Хлопчыкi i дзяўчынкi

Андрэйка

(Мой дзёньнік у якім няма дат, бо пішу па памяці і даты не памятаю)

Дзверы ў кабінет начальніка заўсёды выклікалi ў мяне роспач. Так-так, адзін погляд на iх цёмную, вечна бруднаватую паверхню, адразу ж прыводзіў мяне ў стан крайняй нервовасці. Таму я хацеў праскочыць iх як мага хутчэй. Не надта гучна стукнуўшы ў ненавісную перашкоду, два разы, косткамі пальцаў, я націснуў на абшарпаную ручку і рашуча ўвайшоў.

— Дазвольце, Аляксандр Браніслававіч? — спытаў я, увайшоўшы ў кабінет.

— Заходзь, Андрэй. Ну чо, змагар? Ужо бачыў?

Начальнік зноў назваў мяне змагаром. Амаль уся ўправа называла мяне так, з-за таго, што я размаўляю амаль выключна на беларускай мове. Што тут дзіўнага? Я жыву ў Беларусі, я — беларус. Мая мама была настаўніцай беламовы ў школе. Чаму я не павінен гаварыць на роднай мове? Хаця… ніхто прама і не кажа, што не павінен. Проста ўсе вакол глядзяць на мяне, як на прышэльца. Ды яшчэ гэтыя жарты…

— Дык ты бачыў? — паўтарыў сваё пытанне Аляксандр Браніслававіч.

— Што менавіта?

— Надпіс на нашым будынку, што! — адрэзаў начальнік.

— Не. Неяк не заўважыў. Спяшаўся на дзяжурства.

— Злева ад уваходу здаравеннымі літарамі напісана «Дыктатура», — сказаў Аляксандр Браніслававіч, голас якога станавіўся ўсё больш сярдзітым.

— Шчыра кажу, не бачыў.

— Ну так схадзі і паглядзі! Потым вернешся!

Я выйшаў з кабінета і пайшоў па доўгім калідоры да выхаду з будынка. Мой бацька быў міліцыянерам, як і мой дзед. Але можа быць мне не варта было працягваць гэтую традыцыю? Дынастыя? Ну так… Дынастыя. Але калісьці ж трэба пачаць новую… Навошта мне гэта? Проста я з дзяцінства марыў стаць міліцыянерам. І вось — стаў! Працую некалькі гадоў. Праца, вядома, не цукар. Неяк я бег за хуліганам і выкрыкваў загады спыніцца, а ён на судзе потым сказаў, што не разумеў мяне бо не ведае мовы, на якой я яму крычаў. Белабрысы беларускі хлопец з прозвішчам Андрушевiч не ведае мовы…

Я выйшаў на вуліцу і агледзеўся. Злева ад уваходу сапраўды ззяў яркi вялікi надпіс: «Дыктатура» выпісаны жоўтымі літарамі, даволі акуратна. Я вярнуўся ў кабінет начальніка.

— Ну шо бачыў? — спытаў Аляксандр Браніслававіч, адарваўшыся ад вывучэння дакументаў.

— Так точна.

— Я вось думаю, ці не ты гэта напісаў, змагар ты наш. А?

— Што? — мой голас гучаў здзіўлена. — Ды як вы наогул можаце мяне падазраваць? Глупства нейкае. Навошта мне гэта?

— Дык ты ж у нас самы несвядомы.

— Гэта чаму ж?

— Сам ведаеш! — заявіў начальнік.

— Паняцця не маю.

— Ну хопіць прыдурвацца, Астапеня! — прыкрыкнуў палкоўнік. — Ты, * ляць, усё разумееш… А калі не хочаш, каб цябе, у такіх сітуацыях, падазравалі, то і паводзь сябе як чалавек, размаўляй нармальна…

— А я што ненармальна размаўляю? Я што не маю права размаўляць на роднай мове, якая, дарэчы, дзяржаўная?..

— Маеш-маеш, — перапыніў мяне Аляксандр Браніслававіч, — я проста табе па-добраму хацеў параіць… ну каб ты ў такія вось сітуацыі не трапляў.

— Ды якія такія? У вас наогул ніякіх падстаў мяне падазраваць няма.

— А вось і ёсць.

— Не, няма падстаў.

— Ты мне яшчэ будзеш тут спрачацца, нягоднік! — крыкнуў начальнік.

— Не-не, — адказаў я.

— Кароч, ясна ўсё з табой… Ідзі і падумай аб сваіх паводзінах!

— Пра што канкрэтна падумаць?

— Вольны! — гаркнуў палкоўнік і я выйшаў з кабінета.

Надпіс зафарбавалі хутка. Але праз некалькі дзён ён зноўку з'явіўся на тым жа месцы, амаль такi ж, як першы. Вялікi, зроблены жоўтай фарбай, надпіс: «Дыктатура» зноў бударажыў наша міліцэйскае ўпраўленне, будынак якога раскінулася ў цэнтры горада на невялікай горцы. З раніцы я быў на працы і мяне зноў выклікалі да Аляксандра Браніслававіча.

— Бачыў? — спытаў палкоўнік, гледзячы на мяне спадылба.

— Так точна, бачыў.

— Што думаеш?

— А што я магу думаць?

— Ты мне дурня не ляпі! — крыкнуў начальнік.

— Вінаваты…

— Ну, карацей, Астапеня, спытаю прама: ты пісаў?

— Не, не я, — сказаў я цвёрдым тонам, гледзячы палкоўніку прама ў вочы.

— Хм… А я вось на цябе падумаў.

— Гэта я ўжо зразумеў.

— Ну раз не ты, то добра. Давай тады займіся гэтай справай. Трэба знайсці гэтага мастака *ляць, маць яго… Зайдзі да Колі. Хай табе пакажа запісы з камер. Круціся як хочаш, а знайдзі гэтага *ляць Айвазоўскага…

— Айвазоўскі пісаў марскія пейзажы, — сказаў я і тут жа прыкусіў язык.

— Ты што яшчэ і разумнічаць будзеш? — з кіслай усмешкай спытаў начальнік.

— Не.

— Пайшоў нахрэн адсюль да Колі! — загрымеў Аляксандр Браніслававіч, узнімаючыся з крэсла і хутка чырванеючы.

— Ёсць! — спалохана крыкнуў я і, чаканячы крокi, выйшаў з кабінета, пачуўшы ў спіну «Змагар, маць тваю».

— Здарова, Андруха змагарок, БЧБ не захапіў? — сказаў Коля, калі я ўвайшоў у яго кабінет. — Ты, мабыць, наконт запісаў з камеры над сценкай, на якой гэты хрэнаў надпіс, так?

— Так, — адказаў я.

— Няма там нічога.

— Як гэта нічога няма? — прамармытаў я. — З крайняй камеры павінна быць бачна.

— Павінна, але не бачна, — сказаў Коля.

— Мда… — сказаў я задуменна.

Праз тыдзень надпіс зафарбавалі, а яшчэ праз дзень ён з'явiўся зноў.

— Ну як поспехі? — спакойна спытаў Аляксандр Браніслававіч, але маё натрэніраванае вуха пачула ледзь улоўныя ноткі гневу ў яго голасе.

— Я… я не ведаю… — прамармытаў я.

— А хто ведае? Хто павінен, маць тваю, ведаць, — зароў начальнік. — У Колі быў ці бегаў на мітынг з БЧБ?

— Так точна, быў, — адказаў я.

— І што? — спытаў палкоўнік.

— Нічога. На вiдэа нічога няма.

— Маць вашу, ды як на вiдэа можа нічога не быць, калі крайняя камера ахоплівае гэтую сценку, а?

— Я… я не ведаю… — прабуркаў я.

— Трыдварасы, маць вашу, — бушаваў начальнік. — Добра, я сёе-тое прыдумаў, — сказаў ён трохі супакоіўшыся.

Праз тыдзень над тым самым месцам, якое аблюбаваў для сябе няўрымслівы мастак, паставілі яшчэ адну камеру. Надпіс паспелі зафарбаваць за два дні да гэтага. Аднак праз некалькі дзён ён з'явіўся зноўку, а Коля далажыў, што і новая камера не змагла зафіксаваць няўлоўнага аматара жоўтай фарбы.

— Ты мне пакладзеш пасведчанне на стол, змагар! — пагрозліва прашыпеў палкоўнік, калі я зноў увайшоў у яго кабінет.

— Ды за што? — амаль выгукнуў я.

— А за тое, змагар, — адрэзаў Аляксандр Браніслававіч.

— Ды я ж не вінаваты… Што я магу зрабіць?

— Тое-сёе можаш, тваю маць, — сказаў палкоўнік, злёгку пастукваючы пальцамі па стале і радасна пасміхаючыся. — З сённяшняй ночы будзеш дзяжурыць у машыне і падпільноўваць гэтага Айвазоўскага…

— Айвазоўскі… — пачаў я.

— Што? Што ты там хацеў сказаць? — спытаў Аляксандр Браніслававіч, злёгку прыўздымаючыся ў крэсле.

— Не, нічога, — адказаў я і апусціў вочы.

— Вось так лепш, — заўважыў начальнік. — Можаце ісці, Астапеня.

Тры наступных ночы я дзяжурыў у машыне, запаркаваннай непадалёк ад сценкі, на якой перыядычна красаваўся жоўты надпіс. Было вельмі цяжка, але я дамогся выніку! Надпіс не з'явіўся.

— Ну вось бачыш, Андрэй, — сказаў Аляксандр Браніслававіч, — ёсць вынік. Можа пакінуць цябе дзяжурыць яшчэ на месяцок?

— Але… — пачаў я.

— Ну хай там, — сказаў палкоўнік і засмяяўся. — Бачу, што ты ледзь на нагах стаіш. Можаш адаспацца. Скачы дадому, як гэтая ваша Павоня.

— Пагоня! — паправіў я.

— Вольны! — сказаў палкоўнік і махнуў рукой.

Я выйшаў з кабінета. А праз два дні жоўты надпіс: «Дыктатура» зноўку віднеўся на сцяне ўправы. Ён здаваўся нават крыху большым, чым папярэднія. Я быў у жаху, прадчуваючы, што зараз зробіць са мною начальнік. Але мяне ніхто не выклікаў. Усё было ціха. А яшчэ праз некалькі дзён да непераможнага жоўтага слова, якое чамусьці не сталі зафарбоўваць, дадаўся больш дробны і каравы надпіс, зроблены чырвонай фарбай. Гэта было адно слова: «пралетарыяту».

— Дыктатура пралетарыяту! — прачытаў услых Коля, стоячы побач са мною ля распісанай сценкі.

— А чаму не зафарбоўваюць? — спытаў я.

— А навошта? — адказаў пытаннем на пытанне Коля. — Гэта адну дыктатуру нельга, а дыктатуру пралетарыяту — можна. Адно слова падобна да адной чаркi — дробязь, а можа ўсё памяняць, — дадаў ён і паднёс да рота цыгарэту.

— Слухай, Коля, што гэта ўсё значыць? Ты ж кiруешь камерамі. Ты ж разумееш, што такога не можа быць, каб надпіс з'явіўся, а таго, хто гэта пісаў на відэа не было.

Коля трохі памаўчаў, а потым паглядзеў мне прама ў вочы і сказаў:

— Ну так, я сапраўды загадчык камер, так што калі я сам з гэтымі запісамі паваражу, то і канцоў няма. Быў чалавек на відэа і сплыў.

Коля зарагатаў, гледзячы на мой здзіўлены выраз твару.

— Але… навошта табе гэта? — спытаў я разгубленым тонам.

— Ну дык гэта ж я і пісаў на сцяне, — адказаў Коля.

— Ты? — шэптам прагаварыў я, гледзячы на яго шырока расплюшчанымі вачыма.

— Я! Табе вось, прызнаюся. Таму што ты, можна сказаць, мой герой.

— Але навошта ты гэта рабіў?

— Ты нешта гаворыш на роднай мове, а я на ёй пішу, — адказаў Коля і глыбока зацягнуўся цыгарэтай. — Я дык наогул з дзяцінства люблю пахуліганіць. І Купалу таксама вельмі люблю. І Багдановіча люблю, больш за ўсiх, дарэчы. І цябе таксама люблю. Нас тут такіх — уся ўправа, акрамя начальства. І мы ўсе цябе любім. А кпім, каб на нас не падумалі… ну што цябе падтрымліваем не падумалі. Можа быць і не трэба было мне прызнавацца. Але ты ж мяне не выдасі, праўда?

Я стаяў моўчкі, асэнсоўваючы інфармацыю.

— А навошта ты дапісаў «пралетарыяту»? — праз хвіліну спытаў я.

— Дык гэта не я, — адказаў Коля. — Гэта Аляксандр Браніслававіч. Сам пацiху накалякаў ноччу. Выкруціўся-такі, хітрун, — дадаў Коля і засмяяўся.