Sinjoro Tadeo

Graf’ ĉevalon haltigis ĉiam, dum reveno

Kaj rigardis, turnante kapon al ĝardeno;

Al li refoje ŝajnis, ke el fenestreto,

Ekbrilis pure blanka, mistera robeto

Kaj, ke io malpeza defalis el alte

Kaj momente trakuris tutĝardenon salte;

Inter verdaj kukumoj ree lumis io:

El nubeto eliĝas tiel sunradio

Kaj inter glebo, trafas silikan buleton

Aŭ sur verda herbejo akvan vitraĵeton. ¬10

Graf desaltis, hejmsendis servistaron sian

Kaj mem sekrete iris ĝardenon magian:

Li alkuris barilon, apertaĵon trovis,

Kiel lup’ en ŝafejon, mallaŭte sin ŝovis.

Malfeliĉe li puŝis sekan grosarbeton:

Ĝardenistino kvazaŭ ektimis brueton;

Ŝi rigardis ĉirkaŭe, sed nenion vidis,

Tamen, al dua flanko de l’ ĝarden’ rapidis:

Grafo, flanke tra granda ĉeval’-rumeksaro,

Tra lap-folioj, herboj, sur finaĵoj-kvaro, ¬20

Rampis mallaŭte, kiel rano eksaltante.

Li vidis mirindaĵon, kapon elmetante:

Kelk-ĉerizujoj kreskis tie en ĝardeno;

Inter ili intence kunmiksita greno:

Tritik’, horde’ liphara, fabo kaj maizo,

Eĉ arbustoj kaj floroj, milio kaj pizo,

Al sia kortbirdaro, tian kort-estrino

Elpensis ĝardeneton: fama domestrino

Kokoŝnicka, kun patra Jendikoviĉ-nomo[1].

Ŝia invent’ epokon prezentas en domo- ¬30

Mastrumado; hodiaŭ jam ĉie konata,

Tiam ankoraŭ, kiel novaĵo, donata

Al nemultaj personoj kaj kiel sekreto,

Ĝis kalendar’ ĝin presis sub titol’: «Rimedo

Je akcipitroj, milvoj, aŭ nova procedo

Eduki kortbirdaron» — jen la ĝardeneto.

Do apenaŭ la koko, kiu gardon faras,

Supren levinte bekon, senmove ekstaras

Kaj al flanko deklinas kapon la krestulo,

Ke pli facile celu ĉielon okulo, ¬40

Ekvidas akcipitron inter nubetaro

Kaj krias: — tuj ĝardenon kuras kokinaro;

Eĉ anseroj kaj pavoj kaj alarm’-terure

Kolomboj el tegmento rifuĝas forkure.

Sur ĉiel’ ne vidiĝis, en momento nuna,

Malamiko. Nur, kontraŭ fajrobrulo suna,

Birdoj per grena bosko sin ŝirmas agrable,

Kuŝas sur herbokovro, aŭ baniĝas sable.

Inter la birdaj, homaj sin levis kapetoj,

Senkovraj, kun mallongaj haroj, kiel lino; ¬50

Koloj nudaj ĝis ŝultroj; inter infanetoj,

Pli alta kape, haroj pli longaj — knabino.

Post idoj sidis pavo; ringoj de plumaĵo

Disvastiĝis en arkon koloran, ĉielan,

Sur kiu blondkapetoj, kiel sur pentraĵo,

Brilis, ĵetite sur la fonon blumalhelan,

Konturite de pavaj okuloj, en greno,

Kiel steloj kroneto en aer’-sereno,

Meze de la maizaj bastonetoj oraj,

Angla herbo, en strioj arĝentokoloraj, ¬60

Merkurial’ korala, alteoj verdantaj,

Kies formoj, koloroj, kune miksiĝantaj,

Kunplektis kvazaŭ kradon, el or’ kaj arĝento,

Kiel kurten’ malpeza, moveblan de vento.

Super densaĵ’, kolora, spik- trunketoj-plena,

Papili’-helnebulo pendis baldakena:

Ĉi «avin’-papilioj» kun kvar flugiletoj,

Malpezaj, diafanaj, kiel vitraĵetoj

Pendante en aero, pen-videblaj estas,

Kaj, kvankam zumas, ŝajne tutsenmovaj restas. ¬70

Knabino svingis tufon per mano levita,

Similan al pavpluma fasko kunplektita;

Ŝi forpelis, laŭŝajne, el kap’ de infano

Papilian orpluvon. En la dua mano

De ŝi, lumetas io kornforma, orbrila,

Al vazo por infanoj-nutrado simila:

Ĉar ĝin vice al buŝoj almetis knabino,

Kvazaŭ oran abundokornon de feino.

Sed ŝi turnadis kapon, kvankam okupata,

Al grosarbusto, pro la bruet’ memorata, ¬80

Sen sci’, ke atakanto, tra l’ bedar’ silente,

El kontraŭflank’ proksime alrampis serpente:

Ĝis, el lapoj saltinte, li staris proksime,

For kvar bedoj kaj klinesalutis estime.

Ŝi jam deturnis kapon, levis brakojn alte,

Kiel garol’ ektime, por forflugi salte;

Jam foliojn alblovis piedetoj-spiro

Kiam infanoj time, pro fremdul’-eniro

Kaj pro knabin’-forkuro ekkriis momente.

Ŝi, aŭdante, eksentis, ke tre malprudente ¬90

Estus lasi idetojn en terur’ kaj sole

Kaj haltante, revenis, kvankam kontraŭvole,

Kiel laŭ sorĉalvoko spirit’, malvolonte;

Ŝi alkuris kun ido plej kria ludonte,

Sidiĝis kaj sur sinon prenis la infanon,

Sur duan karesvorte ŝi metis la manon:

Ili trankviliĝinte, premis per manetoj

kaj kapetoj genuojn siajn, laŭ birdetoj

Sub flugil’ de patrino. Ŝi diris: «Ĉu bone,

Ĉu bele tiel krii? Timos senbezone ¬100

Vin la sinjor’. Ne venis kun sak’ almozulo,

Sed gast’ sinjoro bona, vidu, jen belulo!»

Ŝi ekrigardis. Grafo, per ridet’ afabla,

Ŝajne dankis por tiom da laŭdo agrabla;

Ŝi mallevis okulojn, tion rimarkinte

Kaj kiel rozburĝono, tute roziginte.

Vere, li estis bela, mezkreska, ovalan

Havis vizaĝon freŝan, kvankam iom palan,

Okuloj — bluaj, mildaj; helblonda hararo:

Sur ĝi folioj, viloj, kiujn, el herbaro, ¬110

Graf’ deŝiris, tra bedoj rampante vizite,

Kaj kiuj verdis, kiel krono malplektite.

«Ho vi! li diris, kia vin honoras nomo,

Ĉu diaĵo, aŭ nimfo, spirit’, aŭ fantomo!

Diru, ĉu propavole vi sur teron venis,

Aŭ vin, sur valo, fremda potenco katenis?

Ho! mi divenas: certe rifuzit’-amanto,

Potenca grand-sinjoro, ĵaluza zorganto,

En ĉi parko vin gardas, kiel ensorĉitan!

Vi indas kavaliroj-batalon armitan, ¬120

Kaj iĝi de romanoj heroino; bela!

Malkovru la misterojn de sorto kruela:

Jen savonto! Al gesto via de ĉi horo

Obeas mia brako, kiel mia koro».

Li etendis la brakon.

Ŝi roziĝis honte,

Sed, kun gaja vizaĝo, aŭskultis volonte;

Kiel infanon logas bildar’ helkolora,

Kaj ludmarkoj amuzas ĝin per brilo ora,

Ĝis ekkon’ de valoro: same ŝi, aŭskulte,

Kaptis belvortojn, kiujn komprenis malmulte, ¬130

Kaj fine ŝi demandis: «Vi venas el kie,

Sinjor’? Kaj kion serĉas sur bedoj ĉi tie?»

Graf’ malfermis okulojn konfuze, mirante,

Silentis; alparolotonojn mallevante,

Li diris: «Fraŭlineto, pardonu! Laŭvide

Mi ĝenis ludojn; kuris mi tiel rapide

Matenmanĝi; malfrui tro mi ne dezirus;

Vi scias, ke, sur vojo, mi ĉirkaŭe irus;

Tra l’ ĝardeno pli rekte al domo biena…»

Knabino diris: «tie estas voj’ ebena; ¬140

Jen vojet’; ne difektu moŝto la bedetojn…»

«Ĉu dekstre aŭ maldekstre?» la moŝto sinjora

Demandis. Ŝi, levinte bluajn okuletojn,

Rigardis lin, laŭŝajne, kun sciem’ esplora;

Ĉar domo, for mil paŝojn tutvideble staris

Kaj Graf’ demandis vojon? Sed li tion faris,

Por ion diri, serĉe je motivo ia —

«Fraŭlin’, vi tie loĝas, proksime al via

Ĝardeno, aŭ vilaĝe? Mi, en domo, laste,

Vin ne vidis … Vi eble ĵus alvenis gaste?» ¬150

Knabino skuis kapon — «Pardon’, fraŭlineto,

Vi loĝas tie ĉambron, kun ĉi fenestreto?»

Li pensis: ne estante roman’-heroino,

Ŝi tamen estas juna, belega knabino.

Ofte granda animo, granda pens’, kaŝite,

En solec’ kiel rozo en arbar’, subite

Ekfloras; ĝin elportu en mondon, sunbrilon,

Kaj rigardantoj miros da koloroj milon!

Ĝardenistino dume stariĝis silente;

Idon, sur brak’ pendantan, ŝi levis atente; ¬160

Duan ŝi mane prenis kaj kelkajn postiris,

Kiel anseridaron, pele tra l’ ĝardeno.

Turniĝinte: «Ĉu povas sinjoro, ŝi diris,

Mian birdaron ree peli al la greno?»

— «Mi birdojn pelu?» kriis grafo mirigite…

Ŝi dume malaperis per arboj kovrite.

Momenton, el spaliro tra verdaĵo maja,

Tralumis io, kvazaŭ okulparo gaja.

La Grafo staris sole, antaŭ la spaliro.

Lia animo, kiel ter’ post sunsubiro ¬170

Malvarmiĝis prenante kolorojn malhelajn;

Li ekrevis, sed sonĝojn li havis nebelajn.

Vekite, li ne sciis, kiun li koleris.

Domaĝe, li malmulte trovis, tro esperis!

Kiam tra bedoj rampis li al paŝistino,

Brulis en lia kapo, saltis kor’ en sino.

Mil ĉarmojn por mistera nimfo li elektis,

Ŝin vestis en miraĵojn, tiom li konjektis!

Ĉion trovis alie. Jes, vizaĝo ŝia —

Bela, tali’ — gracia, sed senproporcia! ¬180

Kaj vizaĝa moleco, ruĝiĝa viveco,

Pruvas pri simplanima, troa feliĉeco!

Penso ankoraŭ dormas, kor’ — nenionfara;

Ĉiu respondo — tiel vilaĝa, vulgara!

«Kial iluziiĝi? li kriis, misterojn

De l’ nimfo mi divenas: ŝi paŝtas anserojn!».

Kun malesper’ de nimfo, tuta ŝorcvidaĵo

Aliiĝis: rubandoj, la ĉarma kradaĵo

El or’, arĝent’, domaĝe! estis pajl’ en vero?

Grafo, manojn plektante, rigardis al tero, ¬190

Al herbekunligita agrosta garbeto,

Kiun li opiniis plumofasko pava.

Li ne forgesis vazon: ora verŝileto,

Abundokorno — estis karot’ ruge flava!

Li vidis, kiel ido gin manĝis avide,

Do pasis for miraĵo!, ĉarmo! sorĉ’! rapide.

Tiel knabo ĉe vido de flor’ cikoria,

Logite de silkaĵo mola, blua ĝia,

Kareseme aliras, blovas: tuj forfluge

Tuta flor’ en aero disfalas lanuge; ¬200

Kaj en mano ekvidas esplorant’ scivola:

Nuda trunk’ de grizverda herb’ restis sola.

Graf’ surpremis ĉapelon, same revenante,

Kiel li venis, sed la vojon rektigante,

Li sur legomoj, floroj, grosarbustoj iris.

Transsaltinte barilon, fine li ekspiris!

Al knabin’ li parolis pri manĝo matena:

Eble ĉiuj jam scias pri lia ĝardena

Renkonto, antaŭ domo? eble serĉi iros?

Rimarkinte forkuron, kion ili diros? ¬210

Do revene, klinante sin apud barilo,

Ĉirkaŭ limetoj, herboj, post turniĝoj-milo,

Li troviĝis kontente sur vojo ebena,

Kiu rekte kondukis al domo biena.

Rigardi la ĝardenon li zorge evitis,

Kiel ŝtelist’ grenejon; ke ne pensu iu,

Ke li volas viziti ĝin, aŭ jam vizitis;

Sed singardeman Grafon observis neniu.

Li vidis flanke, dekstre estis situita

Betularo maldensa, herbkovre-sternita. ¬220

Sur la herba tapiŝo, tra blanka trunkaro,

Sub tendo de pendiĝa, majverda branĉaro,

Svarmis multo da formoj, strange moviĝantaj,

Kvazaŭ dancus, ĉe luno, fantomoj vagantaj;

En nigra kaj malvasta stranga vest’, kelk-iaj,

En longa, dislasita, neĝblanka, aliaj.

Tiu kap’ sub ĉapelo vasta barelringe,

Alia nuda; tiuj kvazaŭ nubon pasas

Kaj post kapo, laŭ vento vualojn dislasas,

Tiratajn, kiel vostoj de kometoj, svinge. ¬230

Ĉiu alia-poze: tiuj terfiksitaj

Turnas nur per okuloj siaj mallevitaj;

Tiu rigardas rekte, dormeme paŝante,

Kiel sur ŝnur’, neniel al flanko turniĝas:

Kaj ĉiuj al diversaj flankoj alkliniĝas,

Ĝis al ter’, kapoklinojn kvazaŭ dediĉante.

Se ili renkontiĝas, ili preteriras,

Nek parolas, nek ian saluton eldiras,

En sin profundiĝinte. Grafo, por komparo,

Vidis en ili bildon: elize’-ombraro, ¬240

De doloroj kaj zorgoj jam libera plene,

Vagas trankvile, mute, tamen malserene.

Kiu divenus, ke la malmulte sin movaj,

Silentaj homoj estas konatoj malnovaj?

Ili iris post brua manĝado matena

Al fungokolektado, laŭ rito solena.

Kiel homoj prudentaj ili moderigas

Siajn parolojn, movojn, ilin konformigas,

En ĉiu cirkonstanco, al loko kaj horo.

Do, antaŭ ol ekiri post mastro sinjoro, ¬250

Ili prenis la pozojn kaj vestojn aliajn;

Servantajn al promeno, blankajn linmantelojn,

Kiuj ŝirmas desupre kontuŝojn iliajn;

Kaj sur la kapojn ili metis pajlĉapelojn,

Do similas animojn, la purgatoriajn.

Junular’ same vestita, ekster Telimeno

Kaj kelkaj sin vestantaj france.

Nova sceno

Por Graf’: li ĝin ne konis, la moron ne vidis,

Do li tre mirigite en boskon rapidis.

Fungoj estis abunde. De fraŭlar’ ŝatataj: ¬260

Ruĝovangaj vulpinoj[2] en kanto glorataj

Simboloj de virgeco, sen verma difekto;

Strange, neniam sidas sur li insekto.

Fraŭlinoj arbaranon ĉasas la gracian,

Kiun fungoj, en kanto, nomas ĉefon sian[3].

Ĉiuj serĉas ruĝulon; kreske ĝi modestas,

Malpli fama en kantoj, plej bongusta estas,

Ĉu aŭtune aŭ vintre, freŝa aŭ salita.

Vojski ĉasas je muŝomorto amanita.

Aliaj fungoj estas malŝatataj juste, ¬270

Kiel sanmalutilaj, aŭ malbonaj guste.

Sed ec ili utilas, ĉar nutrante bestojn,

Ornamas boskon, donas al insektoj nestojn.

Sur verda herbotuko, kvazaŭ da malgrandaj

Tablovazetoj vico, staras rondorandaj

Rusuletoj arĝentaj, flavaj kaj ruĝhelaj,

Kvazaŭ kun vin’ diversa, pokaletoj belaj;

Kaprido renversita funde belpoteto;

Funuleto gracia ĉampan’-kaliketo;

Plue blankuloj rondaj, blankaj, larĝaj, plataj. ¬280

Kiel laktplenaj tasoj en Saksuj’ farataj;

Globoforma, per nigra polvo plenigita

Polvul’ kiel piprujo; — de aliaj, nomoj

Konataj nur al lupoj, leporoj; de homoj,

Ilia granda nombro estas ne baptita.

Al lupaj kaj leporaj neniu rapidas;

Se iu kliniĝinte eraron ekvidas,

Kolere piedbatas: li fungon rompante,

Faras nesaĝe, belan herbkovron difektas.

Telimeno nek lupajn, nek homajn kolektas, ¬290

Distrite kaj enue ĉirkaŭrigardante,

Kun kapo altlevita. Do Rejent’, kolere,

Diris: ŝi fungojn serĉas sur arboj prefere;

Asesor’ pli malice ŝin igis kompari

Al in’ serĉanta lokon, kie neston fari.

Solecon kaj silenton serĉante laŭvide,

Ŝi, for de societo, iris malrapide

Tra l’ bosko sur monteton deklive levitan

Kaj per arboj pli densaj ĉirkaŭe ombritan.

En mezo grizis ŝtono; torent’ el sub roko ¬300

Bruis, ŝprucis kaj serĉe je ombrara loko,

En densaj, altaj herboj sin kaŝis subite,

Kiuj ĉirkaŭflugpendis, akvotrinkigite.

Tie la petolulo, en herba vindaĵo,

Sen movo kaj sen bruo, sur folisternaĵo,

Kaŝite, pen-aŭdeble flustris; laŭ similo,

Kiel ido kriema, kiun al lulilo

Metis patrino, ligis super ĝi kurtenon,

Kaj papavofoliojn ŝutis sub kusenon.

Loko kvieta; ofte ĉi tie kaŝita ¬310

Telimeno ĝin nomas Sanktejo medita.

Ŝi deĵetis, sur herbokovron ĉe torento,

De ŝultroj ruĝan ŝalon, flirteman laŭ vento;

Kaj kiel naĝantino, ankaŭ ol kuraĝas

Sin mergi en malvarman banon kaj eknaĝas,

Ŝi ekgenuis, klinis sin flanke al ŝalo;

Fine, kvazaŭ kaptite de torent’-koralo,

Ŝi falante, laŭlonge etendis korp-tuton,

Tempiojn man-apogis, sur herbo kubuton,

Kun malsupren klinita kapo; ĉe kuseno, ¬320

Brilis, de franca libro, papero-veleno,

Kaj, super alabastraj, libro-paĝaj randoj,

Plektiĝis nigraj bukloj kaj rozaj rubandoj.

En smaragda herbar’, sur karneola[4] ŝalo,

En longa robo, kvazaŭ tego de koralo,

De kiu refleksiĝis har’ el unu fino,

El dua — nigraj ŝuoj, dum ĉe flankoj brilis

Neĝblankaj ŝtrumpoj, tuko, manoj, blankvizaĝo.

Ŝi, malproksime, raŭpon makulan similis,

Rampintan sur acerofolion.

Domaĝo! ¬330

Ĉiuj de tiu bildo ĉarmoj en kombino,

Vanatendis konulojn; rigardis neniu,

Per fungokolektado sin okupis ĉiu.

Tamen Tade’ atentis flanke per okulo;

Ne kuraĝante rekte, flankiris junulo;

Kiel pafist’, en sia budo, sur durado,

Branĉ-kovrite, veturas al otis’-ĉasado[5]

Aŭ ĥaradrioj-ĉase[6] sur selo pafilon

Kaŝas, aŭ sub ĉevala kolo; la erpilon

Ŝajne sur kamplimeto irante, li trenas ¬340

Kaj ĉiam pli proksime al birdaro venas.

Tiel Tade’ ŝteliris.

Juĝist’ konfuzante

Embuskon, tranĉis lian vojon, rapidante

Al fonto. Venteflirtis la blanka mantelo

Kaj granda tuk’, ligita ĉe zono; ĉapelo

El pajlo, subligite, moviĝis sur kapo,

Ŝanceliĝante, kiel folio de lapo;

Jen ĝi falis sur ŝultrojn, jen okulojn kaŝas;

En mano — grendbastono: Juĝist’ tiel paŝas.

Li kliniĝis, kaj, manojn en fonto lavinte, ¬350

Ĉe Telimen’ eksidis sur ŝton’, apoginte

Sin per manoj sur globo, el ost’ elefanta,

De baston’; kaj aŭdiĝis alparol’ sekvanta:

«Aŭdu, moŝtin’, de tempo, kiam Tadeeton

Ni gastigas, mi havas grandan malkvieton.

Mi — senida, maljuna; ĉi bubet’ petola

Estas mia en mondo konsolaĵo sola

Kaj mia heredonto. Laŭ favor’ ĉiela

Li havos belan pecon da pano nobela:

Pripensi lian sorton, venas jam momento, ¬360

Sed konsideru kaŭzon de mia turmento!

Vi scias, de Tadeo patro, frato mia,

Jacek, strangul’ silentas pri intenco sia,

Ne volas hejmreveni kaj sin kaŝas ie;

Pri sia vivo, filon lasante senscie,

Ĉiam lin administras, pensis en komenco

Pri legion’, afliktis min per la intenco,

Poste konsentis: restu li hejme trankvile

Kaj edziĝu. Edzinon li trovus facile.

Partion mi elektis. Kiu civitano, ¬370

Laŭ nomo, parenceco, al la Ĉambelano

Egaliĝas? Jen lia pli aĝa filino,

Anno, bela, dothava, estas jam fraŭlino.

Mi volis svati…» Tiam Telimen’ paliĝis,

Fermis libron, leviĝis iom kaj sidiĝis.

«Kiel mi panjon amas, ŝi diris, ĉu frato,

Via koro sen Dio estas, sen kompato?

Vi pensas de Tadeo iĝi bonfaranto,

Se vi la knabon faros poligon’-semanto![7]

Vi baros al li mondon! Li iam malbenos, ¬380

Se vi tian talenton en arbaroj tenos!

Mi ekkonis: la ido havas kapablecon

Kaj indas, en grand-mondo, pluan polurecon.

Frato, vi bone knabon en ĉefurbon sendus,

Varŝavon? Aŭ mi, frato, kion rekomendus?…

Petr-urbeton? Verŝajne, pro afer’ aŭtune

Tie mi estos; tial ni pripensos kune

Kion fari. Mi tie mult-personojn konas,

Havas influojn, tio karieron donas.

Kun mia help’ en gravajn domojn li eniros ¬390

Kaj kiam li, kun altaj dignuloj akiros

Konatecon, li havos oficon, ordenon;

Tiam li lasu servon, faru hejmrevenon,

Post akir’ de signifo kaj de mondo-kono.

Do kion frato pensas?» — «Vere, ne malbono,

Diris Juĝist’, se iom junulo veturas,

Rigardas mondon, inter homoj sin poluras;

Ne malmulte en mondo mi veturis june:

Al Pjotrkov’[8] Dubno, kiel palestrano kune

Kun tribunal’; aferojn proprajn akcelante, ¬400

Mi estis en Varŝavo, multe profitante!

Tiel mi ankaŭ volus, la nevon junaĝe

Elsendi inter homojn, jen simple vojaĝe,

Kiel metihelpiston, kiu migri iras

El hejm’ kaj mondokonon per tio akiras;

Ne pro rangoj, titoloj! Pardon’, Telimeno,

Kian signifon havas moskva rang’, ordeno?

Antaŭe, nun eĉ, kiu sinjoro pli grava

Aŭ en distrikt’ nobelo, iome bonhava

Zorgas pri similaĵoj? Tamen ĉiu homo ¬410

Lin estimas, respektas, pro deveno, nomo

Aŭ ofico, sed ia civitan’-elekta,

Kaj ne danka al ies favoro protekta».

Telimen’ interrompis: «Sekve bone, frato:

Tra la mondo vojaĝi, iru la zorgato».

Juĝist’ skrapante kapon diris: «Jes fratino.

Mi volus, sed mi havas novan malfacilon!

Ĉar Jacek ne ellasas el zorgado filon;

Kaj ĵus al mi, sur kolon, venis Bernanrdino

Vermo el transvistule, kiu konfidato ¬420

Estas, konanta ĉiujn intencojn de l’ frato;

Do ili, pro Tadeo, jam decidis ĉion

Kaj volas, ke edziĝe li prenu Zofion,

Edukatan de via moŝt’. Ambaŭ havaĵon

Ricevos mian, krome de Jacek dotaĵon,

En kapitaloj; ilin havas ja sinjoro

Jacek, kaj mi plejparton el lia favoro:

Do li rajtas disponi. — Pensu pri metodo

Ke ĉio kun malgranda fariĝu klopodo.

Ili interkoniĝu; vere junaj aĝe, ¬430

Precipe ŝi, sed tio estas nedomaĝe.

Estas tempo eiligi ŝin el fermiteco,

Ĉar Zosja jam elkreskas ja el infaneco».

Telimeno ekmiris kaj preskaŭ timiĝis,

Leviĝante, sur ŝalo ree genuiĝis.

Komence ŝi aŭskultis, poste ĉe orelo

Neante, skuis manon, kvazaŭ por forpelo

De malagrablaj vortoj, returne en buŝon

De parolanto, kiel trudiĝantan muŝon.

«Ha! novaĵo, sinjoro! ŝi diris kolere, ¬440

Ĉu bona por Tadeo, juĝu mem prefere!

Min Tade’ ne koncernas; mem pri li decidu,

Faru lin ekonomo, en drinkej’ li sidu,

Vendu brandon, Ĉasbestojn en arbar ’ insidu;

Kun li laŭvole agu. Sed Zonjon — mi flegas!

Ĉu Zosja vin koncernas? Ŝian manon regas

Nur mi mem! Se sinjoro Jacek donis monon

Por eduko de Zonjo, promesis aldonon

Al malgranda tutjara pensieto ŝia:

Li Zonjon ne aĉetis. Cetere konscia ¬450

Vi estas kaj memoras homoj ĝis momento,

Ke ne senkaŭza estas malavaro via…

Ŝuldas ion Soplicoj al Horeŝkoj-gento».

(Tiujn vortojn aŭskultis Juĝist’ kun ĉagreno,

Konfuzo kaj videbla ia abonemo;

Kvazaŭ li timus reston de parol’, klinante

La kapon, li per mano jesis ruĝiĝante.)

Telimen’ finis: «Estis mi la vartistino

Kaj nun sola, de Zonjo parenc’-zorgantino.

Krom mi, neniu pensos pri feliĉo ŝia». ¬460

— «Se ŝi feliĉon trovos en edziĝo tia?

Okullevante diris li; se Tadeeto

Plaĉos al ŝi?» — Ĉu plaĉos? Restu en kvieto!

Plaĉos, ne plaĉos: tute afero malgrava!

Vere, Zosja ne estos partio dothava;

Sed ankaŭ ne vilaĝa ia nobelino,

Sed ekscelenca moŝto, vojevodidino!

Edzon trovos nepino Horeŝko-devena!

Ŝia eduko estis tiom zorgoplena!

Ŝi eble sovaĝiĝis ĉi tie!» — Atente ¬470

Rigardis ŝin Juĝisto, ŝajne jam kontente,

Ĉar li diris gajete: «Nu, do kion fari!

Dio vidas, mi iris al negoc’ sincere;

Nur sen koler’. Se volas fratin’ kontraŭstari,

Ŝi rajtas; nu, domaĝe, tamen senkolere.

Mi konsilis, ĉar frato ordonis; ne uzas

Iu devigon: se vi Tadeon rifuzas,

Mi reskribos al Jacek, ke pro kulp’ ne mia,

Ne povas fianĉiĝi Tade’ kun Zofia.

Nun mi zorgos mem. Ŝajnas ke kun Ĉambelano ¬480

Ni svatos kaj konsentos pri cetera plano!»

Dume ŝi malvarmiĝis el fervor’ laŭvide:

«Mi nenion rifuzas, fratet’, malrapide!

Vi mem diris: tro frue, kaj tro juna paro —

Ni pripensu, atendu, ne estos ja baro;

Interkoniĝi povas gejunuloj niaj,

Sed ni laŭ traf’ ne risku sorton de aliaj

Nur mi frue avertas: ke frat’ ne emigu

Tadeon kaj lin ami Zonjon ne devigu;

Kor’ ne estas servisto, ne konas sinjoron, ¬490

Neniam superforto katenos la koron».

Juĝisto, leviĝinte, foriris medite.

Tade’, el kontraŭflanko, alvenis subite,

Ŝajnigante, ke fungoj-serĉo lin altiris.

Samdirekte la Grafo malrapide iris.

Grafo, kiam disputis Juĝist’, Telimeno,

Staris post arboj, ege mirante pri sceno.

Paperon kaj krajonon el poŝ’ eliginte,

Kiujn li ĉiam havas — sur trunk’ fleksiginte,

Li fiksis etenditan desegnokarteton ¬500

Kaj diris: «Kvazaŭ mem vi pozigus grupeton.

Li sur rok’, ŝi en herbo, pentrindaj en vero,

Laŭ vizaĝoj-kontrasto, kapoj-karaktero!»

Li aliris, haltadis, frotis la lorneton,

Rigardis, ĉe okuloj svingante tuketon:

«Ĉu belega vidaĵo, inda je admiro,

Malaperos, sin ŝanĝos ĉe proksim-aliro?

Ĉu herbvelur’ — papavo, verdaĵ’ betfolia?

En nimfo ĉu vidiĝos kortestrino ia?»

Kvankam Graf’ Telimenon antaŭe vidadis ¬510

En domo de Juĝisto, kie li estadis,

Li malmulte atentis ŝin; do kun surprizo

Li rekonis modelon sian de la skizo.

Loko, ĉarma staturo, gusta vestfasono,

Ŝanĝis ŝin, faris pene ebla al rekono.

En okuloj kolero ne tutestingiĝis;

La vizaĝo, sub freŝa ekblovo, viviĝis,

Kiam subite venis junuloj proksime,

Per ruĝeco pli forta, viva, ol kutime.

«Estrino, diris Grafo, kuraĝon pardonu, ¬520

Permesu senkulpiĝi, dankemon rekonu:

Ekskuzas sin de viaj paŝoj esplorinto,

Kaj dankas, de medito via, atestinto.

Tiom mi vin ofendis! tiom ŝuldas sento!

Mi ĝenis meditadon, ŝuldas por momento

De l’ inspiro, momento feliĉa! personon

Kondamnu, sed artisto atendas pardonon!

Mi tre multe kuraĝis, jen pli da kurago:

Juĝu!» — Li genuiĝis kun sia pejzaĝo.

Do Telimeno juĝis la skizojn per tono ¬530

Ĝentila, kiel arton konanta persono;

Ŝi, avarante laŭdojn, vigligon ne ŝparis:

«Mi gratulas, ŝi diris, vi ĝin brave faris,

Sed vi flegu talenton, serĉu por modelo

Belan naturon! Ho! vi feliĉa ĉielo

Itala! de Cezaroj vi ĝardenoj rozaj!

Kaskadoj de klasika Tibur’, [9] grandiozaj!

Terura Paŭzilipa[10] roka voj’! Jen tio

Pentristoj-lando, Grafo! Nin, kompatu Dio!

Muz-id’ ĉe Soplicovaj nutristinoj, certe ¬540

Mortos. Mi tion, Grafo, enkadrigos lerte,

Aŭ lokos en albumon, al desegnareto,

El ĉie kolektita de mi, en tableto».

Ili interparolis pri ĉiel’-bluaĵoj,

Marbruoj, ventaromoj, pri rokaj supraĵoj

Kaj intermiksis, laŭ la vojaĝul’-kutimo,

Ridon, mokon pri aĵoj en patruja limo.

Tamen ilin ĉirkaŭis la litvaj, malhelaj

Arbaroj seriozaj kaj mirinde belaj! —

En krono de lupoloj, la padoprunujoj; ¬550

Kun freŝa, paŝtistina ruĝiĝo, sorpujoj;

Aveluj’, laŭ menado[11], kun verdaj sceptretoj,

Kvazaŭ uv’ ornamita de nuksaj perletoj;

Arbaridoj: kratagon viburn’ ĉirkaŭprenas;

Rubuso, nigran buŝon al framboj premanta,

Per folioj sin arboj, arbustoj mantenas,

Kiel por danc’ fraŭlinoj, junular’ staranta

Ĉirkaŭ geedzoj. Meze de l’ rond’ staras paro,

Levite, super tuta amas’ de l’ arbaro,

Per ĉarmo de koloro, graciec’ talia: ¬560

Betulo, amatino — karpen’, edzo ŝia.

Plue kvazaŭ infanojn, nepojn, maljunuloj

Rigardas en silento: jen fagoj, aĝuloj,

Tie poploj, matronoj; jen muske barbhara,

Kun sia ĝiba nuko, kverko kvincentjara,

Kiun apogas, kvazaŭ rompitaj kolonoj,

Kadavroj de kverkavoj, kiuj iĝis ŝtonoj.

Tadeuŝ’, enuante, turnis sin kaj movis

Pro diskuto, en kiu part-preni ne povis.

Kiam laŭdon de fremdaj boskoj kaj belecoj ¬570

Sekvis vice-nomate, ĉiuj arbospecoj:

La cipresa, oranĝa, oliva, migdala,

Citrona, mahagona, juglanda, santala,

Aloa, kakta, figa, ec fine hedera

Kaj sonis glor’ de ĉies formo, trunko, floro,

Tiam Tade’ fariĝis ĉiam pli kolera

Kaj ne povis reteni indignon de l’ koro.

Li simplul’, sed kapabla por natur’-admiro

Rigardante arbaron, diris kun inspiro:

«En Vilna botanika ĝarden’, mi atente ¬580

Observis famajn arbojn, kiuj oriente

Kreskas, kaj en la suda bela ter’ itala;

Kiu el ili estas al niaj egala?

Ĉu fulmoforigiloj — aloaj bastonoj?

Ĉu pigmeo, kun oraj globetoj, citronoj,

Mallonga, dikotrunka, kun laka folio

Kiel virin’ malbela, sed riĉa por tio?

Ĉu maldika, malgrasa kaj longa cipreso?

Enua, ne malĝoja arbo, laŭ impreso;

Ĝi aspektas malĝoje sur tomb’? Jen lakeo, ¬590

Germano, en funerbra kortega livreo,

Ne kuraĝante levi manojn, nek moveton

De l’ kapo, por neniel rompi etiketon.

«Ĉu ne pli bela nia honesta betulo,

Ploranta kampulino, pro filo, mortulo,

Aŭ pro edzo vidvino, kiu manplektante,

Ĝis al tero etendas harligon torente:

Muta malĝoj’, stature ploras elokvente!

Kial sinjoro Grafo, pentradon ŝatante,

Ne pentras arbojn, inter kiuj li mem sidas? ¬600

Vere, pri vi najbaroj eble ŝerce ridas,

Ke loĝante fekundan litvan ebenaĵon,

Vi pentras rokoplenan ian dezertaĵon».

«Amiko, diris Grafo, estas bel-naturo:

Formo, fon’, materio, sed anim’ — inspiro,

Kiun levas alsupre fantazi’-flugiro

Kaj apogas reguloj; gusto ’as poluro.

Ne sufiĉas naturo, nek ia fervoro:

Ideal’-sferon flugi devas nia koro!

Ne ĉio bela estas pentrebla, ne ĉio! ¬610

Vi sciiĝos pli vaste el libroj pri tio.

Koncerne pentroarton: pejzaĝoj bezonas

Vidpunktojn, grupojn, kunon, ĉielon, ĝin donas

Italuj’! Do en pentra arto, Italujo

Estis, estas kaj estos: pentristoj patrujo!

Tial ekster Breughel-o[12], sed ne Van der Hell-o,

Nur pejzagisto, (nome estas du Breŭghelo),

Kaj krom Rujsdal-o[13], kie en tuta nordlando

Ekzistis pejzaĝisto de unua grando?

Do ĉielon!» — «Orlovski[14] nia, estis ĝuste, ¬620

Telimen’ interrompis, Soplican’ laŭguste,

(Tio estas Soplicoj-malsano, laŭ scio,

Ke krom patrujo, plaĉas al ili nenio.)

Orlovski ĉiam vivis en Petro-urbeto;

Fama pentrist’, (mi havas skizojn en tableto):

Li loĝis apud caro, kiel en edeno:

Graf’ vi kredas? li revis pri hejmoreveno!

Li ĉiam pri juneco sia rememoris,

Polajn: teron, ĉielon kaj arbarojn gloris…»

«Kaj li pravis! ekkriis Tadeo fervore: ¬630

Ĉiel’ itala estas, laŭ dir’ ĉiu hore

Blua, pura, do kvazaŭ akvoj glaciŝelaj;

Ĉu vent’, malbonvetero, ne estas pli belaj?

Ĉe ni, vi levu kapon: kiom da vidaĵoj!

Kiom da scenoj, bildoj, ludas la nubaĵoj!

Ĉiu nubo — alia: aŭtuna ĉi tie

Pluvegraveda rampas, laŭ maldiligenta

Testudo, kaj delasas ĝis ter’, longostrie

Malplektitajn harligojn da pluvo torenta;

Vento pelas hajlnubon, al balon’ similan, ¬640

Rondan, malhelbluan, meze flavebrilan;

Granda bruo ĉirkaŭe, vidu, eĉ en niaj

Ĉiutagaj nubetoj, ŝanĝoj estas kiaj!

Komence anseraro, blankaj cignoj velas,

Dorse vent’, kiel falko, ilin kune pelas:.

Ili premiĝas, kreskas — nova mirindaĵo!

Ricevas kurbajn nukojn, dislasas kolharon,

Elŝovante piedojn, sur ĉiel’-arkaĵo,

Kiel ĉeval’-tabuno, trakuras steparon;

Ĉiuj, arĝenteblankaj, miksiĝis; — subite ¬650

El koloj kreskas mastoj, el kolharo — veloj;

Tabun’, en grandiozan ŝipon transformite,

Naĝas, sen bru’, sur blua eben’ de ĉieloj!»

Graf’, Telimeno staris supren rigardante;

Tade’, per unu mano al nubo montrante;

Per dua manon premis li al Telimeno.

Jam pasis kelk minutoj de silenta sceno;

Graf’ dismetis paperon sur sia ĉapelo

Kaj eligis krajonon. Tiam, por orelo

Malagrable, aŭdiĝis sonoril’ biena; ¬660

La silenta arbaro iĝis bruoplena.

Graf’, balancinte kapon, seriozatone

Diris: «Ĉio finiĝis sonorilasone!

Kalkul’ de granda penso, plan’ de imageco,

Ludoj de senkulpeco, ĝoj’ de amikeco,

Konfidoj de la koro: ĉe l’ bronzosonoro,

Ĉio sin miksas, rompas, for malaperante!»

Al Telimen’ senteman rigardon turnante:

«Kio restas?» li diris, kaj ŝi: «Rememoro!»

Kaj volante konsoli la malĝojan koron, ¬670

Ŝi deŝiris por Grafo neforgesofloron[15]

Grafo kisis ĝin kore kaj fiksis ĉe l’ sino;

Duaflanke, Tadeo, post arbet’-disklino

Vidis, ke tra folioj, al li brilas io:

Tio estis maneto, kiel blanklilio;

Li, kaptinte ĝin, kisis; en ĝi buŝo lia

Dronis, kiel abelo en kalik’ lilia.

Li eksentis malvarmon sur buŝ’: ŝlosileton

Li trovis kaj da blanka papero ruleton;

Li metis ĝin en poŝon, sciante nenion, ¬680

Kion ŝlosil’ signifas: kartet’ diros tion.

Sonoro ĉiam sonis; ehe el arbaroj

Respondis mil’ da krioj kaj da bruofaroj.

Tio estis resono de serĉo, vokado,

Signalo de finita fungokolektado;

Ne resono malĝoja, enterig’-aranĝa,

Kiel ŝajnis al Grafo: kontraŭe, tagmanĝa

Subtegmente, en ĉiu-tagmezo, krianta,

Al tagmanĝo servistojn, gastojn invitanta:

Tia kutim’ antaŭe en bienoj estis ¬690

Kaj ankaŭ en la domo de l’ Juĝisto restis.

Do iris ar’ portanta bastajn skatoletojn

Kaj al fin’ de tuketoj, ligitajn korbetojn

Kun fungoj; ĉe fraŭlinoj, en la unu mano,

Volvita ventumilo kvazaŭ: arbarano,

En dua, kunligitaj, kiel kampfloretoj,

Trunkanoj[16] kaj diversaj kolorrusuletoj

Vojski kun muŝomorto. Kun mano malplena,

Flanke de sinjoridoj, venas Telimena.

Gastoj eniris orde kaj ronde ekstaris; ¬700

Ĉe tabl’ unuan lokon Ĉambelano prenis;

Laŭ aĝ’, ofic’ la digno al li apartenis:

Li irante, al ĉiuj klinsalutojn faris.

Ĉe li, antaŭ Juĝisto, Pastro Bernandina

Diris mallongan preĝon en lingvo latina.

Oni donis la brandon; poste sidiĝante,

Ĉiuj manĝis malvarman supon, silentante.

Oni tagmanĝis ekster kutimo trankvile,

Sen babil’, kvankam mastro invitis ĝentile.

Partianoj de hundoj manĝis sendispute, ¬710

Morgaŭan vetbatalon pripensante mute;

Granda pens’ al silento devigas la buŝon.

Telimen» alparolis ĉiam Tadeuŝon,

Ankaŭ devis turniĝi al Grafo sinjoro,

Kelkfoje okuleti eĉ al Asesoro.

Same birdist’ rigardas kaptilon, logante

Kardelojn, kaj samtempe paserojn kaptante.

Tade’ kaj Grafo estis feliĉaj, kontentaj,

Ambaŭ esperoplenaj, do ambaŭ silentaj.

Graf’ rigardis fiere al sia floreto, ¬720

Kaj Tadeo ŝtelume palpis je l’ poŝeto,

Ĉu ŝlosil’ ne forkuris? Kaj turnis en mano

Ne legitan karteton. Al la Ĉambelano

Juĝisto alverŝadis hungar-, ĉampan-vinon,

Premis lin je genuoj, servis diligente,

Sed por interparolo ne havis inklinon.

Videble ian zorgon li sentis.

Silente

Pasadis de manĝaĵoj kaj teleroj ŝanĝo,

Kiam rompis enuan iron de tagmanĝo,

De gast’ neatendita, subita enkuro; ¬730

Arbarist’ eĉ tagmanĝofinon ne atendis,

Kuris al mastro; montris mieno, staturo,

Ke grava, nekutima novaĵo lin sendis.

Ĉiuj al li okulojn turnis. Li respiris

Iomete kaj: «Urso, Sinjoro!» nur diris.

Reston ĉiuj divenis: el sia pranesto[17]

En arbaron post Niemen, trasteliĝas besto,

Oni ĝin persekutu; tion sciis ĉiu,

Kvankam nek konsiliĝis, nek pripensis iu;

Kuna penso montriĝis en vokoj subitaj, ¬740

Vivaj gestoj, diversaj ordonoj donitaj,

Kiuj, el tiom buŝoj elirante kune,

Tamen al unu celo rapidis komune.

«Vilaĝen rajdu! kriis Juĝist’ al centulo[18]

Tagiĝe morgaŭ ĉaso! ĉiu volontulo.

Kiu iros kun lanco, de laboro tera[19]

Kaj kvintaga servuto estos tutlibera».

«Selu grizulon, diris Ĉambelan’ ekkrie;

Galopu mian domon kaj prenu el tie

Du hirudojn[20] la fame ĉirkaŭe konatan ¬750

Hundoparon, Strapĉina kaj Spravnik nomatan[21]

Ŝtopu al ili buŝojn kaj en sakon ligu,

Kaj ĉi tien rapide sur ĉeval’ venigu!»

— «Vanjka! kriis al knabo Asesor’ rus-tone,

Larĝan glavon Sanguŝkan tuj akrigu bone;

Vi scias, kiu estas de la princo dono;

Kuglo estu en ĉiu ŝargaĵo ĉe l’ zono!»

— «Pafilojn, kriis ĉiuj, igu en pretecon!»

Asesor’ ĉiam vokis: «Plumbon, plumbopecon!

Kugloformil’ en poŝo». — «Al prepost’ biena, ¬760

Diris Juĝist’, sciigu, ke en fru’ matena,

Morgaŭ li legu meson en kapel’: oferto[22]

Por ĉasistoj; jen, meso de sankta Huberto».

Post donitaj ordonoj fariĝis silente.

Ĉiuj meditis, ĉirkaŭrigardis atente,

Kvazaŭ iun serĉante; ĝis rigardo kuna

Ariĝis sur vizaĝo de Vojski maljuna:

Jen tiel por elmarŝo ĉefon serĉis oni,

Kaj decidis al Vojski estrbastonon doni…

Vojski stariĝis, volon de ĉiuj vidinte, ¬770

Kaj per man’ serioze la tablon batinte,

El ĉebrusto orbrilan ĉeneton ektiris,

Kun poŝhorloĝo, dika kiel pir’, kaj diris:

«Morgaŭ, duon’ de kvina, al arbar’-kapelo,

Venos ĉasistoj kaj la anar’ de ĉaspelo».

Dirinte, li foriris de tabl’; arbarestro

Lin sekvis: ili ĉason pripensos, aranĝos,

Kiel, post anoncita batal’ armeestro;

Soldatoj armilaron purigas kaj manĝos,

Aŭ sur manteloj, seloj, senzorge jam dormas,

Dum la ĉefoj en tendo batal’-planon formas. ¬780

Post manĝo, tago pasis je hufum’-forĝado,

Hundoj-nutro, kolekto, armil’-purigado;

Vespere estis preskaŭ neniu ĉe-table;

Eĉ partioj de Falko kaj Stumpul’, afable,

Sian grandan disputon forgesinte plene,

Prenis sin je la brakoj: Rejent’, Asesoro,

Serĉas plumbon. Ceteraj, lace de laboro,

Iris dormi, por frue vekiĝi matene.

Al Tade’ oni donis en domo ĉambreton. ¬790

Li starigis kandelon en la kameneton,

Simulis dormon, tamen ne fermis okulon,

Sed atendis meznokton. Enue, junulo

Ĉe fenestrokovrila eltranĉo ekstraris,

Por vidi, kion nokta domgardisto faris.

Kiam gardist’ foriris, Tade’ elsaltinte,

Fermis fenestron, kaj, al tero kliniĝinte,

Laŭlonge de la muroj, ŝtelume forpaŝis.

Kien? Ĉi tion densa noktvualo kaŝis.