Ноч

Раздзел пяты

Я пабачыў ліўрэйнага мурына на ўваходзе і запаволіў хаду. Я не верыў, што мяне проста так пусцяць за гэтыя дзверы. Калі гэта і адбудзецца — дык пасля доўгіх зняважлівых перамоў з адсылкамі да таго, што мне сказалі на мяжы.

Каб неяк адкласці стрэс, я адступіў на дзесяць крокаў і агледзеў будынак, выхопліваючы тое, што схавалася за раскошай. “Метраполь” быў трохпавярховым домам з пляскатым дахам. Там, дзе бетонныя сцены не закрываў багаты драўляны дэкор, былі бачныя швы, што счаплялі панэлі між сабой. Тыповыя вокны — такія ўстаўляліся ў любы жылы будынак СССР з 1960 па 1991. У хрушчобах Грушаўкі праёмы такой жа формы. “Метраполь” быў некалі звычайнай савецкай гасцініцай невялічкага раённага гарадка. І зваўся ён напэўна “Гасцініцай”. Два пакойчыкі ў блоку, ванная пасярэдзіне. Атрымаўшы вугаль і святло, тутэйшыя не здолелі пабудаваць нічога новага, бо індустрыі не засталося. Затое яны падсвятлілі ўжо існае, савецкае, абгарнулі яго дрэвам і пазалотай, далі пафасную назву, а пасля гэтага паверылі ў рэспектабельнасць усіх, хто туды заходзіў.

Формула, якая працуе для разумення шмат якіх постсавецкіх пераменаў.

Запэўніўшы сябе ў бутафорскасці будыніны, я, гатовы да прыніжэнняў, накіраваўся да ліўрэйнага. Але ён не толькі адчыніў дзверы, калі да іх заставалася тры крокі, але і прыўзняў мышынага колеру капялюш, сказаўшы:

— Вітаем вас, пан Кнігар.

З выглядам, нібы не здзівіўся прыёму, я падышоў да адміністратара, апранутага ў чорную атласную камізэльку пры барвовым мятліку.

— Сардэчна вітаем, пан Кнігар! — выгукнуў ён з інтанацыяй, якой віленскія арыстакраты ў 1812 годзе сустракалі спачатку армію Напалеона, а потым войскі Кутузава. — М… Я б хацеў… — я не ведаў, як разгарнуць намёк на тое, што мяне абяцалі пасяліць і накарміць. — Ваш нумар гатовы! Каралеўскі падвойны люкс. Яшчэ вам прасілі перадаць вось гэта, — ён працягнуў мне ключ з прычэпленай масіўнай літарай “М” ды энвелоп з залацістай паперы.

Я разгарнуў капэрту. У ёй ляжала візітоўка з лаканічным запісам: “Гасцявы купон N16. Усе выдаткі. Праход паўсюль”. Побач значылася пячатка – рог дастатку ды італікам вакол яго: “Рада Гільдый”. Я падумаў пра курыны дзёнер з падвойнай бульбай ды бляшанкай колы. Нават не так: я падумаў, што зрабіць спярша – прыняць душ і пасля натрэскацца ці спачатку зжэрці свежасмажанай кураціны і толькі пасля ісці ў душ.

— А яшчэ вас чакаюць, — сказаў рэцэпцыяніст інтымнай інтанацыяй ды кіўнуў на фатэль з высокай спінкай, што стаяў на такой адлегласці, каб яго насельнік чуў нашу размову. — О, які я шчаслівы, — прамовіў я, не хаваючы расчаравання, што ў выбары паміж дзёнерам і душам з’явіўся трэці складнік.

Там была дзяўчына. Строгія і крыху дзіцячыя рысы твару. Падлеткавая грыўка, але ўпартае падбароддзе. Наіўныя вочы, ды — сустракаюцца такія — зазіраюць наўпрост у душу. Глядзяць так, што сэрца пачынае расці. І тое самае адчуванне, што недзе бачыў гэты твар раней.

На нагах — драўляныя башмакі.

Я б не параўноўваў гэты абутак з японскімі гэта, бо яны не мелі шлеек. Не нагадвалі і французскія сабо ці галандскія кломпы: нага заходзіла ў іх, апранутая ў чаравік. Адзінае прызначэнне гэтага абутку — прыўзняць чалавека над натоўпам, падкрэсліць ягоную выбітнасць.

Яна зрабіла крок насустрач і працягнула руку пад такім вуглом, які не дазваляе зразумець, чаго чакаюць: поціску ці пацалунка. То я патрымаў далонь у сваёй ды адпусціў, адчуўшы нязграбнасць. Ды лепш перажыць няёмкасць, не пацалаваўшы руку, чым паспрабаваўшы яе пацалаваць дарэмна.

— Вы нават не ўяўляеце, якое шчасце, што вы знайшліся, пан Кнігар! — Дама сказала менавіта так: не “прыйшлі”, а “знайшліся”. — Бо без Кавалера закрытае адкрыццё немагчымае. Карнавал давялося б пераносіць, — тут яна прастадушна ўсміхнулася, і на яе шчоках утварыліся ямачкі. Мой твар, напэўна, выцягнуўся, калі я пабачыў гэтыя ямачкі. Дзяўчына працягнула: — А разам з карнавалам прыйшлося б пераносіць і мой шлюб. Ён прызначаны на першы пасля карнавальнага пасту вечар.

Мне падалося, яе вочы заставаліся сумнымі, калі яна сказала пра шлюб. Ці гэта выданне жаданага за існае? І адкуль гэта жаданае ў дадзеным выпадку?

— Вы, мабыць, стаміліся ў дарозе? — яна агледзела мяне з большым клопатам, чым мог чакаць перапэцканы бадзяга, толькі што вылезшы з каналізацыі. — Усё нармальна, — я бывала махнуў рукой. Хаця мусіў сказаць: змора ёсць расой, якая высушваецца сонцам сустрэчы з цікавым суразмоўцам, ma cherie! Але мая куртуазнасць зламалася, замененая занадта чалавечай інтанацыяй. — Ну то дазвольце мне суправадзіць вас у нумар, — яна сказала гэта з непасрэднасцю, у якой нават самы разбэшчаны бабнік не пачуў бы двухсэнсоўнасці.

Дзяўчына рушыла да лесвіцы, і я здзівіўся, як лёгка ёй давалася хада ў высокім драўляным абутку: яна плыла па-над зямлёй. Вопратка звярнула на сябе ўвагу толькі калі яна пачала ўздымацца. На плечы накінутае кашаміравае паліто колеру цёмнага мёду. З-пад яго глядзеў падол сукенкі цыпаа, але зусім не таннай копіі, якую прадавалі праз Алі Экспрэс за дваццаць даляраў. Пра сапраўдную вартасць гэтай рэчы казала яе адценне. То быў колер, які немагчыма было прыняць за хуан-ту жоўты, бо каларыт адасабляла ад любога вулічнага душку адлегласць пекінскага пурпуровага палаца ад бардэляў Ганконга. Гэта быў жоўты колер імператара Хуан-дзі, менавіта гэты жоўты спарадзіў фразу “насіць жоўтую вопратку”, то бок — “уладарыць над людзьмі”. У дынастычныя часы за абранне адзення такога колеру любога, хто не належаў да каралеўскай сям’і, забівалі.

Вышытыя золатам дробныя яблыневыя суквецці месцамі былі падноўленыя, і гэтая рэстаўрацыя дазваляла думаць, што сукня створаная мадэльерамі Шанхая ў той час, калі цыпаа толькі ўваходзілі ў моду. Што самае галоўнае, шэдэўр глядзеўся на Даме Карнавалу так натуральна, быццам яна ўсё жыццё зашпільвала тугі гузік на высокім каўнерыку.

Мы спыніліся ля прачыненых дзвярэй пакоя, нумар на якім супадаў з лічбай на ключах. Мне зноўку зрабілася няёмка: запрашаць— значыць спараджаць непажаданыя кантэксты. Не запрашаць — прадэманстраваць уласную замкнёнасць і негасціннасць. Пагатоў, чамусьці ж яна сюды прыйшла.

Але дзяўчына зноўку ўзяла непасрэднасцю: яна зазірнула за дзверы і спытала: “Ці не супраць вы, калі я пагляджу, як вас засялілі”?

Далей было светлавое шоу Жана Мішэля Жара. Нумар складаўся з светлавых прыстасаванняў. Мэбля тут мела не галоўную ролю: звычайны арэхавы стол, дубовы ложак, канапа з фатэлямі ў другім кластары інтэрнацкага блока, пераўтворанага ў каралеўскі падвойны люкс. Ды ванная з джакузі, зліў якога выходзіў проста за сценку: вось чаму на завулках гэтай утопіі трэба быць пільным, каб не атрымаць на галаву вадаспад з чужога ўнітазу. Але на кожны з двух пакояў прыходзілася па шэсць выключальнікаў святла. Яна пстрыкала імі і ўзіралася ў мяне, па-дзіцячы пільнуючы эфект.

Вось нумар пераўтварыўся ў аперацыйны пакой: дзве лямпы ў сто ват на столі залілі яго хірургічным святлом. Яшчэ адзін шчоўк, і пакой зрабіўся тэатрам: 80-ватная лямпачка жоўтага адцення падсвятліла фіранкі такім чынам, што яны нагадалі заслону. Святло зноўку змянілася, працаваў толькі ампірны настольнік пад сферычнай накрыўкай — ён вытвараў на арэхавай стальніцы круглае азярцо. І яно выглядала патаемна — такое магло б натхніць Віктара Астаф’ева скапіяваць Хэмінгуэеўскі аповед пра цар-рыбу.

Яшчэ адзін пстрык, і ўсе бачныя воку лямпачкі згаслі, загарэліся фіялетавыя ліхтарыкі, схаваныя ў балконах уступаў гіпсакардоннай столі. Гэтае ззянне перакрэсліла рэтра-афарбоўку ўбранства і змяніла настальгічны настрой на іранічную футурыстычнасць. Нібы інтэр’ер ар-дэко захапілі прышэльцы. Прычым не простыя, а такія прышэльцы, якіх паказвалі ў фільмах 1970-х гадоў. Яшчэ адна змена светлавых дэкарацыяў, і ўвесь пакой перамясціўся ў люстра: яно азарылася такім чынам, што каралеўскі люкс у адбітку выглядаў больш рэальным за існае. Наступны рух запаліў няпэўныя начнікі над ложкам — гэтае святло было занадта інтымным, каб падтрымліваць яго доўга, і мая госця змяніла яго спачатку на хірургічны, а потым, калі дзвесце ват ляснулі па вачах, на рэтра-футурыстычны варыянт.

— Ну, як вам салют? — яна спытала так замілавана, быццам усе гэтыя лямпачкі ставіла сюды самастойна. — Я ніколі не думаў, што мы жывем у святле, а не ў памяшканнях, — паспрабаваў сфармуляваць нешта разумнае я. — І галоўнае ж, уся мэбля не змянялася, а настрой. — Гэта ж, мабыць, пасля цемры вельмі ўражвае? — яна прагна счытвала маю рэакцыю. — Так, — я паціснуў плячыма, паказваючы, што пасля таго, чым уражаны быў у цемры, уразіцца нечым у святле не хапае эластычнасці душы. — І як там? У пустках? — спытала дзіця. — У гарадах насмерць вымярзаюць, бо паспальвалі ўсё, што можна было спаліць. У вёсках драўніны да халеры, але людзі мусяць забіваць сябе, бо ім няма чаго есці. Кепскія захопліваюць добрых, рабаўладальнікі называюць сябе народнай дыктатурай. Усё як раней, збольшага. — Шкада, што наш горад не прымае больш людзей, — яна задуменна закусіла вусны, мабыць, разумеючы, што калі шукальнікаў шчасця стане больш, тут будзе тое ж, што і паўсюль. Яе твар зрабіўся вельмі дарослым, нават мудрым. — Ваш касцюм — у шафе. Адпачывайце і рыхтуйцеся. Я буду чакаць вас унізе.

Сукенка прашапатала, абдаўшы водарам прыхаванай у складках парфумы: дубовы мох, карэнне касачоў, язмін, сабраны да апошняга сонечнага заходу. Сумесь, што пасуе аднолькава і варажбітцы, і цнатліўцы, сурочанай зёлкамі на нешчаслівае каханне. Дзверы зачыніліся, і я застаўся адзін у фіялетавым сутонні.

Прадказальна, джакузі не працавала: моцы мясцовай электрастанцыі не хапала, каб завіраваць бурбалкамі цёпленькую вадзічку. Прадказальна, шампуні і гелі для ванны, разлітыя ў гамеапатычных памераў ёмістасці з пазнакай гатэльнага імя, былі звараныя ўжо ў постіндустрыяльную эпоху, таму пахлі хутчэй цінай, чым абяцанай хвояй ліванскага кедра. Прадказальна, гэта мяне ну зусім не засмуціла. Адмыўшыся ад каналізацыйных міязмаў, я з асалодай запіхаў у сметніцу перапэцканыя паліто са штанамі: іх я болей не апрану, нават калі мне не хутка давядзецца зарабіць на новую вопратку.

Раскрыў шафу, цікуючы, што ж за касцюм падрыхтавалі мне арганізатары карнавалу. Адразу кінулася ў вочы таннасць матэрыялу, нетрываласць даволі пакручастай кройкі: са швоў тырчэлі ніткі, нібы гэта быў сапраўдны пінжак Boss Hugo Boss, набыты на ханойскім рынку. Вопратка была вырабленая на адну носку. Кашуля складалася з трох жаночых блузак рознай ступені скарыстанасці, белы колер якіх крышачку адрозніваўся. Шырачэзныя рукавы былі вытачаныя з паясных частак, форма каўняра фіксавалася ўстаўленым кардонным бірдэкелем з-пад піва “Белае золата”. Я ўлез у кароткія, да калена, нагавіцы, зробленыя з атласу вечаровага неба ды пераклаў у іх кішэню адзіную каштоўную рэч, якую меў з сабой. Рэч, дагэтуль не адціснутую дарогай.

Пад нагавіцы трэба было нацягнуць панчохі — кітайская сінтэтыка, брудны белы колер, ікры адразу пачалі невыносна свярбець. Але самае цікавае адбылося, калі я зашпіліў абшытыя блакітнай тканінай гузікі на камізэльцы і накінуў паверх кафтан. Па-першае, я зразумеў, адкуль узяўся атлас: ён быў вывернутай налева абіўкай крэслаў недарагога аўтамабіля – у складках шырокага крою хаваліся гарызантальныя строчкі спінкі. Іх нават не распускалі. Па-другое, я раптам пазнаў, чый касцюм мне выдалі, і пазнаванне напоўніла мяне пытаннямі.

Нацягнуўшы шалонавы сурдут ды башмакі пры сталёвых спражках (жаночая мадэль са сточаным абцасам), я пайшоў уніз, спрабуючы надаць хадзе тую ж лёгкасць, як у Дамы Карнавалу. Атрымлівалася падобна да чаплі, якую ўкусіла яданосная жаба. Прычым, адразу ў абедзве канечнасці.

— Ваш касцюм выглядае цудоўна, пан Кнігар! — сказала апранутая красуня ў цыпаа ручной работы, устаючы з фатэля. — Яго шыў добры кравец, у якога пад рукой былі дрэнныя матэрыялы, — я дазволіў сабе паставіцца да ўбранства крытычна. Зрэшты, гэта я быў у яго загорнуты, і гэта можна было ўспрымаць як самакрытыку. — Не пераймайцеся, — яе твар зрабіўся заклапочаным. — У нас традыцыя не паўтараць тэму вопраткі на карнавалах, і касцюм робіцца на некалькі з’яўленняў у ім.

Гэты адказ, пры ўсёй сваёй лагічнасці, выглядаў раней падрыхтаваным, але чаму я мусіў тут напружыцца? Чаму ў маёй галаве павінна была зараўці сігналізацыя? З чаго б?

— А хто вырашаў, каго я мушу ўвасабляць? — Рада гільдый вызначае ўмовы, па якіх адбіраецца Кавалер, — прамовіла яна няўпэўнена. — Жыхары горада шыюць сабе касцюмы самі. А як тое адбываецца з госцем? Я не ведаю. Я першы раз абраная Дамай. Дамай Карнавалу наогул можна стаць толькі адзін раз у жыцці. І шмат якія дзяўчаты з радавітых марна чакаюць гэтага, і не дачакаўшыся, бяруцца шлюбам. — Ці ёсць у вас цырымоніймайстар ці галоўны дызайнер, які адказвае за знешні выгляд касцюмаў? — даведваўся я. Я бачыў, што мая дапытлівасць пачынае яе турбаваць, але не праз тое, што яна хавала нешта ад мяне, а праз тое, што ўсведамляла, як мала сама ведае. Каб не палохаць яе, я задаваў пытанні такой інтанацыяй, быццам расказваю анекдот. — Не, такой асобы няма. Я думаю, усё вызначае кравец. — І ён нейкім чынам здолеў прадказаць памеры Кавалера? — Сапраўды цікава, — яна закусіла вусны. Такая мілая звычка. І такая знаёмая. — Цікава тут іншае, — я зноўку ўсміхнуўся, нібы падыходзіў да самага смешнага ў гісторыі. — Вы пазнаяце мой касцюм?

Дама абняла мяне поглядам, хацела сказаць нешта, але, глянуўшы на чаравікі, сцяла вусны. Нібыта мела намер агучыць версію, але, зірнуўшы на пояс, змоўкла. Нарэшце, вымавіла:

— Францыя. Канец васямнаццатага стагоддзя. Барока выходзіць з моды, але ўсё яшчэ вызначае сілуэт. Парык ужо адсутнічае. Шырокі рукаў, манжэты кашулі без гузікаў. Але няма карункавых элементаў на фалдах і ўнізе рукавоў. Дакладна васямнаццатае стагоддзе. Што тычыцца прафесіі… Пры вас няма шпагі, і вы не ваенны, не арыстакрат. А магчыма, арыстакрат, які не хоча падкрэсліваць датычнасць да іншага класа. Блакітны колер і форма каўняра выключаюць датычнасць да духавенства… — Калі вы не пазналі адразу, вам цяжка будзе здагадацца, — мякка ўступіў я, уражаны яе абазнанасцю ў саслоўным раскладзе Францыі васямнаццатага стагоддзя. Але з высновамі пра традыцыю саслоўнай літаратуры (Тэкерэй, абодва Дзюма, Брантэ, Драйзер, Фіцджэральд) вырашыў пакуль не спяшацца. — Бо нават прафесія, калі б яе можна было вызначыць гэтымі гузікамі з тканіны, нічога не скажа. Касцюм ёсць даволі дакладным увасабленнем самага знакамітага партрэта Дэні Дзідро, зробленага Мішэлем ван Лао. Гэта не канец васямнаццатага стагоддзя, а яго другая палова. Аднак філосафы часцяком ішлі наперадзе моды, і, крытыкуючы стыль, уплывалі на яго.

Я зрабіў паўзу ў спадзяванні, што, дачуўшыся пра Дзідро, дзяўчына прачытае аналогію. Зрэшты, яна ўжо назвала мяне Кнігаром двойчы. Але Дама працягвала слухаць, не разумеючы. Чым даўжэйшай рабілася паўза, тым мацней яна напіналася ў роздуме. Схіліла галаву, шыя ўперлася ў высокі каўнерык цыпаа, праз гэта адхіліўся клапан, які захінаў верх грудзей. Пад тканінай бліснула пласціна з запаленага бурштыну. Самы дарагі матэрыял для караляў у нашым свеце.

— Дэні Дзідро, — паўтарыла яна, разважаючы ўслых. — Складальнік Энцыклапедыі. Асветнік. — Прынцыпова тут тое, што Дзідро быў укладальнікам бібліятэкі Кацярыны Другой. Царыца выкупіла яго кнігі, імкнучыся выглядаць меншай цемрашалкай, чым была. Рабаўладанне пры гэтым, канечне, не скасавала. І золата палацаў на адукацыю сялян не пусціла. Але важна тут тое, што фактычна Дзідро нарадзіў — апрача іншых ягоных дзетак — прафесію ўкладальніка прыватных бібліятэк. — І вы пры гэтым — Кнігар! Чалавек, які здаваў літаратуру ў арэнду! Вельмі трапнае супадзенне! — засмяялася яна. Гэта падалося ёй смешным. — Не толькі здаваў кнігі, але і фармаваў некалі бібліятэкі! — дадаў я ўжо безнадзейна. — І, канечне, за час, пакуль я ішоў ад мытнага пункту, ніводная швачка не паспела б пашыць такі строй. І нехта быццам ведаў, што я мушу з’явіцца.

Дама не моцна ўразілася звышрэальнай пранізлівасцю мясцовага краўца. Яна была ў тым настроі (ці, можа, гэта яшчэ і колькасць жыццёвага досведу), калі ўсе хваравітыя сутыкі кону выклікаюць не падазрэнні, а весялосць. Яна пераскочыла на іншую тэму:

— Але ж вы, мабыць, згаладнелі? Ці не хочаце далучыцца да мяне за абедам?

Паспела мільгануць думка, ці ветліва прапаноўваць чалавеку, апранутаму па шанхайскай модзе 1920-х, перамясціцца да кіёска з духмянымі дзёнерамі, але яна закончыла прапанову так:

— У “Метраполі” — найлепшая рэстарацыя горада. Прысвечаная Амерыцы часоў Манро.

Не сустракаючы майго супраціву (супраціў быў заціснуты самацэнзурай), Дама эскартавала мяне да латунных дзвярэй, за якімі чакаў дасканала ўзноўлены інтэр’ер харчэўні невялічкага кінгаўскага гарадка пяцідзясятых гадоў мінулага стагоддзя. Гэта быў перыяд, калі дызайнеры не вызначаліся, ці мусіць малочны бар нагадваць нутро “Кадылака”, ці, наадварот, “Кадылакі” і “Плімуты” павінныя стылізавацца сваімі чырвонымі скуранымі канапамі пад закусачныя з бургерамі, кактэйлямі і кропельнай кавай.

Нас сустрэў стылізаваны пад Дзіна Рыда метрдатэль, які назваў мяне Кнігаром, а да дзяўчыны звярнуўся “Міс Пшонка” (і я заўважыў, што ёй гэта вельмі не спадабалася) — Рыд правёў нас углыб храмаванай залы і пасадзіў пры сцэне. Мікрафон, які стаяў пасярод яе, больш за ўсё нагадваў вырабленую дызайнерам Buick Roadmaster 1948 года гранату. Перад сцэнай быў невялічкі металічны дансінг з лямпачкамі па баках. Любяць яны тут танцы. Я раскрыў меню, на першай старонцы якога была выяўленая Мэрлін Манро ў сваім класічным ўорхалаўскім вобразе. Пад вечна маладой секс-сімвалкай, на тле амерыканскага сцяга, назва установы: “Сівая Мэрлін”.

Прагартаў старонкі: бургеры з сырам чэдар, каліфарнійскія курыныя крыльцы, t-bone стэйк, смажаная бульба з соўсам “Хайнц”. Высокая амерыканская кухня. Некалі ў дарагіх месцах імкнуліся ўзнаўляць кулінарныя традыцыі збяднелых японскіх вёсак, жыхары якіх ведалі толькі рыбу і рыс, зараз модна наследаваць танным забягалаўкам Новага Свету. У напоях — вялікі выбар класікі, ад B52, да класічных лонг-дрынкаў.

— Як такое можа быць? — не вытрымаў я. — “Махіта са свежай мятай і лаймам”? — Цалкам верагодна, — “Міс Пшонка” была нечым занепакоеная. — Ля валу некалькі камбінатаў вырошчваюць сапраўдную гародніну з дапамогай спецыяльных лямпаў. Поўная замена сонечнага святла.

Я заўважыў на сталах храмаваныя музычныя аўтаматы з дзірачкай пад батарэйку. Дарагія, халера, тры песні — поўны цынк. На сцэну тым часам выйшлі музыкі: лакіраваныя электрагітары, труба, саксафон. Зараз будзе гучна. Багатыя людзі не любяць гаварыць з тымі, з кім дзеляць ежу.

— Слухай. У мяне да цябе ёсць нечаканая прапанова, — асмялеўшы, я звярнуўся да Дамы Карнавала на “ты”. — Давай адсюль уцячэм. Будзь да мяне таксама на “ты”, без цырымоній, добра? — Куды? — яе твар яшчэ выказаў занепакоенасць, але я бачыў, што вочкі ўспыхнулі радасцю. — Я пабачыў тут адну “дзёнерную”, а курыныя кебабы не жэр аж з пары, калі людзі яшчэ насілі цёмныя акуляры ад сонца. Давай адкінем увесь гэты пафас, ды проста закідаемся курацінай. Ды паразмаўляем, як людзі. — Ну, я не ведаю… — Тэкерэй, Дзюма і Брантэ патрабавалі ад яе змушанага вагання, але я ж бачыў, што побач з Эміліяй Сэдлі ў ёй жыве Бекі Шарп, а разам з Джэйн Эйр віруе Вялікі Гэтсбі. Яна мусіць павесціся на мой заклік да рэвалюцыі.

Я падняўся, упэўнена згроб яе сцюдзёную далонь сваёй жменяй і пацягнуў прэч.

— Калі ласка! На нас глядзяць! — выдыхнула яна, але руку не прыбрала. І ў шэпце я чуў зусім не Эмілію Сэдлі.

Мы выбеглі з “Метраполя”, яе рука выкараскалася з маёй, але дзяўчына пайшла вельмі блізка да мяне, і паміж намі ўзнікла нейкая змоўніцкая повязь. “Пшонка”, “Пшонка” — нягучна казалі мінакі нам наўздагон, я чуў лёгкае адценне знявагі ў гэтым, і мне хацелася абараніць яе ад мясцовых — зусім не зразумелых мне — раскладаў.

— Я па шчырасці вельмі люблю дзёнеры, — кідала яна мне ўрыўкамі, калі натоўп прыціскаў нас адно да аднаго, — але я не мушу іх есці, —нас зноўку разняло, — бо гэта нізкая ежа, ганебная, — паўза, я імкнуся да яе, але плынь разводзіць нас у розныя бакі, — родзічы забараняюць мне. Але я, бывае, пасылаю Марту. — … — Я пачакаю вас, у сэнсе, цябе. — … —Пакуль ты будзеш браць.

Трэба было абраць месца для балявання, і ўсе завулкі, як і ў любым горадзе з адкрытай каналізацыяй, былі смярдзючыя і брудныя, а па праспекце хвалямі ціснуў натоўп. Завярнуўшы ў вулічнае адгалінаванне за сталінскім дамком, мы прыўзняліся па пажарнай лесвіцы на два паверхі. У паддашшы, на ўзнесенай бляшанай пляцоўцы, можна было не баяцца чужых вачэй. Дама Карнавалу засталася чакаць, а я пабег высякаць забароненую ежу, ежу багоў.

Кухар зноўку назваў мяне “бей эфендзі”, запісаў нумар майго гасцявога купона, асцярожна пацікавіўся, ці не трэсну я, з’еўшы два вялікія скруткі. Ды з вінаватым выглядам папрасіў распісацца, што я бяру менавіта два. “Інакш гільдыі не кампенсуюць”, — паўтарыў ён, а рукі ягоныя ўжо варажылі: курыца шкварчэла, падаючы з пірамідкі, таматы і гуркі накладаліся горкай на мяса, і ўсё гэта заціскаў у сябе пакрыты месяцовымі плямамі праснак. Калі дзядзька дастаў гатовыя кебабы з электрычнай печкі, калі я пабачыў хрусткія падпаліны на пергаментных капэртах з кавалачкамі сакавітай кураціны, я падумаў, што самым складаным будзе данесці скарб да маёй саўдзельніцы некранутым.

Галоўным пытаннем у паяданні дзёнэраў ёсць тое, куды трапіць першая кропля з прарванага нутра. Як бы старанна ні абгортваў майстар ласункавую брушыну фольгай, пасля некалькіх укусаў смачны кебаб абавязкова лопне. Памятаючы гэта, я загадзя зняў з сябе сурдут і кафтан, ды кусаў духмяны скрутак, стаўшы літарай “Г”, так, што калі мой кебаб працёк, сумесь салатнага соку, кетчупу ды белага соусу ляпнула побач з нагой. Дама ж Карнавалу, выглядае, “пасылала Марту” за дзёнерамі толькі ў сваіх марах. Бо на трэцім жа ўкусе яна атрымала крывавую кетчупную рану проста на каўнер сваёй каралеўскай сукенкі.

— Ой, — сказала яна.

Тое, што адбывалася далей, вельмі нас зблізіла. Я б нават падкрэсліў, што на такое збліжэнне не разлічваў, яго не замаўляў і быў да яго зусім не падрыхтаваны. Дзвюх сурвэтак хапіла толькі каб зняць крывавую пасту, пакінуўшы памадны развод ад прастрэлу. Як гэта заўсёды здараецца з кебабамі, кропля заняла найбольш бачнае месца на самай светлай вопратцы. “Міс Пшонка” расшпіліла каўнер, агаліўшы велізарнае бурштынавае калье, і спачатку расцірала пляму пальцамі, потым падключыліся вусны. Прадказальна, была пакліканая дапамога ў выглядзе майго сурдута, майго кафтана, маёй камізэлькі і нават маёй пышнай кашулі. Калі мы скончылі, задыханыя і счырванелыя, кетчуп быў паўсюль, расцёрты танюткай плёнкай па маёй і яе вопратцы.

Дзяўчына занепакоена аглядала пляму, якая зрабілася меней чырвонай, але цёмнай ад вільгаці ды вялікай памерамі. Адчуванне было такім, як быццам яна спачатку некага забіла, а потым старанна замыла сляды пры маім актыўным удзеле.

— Зараз мусім чакаць, пакуль высахну, — расхвалявана сказала яна. — Мая віна! Мусіў папярэдзіць, што кебабы пырскаюць, — з жалем у голасе вымавіў я. Насамрэч ніякага жалю не адчуваў — мне было весела, як, здаецца, і ёй. — Віна насамрэч мая, — прызналася “Міс Пшонка”. — Па праўдзе, я ніколі не замаўляла кебабаў Марце. Бо гэта такі… Ну як сказаць? Харчовы камінаўт. А Марта не тое, каб вельмі на маім баку… — Ну ў вас і норавы! — я ўзрушана пакруціў галавой. — Навошта грошы, калі не можаш дурэць, як хочацца?

Яна пакусала вусны ў задуменні, я адчуваў, што яна падзяляе маё абурэнне.

— Разумееш, мы дбаем пра прыстойнасць. Калі сонца знікла, тут быў глухі райцэнтр са слабым інтэрнэтам. Без працы, грошай і перспектыў. Мы мусілі першымі вымерці з галадухі. Але дзякуючы нашаму ладу жыцця, з’явілася і святло, і цяпло, і грошы. Калі Карнавал не паважаць — вугаль скончыцца. Святло згасне.

Пра Карнавал ім, канечне ж, напісаў Сямён Чапля. Хацеў пакпіць з “дзікіх”. Я вырашыў не спрачацца і не імітаваць асветніка Дэні Дзідро. Веданне, што твой уклад жыцця — вынік шэрагу дурных забабонаў, прымаецца ў разлік толькі ў выпадку незадавальнення ім.

— А “пост”? Ты яшчэ казала пра “пост”. — “Пост” — частка карнавальнай культуры. Гэтаксама, як закрытае адкрыццё, гільдыі і астатняе, — яна ўздыхнула. — І вы ўсе верыце ў Бога? — Бога? — Дама не змагла зразумець, у якой сувязі я запытаў пра яго. — Трымаеце пост вы праз рэлігію? — асцярожна спытаў я.

Дзяўчына задумалася, яшчэ раз працёршы месца, дзе соус сапсаваў сукенку. Мабыць, Сямён Чапля не прыдумаў прычыны, з якіх яны мусяць пасціць. Не дачытаў у гарнізоннай бібліятэцы. Бо быў заняты Герадотам.

— Напэўна, так. Мы паважаем Бога. Бог падзяліў людзей на нобіляў і простых, — адчувалася, што яна старанна пераказвае словы, якія сказаў ёй рэпетытар на прадмеце “добрыя манеры”. — А ты сама як думаеш? — паспрабаваў я збіць яе з панталыку. — Калі б не сцямнела, людзі б пра Бога і не прыгадалі, — Дама пачала казаць болей упэўнена, як быццам яна імправізавала ў межах зададзеных рамак. — Вырашыў, напрыклад, Бог зрабіць другое прышэсце. І кім бы мусіў стварыць Хрыста? Блогерам-мільённікам? Поп-зоркай? Прэзідэнтам ЗША? Інакш ягоную навуку б не пачулі! Калі б Хрыстос проста хадзіў па гарадах у атачэнні запыленых вучняў — ягонае слова засталося б у нідзе. Таму і спатрэбілася зацьменне. Людзі ўспомнілі пра Бога, пра арыстакратыю. У Горадзе Святла паважаюць нобіляў і дбаюць пра Карнавал. Таму ў нас ёсць мяса, гародніна і махіта са свежай мятай.

Яна абаперлася на парэнчы лесвіцы, схіліўшы галаву да святочнага натоўпу ўнізе. З гэткім жа ганарлівым замілаваннем Кацярына Другая мусіла глядзела на сялянаў, вымытых перад яе візітам у выбраныя вёскі.

— Як Ён можа на ўсё гэта глядзець? І нічога не рабіць? — дарожкі нашых з дзяўчынай настрояў разышліся, бо я не падзяляў гэтага захаплення падсветленым ліхтарамі святам сытасці. І дакладна звяртаўся да іншага Бога. Не таго, які зрабіўся тут падмуркам для чалавечай няроўнасці. — Чаму ў свеце, які Ён стварыў, лепш за ўсё жывецца злодзеям без святла ў сэрцы? Чаму тыя, хто пужаюць, перамагаюць над зняможанымі ды запалоханымі? Чаму страх зрабіўся асноўным пачуццем пад зорамі? Страх, а не любоў? За што ўсё гэта?

Я праглынуў горыч. Яна задуменна закусіла вусны, на твар закраўся сумнеў, і я падумаў, можа, Дама мяне пачуе. Калі не мае словы, дык хаця б маю інтанацыю. Мы ўсе нарадзіліся роўнымі, і хай сабе ў маім дзяцінстве ўжо не было савецкай тоеснасці, але багатыя не лічылі сябе пацалаванымі Богам. Але дзяўчына вагалася пра іншае. Бо ўголас сказала:

— Можа, ты проста няправільна пражыў жыццё? Таму і лічыш, што Бог несправядлівы? Ты ж вандроўны. Не жывеш на адным месцы. Не маеш вагі ў грамадстве. — Я выйшаў з Грушаўкі, бо мусіў выйсці. Я пайшоў, маючы столькі грошай, колькі мог несці на сабе. Са мной ішла сабуля. — Сапраўдны сабака? — Яе звалі Герда. Засталася са светлых часоў. Дарогай я страціў грошы, заплечнік, цёплую вопратку, стрэльбу. Герду забіў чалавечы страх перад прыдуманымі неўрамі. Што я не так рабіў? — не ведаю чаму мяне прарвала менавіта тут і цяпер. Магчыма, уся справа была ў манеры Дамы Карнавалу пакусваць вусны ў задуменнасці. І ў ямачках на шчочках, калі яна ўсміхалася. — Чалавек не мусіць бадзяцца. — Але ж Хрыстос бадзяўся. — Напэўна, ты ўскрываў чужыя хаты, рабаваў майно, — вымавіла яна без папроку. — Нежывых людзей, — перабіў яе я. — Хіба пан Бог караў мяне за тое, што я сілкаваўся харчамі, якія ўжо непатрэбныя былі гаспадарам? Ці не ўсё адно памерлым? Нейкі ён нелагічны, гэты Бог!

Дзяўчына не пачувалася ўпэўнена ў гэтай тэалагічнай спрэчцы. Болей за тое, нейкая думка свідравала яе. Так неўзабаве і кроў выступіць на вуснах.

— Але ж ты нарэшце дайшоў да Горада Святла! Пабачыў тое, дзеля чаго згубіў капітал, майно і сабаку. Ці гэта не дастатковая ўзнагарода? Проста быць тут? Бо цябе ж не мусілі прапускаць! І зараз ты яшчэ і трапіш на закрытае адкрыццё. І будзеш танцаваць з Дамай Карнавалу. — А ты думаеш, маёй мэтай быў Горад Святла? — я хмыкнуў. — А хіба ж не? — Ваш горад — кароткі прыпынак на працяглым шляху. Мне трэба прайсці — я некалі падлічыў — сем тысяч кіламетраў. Шлях мусіць прайсці праз Расію, Казахстан, Узбекістан, Афганістан, Пакістан і Індыю. Памятаеш такія краіны мінулага? Пры хуткасці 50 км у сненне, якую я канечне ж не вытрымліваю, ісці мне 150 сненняў. Ці пяць колішніх месяцаў. І гэта — калі не блытацца, не губляць дарогі, не загразаць у полісах, каб набраць грошай на далейшы пераход. З заходняй мяжы Афганістана пачнуцца горы. На поўначы Індыі яны зробяцца непраходнымі. Я дагэтуль не разумею, як праміну Гімалаі. — А куды ты ідзеш? Што вымусіла цябе пусціцца ў такую вандроўку?

Я набраў паветра ў лёгкія, але так і выдыхнуў, не адказаўшы.

— Твая сукенка высахла! Можам ісці на закрытае адкрыццё! — прапанаваў я замест сваёй рэплікі. — Яно ўвечары, — Дама заўважыла мой саскок з тэмы. Павярнула твар да мяне і пахістала галавой, нічога не сказаўшы. Нават злавалася яна вельмі знаёма. — Але мы можам зайсці да Валовічаў і адрэпетаваць наш танец.

Яна захінула мядовае паліто, схаваўшы сляды гастранамічнага злачынства, і пайшла ўніз па лесвіцы. І гэтым разам яе драўляныя кломпы гучна цокалі на кожным кроку, а яе пастава не тулілася да мяне. Мы ўліліся ў натоўп, і нашая камунікацыя зноўку зрабілася пункцірнай.

— Беражыся, тут яміна ў тратуары! — папярэджвала Дама, і я заўважаў, што наперадзе людская плынь спыняецца і віруе. Наблізіўшыся, пабачыў, што бетонны блок на ходніках адсутнічае. А пад ім наладжаная пратока, па якой бяжыць ручай чорнай вадзіцы. — Там каналізацыя, лепей не падаць! — бліснула вачаняткамі “Міс Пшонка”.

Карнавал развёў нас па баках, я не спускаў вачэй з яе жоўтага каўнерыка і спяшаўся з усіх сілаў. Не згубіць яе было лёгка, бо абутак добра прыўздымаў яе над іншымі.

Апрануты ў касцюм, я перастаў адрознівацца ад святочнага шэсця, і дзяўчаты пасміхаліся мне, і паўмаскі Каламбіна хавалі іх вочы. Пасля “Метраполя” дарога пачала забіраць наверх, сталінскія трохпавярховікі змяніліся пыхлівымі палацыкамі ракако, у якіх, прыглядзеўшыся, можна было пазнаць усё тыя ж сталінскія трохпавярховікі, упрыгожаныя драўлянымі ракавінкамі, ветразямі, пілястрамі і (у каго хапіла грошай) — порцікамі з жывапіснымі сцэнамі жыцця радоў па-над архітравам. Гербы — маляўнічыя, як этыкеткі на баварскім піве, падсвятляліся найбольш шчодра. І шмат што можна было зразумець па тых гербах пра фантазію, густ ды самазакаханасць іх уладальнікаў.

У натоўпе сталі трапляцца конныя павозкі, і побач з кучарам ля іх абавязкова крочыў апрануты ў уніформу родавага колеру крычальнік, які адганяў людзей. У руках ён меў пугу. У кучараў хлысты калі і былі — яны імі не карысталіся: коні тут былі занадта чыстакроўныя, каб іх лупцаваць.

— Гэта “Верхні Горад”, — тлумачыла яна. І, пасля паўзы, калі мінакі зноў далі нам сустрэцца. — Тут жывуць толькі тыя, у каго ёсць свой герб. Гільдыі, заможнае трэцяе саслоўе, маюць жытлы бліжэй да ТЭЦ. Там таксама добра, былы катэджны пасёлак. І на ўзвышшы, што добра.

О так, у гарадах са смярдзючай пратокай пад тратуарамі важна жыць на ўзвышшы.

Праспект упёрся ў драўляны палацык, за якім горада не было бачна, толькі чорны правал. Я пазнаў падобны да бялюткага парахода дамок, пабачаны знізу, калі набліжаўся да мегаполіса. Ажыўленая вуліца тут рабіла заварот направа і страчвала па вышыні. Там, справа, месца выглядала больш дэмакратычна: зноўку трапляліся вулічныя гандляры, гралі музыкі — я нават і не заўважыў, калі ўсе гэтыя крыніцы вулічнага тлуму паспелі знікнуць, каб не турбаваць знаць.

— Палац Валовічаў, — растлумачыла Дама Карнавалу, калі мы наблізіліся да агароджы. — Некалі іх продкі распрацавалі радовішча вугалю. Зараз яны валодаюць горадам. Частка палаца адкрытая для наведванняў, туды водзяць экскурсіі і праводзяць пачэсныя зборы. — І што, нас пусцяць? — без асаблівай цікаўнасці запытаў я. — Закрытае адкрыццё карнавалу адбываецца тут, мы мусім адрэпетаваць танец. А гэта — мой жаніх.

“Міс Пшонка” сказала гэта, не змяняючы інтанацыі. Яе ківок быў адрасаваны вялікаму падсветленаму сіцілайту, з якога пасміхаўся апрануты ў сучасны пясочны касцюм маладзён. Крыху конскі твар, шмат роўных зубоў, валасы ў колер пінжака. Хлопец сядзеў за працоўным сталом, закіданым дакументамі. Маці і бацька стаялі ззаду, уладна ўсклаўшы пальцы на яго плечы, і было ў гэтым нешта шэкспіраўскае. Рукі, выглядала, былі цяжкімі, бо маладзён горбіўся.

За спінай хлапца выяўлены быў герб — хіба не адзіны прыдуманы густоўна, калі не рабіць зніжку на тое, што ён намаляваны пад дыктоўку прыкладна такіх жа эстэтаў, толькі на дзвесце гадоў раней.

“ВАЛОВІЧЫ, СВЕТ УДЗЯЧНЫ ЗА ВАША СВЯТЛО!” — было напісана вялікімі літарамі на плакаце. Цікава, хто аплаціў гэтую ўдзячнасць: гараджане ці самі Валовічы? І калі гараджане — дык чаму бігборд месціўся на тэрыторыі маёнтка, за агароджай? Узброеныя ахоўнікі ля брамы крыху паблажліва далі Даме знак прайсці і старанна абшморгалі мой кафтан. Так мяне не трэслі з тых часоў, калі я рабіў перасадкі ў Франкфурцкім аэрапорце.

— Ты пазнаёміш мяне з прынцам? — запытаў я, думаючы другім пытаннем удакладніць, ці варта нам зноўку перайсці на “вы”. — Не, малодшы Валовіч моцна заняты. Ён не будзе са мной кантактаваць да завяршэння карнавалу, — паспешліва зазначыла дзяўчына.

Парадны падыход да палаца быў перакрыты, гасцявая сцежка зводзіла налева і ўпіралася ў касу. Абвесткі паведамлялі, што квіток каштуе тры цынкі, што бахілы абавязковыя для ўсіх і што зараз доступ абмежаваны, бо “праводзіцца мерапрыемства”. Павітаўшыся з касіркай, “міс Пшонка” загадала мне ісці за ёй. Драпаючы старанна вылізаны паркет драўлянымі чаравікамі, яна збочыла ў калідор і адвяла аксамітавую завесу, што перакрывала ўваход у невялічкую авальную залю, дзе на прыстаўных крэслах з чырвонымі спінкамі сядзела багата народу. Я адзначыў, што Даме Карнавалу добра вядомыя набліжэнні да гэтага асабняка. З гасцявога ўваходу.

Вольных месцаў у зале не было. Некалькі чалавек выкруцілі галовы, заўважыўшы нас, і некаторыя павагаліся, ці ўзняцца, каб саступіць жанчыне месца. Але ніхто гэтага не зрабіў. “Трэцяя міжнародная канферэнцыя бізнес коўчаў”, — паведамлялі словы на расцяжцы, прымацаванай да столі. Перад публікай нервова расходжваў вядоўца, то бок, гэта на маю думку ён рухаўся нервова, а сам бы ён, мусіць, сказаў бы, што рухаўся энергічна, матывавальна, натхняльна. Але гэта вельмі нервавала. Падзея нагадвала патаемную сходку мазахістаў у межах яшчэ не адкрытага карнавалу.

— Ці гатовыя вы да развіцця дакладнага бачання мэтаў, якія стаяць перад вашым бізнесам і выпрацоўкі разумення аптымальных рычагоў у інструментарыі іх вырашэння? — заводзіў прысутных вядоўца. Некалькі чалавек выгукнула “так”. — Ці гатовыя вы змяніць свае чаканні ад рэзультатаў, на які скіраваны ваш бізнес? — кожны раз ён пытальна падвышаў інтанацыю напрыканцы рэплікі. Паколькі гэты сказ быў карацейшы, тут больш людзей падтакнула нервоваму.

— Не ў час мы прыйшлі, — ціха сказала ў маё вуха Дама Карнавалу, — гэта да вечара. Не здолеем рэпетаваць. — Ці разумееце вы, якія вынікі нашай размовы вам патрэбныя, каб вы лічылі, што правялі час з карысцю? — надрываўся вядоўца. У граматыцы ягоных гаварэнняў нешта было глабальна паламанае, але я не мог зразумець, што менавіта. — Ці гатовыя вы ацаніць сваю асабістую зацікаўленасць у варыянтах аптымізацыі свайго бізнесу па дзесяцібальнай шкале і выставіць адзнаку не ніжэй за восем, а інакш скарачаць колькасць варыянтаў да аптымальных паказнікаў? — зала падтаквала, не задумваючыся. У чым, здавалася, і быў сэнс разагрэву. — Гэта — карнавальны зал, да ночы яго прыбяруць для балявання, — шаптала мне на вуха Дама. — Раней гэты пакой быў яшчэ меншы, яго пашырылі за кошт іншых памяшканняў. Бачыш драўляны люк, на якім стаіць гэты дзядзька? Там была прыбіральня, гэтая частка дома навісае над безданню. Пад ёй — трыццаць метраў пустэчы. І сток ля падэшвы тэрыкона. — Ну тады дазвольце запрасіць нашага наступнага спікера! — экстатычна выкаціў вочы да столі шоумэн. — Легендарны бізнес-анёл, файнэнс экзекуціў, трэнер па гоалз энд апарцьюніціз і пачэсны коўч нашай канференцыі! Вова Чэлсі!!!

Зала зайшлася апладысментамі, а мы паспяшаліся прэч. Ахоўнік на выхадзе зноўку пачаў мяць мой кафтан і я нават пашкадаваў, што нічога каштоўнага не сцібрыў — было б не так крыўдна.

— Хадзем у кіно! — прапанавала мая суразмоўца і скіравалася да выверту вуліцы, куды выцякаў натоўп з палацавага ўзвышша. Дзяўчына расшпіліла паліто і ці то забылася, ці то перастала зважаць на запэцканасць сукенкі. Такой яна мне падабалася больш. Зрабіўшы сотню крокаў, мы спыніліся ля залітага святлом хола за шклянымі дзвярыма. Па баках ад уваходу — плакаты з дрэнна намаляванай Прынцэсай Леяй з “Зорных войнаў”. На іх было напісана нешта незразумелае: “Новая Надзея”. Размоўна-сінематаграфічнае шоу. Казальнік — Сіндбад ака Гуд Камедзіян. Паказы нон-стоп, музыкальная феерыя”. — Размоўна-сінематаграфічнае шоў? — не паверыў я вачам. — Калі сцямнела, у нашым райцэнтры не заставалася ўласнага кінатэатра, колішні перарабілі ў гіпермаркет, — цярпліва растлумачыла яна. — Моцы нашай ТЭЦ не хапіла на тое, каб сілкаваць абсталяванне сучасных IMAX з 5D і Inner Dolby, якое сталкеры прынеслі з вялікіх гарадоў. То сталкеры працягваюць шукаць па вясковых клубах, а тут узнік свой фармат кіно. Мне ён болей даспадобы, чым тэатр ценяў ды воднае шоу. Сам зараз пабачыш.

Касірка прыняла працягнуты мной нумарны квіток, але, пазнаўшы Даму Карнавалу, прапусціла нас без запісу. “Займайце любыя месцы”, — сказала. Мы прашмыгнулі ў цёмнае памяшканне, запоўненасць якога была несупастаўнай з захопленасцю людзей дзеяй: нешматлікія гледачы проста ўліплі ў сцэну. Там у светлавым снапку сядзеў падобны адначасова да Джорджа Лукаса і Умберта Эка барадач. За ім месціўся вялікі экран, на якім была карцінка: апранутая ў форму імперскага пехацінца Лея схілялася ў пацалунку над Ханам Сола. Малюнак быў выкананы ад рукі рознакаляровымі алоўкамі. Нос прынцэсы пазначаны дзвюма плямачкамі — гэтаксама ж, як насы на большасці гербаў, якія мы бачылі ў Верхнім горадзе. З чаго можна зрабіць выснову, што Мекай для людзей мастацтва Горад Святла пакуль не зрабіўся. Казальнік дачакаўся, пакуль пасядзем, і працягнуў:

— Слугі Сітхаў ціснуць з двух бакоў. У калідоры носяцца лазерныя кулі ад бластараў, — у сутонні ля падмосткаў ажыла фартэпіяна: тапёр з паступовым нарастаннем выдаў трывожную музычную фразу, якая дублявала прамоўленае. Казальнік працягнуў: — Ззаду ворагі, спераду ворагі. Прынцэса Лея ў небяспецы. Яна звяртаецца да сваёй світы: “Што будзеце рабіць? Вы мусілі прыдумаць план адыходу!” А Ханс Сола ёй: “Я вас тут, краля такая, эксплуатаваць сябе не запрашаў!” І збірае свой твар у гэткую грэблівую курыную дупку. Ён не паважае Прынцэсу Лею, бо, у адрозненне ад Люка Скайуокера, сам — не арыстакрат. Ханс Сола — не проста чалавек з трэцяга саслоўя, ён пірат, касмічны пралетар, анархіст. І, як мы далей пабачым, ён будзе не толькі хаміць Яе Вялікасці, але і спрабаваць спакусіць яе. Ажно пакуль арыстакрат Боба Фет не замарозіць яго ў карбаніце на замову бацькоў прынцэсы, выбітных сенатараў (тапёр вырабіў камічны пасаж). — Ён дакладна той фільм пераказвае? — шаптаў я на вуха Даме. Калі я крануў вуснамі яе мочку, адчуў, як ад валасоў дыхнула тым самым водарам: дубовы мох, карэнне касачоў, язмін, сабраны да апошняга сонечнага заходу. Каханне ў запаветным лесе. Цнота і спакуса, аванс і нясмеласць. — Ну, можа, яго крыху адаптавалі пад наш горад. — І тады прынцэса, раззлаваўшыся, бярэ бластар, і, проста ў сваім гэтым манікюры, страляе ў сценку! — працягваў Казальнік. — А Ханс Сола паварочваецца да Люка Скайуокера ды вымаўляе: “Ці заб’ю яе, ці закахаюся!” Пасля чаго яны скочаць у смеццезборнік. Наступны слайд, калі ласка!

Асістэнт паклаў новую кальку на светлавую тумбу з рагулінай, струмень якой вытвараў малюнак на сценцы. На ёй Чубака, Сола, Прынцэса Лея ды Люк стаялі пасярод прыцемненага памяшкання. Зараз сценкі пачнуць сціскацца. Чубака быў выяўлены цемнаскурым нявольнікам, простая кашуля Люка ўпрыгожаная карункамі і вышыўкай.

— А пра што “Зорныя войны”? — не здолеў я адмовіць сабе ў яшчэ адным дакрананні да яе вуха вуснамі. — Прадстаўнікі розных кланаў змагаюцца за сэрца Прынцэсы Леі, — вымавіла Дама Карнавалу. — Але ў фінале Лея жэніцца з Люкам і нараджае сына, які потым выяўляецца Дартам Вэйдэрам.

Цікава, як бы пад патрэбу гэтага горада адаптавалі “Трансформераў”. Ці, напрыклад, “Чужых”.

— Ведаеш, я не вельмі люблю дынастычныя сагі. Можа, пашукаем закуток для рэпетыцыі нашага танцу? Бо танцую я нібы ізюбр, паранены ў філей лазернай куляй. — Я гаварыў гэта і ўсведамляў, што, каб застаўся — мог бы шаптаць і шаптаць нешта ў запаветны язмінавы водар.

Яна павярнула да мяне твар і моўчкі пахістала галавой, сцяўшы вусны.

— Канечне, хадзем! — сказала яна з гатоўнасцю, хаця я бачыў, што яна была захопленая сюжэтам. — Сіндбад — не найлепшы Казальнік! — Прабач, — сказаў я, калі мы выбраліся з залы, — у мяне ў кішэнях вецер свішча, балюча слухаць пра чужое шчасце і дабрабыт, — і паспрабаваў перавесці ўсё ў жарт:— Ты не ведаеш, ці ёсць пры палацы Валовічаў біржа працы для бадзяжных літаратуразнаўцаў? Мне б не зашкодзіла панесці з горада крыху цынку. — Табе не трэба ні пра што турбавацца, — цьмяна сказала яна, ляпаючы драўляным абуткам па прыступках. — Паспрабуй проста быць шчаслівым. Не думай пра будучыню! Да закрытага адкрыцця мы мусім слугаваць выключна табе.

Мы выбраліся на Ла Рамблу, і яна ціснула сваёй весялосцю, пырскала ў вочы святлом, танцавала ды шамацела мелодыямі, якія гралі на хангах. Гэтым разам я адчуў вострае адчужэнне ад гэтага “нармальнага” гораду, у якім усё было амаль “як раней”. Мы збеглі ўжо з другой грамадскай падзеі, і аднекуль узялася ўпэўненасць, што рэціравацца прыйшлося б і з мясцовага тэатра, і нават з трыб’ют-канцэрту Depeche Mode.

Такая колькасць шчаслівых людзей! Як быццам усе не гаротныя двухногія кантынента перабраліся пад электрычныя ліхтары. Усведамляючы, што свет, які яны пакінулі, застаўся счарнелы, згаладнелы і пусты. І ў феерыі віру і раскошы адчуваўся прысмак дэкадансу. Калі б карыкатурнай мясцовай арыстакратыі не паўстала праз Аракул, яна, разам з карнавалам, мусіла цвіллю нарасці сама як рэакцыя на празмернасць. Баляванне пасярод чумы – гэта заўсёды забаўка для эліты. Што там казаў Рэйтан пра былы свет?

Я не падзяліўся з Дамай сваімі адчуваннямі, але яна пачула нешта і без рэплік. Магчыма, аднак, яе выказванне было звычайнай заўвагай тубыльца пра турыстычны звярынец:

— Неяк мне млосна ад усяго гэтага. Трэба дзе-небудзь схавацца!

Я чакаў, што арыстакратка прапануе наведаць маёнтак яе бацькоў — гэта цалкам укладалася ў логіку нобіляў. Але замест гэтага яна асцярожна зазірнула мне ў вочы ды запытала:

— Можна мы пойдзем да цябе ў гатэль?

У гэтым позірку не было ніякага абяцання. Толькі перасцярога. І гэтая перасцярога адрознівала прапанову ад першага падыходу Дамы да майго жытла. Паказваючы мне нумар, яна паводзілася так, быццам я быў падораным ёй поні.

Канечне ж, я пагадзіўся. Не ў спадзеве на абяцанне. А ў разліку на перасцярогу. Якімі б ні былі ямачкі ці прыкушаныя вусны, падабенства — недастатковая аснова для пачуццяў.

Уверцюра да “Чароўнай флейты” Моцарта ўтрымлівае ў сабе фрагмент, дзе адна і тая ж мелодыя спачатку падаецца ў мажорным, поўным аптымізму, ключы, а потым, калі яе развіццё праходзіць праз кульмінацыйны перавал, яна ж граецца ў парадку, поўным светлай скрухі. Як настальгія па ўласнай жа весялосці. Наш зваротны шлях да гатэля па вуліцы моцартаўскага гарэзлівага штукарства, быў акрэслены мінорам. Я вырашыў высунуцца з гэтага горада як толькі мяне адпусцяць з цырымоніі: ежу ўпалюю ў найбліжэйшым закінутым мястэчку, цынк зараблю там, дзе меней шчаслівых насельнікаў.

Калі мы прайшлі ўзвышша тэрыкона і натоўп пачаў разводзіць нас у бакі, дзяўчына падхапіла мяне пад локаць ды прытулілася да майго дрэнна пашытага сурдута. Мы тупалі моўчкі, і ніколі да гэтага моманту не былі настолькі аднадумнымі з ёй. “Міс Пшонка”, – гучала ёй у спіну гучней. Здаецца, яна свядома забяспечвала сабе рэпутацыю. Што будзе казаць свайму зубатаму прынцу на вясельнай цырымоніі?

Ліўрэйны мурын прачыніў дзверы ды нізка схіліўся перад маёй спадарожніцай. “Ваш столік чакае!” — падбег да нас Дзін Рыд — ягоны твар выцягнуўся, калі “Міс Пшонка” моўчкі абмінула яго і пайшла поруч са мной наверх. Асветленыя ампірнымі светлавымі шарамі чырвоныя кілімы з узорам трохкутнай каронай, лёгкі джаз, які прыцішана гучыць з дынамікаў. У калідорах “Метраполя” нават пахла так, як некалі ў “Хілтане” і “Рэнесансе”.

Адзін мудры чалавек у мінулым жыцці аднойчы сказаў мне: хочаш даведацца пра настрой жанчыны, якая пагадзілася зайсці з табой пасля спаткання, — паглядзі на яе твар, калі адчыняеш дзверы. Магчыма, Дама Карнавалу ведала пра гэтую показку, бо, пакуль я круціў ключы ў замку, павярнулася да мяне спінай.

Яна зайшла першай, моўчкі дачакалася, калі я зачыню дзверы, і моўчкі ж зняла з мяне сурдут і кафтан. Рухі яе былі рэзкія, як у матулі, якая распранае перапэцканае дзіцё. Пасля па яе плячах прабегла хваля — яна скінула сваё мядовае паліто на падлогу і рушыла ў ванную, не закрываючы за сабой дзвярэй. Адтуль ударыў гук вады і, каб я не падумаў нічога такога, данеслася шорганне волкай туалетнай паперай па тканіне.

Я прайшоў у пакой і пацікавіўся зместам шуфлядак у століках ля ложкаў. Хочаце даведацца, што думае гатэль пра сваіх гасцей, зазірніце туды. У гатэлі для спатканняў тут будуць пакінутыя прэзерватывы ды інтымны гель, у гасцявым доме для круцялёў з дрэннай крэдытнай гісторыяй — нічога, у іканічным рэсорце для фотак для Instagram — гедэонаўская Біблія, гід па горадзе, паходны швейны набор ды навошчаная махнатка для абутку.

У люксавым гатэлі Горада Святла швейнага набору, канечне ж, не прадугледжвалася, бо тут мусілі спыняцца джэнтльмены ў бездакорных касцюмах. Замест гіда па горадзе ў вялікай шуфлядзе ляжаў поўны набор карнавальных масак: Баўта, Каламбіна, Марэта, Гата, Вольта ды Dama di Venezia. Замест гедэонаўскай Бібліі — вялікі зорны атлас, у які я з цікаўнасцю заглыбіўся, ажно пакуль груканне драўніны ў падлогу не паведаміла, што пасцірушкі скончаныя.

Дама развесіла маю вільготную вопратку па старасвецкіх латунных батарэях — хутка касцюм мусіць высахнуць. Сама ж расшпіліла і падкасала каўнер, каб ён хутчэй пазбавіўся вільгаці. Шыя ў яе агалілася, і я пазбягаў на яе глядзець. Дзяўчына прысела побач са мной на ложак і зазірнула ў кнігу, якую я трымаў. Атлас быў адкрыты на расповедзе пра нябеснага пакемона — у частцы, дзе ўладальнік “сховішчаў снегу і скарбніц граду”, “Гасподзь з Буры”, пытаўся ў Ёва, ці здольны ён “расцягнуць путы” сузор’я Арыён.

— Ты ведаеш, што ноч — дужа рэдкая з’ява ў космасе? — прамовіла яна.

Я закрыў кнігу і ўсміхнуўся:

— Па мне, дык гэта “рэдкая з’ява” крыху зацягнулася. — Сітуацыя, калі з планеты бачна чорнае неба і зоры — недасяжная ці дасяжная толькі сезонна на ўтварэннях большасці зорных сістэм.

Я хацеў запытацца, ці не даведалася яна пра гэта з пераказу “Зорных войнаў” у мясцовым кінатэатры, але прыкусіў язык. Настрой быў занадта крохкім, каб руйнаваць яго іроніяй.

— Наша ноч узнікла таму, што Сонца аддзеленае ад цэнтра Галактыкі шчыльнымі воблакамі пылу, які не прапускае святло. Інакш ззяла б без перапынку. У мяне быў добры рэпетытар па астраноміі. — Тут вучылі астраномію і пасля таго, як газеты пачалі пісаць пра неўраў з андрафагамі? — здзівіўся я. — Рэпетытар быў у мяне яшчэ да таго, як сцямнела. — Мякка адказала дзяўчына. — Але астраномія ў нас ніколі не выходзіла з ужытку.

Павісла паўза, і, каб пазбавіцца яе, я дастаў з шуфлядкі маскі, збіраючыся насмяшыць яе перакручваннем гатэльных мэсыджаў гасцям. Але яна дадала:

— Тады, дзяўчынкай, я думала: якія мы, людзі, шчаслівыя! У нас ёсць ноч. Такія рамантычныя зацемкі. Час для спатканняў. Час для кахання. — Але выявілася, што зусім не ноч была аптымальнай для спатканняў, — працягнуў я, думаючы пра сваё. — Прынамсі, у блізкіх людзей. Уначы вока выхоплівае меней. Уначы не бачыш каханага, а прыдумваеш яго. Гульня ў хованкі. Хлеб для фантазій. Дзень — час шчырай любові. Днём і толькі днём чалавек напраўду аголены. Днём ён выяўляецца такім, якім яго стварылі. З усімі ягонымі хібамі. З усім рабаціннем ды плямамі на скуры.

Паўза, якая ўсталявалася пасля гэтага абмену, стала яшчэ глыбейшай — з такой ужо не выруліш жартамі пра маскі. Яна ўзяла мяне за руку ды высунула на сярэдзіну нумара. Пасля падышла да свайго паліто і вярнулася з партатыўнай калонкай. Націснула на кнопку — у пакоі нягучна запульсавала ўрачыстая мелодыя. Падобная яна была на крыху перароблены ўступ да савецкага “Шэрлака Холмса”: пасля таго, як Уладзімір Дашкевіч памёр, “кампазітарам на тэму” заставалася толькі перастаўляць месцамі адны ўжо напісаныя фрагменты з іншымі.

— Вось так гучыць інтрадукцыя, пад якую нам трэба рухацца, — Дама Карнавалу ўзялася за мае далоні і зрабіла некалькі рухаў.

Я паўтараў яе крокі, і выглядала нашае ператупванне вельмі кастурбавата ды змушана. Як партрэт Прынцэсы Леі пад запрашэннем на лекцыю пра высакароднасць касмічнай арыстакратыі. Я паклаў рукі на яе талію, і гэта яшчэ болей нас засмуціла. Так, мабыць, танцавалі б два вежавыя краны, калі ім давялося б счапіцца разам. Тое, што яна была вышэйшай за мяне на палову галавы, гэтаксама як і выстук драўляных сабо ў керамічную падлогу, якім суправаджаўся кожны наш рух, ладна дадавалі няёмкасці. І тут мелодыя скончылася, і я дык дакладна ўздыхнуў з палёгкай. Праз секундную паўзу аўтаматычна ўключыўся наступны трэк — нумар напоўніўся праставатымі гітарнымі акордамі. Такая няхітрая мелодыя. Якую я пазнаў адразу. Тое было як удар пад дых. Потым уступіў голас. Ён як быццам не спяваў, а гаварыў. Звяртаючыся да некага вельмі блізкага:

Wake from your sleep

The drying on your tears

Today we escape, we escape

Мы стаялі, не разнімаючы рук.

— Ты пыталася, куды я іду, — сказаў я, і голас мой зрабіўся хрыплым. — Калі сцямнела, мая каханая была ў Покхары, Непал. Яна пайшла наверх, на гару, сустракаць світанак. Якога не настала. Я згубіў яе і мушу адшукаць.

А Том Ёрк у гэты час заклікаў мяне дыхаць, працягваць дыхаць, як бы не перацінала дыханне ад мелодыі, пад якую я некалі круціўся па пакоі з іншай дзяўчынай. З такімі самымі ямачкамі пры ўсмешцы. Дама Карнавалу скінула з сябе гэтая вычварэнскія драўляныя чаравікі і зрабілася маленькай. Яна паклала рукі мне на плечы, але мы не рухаліся, слухалі Тома Ёрка.

— Ты разумееш, што ты яе не знойдзеш? — запытала партнёрка па танцы, углядаючыся ў мяне.

Я пахістаў галавой, і тое магло значыць і нязгоду з тым, што мая вандроўка бясплённая, і разуменне, што я ніколі не знайду тую, каго згубіў.

— Я пакрыўдзіў яе, — здолеў выціснуць з сябе я, змагаючыся з уласным дыханнем. — Яна з’ехала вандраваць. Я быў пэўны, што мы памірымся. — І чаму ж ты ідзеш, калі разумееш, што ніколі не знойдзеш яе?

А ў песні грымнулі барабаны, голас запеў крэшчэнда:

You can laugh

A spineless laugh

We hope your rules and wisdom choke you

— Таму, што яна — мая адзіная, — адказаў я, і болей ужо не мог гаварыць.

Дама Карнавалу абняла мяне, а я схаваў невідушчыя вочы ёй у валасы. Мы стаялі так, разгойдваючыся ў такт фіналу песні, які выдзіраў душу:

And now

We are one

In everlasting peace

— Ну то я таксама табе скажу, — яна адарвалася ад мяне ды выцерла вочы. — Сёння пасля нашага танцу цябе мусяць пакараць смерцю. Як зрабілі гэта з усімі папярэднімі Кавалерамі Карнавалу. — Смерцю? За што?! — не паверыў я.

Яна выслізнула з маіх абдымкаў і пачала гаварыць хутка, як грэшніца на споведзі:

— Карнавал — мужчынскага роду і ніякага Кавалера ў яго, канечне ж, не можа быць. Замест гэтага патрэбная чалавечая ахвяра. Як яны кажуць, “каб не высах вугаль”. Пасля танцу мы мусім спыніцца на драўляным люку. Кат накіне пятлю табе на шыю, я зраблю два крокі ўбок, і люк раскрыецца. Цела правісіць над безданню, пакуль не скончыцца баляванне, а потым вяроўку адсякуць, каб Кавалер скончыў у каналізацыі нізін. — Я бачыў мінулых Кавалераў, — дайшло да мяне. — Што праўда, іхнія целы раскіданыя ў топкім месцы. Завітаўшы туды — можна не выйсці. Але ж! — тут я зірнуў у яе вочы. — Але ж ты на такое пагадзілася? — Я — Пшонка. Мы — з гільдыі энергетыкаў. Дзед быў шахцёрам, прадзед — вугальшчыкам. Бацькі адказныя за эмісію. Майняць цынк. Я — не арыстакратка. Я — з трэцяга саслоўя. Пшонка — вельмі простае прозвішча. З нас смяюцца. І грошай бракуе, каб смех спыніць. Валовічы пагадзіліся парадніцца з намі. Але толькі пасля таго, як я зраблюся Дамай Карнавалу. Дама — найвышэйшы статус і пераход у першае саслоўе.

Я стаяў там, дзе яна пакінула мяне пасля танцу. У мяне не было словаў. Хацелася спытацца, што мы з гэтым будзем рабіць, але я не быў пэўны, што нейкія “мы” могуць дзейнічаць тут супольна. У дынаміку змяніўся трэк, пасля энергічных джыганняў электрагітары заспяваў Лагуценка Старэйшы.

— Не бойся, — заклікала яна, кінуўшы кароткі позірк на калонку. — Карнавалу не будзе. Сапраўды не будзе.

Потым падышла да ложка ды, павагаўшыся, узяла бязлікую ды крыху вусцішную маску Баўта, працягнуўшы мне Гату.

— Як ты разумееш, праз мытню і мяжу цябе не выпусцяць. Болей за тое, у гэтай свалаты па ўсім горадзе панастаўлена камер відэаназірання з сістэмай апазнання твараў. Як толькі ты наблізішся да землянога валу, цябе ў момант затрымае найбліжэйшы гвардзеец у штацкім. — Зразумела, чаму тут дагэтуль каналізацыі нармальнай няма, — пракаментаваў я пачутае. — Каналізацыі няма таму, што ў параўнанні з колішнім часам насельніцтва горада вырасла ў сто разоў. — І таму, што высілкі марнуюцца на відэаназіранне і гукаўзмацненне на мяжы. Інакш спачатку б водную сістэму перарабілі, — дадаў я. Але дзяўчына паправіла: — Каналізацыю б перарабілі, калі б шляхта, што кіруе горадам, не жыла на пагорку. Бо зараз на патрэбы астатніх ім літаральна… Можна сказаць, пляваць. Пахне толькі бедным.

Яна надзела маску, прыбрала валасы і загадала схаваць твар і мне. Потым працягнула мне сваё паліто, забрала ў мяне сурдут. Нейкі час мы вошкаліся перад люстрам. Рукавы яе мядовай накрыўкі канчаліся ў мяне высока над манжэтамі, пад мышкамі невыносна ціснула. Дзяўчына патапталася ля кломпаў ды разумна вырашыла не браць іх. Калі мы спускаліся па лесвіцы, здалёк пачуўся прыцішаны свіст. Такі гук мусілі ствараць фабрыкі ў вугальную эпоху, запрашаючы працоўных на чарговую шаснаццацігадзінную змену.

— Вечаровы гудок, — занепакоена пракаментавала дзяўчына. — Часу засталося мала. Хутка нас пачнуць шукаць.

Збегшы на ніз і дазволіўшы мурыну прачыніць перад намі дзверы, мы заскочылі ў ландо першага з чаргі хвата. Тарантас чакаў кліентаў ля гатэля ўжо даўно, бо гаспадар паспеў закімарыць.

— Маёнтак Пшонак. Пільна. Плацім чатыры срэбныя, — распарадзілася дзяўчына.

Выглядалі мы пры гэтым, мабыць, даволі страката, бо зух не спяшаўся хвастаць коней.

— Я, канечне, вельмі айэмсоры! — сказаў ён, пацягваючыся. — Але ці не маглі б вы разлічыцца наперад? Так фаэтон бадзёрай пойдзе. Пасля таго, як коні грошы пабачаць! Яны ў мяне шалёна сквапныя!

Мая спадарожніца пачала ліхаманкава шукаць па кішэнях, але я ўжо зразумеў памылку, намацаў у апранутым на мяне паліто батарэйкі і працягнуў яму пяць штук.

— Даем пяць, але педаль у падлогу! — Пабяжым галопчыкам, ваша эксцэленцыя! — ён скіраваў павозку да задняй вуліцы, што цягнулася паралельна з праспектам. — Ці магу я запытацца, што цягне людзей у масках так далёка ад карнавалу? Прыватная вечарынка? Вы толькі нічога не падумайце! Цікаўлюся чыста сацыялагічна!

Гэта быў такі тып кіроўцаў таксоўкі, што ўвесь шлях балбочуць. Не жадаючы размаўляць з ім, Дама клацнула зашчэпкамі, і над намі распоўзся скураны гармонік даху. Пасля яна бесцырымонна захінула мехавую завесу, якая аддзяляла пасажыраў ландалета ад курасадні фурмана. У салоне запанаваў змрок, парушаны толькі вандроўнымі ліхтарамі, што луналі за пластыкавымі вакенцамі. Калі за бортам мільгануў дамок Валовічаў, мая суўдзельніца нягучна, але вельмі злосна сказала:

— “Валовічы", як жа. Гуры — іх сапраўднае прозвішча. Калгасная эліта. Былі пры рэсурсе, калі час спыніўся. Старэйшы — кіраўнік райвыканкама, жонка ягоная ў гарвыканкаме. Гуры. Найгоршы раён краіны. Пасля Зацямнення назваліся Валовічамі, заехалі ў іхны маёнтак. Забралі чужы герб. Намалявалі фальшывы радавод. Гараджане, канечне ж, усё памятаюць. Але маўчаць. Бо каму ахвота барукацца з уладай. Вось і ўся арыстакратыя.

Мы паглыбіліся ў цемру ды галопам панесліся праз жылыя кварталы непараднай часткі горада. Мінакі тут амаль не сустракаліся, агнёў таксама зрабілася меней. Затое пасярод шчарбатых сталінскіх баракаў, чэзлых панэлек ды вясковых хацін сталі трапляцца фермы ды майстэрні небагатай тутэйшай індустрыі. Толькі тут я ўсвядоміў веліч і размах гэтага месца: паселішча раскінулася па вялікай тэрыторыі, усмактаўшы ў сябе некалькі навакольных сёлаў. Знікненне сонца спустошыла былыя сталіцы ды прыцягнула іх насельнікаў у няісныя раней мегаполісы, і магнітам тут выступала электрычнасць.

Выглядала, мы імкнуліся ў кірунку ТЭЦ, бо паветра зрабілася меней празрыстым, напялася смогам, у жалабках шыферных дахаў сабраліся чорныя ручайкі пылу. Вельмі карцела спытацца ў дзяўчыны, што яна задумала, але, як выявілася, Дама была на іншай хвалі.

— Скажы, а як яна выглядае? Тая, каго ты імкнешся расшукаць? — святла хапіла для таго, каб пабачыць закушаныя вусны. — Вельмі прыгожая?

Ці можна адказаць на такое пытанне? Канечне ж, прыгожая. Вельмі прыгожая. Але хіба справа ў гэтым? Падумаўшы, я палез у кішэню сваіх барочных нагавіцаў і дастаў футлярчык візітоўніцы. Клацнуў, адмыкаючы, і працягнуў тое, што старанна зберагаў увесь гэты час...

Мы жылі тады ў прыўзнятай на палях хаціне ў бамбукавых зарасніках за тры крокі ад мора. На таемным пляжы ў Камбоджы, які пасаваў пад паняцце раю так блізка, наколькі гэта наогул магчыма. Ранкамі нас будзілі спевы птушак — складзеныя з бамбуку сцены не прыцішвалі сімфонію прыроды. Днём купаліся ў моры, увечары елі смачнюткае зялёнае кары з крабамі ды запівалі яго фруктовымі фрэшамі. Калі адчуванне часу канчаткова знікла, а патрэба адлёту ў родныя маразы растала ў бесклапотным ценю бамбукавага гайку, яе зняў вандроўны фатограф на камеру палароіднага тыпу. Здаецца, гэта быў Instax — апошняя спроба вярнуць людзей да друкаваных фотаздымкаў у свеце, дзе хатнія альбомы ўжо перакачавалі ў тэлефоны і яблычнікі.

Дзядзька выглядаў на старога еўрапейскага дзівака — даўгія сівыя валасы, штыкеціна, прыклееная да вуснаў. Такіх многа бадзялася па ўзбярэжжы. Мы пілі індыйскі малочны чай у кавярні на пляжы, назіраючы, як вечаровае сонца дае нырца ў барвовае мора. Ён выйшаў з захаду ды забраў у вечнасць толькі яе. Толькі маю адзіную. Адкінуў свой брылясты капялюш на патыліцу, выцаліў і пстрыкнуў. Да таго, як мы паспелі запярэчыць. Я ў кадр не трапіў. Стары сказаў, што ён зрабіў здымак абсалютнага чалавечага шчасця. І што здымак будзе каштаваць “файв дола”. І калі мы адмовіліся, паведаміў, што сабекошт гэтага пстрыку — ван дола, і мы пакінем яго без вячэры, калі не пагодзімся на прапанову. Я даў яму тры, і гэта фатографа цалкам задаволіла. Дзякуючы колішняй шчодрасці, у мяне засталася выява. Адзіная выява зарумяненага вечаровым сонцам аблічча.

Дама Карнавалу прыняла здымак, прыхілілася да акна і, нічога не разабраўшы, намацала ўключальнік святла. Над намі запаліўся прымацаваны да скураной столі ліхтарык — напамін пра венскія карэты Моцартавых часоў. Зняла маску ды ўгледзелася ў фота. Усміхнулася — адным кутком вуснаў.

— Зараз зразумела, — вымавіла яна, вяртаючы картку. — Зараз зразумела.

Яна вымкнула святло, ды, хутчэй, чым я што-небудзь усвядоміў, падсела бліжэй да мяне. Потым мая маска была ўладна ссунутая ўверх, а яе вусны крануліся маіх. Яе дыханне было такім жа, як і валасы: язмін, карэнне касачоў, дубовы мох. Дзяўчына абвіла мяне рукамі і прыціснулася, і шчокі яе гарэлі, а вочы, залітыя тыгрынымі адбіткамі запаленага бурштыну, забіралі душу. Я не выхапіў момант, калі яна апынулася на мне, прагна заціснуўшы сцёгнамі, і гэта было вельмі прыемна, і хацелася, каб яна ўціскалася мацней. Яе далонька намацала пас і пачала спускаць мае нагавіцы, а сукенка ўжо расшпілілася, і пад ёй было бялявае полымя, і тут я адарваўся ад яе вуснаў і, паклаўшы рукі ёй на плечы, адхіліў яе. Дрыготкім сподам далоні пагладзіў яе па шчацэ. Прыгожая. Вельмі прыгожая. Але хіба справа ў гэтым?

— Я хацела толькі адчуць, як гэта. Калі цябе кахаюць, — задыхана сказала нарэшце, зашпільваючы каўнер.

І тут карэта спынілася. Прыцемненая вуліца, шчарбатая галерэя ліхтарных слупоў, асветлены будынак наперадзе.

— Вас на тэрыторыю заязджаць, ці панства ля варот выгрузіцца? — запытаўся галасок рамізніка. — Калі на тэрыторыю — трэба падзынькаць, каб браму адкрылі.

Мы сутаргава запраўлялі вопратку, як застуканыя на бэкстэйджы школьнага выпускнога старшакласнікі.

— Не трэба! Мы тут выйдзем! — загадала Дама карнавалу ды першай саскочыла з каляскі. Я, яшчэ крыху расхрыстаны, паспяшаўся за ёй. Зух зрабіў круты разварот і прыпусціў назад да цэнтру ды натоўпу патэнцыйных кліентаў.

Трубы электрацэнтралі гралі пры маёнтку Пшонкаў прыкладна тую ж ролю, якую для іншых палацыкаў забяспечвалі дубочкі, пасаджаныя ля вокнаў. Дом стаяў у сені жэралаў, што выкідвалі вугальны дым. Ягоныя сцены былі счарнелыя праз адкіды. Ля брамы, як і пры доме Валовічаў, быў уторкнуты бігборд. З яго глядзеў дзяцюк, пастрыжаны паўбоксам ды апрануты ў спартовы касцюм “Адыдас”. Малады воўк, які сам не заўважыў, як пастарэў. Сівы баксёр пасміхаўся, агаліўшы прыкладна семдзясят адсоткаў зубоў, з-за чаго постар можна было прыняць за рэкламу стаматалагічнай клінікі. Побач з Пшонкам-старэйшым у разняволенай позе стаяў уладальнік штроксавага лапсардака, скураной камізэлькі ды скуранога капелюша стэтсан. Мядзяны твар глядзеў проста ў кадр, Пшонка-старэйшы быў напалову павернутым да свайго спадарожніка. З гэтай ліслівай паставы ўзнікала адчуванне, нібы баксёр паддобрываецца да каўбоя. “РАЗАМ У КВІТ І ДАБРАБЫТ” — было напісана ўнізе.

— А што тут робіць Самуэль? — запытаўся я, не верачы вачам. — Гэта не Самуэль. Гэта мой бацька, — Дама Карнавалу ўказала на сівога баксёра. — А побач? — Побач — Геолаг. Вельмі паважаны ў горадзе чалавек. Ён навучыў людзей, як аднавіць працу ТЭЦ ды раскрыць закінутыя радовішчы вугалю. — А! — сказаў я, усё яшчэ нічога не разумеючы. — Геолаг уваходзіць у кіроўны савет гільдый і часам з’яўляецца на зборах радавітых. Але толькі тады, калі маршрут яго вандровак праходзіць праз наш горад. Ён не жыве на адным месцы, хаця яму падарылі герб і палац. Акурат быў тут тузін гудкоў таму.

Адгадка майго карнавальнага касцюма была недзе тут.

— Ты пазнаёміш мяне з бацькам? — запытаў я, ідучы за ёй. — Бацька на карнавале, запрошаны на баль. Як і астатняя сям’я, — дзяўчына кінула сваю маску ў сметніцу і набрала доўгую лічбавую камбінацыю на замку брамы. Калі вароты адчыніліся, яна паімчала — але не да дома, а ў бок схаваных за маёнткам нізенькіх стадолаў, падсветленых знутры.

На падыходах да аднапавярховых пуняў з цемры выслізнула адразу некалькі цёмных фігур са зброяй. Яны рушылі абсалютна бязгучна, як той баец прыватнай арміі Камандантэ. Атачыўшы нас, цені замерлі моўчкі, не ўздымаючы руляў. Спыніліся і мы. Спатрэбілася некалькі секунд, каб, пазнаўшы маладую гаспадыню, яны без словаў уцягнуліся ў цемру, як хваля вяртаецца ў акіян.

Вакол кожнага дамка быў пасаджаны капітальны забор з металічнай сеткі з ліхтарамі праз кожныя сто крокаў. Па агароджы шлі аднолькавыя пазнакі з маланкай, чэрапам ды касцямі. Роўны электрычны гул, які стаяў у паветры, дапускаў, што гэтым разам папярэджанне — не цацкі і, крануўшы сталь, можна злавіць паўтара амперы на азадак.

Праз закратаваныя вокны адкрывалася нутро адрын: па падлозе ішлі таўшчэзныя правады, прылепленыя да шэрагаў аднатыпных бляшаных шафаў. Здалёк усё было падобным да сервернага пакою вугальнай эпохі. Калі б Віктарыянская Брытанія вырашыла пацешыцца хостынгам, яе сховішчы мусілі б выглядаць так.

— Што гэта? Ваша сям’я вырашыла пабудаваць суперкампутар? — запытаў я. — Гэта цэхі па вырабе срэбра. Мой бацька майніць цынк, я ж казала, — Пшонка размаўляла, не збаўляючы хады. Мабыць, каб на яе нагах былі сабо, яна б злосна клацала імі — яе настрой быў у цэлым зразумелы мне. Мы ішлі сярод аднапавярховых адрын, з якіх быў узведзены цэлы пасёлак. — “Майніць цынк”? — перапытаў я. — Гэта як? Тут робяць батарэйкі з вугалю? — пасля згадкі Самуэля я б гэтаму не здзівіўся. — Не робяць. Зараджаюць, — Дама азірнулася на мяне, вочы былі як у Герды, калі тая пачынала сумнявацца ў маёй разумнасці. — Мы выкарыстоўваем электрычнасць, якую стварае ТЭЦ, для аднаўлення акумулятараў, якія выйшлі з ужытку праз страту зараду. Каб не было такога аднаўлення, чалавецтву трэба было б шукаць іншыя грошы. Бо цынк, хай сабе павольна, але спажываецца. Налобнікі і іншае. — А чаму “майніць”? — перапытаў я. — Гэта ж ад “майнінгу”? Здабычы выкапняў? — Бацька любіць казаць, што пасля эры біткойнаў, “майнінг” пачаў азначаць вытварэнне грошай з паветра. Што, дарэчы, і адбываецца на нашых фермах.

Мы выйшлі за энергетычнае паселішча ды замёрлі пасярод выгану. Надзел у Пшонкаў быў такі велізарны, што на ім можна было б пасвіць мамантаў. Прычым, пакуль маманты выгрызалі б травічку на адной частцы надзелу, яна б паспявала нарасці на другой. Раззлаваная прыгажуня стаяла нерухома, пастукваючы чаравікам па зямлі, як быццам бы прамацваючы яе. Яна працягнула:

— Але майнім мы строга па квотах, якія нам спускаюць гільдыі ды радавітыя. Каб мы раптам не наляпілі зашмат гатоўкі ды не выклікалі інфляцыю. Наш інтарэс — адна дзясятая адсотку. Астатняе забірае горад. Але нам хапае. Так мы, прынамсі, кажам.

Яна нахілілася да зямлі і пачала шнарыць па ёй рукой. Нарэшце, схапілася за шнурок, які быў пад травой, і пацягнула яго, падымаючыся. Шнур выцягваўся так, як звычайна выходзіць нітка са швэдра, з напругай, але ўпэўнена.

— Горад пільнуе, каб мы не парушалі квоты: уздоўж плоту пастаўленыя камеры, якія сочаць, каб ніводнага грузу не пакідала нашу тэрыторыю без дагляду іх кантралёраў. Паставіць відэаназіранне на нашым полі яны не могуць, бо гэта прыватны феод. Што яны не ведаюць,— шнурок зачапіўся за прыхаваны трымальнік, і ля нашых ног прасеў зямельны слой. Пасярод дзёрну ўтварылася дзірка. — Дык вось. Што яны не ведаюць, дык гэта тое, што калі твой прадзед быў вугальшчыкам, а дзед шахцёрам — ты будзеш ведаць геаграфію ўсіх штольняў пад зямлёй. І для цябе няма праблемы скідаць штомесяц да трыццаці тысяч срэбных грашовым маклерам-пральнікам, якія б потым вярталі гэтыя грошы ў твае скарбонкі па зямлі за тавары, якія ты ім ніколі не прадаваў. На сціплае вяртанне ў дваццаць адсоткаў. — Беларусь — краіна партызанская, — уражана пракаментаваў я пабачанае. — Я высачыла бацьку па даручэнні маман. Тая заўважыла, што ён кожны пяты вечаровы гудок ідзе з ложку падчас глыбокага сну і падумала, што ён завёў сабе самадайку ў чырвоным квартале. Унізе — закінутая штольня, якая выходзіць на паверхню за пяцьсот метраў, ужо за валам. Пад драбінамі стаяць вазкі, на якіх бацькавы людзі выцягваюць не ўлічанае срэбра, дык не прабі сабе галаву. На выхадзе са штольні — мястэчка кантрабандыстаў, за ім — рака Эрыдан. Па ёй рушыш на поўдзень.

Дзяўчына паднаціснула ножкай на зямлю, пашыраючы прагал. Дзёран і трава былі налепленыя на металічныя лісты, хаваючы ўваход. Пшонка-малодшая здзерла сурдут ды пацягнулася за сваім паліто.

— Ты хіба не са мной? — Ліхтар у цябе ёсць? — яна моўчкі пахістала галавой.

Я выцягнуў вечны налобнік і прад’явіў ёй.

— Не хочаш пайсці разам? — Разам? — яна перапытала гучней: — Разам? Шукаць тваю каханую? А жыць потым таксама будзем разам? Утрох? — Можна ж вырушыць адсюль удвох, потым разысціся. Ці лепей заставацца ў горадзе Карнавалаў? — Карнавалаў болей не паўторыцца. Ніколі. Я прасачу, — яна закусіла вусны.

Я зашпіліў сурдут, нацягнуў на галаву ліхтар. Паглядзеў на пакрыўджаны твар, на сцятыя вусны. Карнавал яна будзе адмяняць. З аднаго боку, шалёныя грошы ў бацькоў ёсць. А такіх адмыслоўцаў, як армія Камандантэ, па пустках гойсае легіён. Але я пажадаў бы, каб тут не скончылася, як з Гаўрошам у Гюго. Ці не абмежавалася заменай Валовічаў на Пшонак.

Хутчэй, чым дзяўчына змагла б адхіліцца, абняў яе на развітанне. Па-сяброўску, але вельмі моцна. Пастаяў так, паляпваючы па плячах. Потым прыбраў рукі, уключыў налобнік ды палез у прагал. У касцюме французскага асветніка зноў было халаднавата. Спатрэбіцца нейкі час, каб выйсці на землі, прыдатныя для камзолаў ды сурдутаў.

— Чакай, — яна прысела нада мной. Зняла з шыі бурштынавыя каралі і працягнула мне поўныя жмені ззяння. У каменьчыках жыло сонца, застылае ў смале мільён гадоў таму. Па вуглах падсвечваліся іншыя слаі, загараліся лушпайкі злізанай смалой кары, машкара і травінкі. Гэты бурштын свяціўся адценнем лугавога мёду, як і яе паліто.

— Трымай, бадзяга! Маіх слёз не дачакаешся — бяры з сабой слёзы Геліядаў. Спатрэбяцца грошы — здымай па адной пацерцы, але не аддавай танней за дзве тысячы срэбных.

Я прыняў падарунак так, як рыцары прымалі шалікі ад дамаў на турнірах. Яна нахілілася і, заплюшчыўшы поўныя святла вочы, пацалавала мяне ў шчаку. Я пастаяў так крыху даўжэй, чым дазвалялі чыста сяброўскія пачуцці.