Ноч

Раздзел першы

За сваё жыццё я прызвычаіўся лічыць радзіму стылым, непрыдатным для існавання месцам, засумаваць па якім можна хіба тады, калі трапіш у пекла. Ды і як, ды і па чым тут нудзіцца? Па пачварнай заводскай трубе? Па рынку, дзе ў цябе пад нагамі вечна чаўкае бруд? Па шурпатых хрушчобах? Зараз, ідучы праз муніцыпалію ў апошні раз, я адзначаў, як жа шмат тут гожага. Наколькі любыя застылыя лужыны, палова з якіх мае дадзеныя людзьмі імёны. Ці гурбы снегу, што ніколі не растане. Ці гэтыя чорныя дрэвы, чыя канфігурацыя галінаў адбілася ў маёй свядомасці, нібы рысы на далонях. Галоўным жа ёмішчам радзімы раптоўна абвесцілі сябе мае кнігі. Туга па іх схапіла мяне за сэрца амаль адразу па выхадзе з кватэры.

У гандляра мядком я ўзяў гарачай гарбаты ў папяровы кубак. Збочыўшы з пратораных сцежак, на якіх нага ведала кожную выбоіну, я ўключыў налобнік. Герда ішла побач з такой эмоцыяй на мардаглядзе, з якой вядоўцы тэлевізійных навінаў у эру тэлебачання пераходзілі да паведамлення, якое толькі што паступіла ў студыю і не мае рэжысёрскіх пазнак, а таму невядома, як яго ацэньваць. Псюля не разумела, што адбываецца, чаму ў гаспадара за плячыма велізарны пляцак, з якой галамазды ад яго прэ няўпэўненасцю і адрэналінам. А таму ішла нейтральная і ўрачыстая, як былая дзяўчына жаніха на вяселлі. Мы заглыбіліся ў тапаліны гаёк, што цягнуўся ўздоўж сцяны. Некалі, падчас моцнага ветру, гэтыя таполі рыпелі, бы мачты агромністага парусніка. Цяпер, калі вецер знік разам са святлом, тут панавала маўклівая вусціш.

Неўзабаве я знайшоў разбіты тракт, які вёў да памежнага КПП — адтуль цягнулася шмат вандроўных зорачак, туды — анікога. Дарога ўпіралася ў два недабудаваныя хмарачосы, вузкі праход паміж якімі і празвалі Брамай Світанку, зладзіўшы на ім мытны пункт.

Нас прынялі цёпла. Калі да брамы заставалася дваццаць крокаў і ў светлавым снапку майго налобніка сталі бачныя два стацыянарныя кулямёты на распорках, жаўнер, які цёрся каля аднаго з іх, падхапіўся, завярнуў рулю да нас ды бразнуў затворам. Ён завішчэў уголас, зрываючыся на фальцэт:

— Хто там? Што за нах? Стаяць на месцы! Зброю ўніз! Рукі ўгору! Стаяць, я сказаў!

Адначасова з гэтым зараўла механічная сірэна ды ўспыхнуў велізарны галагенавы пражэктар, імгненна пазбавіўшы нас з маёй дзявуляй зроку.

— Стаяць! Ні з месца! Страляю!! Зброю прыкладам уніз на зямлю! — верашчаў ужо асіплы ад крыку голас. Адначасова аднекуль за ім пачуліся больш спакойныя галасы. — Што за шубат? — Спакойна, дзядзька! — Глядзіце, што гэта там за хрэнь? — адказаў ім вісклявы голас. — Вунь там во! Што за монстр, чорны! Зяпа зубатая! — Сабаку не бачыў, дурань? — адказаў яму бывалы. — То ж наш Кніжнік. Са сваёй сучкай. Гэта цюцька. — А чаго ён зброю не кінуў? — не сунімаўся нервовы жаўнер.

Я наважыўся асцярожна падняць руку і прыкрыць ёй твар: боль у вачах быў нясцерпны нават праз закрытыя павекі.

— Няма ў мяне ніякай зброі! — крыкнуў я. — Во, бачыш! — супакоіў бывалы голас. І потым пракаментаваў некуды ўбок: — Набралі з Кальварыі салаг. Сабаку пабачыў — абассаўся. — Як няма зброі? А чаго ты сюды прыцягнуўся? — я пачуў металёвы пстрык — жаўнер паставіў кулямёт на засцерагальнік.

Пражэктар згас, сірэна сціхла. У святле майго налобніка праступіла агаломшаная пыса Герды. Яна была ў выціснутых святлом слязах.

— Я іду за сценку. Маю справы ў пустках. Ёсць дазвол на эміграцыю ад Бурмістра. Прад’явіць? — Праходзь! — сілуэт бывалага адпіхнуў жаўнера ад кулямёта. Зрабіўшы некалькі няпэўных крокаў, я наблізіўся да памежнай будкі ды пазнаў у бывалым Маньку.

Ён пільна агледзеў мяне і дадаў:

— Дарма ты за сценку без рулі прэш. Купіў бы сабе хоць якую бздзелку. Ён падышоў да палахлівага жаўнера, бесцырымонна зняў з яго апаясак з цяжкай пластыкавай кабурой ды выцягнуў здаравенны пісталет з даўгой руляй. — Раю ўзяць хаця б гэта, — сказаў Манька, — сцечкін, стараваты, але рэсурс яшчэ не выбраны. З дзесяці метраў у звера трапіш нават ты. Дзевяць міліметраў, у магазіне дваццаць патронаў. З кабурой і чатырма дадатковымі магазінамі — 30 цынкачоў. Калі няма зараз — аддасі, калі вернешся.

Я неспакойна паглядзеў на зброю. Думка пра тое, каб страляць у нейкага “звера”, мяне не цешыла. Урэшце, Гердачка таксама была зверам, і ў яе толькі што ледзь не стрэлілі. Уся агрэсія ў свеце ўзнікае з непаразуменняў і няздольнасці дамовіцца. Калі ў чалавека, які ідзе ў свет, ёсць прылада забойства, ён ператвараецца з вандроўніка ў салдата. Болей спакою ў свеце праз гэта дакладна не будзе. Я збіраўся прайсці пешкі палову Зямлі, пры тым, што мапа ў мяне была толькі да колішняга Гомеля, а компаса зусім не было. Каб дамагчыся чагосьці пры такіх планах, трэба каб моцна фарціла. А фарт — я ведаю гэта праз досвед ранейшых вандровак — вельмі залежыць ад тваіх дзеянняў у дарозе і таго настрою, з якім ты выходзіш. Таму я рашуча адчаканіў:

— Не, не бяру. Гэта, кшталту, прынцып. — Ну то бывай, Кніжнік. “Да сустрэчы” не кажу, бо збіраюся яшчэ пажыць.

Двайная брама, паверх якой быў калючы дрот, павольна адчынілася. Я прайшоў праз яе і апынуўся ў вузкім калідоры, утвораным глухімі сценкамі будынкаў. З таго боку таксама чакаў жаўнер, гэтым разам свой, Грушаўскі, бо Герды не спужаўся. Пільна агледзеўшы мяне, ён моўчкі прапусціў нас наперад, а потым адсунуў браму настолькі вузка, наколькі патрабавалася, каб я праціснуўся.

Што было з таго боку?

Натоўп! Як толькі брама паказала прасвет, гурба чорных постацяў заварушылася і зараўла. Мне насустрач з лямантам выціснуўся тузін прагных увайсці ў Грушаўку.

— Назад! — скамандаваў жаўнер, але яны працягвалі змагацца за тое, хто пройдзе першым. — Назад! — крыкнуў ён зноў і ўскінуў рулю сваёй вінтоўкі ўверх.

Людзі адступілі, дазволіўшы нам з Гердай выйсці, а пасля зноўку населі на браму. У адрозненне ад прыёмнай бурмістра, ніякай чаргі тут не было ў прынцыпе — толькі табар гандляроў, шукальнікаў месцажыхарства, бадзяг, авантурыстаў, астролагаў ды іншых дзікуноў. Гэтыя людзі з такой прагай намагаліся прабіцца туды, адкуль я толькі што сам і па сваёй волі пайшоў, што я зніякавеў. Чым далей ад КПП, тым менела людзей. З’яўляліся тыя, хто прыйшлі з валізкамі ў спадзеве правезці тавар праз абложную браму. Нарэшце па пратаптаным і раскатаным тысячамі ног гасцінцы я выйшаў на раздарожжа. Адна сцежка вяла наўпрост па чорнай паверхні шырачэзнай шашы, другая вяла налева. Тут жа быў самаробны паказальнік напрамкаў, зроблены з адзінага непрыдатнага для сугрэву ў холад матэрыялу: вялікага ліста пластыку. Таксічнасць пры спальванні захавала гэты “прыдарожны камень” некранутым. Стрэлка налева была падпісаная “Каралеўства Цэнтр”. Наўпроставая стрэлка мела подпіс “Інстытут Культуры”.

Я паправіў заплечнік і паплёўся направа. Для майго кірунку не было назвы. На мерзлым снезе амаль не траплялася чужых слядоў. Дарога ўзабралася на эстакаду і пасля велізарнай развязкі перайшла ў шасціпалосную магістраль. То тут, то там трапляліся закінутыя машыны, якія назаўсёды спыніліся там, дзе ў іх рухавіках перастаў запальвацца бензін ці дызель. На скрыжаваннях, пад святлафорамі, пакінутых машын было болей.

Я ішоў па шырокай праезнай частцы паміж гэтых абледзянелых касцякоў і думаў пра тое, што, калі сонца нарэшце ўзыдзе і рухавікі запрацуюць, у людзей будзе да халеры работы па прыбіранні гэтага паржавелага ламачча з дарог, па якіх можна было б ездзіць на працаздольных тачках. Хаця, калі сонца нарэшце ўзыдзе, гэта будзе адной з найменшых праблем цывілізацыі, якая ўжо загінула і плануе адрадзіцца.

Перад вачыма міналі знаёмыя абрысы жылых шматпавярховікаў, кінатэатраў, “шматфункцыянальных гандлёва-забаўляльных цэнтраў” (прыгадаў жа назву!). Памяць шаптала назвы: “Глоба”, “Тытан”, “Бярэсце”. Я збочыў да аднаго з іх. На першым паверсе тут некалі была кавярня, дзе я любіў пасядзець за неабдымным кубкам з капучына. Чырвоныя літары пры ўваходзе не аблупіліся, дзверы нехта ўскрыў да мяне. Усярэдзіне ўсё было некранутым: тыя ж канапы са штучнай скуры (натуральную ўжо абадралі б), тыя ж столікі з тоўстага шкла. Аднак холад і цемра рабілі месца непазнавальным, ніякай настальгіі. Усе мы любім не сценкі, не мэблю (і тое, і другое засталося тут), але ж — знаёмыя твары афіцыянтаў, пахі інтэр’еру і, галоўнае, святло. Тут заўсёды была такія ўтульныя прыцемкі, можна было заліпаць у яблычнік гадзінамі.

Калі мы вярталіся да праспекта, я заўважыў, што дагэтуль вясёлая і неўтаймаваная Герда раптам сцішылася і зрабілася асцярожнай. Пройдзе некалькі крокаў, навострыць вушы і стаіць, слухае. Яна не гаўкала, але была чымсьці ўстрывожаная. Настрой сабакі імгненна перадаўся мне. Я пачаў наступаць з пяткі на насок, так атрымлівалася цішэй, хаця асаблівага плёну ад гэтай цішыні не было: мяне выдаваў ліхтар. Я выключыў налобнік і адразу ж яго зноўку ўключыў. Без светлавога снапка наперадзе было занадта вусцішна. Раптам удалечыні справа я заўважыў тры рухомыя кропкі.

Яны нагадвалі зорачкі ліхтароў, але плылі занадта хутка для чалавека. Так спрытна не маглі рухацца нават бегуны. Усё гэта адбывалася ў абсалютнай цішы. Я не чуў ні ўскрыкаў, ні гукаў. Гэта дакладна былі не людзі. Па спіне прабег халадок. Я згадаў кожную з міфічных істотаў, пра якіх распавядала газета. Герда ўтаропілася ў бок светлых кропак і, здаецца, нават дыхаць перастала. Я зразумеў, што яны рушаць акурат па тым праспекце, па якім мы толькі што прайшлі. Вось адна з зорачак вывернулася, яўна абыходзячы аўтамабіль, за ёй тое ж зрабілі астатнія. Яшчэ адна штука. Кропкі паўзлі вышэй за чалавечы рост. Што б гэта ні былі за істоты, яны здаравенныя і дужа спрытныя. Я ўявіў сабе трох неўраў, якія, аблізваючыся, нясуцца з налобнымі ліхтарамі на ваўчыных галовах. Галовах, якія толькі што, да перакідання, былі чалавечымі.

Мільганула думка што зброя, у прынцыпе, не самая дурная рэч, калі ты не зух і разумееш, што ў справу яе пусціш хіба ў самым скрайнім выпадку. Я, не надта кантралюючы сябе, пачаў падавацца назад. Герда моўчкі пайшла за мной, таксама не адварочваючы галаву ад пагрозы наперадзе.

І тут мяне аж сцяла — тры вясёлыя знічкі збочылі з праспекту і панесліся проста на нас. Я спрабаваў разглядзець хаця б нешта — клыкі, разяўленую зяпу, бляск вачэй, але, як заўсёды ў такіх выпадках, цемра вакол крыніцы святла была толькі чарнейшая.

У той момант, калі яны падбеглі блізка, дужа блізка, я паклаў далонь Гердзе на загрывак і пачухаў яе за вухам, падбадзёрваючы — гінуць, дык разам. Прыблізна ў гэты момант я пачуў гукі: гэта былі засяроджанае сапенне і аднастайны шолах. Калі пачвары наблізіліся на дыстанцыю вялікага скоку да нас, у кожнай з іх расплюшчылася па другім, яшчэ больш яркім, воку. На ўзроўні пояса. Нясцерпнае бялявае святло. Не чалавечае, жахлівае. Яно падсвятліла агідныя тонкія шкілеты, падобныя да металу косткі, нейкія жудасныя спіцы. У мяне з грудзей міжволі вырваўся вох. І тут ад першага монстра пачуўся прыязны чалавечы голас:

— О, а вы тут з сабачкам! — Добрай ночы! — сказаў другі голас запыхана. — Вітаю вас, вандроўны! — абазваўся трэці.

Прамень майго ліхтара трапіў на тое, што варушылася ў цемры, і я ледзь не зарагатаў. Гэта былі ровары. Колькі ўжо я не бачыў такія прылады! Па Грушаўцы на іх рассякаць няма сэнсу: муніцыпалія занадта малая, усе дыстанцыі лёгка адольваюцца нетаропкім крокам.

— Вы адкуль? — спытаў раварыст, які стаяў першым. — Я з Грушаўкі, іду на поўдзень, — язык слухаўся мяне з неахвотай. — Мы з Цэнтру. Атрымалі блаславенне караля на разведку тэрыторый поўдня! — было паведамлена ў адказ. — Мы палічылі, што, чым далей на поўдзень, тым мусіць быць цяплей, — бадзёра ўступіў другі. — У нас жа кацельні няма, як у вас, шчасліўцаў! Эканомікі — ніякай, гандлю — ніякага, вугаль купіць няма на што. Паспальвалі ўсё, што можна было спаліць. Каралеўскі палац стаіць халодны. Палім дошкамі з узарваных падлог дамоў-сталінак ды бэлькамі іх перакрыццяў. — А мы з юнацтва разам на роварах. Усю Беларусь аб’ехалі, — падхапіў новы голас. Гэтыя былі такія пазітыўныя, што нават не крыўдна было, што так смяротна напалохалі, — і вось, мы вырушылі. Калі дарогі засталіся, трэба паглядзець, што на поўдні робіцца. — У выведку пайшлі! Кароль дазволіў! — Вела-выведнікі! — выхваліўся адзін з іх (я ўжо блытаўся, хто з іх гаворыць, настолькі аднолькава-бадзёрымі былі велааматары. — Рыскуны! — паправіў трэці. — Ёсць такое старажытнае слова для таго, хто ідзе наперад: “рыскун”! — Спужалі вы мяне, рыскуны, — шчыра прызнаўся я. — Дык мы ж бяскрыўдныя! — пачалі на розныя галасы запэўніваць тыя. — Мы нават без зброі. Бо навошта нам зброя? — Вось і я лічу: навошта нам зброя? — падхапіў яшчэ адзін. — Мы ж на роварах. Нас не дагоніш, — засмяяўся трэці. — Што дзіўна, у той бок дарога наогул не пратаптаная. А гэта ж поўдзень! Нам усім трэба рушыць туды! З нашых снягоў! — А як сабаку завуць? — А вы таксама без зброі? — А чаму не на ровары? — Можна сабаку пагладзіць? — Ён не кусаецца?

Я не паспяваў адказваць на іх пытанні. Гердачка, напалоханая іх напорам, адступіла за мяне і назірала за мітуснёй іх ліхтарыкаў з-за маіх ног. З чаго ўсе мы зразумелі, што сабаку гладзіць нельга. І што, не выключана, ён нават і кусаецца.

— У мяне ёсць мапа з пазнакамі бывалага шахцёра, — паведаміў я пра самае галоўнае. — З яе вынікае, што ўсе дарогі яшчэ ў працаздольным стане. Па праспекце выедзеце на кальцавую, гэта мусіць быць шырачэзная шасціпалоска з добрым пакрыццём. Другі буйны з’езд з кальца направа вядзе строга на поўдзень. Прынамсі, поўдзень быў там, калі складалася карта. — Ён думае, у нас няма мапы, — сказаў адзін з галасоў такой інтанацыяй, быццам распавядаў анекдот. Той, хто гаварыў, скіраваў снапок свайго налобніка на руль ровара — тым быў прымацаваны заклеены ў ламінат атлас. — Ён думае, мы не ведаем, як рушыць на поўдзень! — з такім жа інтанацыйным узыходжаннем адгукнуўся другі. — Ён не паверыў, што мы некалі аб’ехалі ўсю Беларусь уздоўж і ўпоперак! — звярнуўся да астатніх трэці. — Ну то добрай вам дарогі! Беражыце сябе! — абарваў я іх рогат. — Я хацеў пажадаць ім чаго-небудзь добрага, напрыклад “энергіі вам ды цяпла”, але зразумеў, што яны адгукнуцца прыкладна так: “Ён думае, мы не ўзялі з сабой энергетычных напояў!” ці: “Ён не пабачыў, што на нас спецыяльная вела-тэрмабялізна!” — Мы павінны зрабіць што-небудзь добрае чалавеку з сабакам, — асляпіў астатніх першы светлавы слупок. — І без ровара! — падтрымаў яго першы, пахістаўшы слупком у паветры. — Бо ЗЛЖ гэта не толькі цела, але яшчэ і этыка, — трэці зрабіў нейкі рух рукой, магчыма выцягнуў наперад кулак з паднятым вялікім пальцам. Але ў цемры гэта было незаўважна. — Мы павінны дапамагаць людзям з сабакамі і без ровара. — А што такое ЗЛЖ? — асцярожна спытаўся я. — Здаровы лад жыцця!

Я адразу пашкадаваў, што запытаў. Галоўнае, каб у іх не было складзенага чацвёртага ровара — давядзецца засвойваць этыку ЗЛЖ ажно да павароту з кальцавой. Прычым, не выключана, пяты, складны, маленькі роварчык, у іх адкладзены адмыслова для сабак. І Гердзе трэба будзе вучыцца ціснуць на педалі. — Мы не ямо мяса, — з годнасцю паведаміў першы голас.

Я хацеў сказаць, што я таксама мяса не ем, бо тое, што прадаецца як мяса ў нашым свеце, ім ужо даўно не з’яўляецца.

— У нас ёсць фалафель. Мы самі робім, з бабовых. — Хочаце фалафель? — запыталі яны ў мяне. — Яго і сабачкам можна. — У мяне дастаткова ежы, — збрахаў я. Насамрэч, паверыўшы шахцёру, я не ўзяў нічога для сябе — заплечнік і так быў занадта важкім. — Тады што мы зробім? — Для чалавека з сабакам? — І без ровара? — Мне нічога не трэба, — шчыра звярнуўся да іх я. — Я прывык быць самотнікам і разлічваць выключна на сябе. — Мы будзем пакідаць вам запіскі! З важнай інфармацыяй! Якую здабудзем па дарозе! — І ХКС побач, каб падсвятліць! — Ён не ведае, што такое ХКС! — здаецца, яны пачалі папраўляць не адзін аднаго, а самі сябе, на розныя галасы. — ХКС – гэта “хімічная крыніца святла”! — адзін з іх скіраваў ліхтарык на пук падобных да лакрычных палачак люмінафораў, прывязаны да рамы. — Добрай вам дарогі! — паўтарыў я ўжо выказанае пажаданне.

Яны ўскочылі на сёдлы і, ужо едучы, шмат разоў паварочвалі снапкі ліхтароў назад, каб развітацца. Я паспеў моцна змерзнуць, пакуль стаяў нерухома ды размаўляў з імі, і цяпер з асалодай разганяў кроў у целе, набіраючы хуткасць. Як жа добра думалася ў дарозе! Дома, над кнігай, за пісьмовым сталом, думкі былі быццам заціснутыя ў вокладку. Тут яны разляталіся ў розныя бакі, падхоплівалі і перабівалі адна адну, нібы тыя раварысты.

Я глядзеў на прыцемнены горад пад небам колеру чорнай, з рудымі падпалінамі, каровы, ды думаў, што гэта цалкам натуральна, што ўсе былыя дзяржавы разваліліся, а на месца вялікіх гарадоў прыйшлі маленькія феадальныя княствы. Нейкім цудоўным чынам менавіта святло — сонечнае ўдзень, электрычнае па начах – было тым шнуром, што нас знітоўваў ва ўяўныя адзінствы. Калі тройчы ўдзень на шляху дадому бачыш плакат “Завадскі раён горада Мінска вітае вас!”, паняволі пачынаеш лічыць сябе грамадзянінам таго “Завадскога раёна” і таго мегаполіса “Мінск”. Калі святло знікае, калі словы ператвараюцца ў нішто, знікаюць і тапонімы, і еднасць. Застаюцца толькі холад, змрок і неабходнасць змагацца за жыццё. У гэткім свеце за жыццё найлепш змагацца невялічкімі сярэднявечнымі каралеўствамі, а не буйнымі сучаснымі дзяржавамі.

Я не адчуваў, што іду праз “горад” — горада не стала, калі згаслі мачты асвятлення, калі адгарэлі шыльды крамаў ды кавярняў, калі зніклі водбліскі прыватнага камфорту ў вокнах чалавечых мурашнікаў. Горада на стала, калі выключыліся каралі далёкіх светлавых перлін, што пазначалі далягляд. Без рэкламы, аўтамабільных фараў, лямпачак над уваходам у пад’езды, прастора пераўтварылася ў створаны чалавекам, агідны і стылы лес. З высокімі плячыма закінутых цёмных хмарачосаў, з адзінокімі бетоннымі дрэвамі слупоў, з асфальтавымі магістралямі, што ўдавалі вусці перасохлых рэк.

Адно слова: пусткі.

Бог аддзяліў свет ад цемры, а потым прыйшоў чалавек і заліў цемру святлом. Па выніках цемра пакуль што перамагае.

Яшчэ я падумаў, што ўсе гэтыя “неўры” ды “краі Зямлі” ёсць наступствам таго ж, што і дэурбанізацыя. Забяры ў чалавека святло — і ён пабачыць неўра, а не раварыста. Святло выключае фантазію. А фантазія ў цемрадзі часцяком працуе на тое, каб як мага мацней напалохаць.

Пасля размовы з рыскунамі, свет зноўку падаваўся мне бяспечным і зразумелым. Як у Грушаўцы. Адно што з арыентаваннем здарылася неспадзяванка: паводле мапы, кальцавая была адзінай вялікай шашой, што сустракалася з праспектам на ўсёй яго працягласці, а насамрэч шырачэзныя магістралі адхадзілі ў бакі кожныя два-тры кіламетры. Я спрабаваў пазнаць мясцовасць і не панікаваць. Прынамсі, перад кальцавой жылых дамоў на нейкі час мусіла зрабіцца меней, бо хто ж захоча жыць з аўтамабільным морам пад вокнамі.

Разважаючы гэтак, я адзначыў, што ў шмат якіх машынах на шляху адсутнічаюць колы, і, чым бліжэй я падыходзіў да двух раздзеленых праспектам гіганцкіх жылых комплексаў, тым болей “бязногіх” машын сустракалася.

Я памятаю рэкламу гэтых вежаў. Адна падобная да піраміды, другая ўзнеслася да аблокаў стопавярховым паралелепіпедам. Яны некалі належалі аднаму забудоўшчыку і прадаваліся пад адной паэтычнай назвай, здаецца — “Лісіцкі і Малевіч”. Іх узвядзенне адносілася да піку буму ўшчыльнення, калі высачэзнымі будынкамі для тых, хто лічыў сабе багатым, забудоўваліся цэлыя раёны ля метро. Цяпер аграмадзіны на шмат тысяч кватэр узносіліся да цьмяных нябёс мёртвымі згусткамі цемры — ні агеньчыка, ні руху. Праз частку паверхаў перфараваным пункцірам свяціліся рудаватыя нябёсы: там былі вялікія кватэры на ўсю даўжыню дома і панарамныя вокны дазвалялі бачыць і ўсход, і захад. Яшчэ б узгадаць, да першай кальцавой яны месціліся, ці пасля яе.

Герда, унюхаўшы нешта, пранеслася наперад, а потым вярнулася з таямнічым выразам на мордзе, маўляў, зараз сам пабачыш.

Машыны ўздоўж праспекта стаялі ўжо не проста без колаў, але і без дзвярэй, без капотаў, без багажнікаў. Сям-там, у пошуках таннага ўзмацняльнага матэрыялу з іх адвінцілі нават крылы.

Барыкады былі абсалютна чорныя, у два чалавечыя росты. Матэрыял, з якога іх склалі, нагадваў мяккую цэглу, што блішчэла ў святле налобніка. У некалькіх месцах назіраліся моцныя, ажно да ржавага дроту, прапаліны. Я не хутка зразумеў, што гэтыя ўмацаванні ўздоўж дамоў збудаваныя з аўтамабільных колаў. Асфальт паміж імі быў прысмалены ды выкрышаны выбухамі, закіданы буйнымі кавалкамі шкла, самаробнымі стрэламі і цяжкімі камянямі.

Кулявых адмецін у гуме барыкад было няшмат: выглядае, сапраўднай зброі ў тых, хто біўся, знайшлося небагата і патроны скончыліся хутка. Падобна, што кулі праходзілі праз пакрышкі наскрозь, нават не зрушаючы важкіх дыскаў з месца. То будавалі барыкады не для абароны ад куляў.

Па зямлі былі раскіданыя брудныя мяхі з пяском. Герда старанна іх абыходзіла. З аднаго тырчэла самаробная дзіда, у якой я пазнаў лыжную палку з прывязаным да яе кухонным нажом. Чамусьці ў тым месцы меха, куды ўвайшла дзіда, блішчэла замерзлае чырвонае павідла. Падышоўшы, я зразумеў, што мех з пяском быў мёртвым чалавекам. Нябожчык ляжаў тварам да зямлі. Ягоная шэрая рука была абгрызеная да косткі. Над локцем — намаляваны чорным маркерам трохкутнік.

Мне зрабілася млосна. Я адышоў ад барыкады і, упёршы прамень святла сабе пад ногі, стаў асцярожна прабірацца па самым цэнтры праспекта. Галава, як я не забараняў ёй рабіць здагадкі, малявала розныя версіі нападу, адна болей галівудская за другую. Зомбі, скіфы, андрафагі. Безабаронныя людзі двух апірышчаў гуманізму разам змагаюцца з аблогай нелюдзяў, што прэ з-за кальцавой. Барыкадуюць уваходы, выстаўляюць варту, гінуць ад ранаў.

У прамень пад нагамі трапіла частка чэрапа, вока якому замяняў буйны камень. Шпурнуты, не інакш, з дапамогай самаробнай прашчы, бо што яшчэ магло так патрушчыць костку. Над локцем рукі, якую нябожчык паспеў паднесці да твару перад тым, як памерці, красаваўся старанна выведзены маркерам паралелепіпед.

Я павярнуў галаву направа: над барыкадай перад уваходам у пірамідальны дом вісеў сцяг з адрозным трохкутнікам. Над пад’ездам аграмадзіны злева слуп святла паказаў прымацаваную пластыкавую шыльду са старанна выведзеным паралелепіпедам. Вось табе і зомбі. Вайна чырвонай і белай ружаў. Ланкастэры супраць Ёркаў. За што яны змагаліся? Адбівалі адзін у аднаго рэшту ежы замест таго, каб аб’яднацца і адправіцца на яе пошукі разам? Я паскорыў хаду.

Пасля перасвараных Лісіцкага з Малевічам адкрылася невялічкае поле, пасярод якога прызямліўся вялікі гіпермаркет. Я збочыў да мола ў спадзеве набраць прыпасаў да таго моманту, калі мне зноўку захочацца есці пасля пабачанага. Але з вялізарнага ангару было вынесена ўсё дашчэнту. Нехта спрабаваў аддзерці нават зробленыя з фольгі трубы вентыляцыі. Выцягнулі не толькі касавыя апараты (для чаго яны маглі спатрэбіцца?), пазабіралі нават алюмініевыя прылаўкі, на якіх калісьці быў тавар. Уся здаравенная прастора крамы была пустой ад сценкі да сценкі. Адчувалася, што доўгі час гіпер быў Мекай для марадзёраў усіх гатункаў, адтуль цягнулі спачатку каштоўнае, потым карыснае, а калі каштоўнае і карыснае скончылася, перлі тое, што проста можна лёгка звалачы — на памяць, што былі тут. І гэта скончылася татальным спусташэннем, як у царкве падчас нашэсця Залатой Арды. Адно што пад нагамі блішчэлі змакрэлыя ды ўмёрзлыя ў лёд купюры. Чаму ніхто з прафесійных рабаўнікоў не забраў і іх, было акурат зразумела: якая карысць з паперы, што не гарыць?

Каля залы мне трапілася адзінокая каляска, якую нейкім цудам не заўважылі альбо забылі. Зняў заплечнік, паклаў у яе і на ўсе грудзі ўдыхнуў паветра. Узнікла адчуванне, што цела набыла адмоўную вагу, а я з кожным крокам узлятаю на невялічкую вышыню. Я старанна размяў плечы і спіну. Але далёка такім вось чынам адысці не ўдалося: прыблізна праз два кіламетры кола трапіла ў выбоіну і, крэкнуўшы, схілілася ўбок. Я паспрабаваў яго выраўняць, яно нібыта паддалося, ды хруснула, застаўшыся ў мяне ў руках. Уздыхнуўшы, я зноўку забраўся пад свой крыж. Адчуванне палёгкі, якое напаткала мяне на той кароткі час, як я зняў вагу, было несупастаўляльнае з тымі пакутамі, якія сустрэлі мяне падчас вяртання грузу на хрыбет.

Герда зірнула на мяне спачувальна і вінавата махнула хвастом. Маўляў, бачыш, дзядзька, усё вяртаецца. Гэта табе за тое, што нядаўна сабулю ў санкі з цынкам запрог. Карма, брат. Я цяжкім позіркам паглядзеў на каляску, потым на Герду, у памяці ажылі вобразы закілзаных сланоў, скарыстаных для перавозкі грузаў. Дзявуля гэты позірк зразумела і збегла наперад. Маўляў, ты мяне, гаспадарыку, усё роўна не дагоніш, дык не марнуй час на спробы закілзаць вольны вецер, чэпай ужо сам.

Не сабачка, а шоу-бізнес.

Паабапал праспекта пайшлі ангары, аўтацэнтры, стаянкі ды харчэўні, жылая забудова адступіла назад. Па ўсім было бачна, што набліжаецца вялікая транспартная развязка. Неўзабаве праступілі абрысы высокай эстакады, пад якой налева і направа разгортвалася чорная рака аўтастрады. У лагчынцы ля ўзножжа моста бачылася каляровае мігценне. Нешта ззяла на зямлі колерам маладой канюшыны. Герда была спакойная, значыць, небяспека нас наперадзе не чакае. Паскорыўшы крок, наколькі гэта дазваляла ўскінутая на плечы шафа, я пабачыў старанна ачышчаны ад снегу і лёду схіл пагорка, на ім — прадаўгаваты металічны прадмет, якім да зямлі было прыціснутае нешта белае. Сцэна асвятлялася ХКС — люмінафорам, які я бачыў у раварыстаў.

Металічны цыліндр выявіўся невялічкім тэрмасам, пад якім была напісаная алоўкам цыдулка. Я скінуў з сябе вагу, дастаў з пляцака кілімчык і Гердзіны кансервы.

— Прывал, — скамандаваў я стомлена, расклаў кілім на змёрзлай траве ды ўпаў на яго.

Герда з галодным гырчэннем накінулася на сваю страву. А я ўзяў тэрмас, спрабуючы здагадацца, што там можа быць, які, прабачце, фалафель. Але выявіў унутры гарачую натуральную і амаль не салодкую гарбату. Гэта было так дарэчна, настолькі дапасоўвалася да стомы, холаду і працяглай пешай хады, што я ўголас выгукнуў “дзякуй!” Зрабіўшы некалькі каўткоў, я зразумеў, што схіл ад снегу і лёду пачысцілі таксама мае нябачныя сябры, хай педалі ім заўсёды будуць лёгкія! Сёрбнуў яшчэ, ссунуў заечую шапку да патыліцы, адкінуўся на зямлю, паляжаў крышачку, адпачываючы, потым разгарнуў паперчыну. Дальбог, гэта вельмі кранальна:

“Не сумуй, чалавек з сабакам. Ты не адзін на гэтай дарозе”.

Як заўжды пасля прывалу, ісці зрабілася не лягчэй, а цяжэй. Пасля адпачынку цягліцы з неахвотай прыняліся за прыкрую работу па перастаўлянні ног. Герда спрабавала развесяліць мяне, гуляючыся з плямкай святла ад майго налобніка, зазіраючы ў вочы і пасміхаючыся сваёй гарэзлівай чарнявай мордухнай.

Мы забралі яе шчанюком на Гурскага — утульным пякельцы для хатніх жывёлін. Адлоўленых на вуліцах коцікаў і сабачак у гэтым гестапа трымалі ў сярэднім два тыдні. Тых, хто паводзіўся “агрэсіўна”, ужо на пяты дзень калолі атрутай, разбіралі на карысныя для індустрыі (клей, мыла, жэлацін) запчасткі, а астатняе адпраўлялі на камбінат па паленні смецця. Я рады быў бы распавесці гісторыю пра мамку, якая загінула пад коламі грузавіка і пра тры пухнатыя камячкі, што каўкалі ля яе цела, пакуль не былі падабраныя клапатлівымі рукамі адлоўшчыкаў і змешчаныя на ператрымку ў ветстанцыі.

Але ўсё было не так.

Наш пухнаты камячок быў “адмоўніцай". Ад яе мамкі, а таксама двух брацікаў, гаспадары адмовіліся па верасні, калі завяршыўся дачны сезон. Прывезлі самі, папярэдне знялі ашыйнік і сказалі, што гэта чужая шчэнная, дварняк. Але супрацоўнікаў пякельца цяжка падмануць, яны дасведчаныя ў сузіранні сабачага гора: якая ж “чужая”, калі слухалася гаспадароў і ніяк не магла паверыць, што яе з дзеткамі змяшчаюць у клетку, толькі што прадэзінфікаваную пасля папярэдняга сабачага гора. Не ведаю, хто ідзе на такія пасады, але “вядучы спецыяліст”, які нам усё гэта паведаў, падаўся добрым чалавекам, які некалі любіў жывёл таксама, як і ўсе людзі. Проста неабходнасць штодня прымаць рашэнні, каму жыць, а каму не, зрабіла ягоныя пачуцці да коцікаў і сабачак дужа спецыфічнымі. Гэта ён паведаміў нам, што мамку Герды давялося “ўсыпіць” на пяты дзень, бо тая паводзілася “агрэсіўна”. Не змагла дараваць здраду гаспадароў. Брацікаў Герды забраў на ператрымку нейкі міліцыянер, які спадзяваўся вырасціць са шчанюкоў суворых службовых амаль-аўчарак, а нашую дзявулю ўсё ніхто не браў. Яна спала, калі мы везлі яе ў таксоўцы. Скруцілася ў мяне на далонях і сапла: чорная і гарачая. Пасля, што праўда, болей палюбіла гаспадыню. Аж пакуль тая ў сваю чаргу ад нас з ёй не адмовілася. У апошнім, што праўда, вінаваты я, а не яна.

За кальцавой, колькі было бачна, грувасціліся аднолькавыя скрынкі таннага тыпавога жытла. Сваёй безаблічнасцю гэтыя раёны аднойчы мне нагадалі атачэнне аэрапорта імя Атацюрка ў Стамбуле. І дзе гаспадары ўсяго гэтага майна? У якой жаночай камуналцы ў Зялёным Лузе? Ні аднаго запаленага акенца. Ні руху, ні дымку.

Без сонца ці зораў на небе зразумець, наколькі працяглым ёсць твой пераход, можна толькі з дапамогай гадзінніка. Гадзінніка не было, таму заставалася давярацца ўласным суб’ектыўным адчуванням. Па мапе ад кальцавой да павароту на Гомель было два разы па столькі, як ад Грушаўкі да кальца. Па адчуваннях я ўжо столькі і адолеў. “Адчуванні” часу цяпер складаліся са ступені змерзласці ног, з колькасці думак, якія я паспеў прадумаць ад павароту, з болю ў храбціне ад вагі за спінай. Ногі замерзлі ладна, трэба будзе пасля начоўкі нацягнуць дадатковыя шкарпэціны; спіна ныла роўна, па ўсёй плашчыні, кожны крок суправаджаўся болем. Што да думак, дык іх амаль не стала — цела занадта стамілася, каб летуцець.

Па шчырасці, з кожным новым пратаптаным кіламетрам я адчуваў рост расчаравання. Тут, за высокімі сценкамі муніцыпаліі, усё было не так, як я чакаў. Мне мроілася, што як толькі я адыду ад Грушаўкі настолькі далёка, каб не бачыць Гацаковай вежы, як толькі ўздымуся на дастаткова высокі пагорак, на даляглядзе прагляне хаця б нейкая надзея. Якая надасць сілаў рушыць далей. Сам пераход уяўляўся інакш. Натоўпы гандляроў спецыямі, караваншчыкаў з вугалем, перасоўных крамнікаў з гарачымі напоямі, мядком, экспартаванымі з не нашых месцаў слодычамі... Меў спадзеў, што за сценкай таксама ёсць нейкі рушняк. Што слова “пусткі” — метафара, якая азначае папросту менш заселеную тэрыторыю. Дзе замест мядку табе нальюць кепскага піва, замест піханай пальцам каўбасы ўцюхаюць кебаб з сабачым харчам, але будуць і людзі, і хоць нейкі сэрвіс. І, маючы дастаткова цынку, тут ты не загінеш з голаду і холаду.

Але пусткі — прынамсі, на першы погляд — выявіліся сапраўднай прамерзлай і бязлюднай пустыняй. Надзея, што недзе за паваротам цывілізацыя ўсё ж аднавілася і за дзве батарэйкі можна будзе з’есці rare бургер з халапенья ды бульбай па-вясковаму, адносілася як мінімум на дваццаць кіламетраў наперад — дыстанцыя да бачнага з вялікай эстакады гарызонту.

Што, цікава, меў на ўвазе шахцёр, калі казаў, што ежы тут болей, чым у Грушаўцы.

Направа адкрылася шырачэзная траса, на якой грувасціліся замёрзлыя машыны. Я падняў са ўзбочыны камень, садануў па шкле “Порш Каена”, адкрыў дзверцы і, пакінуўшы пляцак ля колаў, залез усярэдзіну разам з Гердай. На скураных крэслах было настолькі холадна, што пад азадак давялося падкласці кілімок. Спаць у машынах — не варыянт, адзначыў я аўтаматычна. Трэба шукаць больш прыдатныя ўпіскі. Я параўнаў бачную воку паваротку з трасай на Магілёў-Гомель, пазначанай на мапе. Выгін, як мне падалося, быў падобны. Агулам я настолькі стаміўся, што, на секунду прыкрыўшы павекі, ледзь не праваліўся ў сон.

— Стоп! Не спаць! Захварэеш ці не прачнешся! — загадаў я сабе. — Шукаем жытло і харч!

Выбраўся з машыны, падлез пад заплечнік і паволі падняўся, абапіраючыся на капот. Герда сыходзіць з машыны не хацела — паглядзела на мяне ўмольна: маўляў, давай застанемся адпачыць тут, садысце! Яе батарэйка таксама сканчалася.

Я стаў пільна азірацца па баках у пошуках месца, дзе можна было б заночыць. Праз некалькі кіламетраў ад кальцавой былі роўныя шэрагі тыпавых дзевяціпавярховых панэлек, расстаўленых на аднолькавых адлегласцях. Ні дрэўца, ні хмызняку — усё, што не выкарчавалі падчас забудовы, пасля паспальвалі для ацяплення.

Мы збочылі з праезнай часткі (я паспеў здзівіцца, заўважыўшы свежыя па выглядзе сляды трох роварных шын, — раварысты мусілі завярнуць на свой поўдзень значна раней) і заглыбіліся ў мікрараён. Герда вырашыла ўзяць сітуацыю пад свой кантроль — загнуўшы хвост уверх, яна падбегла да пад’езда аднаго з дзевяціпавярховікаў і пачала зазыўна брахаць. Сюды, сюды, дурань!

Я пільна агледзеў дом звонку. Па-над некаторымі вокнамі былі выразныя чорныя палосы, што падкрэсліваліся таксама моцна закуранымі шклопакетамі. У іншых месцах са сценак ці заканапачаных анучамі дзюрак у шыбах тырчэлі бляшаныя трубы буржуек. Але былі і кватэры без слядоў чарнавога ацяплення. Лагічна дапусціць, што там ніхто не жыў пасля блэкаўту. І прыпасы не мусілі быць высмактаныя дашчэнту.

У гэтым пад’ездзе чыстыя вокны — на трэцім паверсе злева, на пятым справа і на сёмым злева. Я свабодна прайшоў усярэдзіну. На ўваходзе не было нават кодавага замка.

Дзверы ўсіх памяшканняў на пляцоўках былі замкнёныя: выглядае, марадзёры сюды не дайшлі, усведамляючы галечу кварталаў. Трэці паверх. Шкляныя дзверы ў фае на дзве кватэры. Я зняў пляцак, разбіў шкло нагой і асцярожна, каб не падрапацца, намацаў клямку простага кнопкавага замка з таго боку. Адцягнуў, адмыкаючы. Паправіў налобнік. У вестыбюлі было два ўваходы. Адзін — направа, вокны гэтай кватэры мусяць глядзець на іншы бок дома, другі — налева. Мой варыянт.

Простыя дзверы з дзвюх пласцінаў ДВП і крохкай стружкавай пліты між імі. Танны замочак. Зараз паглядзім, што за гэтым хаваецца. Я адштурхнуўся ад сцяны ды з усёй моцы ляснуў нагой па палотнішчы дзвярэй. Храбуснула стружка. Нага загразла ва ўмяціне, давялося з высілкамі яе выцягваць. Яшчэ два нямоцныя ўдары, і язычок замка выскачыў з пашкоджанага трымальніка. Герда не пайшла наперад, і ўжо гэта мусіла насцярожыць. Але трыумфальнае адчуванне першы раз у жыцці ўзламанага чужога жытла пагнала наперад. Пакрыты шэранню кілім, раскладзеная і засцеленая канапа, налева — кухня. Я, уяўляючы сабе банкі са згушчонкай і пачкі з сухарамі, ледзь не спатыкнуўся на гэта.

Чалавек сядзеў спінай да мяне. У інвалідным вазку. Нежывы. Вельмі схуднелы.

Мне зрабілася сорамна, што я так нахабна парушыў ягоны спакой. Я адступіў з ускрытай кватэры і акуратна прычыніў зламаныя дзверы.

Герда ўсярэдзіну так і не ўвайшла.

Было вялікім аптымізмам нацягваць заплечнік перад праходам наверх. Бо можна ж было яго пакінуць тут і збегаць у выведку. Рыскуном. Вестыбюль на пятым паверсе быў зачынены надзейнымі жалезнымі дзвярыма. Рыгельны замок, легіраваная сталь. Гэта не здолеў бы ўскрыць голымі рукамі нават Супермэн. Пагрукаў без асаблівай надзеі, панаціскаў латунную ручку ўваходу, ды, уздыхнуўшы, пацягнуўся яшчэ вышэй. Сёмы паверх, фае абароненае дзвярыма з армаваным шклом. Я ляснуў па шкле нагой — паверхня, прашытая тонкімі сталёвымі ніткамі, спружыніла. І не паддалася. Тады я дастаў свой паляўнічы нож, засунуў лязо паміж касяком і замком, а потым без асаблівай навукі ўціснуў язычок, што адмыкаў замок.

У вестыбюлі было шмат абсалютна новага абутку — такі на рынку ў Грушаўцы ішоў па дзесяць цынкаў за пару. Патрэбныя мне дзверы былі фанерныя, я высадзіў іх з першага разу, ударыўшы нагой бліжэй да ручкі з замком. Гэтым разам Гердачка праслізнула ў памяшканне як бывалая рабаўніца. Я зацягнуў заплечнік усярэдзіну.

Стандартная панэльная двушка: спальны пакой насупраць уваходу, раскошны ложак, коўдра, клятчасты ваўняны плед. Вялікая гасцёўня справа: модульная клееная мэбля, крышталь за шклом, некалькі кніжыц (тут раблюся ўважлівым): “Ганна Карэніна” Талстога, “Бадзянні отрака Варфаламея (серыя “Перлы праваслаўнай думкі”), альбом Сальвадора Далі, два тамы Оша, брашурка “Жывая дхарма”, ілюстраваны даведнік “Падлодкі другой сусветнай вайны”, чацвёрты том “Хронік Нарніі” Клайва С. Льюіса.

З вывучэння бібліятэкі раблю выснову, што тут жыла разведзеная жанчына, халерык, няўстойлівага характару, з вышэйшай адукацыяй, ва ўзросце ад 40 да 50 гадоў, нізкі прыбытак, сын-падлетак, палюбоўнік-візіцёр працаваў кіроўцам маршрутнага таксі.

Спяшаюся на кухню. Мільён дэталяў паказвае, што кватэру пакідалі вельмі паспешліва, забіраючы тыя рэчы, якія падаваліся каштоўнымі. Але не вярнуліся за тымі, што былі каштоўнымі насамрэч. Адзін ваўняны плед чаго варты. Ці зэдлікі з сапраўднага дрэва. Адчыняю лядоўню, рот таксама адкрываецца — сам. Нутро запакаванае прадуктамі: змерзлы бярвенчык вэнджанай каўбасы, клінчык галандскага сыру, колеру муміі, увесь у шэра-белай цвілі, — ён паспеў сапсавацца да таго, як тэмпература ў лядоўні апусцілася ніжэй за нуль, гэтаксама, як і селядзец, увесь пакрыты грыбком у саланаватым і праз тое не прамерзлым расоле. Высахлыя за гады ляжання палачкі сасісак, грыбочкі ў слоіку з уздзьмутай накрыўкай, памёрзлыя ў камень бульба, бурачкі, капуста ў паддончыку, кетчуп, маянэз, гарчыца, двухлітровая пляшка квасу, двухлітровая пляшка мінеральнай вады, не адкаркаванае “Кіндзмараулі” ў дзверцах. Ды яшчэ варэнікі з бульбай і кропам у маразілцы.

Палову з гэтых прадуктаў нельга нават на язык каштаваць. За час, што мінуў з моманту, калі іх паклалі ў лядоўню, Герда паспела вырасці з вясёлага, дурнаватага цюцькі ў цынічную сабачыцу бальзакаўскага ўзросту. З пысай, якая выказвае настолькі разнастайныя эмоцыі, што ў ТБ-эпоху яна магла б працаваць стэндап-комікам, і ніхто б не заўважыў, што на сцэне — не чалавек. То можна ўявіць, наколькі складаныя цывілізацыі аэробных і анаэробных бактэрый нараслі за гэты час на селядцы ці грыбочках. Яны там ужо, бадай, інтэрнэт вынайшлі. Іх там настолькі шмат, што толькі адкусіш — пырснеш у розныя бакі ўжо спажытай і пераваранай біямасай. Можа, квас? Не, ён за гэты час таксама скіс у нешта прагорклае, цягучае, з вострым бражным прысмакам. Я прапіхнуў корку віна ў бутэлечнае рыльца, зрабіў глыток і выплюнуў: не ведаў, што разлітае ў бутэлькі віно таксама псуецца пры нізкіх тэмпературах. Але ж бульбяныя варэнічкі!

Пакуль на балконе разгаралася вогнішча з зэдліка, Оша і драўляных фрагментаў фатэля, я абшныпарыў гаспадарчыя шафкі пры газавай пліце. Маімі трафеямі сталі двухлітровая пляшка брэндавай “Кока-колы”, кіло рысу, кіло грэчкі, кансерваваныя бычкі ў тамаце і — падрыхтуйцеся — велізарны пакет некранутых чыпсаў “Лэйс”.

Тэарэтычнае дапушчэнне дасведчанага кніжніка пра сына-падлетка, зробленае на падставе кантэнт-аналіза бібліятэкі, здабыла сваё эмпірычнае пацверджанне ў смачнюткім падлеткавым далікатэсе.

Чыпсы зусім не паялчэлі. Я паклаў адну ў рот, асцярожна раскусіў яе і ледзь не захлынуўся слінай: смак тых часоў, калі чалавецтва яшчэ было цывілізацыяй, а Герда яшчэ была маладой. Я пачаў знішчаць джанк-фуд жменямі, і хруст у пакоі стаяў такі, што закладала вушы. Герда, назіраючы за маёй забавай, гаўкнула, і я працягнуў ёй некалькі бульбяных пялёсткаў. Яна пахрабусцела імі і зірнула з сумневам. Тыпу, ці не канчаткова пацыент крануўся? Спачатку за сценку пацягнуў, бо не сядзелася ў хаце хлопчыку малому, потым пачаў жэрці нейкую падфарбаваную пластмасу.

Сабуля віскнула з жалем да мяне: не еш, дзядзька, катом зробішся! Як заўжды пры абжорстве чыпсамі, калі пакет ужо амаль быў спустошаны, мяне напаткала пякучае пачуццё віны, перамяшанае з агідай і выразным хімічным прысмакам дадаткаў, якія арганізм спачатку прыняў за смятанны і папрычны смак. Але было запозна. На руках застаўся слой хімічнага тлушчу, які я старанна абцёр аб драп канапы. Потым згасіў налобнік, запаліў чатыры свечкі, знойдзеныя ў шуфлядах, і хутка заварыў сабе варэнічкі на мінералцы.

Гэтыя бульбяныя кнэдлікі спадабаліся і Гердзе, яна стаптала жменю. Потым я сядзеў пры свечках, асалавеўшы ад зжэртага (ніколі так не наядаўся ў Грушаўцы), пацягваў з крыштальнага куфля пакрытую шампанскімі бурбалачкамі “Кока-колу” і млява разважаў, што калі нават я і не дайду да канцавога пункту свайго маршруту, бо гэта пакуль не выглядала рэальным, дык хаця б добра павесялюся цягам рэшты жыцця. Перспектыва перціся праз вымерлы і вымерзлы свет ужо не падавалася такой маркотнай, мроіліся незвычайныя гарады і новыя цікавыя знаёмствы — вось што значыць добра пад’есці. Я перабраўся ў спальню, выставіў недагарэлыя свечкі на падваконне і вакол ложка, улез у спальнік, нацягнуў на сябе коўдру і ваўняны плед. Дагараючы, свечкі выпраменьвалі яшчэ і надзвычай роўны прыемны настрой.

Падазраю, менавіта праз іх святло яны мяне і засяклі. Але, пакуль я быў у памяшканні, не сунуліся, бо былі ўпэўненыя, што я ўзброены, як і любы вандроўнік у пустках.

Я заснуў хутка і смачна, з Гердай ля ног. А жахі, наснёныя ўначы, можна растлумачыць успамінам пра нябожчыка, што сядзеў у сваім вазку чатырма паверхамі ніжэй.

Вастракутны ліст явара, утвораны наледдзю з боку вуліцы, не прывітаў мяне гэтым разам на раніцу. Не было за шклом і далёкіх таполяў Грушаўкі на тле перламутрава-мядзянага неба. Але само неба, падобнае да споду велізарнай чорнай пярліны, было тут. З-пад гэтага неба, выглядае, сысці не так проста.