Ноч

Раздзел другі

На верандзе чакаў папяровы скрутак з эмблемай “Айца дажджу”, адціснутай на сапраўдным чырвоным сургучы. Прамацаўшы паперу, я апазнаў два цеплаватыя ланч-боксы з мяккага пластыку. У такія раней рассыпалі кітайскую ежу нятанныя рэстарацыі з дастаўкай.

Адзначыў, наколькі гэта ўдалы спосаб ветліва сказаць госцю, што яму ўжо час змотваць вуды: з аднаго боку, цябе ніхто не гоніць у шыю, нават прапануюць ежу ў дарогу. З іншага, калі затрымаешся надоўга — ежа састыне, а сам факт запакаванасці красамоўна сведчыць пра спадзеў кухара і гаспадара, што частавацца ты будзеш ужо газануўшы.

Грубка высушыла вопратку, таму, хутка запакаваўшыся, я выступіў у цемру. Зараз, калі дождж скончыўся, была добра бачная зорка Аракула, хаця Месяц і частку сузор’яў усё яшчэ накрывала хмарына. Самуэль неяк здолеў прадказаць, што паліваць перастане, але, як і ўсё на нерухомых нябёсах, хмара не зрушыла анікуды. Увесь ветрык застаўся ў раёне запраўкі, у вільготным лесе панавала маўклівая задуменнасць.

Першая частка шляху прайшла ў баданні двух базавых жаданняў: прайсці як мага болей не стаміўшыся, альбо ўсё ж зазірнуць, што ж мне прыгатавалі такога цёплага, пакуль яно не састыла. “Не спяшайся, бздыр, бо як нажарэшся — ісці будзе цяжэй”, — шыпеў я ўнутранаму геданісту. “Вось папсуецца смакоцце — будзеш кару з соснаў грызці! Трэба хаця б зірнуць, што там!” — гарлаў геданіст схімніку. Геданіст, канечне ж, перамог — ён заўсёды перамагае ў дарозе, пакуль турботы доўгага шляху не зрэжуць з яго апошні тлушч і не зробяць роўным аскету. Самым складаным было знайсці сухое месца для прывалу, бо зацяжны дождж вымачыў тут кожны сантыметр, і ўжо выйшаўшы з-пад хмары, я праставаў уздоўж ручаёў, што расцякаліся ад “Айца Дажджу”.

Нарэшце я выйшаў да хутара — чатыры хаты, тры з закалочанымі вокнамі, адна, выглядае, была заселенай на момант Зацямнення. На плоце намалявана нешта белым балончыкам, я запаліў святло і пабачыў дзве кропкі і скіраваную ўніз куточкамі дужку. Сумны смайлік — здаецца, гэты значок некалі называлі так. На ўсялякі выпадак абмацаў кволую зжаўцелую траўку светлавым слупком — каб не трапіць у пастку ці на расцяжку. Зрэшты, штосьці ж мастак меў на ўвазе, выяўляючы пячатку суму менавіта тут. Дзверы былі замкнёныя, ламацца ў хату, маючы гатовы пакунак з цёплай ежай, не мела сэнсу, таму я накіраваўся да дрывотні. Вогнішча было накрытае лістамі шыферу, пад навесам было палена з уторкнутай сякерай. Я выцягнуў калун і, не здымаючы стрэльбы з плячэй, сеў на сухую плаху.

У скрутку выявілася калекцыя рысавых пельменяў, залітых сычуаньскай поліўкай. Мяса мела смак сапраўднай свініны, шчодра запраўленай перцам і травамі. У другім боксе знайшоў кісла-салодкую локшыну з кавалачкамі, што мелі фактуру кураціны. Да ўсяго дадаваліся эстэцкія палачкі з лакіраванага кіпарысу. Усмоктваючы кітайскую вермішэль, я пабачыў новую выяву сумнага смайліка на адным з дубовых слупоў агароджы вогнішча. Тут знак ішоў поруч са стрэлкай, што паказвала кудысьці за клады дроваў.

Цмокаючы локшынай, я запаліў налобнік і праціснуўся ў шчыліну паміж плотам і дрывотняй. Гэта была сцежка, што вяла за агароджу. Я ўжо збіраўся вяртацца назад, калі святло ўперлася ў прастакутны правал у зямлі. Я падышоў бліжэй і заўважыў дубальтоўку, што ляжала ў чэзлай траве ля яміны. Справа былі насыпаныя два капцы ў форме трунаў. Пясочак на іх месцамі абсыпаўся, але форму трымаў. Светлавы слупок намацаў крыжы — спачатку адзін, потым другі, габляваная сасна, чатыры цвікі, аркушы бяросты, па якіх вугельчыкам выведзеныя подпісы. На першым крыжы: “Галіна, жонка”. На другім — “Сняжана, сястра”. І гады жыцця, з аднолькавым годам смерці, — тым, калі сцямнела і час спыніўся. Галіне — 84, Сняжане — 92. Закінуўшы палачкі ў бокс з локшынай, я наблізіўся да яміны і заўважыў, што ля яе ўзгалоўя таксама ўсталяваны крыж, подпіс на перакладзіне паведамляў: “Дзед Васіль”, на момант смерці — 89. Ніжэй быў адрыў бяросты з маленькімі літаркамі, накрэмзанымі абы-як. Давялося абысці земляны адвал з уторкнутай рыдлёўкай ды стаць усутыч з крыжам, каб мець магчымасць разабраць:

Ня мам што есць Ня мам за што купіць Ня умем так жыць

Прачытаўшы — адступіў і абапёрся на рыдлёўку, яшчэ не да канца ўсвядоміўшы, што тут адбылося. Тут пабачыў яшчэ адзін жаласлівы смайлік, выведзены белым проста на траве. Дзве пустыя гільзы ад дубальтоўкі знаходзіліся ля ягоных “вачанятак”.

Нарэшце, я здагадаўся падсвяціць нутро ямы, ды выраніў локшыну на зямлю. У незакапанай магіле святло выхапіла боты і лінялае старэчае галіфэ нябожчыка, які мусіў быць тым самым “Дзедам Васілём”. Я паспеў заўважыць муміфікаваную руку — схуднелую, жоўта-чорную, бы ў разбінтаванага егіпецкага фараона. Адразу ж адвярнуў ліхтар убок, каб не турбаваць нябожчыка і не глядзець на гэта.

Падняў ружжо, пераламаў яго. У рулях — два патроны. Адзін стрэляны, другі цэлы.

Ня умем так жыць.

Слупок святла зноўку ўпёрся ў выведзены на траве смайлік. Масляністы росчырк белым пульверызатарам пераўтвараў сцэну патройнага суіцыду ў твор сучаснага мастацтва. Гэта быў не проста заклік звярнуць увагу на важную дэталь, што тлумачыць расклад. Гэта быў подпіс мастака. Пад творам у жанры appropriation, які ён стварыў з чужога гора. І ўсе астатнія, хто тут быў, прыходзілі, хісталі галавой ды ішлі далей, кранутыя “мастацтвам”. Яны паводзілі сябе як гледачы, наведнікі галерэі, а не як людзі. Такая трапная дэманстрацыя таго, у што пераўтварыўся арт перад тым, як культура знікла. Ні спачування, ні чалавечнасці. Толькі гульня на пачуццях. Толькі сумныя смайлікі. Ці вясёлыя — што адно й тое ж. Intsagram-этыка, selfie-спагада.

Першая рыдлёўка пяску пайшла на белы росчырк ля стрэляных гільзаў. Я дастаў цэлы патрон з рулі і паставіў зброю побач з крыжам дзеда Васіля. Упёрся ў адвал пяску ды зрушыў ягоную вяршыню ў яміну. Тое, што засталося — хутка перакідаў шуфлем уніз, закрываючы магілу. Сфармаваў капец. Задумаўся, ці правільна зрабіў, бо целы маглі адкапаць томбрайдэры ў пошуках скарбаў. Аднак зразумеў, што гаротны подпіс дзеда Васіля будзе бараніць нябожчыкаў ад марадзёраў: зразумела, што лавіць тут няма чаго. Хіба што знесці не даедзеную мной локшыну.

Вярнуўшыся да вогнішча, збіў калуном са слупа смайлік са стрэлкай. Адчуваючы сябе высакародным Герастратам, зрабіў тое самае з пазнакай на ўваходзе. Арт не прайшоў куратарскую праверку.

Выйшаў за весніцы, расціраючы пякучыя мазалі на далонях. Вось і пад’еў, дундук. Хмара “Айца Дажджу” засталася далёка за спінай, наверсе дыхала чыстае зорнае неба з ілюмінатарам Месяца, схаваным чорнай засаўкай. Бег праз чорны аксаміт растапыраны пакемон Арыёна. Чорны гарызонт пад дыяментавымі нябёсамі выглядаў, як бераг, з якога можна было б скокнуць у зорнае возера.

Я цягнуўся і думаў пра той самы алгарытм, які чамусьці вызначыў для дзеда Васіля, бабы Галіны ды бабы Сняжаны менавіта такі скон. Чым, цікава, якімі ўласнымі выбарамі, яны гэта заслужылі? І як вось такое можа лічыцца справядлівым?

Смарагдавы агеньчык быў ужо зусім блізка — настолькі, што ягонае зырканне кідала зеленаватыя пляміны на сасновы ўзлесак. З цемры вымалявалася вежа — даўжэзны металёвы штыр, які ўзнёс светлавы маяк высока, ажно пад нябесны жывот. Дарога тут забірала лявей, да Аракула трэба было ісці праз гушчу. Я адзначыў, што са сцежкі няма ніводнага павароту ў той бок — глеба была не пратаптаная, людзі абміналі жытло прарока. Уключыў ліхтарык, каб, прадзіраючыся скрозь хмызняк, не высадзіць сабе вострай галінай вока. Уключыў – і адзначыў, што святло зрабілася слабейшым: цынк падсеў, хутка змярцвее.

Лес тут зрабіўся ніжэйшым, цямнейшым ды зусім нядобрым. Чым бліжэй да вежы, тым больш траплялася ссушаных дрэваў, якія згубілі кару і ўсе іголкі з галінаў, стаялі, як скамянелыя пітоны. Да патрэсканых шчупальцаў шчодра папрыклееныя маленькія хваёвыя шышкі. Ельнік агаляўся, рудыя колкія лапіны нагадвалі пустынныя калючкі. Калі гіганцкая вежа праглянула нарэшце ў прагалы, скурчаныя дрэвы навокал зрабіліся не нашмат вышэйшымі за чалавека. Ніводнай сасны з простай спінай, усе — папрысеўшыя, павыкручаныя, пазавязаныя ў вузлы. Пад нагамі ўздыбіліся змярцвелыя карані — іх таксама нечалавечая сіла вымусіла канвульсаваць, выпростваць свае пальцы, нібы мерцвякі з магілы. Ісці даводзілася з вялікай перасцярогай: карані чапляліся за чаравікі, жадаючы збіць з ног, кінуць у бок навостраных галінаў.

Я рухаўся праз мёртвы лес, і было мне неспакойна. Бо Самуэль не ўдакладніў, хто ён такі, той Аракул. Ці чалавек? Ці іншая істота? Калі паржавелая, размаляваная чырвоным і белым металічная вежа сваёй нязграбнасцю пастулявала, што яе зрабілі чалавечыя рукі, дык смарагд, што выпраменьваў зялёнае святло наверсе, дазваляў думаць, што яго сілкуе нетутэйшая энергія. І кіруе ім, магчыма, зусім не зямная пачвара.

З часоў, калі ў літаратуры ўпершыню з’явіўся канцэпт прыхадняў з космасу, праз багатую на фантастычныя сюжэты летуценную прозу дзевятнаццатага стагоддзя і да перадапакаліптычных фільмаў пра кантакт, нашае ўяўленне пра іншапланетнікаў вельмі змянілася. Некалі прышэльцы захапілі той самы лапік свядомасці, які французскія асветнікі вызвалілі ад Бога. Паколькі невытлумачальных рэчаў у свеце засталося багата, а казаць пра Стваральніка пасля кпінаў Вальтэра было ўжо не модна, прышэльцы — марсіяне, сатурніяне і г. д., спачатку рабілі з людзьмі цуды рознага кшталту, паралельна вучачы іх “правільна” жыць. Потым, у дваццатым стагоддзі, чужынцы пачалі палохаць, перамясціліся ў сутарэнні хорару — каб у стагоддзі нашым зрабіцца роўнымі партнёрамі па дыялогу пра гаджэты. Можна сказаць, што чалавецтва ўвайшло ў эпоху цемры, наогул нічога не баючыся.

Але зараз, прадзіраючыся праз перароджаны лес, я прыгадваў па чарзе ўсе жахалкі пра прышэльцаў і кантакт — ад “Белай сарокі” Яна Баршчэўскага да “Салярыса” Станіслава Лема. Калі нарэшце непралазны гушчар упёрся ў металічную сетку, я ўжо не быў упэўнены ў тым, што хачу праз яе пералазіць.

Жалезны штыр, з якога мігцеў смарагд, стаяў пасярод вялікага поля, аточанага з усіх бакоў скручаным нізкім ляском. Там-сям паляна была пакрытая ямінамі, ля якіх ляжалі нерухомыя цёмныя мяхі. Падпёртая тоўстымі тросамі вежа ўзносілася ў паветра вельмі высока і не мела наверсе аніякай платформы. Калі б туды, на верхатуру, і мог залезці чалавек, доўга ён бы там не пратрымаўся. Ад тэхналогіі, якая магла б у нашым свеце дазволіць кіраваць маяком на адлегласці, пачынала круціцца галава. Сервапрывад? Тросік, прыстасаваны да кнопачкі на моцным ліхтары? А чым гэты ліхтар сілкуецца? Батарэечкамі? І колькі разоў іх трэба памяняць, каб падтрымліваць настолькі прарэзлівае святло?

Плот уздоўж поля быў адметны. У нашым цёмным свеце, калі ёсць агароджа і ля яе няма кулямёта, гэтую агароджу абавязкова прадзяруць. Проста каб прадэманстраваць перамогу хаосу над парадкам, анархіі над абмежаваннем. У гэтым плоце не было павалена ніводнага слупа. Хісткая рабіца, што мацавалася з дапамогай звычайных зачэпаў, не была прабітая ці расплеценая. Хаця і слупы, і металёвая сетка каштуюць нятанна ў свеце, дзе вакол любога жывога паселішча трэба ўзводзіць ўмацаванне. Крыху збоку, прыхаваная хмызняком, на прутах вісела шыльдачка.

Я кінуў на яе светлавую пляму з налобніка ды схаладнеў. На жоўтым фоне, побач з падобным на супрацьгаз чэрапам і дзвюма курынымі костачкамі, было напісана: “МІНЫ. ПРАХОДУ НЯМА”. Абапёрся на рабіцу, пачухаў галаву пад шапкай. Нейкі тут быў глабальны несутык: з аднаго боку, невытлумачальная, іншапланетная сіла, што скарлючыла лес. Смарагд, які без непасрэднай чалавечай дапамогі ззяе ў паднябессі. З іншага — нейкія прымітыўныя “МІНЫ”, якія прытупалі наўпрост з музея Другой сусветнай вайны. У такіх абставінах больш натуральна выглядала б папярэджанне: “АСЦЯРОЖНА, БЛАСТАР ХВІГАЧЫЦЬ БЕЗ ПАПЯРЭДЖАННЯ”. Ці: “ЗВАЖАЙЦЕ, НЕЙТРОННЫ ДЭЗЫНТЭГРАТАР”.

Падбадзёрваючы сябе такім чынам, я ўчапіўся ў ячэйкі рабіцы і палез наверх. Ногі праслізгвалі па маленькіх ячэйках, я зразумеў, што зараз звалюся ды адстрэлю сабе дванаццаціперсную кішку. Ці што-небудзь важнейшае для жыццядзейнасці. Зняў стрэльбу, прыбраў з яе набоі і закінуў за плот. Пасля туды ж паляцеў заплечнік. Я шпурляў яго як мага далей, каб, калі там напраўду міны, ён загінуў першым. Пляцак плюхнуўся ды адскочыў ад травы — агулам ён быў занадта лёгкі, каб зачапіць самы чуллівы дэтанатар.

Спусціўся. Зрабіў некалькі крокаў на дыбачках. Падабраў стрэльбу ды заплечнік, старанна ўсё гэта начапіў, робячы значна болей рухаў, чым патрабавалася. Зрабіў крок, потым яшчэ. Хто ведае, пра што меркаваў Самуэль, калі скіроўваў мяне на міннае поле. Можа, хацеў пасмяяцца, даведаўшыся, што чарговага небараку парвала на канфеці. Можа, хобі ў яго такое – адпраўляць накормленых рыбай людзей на феерычную смерць. Можа, у яго мэта — размініраваць тут усё.

Крочыць было страшнавата. Я прысеў ды абмацаў рукамі кавалак зямлі, што быў у межах дасягальнасці без дадатковых крокаў. Знайшоў: адзін лінялы апалак, накрыўку ад піва “Аліварыя”, таксама адну. Зашмат прыкметаў бесклапотнага чалавечага адпачынку як для міннага поля. Хіба міны тут з’явіліся толькі пасля таго, як людзі кінулі піць “Аліварыю”.

Утаропіўшы вочы ў найбліжэйшую яміну, упрыгожаную кулём з саломай, я зрабіў адзін, два, тры крокі. Ісці хутка было не страшна. Запэўніваючы сябе, што, калі я пайду хутка, бомба пад нагамі не паспее рвануць, я прасунуўся метраў на дваццаць. Да найбліжэйшага тросу, акрэсленага лямпачкай колеру сахарыну, заставалася два кідкі заплечніка. Крок, яшчэ крок — і тут пад маёй нагой хруснуў дэтанатар супрацьпяхотнай міны.

Я ўявіў, як эфектна мяне зараз раскідае па пажоўклай траве, але міна чакала. Не прыбіраючы нагі, намацаў ступак ліхтарыкам. І пабачыў у бляклым святле цёмна-зялёны пластыкавы відэлец. Нехта тут добра пагуляў. Фухнуў з палёгкай, зрабіў яшчэ некалькі крокаў, потым зняў ліхтарык, разабраў яго, дастаючы батарэйкі ды памусоліў іх у далонях. Налобніку заставалася менш за гадзіну працы і, калі яму ўздумалася памерці, хай ён зробіць гэта пасля таго, як я выйду з міннага поля. Аддаўшы сваё цяпло цынку, уставіў зарады і націснуў на ўключэнне. Струмень сапраўды зрабіўся значна мацнейшым, але вось ці надоўга? Я абшарыў ім адрэзак поля, што аддзяляў мяне ад рубінавага тросу.

Святло спатыкнулася на чалавечую пяцярню. Яна была нерухомай і тырчала вертыкальна з чорнай плямы, якую я чамусьці прыняў за мех з саломай. Куль ляжаў акурат пры варонцы. Цікава, што мог рабіць куль з саломай на мінным полі? Побач з ямінай ад выбуху? Калі б побач была Герда, яна агледзела б мяне сваім фірмовым позіркам, у якім адчувалася шмат сумневу ў тым, што чалавек — істота разумная.

Прыкаваны да месца, я выкруціўся назад, не мяняючы становішча ступняў. Ад рабіцы мяне аддзяляла сто метраў і тры трупы. Агароджа была бліжэй з левага боку, аднак маё адступленне мусіла перасячы найбліжэйшую варонку. Вырашыўшы, што міна паўторна ў адну і тую ж дзірку не закладаецца, я кінуў заплечнік покатам перад сабой і павалокся за ім. Як істота нервовая, я скіроўваў святло ўбок ад разарванага выбухам цела, але ў нейкі момант плямачка ўсё ж трапіла на забітага. І гэта быў не чалавек. І не труп чалавека. Выпручаныя пальцы з ружовымі пазногцямі блішчэлі ў святле лакам. Я намацаў твар —жаночая галава без валасоў. Пластыкавая галава.

Сплюнуўшы пад ногі, я накіраваўся да накрытага мешкавінай манекена і з асалодай падфутболіў яго. Торс, раскінуўшы рукі, праляцеў некалькі метраў ды пляснуўся на жывот. На ягонай спіне мільганула пазнака. Той жа балончык. Літара “7”, старанна выведзеная паміж пластыкавых лапатак. Выглядае, кожнае пудзіла тут было пранумараванае дбайным галерыстам. Неяк занадта літаральна супадаюць нашы з цынічным мастаком шляхі апошнім часам. Я агледзеў варонку, адзначыўшы пакінутыя рыдлёўкай барозны, ды, ужо не перасцерагаючыся, пайшоў да тросу з рубінавай лямпачкай. Цікава, як яны сілкуюцца — ніякіх жа драбінаў тут да іх няма. Выпраменьванне было роўнае, з вялікай плошчай, як быццам гарэў буйны дыёднік на шэсць цынкаў. Не дзіва, што гэтае месца выклікала жах па ўсіх метраполіях — на невялікай плошчы былі сабраныя рэчы, якія занадта складана зразумець. І нават манекены побач з выкапанымі ямінамі раскідваць было не трэба, каб трымаць люд наводдаль.

Тросы чапляліся за бетонныя падмуркі вагою не менш за палову танка. Мабыць, падчас добрай вятрыны вежу гайдала, як Гацака пасля двух дозаў Цугундаравай брагі. Я ўскараскаўся на пляцоўку ды абшнарыў паверхню ў пошуку лічбавага замка. Але наверсе нічога не было. Тады я злез і стаў правяраць зямлю ля рубінавага пастамента. Зрабіў амаль поўнае кола, покуль не зачапіўся нагой за нешта, падобнае да музычнай калонкі. Скрыня была гладкая, з вузкай шчылінай уздоўж накрыўкі. Кіруючыся логікай цёмных часоў, я дастаў нож, уставіў лязо і стаў разгойдваць шчыліну, і невядома, чым бы ўсё скончылася, калі б выпадкова пальцам не націснуў паглыбленую ў метал кнопку. Накрыўка ссунулася ўбок з пнеўматычным шыпеннем.

Пад ёй выявіліся асветленыя смарагдам лічбавыя цыліндрыкі з рэгулятарамі ўверсе і ўнізе. Я крануў ніжні і, пакруціўшыся, там з’явілася лічба “дзевяць”. Пасля дотыку да верхняга вярнуўся нуль. Зараз засталося прыгадаць камбінацыю. Відовішча светлавых індыкатараў было настолькі незвычайнае, што галавешка мая зрабілася пустой, як бітон перад дойкай. “Тры, чатыры, восем, дзевяць, пяць, шэсць, дзевяць” — халера, не прайшло. Я корпаўся, зноўку і зноўку прапануючы светлавому табло версіі, якія падказвала памяць. Адзінае, у чым быў пэўны, — у першых “тры, чатыры”. Далей — правал, і думалася пра візітоўніцу, паперчына ў якой магла дапамагчы з сямізначнай камбінацыяй. “Тры, чатыры, шэсць, пяць, дзевяць, восем, пяць”. Апошняя ў шэрагу кнопка, падсвечаная фіялетавым, зноўку адмоўна блюмкнула ды вярнула лічбы на нулі. Цікава, колькі разоў яшчэ можна будзе паспрабаваць, перад тым, як гэтыя дзверцы выклікаюць тэрмаядзерны ўдар на галаву?

Я ціснуў і ціснуў на пімпачкі, і сэрца маё запаўнялася крыўдай, якая не мела адрасата, а таму была самай горкай. І тут ззаду пачуўся галасок:

— А ты, кшталту, што тут робіш?

Я рэзка павярнуўся і пабачыў цыбатую постаць з камянямі ў руках. Камяні яна трымала акурат над маёй галавой, заставалася толькі трэснуць як след, а пасля абяззброіць і растрыбушыць мой заплечнік. Але постаць была ці то надта збянтэжаная маёй прысутнасцю, ці то не гатовая да фізічнага гвалту. Яна здолела толькі яшчэ раз паўтарыць:

— Цябе ж тут, кшталту, не павінна быць! Ты ж дзікі? А дзікія сюды, кшталту, не даходзяць. Дык што ты тут робіш?

Я ўзняўся, здымаючы з пляча вінтоўку. Тыцнуў рулямі фігуры ў грудзіну.

— Не такі ўжо я і дзікі! — растлумачыў сітуацыю я, паралельна скіроўваючы бляклую пляму ліхтара на чалавека. Гэта быў немалады хударлявы віхор, якога, нягледзячы на сівізну ў шчацінні, хацелася ўсё роўна назваць “хлапчынай”. Ёсць такія тыпы на зямлі. У ягоным абліччы адлюстроўваліся дужа спецыфічныя літаратурныя бэкграўнды. Хакслі, Бераўз, Керуак, Хантэр Томпсан, крышачку Кастанеды, крышачку вершаў Снуп Дога. — Цябе Пастух паслаў? — запытаў ён, бездапаможна ўздымаючы камяні над галавой. — Я не ведаю ніякага пастуха, — адрэзаў я. — Ну, “Пастух” гэта я так, кшталту. Ад сябе прыдумаў, — ён усміхнуўся. Зубы ў яго былі выпуклыя, нібы вялікія жоўтыя кукурузіны. — Дзядзька ў капелюшы, — ён паспрабаваў намаляваць над сваімі вушамі каўбойскі капялюш. З камянямі ў руках абрыс атрымаўся занадта авангардысцкі.

— Аднаго дзядзьку ў капелюшы ведаю, — пагадзіўся я. — Ён паведаміў мне код ад гэтай катрынкі. А я неяк не парупіўся ўтрымаць яго ў памяці. Заняты быў. А што за “дзікія”? — Ну, гэтыя, — ён грэбліва махнуў галавой, — якія за брамай жывуць. У цемры. Ну, як сказаць? Каторыя, кшталту, газеты чытаюць.

Пад цэтлікам “дзікія”, падобна, праходзілі ўсе, за выключэннем яго самога. Ды, магчыма, Самуэля. Я разглядаў сустрэтага. У цыбатага былі выпнутыя скулы і фрызура ананасікам: валасы, збітыя ў дрэды і заплеценыя на макушцы ў шышачку, з якой у розныя бакі тырчаць лісты валасяной пальмы. За яе хочацца ўхапіцца памацней і выдраць ананасіну галавы з градкі плячэй. Не ведаю, навошта людзі робяць такія фрызуры. Хіба праз спрэчку з кімсьці. Альбо каб пазлаваць іншых. Але гэты жыў удалечыні ад цырульняў, магчыма, для яго гэта быў адзіны варыянт, каб грыва не лезла ў вочы. Я б дык лепш нажом пагаліўся.

— Рукі можна апусціць, — дазволіў я. Рулю пры гэтым я трымаў у прыўзнятым стане. Як бы ён ужо і не на мушцы, але пры гэтым яшчэ і не займеў поўнага даверу. — А я, галоўнае, неяк адразу зразумеў, што вы — не дзікі, — балбатаў ён. — Думаю, не, не дзікі. Дзікі нават калі праз поле з пудзіламі пройдзе — дык скрынку не ўскрые. Будзе нажом калупацца. Але дзікія баяцца тут усяго. Лес іх палохае. Лес тут пакруціла. Тут раней РЛС была і поле спадарожнікавых перадатчыкаў. РЛС. Радыёлакацыйная станцыя. Вайсковая. Электрамагнітным полем тут лес пабіла. Дзікім страшна. Яны ніколі сюды не падыходзяць. Пастаяць ля сеткі, паглядзяць. І, галоўнае, ідуць да сябе. Кшталту, газеты чытаць.

Я адзначыў, што стрэс зрабіў яго гаманлівым — гэтаксама, як мяне няёмкасць вымушала рабіцца куртуазным. Добра, што ягоная шматслоўнасць уключылася раней за маю барочную напышлівасць. Можна адпускаць кароткія рэплікі і захоўваць за сабой вобраз небяспечнага мача.

— Ну што, паедзем уніз, ці што? — прапанаваў ён, заціснуўшы камяні пад пахай, ды свабоднай рукой набраў код. Усе мае варыянты не былі нават блізкімі да правільнага. То, калі б ён не падышоў, кукаваў бы я тут ажно да світанку. — А я, галоўнае, выйшаў кілаватаў набраць. Энергія ў сістэме скончылася, — ён незразумела паляпаў па камянях. — Набраў, галоўнае, вяртаюся. Гляджу — сядзіць. Думаю: няўжо дзікі? А потым гляджу — на клавішы націскае. Інтэлігентны чалавек! Са стрэльбай да таго ж. І чаму я падумаў, што дзікі?

Пакуль ён усё гэта гаварыў, у мяне закруцілася галава так, што я нават прысеў. Я чакаў, што пасля ўводу шыфру ў зямлі адкрыецца прыхаваная ніша, якая дасць доступ пад бетонную пліту. Але ўсё адбылося гэтак жа, як з рыбай у “Айцы Дажджу”: незразумела, але вельмі пераканаўча. Кшталту цуду, які нават цудам не назавеш, бо карцінка рэальнасці нават без усялякіх спецэфектаў падмяняецца нечым іншым. Настолькі ж пераканаўчае для органаў пачуццяў, як тое, што было раней.

Я міргнуў, і раптам замест лістападаўскай ночы ў полі апынуўся ў цеснаце вузкага праходу, з усіх бакоў абкладзенага бетонам. Тут пахла мышамі. Так смярдзіць вогкая коўдра на лецішчы, дзе не быў тры сезоны. Рамантычная цемра зорнай ночы змянілася на задушную цемру сутарэння.

— Млоснасць пройдзе, — супакоіў балбатун. — У мяне таксама першыя разы так было. А вам Пастух не тлумачыў, навошта вас дасылае? Не? Вы проста ўжо трэці. Трэці ўжо тут. Можа, ён перадаць мне што хоча? А чаму сам не прыйдзе?

Я акуратна ўстаў на ногі — галава і плечы ўвапнуліся ў змакрэлую халодную столю.

— Я — Сямён Чапля! Той самы! — мой суразмоўца выняў з кішэні ліхтарык на чорным шнурку і ўключыў яго, падсвяціўшы бетонныя прыступкі, што вялі ўніз. — Вы ж чулі пра мяне, канечне?

Я прамаўчаў, бо не пазнаваў імя і прозвішча.

— Раней, кшталту, зусім іншай творчасцю займаўся, — растлумачыў ён. — Але галоўнае, таксама творчасцю! — ён паказаў кукурузіны зубоў. Ва ўсмешцы было шмат гонару. З чаго я зразумеў, што быць Сямёнам Чаплям — пачэсна.

У параўнанні з ягоным ліхтарыкам мой свяціў, як Месяц побач з сонцам. Той даваў незвычайнае святло: форма ў плямкі была такая ж, але фактура праменя была больш насычаная і ўпэўненая. Ён рабіў цемру навокал цямнейшай, а светлавую плынь значна святлейшай. Ярчэзнае ззянне амаль не рассейвалася, выглядала, як шырокая рака з рэзкімі краямі. Ніколі не бачыў такіх.

— Цікавы налобнік, — пракаментаваў я. — Падарунак Пастуха, — растлумачыў Сямён Чапля маёй стрэльбе. — Ягонае штукарства. Тут — вечная батарэйка. — Вечная батарэйка? — перапытаў я, не паверыўшы. — Як гэта? — Дык во, трымайце! Мне ён, кшталту, не патрэбны, — праважаты працягнуў мне крыніцу святла. — Я яго ўсё роўна толькі для вас запальваў. Каб вы не спатыкнуліся, — ён баязліва паглядзеў на стрэльбу. — Я ж і так тут кшталту кожны выгін, кожную прыступку ведаю.

Я прыняў налобнік, скіраваў на падарунак свой амаль непрытомны святлач, ускрыў батарэйнае аддзяленне: там быў толькі адзін цынк, замест другога нехта ўціснуў каліва чорнай рассыпчатай глебы.

— Што гэта? Торф? — Не рэкамендую чапаць! — ён выскаліў зубы ва ўсмешцы. — Штукарства Пастуха! Калі ўлезці — перастане працаваць! А можа яшчэ і токам ляснуць!

Я закрыў налобнік і працягнуў яму свой. Той спачатку зрабіў знак, што не возьме, але пры канцы руху рукі ўсё ж падхапіў яго.

— Тут за часамі РЛС быў кіроўчы пункт паўночна-заходняга камандавання супрацьпаветранай абароны, — прамовіў Сямён Чапля. — Цэлы падземны горад. І надзейна, і дзікія не сунуцца. Усе ўваходы яшчэ за савецкім часам бетонам залілі. Пасля таго, як вежу на тэлевізійную перакваліфікавалі.

Мы спусціліся на тры паверхі ўніз, далей стаяла чорная вадзіца.

— Там яшчэ два ўзроўні, — Чапля паправіў камяні пад пахай. — Але яны затопленыя. Цікава, з людзьмі іх затапілі, ці без? — з яго позірку я зразумеў, што яму было б даспадобы, калі б тапілі з людзьмі.

Убок вялі прычыненыя металічныя дзверы, пафарбаваныя ў настолькі нудны ружовы колер, што адразу рабілася зразумелым: іх ставілі за часамі Імперыі Зла. Па сценках у чатыры шэрагі цягнуліся таўшчэзныя драты ў чорнай гумавай ізаляцыі. Месцамі яны былі выдраныя разам з капітальнымі сталёвымі пласцінамі, што мацавалі іх да бетону. Я праставаў за Чаплем, павесіўшы дубальтоўку на плячо гарызантальна — нібыта, і трымаць не трэба, і пальнуць можна, калі што. Калі гэты чалавек вырашыць даць лататы, я ў жыцці не адшукаю яго ў гэтым напаўзатопленым лабірынце. І не знайдуся сам. І буду бадзяцца тут, паступова ператвараючыся ў Мінатаўра.

Мы абмінулі адамкнуты пакой са стэлажамі, пра які ён сказаў, што гэта — гарнізонны склад тушонкі, амаль такі ж невычэрпны, як і батарэйка ў маім новым налобніку — і апынуліся ў холе, завешаным касцюмамі хімічнай абароны. Падобныя да велізарных кажаноў плашчы былі непрыемнымі на дотык — я намагаўся не кранаць іх нават зброяй і заплечнікам. Пры выхадзе са сховішча адкрыўся невялікі пакой, ад якога па падлозе разыходзілася шмат чорных правадоў. Тут смярдзела дызелем, але не так, як пахне толькі што запраўлены “Фольксваген”, а так, як патыхала б ад заржавелага трактарнага рухавіка, кінутага дагніваць на полі. Рухавіка, які ніхто даўно не запраўляў і не заводзіў.

Амаль усю прастору пакоя займаў перасоўны дызельны генератар ваеннага тыпу. Складана было зразумець, як менавіта ён трапіў пад зямлю — важыў ён з тону, а ўсе дзверы бетоннай скрыні, дзе ён месціўся, былі ў два разы вузейшымі за яго найменшы бок. Адно з шыпатых шасі было спушчанае, гума на астатніх патрэскалася. Мабыць, служыла гэтая крыніца электрычнасці яшчэ ў пяцідзясятыя гады дваццатага стагоддзя. Прылада была пакрытая чорнымі разводамі паліўна-алейнай сумесі.

— Пасвяціце, кшталту, сюды, калі ласка, — папрасіў Сямён Чапля. Я стаў за ім, скіраваўшы ліхтарык за ягоную спіну.

Ён адкінуў накрыўку з маторнага аддзела, агаліўшы счарнелае праз змазку і застарэлае паліва патрубкі. Я паспеў пабачыць нешта дзіўнае — празрысты, нібы складзены з пушынак дзьмухаўца, абрыс гарбатага каменя. Сямён моцна дзьмухнуў — і прывід пераўтварыўся ў попел, асыпаўся, скрышыўся ўніз. На ягонае месца ён паклаў адну з камлыг, якую прывалок з сабой. Пасля замкнуў маторны аддзел, шчоўкнуў фіксатарам, прымацоўваючы накрыўку, кінуў другі камень пад колы і рвануў прамаслены шнур стартара. Нічога. Рвануў яшчэ. І тут прылада ўздрыгнула і завібравала. Нешта прывяло ў рух нябачныя воку поршні. Шум быў не такі гучны, як падчас працы дызельнага ці бензінавага матора, але генератар гучаў. Мне ў бок ударыў пругкі струмень цёплага паветра. Яно пахла катлом з лазні. Праз секунду на столі міргнуў і ажыў жоўты ліхтар, закратаваны ў армаванае шкло. Лямпачка паступова набрыняла электрычнасцю і спынілася прыкладна на чвэрці сваёй колішняй моцы. Гэтага было дастаткова, каб пабачыць габарыты ўстаноўкі, што займала пакой, але чытаць пры ззянні такой інтэнсіўнасці было б немагчыма. Прывіднае, бледнае святло запалілася і ў наступным холе — там, куды ад генератара вялі драты.

— Як гэта працуе? — ускрыкнуў я. — Энергія з камянёў? — Штукарства Пастуха, — паўтарыў Чапля, бліснуўшы кукурузінамі.

Я выключыў налобнік і наблізіўся да ўстаноўкі. Паклаў руку на метал накрыўкі — ён зрабіўся цёплым.

— Ці гэта магчыма? Тэхналогіі будучыні? — спытаўся я, усё яшчэ не даючы веры сваім вачам. — Э не! — Чапля дыдактычна падняў палец. — Пастуху б гэтая здагадка не спадабалася! Ён шматкроць падкрэсліваў: электрычнасць — мінулае. Тэхналогіі будучыні будуць абмінаць электрычнасць. Тэхналогіі будучыні будуць скіраваныя на супрацу з прыродай, а не на яе спажыванне. Не важна, што ты спажываеш: нафту, вадарод, зямлю ці граніт. Важна, што сам гэты падыход сябе вычарпаў. — Але ж камяні! — я не мог не здзіўляцца. — Пастух сказаў, што крышачку аптымізаваў ужо існую прыладу. І што гэта быў адзіны шлях, — Сямён Чапля зрабіў паўзу і сказаў-такі праўду: — Бо я, кшталту, сам — чалавек веку электрычнасці. І, кшталту, ні з чым болей тонкім не паладзіў бы. Так ён сказаў.

Я падняў накрыўку. За тую секунду, што генератар яшчэ працягваў вібраваць, я паспеў пераканацца, што камень быў пакладзены проста на плоскае ложа пасярод маторнага аддзела: ніякіх прылад, якія б дапамагалі яго спажываць, воку бачна не было. Рухавік закашляўся ды змоўк, а праз секунду згасла і лямпачка на столі.

— Трэба зачыненым трымаць. Інакш не працуе, — вінаватым тонам пракаментаваў у цемры голас чалавека электрычнага веку. Чапля ў прыладзе разумеў не больш за мяне. Задаваць пытанні пра тэхнікі распаду кварцытаў не выпадала.

Ажывіўшы крыніцу святла, мы выйшлі ў хол, які суседнічаў з генератарным. Гэта быў вялікі пакой са скругленай на манер касцельнай апсіды задняй сценкай. Праз драўляную падлогу тут было не так волка. У нішы месціўся майстравіта выкананы мазаічны партрэт Леніна. Правадыр сусветнага пралетарыяту, які на нямецкія грошы зладзіў рэвалюцыю, што з кантрыбуцыяй выняла Расію з вайны з Нямеччынай, дзе яна перамагала, касіўся ястрабіным вокам. Такі позірк быў у Самуэля, калі ён тлумачыў, што рэакцыі пораху трэба было пакінуць, каб людзі маглі забіваць адно аднаго. Колер на каменьчыках смальты чырвонага сцяга за Леніным быў такі яркі, нібы іх толькі што падфарбавалі лакам для пазногцяў.

Ля нішы месцілася скураная сафа, закіданая неахайнымі і даўно не мытымі вярблюджымі коўдрамі. Блізу яе быў столік з выявай шахматнай дошкі на стальніцы. На ім, побач з выключанай настольнай лямпай, ляжала нейкая адзінокая кніжка. Побытавыя звычкі ўладара падзямелля чытаць было проста, бы кнігу слядоў лесу. Я не ведаю, чаму ад самага пачатку чалавек з ананасам на галаве выклікаў у мяне агіду.

Бліжэй да ўваходу пры сцяне быў масіўны стол, багата закіданы ежай, недаедкамі, ускрытымі скрыначкамі, бляшанкамі, разадранымі скруткамі. Я пабачыў чатыры пакункі антыкварнай савецкай грузінскай гарбаты (“чай чёрный байховый”). Пры іх пашыхтаваўся ўзвод нямытых гранёных шклянак, у якіх, паверх горкі водарасцяў, стала на два пальцы вадкасці колеру мачавіны здаровага чалавека: светлы бурштын. Харчовыя прыпасы не вынеслі з бункера перад запячатваннем праз тое, што яны, падобна, ужо тады былі па-за тэрмінам прыдатнасці. Але тое, што лічылася няўежным за светлымі часамі, будзе яшчэ доўга пад’ядацца ў часы цёмныя. Гэткімі жырафамі, як ананасагаловы, якім пашчасціла без намаганняў спрычыніцца да гастранамічных скарбаў страчаных імперый.

— Тут быў, кшталту, пакой для адпачынку афіцэраў гарнізона, — Сямён трос пальмачкай на сваёй галаве. — Калі Пастух спытаў, дзе мне будзе зручней уладарыць, я абраў гэтую залу. Бо тут паветра больш.

Над сталом на сценцы было графіці — чубатая белая чапля на троне, пафасу якой пазайздросціў бы аўтар бандыцкіх татуіровак у апошнюю дэкаду мінулага стагоддзя. У гэтай мэблі былі і львіныя морды, і тыгрыныя кіпцюры, і калоны, і пілястры, і нават невялічкі порцік на спінцы.

— Вось адсюль, усё, значыцца, і кіруецца, — ён паказаў пальцамі на дзіўную інсталяцыю, што была пад графіці. Праз нацюрморт вынікаў жыццядзейнасці Сымона Чаплі на стале я спачатку і не звярнуў на яе ўвагу.

Гэта былі дзве брудныя таўшчэзныя пласціны шкла, счэпленыя між сабой і склееныя па тарцы. Паміж слізгала рухомая лінза вады. На кожны мой крок стол уздрыгваў, і вадкасць калыхалася ў такт.

— Тут, галоўнае, пусты акварыум быў. На дзвесце літраў, — тлумачыў ананасагаловы. — Каб афіцэры скалярыяў вырошчвалі ў вольны ад падрыхтоўкі да Трэцяй сусветнай час. І, калі Пастух мне сваю задуму растлумачыў, я гадаў: як ён такую складаную штуку вымайстрыць? А ён шкло з акварыума дастаў — яно там на пластылін мацавалася, клаву прычапіў, дрот падвёў — і ўсё! Штукар сапраўдны, кажу ж!

Да стала вёў тоўсты чорны шнур. Пад шкляным “маніторам” ляжала зжаўцелая музейная клавіятура — з тых, дзе кожная клавіша была асобным домікам, з паглыбленнем пад палец наверсе. Мне заўсёды было цікава, ці моцна спружынілі яны, ці лёгка паддаваліся націсканню? Ці трэба было біць па іх, як па літарках друкарскай машынкі.

— Галоўнае, я не ведаю, кшталту, чаму Пастух менавіта мяне абраў. Я вандроўным быў. Ішоў ад Зялёнага Лугу пасля таго, як там жонкі за мужыкоў узяліся. У іх да мяне неяк адразу шмат пытанняў узнікла. Не ўсе разумеюць творчасць. Яна, бывае, павінна і крыўдзіць. Кшталту. Пра балючае трэба казаць. Давялося бегчы. Бадзяўся па пустках. Падрабоўваў паціху — а хто не рабаваў? Я думаю, што Пастух, кшталту, пазнаў ува мне вялікага творцу. Не шахцёру ж такое давяраць!

Мы сталі шчыльна да стала. Ён тэцнуў па зжаўцелай клавішы Esc. Тая паддалася лёгка, са смачным пластыкавым гукам. Я пазайздросціў пісьменнікам старых часоў, якім пашчасціла ствараць вось за такімі прыладамі, больш падобнымі да фартэпіяна. Тым часам па вадзіцы ў шкле пайшла рабізна, якая склалася ў асобныя літары — скругленыя куточкі, раманскі стыль:

HELLO MASTER HERON

Літары не праступалі на вадзе, яны былі зробленыя з вады — зеленаватая тоўшча вакол іх адступала, агаляючы тэкст. Вока міжволі адзначыла напластаванні смарагдавага акварыумнага грыбка, які Сямён Чапля не парупіўся змыць з “манітора”.

— Вось, кшталту. Знаёмцеся. Гэта і ёсць Аракул. — Гэта? — выдыхнуў я. — Не, ну Аракул гэта, кшталту, я. Я — Аракул. А гэта — мой голас. Я ім гавару з цемрай. І дзікімі.

Ён прыняў велічную паставу, зрабіўшыся падобным да зухаватай чаплі на бандыцкім троне. Я нават паправіў стрэльбу, бо заўважыў, што чужая зброя дапамагае яму змагацца з уяўленнямі пра ўласную веліч. І сапраўды, ён амаль адразу перайшоў у рэжым гіда, які вядзе экскурсію па Рэйхстагу:

— Наверсе, побач з панарамным светлавым перадатчыкам — кругавы сканер. Яго таксама Пастух усталяваў. Я не ведаю, як. Пры мне Пастух наверх не лазіў, ды і не залезці туды чалавеку. Там секцыя лесвіцы на двухстах метрах уніз абрынулася — хіба толькі проста па метале караскацца. Сканер аўтаматычна счытвае паказчыкі сямнаццаці светлавых вежаў з населеных пунктаў, якія праглядаюцца адсюль. Тыя збіраюць па ланцугах навіны з іншага свету. Усё сабранае сістэма рэтранслюе без майго ўдзелу, фільтруючы паведамленні, якія ідуць па другім коле. Часцяком мне скідаюцца прыватныя паведамленні. Гэта — самае смешнае. Чукчы пішуць: кшталту, як нам жыць? Скажы, о вялікі! О усёведны! Я тут не надта стрымліваюся. Ну, пішу: ціскайце коз, сукі! Ці там: піце сікуны! Ці: кахайцеся з раллёю! І яны рапартуюць: пакланяемся, Аракуле! П’ем! Кахаемся! Ці будзе дабрабыт? І я адказваю: будзе, шалберчыкі! Чакайце, кшталту! І яны чакаюць! Дзікія! — Чаму “дзікія”? — не стрымаў раздражнення я. — Дык а хто яшчэ ў такія бздуры паверыць?

Я хацеў адказаць, што паглядзеў бы на яго самога пасля таго, як ён пажыў бы ў заселенай драпежнікамі і бандзюкамі цемры. Сярод вёсак, дзе людзі забіваюць сябе, бо ім няма што есці. Сярод туманаў, дзе палююць здзічэлыя сабакі памерам з дызельны генератар. Калі адзіная крыніца ведаў пра свет — караваншчыкі, якія валакуць вугаль ці слодыч пад нежывымі нябёсамі.

— Яны ж там рэальна крануліся ўсе! — працягваў Аракул. — Вы навіны чытаеце? — ягоныя выпуклыя зубы не запаўзалі пад вусны. Яны тарашчыліся, як вочы ў павука. Мне хацелася ляснуць па іх прыкладам. Каб кукурузіны лопнулі і выкрышыліся. Але я слухаў, дыхаючы праз нос. Ён працягваў трашчаць: — Вось, глядзіце, давайце пачытаем. Тэкс. Контрал Эм!

Вадзічка за шклом прыняла форму рухомых радкоў. Літаркі цягнуліся па вызваленай ад вільгаці пляцовачцы, уздымаліся з вады і хаваліся ў ваду.

“На запыт братоў насельнікаў Братэрства Аўтаз тэрыторыя з мэтай навядзення парадку ўзятая пад кантроль Народнай Дыктатурай Кальварыя. Рада Аўтарытэтаў распушчаная, кіраўніцтва здзяйсняе Упаўнаважаны Намеснік Народнай Дыктатуры Кальварыя”.

— Вось і даджэнтрыфікаваліся! — пракаментаваў Аракул. — “Хто быў братком — хай стане братам”, — перадражніў ён аўтазаўскіх пацыфістаў. Толькі фізічная сіла! Толькі кроў! Дзікім трэба моцную руку на шыю! У каго болей зброі, той і будзе ўладарыць над імі! Забівай, заціскай, запалохвай — не прайграеш!

Як і ў выпадку з затапленнем, мне падалося, што Чапля не асуджае, а хутчэй ухваляе жорсткасць. Цікава, ці быў ён такі да таго, як лёс прывёў яго за пульт кіравання рэальнасцю.

— Здаецца, задача чалавека – пашыраць межы дабра. А не рабіць свет дурнейшым, — змрочна выціснуў я. — Вы б маглі перадаць, што Аракул асуджае лютаванне Кальварыі. І людзі прынамсі пачалі б біцца з дыктатурай.

Ён гучна заржаў ды пляснуў у ладкі. Рэха ад гука панеслася па бетонных калідорах. Потым бліснуў на мяне вясёлым вокам. Зразумеў, што я не жартую. Зрабіўся сур’ёзным. Пакасіўся на вінтоўку і ветліва спытаў:

— Я вось забыўся ўдакладніць. Вы чаго б хацелі ад мяне? Якое ў вас жаданне? Бо ў тых, іншых, былі жаданні. Я звычайна пытаюся пасля таго, як усё пакажу і ўжо гатовы весці наверх.

Маё жаданне цяпер палягала ў тым, каб нямоцна яго пабіць. Так, каб на дупе засталіся сінякі, але без крыві, без крыві. Але Ананас быў бяззбройны і ў бойку не лез. Таму я, дыхаючы праз нос, абышоў працоўны стол і наблізіўся да лежака. Спытаў, без асаблівай цікаўнасці:

— І пра што яны прасілі? Мае папярэднікі? Якіх дасылаў Пастух? — Другі папрасіў даць яму клавіятуру. Хацеў напісаць што-небудзь ад сябе. Перадаў нейкую дурасць. Пра экспедыцыю брытанскіх вучоных, якія выйшлі да краю зямнога драніка. Я так зразумеў, ён сам раней журналістам быў, а потым яго тэкставым робатам замянілі. Хацеў запусціць сваю апошнюю сенсацыю. Нешта даказваў сабе. — А першы? — я прысеў за столік, шчоўкнуў выключальнікам лямпы. Тая набіралася святлом вельмі павольна, падсвечваючы цёмна-зялёную вокладку кнігі. — А першы папрасіў уславіць ягонае імя. Яго звалі “Двуххвосты Барсук”. Я напісаў, што ён здолеў казлакапытага забіць. Ён вельмі шчаслівы выходзіў. Казлакапытага! Забіць! Іх жа ўсе дзікія баяцца! Праз нейкі час з Метэарытных Кар’ераў святлом перадалі, што Барсука знайшлі з ускрытым горлам. Але я прыбраў гэта з ратацыі, далей за маю вежу не пайшло. Каб памяць трывала. Дык а што вам было б трэба? — Я прыйшоў сюды, бо хацеў паведаміць, што дарога на горад святла ад Запраўкі да Элеватараў перастала быць бяспечнай, — стомлена сказаў я. — Свінагаловыя забілі там трох знаёмых мне людзей. — Свінагаловыя? — яму і гэта, здаецца, падалося смешным.

Вокладка ў прыцемках падалася мне знаёмай. Фармат А6. Цісненне па франтоне. Невялічкая постаць. Муза, калона. Не верачы, я адкрыў кніжачку і ледзь не выгукнуў уголас: што ў яго робіць мой Герадот? Але Герадот быў не мой. Тое ж выданне. Помнікі гістарычнай думкі Акадэміі навук СССР. Але — квадратная пячатка гарнізоннай бібліятэкі паўночна-заходняй акругі войскаў ПВА. І інвентарны нумар. Ды прыклееная кішэнька для карткі чытача. Апошні карыстальнік — падпалкоўнік Кукуй М. П., люты-красавік 1982.

— Герадот? — я зноўку сцягнуў стрэльбу з пляча. — Герадот?! — А што такое? — спытаў ён з інтанацыяй, з якой людзі звычайна паўтараюць жарт пасля таго, як з яго ніхто не пасмяяўся.

Старанна абмінуўшы вектар стрэлу, ён наблізіўся да століка, узяў томік у рукі. На вуснах лунала павукастая ўсмешачка.

— Герадот, — пацвердзіў Ананас. — Я карыстаўся ім, каб натхняцца. Вы ж уявіце сабе, якая гэта, кшталту, задача: прыдумаць цэлы свет наноў! Галоўнае, калі толькі пачаў перадачы — у мяне ж не было ніякага фідбэку. Дзве вежы найбліжэйшыя працавалі. Са свечкамі, якія сістэма бачыла праз раз. І пісалі, хто ў іх з галадухі акалеў. Хіба цікавы такі свет? Тады я пачаў дадаваць. Пра амазонак. Пра казлакапытых. Мне прыходзіць: ваўкі задралі бедака, які свіней праз лес пераганяў. Я пускаю ў ратацыю: неўры, сука, разарвалі ўзвод салдат! Вось гэта творчасць! Гэта размах! Герадот бы ўхваліў! Ці пішуць: мазурыкі разабралі груз зарадаў. Ахову парэзалі. Я замяняю: казлакапытыя! Казлакапытыя кадыкі людзям павыгразалі! Кроў ручаямі, ажно, сука, булькае! — Дык усё гэта прыдумка? Скіфы, андрафагі, будзіны? Але як тады…? — А то ж! А хіба незразумела чалавеку з галавой?

Я мацней сціснуў стрэльбу. Ананасагаловы разважае пра людзей з галавой.

— Яно-та, канечне, неяк дзіўна зрабілася. Зараз з месцаў пішуць адразу так: “казлакапытыя зарэзалі”. І далей: “Сляды капытоў у крыві”. І я вось думаю. Гэта ж дзікія проста перасцалі, праўда? Бо якія “капыты”? Адкуль? — у ягоных вочах мільгнуў цень страху.

У мяне тым часам наспела рашэнне. Я не разумеў, як мог пабачыць у цемры вастравухія свіныя галовы, калі ўсю гэтую лухту прыдумаў дурнаваты зух, пасаджаны магутным дзіваком у вайсковы бункер. Але з ўсім раскладам дакладна трэба было нешта рабіць. І гэтае “нешта” адназначна мусіла адрознівацца ад пушчанага ў ратацыю паведамлення пра героя-Кніжніка, якога не могуць задраць неўры да затаптаць казлакапытыя.

Я ўскінуў вінтоўку, нацэліўшы яе ў ананасную галаву. Павольна падняўся, з асалодай адзначаючы, што страх вымусіў Чаплю сагнуць ногі ў каленах. Паказаў яму руляй рухацца да працоўнага стала. Калі ён павярнуўся спінай, я з цяжкасцю стрымаў жаданне выпісаць яму нагой па азадку. Дыхаў носам. Эмоцыі кантраляваць прасцей, калі дыхаеш носам.

— Сядай за клавіятуру, — загадаў я. Узяў за плячо ды ўціснуў яго рукой у крэсла, калі ён паспрабаваў завіснуць над сталом стоячы. — Пішы. Пішы наступнае: “Добрай ночы, цёмны свет! Мяне завуць Сямён Чапля”. Напісаў? Яно перадалося? — Трэба на “ўвод” націснуць, — растлумачыў ён тонам экскурсавода. — Вось, я націскаю, бачыце, яно перапаўзае наверх шкла. Перадатчык на вежы пачынае светлавую пульсацыю. Словы зніклі ў вадзе верхняга поля — фраза адасланая. — Добра. Пішы далей: “Я чалавек, як і вы. Па непаразуменні я атрымаў доступ да гэтага перадатчыка”. Напісаў? — Так, перадаецца. Але ж святлу ніхто не паверыць пасля гэтага. Уся светлавая культура загіне. То будзе хаос! Навошта? — істота, якая пасяліла ў гарады-дзяржавы страх перад няіснымі монстрамі, кінула на мяне пытальны позірк з-за пляча. О, як жа я хацеў адкінуць стрэльбу ды настукаць “Хард дэйз найт” на ягоным бубне! Хаця б за эпізод на запраўцы. Але замест гэтага раўнуў на яго басам: — Пішы моўчкі! Далей: “Неўраў не існуе, будзінаў не існуе, андрафагаў не існуе. Казлакапытых прыдумаў я, Сямён Чапля”. Адправіў? Далей: “Верце толькі таму, што бачыце сваімі вачыма”. Цісні ўвод. Апошняе. Выдай капслокам: “НІЧОГА НЕ БОЙЦЕСЯ”.

Ён націснуў на ўвод ды абярнуўся. Мы з ім былі занадта розныя. Я не прымаў яго ўяўленняў пра “смешнае” ды “карыснае”, але і ён касіўся на мяне, як на звар’яцелага, не ў змозе зразумець, навошта я спыніў такую весялуху. Па ягоных запаволеных вачах я бачыў, што істота прыдумляе, як дэзавуяваць тое, што запусціў пад маю дыктоўку. Што будзе ў газетах, калі я дасягну Горада Святла? Уяўляю: “Казлакапытыя захапілі Аракула і перадалі на яго паклёп! Але іх перамог Двуххвосты Барсук! І зараз Аракул зноўку вяшчуе праўду!”

— У бок! — загадаў я, узводзячы куркі. — Што? — ён узняў рукі над галавой, але застаўся на месцы.

І тады я з нечуванай асалодай згроб яго за шыварат і адкінуў ад стала. Крэсла перакулілася, Ананас апынуўся на падлозе і папоўз па дошках ад мяне, закрываючыся рукамі ад стрэльбы. Быццам карцеч, якая з такой дыстанцыі разнясе косткі ў шчэпы, магчыма спыніць пальцамі. Ён лямантаваў:

— Не трэба забіваць! Бяры кантроль над сістэмай! Я проста пайду! Цябе Пастух таму даслаў? Каб ты прыбраў Сямёна Чаплю?

Я ўзняў зброю да пляча, упёрся шчакой, прыцэліўся у шкло і плаўна націснуў на спускі. Шчоўк, шчоўк. Якая была б эфектная сцэна. Каб у рулях засталіся патроны. Каб я не дастаў іх, пералазячы праз агароджу. Сказаўшы нядобрае слова, я перавярнуў стрэльбу руляй да сябе і нямоцна ткнуў прыкладам у “манітор”. Ён пераўтварыўся ў выбух шкляных пырскаў, вада пралілася на клавіятуру, з якой паляцелі іскры. Святло ў пакоі мільганула, але сістэма вытрымала замыканне. Я паддзеў клавіятуру прыкладам, скінуўшы яе на падлогу. Пасля стаў на яе нагой — тая вытрымала, як вытрымала і ўдар чаравікам. Надзейныя прыборы выраблялі напачатку віртуальнай эры. Узяўшыся за стрэльбу дзвюма рукамі, быццам яна была вялікім пестам для таўчэння крафтавага масла ў ступе, я ўдарыў так, што шрот літарак стрэліў па ўсім пакоі. Яшчэ ўдар — і клавіятура пераламалася папалам.

Задаволена агледзеў учынены разгром. Пераламаў ружжо, намацаў у кішэні паліто патроны, уставіў у ствалы і рушыў у пакой з генератарам. Ананасагаловы, які ўвесь гэты час прасядзеў, закрываючы твар далонямі, ажыў і папоўз за мной па падлозе:

— Не трэба! Там страляць не трэба! Бяда будзе, кажу! — вішчаў ён.

Але я быў ужо каля металічнага зубра. Прыцэліўся ў крышку і націснуў на гашэткі. Шандарахнула так, быццам нехта ўзарваў мне галаву. Бетонны каменны мех узмацніў гучнасць грохату, на нейкі час я страціў слых — у вушах загуло, а ў нос шыбанула едкім парахавым дымам. Карцеч прайшла праз метал, выламала камень разам металічнай накрыўкай рухавіка, адрыкашэціла ад сцен ды бліскавіцай мільганула ў мяне ля рэбраў. Ананас стаяў побач і крычаў мне ў твар, але яго было не чутно.

Пасля гэтага зрабілася цёмна і млосна, ногі падкасіліся, і я падумаў, што другая карцечына, відаць, уджаліла мяне, бо на столі і сценах бункера праступілі казачна прыгожыя зоры. І Сямён Чапля быў побач, ён нешта паўтараў мне ў твар, размахваючы сваімі худымі ручыдламі, у якіх як быццам было больш локцяў, чым у звычайнага, “не творчага”, чалавека. Але слых пачаў вяртацца, і я здолеў падняцца і зразумеў, што не паранены, а Чапля крычаў вось што:

— Генератар падсілковае ўваход! Нельга было страляць! Камяні падтрымлівалі замок! Мы маглі ж так назаўсёды застацца пад зямлёй! У бункеры!

Я патрос галавой — вушы балелі. З руляў курыўся дымок.

— Трэба ж розум мець! Хочаш пакараць — карай з галавой! — енчыў былы Аракул. — Супакойся! Падумай, а пасля рабі! Сталін казаў: помста — страва, якую трэба есці халоднай!

Перажыўшы так шмат, ён быў цяпер настолькі ўзрушаны, што нават перастаў мяне баяцца. Давялося зноўку пераламаць стрэльбу і, каб доўга не мучыцца з заплечнікам, зарадзіць той патрон, які я выцягнуў са стрэльбы дзеда-самагубцы. Чапля змоўк, пазіраючы на мяне з асуджэннем.

— І што мне зараз рабіць? Куды ісці? — ён пытаўся так, бы я — бессардэчны ўладальнік радыёстанцыі, які толькі што звольніў самага рэйтынгавага дыджэя. — Ідзі прэч, — загадаў я каротка. — Я думаю, сюды ўжо ідуць удзячныя аматары тваёй творчасці. — Я ж ні халеры не ведаю ў гэтым свеце! — крыўдліва даводзіў ён. — Чым займацца мне? — Валі ты, дружа, у Элеватары — памятаеш, як іх знайсці? Там праца ёсць — шуфлем махаць, за ежу.

Ён відавочна думаў працягваць спрачацца, таму я ўзняў стрэльбу і дыдактычна навёў яе на дыскваліфікаванага прарока. Ён забурчэў, як пусты страўнік, і, здаецца, акурат мармытаў нешта наконт вайсковых прыпасаў, што можна было б выцягнуць з бункера, бо навокал жа — згаладнелыя вёскі, дзе людзі нават кару з дрэваў паелі, але пачаў адыходзіць спінай, прэч ад мяне.

— Дык гэта. Я, кшталту, не зразумеў, — выгукнуў ён, пакінуўшы дыстанцыю прыцэльнага стрэла. — Што там з казлакапытымі? Іх жа няма, правільна? Іх жа я сам і прыдумаў? З Герадота спісаўшы! — Яшчэ як ёсць! — не збрахаў я. — Бачыў на ўласныя вочы! І сляды, і постаці. Такія чалавека кордам напалову рассякуць! То шчаслівай дарогі!

Дурань знік у цемры. А я застаўся адзін ля згаслага смарагдавага вока, якое стваралася з намерам упарадкоўваць свет, але замест гэтага — падпарадкоўвала яго.

Падумалася, што згаданы Сталін, магчыма, і меў рацыю, што помста, як і любое злачынства, сапраўды патрабуе халоднай галавы. Але ж толькі нягоднік помсціць з разлікам. Толькі падлюка старанна выношвае планы ў адказ на перажытую несправядлівасць. Толькі злыдзень будзе чакаць, пакуль рукі перастануць дрыжэць ад шалу. А добры — кінецца з кулакамі адразу, не пралічыўшы, выдаўшы сябе і свае намеры. Добры рэагуе на зло няўмела, непрафесійна, неахайна. Таму ён і добры. Дай такому чалавеку састыць, узважыць дзеянні, і ён даруе крыўдзіцелю.