Цікі

Раздзел чацверты. Аленяня Дзік-Дзік

Было яшчэ цёмна, калі Цікі прачнуўся ад нейкага шолаху.

Спярша ён нічога не ўбачыў, акрамя цьмяных абрысаў дрэў, што раслі навокал.

Раптам заварушылася нечая цёмная постаць. Гэта быў юны воін.

— Што ты робіш? — шэптам запытаў Цікі.

— Ламачча для вогнішча збіраю, — таксама шэптам адказаў воін. — Мне час ужо выпраўляцца ў дарогу, бо сёння ж сёмы дзень, а шлях мой далёкі.

Цікі падняўся і ўзяўся памагаць сябру. Яны распалілі вогнішча і пачалі на ражне смажыць апошні кавалак мяса, што застаўся ў воіна.

У паветры разліўся прыемны пах смажаніны.

А Мафута яшчэ моцна спаў: жывот яго высока ўзнімаўся і нізка ападаў пад коўдрай.

Але неўзабаве ён чмыхнуў, перакаціўся на другі бок, шморгнуў носам і гучна цмокнуў губамі. Потым заварушыўся і запытаў сонным, але зацікаўленым голасам:

— Снеданне гатова?

— Паспіце яшчэ крыху, — адказаў воін. — Час вельмі ранні.

Але Мафута ўжо зусім прачнуўся.

— Неяк кепска спіцца, — паскардзіўся ён. — Мой страўнік зморшчыўся ад голаду, як высахлы гарбуз.

Вырашылі паснедаць і як мага раней рушыць у дарогу.

К таму часу, як яны выправіліся ісці, на ўсходняй частцы небасхілу ўзнялося сонца. Ранак быў цудоўны — свежы, бадзёры, і сэрца Цікі спявала ад шчасця.

Усе трое хутка крочылі па лясных сцежках, спярэшчаных сонцам і ценем.

Праз некаторы час воін папрасіў сваіх спадарожнікаў спыніцца.

— Тут мы з вамі павінны развітацца, сябры мае, — сказаў ён. — Адсюль я павярну на поўнач.

Яны ўрачыста паціснулі адзін аднаму рукі, і Цікі зрабілася сумна, таму што яму вельмі спадабаўся юны і храбры воін.

А той адсалютаваў ім кап'ём, павярнуўся і пакрочыў на поўнач.

Пасля гэтага Мафута і Цікі ішлі хутка і моўчкі. Мясцовасць паступова мянялася. Лес і высокі хмызняк змяніліся сухой раўнінай. Рэдка калі ім сустракаліся дрэвы, ды і то нізкарослыя, шэрыя і чэзлыя. Апаленая спёкай зямля давала жыццё толькі рэдкаму хмызняку і невысокай бурай траве.

Яны ішлі па пустыні.

Спёка рабілася ўсё больш нясцерпнай.

Гарачы вецер узнімаў і гнаў па зямлі невысокія пясчаныя віхры, і яшчэ да таго, як сонца дасягнула зеніту, Цікі адчуў, што траціць апошнія сілы. Язык зрабіўся сухі і шорсткі. Хлопчыку страшэнна хацелася адпачыць.

— Мафута, — сказаў ён, ледзь дыхаючы, — я так хачу піць, што мог бы выпіць усю ваду з Замбезі.

— Цяпер, Цікі, нічога не пі, — папярэдзіў Мафута. — Таму што, пакуль сонца так прыпякае, чым больш ты будзеш піць, тым больш будзеш пацець і толькі яшчэ мацней піць захочаш, а вады ў бутэльцы ўжо не будзе.

І Цікі не піў.

Сонца бязлітасна пякло ім у спіны, вачам балюча было глядзець на белы пясок пустыні, што акружаў іх з усіх бакоў. Смага ў Цікі ўсё расла, і ён ні аб чым ужо не думаў, а толькі бачыў у марах сцюдзёны ручай, што цурчыць між зялёных берагоў.

Мафута не зводзіў з яго вачэй.

— Цікі, — сказаў ён нарэшце, — падымі з зямлі каменьчык і пакладзі ў рот. Смага паменшае.

Цікі зрабіў, як сказаў яму Мафута, і гэта сапраўды дапамагло, самыя страшныя пакуты ад смагі прайшлі. Ён адчуў удзячнасць да Мафуты і ўжо не першы раз падумаў, што яго дарослы сябар разумнейшы, чым людзі думалі.

— Дзякуй табе, Мафута, — сказаў ён. — Я рад, што ты са мною. Пустыня гэтая — жахлівае месца.

— Не бойся, малыш, — адказаў Мафута. — Я пераходзіў яе і раней. Даўным-даўно — у час паляўнічых паходаў з бацькам. Пустыня невялікая, і яшчэ да змяркання мы выйдзем у зялёную і ўрадлівую даліну.

— Але, — з трывогай сказаў Цікі, — няўжо нам давядзецца да таго часу не піць?

Мафута засмяяўся:

— Не, Цікі. Мы хутка прыйдзем да азярца. Яго жывіць падземная крыніца, і яно ніколі не высыхае. Там мы адпачнём, нап'ёмся і паядзім.

Нарэшце скрозь мігатлівую смугу Цікі разгледзеў на даляглядзе невялічкі зялёны гаёк.

— Вунь тое азярцо, — весела сказаў Мафута, і Цікі з палёгкай уздыхнуў.

— Мне нават страшна зрабілася, — прызнаўся ён. — Гаёк такі маленькі, а пустыня такая вялікая, што мы маглі прайсці паўз яго і не заўважыць.

Абодва хутчэй пакрочылі наперад.

Аднак чым бліжэй яны падыходзілі, тым больш збянтэжаны рабіўся Мафута.

— Дзіўна... — мармытаў ён.

— Што дзіўна? — запытаў Цікі.

— Каля азярца няма ніводнай істоты. Ціха, як на могілках. Тут нешта не так...

Цікі ўвесь задрыжаў.

Але смага перамагла страх, і неўзабаве хлопчык выразна ўбачыў гаёк — усяго толькі тры невысокія дрэвы на беразе азярца з іскрыстай вадой. Азярцо было такое маленькае, што нізкае голле дрэў амаль закрывала яго.

Раптам крокаў за дваццаць перад сабой Цікі заўважыў на зямлі нейкі скрутачак аднолькавага колеру з апаленым сонцам пяском.

— Што гэта?

— Мусіць, скураны мех, пра які нейкі падарожнік ад радасці забыўся.

— Не, гэта не мех! — закрычаў Цікі. — Паглядзі, паглядзі, Мафута! Гэта маленькі Дзік-Дзік. Ён мёртвы!

Скрутачак раптам варухнуўся, і Цікі ўбачыў, што маленькае аленяня яшчэ жывое. Бакі яго жывоціка торгаліся, і раз-пораз сутарга прабягала па кволым, тоненькім цельцы. Аленяня было такое слабае, што ледзь трымала галаву, але ўсё ж умольна ўзняло на людзей вялікія, насцярожаныя вочы.

Сэрца Цікі сціснулася ад жалю. Ён паклаў руку на лоб аленяняці і ласкава пагладзіў яго.

— На што ён хворы?

Мафута ўважліва агледзеў Дзік-Дзіка. Ён шукаў на яго целе слядоў якіх-небудзь ран, але не знайшоў. Тады ён раскрыў яму рот.

— Вельмі, вельмі дзіўна, — прамармытаў ён, падымаючыся з зямлі. — Хваробы ў яго ніякай. Няма і ран... Памірае ён ад смагі!

— Ад смагі? — здзівіўся Цікі. — Не можа быць! Глядзі, ён жа ляжыць менш як за пяцьдзесят крокаў ад вады.

— Зірні на яго рот, Цікі, — збянтэжана адказаў Мафута. — Ён сухі і ўвесь у пухірах, і язык апух. Вядома ж — ад смагі. — Мафута патрос галавой. — Нічога не разумею...

— У такім разе, — цвёрда сказаў Цікі, — што б там ні было, я прынясу яму піць, — і, узяўшы чыгунок, пайшоў да азярца.

Але калі хлопчык хацеў прыгнуцца, каб прайсці пад нізкімі галінамі дрэва, у лісці раптам нешта гучна зашамацела. Цікі спалохана адскочыў назад.

І якраз своечасова!

Таму што проста над яго галавой, абкруціўшыся вялізным агідным целам вакол тоўстага сука, вісеў страшны пітон! Такога вялікага ўдава Цікі ніколі не бачыў. Нават у самых жахлівых начных кашмарах яму не снілася гэткае страшыдла. Змяя была не менш як дванаццаць крокаў у даўжыню і такая тоўстая, як чалавечае бядро. Праз лістоту прасвечвала жоўтае слізкае цела, пашча была такая шырокая, што магла б праглынуць цэлага асла, а круглыя чорныя вочы злавесна паблісквалі.

Пачуўшы трывожны крык Цікі, Мафута ў адно імгненне апынуўся каля яго.

— Пітон! — задыхаючыся, сказаў Цікі. — Ён ледзь не схапіў мяне. Я яго адразу не заўважыў.

— Каб ён здох, — прабурчаў Мафута і шпурнуў у дрэва некалькі каменьчыкаў.

Змяя паволі папаўзла па ствале ўгору і паступова знікла ў дупле.

— Цяпер я набяру вады. Нейкі час баяцца няма чаго, — сказаў Цікі.

Мафута ўважліва сачыў за дуплом, а Цікі набраў у чыгунок і бутэлькі з гарбузоў чыстай вады з азярца.

Потым абодва вярнуліся да Дзік-Дзіка. Цікі ўліў яму ў рот некалькі кропель вады. Аленяня ўздрыгнула і млява праглынула крыху жыватворнай вільгаці.

— Вось і цудоўна, — сказаў Цікі. — Цяпер самі пап'ём.

Як яны пілі! Смачная халаднаватая вада здавалася ім найцудоўнейшым нектарам.

— Раскоша! — прамовіў Мафута, выціраючы рот. — Вось чаму аленяня не магло напіцца, разумееш? Змяя не падпускала.

— Ты і гаварыў, што тут нешта не так, — напомніў Цікі. — Цяпер мы ведаем прычыну.

— Удаў адпудзіў і іншых жывёл, — гаварыў Мафута. — Калі я быў тут апошні раз, ля азярца была процьма звяроў. Алені, зебры, малпы, трусы... Каго толькі не было!

— Нядобра ўсё гэта, — абурыўся Цікі. — Трэба нешта зрабіць. Мы павінны правучыць змяю.

Мафута ў знак згоды паківаў галавой і задумаўся.

Тым часам Цікі не пераставаў ліць ваду ў рот Дзік-Дзіку.

— Пітон вельмі вялікі і крыважэрны, — нарэшце прамовіў Мафута. — Калі б удалося звязаць яго, справа была б зроблена. Але паспрабуй звяжы змяю — яна проста выслізне з вяроўкі. Ды і вяроўкі ў нас няма.

Толькі паспеў Мафута вымавіць апошнія словы, як Цікі прыйшла ў галаву бліскучая думка.

— А чаму б нам, Мафута, — радасна сказаў ён, — не скарыстаць самога пітона замест вяроўкі? І прывязаць яго да дрэва!

Нейкі час Мафута ўзважваў у думках прапанову Цікі, а потым сказаў:

— Думка цудоўная. Толькі мы не такія дужыя, каб гэта зрабіць. Як толькі дакранёмся да яго, ён праглыне нас — і канец.

На момант усталявалася цішыня.

Неўзабаве Мафута прамармытаў:

— Хіба, можа, толькі...

— Што «можа, толькі»? — усхапіўся Цікі.

Мафута ўсміхнуўся.

— Здаецца, я дадумаўся, што зрабіць, — і расказаў Цікі пра свой план. Той радасна заківаў галавой. — Але дзейнічаць трэба асцярожна, — папярэдзіў Мафута: — Змяя імклівая, каварная і небяспечная.

— Але не такая імклівая, як я, — пахваліўся Цікі.

Яны паднялі з зямлі Дзік-Дзіка, якому ўжо крыху палепшала, паклалі яго ў цень цярноўніку і ўзяліся за ажыццяўленне сваёй задумы.

Перш-наперш выразалі і завастрылі два доўгія кіі. Потым асцярожна падкраліся да гайка. Апынуўшыся амаль пад самым веццем, яны ўбачылі вытрашчаныя каварныя вочы ўдава.

— Вунь ён! — крыкнуў Цікі. — За справу, Мафута, за справу!

Яны пачалі дражніць пітона, пакуль той не раз'юшыўся: торкалі яго тоўстае цела сваімі доўгімі кіямі, грымаснічалі, кпілі з яго.

— А ну, вазьмі, — крычаў Цікі, колючы яго кіем. — У-у, страшыдла!

— І мой на, вазьмі! — роў Мафута. — Ах ты, даўжэзнае шкадлівае мяса!

Неўзабаве пітон зусім ашалеў ад злосці — малаціў хвастом, выгінаўся і так моцна трос дрэва, што на Цікі з Мафутам дажджом сыпалася лісце і голле.

Змяя спрабавала схапіць сваіх мучыцеляў, але яны імкліва перабягалі з аднаго боку гайка на другі. Яны рухаліся хутчэй за ўдава.

— Цяпер ён ужо досыць раззлаваны, — сказаў нарэшце Мафута.

І абодва пачалі выконваць галоўную частку плана.

Цікі ўзлез да сярэдзіны на адно з трох дрэў — крайняе злева.

— Я тут, пачвара! — крыкнуў ён.

Вялізны ўдаў шалёна кінуўся да яго, але, перш чым ён паспеў схапіць хлопчыка, той хуценька саскочыў на зямлю, а Мафута, які хаваўся за дрэвам з другога боку гайка, пачаў хвастаць кіем па лісці.

— Я тут, чарвяк перарослы! — гукнуў ён.

Пітон, як маланка, павярнуўся ў другі бок і кінуўся да Мафуты, але пры гэтым яго доўгае цела абвілося пятлёй вакол ствала сярэдняга дрэва.

Цікі з Мафутам не пераставалі ні на момант спрытна манеўраваць вакол купкі дрэў і па чарзе гучна цвялілі раз'юшанага пітона, пакуль той туга-туга не абкруціўся вакол дрэва. Ён прывязаўся да ствала такім заблытаным вузлом, што не мог пасунуцца ні ўзад, ні ўперад. Чым больш ён намагаўся вызваліцца, тым мацней зацягваўся вузел, і хутка ён зусім перастаў варушыцца. З мешаніны жоўтых кольцаў гіганцкай змяі злавесна і помсліва паблісквалі два страшныя вокі.

— Ха! — узрадаваўся Мафута, адыходзячы ад дрэў і атрасаючыся. — Тут ён надоўга засядзе.

Цікі з захапленнем пазіраў на справу іх рук.

— Ён вызваліцца, дай падумаць... напэўна, не раней маладзіка. Можа, нават яму перш прыйдзецца скінуць скуру.

— З голаду ён не здохне, — зазначыў Мафута. — Змеі доўга могуць жыць без ежы.

— Але гэта будзе яму ўрокам, — закончыў Цікі. — Сюды ён больш ужо ніколі не паткнецца.

Яны сабралі свае рэчы, набралі поўныя бутэлькі вады і вярнуліся да маленькага Дзік-Дзіка.

Хоць аленяня было яшчэ вельмі слабае, але вочы яго ўжо блішчалі, і яно нават скубла зялёныя галінкі, якія яму падавалі.

Цікі ўзяў Дзік-Дзіка на рукі:

— Я панясу яго да сакавітых пашаў, Мафута. Пустыня не месца для маленькага аленяняці.

І вось, узяўшы з сабой Дзік-Дзіка, мужчына і хлопчык рушылі ў сваю дарогу, а азярцо зноў магло прагнаць смагу кожнаму стомленаму падарожніку...