Цікі

Раздзел пяты. Лясны пажар

Цікі прачнуўся, пачуўшы, як нехта дзынкнуў чыгунком.

Хлопчык яшчэ крыху паляжаў, думаючы, што ён зноў у сваёй роднай вёсцы, і недзе побач завіхаецца маці, гатуючы снеданне.

— Уставай, Цікі, — прагрымеў Мафута басам, і Цікі адразу ўспомніў, што на самай справе ён вельмі далёка ад дому. Хлопчыку раптам зрабілася вельмі самотна.

Але вясёлы матыў, які Мафута напяваў сабе пад нос, прымусіў Цікі ўсміхнуцца, і ён нават ціхенька рагатнуў, прыгадаўшы ўчарашні слаўны паядынак з пітонам.

— Во малайчына! — усміхнуўся Мафута. — Уставай. Ежа гатова.

Абодва весела апляталі кашу і выказвалі меркаванні наконт таго, што прынясе ім новы дзень.

— Нас зноў чакае прыгода, — упэўнена абвясціў Мафута, трэці раз напаўняючы сваю міску кашай з подліўкай мунані. — Нутром чую.

Неўзабаве яны былі ўжо ў дарозе, бадзёра крочылі па зялёнай ад травы і хмызу мясцовасці.

Праз некаторы час раўніна пачала адступаць, і апоўдні падарожнікі апынуліся сярод зарослых лесам узгоркаў, у гушчары драбналесся Нагор'я.

Цёмныя лясныя паплавы і прагаліны вабілі і страшылі сваёю патаемнасцю. З усіх бакоў чуўся няспынны шолах і шастанне нябачных істот.

І ўвесь час у лісці дрэў пакутліва стагнаў вецер, быццам там заблудзілася і ў роспачы енчыла нейкая здань.

Сэрца Цікі замірала ад страху.

— Нейкі дзіўны край, Мафута, — нарэшце сказаў Цікі, каб парушыць трывожнае маўчанне. — Рознае лезе ў галаву. Нізавошта не застаўся б тут адзін.

Мафута паківаў галавой і пачаў расказваць пра духаў, што жывуць у гэтых мясцінах — пра лесуна Фіванду, людаеда Шышымве і пра пачварнае чарцяня Кад'янгу, што хаваецца ў расколінах вялікіх імшыстых валуноў і ў трэшчынах дрэў. Мафута пераказваў Цікі цікавыя паданні і міфы пра гэтыя цёмныя гушчары і шмат іншых гісторый, якія некалі чуў ад падарожнікаў.

І зноў сэрца Цікі трывожна сціснулася, але халадок, што прабег па спіне, здаўся яму нават прыемным, таму што хлопчык адчуваў сябе ў бяспецы побач з магутным Мафутам.

Раптам Мафута спыніўся і пацягнуў носам паветра.

— Недзе гарыць, — сказаў ён.

Голас Мафуты быў спакойны, але Цікі адчуў у ім ноткі хвалявання.

Хлопчык таксама панюхаў паветра. Ледзь чутны едкі пах гарэлых раслін нагнаў на яго жах. Цікі памкнуўся бегчы — хоць куды, абы толькі далей адсюль, ад небяспекі.

— Стой! — уладна загадаў Мафута і схапіў Цікі за плячо. — Перш-наперш трэба вызначыць напрамак пажару! — Ён паволі павярнуў галаву спачатку ў адзін бок, потым у другі, нюхаючы паветра. Праз нейкі час сказаў: — Гарыць на захадзе. — Голас яго гучаў панура, і звычайна ўсмешлівы твар спахмурнеў.

— А вецер адкуль дзьме? — з трывогай спытаў Цікі.

— Таксама з захаду, — змрочна адказаў Мафута. — Вецер вельмі моцны.

— Значыць, агонь можа нас дагнаць?

— Так, — адказаў Мафута. — Духі тут зласлівыя.

Ад страху Цікі схапіўся за Мафуту.

— Што ж рабіць, Мафута? Скажы, калі ласка? Нас не схопіць Муліла, Вогненны дух?

Мафута ўсміхнуўся хлопчыку з вышыні свайго росту.

— Што ты, Цікі, — сказаў ён бадзёра. — Мы яму ў рукі, будзь упэўнены, не дамося.

— Што ж мы можам зрабіць? Калі вецер пагоніць Вогненнага духа хутчэй, чым мы пабяжым, ён неўзабаве схопіць нас. Лес сухі. Муліла будзе пераскокваць з галіны на галіну, з дрэва на дрэва і нарэшце накінецца на нас.

У гушчары драбналесся пачуўся тупат і шум, і раптам паўз іх прамчаўся алень — імпала. У вачах імпалы свяціўся страх. За ім прабег яшчэ адзін. Потым — трэці. Нарэшце — маленькае аленянятка.

Мафута пайшоў наперад, уважліва прыглядаючыся да ўсяго навокал.

Крокаў праз пяцьдзесят ён спыніўся, старанна агледзеў сцежку і ўсё абапал яе. Потым палез на бліжэйшае дрэва, гучна пыхкаючы і сапучы, бо ствол быў танкаваты і гладкі. Нарэшце ён апынуўся на самай верхавіне, прыкрыў далоняй вочы ад сонца і агледзеўся навокал. Мафута нагадаў Цікі бегемота, які нейкім цудам ускараскаўся на жэрдку.

Нарэшце Мафута злез з дрэва.

— Далей мясцовасць больш гарыстая, — сказаў Мафута. — А на ўсходзе ўзвышаецца скалісты пагорак. Даволі высокі. Дрэвы канчаюцца на паўдарозе ад падэшвы да яго вяршыні, а сама вяршыня — голы камень. Калі мы падымемся на самы верх, агонь да нас не дабярэцца.

— А далёка да ўзгорка?

— Паўгадзіны ходу.

— А Вогненны дух? Ён далёка?

— Далей ад нас, чым узгорак.

Цікі ўздыхнуў з палёгкай.

Яны паспешліва рушылі на ўсход. Крокаў сто ішлі, крокаў сто беглі трушком, потым зноў ішлі і зноў беглі — толькі так можна адолець, калі вельмі спяшаешся, непралазны афрыканскі буш — густое драбналессе і хмыз.

Паўз іх імкліва прабягала безліч перапалоханых жыхароў лесу. Як маланка, мільганулі два плямістыя леапарды. Цесным гуртам праскакалі сізавата-гнядыя антылопы і маленькія казулі. Прамчаліся трусы, прашмыгнулі мышы. Сотні малпаў імкліва пераскаквалі з дрэва на дрэва, спрытна перабіраючы голле доўгімі рукамі, — не параўнаць з тым, як яны ходзяць па зямлі на сваіх кароткіх і крывых нагах.

Цікі пачуў, як недзе далёка затрубіў хобатам слон Нсофу, а крыху бліжэй сярдзіта зарыкаў леў Нкалама.

Звяры, здавалася, не заўважалі людзей. Не звярталі ўвагі яны і адзін на аднаго. У іх быў адзін клопат — уцячы ад небяспекі.

Аднак некаторых прырода не надарыла хуткасцю і спрытам, і таму лясны пажар быў для іх смяротнай пагрозай. На зямлі Цікі ўбачыў чарапаху — яна таропка паўзла наперад. Хлопчык нахіліўся, узяў яе ў рукі і панёс з сабой.

Раптам Мафута пранізліва закрычаў ад болю і заскакаў на адной назе.

— Што з табой, Мафута? — занепакоіўся Цікі, бо любая затрымка пагражала жыццю.

— Наступіў на вожыка! — прастагнаў Мафута.

Цікі паспеў заўважыць, як пад кустом схаваўся маленькі скрутачак калючак. Хлопчык таксама падняў вожыка з зямлі і паклаў у мучны мяшок Мафуты.

— Не скажу, каб мне за яго вельмі душа балела, — прабурчаў Мафута, усё яшчэ заняты сваёй нагой.

За іх спіной быў ужо чуваць злавесны трэск — гэта вецер даносіў да іх далёкі рогат Вогненнага духа.

— Хутчэй, Мафута, — гукнуў Цікі. — Трэба спяшацца.

— Рабіць усё трэба спакойна і з розумам, — павучаў Мафута. — Нельга, як дурні, выбівацца з сілы — дарога яшчэ няблізкая.

Нарэшце мясцовасць пачала крута ўзнімацца ўгору. Дрэвы пачалі радзець, і неўзабаве гушчар драбналесся змяніўся голай скалістай пародай, дзе толькі ў некаторых мясцінах густа расла высокая трава.

Ногі ў Цікі нылі. Падымаючыся па схіле ўзгорка, хлопчык няроўна і цяжка дыхаў.

Разам з Мафутам яны падняліся на самую вяршыню і там знайшлі невялікую роўную пляцоўку, на якой можна было адпачыць.

Цікі ляжаў, заплюшчыўшы вочы, і адчуваў, як паступова да яго вяртаюцца сілы.

Раптам высокая трава зашамацела, і з яе выскачылі тры трусы. Маленечкія грудкі іх калаціліся ад няроўнага дыхання. Потым трава зноў закалыхалася, і адтуль выбеглі дзве казулькі-чарацянкі, ростам не большыя за кошку.

Звяроў усё прыбывала, і неўзабаве Цікі з Мафутам апынуліся ў коле незвычайных лясных стварэнняў, якіх раней яны ніколі не бачылі.

Дзівоснае было відовішча!

Побач з трусамі і чарацянкамі маўкліва і таямніча сядзеў леапард. Чатыры вастравухія дзікія сабакі шалёна круціліся і злосна гыркалі. З дзесятак малпаў паселі на шырокай пляскатай каменнай глыбе і ўзрушана лапаталі.

З травы асцярожна выйшаў гепард і стаіўся за вялікім валуном. Вочы яго паблісквалі, хвост нервова круціўся.

Уверх па камяні поўз хамелеон. Абодва яго лупатыя вочкі паволі паварочваліся ў розныя бакі.

Дзік-бародавачнік разлёгся на пяску. Тлустыя бакі яго высока ўздымаліся ад задышкі.

І нарэшце Цікі ўбачыў вялізнага Эланда — антылопу-кану, — які пагардліва пазіраў на ўсё зборышча.

Хлопчык на момант амаль забыўся пра пажар. Яго незвычайна ўзрушыў і здзівіў малюнак, што паўстаў перад ім.

Вось, зусім блізка адзін ад аднаго, так блізка, што ледзь не дакранаюцца, сядзяць, нібыта добрыя старыя сябры, адвечныя лясныя ворагі!

— Зірні, Мафута! — прашаптаў Цікі. — Глянь!

Мафута патрос галавой, сам не даючы веры вачам.

Але забыць пра пажар было нельга. Усё неба на захадзе пачарнела ад густога смалістага дыму — аж да самага паднябесся.

Цікі пазіраў то на полымя, што імкліва бегла далёка ўнізе па зямлі, то на жахлівую чорную хмару, якая завалакла ўсё неба, і яму зрабілася страшна.

Звяры таксама ўтаропіліся на агонь нерухомымі, круглымі ад жаху вачыма.

Моцны вецер падганяў агонь, і той падбіраўся ўсё бліжэй і бліжэй да іхняга прытулку. І перш чым Цікі зразумеў, што адбываецца, агонь дабраўся да ўзгорка і пачаў імкліва ўзнімацца па схіле.

«Напэўна, — падумаў Цікі, — агонь спыніцца там, дзе канчаюцца дрэвы, — на паўдарозе да вяршыні».

Хлопчык моцна сціснуў у руцэ талісман з леапардавага зуба.

— Мафута, — спытаў ён, — а трава не загарыцца? Агонь не дабярэцца да нас? Зірні: трава расце аж да самай вяршыні!

— Я не думаў, што тут так многа травы, — з трывогай у голасе адказаў Мафута.

Нечаканы парыў ветру закрыў абодвух густым, чорным дымам. Такім густым, што Цікі ледзь бачыў звяроў, якія іх акружалі. Толькі адны звярыныя вочы блішчалі скрозь вірлівую цемру.

Цікі закашляўся. Дым раз'ядаў вочы, і па шчоках пацяклі слёзы. Хлопчык працягнуў руку і схапіўся за Мафуту.

— Мы ў пастцы! — крыкнуў ён, стараючыся перакрычаць выццё полымя. — Больш тут нельга заставацца. Трэба шукаць спуск.

— Правільна, — прабасіў Мафута. — Трэба ратавацца.

Яны дамовіліся: Мафута абследуе паўночны і паўднёвы схілы, а Цікі — усходні.

Цікі ішоў скрозь дым, амаль нічога не бачачы перад сабой. Ён падаваўся то ў адзін бок, то ў другі, спатыкаўся, збіваючы ногі аб каменне.

І раптам, нібы цуд які, дым на імгненне рассеяўся, і Цікі паспеў убачыць схіл узгорка. Ёсць бяспечны спуск! Цікі ледзь не закрычаў ад радасці.

Па ўсходнім схіле збягала ўніз шырокая расколіна, быццам чыясьці гіганцкая баявая сякера рассекла глебу. Па баках яр быў закіданы абломкамі скал і валунамі, якія не давалі агню забрацца ўсярэдзіну.

А ў самым нізе, пад узгоркам, Цікі ўбачыў раку!

Шырокая і мелкаводная, яна ленавата цякла на поўдзень.

Па яры можна было спусціцца да ракі, не баючыся агню, і перабрацца на другі бераг. А там пажар ужо ім будзе не страшны.

Цікі пабег назад, на вяршыню ўзгорка.

Усё, як і раней, было заслана чорным дымам, але, на шчасце, Цікі амаль адразу ўбачыў свайго сябра. Звяры цесна збіліся ў кучу, як статак вясковых авечак. Гарачыня зрабілася нясцерпнай.

— Мафута! — крыкнуў Цікі. — Ёсць дарога ўніз! — І расказаў пра яр і рэчку.

Абодва паспешліва пакрочылі на ўсходні бок узгорка.

Цікі азірнуўся: усе звяры павярнулі да іх галовы і тужліва пазіралі ўслед. Хлопчык спыніўся.

— А як са звярамі, Мафута? — запытаў ён. — Трэба іх выратаваць!

— Не, Цікі, — адказаў Мафута. — Галоўная мая задача — давесці цябе жывым і здаровым да школы. Звяры самі знойдуць дарогу ўніз. Магчыма, яны пойдуць за намі. Хадзем, Цікі! Хутчэй!

Але Цікі затрымаў яго за руку:

— Прашу цябе, Мафута. Яны, можа, і пойдуць за намі, але ў гэткім дыме могуць заблудзіцца і загінуць. Трэба паказаць ім дарогу.

Навокал іх скакалі ўжо языкі полымя. Дым усё гусцеў. Цікі ўбачыў хамелеона і казульку-чарацянку — яна падышла да яго, калоцячыся ўсім целам.

— У цябе ж ёсць дудка, Мафута! Зайграй на ёй, і звяры пойдуць за намі. Калі ласка, Мафута! Зайграй на дудцы.

Хлопчык узяў у рукі хамелеона.

Мафута ўсміхнуўся.

— Добра. Хадзем, — сказаў ён і паднёс да рота дудку. Ён іграў на ёй гучна і звонка, і сярод шуму і трэску агню гукі дудкі здаваліся нейкімі незвычайнымі, дзівоснымі.

Цікі з Мафутам пачалі спускацца па яры. Абапал яго траву і дрэвы прагна паглынаў агонь.

«Як у расплаўленым цэнтры зямлі», — падумаў Цікі, рукамі прыкрываючы твар ад нясцерпнай гарачыні.

Час ад часу Цікі адставаў трошкі, каб упэўніцца, што звяры ідуць следам.

— Яны ідуць за намі, — паведамляў ён Мафуту. Той моўчкі ківаў галавой і не пераставаў іграць так гучна, як ніколі не іграў раней.

Нарэшце яр скончыўся, і яны апынуліся на беразе рэчкі. Як прыемна было ступіць у халаднаватую ваду збітымі і стомленымі нагамі!

Яны пачалі пераходзіць рэчку. За імі адзін за адным увайшлі ў ваду звяры. Спачатку — казулькі-чарацянкі. Вада даходзіла ім да самай шыі. Пасля іх — леапард; за ім балбатлівым роем рассыпаліся па вадзе малпы. Потым у ваду ступіў Эланд — антылопа-кану. Нарэшце ў раку плюхнуліся дзік-бародавачнік і дзікія сабакі.

Перабраўшыся на другі бераг, Цікі апусціў на зямлю хамелеона і чарапаху і раптам убачыў трусоў — яны гойсалі ўзад і ўперад па тым беразе, таму што рака была для іх неадольнай перашкодай.

— Трусы! — усклікнуў Цікі і пабег да іх па вадзе, выскачыў на бераг, падхапіў звяркоў на рукі і вярнуўся назад.

Нарэшце ўсе шчасліва перабраліся цераз рэчку.

А на тым баку ўся мясцовасць была ў агні.

Цікі ўсміхнуўся і весела глянуў на Мафуту. Хлопчык страшэнна стаміўся, у горле і вачах пякло ад едкага дыму. Але сэрца білася радасна.

Звяры апошні раз зірнулі на агонь і адзін за адным падаліся ў лес.

Цікі зрабілася крышачку сумнавата, калі ён убачыў, як яны пакідаюць іх, таму што ўсе яны — і звяры, і людзі — перамаглі аднаго і таго ж ворага як баявыя сябры ў час бойкі.

Нарэшце Мафута парушыў маўчанне:

— Тут цудоўнае месца для начлегу, Цікі.

Хлопчыку і самому дужа хацелася адпачыць, і ён кіўнуў галавой у знак згоды.

І вось на беразе мелкаводнай, але шырокай ракі, пад цямнеючым небам хлопчык і яго дарослы сябар пачалі гатаваць вячэру.

Калі вогнішча разгарэлася і затрашчала, Мафута ўзяў свой мяшок з маісавай мукой і сунуў усярэдзіну руку, але адразу закрычаў ад болю.

— Што з табой? — спалохана запытаў Цікі: ён падумаў, што Мафуту ўкусіла чырвоная мурашка.

Але Мафута нічога не адказаў, а толькі зноў асцярожна сунуў руку ў мяшок і выцягнуў з яго калючы скрутачак.

Гэта быў вожык! Але ён меў занадта падазроны выгляд — сыты і санлівы. Мафута памацаў у мяшку рукой.

— Усё зжор, да апошняга, — прабурчаў Мафута. — Усю муку з'еў гэты... гэты... — знямеўшы ад абурэння, ён паказаў пальцам на вожыка.

— Нічога, Мафута, — засмяяўся Цікі. — У маім мяшку крышку засталося. З голаду не памром.

Яны адпусцілі вожыка на волю і пазіралі, як ён ляніва пакаціў сваё сытае цела ў лес.

Цікі з Мафутам пераглянуліся і гучна зарагаталі.