Табе зайздросціць сонца

АЙЧЫНА

Твайго цяпла, твайго святла i хлеба,

I шчырасці на кожнага стае.

I я шчаслівы, што пад родным небам

Прайшлі гады юнацкія мае,

Што ты люляла, што казала казкі,

Што за руку ў дарогу павяла,

Што мне свае i клопаты, i ласку,

I шчодрасць, i суровасць аддала.

Ты гадавала, ты давала сілу,

Ад гора берагла сваіх сыноў.

A ў дні вайны над кожнаю магілай

Схілялася, але ішла ізноў.

Праз гора, праз пажары i пакуты

Ты нас вяла на справядлівы бой.

I як нам ні даводзілася крута,

Але былі заўсёды мы з табой.

Была ты i ласкавай i суровай,

I клопаты у нас былі адны.

Калі ты часам i нахмурыш бровы,

На маці не пакрыўдзяцца сыны.

Табе, Айчына, ў будні i у святы,

У дні трывог i ў шчасныя гады

Усё аддаём, чым кожны з нас багаты,

Каб харашэла i дужэла ты.

1956 г.

НА ТАЕЖНАЙ ДАРОЗЕ

Вецер вые ў заломах рудое кугі,

Завіруха шляхі замятае дазвання.

Па дарогах блакітнай сібірскай тайгі

Ледзьве чутна рыпяць адзінокія сані.

Ад сяла да сяла каля сутак язды —

Hi жывое душы, толькі вецер калматы

Замятае ля самай дарогі сляды,

Што на поўдзень прабіў адзінокі сахаты.

Не змаўкаюць, гудуць пры дарозе слупы,

Вецер белую пражу снуе на сумёце.

Завіруха лютуе. Глядзіш, як сляпы,

I здаецца, на конях прымерзлі аброці.

Завіруха лютуе, мяце i мяце —

Закавала асіны у белыя латы.

Але ў змроку начы на трыццатай вярсце

Мільгануў аганёк невялічкае хаты.

Над высокім сумётам пакатай страхі

Нахілілася голае шэрае вецце,

I у морак бязлюднай сцюдзёнай тайгі

Два акенцы да самае раніцы свецяць.

Увайшоў, a ў хаціне нікога нідзе,

Толькі ў печы агеньчык яшчэ дагарае;

На услоне карэц у крынічнай вадзе,

Соль у шклянцы i свежага хлеба акраец

На шырокім i чыстым піхтовым стале,

На паліцы газеты за першае снежня.

Нехта печ напаліў i паехаў далей,

I знікае у замеці снежнай.

Нехта хлеба пакінуў i трэсак насек,

Запаліў каганец, каб у змроку не збіўся

Незнаемы, ды блізкі яму чалавек,

Што за ноч перамёрз i ў дарозе змарыўся.

Вось i я, абагрэўшыся, дровы прынёс,

Хлеб пакінуў, крыху пастаяў ля napoгa.

Завіруха змаўкае, не страшны мароз,

I ніякая болей не зморыць дарога.

1956 г.

МАЛЯР

Цвітуць да замаразкаў астры.

На ціхі сонечны бульвар

У крэйдзе, вапне, алебастры

Выходзіць з вёдрамі маляр.

За ім па вуліцах пасёлка

Ляціць празрысты лёгкі пух,

Усімі фарбамі вясёлкі

Яго распісаны фартух.

Сярод асенняй пазалоты

Высокіх клёнаў i дубоў

Узняўся дом яго работы,

Адменны ад усіх дамоў.

Яшчэ пусты — ані фіранкі

Няма ні ўнізе, ні ўгары.

Сюды, напэўна, заўтра зранку

Пачнуць з'язджацца жыхары.

Нарваў маляр бярэма кветак,

Прынёс, паставіў за акном.

Здалося, што цяпло i лета

Прыйшло адразу ў новы дом.

1956 г.

НАРОДНАЯ НАСТАЎНІЦА

Дакошаны лугі, адшапацела жыта,

На сцежкі падаюць пажоўклыя лісты,

Пра што ты думаеш i марыш, раскажы ты,

Куды ідзеш, каго шукаеш ты?

Ці мо сяброў сваіх успамінаеш

I думаеш, што тут зусім адна?

Чаму начамі роснымі блукаеш,

Чаму не спіш да самага відна?

Усе заснуць, а ты святла не гасіш,

У шыбу стукае асенні матылёк,

Ты доўга думаеш, якім у першым класе

Твой будзе першы у жыцці урок,

Якім святлом, якім гарачым словам

Дарогу к сэрцу кожнаму знайсці,

Каб гэтым хлапчукам белагаловым

Патрэбнай быць заўсёды у жыцці,

Каб кожны стаў i мужны ł шчаслівы,

Каб з імі ты шчаслівая была...

За вокнамі шумяць у садзе слівы,

I месяц стаў над стрэхамі сяла.

A раніцаю ясна сонца свеціць,

Сланечнікі даспелі на градзе,

I ціха шэпчуць за парканам дзеці:

«Вунь новая настаўніца ідзе».

Настаўніца! A ці даўно самую

Вяла у школу маці за руку?

Яна i сёння па табе сумуе

У ціхім прыдняпроўскім гарадку,

Яна штодня лістоў тваіх чакае

I журыцца: «Ну, як яна адна?»

Але цябе, як маці, сустракае

Ласкавая лясная старана —

Шумлівыя бары, рачныя кручы

I белыя лілеі на вадзе,

I хлапчукі бягуць табе насустрач

I соты раз гавораць: «Добры дзень!»

Ты узышла на ганак новай школы,

Ты гэтым дзецям блізкая, свая,

I ўжо сябе не лічыш навасёлам,

Бо тут твой дом i тут твая сям'я.

Тут будзе радасць, тут i шчасце будзе,

Здабытае у працы, ў барацьбе,

I назавуць тады з пашанай людзі

Народнаю настаўніцай цябе.

1957 г.

КРЫНІЦА

Бруіцца каля берагу крыніца

То ціха, то звініць на ўсе лады,

I смагай змораны сюды ідзе напіцца

Празрыстае сцюдзёнае вады.

А снег над белым полем заіскрыцца,

У студзені удараць халады —

Булькоча нестрыманая крыніца

Струменямі празрыстае вады.

Hi спёка, ні мароз, ні навальніцы

Бяздоннай не трывожаць глыбіні,

Ніхто не зможа вычарпаць крыніцы,

А ёй самой ніколі не спыніцца:

Яна ж народу нашаму зрадні.

Новасібірская вобласць,

с. Біаза, 1955 г.

ПЛЫНЬ

Вецер насустрач, насустрач імклівая плынь.

Хлопец у чоўне, смуглявы i рослы,

Прагна глядзіць i плыве ўдалячынь —

Вёслы рыпяць, выгінаюцца вёслы.

Сонца насустрач i сіні прастор,

Сіні прастор у вясёлкавай браме.

Хлопец плыве i плыве за сябрамі —

Вёслы, як дужыя крылы, прасцёр.

У далячынь, што расчынена насцеж,

Голасам сэрца i ўласнай крыві

Кліча цябе неспакойнае шчасце,

Толькі хутчэй да яго даплыві.

Шчасце у кожнай тваёй перамозе,

Шчасце — адолець i вецер i град,

Шчасце — нідзе не спыняцца ў дарозе,

Спынішся — плынню адгоніць назад.

с. Біаза, 1955 г.

ДАКОР САБЕ

Жыццё даецца толькі раз,

А я, бывае, марна трачу

I сілы лепшыя, i час

I не лічу за недастачу

Усё, што сёння разгубіў,

Усё, што мог, а не зрабіў

I што, магчыма, заўтра страчу.

Бо што прайшло, таго не вернеш,

Не скажаш часу: «Пачакай».

Тым часам нехта сее зерні,

А нехта на пярэдні край

Ідзе няходжанаю сцежкай,

У штармавую ноч не спіць,

На новай трасе ставіць вешкі,

Каб стэп вадою напаіць.

I не адкладвае нічога,

Нічога ён не праміне

I недзе, змораны дарогай,

Касцёр распаліць і засне.

Няхай блішчаць ад поту твары,

Хай плечы муляе рукзак —

Шчаслівы той, хто змалку марыў,

Што жыць патрэбна толькі так,

Каб быць заўсёды у дарозе,

Прайсці, дзе следу не было,

Каб у надзённай нашай прозе

Здабыць паэзіі святло.

Каб, узышоўшы на вышыні,

Руку таварышу падаць

I побач стаць на той вяршыні,

Адкуль наступны дзень відаць.

Каб зазірнуць у тыя далі,

Куды нам суджана дайсці,

I, не спыняючыся, далей

Дарогу пэўную знайсці,

Спазнаць цану любой хвіліны

I кожным крокам даражыць:

Шукаць, знаходзіць, быць няспынным,

Не проста існаваць, а жыць.

Абхазія, 1956 г.

ДОБРЫ ДЗЕНЬ

Я ўсё спазнаў: i радасці, i гора,

Я з сотні рэк пакаштаваў вады,

I ноч у ноч мне сніўся родны горад,

Не даючы спакою ўсе гады.

Ён клікаў, уставаў цудоўнай явай,

Далёкі, але блізкі мне такі.

На ўсіх шляхах, за кожнай пераправай

Яго успаміналі землякі.

Я пехатой Еўропу перамераў.

I вось іду між пасталелых дрэў

I нечакана у асеннім скверы

Найлепшага знаёмага сустрэў.

I прыгадаў пра першае спатканне,

Калі яго чароўная рука

Вяла мяне, малога хлапчука,

З жалейкаю па дзедаўскім кургане.

I прывяла ў такі дзівосны свет.

А праз гады па бальшаках Палесся

Ішоў з кійком няўрымслівы паэт

Да першых камунараў на Арэсе.

Вось ён стаіць, над ім звісае вецце,

Шуміць праспект, гамоніць людны сквер,

I ён, здаецца, зараз усміхнецца

I прачытае самы лепшы верш.

Над ім яшчэ i лісце не апала,

Асмужыў шчокі сонечны прамень.

Маўчыць, маўчыць, задумаўся Купала.

Я шапку зняў, сказаўшы: «Добры дзень!»

с. Біаза, 1955 г.

ПЕСНЯ БУДЗЕ ЖЫЦЬ

Памяці Якуба Коласа

Сягоння журацца бары на Беларусі,

Прыбіты сцежкі кроплямі расы,

Замоўкла песня на шырокім лузе,

I падаюць на пожню каласы.

Над Нёманам схіліліся рабіны,

Маўчаць над Сожам пушчы i сады.

Мой родны кут, якога сына,

Якога друга страціў ты!

Ён у цябе вучыўся песням.

Шукаў дарог i шлях знайшоў.

Да зор Крамля з глушы Палесся

З табою разам ён ішоў.

Цвітуць палі у кроплях буйных рос,

Шумяць бары, а сэрца плача ўголас.

Мой родны кут, упаў буйнейшы колас,

Што на тваёй зямлі узрос.

Ён не паспеў аб нашым слаўным часе

Усяго сказаць, усіх паэм злажыць.

Пайшоў пясняр, а песня засталася,

Памёр паэт, а песня будзе жыць.

1956 г.

УРАЛЬСКАЯ РАБІНА

Ідзе цягнік Масква — Пекін.

I каля кожнага вакзала

Сузор'і восеньскіх рабін

Гараць рубінамі Урала.

Плывуць за вокнамі бары,

Мільгаюць бездані i кручы,

Стаяць рабіны на гары,

Нібы нявесты ў дзень заручын,

I ў завадзь ціхае ракі

Губляюць звонкія каралі.

Такіх бароў, рабін такіх

Няма нідзе, як на Урале.

А дзе умеюць так спяваць —

Гарэзна, ласкава i шчыра?

У песнях тых душа чуваць

Шырокай Волгі i Сібіры.

Ідзе цягнік паміж бароў,

Шугае восень залатая.

I песня дарагіх сяброў

Гучыць да самага Кітая.

1956 г.

БЕЛЫЯ ЛІПЫ

Горад цудоўны юнацтва шайго

Кветкамі скверы усыпаў,

I на праспектах i плошчах яго —

Белыя, белыя ліпы.

Белыя ліпы здалёку прыйшлі,

Ix напаілі жывыя крыніцы

Водарам нашае шчодрай зямлі.

Голле раскінулі i зацвілі

Белыя ліпы сталіцы.

Тут прызначае юнацтва сустрэчы,

Мараць пра заўтрашні дзень юнакі.

Белыя ліпы каханым на плечы

Сыплюць i сыплюць з пялёсткаў вянкі.

Модна сплятуцца гарачыя рукі

Шчырых i самых шчаслівых людзей,

Так, каб ніколі не ведаць разлукі,

Так, каб любіць, як не любяць нідзе,

Так, каб сагрэтыя дружбай далоні

Нават гады астудзіць не змаглі б,

Так, каб i ў старасці белыя скроні

Часам нагадвалі замеці ліп.

с. Біаза, 1955 г.

НОЧ НАД МІНСКАМ

Ясныя, зорныя ночы над Мінскам.

Што ж ты блукаеш адзін уначы?

Чуеш, спявае каханая блізка,

Мабыць, насустрач табе ідучы.

Сад закіпае ружоваю пенай,

Зоры плывуць у вясновай вадзе.

I па завулку, закончыўшы змену,

Тая, што сэрца трывожыць, ідзе.

Ціха ідзе i кагосьці шукае,

Кліча i, мабыць, яму аднаму

Песню ад шчырага сэрца спявае,

Толькі не ведае добра, каму.

Лёгкі туман праплывае над Мінскам,

Быццам пялёсткамі сыплюць сады.

Ты не хвалюйся — каханая блізка,

Хутка яе напаткаеш i ты.

1956 г.

ПЕСНЯ

Яна зусім з другімі не такая —

Прыпыніць кожнага, без жарту не міне,

Ды раптам чырванее i змаўкае,

Угледзеўшы на вуліцы мяне.

I я маўчу, хаваючы усмешку,

I смеласці, прызнацца, нестае,

А вечарам ізноў прыводзіць сцежка

Да хаты невялічкае яе.

Зачыненыя шчыльна аканіцы,

Паволі расцвітаюць на сцяне.

Яна заснула, ёй, напэўна, сніцца...

Ёй, мабыць, сніцца тое, што i мне...

Лугi у квецені, i росная дарога,

I неба сіняе, i сінія ільны —

На нашай сцежцы не відаць нікога,

Здаецца, ў цэлым свеце мы адны.

Ды не адны. Выходзяць на змярканні

У поле пары, ходзяць i маўчаць,

Адвагі не хапае закаханым

Аб самым запаветным расказаць.

Разыдземся, i песня узаўецца,

Што нам здаўна спакою не дае,

I зноў мая каханая смяецца,

Пра што маўчым, аб тым яна пяе.

1956 г.

КОСЫ

Я часта глядзеў на цябе пры сустрэчы,

На вочы i бровы дзівоснай красы,

I падалі, быццам праменні, на плечы

Твае дзве касы.

Здавалася, я сустракаўся з табою,

Чытаючы Пушкіна ў даўнія дні.

I косы былі, як надзейная зброя

Тваёй чысціні.

Здавалася ты гераіняю казкі,

Здавалася ціхаю песняй заўжды,

I я забываўся пра ўсе абавязкі,

Як толькі сустрэнешся ты.

Ты мне уяўлялася то Бандароўнай,

То даўняй сяброўкай юнацтва майго,

Зусім незнаёмай i самаю кроўнай,

Ды я не паспеў зразумець аднаго,

Што толькі здавалася так. А сягоння

Сустрэў i не ведаю — ты ці не ты.

Зірнуў i жахнуўся: на лоб i на скроні

Звісалі рудыя хвасты.

Калматая, быццам экранная дзіва,

Што кажа замест прывітання: «Салют».

Даўно рэкламуе усюды крыкліва

Такіх Галівуд.

I робіцца крыўдна, i робіцца шкода,

Што нехта цябе прыгажуняй заве,

Што чорнаю воспай уелася мода,

Што косы раслі не на той галаве.

1960 г.

ДРУЖЫННІЦЫ

( Жарт )

Расінкі дрыжаць на ажыне,

I падаюць зоры ў раку.

Чацвёра сур'ёзных дружынніц

Па ціхім ідуць гарадку.

Прыбраныя, быццам на свята,

У пышных каронах валос,

Сур'ёзныя, ходзяць дзяўчаты

I шчасцем свіцяцца наскрозь.

Выходзяць на ціхую Прыпяць,

I вецер ляціць наўздагон.

Зірнеш i адважышся выпіць,

Каб трапіць да ix у палон.

ШЧЫРАСЦЬ

З гадамі мой не прытупіўся зрок,

I вастрыні пачуццяў я не трачу:

Твой кожны pyx, твой кожны крок,

I радасць, i тугу навылет бачу.

Перада мной душою не крыві,

Здавацца не імкніся самай лепшай

I як мяне пяшчотна ні заві,

Я не паверу, нават i аслепшы,

У шчырасць i праўдзівасць пачуцця,

У чысціню імкненняў i намераў,

Во на парозе сталага жыцця

Я мала бачыў, а табе паверыў.

Паверыў, што ca мною ўсе гады,

Куды ні кіне лес, заўсёды будзеш разам

Але шкада, што я не змог тады

Адрозніць шчырых ад прыгожых сказаў

Але, як май на змену йдзе зіме,

На змену гору надыходзіць шчасце,

І я, жыццё пазнаўшы, зразумеў —

Цяжэй устаць бывае, чым упасці.

Во сам знячэўку ледзьве не упаў,

Ды нечакана каля самай стромы

Руку ў бядзе мне моцную падаў

I шчыра усміхнуўся незнаёмы.

Дык што ты мне цяпер ні гавары,

Больш не крануць ні лаекі, ні дакоры,

Во добра ведаю, што шчырыя сябры

Аднолькавыя ў радасці i ў горы.

1956 г.

ЖОНКА

Калісьці самаю прыгожай

З усіх дзяўчат яна была,

I ты за ёю вечар кожны

Хадзіў па вуліцах сяла.

Здавалася, у цэлым свеце

Такіх яшчэ не сустракаў,

I у пралескавым букеце

Ты ёй запіскі пасылаў.

Чакаў яе i спадзяваўся,

Здалёк у вокны паглядаў,

На роўным месцы спатыкаўся

I песні пра яе складаў.

Спяваў аб харастве дзявочым,

A ў змроку восеньскіх начэй

Табе яе свяцілі вочы,

Што прыгажэй за ўсіх вачэй.

Яна цябе назвала любым,

I у апошні мірны год

Яе ты песціў i галубіў

I піў гарачых вуснаў мёд.

Яна ў паход цябе збірала,

Як толькі грымнула вайна,

Яна касіла, жыта жала,

Лісты табе на фронт пісала,

Табой жыла, цябе чакала,

I дачакалася яна.

Прыйшоў дамоў.

У кожнай хаце

Ты быў для ўсіх жаданы госць —

Знайшоў сяброў, ды хутка страціў

Сваю былую маладосць.

I песень не складаеш болей,

Знаходзіш сотні розных спраў

I топчаш тыя кветкі ў полі,

Што колісь для яе збіраў.

I у асенні змрочны вечар

Яна дамоў ідзе адна,

Во ты забыў пра ўсе сустрэчы,

Бо стала жонкаю яна.

1955—1956 гг.

* * *

B. M.

Я цябе прыгадаў

Басаногаю, шустраю, тонкай.

Пад нагамі рассыпала

Раніца зерні расы,

I тады, у далёкія тыя часы,

Я цябе уяўляў

Залатою сасонкай,

I здавалася, будзеш такою заўжды —

Маладою, іскрыстаю, крышачку колкай.

Ды хіба ж загадаеш,

Каб вечна квітнелі сады

I у небе ніколі не гаслі вясёлкі?

Ды хіба ж загадаеш каму,

Каб гады

Над табою i мною улады не мелі,

Каб спынілася плынь веснавое вады,

Каб да старасці скроні у нас не сівелі?

Пасівелі, а сэрца не хоча старэць —

Мабыць, вызнана мала i зроблена мала.

Мы гарэлі ў агні, але нам не згарэць,

Навальніца прайшла, але нас не зламала.

Ты заўсёды была клапатліваю жонкай,

Ты суровай была міласэрнай сястрой.

Я цябе i цяпер уяўляю сасонкай,

Што яшчэ палымнее вячэрняй зарой.

1956 г.

МЛЕЧНЫ ШЛЯХ

У зорным небе — Млечны Шлях.

Пад ім ляцяць у вырай гусi,

I мне здаецца, кожных птах

Крычыць: «Вясной дамоў вярнуся

Ляцяць у вырай жураўлі,

Ляцяць буслы у зорным небе,

А вось да роднае зямлі

I Млечны Шлях ім не патрэбен.

1957 г.

* * *

Вось i зіма,

A мроіцца, што лета

Прыйшло у цвеце ліп

I грэчка расцвіла.

Здаецца мне —

Выходжу росным следам

У паплавы зарэчнага сяла.

А за акном лютуе завіруха

I на сумёт накручвае сумёт,

На шыбах снег ляжыць іскрыстым пухам,

A ў хаце пахне грэчкай чысты мёд.

1957 г.

* * *

Не пойдзем сёння ні ў кіно, ні ў госці —

Такая ноч, такая ў небе сінь!

I уздыхаць, каханая, пакінь,

Што больш ужо не вернеш маладосці.

А лепш паходзім па старым бульвары,

Дзе да вясны не падмятаюць снег,

Дзе толькі ходзяць закаханых пары,

Нібы у казцы ці ў дзівосным сне.

У ix марозам пабяліла скроні,

A ў нас — даўно завеялі гады.

Дык пойдзем, любая.

Няхай i сёння

Сябе адчуе кожны маладым.

Не будзем больш з табою уздыхаць.

Зірні, як ноч дарогі снегам мосціць.

Патрэбна так да старасці кахаць,

Як некалі кахалі ў маладосці.

1956 г.

ПЕРШАЯ ПЕСНЯ

Я не апошні i не першы

Складаў крадком калісьці вершы.

Дазнаўся нехта, стаў строіць кпіны.

Я чырванеў, казаў: «Пакіну»,

Казаў: «Не буду». А праз гадзіну,

Узяўшы кошык, блукаў па лесе,

Шукаў арэхі, шукаў маліну,

Але знаходзіў радкі для песні.

Знайшоўшы слова, баяўся страціць,

Нёс асцярожна, нібы расінку.

Зірнуўшы ў кошык, казала маці:

«Ты, мабыць, збіўся з дарогі, сынку.

Вунь колькі ягад прыносяць людзі.

З цябе ж, як бачу, дабра не будзе.

Ну, хоць бы меншым, хоць бы для смеху

Прынёс ці ягад, ці тых арэхаў».

Я кожным ранкам хадзіў далёка

Па росных сцежках у чарналессе —

Шукаў арэхаў, спяваў, галёкаў,

I раптам выйшла такая песня,

Што сам здзівіўся, пачуўшы рэха

Канца той песні. А дзесь дзяўчаты,

Што абіралі з кустоў арэхі,

Ужо спявалі яе пачатак.

Я чуў, як песня ішла паволі

Праз нашу вёску, паўз нашу хату.

Па пералесках, па жытнім полі

Яе панеслі у свет дзяўчаты.

Ляцелі гусі далёка ў вырай,

Вятры маліну даўно абтрэслі,

A вечарамі спявалі шчыра

У кожнай хаце ўсё тую ж песню.

Яна хадзіла ў лугах зарэчных,

Па вечарынках, па сенажацях,

Яе ў доўгі зімовы вечар

Спявала разам ca мною маці.

1957 г.

МАМА

Калі пушок прабіўся над губою

I ў сны прыйшло дзявочае імя,

Я ні аб чым не раіўся з табою,

Матуля адзінокая мая.

Мне сорамна здавалася часамі

Сярод хлапцоў — цыбатых забіяк —

Назваць цябе, як у маленстве, «мама»,

Таму часцей не называў ніяк.

A вечарамі, слова не сказаўшы,

Ішоў блукаць каля чужых варот

I пазіраў, як у акенцы нашым

Мігаў у лямпе да світання кнот.

Не спала ты асеннімі начамі,

Хоць падала ад зморы галава,

Глядзела ў змрок вільготнымі вачамі,

Прывычная да гора удава.

Ты прала кужаль, ты капала гліну,

A ў час жніва зусім не чула ног,

Ды гаварыла ласкава пра сына:

«Хай падрасце, няхай паспіць сынок».

I зноў сама збіралася па дровы,

A ў валасах гусцела сівізна —

«Хоць бы сказаў ён ласкавае слова,

Хоць бы, як колісь, мамаю назваў».

...Прайшлі гады. Мы пасівелі самі,

I, мабыць, крыўдна мне не аднаму,

Што гэтае святое слова «мама»

Цяпер сказаць ужо няма каму.

1957 г.

ЗМЕНА

Сонца заходзіць за лесам стракатым,

Выйшаў з раз'езда апошні цягнік.

Роснаю сцежкай з утульнае хаты

Ціха на поле ідзе вартаўнік.

...Недзе баян даспяваў пра каханне,

Змоўклі дзяўчаты, патухлі агні.

Вёска заснула. Адзін да світання

Ходзіць i ходзіць стары вартаўнік.

Двое прайшлі i застылі на мосце,

Месяц за хмару схаваўся i знік.

Зорныя ночы сваёй маладосці

Прыпамінае стары вартаўнік.

Вось i світае. Сягоння на полі

Будзе гарачы i радасны дзень.

I вартавому на змену паволі

Роснаю сцежкаю сонца ідзе.

1956 г.

ЧАКАННЕ

Над Іртышом гудзе завея,

Шляхі i сцежкі замяла,

I пасмы белыя, як змеі,

Паўзуць па вуліцах сяла.

Растуць калматыя сумёты,

Прысады гнуцца да зямлі.

За тыдзень нават самалёты

Даставіць пошту не змаглі.

Мароз усё яшчэ лютуе,

Да клямкі прыстае рука,

А каляндар нібы жартуе,

Што ўжо канец сакавіка,

Што недзе вербы ў завушніцах

Стаяць па плечы у вадзе.

Вясна мне толькі часта сніцца,

Але чамусьці не ідзе.

Маўчыш i ты каторы тыдзень,

Хоць напісала б слова ты.

Калі вясна не хутка прыйдзе,

Хоць бы прыйшлі твае лісты.

1958 г.

МОЙ ЧЫТАЧ

Не помню я, даўно ці не,

Сябрамі мы такімі сталі.

Мяне з табою на вайне

Адны дарогі пабраталі.

Мы па адной паўзлі раллі,

Аднымі грэліся кастрамі

I пераможцамі прайшлі

Над аркай Брандэнбургскай брамы.

Мы разам разбіралі друз,

У новым доме клалі печы —

Усіх турбот вялікі груз

Лажыўчя нам з табой на плечы.

З табой хаджу я кожны дзень

I кожны дзень вяду гаворку,

Плыву па нёманскай вадзе,

Куру бабруйскую махорку;

Жыву з табою, мой чытач:

Хаджу ў кіно, дзяцей гадую,

Ад цеснаты i ад нястач

I я ніколі не бядую.

Ca мной ты, мой чытач, заўжды.

I ў цішыню майго пакоя

Апоўначы прыходзіш ты,

Каб не даваць і тут спакою.

Я чую голас твой i смех,

Гляджу, як лёгка колеш камень,

Як раніцой ідзеш у цэх,

Як ты купляеш кветкі маме.

Ты мне спакою не дасі,

Я гэта ведаю i рады,

Калі мне скажаш: «Не хлусі,

Свае складаючы балады»,

Калі ты кажаш: «Адтачы

Радкі i рыфмы, як са сталі,

Каб ix любілі чытачы,

Каб ix сябры твае чыталі».

З табой рвануліся ў пакой

Вятры. Пад імі сосны гнуцца,

I ад стала да ix рукой,

Здаецца, можна дацягнуцца...

Запахла вільгаццю бароў —

Знікае столь, знікаюць сцены,

Ca свістам напаўняе кроў

Мае артэрыі i вены.

Таму цябе я палюбіў,

Мой лепшы друг, мой сябра першы.

Калі б са мною ты не быў,

Дык не было б i гэтых вершаў.

Ялта, 1959 г.

ПЕРАМОГА

Цяжэй за ўсё сябе перамагчы,

Стаць над сабой бязлітасным суддзёю

Судзіць удзень, уранні i ўначы

Свае імкненні i свае настроі.

Жаданне лёгкай славы засудзі

На вечнае выгнанне i пакуты,

Няхай ніхто з дакорам не глядзіць,

Што замінаеш у жыцці яму ты.

Для зайздрасці палёгкі не прасі,

Сваёй віной не вінаваць другога

I сам сабе ніколі не схлусі, —

Нялёгкай гэта будзе перамога.

Другіх не папракай i не вучы,

А паспрабуй сябе перамагчы.

1959 г.

* * *

Рамонкавым пылам i пахамі жыта

Авеялі горад начныя вятры.

Здаецца, i чвэртка яшчэ не пражыта

Таго, што мінула да гэтай пары.

Іду па праспекце, па бруку Нямігі

Туды, дзе студэнцкі гудзіць інтэрнат.

I нас тут чакалі канспекты i кнігі,

А мы на прыпынку чакалі дзяўчат,

Смуглявых i тонкіх, нібы чарацінкі,

З брывамі, як пара разгорнутых крыл.

Праходзіла ноч, i трамвай на прыпынкі

Прыносіў pacy i рамонкавы пыл.

Нас клікала лета на дымныя сцежкі,

Дзе наша дзяцінства прайшло басанож,

Дзе першае гора было, i усмешкі,

I буйныя слёзы, як чэрвеньскі дождж...

Часамі заныюць суставы i косці

Ад сотні хвароб i ад тысячы страт,

А я па дарогах сваёй маладосці

Заўжды вечарамі іду ў інтэрнат.

Мне ўслед углядаюцца ясныя вочы

З адчыненых вокан i вузкіх двароў.

У спрэчках хлапцоў i у песнях дзявочых

Мне чуецца голас далёкіх сяброў,

Хоць я ім чужы i зусім незнаёмы,

Прыблудны дзівак i няпрошаны госць,

Хаджу вечарамі ля гэтага дома,

Каб збоку зірнуць на сваю маладосць,

Рамонкавым пылам i жытам даспелым

Павеюць на горад начныя вятры...

Я ведаю: буду i я пасівелы

I толькі ніколі не буду стары.

1959 г.

ХВАЛЯВАННЕ

Урачу Я.У. Нейфаху

Мяне хвалюе квецень мая

I радуе дзявочы смех,

Хоць я заўжды адпачываю,

Калі іду на свой паверх.

Мне раіць доктар не стамляцца,

Пасаду лёгкую знайсці,

Забараняе хвалявацца

I працаваць пасля шасці.

Я п'ю мікстуру, ем таблеткі

I па усходцах не бягу,

Але ні восенню, ні ўлетку

Не хвалявацца не магу.

Хвалюе гул пракатных станаў,

Хвалюе ў полі сіні лён,

Хвалююць лічбы новых планаў,

Што сталі явай нашых дзён.

Мяне хвалюе новы скверык,

Што зашумеў на пустыры,

Хвалююць негры дзвюх Амерык

I пакістанскія сябры.

Мяне турбуе, што ў суседа

Яшчэ ўсяго адзін пакой,

Што хтосьці грошы на «Пабеду»

Сабраў нячыстаю рукой.

Мяне хвалюе — дзесьці ў багне

Загразлі ноччу цягачы.

Мяне туды заўсёды цягне,

Дзе я магу дапамагчы,

Дзе трэба адшукаць дарогу,

Пракласці новую шашу...

Лепш быць сляпым або бязногім,

Чым мець халодную душу.

Мой добры ўрач, адну папраўку

Я ўношу ў ісціну тваю,

Хоць сэрца просіцца ў адстаўку,

А я адстаўкі не даю.

I не прашу ў цябе спагады, —

Хоць кожны дзень мяне калі,

Але пакінь за мной пасаду —

Быць Чалавекам на зямлі.

1959 г.

ПАТРЭБЕН ЧАЛАВЕКУ ЧАЛАВЕК

Заўжды хто-небудзь некага чакае,

Заўжды хто-небудзь некага шукае —

Патрэбен чалавеку чалавек,

Што прыйдзе у бядзе на дапамогу,

Што пракладзе надзейную дарогу

Над кручамі i над вірамі рэк,

Што стане часткай сэрца i сумлення,

Што прыйдзе, як высокае натхненне,

I цеплыню i ласку прынясе.

I я яму аддам усё дазвання:

Агонь душы, любоў, i хваляванне,

I радасці, i клопаты усе.

Хай свята дружбы лепшым будзе святам,

Хай векам дружбы наш завецца век,

Хай другу друг заўсёды будзе братам

I другам — чалавеку чалавек.

Ялта, 1959 г.

НЁМАН I ВІСЛА

Ізноў над ракой занялася зара,

Шэпчуцца хвалі ў тумане —

Нёман i Вісла, як брат i сястра,

Лесам бягуць на спатканне.

Нёман i Вісла, як брат i сястра,

Коцяцца борам i лугам,

I плытагоны пяюць ля кастра

Песню пра блізкага друга.

Сонца ўстае над вялікай ракой,

Буйныя росы апалі.

Шэпчуць i шэпчуць пра Віслы спакой

Нёмана чыстыя хвалі.

1956 г.

ДЗЕНЬ ДОБРЫ, ЛІТВА!

Дзень добры, Літва залатая,

У чырвані твой далягляд,

Цвітуць верасы,

замятае

Сцяжынкі твае лістапад.

Маўкліва дубы на узмежках

Пад восеньскім сонцам стаяць...

У цёплых сяброўскіх усмешках

I ласка, i шчырасць відаць.

Асенняе сонца шугае,

Ад яблыкаў гнуцца сады.

Дзень добры, сястра дарагая,

Дзень добры, сябры i браты.

Дзень добры, гасцінныя вёскі,

I пушчы, i Нёман сівы.

Лісты з беларускай бярозкі

Ляцяць над палямі Літвы.

Дзень добры, шырокія нівы,

Дзень добры, балтыйскі прыбой!

Руку дай, мой сябра шчаслівы,

На вечную дружбу з табой.

1958 г.

КАЛІ ЛАСКА

Пачынаецца Нёман

З уздзенскіх празрыстых крыніц,

Пачынаецца песня

З гарачага сэрца.

То спачатку яна,

Як ручай, зазвініць,

То, як Нёман увесну,

Яна разальецца.

Пачынаецца дружба

У шчырай бяседзе заўжды,

А гартуюць яе

Непагоды, дажджы, навальніцы,

Каб мацнела яна,

Каб ішла праз гады,

Каб заўсёды была

Жыватворчай крыніцай.

Мы даўно загаілі

Усе пісягі

Ад варожых атак,

Ад свінцовага граду,

Каб заўсёды, як сонца,

Гарэлі сцягі

На гары Гедыміна

I Доме ураду,

Каб ніколі ніхто

Не хіліў галавы

У трывозе, у роспачы,

Горы i ў скрусе,

Каб злівалася

Вольная дайна Літвы

З неўміручаю песняй

Маёй Беларусі,

Каб зліваліся рэкі,

Дужэлі сады,

Каб ніколі не вялі

Вясновыя краскі.

Нашы сэрцы для дружбы

Адкрыты заўжды,

Нашы дзверы адкрыты сябрам,

Калі ласка!

1958 г.

КАЛЯ КРЫНІЦЫ ХАРАСТВА

У ліпеньскай красе Друскінінкай

Стаіць над нёманскаю кручай.

Мне раілі: «Крыніцу адшукай

Жывой вады, празрыстай i гаючай».

I доўга я шукаў тае вады,

Што ад хваробы кожнаму паможа„

Што нават сівы стане маладым,

А малады — i дужым, i прыгожым.

I я хацеў крыху памаладзець,

Напіўшыся вады, як сырадою,

I думаў, што сцяжынка прывядзе

Мяне к таму людскому вадапою,

Дзе у чарзе чакаюць хараства,

I дужасці, i сілы чалавечай,

Дзе робіцца яснейшай галава

I маладзеюць згорбленыя плечы.

Шуміць лістамі старасвецкі парк,

Схіліўся лебедзь над вадой фантана.

Курортніцы двухмесячны загар

Паказваюць умела i старанна.

I толькі на узгорку, ля варот,

Дзе кветак i курортніц небагата,

Стаіць адна, ужо каторы год,

Маленькая дзяўчынка з аўтаматам.

Адкінуў пругкі вецер валасы,

На сонцы вылінялі бровы.

I я ніколі гэтакай красы

Не бачыў, светлай i суровай,

Не сустракаў такое чысціні,

I хараства, i шчырасці дзявочай,

Хоць i здаецца — тысячам зрадні

Яе прыжмураныя вочы.

Параіў мне літовец малады:

«Гаючую крыніцу не шукай ты...»

I хараство адчуў я сапраўды

Ля помніка Марытэ Мельнікайтэ.

1958 г.

НЕРЫС

Лісты ападаюць, а верас

Цвіце i шуміць каля ног.

Імкнецца празрыстая Нерыс,

Шукаючы новых дарог.

Падмыла карэнні i гліну,

Плюскоча ў пажоўклай траве,

Здаецца, што ключ жураўліны

Па хвалях за хмару плыве.

I сіняе, сіняе неба,

I сосны, i сонца — ў вадзе...

Ляціць i на ўспенены грэбень

Бярозавы ліст упадзе.

Да стромкае кручы дзяўчынка

З вяслом па сцяжынцы ідзе,

Чырвоны каснік i касынка

Мігаюць у чыстай вадзе.

Сукенка, як ветразь, бялее,

Лісты ападаюць наўкол...

Дзяўчынка плыве — i лілеі

Збірае ў шырокі прыпол.

Звязаўшы лілеі i верас

Сваім касніком у букет,

Дзяўчынка любімае Нерыс

Аздобіць маленькі партрэт.

У словах яна не умее

Яшчэ усяго расказаць,

А скора сябры Саламеяй

Пачнуць i яе называць.

1958 г.

ЖНІВЕНЬ

Адшумелі ліпеньскія ліўні,

Навальніцы ў полі адгулі.

Толькі ледзьве чутна, як у жніўні

Стукаюць зярняты па зямлі.

Шапаціць сухімі каласамі

Сонечны празрысты летні дзень,

I ляжыць з калючымі вусамі

На загонах ядраны ячмень.

Пахне хмелем i дарожным пылам,

Пахне цёплай вільгаццю раллі,

Бусляняты ўжо спрабуюць крылы,

Што у ix за лета адраслі.

Выбіраюць зорную дарогу

Да чужой далёкае зямлі,

I, нібыта чуючы трывогу,

З крыкам пралятаюць жураўлі.

А мяне заўсёды цешыць восень,

Радуе грыбоў i яблык пах,

I тугое спелае калоссе,

I абед у полі на снапах,

Вабяць ледзь прыкметныя сцяжынкі,

Радуюць жытнёвыя вянкі,

Што плятуць заўсёды на дажынкі

Самыя дасціпныя жанкі.

Хай іржэўнік пасівеў на ніве,

Верасень стаіць каля двара —

У маім жыцці пачаўся жнівень —

Самая багатая пара.

1959

ПЛАТЫ

Ці раз у змроку я i ты

Ілбамі біліся ў платы?

Сярод гаёў i росных траў

Плот нечакана вырастаў —

Бетон, жалеза, быццам дот,

I на слупах калючы дрот.

Платы вакол садоў i дач,

Навокал паркаў, хоць ты плач!

Куды ні глянь — платы, платы

З прантоў, з бетоннае пліты,

З цалёвак, а на ix цвікі

Глядзяць у неба, як штыкі.

За плотам — кветкі i вішняк,

Звон ланцугоў i брэх сабак.

За плотам — скверык i гарод.

I нават на магіле плот.

Калі б сабраць усе платы,

Праз акіян ляглі б масты,

А з цэглы выраслі б дамы

Ад Камянца да Калымы.

I наш стаіць за плотам дом,

Ды прасла мы здалі на лом,

I кожны ходзіць напрасткі,

Хоць i злуюцца дзівакі,

Што столькі год, нібы краты,

На свет глядзелі праз платы.

Цяпер вясновыя вятры

Ляцяць у нашыя двары,

I сонца свеціць у акно,

I стала нам далей відно,

Праспект бліжэй на паўвярсты.

Каму ж патрэбныя платы?

20—22. XII 1962 г.

НЯМА ЧАСУ

I я аб смерці часам думаю,

Хоць i не хочу паміраць.

З мяне рабіць не варта мумію,

Не варта дужа дакараць.

У крывадушшы ці ў няшчырасці

Мяне мой друг не папракне,

А скажа: «Не паспеўшы вырасці,

Зваліў работу на мяне».

Дык вось таму цяпер да ночы я

За трох адзін усё варочаю,

Каб, ворагам усім на зло,

Памерці часу не было.

1960 г.