Цікі

Раздзел шосты. Нашэсце бабуінаў

— Ох! — войкнуў, прачынаючыся, Мафута. — Усе косці баляць. — Потым прысеў і пачаў асцярожна размінаць рукі і ногі.

— У мяне таксама, — азваўся Цікі і прыгадаў падзеі ўчарашняга дня — лясны пажар і выратаванне.

У паветры яшчэ вісеў едкі пах гару. Павекі ў Цікі былі чырвоныя, вочы крыху шчымелі.

Але калі Цікі і Мафута акунуліся ў халодную ваду ракі, бадзёрасць вярнулася да іх, і новы дзень падарожжа яны пачалі ў цудоўным настроі.

Падарожнікі ішлі берагам, цешачыся прыемнай свежасцю раніцы і лёгкім пяшчотным ветрыкам.

Крочылі яны нядоўга і неўзабаве падышлі да невялікага вадаспада. Вада крыху воддаль ад яго была празрыстая і спакойная. Яна так вабіла сваёй прахалодай і прыгажосцю, што, доўга не думаючы, хлопчык скокнуў у раку і плаваў, плаваў, пакуль не пачаў выбівацца з сілы. Тады ён вылез на вузкі і доўгі выступ скалы, які цягнуўся ззаду вадзянога вала.

Хлопчык пайшоў па каменнай касе, ледзь праціскаючыся паміж стромкай скалой і вадзяным каскадам.

Як тут было цудоўна і таямніча! Нібы ты перанёсся ў дзівосную, незнаёмую краіну...

Раптам Цікі ўбачыў пячору — грот, якога з берага за вадой не было відаць. Напэўна, утварыўся ён даўно-даўно, у час абвалу, калі з каменнай сцяны адваліўся вялізны кавалак скальнай пароды.

Хлопчык увайшоў у грот.

— Вось дзе сховішча Рачных духаў! — уголас падумаў Цікі. — Пэўна, я першы з людзей ступіў сюды нагой.

З заміраннем сэрца азірнуўся Цікі навокал. Промні сонца прасейваліся скрозь заслону вады, што імкліва абрыналася з вышыні, і асвятлялі сцены грота мяккім, мігатлівым святлом, падобным на серабрыстыя сонечныя зайчыкі.

Гэта быў чароўны палац са смарагдаў, у якім панавалі прахалода і спакой.

Раптам скрозь глухі гул вады Цікі пачуў сваё імя. Ён нехаця выбраўся з грота і вярнуўся на бераг да свайго сябра, на твары якога прачытаў трывогу.

— Я за цябе баяўся, — сказаў Мафута, уздыхнуўшы з палёгкай. — Думаў, ці не трапіў ты да кракадзіла альбо Рачнога духа!

Пайшлі далей, адчуваючы прыліў новых сіл. Па дарозе ім трапляліся вёскі, у якіх крыніцай біла жыццё — усюды зямля добра радзіла, таму што шмат ручаёў і рэчак шчодра паілі яе сваёй вільгаццю.

Апоўдні падарожнікі падняліся на ўзгорак, ад стомы ледзь перастаўляючы ногі. Зірнулі ўніз. Пад імі раскінулася вялікая вёска, залітая спякотным паўднёвым сонцам. Але была яна з выгляду нейкая сонная.

— Сёння мы многа і хутка ішлі, — з надзеяй у голасе намякнуў Цікі.

Мафута шырока ўсміхнуўся:

— Правільна. Тут самае, здаецца, зручнае месца для адпачынку.

Падарожнікі спусціліся з узгорка і ўвайшлі ў вёску.

Цікі адразу са здзіўленнем заўважыў, што вёска была нейкая малалюдная. Толькі некалькі старых сядзелі ля хацін; мажная жанчына памешвала нешта ў вялікім чорным гаршчку, што стаяў на агні; невялікая чародка дзяцей гуляла ў нейкую гульню. На санцапёку спалі некалькі сабак, тры-чатыры кураняткі грэбліся ў пяску.

Калі Цікі добра прыгледзеўся, яго ўразіла тое, што твары ў людзей былі засмучаны. Некаторыя старыя падперлі рукамі галовы, а таўстуха з выгляду была само няшчасце. Нават дзеці гулялі неяк нявесела, бязрадасна.

Усе так аддаліся смутку, што нават не заўважылі гасцей.

— Што ў іх тут здарылася? — здзіўлена запытаў Цікі.

— Відаць, нейкая бяда абрынулася на вёску, — усхвалявана адказаў Мафута. — Можа, чума якая?

— Альбо паводка, — выказаў здагадку Цікі.

— Ці не воіны на іх напалі?

— А можа, злыя духі праклялі?

— Ва ўсякім разе, трэба даведацца, — вырашыў Мафута.

Яны асцярожна падышлі да старога, што сядзеў бліжэй да іх, прывіталіся і селі побач.

— Што ў вас за няшчасце? — лагодна запытаў Мафута. — Дзе ўсе жыхары?

Стары тужліва патрос галавой і адказаў:

— Усе людзі ў полі. Хочуць злавіць бабуінаў.

— Нейкі дзіўны занятак! — не стрымаўся Цікі.

Стары пачаў тлумачыць:

— З году ў год у нашай вёсцы добры і ранні ўраджай, бо зямля ў нас урадлівая, вады багата. Жылі мы і гора не ведалі. Але сёлета нас чакае галеча і голад, таму што на нашы палі напала цэлая зграя пражэрлівых бабуінаў.

— Чаму ж вы не прагоніце гэтых малпаў або не пераловіце іх? — запытаў Цікі.

— Гэ! — прабурчаў стары. — Бабуіны хітрыя. Ты іх гоніш, а яны толькі рагочуць. Злавіць іх? Мы расставілі сотні пастак з гарбузоў, але пакуль што ўсяго два злодзеі папаліся ў іх.

— Што такое пастка з гарбуза? — пацікавіўся Цікі.

— А гэта выдзяўбаны гарбуз, — пачаў тлумачыць Мафута. — У ім робіцца нешырокая адтуліна, а ў сярэдзіну кладзецца прынада. Малпа прасоўвае ў дзірачку руку і хапае ежу, але назад выцягнуць руку не можа, бо моцна сціскае здабычу ў кулаку. У яе не хапае розуму разняць кулак. Так і застаецца, ушчаміўшы руку ў гарбуз.

— Гэта праўда, — пагадзіўся стары, — але праклятыя бабуіны не падыходзяць да пастак, ім больш падабаецца кукуруза. Зрываюць катахі са сцяблін, усе да аднаго. Тое, што з'есці не могуць, знішчаюць. Хутка на сцяблінах не застанецца ніводнага катаха, палі стануць голыя, і ў вёску прыйдзе голад...

Стары цяжка ўздыхнуў, а Цікі з Мафутам спагадліва пацмокалі языкамі.

Усталявалася цішыня — кожны думаў сваю думу.

Мажная жанчына перастала памешваць у гаршчку і абвясціла, што ежа гатова. Прапанавала і гасцям паесці, і тыя з удзячнасцю згадзіліся, бо былі страшэнна галодныя і вельмі хацелі піць.

Дзень быў спякотны. Сонца бязлітасна пякло амаль зусім бязлюдную, нібы вымерлую вёску, і цішыню парушала толькі нягучнае і аднастайнае гудзенне маскітаў.

Не паспеў Мафута праглынуць апошні кавалак, як пазяхнуў на ўвесь рот, лёг на спіну і адразу заснуў.

Цікі таксама ледзь перамагаў жаданне заплюшчыць вочы. Тады ён узяў Мафутаву дудку і ціхенька заіграў.

Мафута спаў. Цікі ледзь чутна іграў на чарацянай дудцы, а тоўстая жанчына вынесла з хаціны гаршчок з чырвонай фарбай і зусім новую коўдру і пачала фарбаваць тканіну.

Дзень цягнуўся ў цішыні і спакоі.

Толькі пад вечар, калі цені сталі доўгімі, а ў паветры павеяла прахалодай, з поля вярнуліся людзі. Яны ішлі па высокай траве на чале з маладым правадыром. Твары іх былі стомленыя і панурыя. З сабой яны неслі нейкую жывую істоту. Гэта была малпа-бабуін, прывязаная лапамі да жардзіны, якую трымалі два чалавекі. Бабуін раз'юшана круціў сваімі злоснымі шарыкамі-вочкамі.

Мафута прачнуўся і працёр вочы.

— Ага! Аднаго злавілі! — усклікнуў ён. — Малайцы!

— Толькі аднаго, а на маісавых палях іх асталося пяць соцень, — змрочна адказаў правадыр. — Марна патрацілі дзень.

Сяляне прывязалі бабуіна да кала, які быў убіты ў зямлю, а самі пападалі на дол там, дзе стаялі, — яны не мелі сілы нават паесці.

— Мафута, — сказаў Цікі, — трэба неяк дапамагчы няшчасным.

Абодва глыбока задумаліся. Нарэшце Мафута тужліва страсянуў галавой.

— Нічога мы зрабіць не можам. — Ён уздыхнуў і заплюшчыў вочы, зноў збіраючыся заснуць.

Цікі падняўся з месца і падышоў да жанчыны, якая ўсё яшчэ старанна фарбавала коўдру.

— Скажыце, калі ласка, — звярнуўся Цікі да жанчыны, — што зробяць з гэтай малпай?

Жанчына злосна глянула на бабуіна і адказала:

— Каб мне дазволілі, я... я... акунула б яго ў гэтую фарбу і павесіла на дрэве пасярод поля. Гэта было б добрым урокам астатнім зладзюгам!

І тут Цікі прыйшла ў галаву цудоўная думка.

— Мафута! Мафута! — крыкнуў ён. — Я ведаю, што рабіць! Ведаю, як пазбавіцца ад бабуінаў!

Яго крык падняў на ногі стомленых сялян, і яны акружылі яго цесным колам.

— Хо! — рагатнуў адзін з іх. — Мы ўжо шмат дзён змагаемся з бабуінамі і нічога зрабіць не можам. Чаму ты навучыш нас, дзіцятка?

— Паслухайце, што ён скажа, — сур'ёзна параіў Мафута. — Мой юны сябар — хлопчык разумны. Гавары, Цікі, гавары!

Хвалюючыся, Цікі расказаў пра свой план.

Калі ён скончыў, усе ў знак ухвалы паківалі галовамі, і стомленыя твары людзей засвяціліся надзеяй.

— Маленькі чужынец, — з удзячнасцю сказаў адзін селянін, — здаецца, ты нас выратаваў.

— Адразу і пачнём, — прапанаваў другі. — Марудзіць нельга.

Усе ахвотна ўзяліся за справу.

Перш-наперш папрасілі ў таўстухі гаршчок з фарбай. Тая нешта прабурчала ў адказ, але калі ёй усё растлумачылі, твар жанчыны расцвіў радаснай усмешкай.

— Увесь гаршчок бярыце, — сказала яна. — Уся фарба ваша.

Гаршчок панеслі да кала з прывязаным да яго бабуінам. Малпа нешта злосна залапатала, калі ўбачыла, што да яе набліжаюцца людзі.

— Што ж, пачнём, — даў знак Мафута, і ўсе пачалі старанна і весела мазаць бабуіна чырвонай фарбай. Неўзабаве ўвесь ён, з галавы да ног, заззяў ярка-чырвоным колерам. Толькі круглыя вочкі злосна гарэлі — чорныя шарыкі на ружовым твары.

Відовішча было такое, што і пяром не апісаць. Людзі стаялі, узяўшыся ў бокі, і качаліся ад рогату, пакуль слёзы не пацяклі па шчоках.

Жанчына падыбала ў сваю хаціну і вынесла яшчэ адзін гаршчок.

— Ад апошняй коўдры жоўтай фарбы крышачку засталося, — сказала яна. — Можна абмазаць яму далоні і ступні. Вось будзе пацеха!

Так і зрабілі. Потым двое сялян выцягнулі з зямлі кол і панеслі чырвона-жоўтага бабуіна за аколіцу.

Жыхары вёскі, смеючыся і гамонячы, рушылі за імі ў поле.

Наперадзе крочыў малады правадыр, за ім — яго дарадца, а за дарадцам — Цікі і Мафута. Ззаду два чалавекі неслі палонніка. Усе астатнія жыхары вёскі — старыя, моладзь і дзеці — замыкалі шэсце. За імі беглі сабакі.

Мафута зайграў на дудцы вясёлую мелодыю, і сяляне гучна заспявалі — неўзабаве вораг будзе пераможаны!

Працэсія пачала падымацца на ўзгорак, што панаваў над полем. З вяршыні людзі зірнулі ўніз, і перад вачыма паўстала жудасная карціна. Кукурузныя палеткі скрозь кішэлі бабуінамі. Малпы дзелавіта шнырылі між напалову аголеных кукурузных сцяблін, нібыта працавітыя мурашкі.

— Вы толькі гляньце на іх! — задыхаючыся ад гневу, усклікнуў правадыр. — Грабежнікі!

Відовішча сапраўды было страшнае, і Цікі аж затросся ад абурэння. Бабуіны зрывалі кожны кукурузны пачатак, які трапляўся пад лапы.

Правадыр нецярпліва павярнуўся да людзей, што неслі кол з бабуінам, і запытаў:

— Вы гатовы?

Тыя кіўнулі галовамі.

— Пускайце яго! — загадаў правадыр.

Стракатага бабуіна хуценька адвязалі ад кала і адпусцілі.

Малпа з усіх ног кінулася бегчы з узгорка да сваіх родзічаў, на хаду злосна агрызаючыся.

І тады ўсё адбылося так, як меркавалася. Калі чырвона-жоўты бабуін прабег паўдарогі ўніз па схіле, не перастаючы шалёна гыркаць і нешта гучна лапатаць, адзін рослы бабуін глянуў угору. Убачыўшы нейкую дзіўную жывёліну, ён абазваўся пранізлівым крыкам. Усе астатнія малпы ўзнялі вочы на ўзгорак і ўбачылі чырвона-жоўтага звера, які імкліва ляцеў на іх. Закрычаўшы ад жаху, уся зграя кінулася наўцёкі.

Нейкі момант каляровы бабуін стаяў у здзіўленні і нерашучасці, потым памчаўся яшчэ хутчэй, даганяючы сваіх прыяцеляў. Але малпы прыпусцілі з усіх ног, ратуючыся ад жахлівай пачвары.

І гэтак яны беглі — размаляваны бабуін, які ніяк не мог зразумець, чаму яго племя ўцякае ад яго, і перапалоханыя малпы, што ратаваліся ад нейкага чырвона-жоўтага д'ябла, які гнаўся за імі па пятах!

Уся зграя бабуінаў — вялізныя і маленькія, старыя і маладыя, самкі і іх вывадкі — неўзабаве зніклі за грэбенем наступнага ўзгорка, набіраючы ўсё большую хуткасць, а за імі гнаўся іх адзінокі раз'юшаны родзіч.

Сяляне пляскалі ў далоні і смяяліся.

— Перамога! Перамога! — чуліся крыкі.

Усе пачалі скакаць ад радасці.

— Яны ні на хвіліну не спыняцца, — сказаў нехта, — пакуль не ўцякуць за сотню міль адсюль, пакуль з бабуіна не сатрэцца фарба.

Цікі і Мафуту паднялі ў паветра і пасадзілі на чыесьці магутныя плечы — як герояў вялікай бітвы.

Людзі пачалі спускацца з узгорка і ўсю дарогу да вёскі спявалі гімн перамогі.

Позна вечарам яны, вядома, наладзяць урачысты баль, каб адсвяткаваць слаўную перамогу над грабежнікамі.