Бронзавы век нa тэpытopыі Беларусі

КРЭМНЕЗДАБЫВАЮЧЫЯ ШАХТЫ

З палявога, так званага «сухога» крэменю, які сустракаецца на паверхні ў выглядзе камянёў-галек i абломкаў, можна было вырабляць розныя дробныя прылады працы — скрабкі, праколкі, наканечнікі стрэлаў i г. д. А вось каб зрабіць буйныя рубячыя прылады — сякеры i цяслы, такая сыравіна малапрыгодная. Таму, калі з развіццём падсечнага земляробства з'явілася патрэба ў вялікай колькасці сякераў, сталі здабываць з зямной глыбіні «сыры» крэмень, лёгка падатны апрацоўцы. Для гэтага яшчэ ў познім неаліце ў тоўшчы крэменяносных крэйдавых радовішчаў сталі выкопваць шахты глыбінёй да 6-7 м, у якіх з дапамогай падбояў i штрэкаў распрацоўваліся пласты крамянёвых канкрэцый,

Такія шахты вядомы на Гродзеншчыне ў Ваўкавыскім раёне ля населеных пунктаў Краснасельскі, Рось, Карпаўцы. Росквіт крэмнездабываючай справы ў гэтай мясціне адбыўся менавіта ў бронзавым веку, калі разгарнулася масавая высечка лясоў пад палі. Аднак у канцы бронзавага веку пачаўся заняпад распрацовак, a ў пачатку ранняга жалезнага веку, з распаўсюджанвем железных вырабаў, крэмнездабываючыя шахты спынілі сваё існаванне.

У 60-х гадах нашага стагоддзя шахты ў асноўным даследаваліся ў ваколіцах пасёлка Краснасельскага, але апошнім часам шмат такіх выпрацовак знойдзена на велізарных крэйдавых адорвенях ля вёскі Карпаўцы, за 5 км на ўсход ад ракі Рось.

На карпаўскіх шахтах было сабрана шмат гарняцкіх інструментаў, якія ў пераважнай большасці вырабляліся з рог высакародйага аленя. Мяркуючы па адсутнасці пянька на падставе рог, яны браліся не ад упаляваных жывёл, a збіраліся па лясах, скінутыя аленямі пад час змены, Рогі, я к правіла, расчляняліся на тры кавалкі. З падставы i сярэдняй часткі майстраваліся два розныя кайлы, у якіх за дзяржальна быў стрыжань рога, а рабочай часткай — завостраныя на канцах адросткі. Такімі кайламі шырэйшых частках выпрацовак, дзе можна было замахнуцца рукой, З вяршынь рог, дзе меліся вільчатыя вёрхнія адросткі, рабіліся капальныя прылады іншага характару, якімі працавалі ў вузкіх падбоях i штрэках. Ужывалі ў вузкіх мясцінах i самі адсечаныя адросткі. Апрача таго, ёсць група кінжалападобных капальных інструментаў. Для ix вырабу ўжываліся адсечаныя пласцінкі з паверхні рог. Знойдзены i самі рогі, на якіх шляхам папярочнага надсякання сякерай i падоўжанага надрэзвання крамянёвым разцом аддзялялася пласціна-нарыхтоўка. Часам старажытныя шахцёры ўжывалі рогавыя кайлы з прасвідраванымі адтулінамі, у якія ўстаўляліся дзяржальны.

Нарыхтоўкі рубячых прыладаў — сякераў — выраблялі тут жа на тэрыторыі шахтаў. Падобныя рабочыя месцы старажытных майстроў сустракаюцца ў напаўзасыпаных шахтах i ля вялікіх валуноў. У такіх мясцінах залягаюць цэлыя пласты з тысяч адшчэпаў i мноства нарыхтовак сякераў. Toe, што сустракаецца такое мноства адшчэпаў, зразумела: гэта «адыходы вытворчасці», a пакінутыя нарыхтоўкі, відаць, з'яўляюцца сапсаванымі, а можа нават i згубленымі экземплярамі.

Крэменеапрацоўчыя майстэрні вядомы і ў іншых мясцінах Панямоння. Мноства абломкаў i адшчэпаў крэменю, нарыхтовак сустрэлася на стаянцы сярэднебронзавага веку ля вёскі Выгода Мастоўскага раёка. Крэмень для гэтай майстэрні тубыльцы атрымлівалі з крэменяносных крэйдавых пакладаў, размешчаных на захад ад суседняй вёскі Пескі.