ад смагі трэскаліся губы,

I сівер твары сек не раз.

Так пачыналася дарога

У новы дзень, у новы свет.

Я не цураўся анічога,

Каб на зямлі пакінуць след,

Каб шпалы сто гадоў звінелі

I словы, што ў радкі ляглі,

Ca мною разам не старэлі,

А каб мяне перажылі.

1959 г.

РАВЕСНІЦА

Ужо не лета i яшчэ не восень,

A павуцінне ў кропельках расы

Плыве, трымціць i туга заплялося

Табе у залатыя валасы.

Яшчэ цвіце i дзяцельнік i мята,

А плечы зводзіць першым халадком.

Ты помніш, як калісьці у трыццатым

Хадзілі мы з табою у райком?

З далёкай камсамольскае ячэйкі

Паслалі нас даведацца сябры,

Калі i як i на якія рэйкі

Перавядуць сялянскія двары.

А нашы сходы, першыя лікбезы,

Пытанняў i адказаў вечары,

Калі на нас дзесяткамі абрэзаў

Кулацкія глядзелі хутары.

I па сяле хадзілі пагалоскі,

Што мы нібыта дзеці сатаны.

Тады яшчэ не вельмі дружна вёскі

Ішлі на свята першай баразны.

Мы самі уставалі да світання,

Аралі межы, кулакам на зло,

Збіралі сходы, толькі пра каханне

Пагаварыць нам часу не было...

Ты ганарышся сталымі сынамі,

Ты замуж аддаеш сваіх дачок,

Але i сёння побач з ардэнамі

Ляжыць маленькі кімаўскі значок.

1958 г.

СЛЯДЫ

Памяці Н. А. Войтка.

Месячная ноч, нібы тады,

Як пасля нядоўгае разлукі

Беглі аж да самае вады

Мы з табой, пабраўшыся за рукі.

Ты пытала: «Ну, нашто, зачым

Гэтыя таемныя сустрэчы?»

Але зноў да берагу Пцічы

Мы з табой хадзілі кожны вечар.

Ты, нібы шукаючы гусей,

Берагам ішла ка мне з усмешкай,

I на дымнай чэрвеньскай расе

Засталіся толькі нашы сцежкі...

...Месячныя ночы на Пцічы

Пахнуць мёдам i мурожным сенам,

Але, даўняй сцежкай ідучы,

Я цябе ніколі не сустрэну,

Не пабачу шалік на вярбё,

Але ты — заўжды перад вачыма

Хоць i пэўна знаю, што табе

Не прыйсці ніколі з Асвенціма.

Пад вярбой ля самае вады

Двое незнаёмых абняліся,

Дзе твае маленькія сляды

На пяску вільготным засталіся.

1958 г.

БАБІНА ЛЕТА

Ты часта казала, што песенька спета, —

Вясна мінавала, а бабіна лета

Цябе замятае сухімі лістамі,

Што болей ніхто не трывожыць лістамі,

Ніхто не чакае цябе на спатканне,

Ніхто на цябе, як калісьці, не гляне.

A колісь глядзелі, a колісь чакалі,

Спачатку ля школы, пасля на вакзале.

Ты ночы не спала, лічыла мінуты,

Калі ён прыедзе дамоў з інстытута.

Да рання сядзелі у скверы, ля клуба,

I доўга смылелі гарачыя губы.

Ты шчасцю свайму пазірала у вочы,

Ты чула, як сэрца ля сэрца стукоча,

Любіла начамі пад ліўнямі мокнуць,

Хадзіць, аж пакуль салаўі не замоўкнуць,

Глядзець, як знікае каханы ў тумане,

I думаць: «А колькі гадзін да спаткання?»

Вы разам чыталі, смяяліся, пелі,

I ўсе гаварылі, што хутка вяселле.

А дна ты казала: «Ніколі не позна»,

I бегла дахаты сцяжынкаю роснай.

Цяпер ты шкадуеш, што ў майскія ночы

Залішне сумленна заплюшчвала вочы,

Што сцерлася ў памяці нейкая рыса,

Што болей нікому не скажаш: «Вярніся»,

Другога не стрэнеш, другіх не шукаеш,

Калі аднаго назаўжды пакахаеш.

Табе нічыёй не патрэбна спагады,

Што бабіна лета, што час лістападу,

Што косы завеяла першая замець,

Што нумар застаўся на целе на памяць.

А памяць, яна не старэе ніколі:

Дарога ў Майданак, i голае голле,

I сівер насустрач, i тысячы босых,

Скаваныя рукі, абрэзаны косы.

А дым, нібы хмара, вісіць над парканам

«Як хутка мяне разлучылі з каханым,

Нявестай была, a зрабілі ўдавою...»

Ды свішча бізун над тваёй галавою.

Цябе бессаромна салдаты раздзелі —

Лічылі радзімыя плямкі на целе,

Глядзелі у вочы i з нейкаю мэтай

Запісвалі доўга імя i прыкметы.

Ты тройчы ўцякала ад смерці i згубы.

Свістала завея ў жалобныя трубы,

Як здані, стаялі сівыя фальваркі,

I рвалі дзявочае цела аўчаркі.

Цябе на світанні вялі ў крэматорый,

Апошняя хмарка плыла над табою...

Ды раптам аднекуль чырвоныя зоры

Уляцелі, як іскры гарачага бою.

Чырвоныя зоры, знаёмыя твары,

Знаёмыя вочы глядзелі з-пад каскі,

Засмяглыя губы шапталі: «Таварыш»

I падалі слёзы ад братняе ласкі.

Чамусьці сягоння ты ўспомніла гэта —

У час лістападу, у бабіна лета.

Не ведаеш ты i паверыць не хочаш,

Што вернуцца зноў салаўіныя ночы,

Што познім каханнем зардзеюцца шчокі,

Калі ты пачуеш знаёмыя крокі.

Каханне ніколі само не знікае,

Каханы заўсёды цябе адшукае.

Ты чуеш, ты чуеш — асенняю ноччу

Ляцяць самалёты i поезд грукоча,

У дзверы твае асцярожна, нясмела

Пастукае любы, крыху пасівелы.

Ты скажаш, што песня яшчэ не прапета,

Што сёння вясна, а не бабіна лета.

Ялта, 1958 г.

ВЕЧНЫ САЛДАТ

Тут цішыня.

Пад хвояю пахілай

Стаіць без каскі

Бронзавы салдат,

Як вартавы,

над брацкаю магілай.

Яго дажджы сякуць

I хвошча град.

Зімою снег лажыцца на пагоны,

А ён глядзіць на простыя імёны,

Нібы вядзе паверку,

Ці Ў нарад

Гатоў паслаць таварышаў па роце,

Ці затрубіць пад'ём, як прыйдзе час.

Ён тут стаіць не па сваёй ахвоце.

Яго ніхто не зволіць у запас.

Яго сябры, як ён,

Навек салдаты,

На ix магілах —

прозвішчы

i даты.

Апошнюю дату паставіла куля...

А недзе пад Каневам плача матуля,

Суседскага сына убачыць здалёку,

I здасца, што гэта яе яснавокі,

Што вечарам прыйдзе, пастукае ў раму

I скажа паціху: «Прачніцеся, мама».

Цыгарку закурыць, адмовіцца есці

I будзе да рання ўздыхаць аб нявесце.

Хоць маці не верыць, а часам чакае,

Напэўна, ўжо матчына доля такая:

Сыноў гадаваць, выпраўляць у дарогу.

Пачуць, што нявестка ідзе за другога,

Насіць пачастункі маленькаму ўнучку,

Вадзіць, як ягонага бацьку за ручку

Калісьці вадзіла з сабою у поле

I зычыла самую лепшую долю,

I здымак паказваць на белай сцяне

Таго, што застаўся навек на вайне,

Таго, хто не прыйдзе у матчыну хату,

Чый вырасце сын, не пабачыўшы таты.

Растуць непрыкметна салдацкія дзеці.

Ім хопіць работы на кашай планеце,

Iм хопіць зямлі і блакітнага неба,

Крынічнай вады i духмянага хлеба.

Для шчасця растуць i мужнеюць яны,

Каб болей ніколі не ведаць вайны,

Каб болей не плакалі маці i ўдовы,

Каб ix не сівелі дачасна галовы,

Каб мір, што крывёю бацькі здабылі,

Ніхто не парушыў на нашай зямлі,

Каб слухалі дзеці, як песню, як казку,

Пра подзвіг салдата, што, скінуўшы каску,

Нязменна стаіць вартавым на пагосце

У грознай красе баявой маладосці.

1957 г.

МАЦІ ПРАВАФЛАНГОВАГА

Жанчыну ў старамодным плацці

Праз доўгі клубны калідор,

Пад руку ўзяўшы, нібы маці,

На сцэну вёў сівы маёр.

I без каманды, без загаду

Казах, літовец i грузін, —

Плячо к плячу, салдат к салдату,'

Усе ўзняліся як адзін.

Жанчына хустку развязала

I, глянуўшы на ўсе бакі,

На прывітанне адказала:

— Дзень добры, родныя сынкі!

Здалося ёй, што, зняўшы каскі,

Абтросшы горкі пыл вайны,

Па воінскаму абавязку

Сюды сабраліся яны.

І кожны ёй напомніў сына,

Taгo, што пісем больш не шле,

Што ў сорак трэцім на хвіліну

Прылёг з гранатай на скале,

A ўстаў праз тры гады з граніту

На скрыжаванні дзвюх дарог.

Шумела ядранае жыта,

А ён не чуў i чуць не мог.

I не сказала больш ні слова

Жанчына, ўспомніўшы сынка,

Што стаў навек правафланговым

Байцом гвардзейскага палка.

1959 г.

ЖАДАННЕ

Ці пахаваў ты блізкага калі,

Ці ўмееш кулаком заціснуць спазмы плачу,

Калі расце грудок сырой зямлі

Над тым, каго ніколі больш не ўбачыш?

Я пахаваў сто тысяч сваякоў —

Братоў, сясцёр, дзяцей i пабрацімаў

На скрыжаваннях сальскіх бальшакоў,

Над Нёманам i у цяснінах Крыма.

Я пахаваў бацькоў i мацярок.

На ix магілах расцвітае рута.

Крывёю быў адзначан кожны крок

Ад Брэста да апошняга салюта.

Калі цяпер дзяўчаты запяюць

I загудзе паводка на прадвесні,

Перад вачыма твары паўстаюць

Тых, што сваёй не даспявалі песні.

Мы помнім ix жывыя галасы,

Усмешкі i задумлівыя вочы,

Хоць i не ўсіх знаходзім адрасы

Каля дарог i лугавых абочын.

Ix дзеці i унукі падраслі,

У ix такія ж вочы i усмешкі,

Яны ступаюць смела па зямлі,

Свае пратоптваючы сцежкі,

I ціха шэпчуць першае «люблю»

Дужэюць, распраўляюць крыллі

I любяць тое неба, i зямлю,

I тыя песні, што бацькі любілі

1960 г.

ПАВОДКА

Учора ноччу хрусткі іней

Яшчэ лажыўся на лугі,

А сёння у празрыстай сіні

Крутыя тонуць берагі.

I толькі макаўкі парэчак

Тырчаць з імклівае вады.

Разводдзе самых ціхіх рэчак

Зрывае з берагу плыты,

Шпурляе тоўстыя бярвенні

На ледарэзы i быкі,

Галіны, трэскі i карэнні

Нясе у розныя бакі.

I сцежар леташні на мелі

Тырчыць, як мачта карабля.

Набракла гаркаватым хмелем

За дзень адталая зямля.

Мы зноў, як у юнацтве, марым,

I я паказваю табе

Дажджынку першую на твары

I першы коцік на вярбе.

Нас i узрост не перайначыў,

За рукі ўзяўшыся, праз сад,

Па лужах, каб ніхто не бачыў,

Бяжым, як дваццаць год назад.

1959 г.

ПРЫЗНАННЕ

Ты ходзіш мяне у дарогу праводзіць,

На месяц, на тыдзень, на некалькі дзён.

Стаіш i глядзіш, як цягнік адыходзіць

I ў змроку знікае апошні вагон.

А потым па плошчах i вуліцах гулкіх

Ідзеш, не сустрэўшы нікога нідзе,

I толькі чуваць, як у вузкіх завулках,

Нібыта у трубах, завея гудзе,

Грыміць у дарожныя знакі да рання

I голыя ліпы хістае i гне.

Ты, пэўна, сумуеш пасля развітання

I з гэтай хвіліны чакаеш мяне.

Пытаеш, чаму мне з табой не сядзіцца,

Чаму, завітаўшы на некалькі дзён,

Я зноў ад'язджаю з утульнай сталіцы

У нейкі глухі i далёкі раён.

Чаму я хаджу пехатой у завею,

Чаму не такі, як мужы у людзей.

Ты думаеш, — я ад вандровак сівею,

А я адчуваю, што стаў маладзей.

Я чую, як пахне смаловае вецце,

Як стукае дзяцел па звонкай сасне,

Я чую начамі, як студзеньскі вецер

То вые, то снегам шуміць па сцяне.

Я невад на бераг цягну з рыбакамі,

Я з імі начую на Куршскай касе, —

Мне хочацца толькі сваімі рукамі

Адчуць асалоду i цяжкасці ўсе,

У ядраным жыце сустрэць агранома,

Блукаць да світання па мокрай траве,

Стаяць пад дажджом на дняпроўскім пароме,

Пачуць, як дзяўчаты пяюць на жніве,

I думаць з усімі аб сонцы i хлебе,

I самую лепшую песню злажыць.

Калі ты камусьці хоць крышку патрэбен,

Дык хочацца доўга i радасна жыць.

Я новых вандровак маршрут i кірунак

На карце, прыехаўшы, зноў правяду,

Вясёлку табе прывязу ў падарунак

I ў светлыя косы твае запляту.

Ялта, 1958 г.