Творы

Заўвагі

1

Нішком — хаваючыся.

2

Фарысія — памочнік кучара.

3

Груд — тут у сэнсе ўзгорак або невялікі астравок.

4

Байдак — барка.

5

Цяпер вуліца імя У. I. Леніна.

6

Пушчык — Пушчын Міхаіл Іванавіч (1800—1869) — капітан лейб-гвардыі, удзельнік паўстання дзекабрыстаў.

7

Грабовы ёсць два ў Мозырскім павеце: «Вялікае» — калісь Абуховічаў і «Малое» — калісь Радзівілаў. Водка — старка, каторую прадаюць Карказовічы, паходзіць з Радзівілаўскага Грабова. (Прыпіс аўтара.)

8

Былі ў зажыласці з самім панам — г. зн. жылі з панам у добрых адносінах.

9

Банкарт — незаконнанароджаны.

10

Парох (польск.) — духоўны кіраўнік парафіі, г. зн. царкоўнага прыхода.

11

Talis est mutatiuo retum (лац.) — так змяняюцца рэчы.

12

Ачыншаваць вёску — з баршчыны перавесці на чынш (узнос, які плацяць уладальніку зямлі ў тым выпадку, калі зямля перадаецца арандатару ў бестэрміновае снадчыннае валоданне).

13

Кальвінізм — пратэстанцкае веравучэнне, якое ўзнікла ў XVI ст. у выніку Рэфармацыі.

14

Масоны — ад фр. frans mасоn (вольны каменшчык) — прыхільнікі рэлігійна-этычнай плыні, якая ўзнікла ў Англіі ў пачатку XVIII ст.

15

Кавур, Камілло Бензо (1810—1861) — дзяржаўны дзеяч і дыпламат П’емонта (Сардзінскага каралеўства) і Італіі перыяду яе нацыянальнага аб’яднання, ідэолаг і лідэр ліберальна-манархічнай буржуазіі і ліберальнага дваранства, якое ішло за буржуазіяй.

16

Sur lе tаріs (фр.) — тут у сэнсе прадмет усеагульнага абмеркавання або размоў.

17

Робесп’ер — Рабесп’ер Максімільен Мары Ізідор (1758—1794) — дзеяч Вялікай французскай рэвалюцыі канца XVIII ст.

18

Шамбелян — камергер.

19

Касцюшка, Тадэвуш (1746—1817) — кіраўнік нацыянальна-вызваленчага паўстання 1794 г. у Польшчы, на Беларусі і Літве.

20

Баніта — выгнаннік.

21

Ріеlgrzymек z Dоbrоmila (польск.) — Пілігрым з Доброміля.

22

Тут памылковая дата. Аналагічная памылка і ў раздзеле «Спас». Трэба чытаць 4/ІV 1894. (Гл. кн.: Родчанка Р. Альгерд Абуховіч-Бандынэлі. Мн., 1984. С. 16-20).

23

Plet fond (фр. скажонае) — столь.

24

Дожы (гіст.) — галоўныя кіраўнікі рэспублікі ў сярэдневяковай Венецыі і Генуі.

25

Super aspidem et basiliscum ambulabo et conculcabo draconem et bovem (лац.) — наступлю на аспіда і базіліска і патапчу дракона і быка.

26

Et Petri et mihi (лац.) — і Пятру і мне.

27

Амбасадар (польск.) — пасол.

28

Ян III (Сабескі) — польскі кароль.

29

Здарэнне 63 году — маецца на ўвазе паўстанне 1863 г.

30

Трэны (польск.) — элегіі.

31

Стэфан Баторы (1533—1586) — польскі кароль (1576—1586).

32

Небаба — Нябаба Антон (г. н. невядомы — памёр у 1648 г.) — кіраўнік казацка-сялянскага атрада, на Беларусі ў вызваленчую вайну ўкраінскага і беларускага народаў 1648—1654 гг.

33

Падкаморы (польск.) — саноўнік.

34

Птыч — Пціч, левы лрыток Прыпяці.

35

Sclavus saltans (лац.) — нявольнік, які танцуе.

36

Спадак — спадчына.

37

Вітаўт (1350—1430) — вялікі князь літоўскі з 1392 г.

38

Тэстамент — завяшчанне.

39

Аб скутках — аб выніках.

40

Дзедзічка — наследніца маёнтка.

41

Скрыпты (лац.) — дакументы.

42

Дыццезія (польск.) — дысцэзія, біскупства.

43

Грабіна (польск.) — графіня.

44

Dе Сhаtеаubriand — Шатабрыян дэ Франсуа Рэнэ (1768—1848) — французскі пісьменнік і палітычны дзеяч, прадстаўнік рэакцыйнага дваранскага рамантызму.

45

Антэнат (польск.) — продак, прашчур.

46

Lе vin сhaud (фр.) — цёплае віно.

47

Кулеша Тодар (сапр. Дыла Язэп Лявонавіч; 1880—1973) — беларускі грамадскі дзеяч і пісьменнік. У 1919 г. быў у складзе першага беларускага савецкага ўрада, камісар працы. У 20-я гады займаў адказныя пасады ў дзяржаўных органах БССР і Інбелкульце. З 1931 г. жыў у Саратаве. Аўтар п’ес, аповесцей, успамінаў і літаратурна-крытычных артыкулаў.

48

Ярэміч Аляксандр (памёр каля 1923 г.) — пазней хірург, доктар медыцынскіх навук (гл. пра яго: Р. Родчанка. Паплечнікі Альгерда Абуховіча. «Літаратура і мастацтва», 4 красавіка 1967 г.). Памёр на Далёкім Усходзе.

49

Карповіч Пётр Уладзіміравіч (1874—1917) — рэвалюцыянер-тэрарыст. Адзін з арганізатараў Гомельскага камітэта РСДРП, потым зблізіўся з зсэрамі. Пазней забіў міністра Багалепава[55]. Загінуў пры звароце з Англіі на параходзе ад нямецкай міны.

50

У часопісе: «Вёска».

51

Дакументальных звестак пра ўдзел Абуховіча ў паўстанні 1863 г. пакуль што не знойдзена.

52

Я. Дыла вучыўся ў Юр’еўскім ветэрынарным інстытуце ў 1899—1903 гг.

53

Пра пошукі архіва Абуховіча ў Польшчы гл.: А. Мальдзіс. Падарожжа ў ХІХ стагоддзе. Мінск, 1969, стар. 174—175.

54

Па іншых звестках, Ярэміч апошнія гады жыў у Томску.

55

Багалепаў Мікалай Паўлавіч (1846—1901) — міністр асветы ў 1898—1901 гг., праводзіў рэакцыйны курс. Памёр ад раны, нанесенай П. У. Карповічам.

56

Апушчаны польскі тэкст.

57

Папраўлена паводле польскага тэксту.

58

У дакуменце: Елисафетою.

59

Бабруйскага пав. Мінскай губ., цяпер Глускага р-на Магілёўскай вобл.