Awanturnik

Rozdział pierwszy

Surowe ściany cuchnęły zatęchła wilgocią i kaganek strażnika migotał gdzieś wysoko, kiedy on – strażnik nie kaganek – oznajmił z odcieniem triumfu:

– Niewinni mogą być spokojni o siebie, skoro Sędzia potwierdzi ich niewinność! Winni pocierpią srodze, gdy Sędzia zajrzy w głąb ich dusz i niezwłocznie ukarze!

Słowa były wyuczone, a głos tak silny, choć przepity, że nawet tu, na dnie kamiennego lochu, zdawało mi się, że wyczuwam nieświeży zapach rozwartej gęby.

– Odprawi się sąd! – oznajmił znacząco strażnik. Postał chwilę, napawając się naszymi zadartymi w górę twarzami. Potem zazgrzytały zawiasy, zaskrzypiał kołowrót i żelazny dach zatrzasnął się nad sądowym aresztem, niczym pokrywa kotła.

– Wielkie nieba, zmiłujcie się – zajęczał w mroku złodziejaszek. – Oj, więcej już nie tknę palcem cudzego grosika, tylko się ulitujcie…

Inni milczeli.

Milczał jednooki rozbójnik, pojmany w lesie wiele miesięcy temu, który doczekał się procesu po pól roku. Milczał staruszek, przyzwoity z wyglądu i słodki jak miód, oskarżony, między innymi, o gwałt i zabójstwo młodej służącej. Jedyna kobieta w celi także milczała. Dotychczas nie dowiedziałem się, za co wrzucili ją do tej jamy.

– Ratujcie, wielkie nieba… więcej nie będę – szlochał złodziejaszek.

Oczy przywykały powoli do ciemności. Starzec stukał miarowo, usiłując wydobyć iskrę z krzesiwa. Rozbójnik sapał. W piwnicy zalegał gęsty zaduch, jak smoła w wiadrze, ciężki i nieruchomy. Pomyślałem, że prędko utonę w tych aromatach: wilgoć, zgnilizna, śmierdzący zbój, mieszanka dawno niemytego ciała niewiasty i jej tanich perfum…

Odory ściekały, ścieląc się na kamiennej posadzce. Wodząc dłonią po murze, znalazłem oddalony kąt. Nie zamierzając siadać, przylgnąłem do mokrej ściany.

– Są tutaj świece! – oznajmił radośnie staruszek. – Przyklejone ogarki… Sprawdź, panie, czy w tamtym kącie też są?

„Panie" bez wątpienia odnosiło się do mnie.

– Hardzi są – oświadczyła oschle kobieta. – Z nami, czernią, nie gadają… Jak przyjdzie Sędzia, to zrzednie im mina!

Złodziejaszek zajęczał głośniej. Ktoś, być może zbójnik, zadał sobie trud dania mu kuksańca pod żebro. Szloch urwał się momentalnie.

– Ugryź się w język – doradził łagodnie kobiecie zbójnik.

– Myślisz, że ciebie to nie dotyczy?

– Jestem niewinna – odparła z godnością. – Nie mam się czego bać…

– Ściągnąłem na targu sakiewkę – przyznał się tragicznym szeptem rzezimieszek. – Gęś skradłem w tym tygodniu i sprzedałem… Zerwałem złoty łańcuszek grubasowi…

Zapłonęły świece, jedna za drugą. Od razu zrobiło się ciaśniej, jak gdyby mętnie połyskujące ściany przesunęły się o krok do środka. Żelazny strop, przykrywka kotła, obniżył się, jakby miał zaraz spaść nam na głowy.

– Skoro żeś niewinna – rzekł zbójca, przymykając jedyne, czarne oko – czemu pod Sąd podpadłaś?

– Tym łotrom byle człowieka złapać – odparła łachmaniarka w średnim wieku, wzruszając ramionami z godnością.

– Sędzia to rozpatrzy.

– Rozpatrzy – powtórzył zbójca ze złowieszczym uśmieszkiem.

Złodziejaszek załkał, znów wyliczając swoje przewiny:

– W zeszłym roku… dwa worki z wozu… i na targu znowu sakiewki… kupcowi i mamuśce…

Był chudy i długonosy, miał może szesnaście lat. Raz wszedłszy na drogę samooskarżania, nie mógł się już powstrzymać. Jego pamięć coraz bardziej się pogłębiała, aż sięgnęła dzieciństwa. Za chwilę powie o tym, jak ukradł młodszej siostrze landrynkę, kiedy miał pięć lat…

– Proszę państwa – rzekł, pokasłując, starzec – być może powiem w złą godzinę, ale myślę, że… Sąd jest tylko widmem. Sędzia naprawdę nie może…

– Siedziałbyś cicho.

W głosie rozbójnika słychać było odrazę.

– Wpadłeś, to siedź cicho…

Staruszek wydął uparcie bezbarwne wargi.

– Rozmawiałem, proszę państwa, ze strażnikami. Najgorszy łajdak okaże się rozmowny, jeśli masz do niego podejście. Panowie strażnicy przyznali, że w ciągu ostatnich dwudziestu lat ani razu nie zdarzyło się, żeby coś podobnego stało się w tym więzieniu. Każdy, kto wszedł tutaj z wieczora, wychodził rano żywy i zdrowiuteńki i mógł iść, dokąd chciał… To znaczy, zdarzyło się kiedyś, pięć lat temu, że ktoś dostał ze strachu zawału, ale zawału można dostać wszędzie, jeśli ktoś jest strachliwy…

– Doczekał siwych włosów – rzekła pogardliwie niewiasta – świece umie zapalić, ale nic nie wie o Sędzi…

I zacięła się. W pierwszej chwili myślałem, że rozbójnik spojrzał na nią dziko, ale jednak nie, tamten patrzył w podłogę, a mimo tego kobieta zamilkła, jakby się zakrztusiła, a zapach jej perfum jakby osłabł. A może tak mi się zdawało?

Parszywy los. Czy ten staruszek rzeczywiście kogoś zadusił? Staruszek złowił moje spojrzenie i położył dłoń na sercu.

– Młody panie, jako przyzwoity człowiek, niewinnie posądzony… Czy widma mogą mieszać się do ludzkich spraw? To znaczy mogą przepowiadać przyszłość i tym podobne, lecz praworządność to już, jak sądzę, dzieło człowieka…

– Zmarnowałeś dziewkę, tak czy nie? – ponuro zainteresował się zbójnik. – Jeżeli nie, to inna sprawa… ale, jeśli tak…

Staruszek uniósł brwi z oburzeniem, a jakby tego jeszcze było mało, klasnął w dłonie i pokręcił głowę, całym swoim jestestwem okazując, jak niedorzeczne są podobne pomówienia. Kobieta uśmiechnęła się złowieszczo.

– Skoro jesteś niewinny… czemu się trzęsiesz?

– Nie z panią rozmawiam – odparł urażony starzec. Wydawało mu się, że rozmawia ze mną. Mylił się, gdyż wcale nie zamierzałem z nim gadać.

Byłem zmęczony. Areszt ze śmierdzącymi materacami… Nie życzyłem sobie się na nich kłaść. Spałem na gołej ławie, a pozostali aresztanci nie znali większej przyjemności, jak złapać wędrującą wesz i wrzucić mi za koszulę. Wydawało im się zabawne, że boję się wszy…

A przecież minął zaledwie tydzień. Tylko pomyśleć, że mogli mnie pojmać dwa miesiące temu i posiedziałbym jeszcze kilka w oczekiwaniu na Noc Sądu, jak choćby ten rozbójnik i zaprzyjaźniłbym się z tutejszymi wszami, które wędrowałyby po mnie całymi korowodami…

Całe szczęście, że w sądowym lochu nie ma sienników.

Powiadają, że nie da rady uciec z wieży. Most zwodzony jest gęsto obsadzony strażą, a w fosie pływają takie paskudne stwory, że długo byś w niej nie popływał…

Parszywy los.

– Paniczu – rzekł stary z porozumiewawczym uśmiechem – przyzwoitego człeka wszystko to powinno strasznie dręczyć. Mnie na przykład męczą wilgoć i smród. W gruncie rzeczy mamy jednak niesamowite szczęście. Jutro będziemy już wolni, jak ptaki.

– A Sędzia? – jęknął złodziejaszek.

Starzec uśmiechnął się krzywo. Był to pogardliwy uśmiech człowieka, który wie więcej od innych.

– Rano nas wypuszczą.

Wychudła starcza dłoń spoczęła na karku chłopaka.

– Nie płacz, mały. I bez tego jest smutno.

Kobieta prychnęła. Zbój milczał.

W całej wieży było cicho, jakby strażnicy na murach chodzili na palcach, w butach obwiązanych szmatami. W strażnicy przy moście spoglądali po sobie, osłaniając dłońmi światła lamp. Tss… Noc Sądu.

Nie wytrzymałem i siadłem na kamiennej podłodze z podwiniętymi nogami, wsparty plecami o ścianę.

Byle szybciej. Wszystko jedno, co ma być, byle tylko szybciej zakończyła się procedura… Oczywiście, jeśli o północy otworzy się w murze tajne przejście i wynurzy się stamtąd przebrany za widmo naczelnik straży… To by było zabawnie, ale mało prawdopodobne. Nie ma tak dobrze.

W celi robiło się coraz zimniej. Przycichły złodziejaszek przysunął się do staruszka, z drugiej strony próbowała tego samego kobieta. Chociaż głośno obwieszczała swą niewinność, trzęsła się coraz mocniej, nie tylko z zimna. Rozbójnik na razie trzymał się z boku, lecz robił się coraz bardziej ponury. Co pewien czas omiatał celę wzrokiem, spotykając się z moim spojrzeniem.

Zbójca nie dowierzał dobrodusznym zapewnieniom staruszka. Miał na sumieniu takie czyny, że nie tylko Sędzia, ale zwykły wiejski starosta bez gadania posłałby go na szubienicę.

– Lepiej, żeby od razu wzięli.

Drgnąłem na dźwięk jego głosu. Okazało się, że jednocześnie myśleliśmy o tym samym.

– Lepiej, żeby od razu wzięli – powtórzył uparcie, patrząc obok mnie – i osądzili… od razu za wszystko…

Westchnął. Od jego oddechu zakołysały się płomyki świec. Złodziejaszek znowu zaszlochał, kobieta poruszyła ustami, w oczach starca błysnął niepokój i zaraz znikł, zastąpiony cierpliwym uśmiechem.

– Nikt nie wie o tobie tyle, ile ty sam wiesz. I co z tego? Nie osądzasz się? Żyjesz dalej?

Zacisnąłem palce. W kamiennym kotle było chłodno. Bardzo chłodno.

Nazywam się Retanaar Rekotars. Tydzień temu rzuciłem to miano prosto w oczy tych, co mnie aresztowali. Wymieniłem je jeszcze raz w kancelarii sądowej. Wydawało mi się, że to wystarczy i dlatego od tamtej chwili milczałem. Nie otwierałem ust. Ostatni przebłysk honoru rodu Rekotarsów…

Moje miano niczego nie powiedziało miejscowym prostakom. Nic a nic. Obojętnie przejrzeli moje papiery. Kiedy wprawne palce przebierały Certyfikat, miałem wrażenie, że obmacują mnie samego.

Jak to? Wielki Mag Damir, od którego wywodzi się słynny ród Rekotarsów? Jak to? Baron Jimenez? Zakrętasy na starym pergaminie… Biedni strażnicy ledwie umieli czytać.

Milczałem w odpowiedzi na głupie oskarżenia. I kiedy wrzucili mnie do celi z zawszonymi włóczęgami. I kiedy mnie prowadzili na Sąd. A teraz, w chłodzie i oczekiwaniu tej nocy, wydało mi się, że jeśli nie rozwiążę języka, słowa kipiące we mnie znajdą sobie inne ujście. W najlepszym przypadku wyskoczą uszami.

– Jak to jest? – zapytałem nieswoim, ochrypłym głosem. – Komu Sędzia ogłasza wyrok? Skazanym? Żeby, jak myślę, biegli swobodnie do kąta i szeptali mu na ucho sentencję?

Nikogo nie zdziwiła moja nagła gadatliwość. Rozbójnik wcisnął głowę w ramiona. Ten pokorny gest w żaden sposób nie pasował do jego mocno zbudowanej sylwetki, jedynego oka i czarnej brody.

– Sędzia jest zarazem katem – rzekła kobieta, rozglądając się nerwowo, podobnie, jak czynił to dotychczas zbójca.

– Jak osądzi, tak będzie, to pewne… Na mnie donieśli, że tego kupca otrułam. Nie trułam go, udaru dostał, tylko jego pieniążki zebrałam.

Przygryzła wargę i powtórzyła gest zbója: wcisnęła głowę w ramiona. Przyłapałem się na przykrej chęci, aby zrobić to samo.

– A pana o co oskarżają, paniczu?

Proste i życzliwe pytanie. Nim przebrzmiało, poczułem, że podbródek drga mimowolnie. Staruszek zmieszał się.

– No… Nie chciałem…

– Sędzia zaraz się zorientuje, że jestem niewinna – szybko wtrąciła niewiasta. – Nie jestem winna jego śmierci! Nie! Nie!

– Nie pleć – doradził łagodnie staruszek. – Są dowody, że go trułaś? Znaleźli przy tobie trutkę? A może w brzuchu nieboszczyka? A może ktoś widział, jak mu zadałaś jadu?

Kobieta pokręciła głową.

– Dowody! – powtórzył stary, wznosząc długi, cienki palec. – Skoro nie ma dowodów…

– Dureń! – ochryple zaszeptał zbójca. – Sędzia… On…

Kobieta otworzyła usta, by coś powiedzieć, ale nie zrobiła tego. Wszyscy zamilkli jak na komendę. Cisza zaległa celę. Płomyki świec jakiś czas stały nieruchomo. Poczułem zimno wędrujące po skórze.

Zdawało się, że w górze szczęknęła zasuwa. Strażnik?

Żelazna pokrywa pozostała nieruchoma. Coraz trudniej było oddychać. Zamorzą nas tutaj jak szczury i może na tym właśnie polega sprawiedliwość Nocy Sądu?!

– Cicho – szepnął rozbójnik, choć wszyscy i tak wstrzymali oddech. – Cicho…

Tuż obok mej twarzy wędrowała po kamieniach szara stonoga z przezroczystym brzuchem.

Płomienie świec zadrżały. Nie zakołysały się mocno, jak od silnego podmuchu, lecz płynnie, giętko, jak denne wodorosty. Zdążyłem zauważyć, jak rozbójnik zmienił się na twarzy, jak wydłużyła się umorusana fizjonomia złodziejaszka, jak baba wyciągnęła dłonie, jakby się chciała osłonić przed lecącym z góry kamieniem. Wszyscy bez wahania garnęli się do staruszka, szukając u niego pomocy i pociechy. Nikt nie chciał siedzieć wsparty o kamienie, zimne jak płyty nagrobne…

Świeczki zgasły. Zresztą i tak były już niepotrzebne.

Stał pośrodku celi. W pierwszej chwili wydało mi się, że jest bezcielesny, przez fałdy jego szaty prześwituje przeciwległa ściana, a krótkie nogi wiszą nad ziemią. Być może było tak przez moment, lecz sekundę później stał już mocno na rozstawionych nogach w grubych, chłopskich trzewikach i był tak samo realny, jak ja, rozbójnik, złodziejaszek, czy stonoga na murze.

Ostrożnie poszukałem oczami tajnego przejścia. W mlecznobiałym świetle, upodobniającym celę do kamiennego skopka, ściany zdawały się wciąż nieruchome i nieprzystępne. Żadnej szczeliny. Żadnej szpary, w którą duch mógłby wsunąć widmowy klucz…

Czyżby rzeczywiście był widmem?!

Nie wydawał się stary. Maleńką główkę pokrywała ciężka, szarawa peruka, wątłe ciało tonęło w głębokich fałdach sędziowskiej togi, wielkie buciory zdawały się ciężarkami, kotwicami na cienkich, czarnych, pajęczych nóżkach. Nie wydawał się również straszny ani majestatyczny, a przecież nawet odprawiający sąd wiejski starosta stara się wydawać bardziej imponujący i mądrzejszy niż zwykle…

– Witajcie, moi państwo.

Dźwięk jego głosu sprawił, że cały spłynąłem zimnym potem.

Nie cierpię zgrzytu żelaza na szkle. Nienawidzę cichego trzasku rwącej się pajęczyny. Głos Sędziego zawierał w sobie wszystkie tego rodzaju dźwięki w taki sposób, że miałem ochotę zatkać uszy.

Złodziejaszek skurczył się na kamiennej posadzce, ze wszystkich sił zaciskając dłonie na brzuchu. Kobieta czknęła. Staruszek siedział nieruchomo i spokojnie, jakby był u siebie. Rozbójnik przywarł do jego kolana, przez co ogólny obraz przedstawiał się gorzej, jak na ludowym drzeworycie, ukazującym dość fałszywie żywot dobrego pustelnika…

– No cóż…

Sędzia rozejrzał się, jakby szukał wygodniejszego miejsca, potem wsparł się plecami o ścianę i splótł palce dłoni na piersi.

– Stąd dobrze widzę wszystkich.

Miał małą, ciemną twarzyczkę, z gładko ogolonym podbródkiem i długim, haczykowatym nosem. Pasma siwej peruki niesfornie opadały na czoło, spod nich zaś błyskały oczka, przypominające czarne główki od szpilek.

– Każdego z obecnych przywiodła tutaj osobista przewina. No cóż, zacznijmy.

– Wysłuchaj, panie! – powiedziała błagalnie niewiasta. – Wszystko opowiem… ja nie…

– Nie będę słuchał.

Pod jego kłującym spojrzeniem język więźniarki posłusznie skołowaciał. Szukając wsparcia, wczepiła się palcami w odzież staruszka, który zresztą nie wydawał się już tak dostojny. Twarz miał pobladłą, a w emanującej od Sędziego mlecznej poświacie, wydawała się wręcz trupioblada.

Grzałem ścianę swymi plecami, nijak nie mogąc jej rozgrzać, jakbym miał za sobą taflę lodu, od której prędzej zamarznę, niż ona się stopi pod mym wpływem. Czekałem, na swoją kolej w dumnym osamotnieniu, jak przystało na potomka rodu Rekotarsów, czując zarazem, jak okropna jest samotność w takiej chwili…

Urocze słowo: „zacznijmy". Tak mówi cyrulik, pochylający się z kleszczami, by wyrwać komuś ząb albo lekarz, ostrzący lancet przed operacją, albo nauczyciel, zamierzający się rózgą…

Zacznijmy, powiedział Sędzia.

Nazywam się Retanaar Rekotars. W mym rodzie byli wielmoże i magowie. Certyfikat, który przechowuję w swoim podróżnym kuferku, był wydany mojemu pradziadkowi z męskiej linii przez pradziadka z linii żeńskiej w podzięce za wybawienie od straszliwego smoka, które to wybawienie jaśnie wielmożny baron Jimenez zawdzięczał Magowi z Magów, Damirowi, któremu przez jakiś czas usługiwał nawet sam Lart Legiar…

W dzieciństwie rozciąłem sobie dłoń, by zobaczyć płynącą w moich żyłach błękitną krew.

Teraz siedzę w kucki w kącie brudnej, cuchnącej celi, a pewien Sędzia, który wyszedł ze ściany, chce wydobyć ze mnie przewinienia. Szczególnie, bez wątpienia, to ostatnie, za które rozradowani miejscy strażnicy dopadli mnie na głównym trakcie, wywlekli z dyliżansu i zaciągnęli do tego przeklętego więzienia.

– Nie będę słuchał – powtórzył powoli Sędzia. – Nie ma o czym rozmawiać, bo i tak powiedzieliście już dosyć i zrobiliście, trzeba przyznać, niemało. Co do ciebie, kobieto, oskarżenie o morderstwo nie ma podstaw. Nie zabiłaś człowieka, który miesiąc temu zmarł w twoim łóżku.

Wszyscy obecni w celi, z wyjątkiem Sędziego, wciągnęli ze świstem powietrze. Potem staruszek zakaszlał, złodziejaszek zaskomlał, rozbójnik zasyczał przez zęby, a kobieta zamarła z szeroko otwartymi ustami i wytrzeszczonymi oczami, oszalałymi ze szczęścia. Milcząc, coraz bardziej czerwieniała na policzkach. Nie śmiała nawet odetchnąć.

– Ostatecznie jednak – podjął Sędzia skrzypiącym, lekko ironicznym tonem – popełniłaś szereg wykroczeń: ograbiłaś nieboszczyka, kupczyłaś ciałem. Wiedz, że od dzisiejszej nocy objęcia mężczyzny będą ci przynosić cierpienie. Jeśli zechcesz wrócić do swego procederu, on sam stanie się twoją karą. Rzekłem, a ty słyszałaś, Tiso zwana Materacem. To wszystko.

Kobieta wyglądała, jakby zapomniała oddychać. Jej twarz z czerwonej zrobiła się purpurowa, w końcu sina. Nikt nie domyślił się, by ją trzepnąć w kark, by wykrztusiła Wyrok tkwiący kością w jej gardle.

Nikt nawet na nią nie spojrzał. Wszyscy, w tym ja, myśleli tylko o sobie.

Sędzia zmienił pozę. Ciężkie buty głucho stuknęły o posadzkę. W fałdach togi na chwilkę błysnął masywny zloty łańcuch i natychmiast znikł pod aksamitem.

– Kto chce być następny?

Sędzia uśmiechał się otwarcie. Maleńka główka zakołysała się, peruka ostatecznie zjechała na czoło. Poprawił ją niedbałym gestem, jakby poprawiał czapkę.

– Może ty, Kliwi Młynarczyku?

Złodziejaszek drgnął. Poderwał się, opadł na kolana i podpełzł na kamieniach bliżej sędziowskich trzewików. Zawył żałosną śpiewkę:

– Ja… a… przyzna… kradł…

Utalentowany chłopaczek. Mógłby zarabiać na życie wiązankami popularnych piosenek.

– Kradłeś – potwierdził beznamiętnie Sędzia. – Doigrasz się kiedyś stryczka. A zresztą, nie. Odtąd cudze pieniądze będą cię parzyć jak ogień. Jeśli cię kiedyś powieszą, to za coś innego… Rzekłem, a ty słyszałeś, Kliwi. To wszystko.

W celi znów zrobiło się cicho. Poszukałem oczami stonogi, ale już jej nie było.

– Teraz ty.

Sędzia znowu przestąpił z nogi na nogę, zatrzymując spojrzenie na rozbójniku. Do jakże żałosnego położenia można doprowadzić barczystego, silnego mężczyznę. Kto to widział, żeby leśny zbój kurczył się ze strachu jak mała sierotka.

Sędzia milczał chwilę. Dość długo studiował wykrzywioną zbójecką fizjonomię, w końcu oświadczył w zadumie:

– Dziwnym jesteś człowiekiem, Aharze, zwany Ropuchem. Każda twoja zbrodnia ma liczne okoliczności łagodzące. Sporo ludzi jednak ubiłeś, więc musisz być ukarany.

Po celi przebiegło zdławione westchnienie.

– Poszukiwałeś swej drogi i cierpiałeś…

Zadumany Sędzia odsunął kosmyk peruki z ramienia na plecy.

– Żałowałeś za grzechy… Dlatego dostaniesz jeszcze miesiąc życia przed kaźnią. Rzekłem, a ty słyszałeś, Ropuchu. To wszystko.

Rozbójnik bezwiednie uniósł dłoń ku opasce zakrywającej pusty oczodół. I tak już pozostał, w pozie człowieka oślepionego jasnym światłem.

Sędzia znowu poprawił perukę, choć nie wydawało się to potrzebne. Przesunął po kamieniach posadzki noskiem ciężkiego trzewika, westchnął głęboko i jego kłujące oczka spoczęły na mnie.

Do dziś nie wiem, czemu nie udławiłem się własnym językiem.

Ciemne oblicze Sędziego zmarszczyło się, jakby zjadł coś kwaśnego. Usta miał półotwarte, jakby zamierzał coś powiedzieć, lecz w tym momencie poczciwy staruszek zatrząsł się, jak w ataku padaczki. Wzrok Sędziego spełznął ze mnie jak stado robactwa. Przepłynął całą celę w stronę miejsca, gdzie jeszcze niedawno tulili się do siebie moi współwięźniowie. Teraz każde z nich żyło własnym życiem. Kobieta nadal próbowała wykrztusić duszące ją powietrze, złodziejaszek przewracał mokrymi oczami, nie wiedząc, śmiać się, czy płakać, zbój siedział na boku, zasłaniając nieistniejące oko przed światłem Nocy Sądu. Starzec pozostał sam. Jego twarz była bielsza niż wielka peruka Sędziego.

„Czy widma mogą mieszać się do ludzkich spraw?" Najwidoczniej miły staruszek miał się w końcu o tym przekonać. Sędzia zapomniał o mnie chwilowo, a jego oblicze pociemniało. Cienkie wargi zacisnęły się, pozostawiając cieniutką szczelinę.

– Nie okłamuj sam siebie, Koch. Nie zdołasz się wykręcić.

– Potwarz – odparł ledwie słyszalnie stary. – Potwarze i plotki, nie ma żadnych dowodów. Ona była rozpustna i chorowita, stąd pomówienie…

Sędzia uniósł szpiczasty podbródek. Nagle okazało się, że maleńka postać z wielką peruką rzuca cień od razu na cztery strony i wszyscy siedzimy w tym cieniu i wydało mi się, że białe pukle peruki zaraz zatkają mi usta, nie dając oddychać.

Kaszlnąłem. Wrażenie znikło. Sędzia stał jak poprzednio pod ścianą, niewysoki i czarny, na pajęczych nogach. Złowieszcza cisza celi została zakłócona tylko moim nieprzyzwoitym chrząknięciem. Akurat musiałem się wychylić w złą godzinę, gdy lepiej było zachować milczenie.

– Zapłacisz za to szybko i strasznie, Koch. Twoje serce przegniło, zepsucie stało się widoczne. Pisana ci bolesna śmierć w ciągu doby. Rzekłem, a ty słyszałeś, jubilerze. To wszystko.

– Potwarz – powtórzył z uporem starzec.

Kobieta cichutko zapiszczała, zakrywając usta dłońmi, złodziejaszek uciekł na czworakach jak najdalej od starego i schował się w kącie.

Wzrok Sędziego znowu przeczesał celę, tym razem w odwrotnym kierunku. Wiedziałem, dokąd zmierza. Kiedy dwie szpileczki wbiły się we mnie, znowu się zakrztusiłem.

Sędzia zaczekał uprzejmie, dopóki nie skończę kaszleć. Kołysał małą główką w monstrualnej peruce. Wydał mi się podobny do grzyba, rosnącego na wilgotnej piwnicznej ścianie.

– Retanaar Rekotars…

Drgnąłem. W ustach tego grzyba moje rodowe miano zabrzmiało dziwnie, jak wymyślna obelga.

– Jesteś w bagnie, Retano, po pas w błocie. Brodzisz także we krwi… Poborca podatkowy powiesił się w bramie. Ktoś powie: dobrze mu tak! Jego śmierć obciąża jednak ciebie, Retano. Tam, gdzie zwykły zbój po prostu podrzyna gardło, ty snujesz misterne sieci intryg. Żyć będziesz jeszcze rok. Po upływie tego terminu czeka cię kaźń. Rzekłem, a ty słyszałeś, Retanaarze Rekotars. To wszystko.

Zapamiętałem słowo w słowo całą jego niespieszną, beznamiętną przemowę, lecz w pierwszej chwili nie pojąłem jej sensu. Siedziałem pod oślizgłą ścianą, mrugając powiekami jak przedtem złodziejaszek i pytałem sam siebie ze zdumieniem: to o mnie chodzi? Na pewno o mnie?

Sędzia pomilczał chwilę, ogarnął powolnym spojrzeniem niedawnych podsądnych, obecnie skazanych. Miałem wrażenie, że czarne guziczki, błyszczące pod białymi puklami, zatrzymały się na mnie dłużej niż na innych.

A może każdemu z nas tak się wydawało?

W końcu odwrócił się do nas plecami. Czarna toga była miejscami przetarta i lśniła na ramionach.

Zrobił krok i wszedł w ścianę. Do ostatniej chwili myślałem, że jednak rozbije o nią głowę.

Stałoby się tak, gdyby nie był widmem. A może nic z tego nie rozumiałem.

Sędzia znikł, a wraz z nim zgasła mleczna poświata. Wróciła ciemność.

Rankiem – chociaż w podziemiu poranek ani wieczór wydają się nie istnieć – przyszli po nas. Naczelnik więzienia wydawał się dumny z siebie i zadowolony, tak jakby to on potrafił przechodzić przez ściany i rozporządzać ludzkimi losami. Pierwszy strażnik, siwy i przysadzisty, patrzył chmurnie w podłogę, za to jego pomocnik, wesoły młokos, koniecznie chciał zadawać głupie pytania. Starszy zdzielił go kułakiem między łopatki i młodzik od razu pojął swoją niezręczność.

Na niebie królował poranek. Rozbójnik, chłonąc twarzą promienie słońca, zadyszał gwałtownie i opadł na ręce strażników. Złodziejaszek chichotał głupawo. Czułem jak mi miękną kolana i nie miałem ochoty oglądać się na idących z tyłu staruszka z kobietą. Most opadł z ogłuszającym zgrzytaniem. Poprowadzili nas ponad fosą, nad ciemną wodą, w której pływały bierwiona. Przyjrzawszy się uważniej, spostrzegłem, że rzekome kawały drewna spoglądają na nas zgłodniałymi oczami. A może tak mi się tylko zdawało. Czym prędzej odwróciłem wzrok.

Wyprowadzili nas za bramę i zostawili na środku drogi, w kurzu, cykaniu świerszczy, pod bezchmurnym niebem. Odprowadziliśmy strażników długim spojrzeniem, potem, nie porozumiewając się, usiedliśmy na trawie. Właściwie, tylko ja usiadłem, pozostali uczynili to zgodnie ze swymi charakterami: rozbójnik runął na ziemię, złodziejaszek skoczył, staruszek przysiadł ostrożnie, kobieta kucnęła.

Nikt się nie spieszył z odejściem, jak gdyby surowe mury aresztu sądowego do tej pory oddzielały nas od pola i drogi, od nieba i świerszczy, od możliwości pójścia dokąd się chce. Długi czas nikt nie otwierał gęby. Brakowało słów lub wszystko było jasne.

– Za krótkie ręce – wydusił w końcu głucho, z wysiłkiem staruszek.

– Dureń – odezwał się ponuro zbój. – Niby krótkie, ale dosięgną…

– Nic nam nie będzie – powiedział złodziejaszek, uśmiechnięty od ucha do ucha. – Wypuścili nas… wypuścili!

Kobieta milczała, nieszczęśliwa, niepotrzebna, z głęboko zapadniętymi oczyma. Zresztą, przy dziennym świetle okazała się trochę młodsza, niż sądziłem.

Jakiś strach trzymał nas razem? I czy to był strach?

Dlaczego, na przykład, otrzymawszy z powrotem swoje papiery, a nawet resztki swoich pieniędzy – większą część zabrali „na utrzymanie", czyli zawszone sienniki, jak sądzę! – dlaczego, odzyskawszy wolność, każdy nie poszedł swoją drogą, lecz zasiadł w tawernie ze swymi towarzyszami niedoli?

Sędzia rzekł, a myśmy słyszeli. Noc Sądu zbiła nas w zastraszone stadko, choć nie na długo. Nikt jednak nie chciał oddalić się jako pierwszy.

Najweselszy z nas był rzezimieszek, który przywykł do życia dniem dzisiejszym, wręcz obecną chwilą. Dopóki było strasznie, to się trząsł, kiedy skończył się lęk, chwytał życie pełnymi garściami. Rozbójnik też się weselił, hałaśliwie i histerycznie. Władnąca nim rano beznadzieja znikła w starciu z chmielową pociechą. Po dwóch kuflach jednooki postanowił porwać Sędziego i utopić go w kloace. Starzec nie pił. Siedział na skraju ławki, wspierając się delikatnie ostrym łokciem o stół i powtarzał jak katarynka w kółko to samo:

– Widma nie mają władzy nad ludźmi! Strachy na wróble! Widma nie mają władzy nad ludźmi! Strachy na… Widma nie mają władzy… Nie, nie, nie!…

Poczułem dłoń na ramieniu. Nozdrza drgnęły, rozpoznając słodką woń perfum.

– Pójdź ze mną, panie – oznajmiła kobieta – mam sprawę.

Obmyła się tymczasem przy studni i wydobyła z torby lepszą sukienkę. Mokre włosy ułożyła na kształt fryzury. Jej blada, zmęczona twarz wydawała się teraz całkiem miła. Tylko perfumy zdradzały, że jest łajzą. Odrobinę zbyt mdłe. Odrobinkę.

Zakołysałem się, wstając od stołu. Skoro piję z rozbójnikiem i złodziejaszkiem przy wtórze starczego bełkotu, dlaczego nie miałbym przychylić ucha na prośbę czysto wymytej zdziry?

Usunęliśmy się do oddalonego kąta. Kobieta zmieszała się, nie wiedząc, jak do mnie się zwracać. Do szlachcica powinno się mówić „panie", jak jednak traktować arystokratę, który czasem ląduje w areszcie z wszami i wszelakim paskudztwem?

– Panie, ja… nie otrułam tego kupca, tamten dobrze powiedział, ale cała reszta… Nie pytam, panie, co nabroiłeś, że dał ci tylko rok życia…

Patrzyłem w jej okrągłe, błękitne, niewinne oczęta. Nie wrzasnąłem na całą oberżę: Zamknij się, idiotko, co ty bredzisz?!

Zadrżała pod mym spojrzeniem, mrugając nerwowo.

– To znaczy… Tamten jubiler na pewno zmarnował dziewczynę, ja to wiem. Twierdzi, że widma nie mają władzy nad ludźmi, lecz chciałabym to sprawdzić…

Zamilkła wyczekująco.

– Co sprawdzić? – spytałem tępo.

– Czy mają władzę – wyjaśniła cierpliwie. – Jeśli wyrok był tylko zwykłym straszakiem, jak on majaczy, jeżeli strażnicy są głupi… Trzeba to sprawdzić.

Znów wyczekująco zamilkła, zaglądając mi w oczy.

Rozbójnik wył jakąś pieśń, przymykając jedyne oko. Pozostali goście kryli się po kątach, dobrze wiedząc, że właśnie tutaj zapijają przeżyty strach „przestępcy, których wypuścili z więzienia sądowego". Zebrało się sporo ciekawskich, lecz nie byli głupcami i nikt nie zamierzał zbliżać się do pijanego zbója.

Potrząsnąłem głową.

Gdzieś się podziała moja wrodzona bystrość. Dopiero po dłuższej chwili dotarło do mnie, w jaki sposób niewiasta zamierza sprawdzić rzetelność naszych wyroków.

Co tam Sędzia oznajmił biedaczce? „Objęcia mężczyzny będą ci przynosić cierpienie"?

Uśmiechnęła się z przymusem, jakby przepraszająco.

– Niech pan sobie nie wyobraża niczego specjalnego. Chcę tylko sprawdzić. Trzeba wiedzieć, ile prawdy w tym, co mówi tamten o władzy widm. Kiedyś mówiła mi babka nieboszczka…

Znowu zamilkła. Wydekoltowana suknia niemal wystawiała na widok cały biust, niezbyt cienka talia ściśnięta była bezlitośnie gorsetem, biodra pod strojną spódnicą zdawały się krągłe jak gruszka.

Moje oceniające spojrzenie zostało przyjęte jako oznaka zgody. Kobieta wygięła się śmielej, równocześnie rumieniąc się niby wstydliwie.

– Pan jest naprawdę… przystojny. W życiu nie widziałam takiego amanta. Dogadałam się już z oberżystą w sprawie izby.

I jak tu się nie czuć mile połechtanym.

Zerknąłem smętnie na towarzyszy. Ale się trafiło towarzystwo potomkowi Rekotarsów: pijany zbójca, młody rzezimieszek oraz siwiuteńki gwałciciel i morderca. A prawdę powiedziawszy?… Dziwka jak dziwka. W zasadzie nawet dość apetyczna. Do tego nieszczęśliwa. Co zrobi, gdy się okaże, że wyrok Sędziego ma nad nią moc?

Zadrżałem. Wino pozwoliło mi zapomnieć przez chwilę o białej peruce i pajęczych nóżkach. W jednej chwili wszystko sobie przypomniałem: stonogę na ścianie, zwróconą ku mnie pouczającą tyradę, obwieszczony później wyrok, areszt sądowy. Jakiekolwiek zainteresowanie sekretami, jakie skrywała suknia ladacznicy, rozwiało się w proch.

– Dogadaj się całkiem z oberżystą – doradziłem, odwracając głowę – żeby nie płacić za izbę.

Nie oglądając się na nią, wróciłem na swoje miejsce za stołem obok zbója, co właśnie zarył mordą w sosie grzybowym, pijaniuteńkiego złodziejaszka i starego jubilera, który, plując żółcią i miarowo stukając palcem o blat, ciągle powtarzał swoje:

– Widma nie mają władzy nad ludźmi! Strachy na wróble! Widma nie mają władzy nad ludźmi! Strachy na… Widma nie mają władzy…

Nie okazała urazy. Widziałem przez mętną zasłonę wypitego wina, jak niewiasta łasi się kolejno do oberżysty, posługacza, a nawet do kucharczyka, wszyscy jednak dawali jej odmowną odpowiedź.

Nieraz już widzieli takich jak my, skazańców. Przez karczmę przewaliły się tłumy nędzników, ogłupiałych od nagle odzyskanej swobody.

Być może, spoglądający na nas bojaźliwie goście wiedzieli więcej od nas o wyrokach Sędziego i dlatego jedyna, wyperfumowana kobieta zupełnie nie miała wzięcia. Nawet u małego podkuchennego, któremu z pewnością nieczęsto zdarzał się taki uśmiech losu. Rozbójnik spał z głową na blacie, złodziejaszek ślinił się półprzytomnie, ja zachowałem nieprzystępną postawę. Pozostał jej tylko staruszek.

Na dłuższą chwilę straciłem świadomość, a kiedy się znowu ocknąłem, był już środek nocy. Czysto wymyta podłoga pachniała mokrym drewnem, zbój chrapał na ławie, poza tym tawerna była pusta, tylko na schodach wiodących na górę ku izbom do wynajęcia, dawały się słyszeć skradające się kroki. W ciemności błyskał ogarek świecy, rzucający cienie na ściany w takt owych kroków.

Wyprostowałem się z trudem. W głowie mi się kręciło, jak na karuzeli. Przeklęta karuzela…

Staruszek miał fart. Nie wypił ani kropelki, jakby się tego spodziewał. Upił się pokusą i teraz kroczył ostrożnie, wdychając mdły zapach perfum. Skrzypnęły otwarte drzwi…

Przetarłem twarz dłońmi. Karuzela trochę przystopowała. Okropna noc. Wdychając dzisiaj kurz i zapach trawy, patrząc w słońce, wierzyłem, że moje życie zacznie się na nowo, zapomnę o wilgotnych murach, stonodze i wszach, zapomnę ostatni miesiąc.

„Jesteś w bagnie, Retano, po pas w błocie. Brodzisz także we krwi…”

Wielkie nieba, dlaczego na tym świecie rodzi się tylu głupców? Skoro na jarmark przyjeżdża poborca podatkowy, mógłby ktoś uważniej sprawdzić jego papiery! Chociaż pomrukiwali z niezadowoleniem, nikt tego nie zrobił, bojąc się mieć zatarg z władzami. Poborca brał tylko pieniądze, nie przyjmował w naturze. Interesowała go zawartość mieszków, nie koszyków. Czy zresztą tak strasznie ich grabił? Skoro rodowy majątek w ruinie, nie wyciśnie się zeń dochodów, jak nie wydoi kamienia, a w końcu potomek Rekotarsów musi żyć na poziomie, nieprawdaż?!

Uciekłem na dzień przed przyjazdem prawdziwego poborcy. Tamtego od razu obili, uznając za samozwańca. Podatki były wszak opłacone. Miejscowy władca przysłał oddział straży, by zaprowadzić porządek. Jarmark źle się skończył. Kogoś tam ponoć stratowali na śmierć…

Słyszałem później, że władca odebrał zapłatę za interwencję od nieszczęsnego poborcy. Ten zaś powiesił się w bramie. Wszystko opowiedzieli mi plotkarze. Musieli też na mnie donieść. Inaczej, jak wytłumaczyć, że zostałem schwytany na gościńcu dwa dni drogi od miejsca zdarzenia?

„Tam, gdzie zwykły zbój po prostu podrzyna gardło, ty snujesz misterne sieci intryg…”

Głupca nikt nie obwinia. Wszyscy mu współczują. Skoro jagnię zabłąka się w lesie, wina spada oczywiście na wilka. Jak pięknie to ujął Sędzia: „misterne sieci intryg". Jakby z książki wyczytał.

„Żyć będziesz jeszcze rok. Po upływie tego terminu czeka cię kaźń…”

Wzdrygnąłem się. Zaplątały mi się nogi. Na górze ktoś stąpał bosymi stopami. Bez wątpienia staruszek zbierał siły do przeprowadzenia eksperymentu. Czy wyrok Sędziego ma moc?

Może też są skończonymi durniami? Uważają, że jedna niemiła noc w towarzystwie cienkonogiego Sędziego będzie wystarczającą karą za rozpędzony jarmark i trupa wiszącego w bramie? Na piętrze zaraz zaskrzypi łóżko. Potem dziwka, wymęczona, ale szczęśliwa, zejdzie na dół i oznajmi ze śmiechem: stary miał rację we wszystkim! Widma nie mają władzy nad ludźmi, to tylko zwykłe straszenie.

Hm. A jeśli Sędzia wiedział o poborcy, to znaczy, że prawdą jest wszystko, co mówił o jubilerze? Poczciwy starowina naprawdę zgwałcił i zamordował służącą?

Zrobiło mi się niedobrze. Wymyta podłoga zakołysała się w moich oczach, w głowie znów wirowała karuzela, miałem ochotę paść twarzą na stół i zasnąć bez pamięci…

Krzyk zakołysał płomykami świec. Kobiecy krzyk. Wycie śmiertelnie przerażonej. Jakby sznur od zasłony okręcił jej szyję i dusił.

Rozbójnik zamamrotał na ławie. Złodziejaszek przebudził się i rozejrzał bezmyślnie. W całym domu zaczęły trzaskać drzwi, z izby czeladnej wyskoczył wystraszony posługacz.

Tamta ciągle krzyczała. Bez ustanku.

Spróchniałe schodki nieomal załamały się pod nogami. Podskoczyłem do drzwi, za którymi kobieta zachłystywała się wyciem, wyłamałem je, poprawiając sztylet za pasem.

Izba była oświetlona jedną świeczką. Dziwka stała na łóżku, goła, jak nowo narodzona. Prawie dotykała czubkiem głowy sufitu. Wrzeszczała, przyciskając dłonie do nagich piersi. W pierwszej chwili wydało mi się, że w pokoju nie ma nikogo więcej, kobieta jednak patrzyła w dół, w kąt. Spodziewałem się zobaczyć w nim najgorsze rzeczy, choćby nawet wijący się jak wąż sznurek…

Wystarczyło podnieść wyżej świecę.

Leżał na wznak. Białka oczu błyskały czerwonawo. Wokół głowy rozlewała się czarna aureola krwi.

– A, a, a! – wyła niewiasta, zapominając o swej nagości i nie zwracając uwagi na tłumek, który wdarł się do izby za mną. – A, a! Głowa!

Pochyliłem się nad konającym. Okrwawione wargi starca drgały w udręce agonii, jakby chciał mi powiedzieć jeszcze coś ważnego, może ostatnią wolę. Dobrze wiedziałem, że już niczego nie powie. Zostały już tylko sekundy.

Wreszcie wyzionął ducha. Kobiecie za moimi plecami ostro kazano się zamknąć. Przysunąłem świecę do zastygłej twarzy tak blisko, że jeszcze mgnienie, a zaskwierczałaby siwa rozczochrana broda.

Staruszek był przybity do podłogi. Padł prosto na sterczący krzywo z deski długi, ostry gwóźdź.

Rano byłem już daleko.

Co mnie obchodziły tłumaczenia wystraszonego oberżysty, że umywalnik był przybity do podłogi, a potem go wynieśli, nie zauważając gwoździa?

Co mi do zapłakanej łajzy, która nie zdążyła niczego sprawdzić, skoro dziad, gramoląc się do łóżka, zaraz się poślizgnął i upadł? Karczmarz wszystko potrafił wyjaśnić, chociaż lękliwie wciskał głowę w ramiona. To samo z dziwką, która pozwalała płynąć niewstrzymanie łzom i skapywać z podbródka na podłogę.

„Zapłacisz za to szybko i strasznie, Koch. Twoje serce przegniło, zepsucie stało się widoczne. Pisana ci bolesna śmierć w ciągu doby…”

Żegnaj, Koch. Żegnaj, morderco.

Dwadzieścia cztery godziny minęły.

Jeden dzień z trzystu sześćdziesięciu pięciu.

Słońce, wstające nad lasem, przypominało w moich oczach ogromny, wiszący nad światem zegar.