Маўглі

Як страх прыйшоў у джунглі

Закон Джунгляў, які куды старэйшы за ўсе іншыя законы на зямлі, прадбачыў амаль усе выпадковасці, якія могуць выпасці на долю Народа Джунгляў, і цяпер у гэтым Законе ёсць усё, што маглі даць час і звычай. Калі вы чыталі папярэднія апавяданні пра Маўглі, дык памятаеце, што ён правёў большую частку свайго жыцця ў Сіянійскай Воўчай Чарадзе і навучаўся Закону ў бурага мядзведзя Балу. Гэта Балу сказаў хлопчыку, калі таму надакучыла выконваць яго загады, што Закон падобны на ўчэпістую ліяну: ён хапае кожнага і нікому ад яго не ўцячы.

— Калі ты пражывеш з маё, Маленькі Брат, дык пабачыш, што ўсе джунглі падначальваюцца аднаму Закону. І гэта будзе не дужа прыемна бачыць, — сказаў Балу.

Яго словы ўвайшлі ў адно вуха Маўглі і выйшлі праз другое: хлопчык, у якога ўсё жыццё ідзе на яду і сон, не будзе асабліва непакоіцца, пакуль бяда не падыдзе да яго ўпрытык. Але настаў год, калі словы Балу пацвердзіліся, і Маўглі ўбачыў, што ўсе джунглі падпарадкуюцца аднаму Закону.

Гэта пачалося пасля таго, як зімовых дажджоў не выпала амаль зусім і дзікабраз Сахі, сустрэўшы Маўглі ў бамбукавым зарасніку, расказаў яму, што дзікі ямс падсыхае. А ўсе ж ведаюць, што Сахі пераборлівы да смешнага і есць толькі сама смачнае і сама спелае. Маўглі засмяяўся і сказаў:

— А мне які клопат?

— Цяпер — амаль ніякага, — суха і няветліва адказаў Сахі, пабразгваючы іголкамі, — а там будзе відаць. Ці можна яшчэ даваць нырца ў глыбокай яме пад Пчалінай Скалой, Маленькі Брат?

— Не. Дурная вада ўся кудысьці сышла, а я не хачу раскалоць сабе галаву, — сказаў Маўглі, які быў упэўнены, што ведае не менш, чым пяць дзікабразаў, разам узятыя.

— Тым горш для цябе: у маленькую расколіну магло б увайсці хоць трошкі розуму.

Сахі хуценька адхіліўся, каб Маўглі не скубнуў яго за шчацінкі на носе. Калі Маўглі перадаў Балу словы Сахі, мядзведзь на хвіліну задумаўся і прабурчаў:

— Калі б я быў адзін, я змяніў бы месца палявання, перш чым астатнія пра гэта здагадаюцца. Ды толькі паляванне сярод чужых заўсёды канчаецца бойкай — хаця б яны не ўчынілі чаго-небудзь кепскага дзіцяняці. Пачакаем, паглядзім, як будзе цвісці махуа.

Гэтай вясной дрэва махуа, плады якога любіў Балу, так і не зацвіло. Сметанковага колеру васковыя пялёсткі былі спалены спякотай, перш чым паспелі распусціцца, і ўсяго некалькі бутонаў, ад якіх нядобра пахла, упала на зямлю, калі мядзведзь стаў на заднія лапы і страсянуў дрэва. Потым паступова невыказная спякота прабралася ў самае сэрца джунгляў, і яны пажоўклі, пабурэлі і нарэшце пачарнелі. Зялёны зараснік на схілах яроў выгараў, памярцвеў і скруціўся, нібы кавалкі чорнага дроту; патаемныя азёры высахлі да дна, пакрыліся скарынкай, і нават сама лёгкія сляды на іх берагах захоўваліся доўга, быццам вылітыя з чыгуну; сакавітыя сцяблінкі плюшчу, што абвівалі дрэвы, упалі да іх камлёў і завялі; бамбук засох і трывожна шамацеў на спякотным ветры; мох сышоў са скал у глыбіні джунгляў, і яны зрабіліся гэткія ж голыя і гарачыя, як сінія валуны ў рэчышчы патоку.

Птушкі і малпы, разумеючы, што ім пагражае бяда, перабраліся на поўнач у самым пачатку года, а алені і дзікі забіраліся далёка ў засохлыя на корані палеткі вакол вёсак і нярэдка паміралі на вачах у людзей, якія занадта аслабелі, каб забіваць іх. Каршун Чыль застаўся ў джунглях і растлусцеў, бо падлы было вельмі многа. Кожны вечар ён паўтараў звярам, якія ўжо не мелі сілы сысці на новыя мясціны, што сонца забіла джунглі на тры дні лёту ва ўсе бакі.

Маўглі, які дагэтуль не ведаў сапраўднага голаду, узяўся за стары мёд трохгадовай даўнасці; ён выграбаў з апусцелых вуллёў сярод скал мёд, чорны, як ягады цёрну, і пакрыты налётам застылага цукру. А яшчэ ён даставаў лічынкі, што пазабіраліся глыбока пад кару дрэў, і выкрадаў у восаў іхнюю дзятву. Ад дзічыны ў джунглях засталіся скура ды косці, і Багіра забівала тройчы на ноч і ўсё не магла наесціся ўволю. Але горш за ўсё было тое, што не хапала вады, бо Народ Джунгляў п'е хоць і рэдка, але ўдосталь.

А спякота ўсё трымалася і трымалася і выпіла ўсю вільгаць, і ў рэшце рэшт з усіх рэк, рэчак і ручаёў заставалася толькі галоўнае рэчышча Вайнгангі, па якім бруіўся тоненькі ручаёк вады паміж мёртвымі берагамі; і калі дзікі слон Хатхі, які жыве сто гадоў і нават больш, убачыў доўгі сіні каменны хрыбет, што высунуўся з-пад вады пасярэдзіне патоку, ён пазнаў Скалу Міру і тут жа ўзняў хобат і затрубіў, абвяшчаючы Вадзяное Перамір'е, як пяцьдзесят гадоў назад абвясціў гэтае Перамір'е яго бацька. Алені, дзікі і буйвалы хрыпла падхапілі яго заклік, а каршун Чыль, лятаючы над зямлёй вялікімі кругамі, свістам і крыкам паведамляў джунглям пра Перамір'е.

Паводле Закону Джунгляў, забойства каля вадапою караецца смерцю, калі Перамір'е ўжо аб'яўлена. Гэта таму, што напіцца вады важней, чым пад'есці. Кожны звер у джунглях як-небудзь пераб'ецца, калі мала дзічыны, але вада ёсць вада, і калі засталася ўсяго адна крыніца, любое паляванне спыняецца, пакуль Народ Джунгляў ходзіць да яе на вадапой. У добрыя часы, калі вады было шмат, звярам, што хадзілі на вадапой да Вайнгангі або ў іншае месца, пагражала смерць, і гэтая небяспека павялічвала асалоду начнога жыцця. Спусціцца да ракі так спрытна, каб не зашамацеў ні адзін лісцік; хадзіць па калена ў грукатлівай вадзе парогаў, якая заглушае любы шум; піць, азіраючыся цераз плячо, са страхам напружваючы ўсе мускулы для першага адчайнага скачка, а потым пакачацца па пясчаным беразе і вярнуцца з мокрай пысай і поўным жыватом да зачараванага тваёй смеласцю статка, — усё гэта з захапленнем рабілі маладыя алені з бліскучымі гладкімі рожкамі якраз таму, што ў любую хвіліну Багіра або Шэр-Хан маглі кінуцца на іх і схапіць. Але цяпер гэтая гульня ў жыццё і смерць была скончана, і Народ Джунгляў падыходзіў галодны і змучаны да абмялелай ракі — тыгр і мядзведзь разам з аленямі, буйваламі і дзікамі, — піў забруджаную ваду і доўга стаяў над ракой, не маючы сілы крануцца з месца.

Алені і дзікі дарэмна шукалі цэлымі днямі чаго-небудзь лепшага за сухую кару і завялае лісце. Буйвалы не знаходзілі больш ні прахалоды ў мулістых затоках, ні зялёнай руні на палетках. Змеі пакінулі джунглі і прыпаўзлі да ракі, спадзеючыся злавіць цудам уцалелую жабу. Яны абвіваліся вакол мокрых камянёў і нават не варушыліся, калі дзікая свіння ў пошуках каранёў закранала іх лычом. Рачных чарапах даўным-даўно пералавіла Багіра, сама спрытная сярод звяроў-паляўнічых, а рыба пахавалася глыбока ў мул, які ад гарачыні парасколваўся зверху. Адна толькі Скала Міру доўгай змяёй выступала над мелямі, і вялыя хвалі ледзь чутна шыпелі, дакранаючыся да яе гарачых бакоў.

Сюды вось і прыходзіў Маўглі кожны вечар, шукаючы халадку і кампаніі. Сама галодныя з яго ворагаў цяпер наўрад ці паквапіліся б на хлопчыка. Маючы гладкую, безвалосую скуру, ён здаваўся яшчэ больш худым і вартым жалю, чым яго таварышы. Валасы ў яго выгаралі на сонцы, як пянька; рэбры тырчалі, нібы пруткі на плеценым кашы; высахлыя ногі і рукі нагадвалі вузлаватыя сцябліны травы — поўзаючы на карачках, ён намуляў сабе гузакі на каленях і локцях. Затое вочы пазіралі з-пад зблытаных валасоў спакойна і ясна, бо Багіра, яго сябра і дарадца, у гэты цяжкі час загадала яму рухацца спакойна, на паляванні не спяшацца і ніколі ні ў якім разе не злаваць.

— Часіны зараз кепскія, — сказала чорная пантэра аднойчы гарачым, як распаленая печ, вечарам, — але яны мінуць, калі мы здолеем пратрымацца да канца. Ці поўны твой страўнік, дзіцяня?

— У страўніку ў мяне не пуста, але карысці з гэтага мала. Як ты думаеш, Багіра, дажджы зусім забыліся пра нас і ніколі не вернуцца?

— Не думаю. Мы яшчэ пабачым махуа ў квецені і аленянят, растлусцелых на маладой траўцы. Хадзем на Скалу Міру, паслухаем навіны. Садзіся мне на спіну, Маленькі Брат.

— Цяпер не час насіць цяжары. Я яшчэ магу трымацца на нагах, хоць, праўда, мы з табою не падобныя на тлустых валоў.

Багіра скоса паглядзела на свой ускудлачаны запылены бок і прабурчала:

— Учора ўночы я забіла вала ў ярме. Я так аслабела, што не асмелілася б накінуцца на яго, калі б ён быў на волі. Ваў!

Маўглі засмяяўся:

— Так, мы цяпер смелыя паляўнічыя. У мяне хапае адвагі лавіць і есці лічынкі.

І яны ўдваіх з Багірай спусціліся па сухім і хрусткім хмызняку на бераг ракі, да карункавых водмеляў, якія разбягаліся на ўсе бакі.

— Гэтая вада не пражыве доўга, — сказаў Балу, падыходзячы да іх. — Зірніце на той бераг!

На роўнай нізіне далёкага берага калючая трава джунгляў засохла на корані і стаяла мёртвая. Пратаптаныя аленямі і дзікамі сцежкі да ракі спаласавалі рыжую нізіну пыльнымі цяснінамі ў высокай траве, і хоць было яшчэ рана, усе сцежкі былі запоўнены звяр'ём, што спяшалася да вады. Чуваць было, як лані і іх дзіцяняты кашляюць ад пылу, дробнага, як табака.

Вышэй па рацэ, каля ціхай затокі, што агінала Скалу Міру, захавальніцу Вадзянога Перамір'я, стаяў дзікі слон Хатхі са сваімі сынамі. Худыя і шэрыя ў святле месяца, яны пагойдваліся ўзад і ўперад, пагойдваліся не перастаючы. Крыху ніжэй стаялі радамі алені, яшчэ ніжэй — дзікі і дзікія буйвалы, а на тым беразе, дзе высокія дрэвы падыходзілі да самай вады, было месца, адведзенае для драпежнікаў: тыграў, ваўкоў, пантэраў, мядзведзяў і ўсіх іншых.

— Праўда, што мы падпарадкоўваемся аднаму Закону, — сказала Багіра, заходзячы ў ваду і скоса пазіраючы на рады брынклівых рагоў і насцярожаных вачэй там, дзе штурхаліся каля вады алені і дзікі. — Добрага палявання ўсім, хто са мною адной крыві, — дадала яна, кладучыся і выцягваючыся на ўвесь рост. Яна выставіла адзін бок з вады і шапнула скрозь зубы: — А каб не гэты Закон, можна было б наладзіць вельмі добрае паляванне.

Чуйныя вушы аленяў пачулі апошнія словы, і па радах прабег спалоханы шэпт:

— Перамір'е! Не забывайце пра Перамір'е!

— Цішэй! Цішэй! — прабурчаў дзікі слон Хатхі. — Перамір'е працягваецца, Багіра. Не час цяпер гаварыць пра паляванне.

— Каму гэта лепей ведаць, як не мне? — адказала Багіра, водзячы жоўтымі вачамі ўверх па рацэ. — Я цяпер ем чарапах, лаўлю жаб. Нгайя! Добра было б мне навучыцца жаваць галінкі!

— Нам бы таксама вельмі гэтага хацелася, ве-ель-мі! — прабляяла маладзенькае аленяня, якое нарадзілася толькі гэтай восенню і не ўхваляла старых парадкаў.

Як ні кепска было Народу Джунгляў, але нават слон Хатхі міжвольна ўсміхнуўся, а Маўглі, які ляжаў у цёплай вадзе, апіраючыся на локці, гучна зарагатаў і замалаціў нагамі.

— Добра сказана, Маленькія Рожкі! — правуркатала Багіра. — Калі Перамір'е скончыцца, гэта будзе залічана на тваю карысць. — І яна пільна паглядзела ў цемень, каб пазнаць аленяня пры сустрэчы.

Паступова гамонка пайшла па ўсім вадапоі, уверх і ўніз па рацэ. Чуваць было, як пялёхкаліся і чмыхалі свінні, прасілі паціснуцца; як рыкалі буйвалы, перагаворваючыся паміж сабой на пясчаных водмелях; як алені расказвалі адзін аднаму жаласлівыя гісторыі пра тое, што зусім збіліся з ног у пошуках харчу. Час ад часу яны пыталіся пра што-небудзь у драпежнікаў, што стаялі на тым беразе, але навіны былі кепскія, і гарачы вецер джунгляў з шумам праносіўся паміж скаламі і дрэвамі, засыпаў ваду пылам і галінкамі.

— І людзі таксама паміраюць за плугам, — сказаў малады алень. — Ад захаду да цемры я бачыў трох. Яны ляжалі і не рухаліся, і іх буйвалы — побач з імі. Хутка і мы таксама ляжам і не ўстанем больш.

— Рака памялела з учарашняй ночы, — сказаў Балу. — О Хатхі, ці даводзілася табе бачыць засуху, падобную на гэту?

— Яна мінецца, яна мінецца, — адказаў Хатхі, паліваючы вадою з хобата спіну і бакі.

— У нас тут ёсць адзін, які не вытрымае доўга, — сказаў Балу і паглядзеў на хлопчыка, якога вельмі любіў.

— Я? — з абурэннем усклікнуў Маўглі і сеў у вадзе. — У мяне няма доўгай поўсці, што прыкрывае косці, але калі б злупіць з цябе шкуру, Балу…

Хатхі ажно ўвесь закалаціўся ад смеху, а Балу строга сказаў:

— Дзіцяня, гэтак няможна гаварыць настаўніку Закону! Мяне яшчэ ніхто не бачыў без шкуры.

— Ды не, я не хацеў сказаць нічога крыўднага, Балу. Толькі тое, што ты падобны на какосавы арэх у шалупінні, а я на той самы арэх без шалупіння. А калі гэтае тваё бурае шалупінне…

Маўглі сядзеў, скрыжаваўшы ногі, і тлумачы, што ён хацеў сказаць, як звычайна засунуўшы палец у рот, але тут Багіра працягнула мяккую лапу і перакуліла яго ў ваду.

— Яшчэ чаго не хапала, — сказала чорная пантэра, калі хлопчык падняўся, пырхаючы ад вады. — То з Балу трэба злупіць шкуру, то Балу падобны на какосавы арэх. Глядзі, каб ён не зрабіў тое, што робяць какосавыя арэхі!

— А што? — спытаў Маўглі, забыўшы гэты адзін з сама старых жартаў у джунглях.

— Каб не разбіў табе галаву, — спакойна адказала Багіра і зноў перакуліла хлопчыка ў ваду.

— Нядобра смяяцца са свайго настаўніка, — сказаў мядзведзь, пасля таго як Маўглі акунуўся трэці раз.

— Нядобра?! А чаго ж вы хочаце? Гэты безвалосы бегае па лесе і насміхаецца, як малпа, з таго, хто быў калісьці добрым паляўнічым, ды яшчэ дзеля пацехі тузае за вусы.

Гэта, чыкільгаючы, спускаўся да ракі Шэр-Хан, кульгавы тыгр. Ён пачакаў крыху, цешачыся з перапуду, што ўзняўся сярод аленяў на тым беразе, пасля нагнуў да вады вусатую квадратную галаву і пачаў хлябтаць. Пры гэтым ён бурчаў:

— Джунглі цяпер логава для голых шчанюкоў! Зірні на мяне, чалавечае дзіцяняі

Маўглі зірнуў на яго больш дакладна, паглядзеў прама ў вочы і вельмі смела, — і праз хвіліну Шэр-Хан неспакойна адвярнуўся.

— Маўглі тое, Маўглі гэта! — прабурчаў ён і зноў пачаў хлябтаць ваду. — Ён не чалавек і не воўк, а то спалохаўся б. Праз год мне давядзецца прасіць у яго дазволу напіцца! Ух!

— Магчыма, і так, — сказала Багіра, пільна пазіраючы тыгру ў вочы. — Магчыма, і так… Фэ, Шэр-Хан! Што гэта за новае паскудства ты прынёс сюды?

Кульгавы тыгр апусціў у ваду падбародак і шчокі, і цёмныя масленыя палосы паплылі ўніз па рацэ.

— Гадзіну назад я забіў чалавека, — нахабна адказаў Шэр-Хан.

Ён не пераставаў хлябтаць ваду і ўсё вуркатаў і бурчаў сабе пад нос.

Шэрагі звяроў уздрыгнулі і захісталіся, над імі праляцеў шэпт, які перайшоў у крык:

— Ён забіў чалавека! Забіў чалавека!

І ўсе паглядзелі на дзікага слана Хатхі, але той, здавалася, нічога не чуў. Хатхі ніколі не спяшаецца, таму ён і жыве гэтак доўга.

— У такую часіну забіваць чалавека! Хіба няма іншай дзічыны ў джунглях? — з пагардай сказала Багіра, выходзячы з апаганенай вады і па-кашэчаму атрасаючы адну лапу за другой.

— Я забіў яго не для яды, а таму, што мне так захацелася.

Зноў пачуліся спалоханыя нараканні, і пільныя белыя вочкі Хатхі сурова паглядзелі ў бок Шэр-Хана.

— Таму, што мне так хацелася, — працягла паўтарыў Шэр-Хан. — А цяпер я прыйшоў сюды, каб прагнаць смагу і ачысціцца. Хто мне забароніць?

Спіна Багіры выгнулася, як бамбук на моцным ветры, але Хатхі спакойна падняў свой хобат.

— Ты забіў таму, што табе так хацелася? — спытаў ён.

А калі Хатхі пра што-небудзь пытаецца, лепей адказваць.

— Вось іменна. Гэта было маё права і мая ноч. Ты гэта ведаеш, о Хатхі, — адказаў Шэр-Хан амаль ветліва.

— Так, я ведаю, — адказаў Хатхі і, крыху памаўчаўшы, спытаў: — Ты напіўся ўдосталь?

— На гэтую ноч — напіўся.

— Тады ідзі адсюль. Рака для таго, каб піць, а не для таго, каб паганіць яе. Ніхто, апрача кульгавага тыгра, не выхваляўся б сваім правам у такую часіну… у такую часіну, калі ўсе мы пакутуем разам — і чалавек і Народ Джунгляў. Чысты ці нячысты, ідзі ў сваю бярлогу, Шэр-Хан!

Апошнія словы прагучалі, як сярэбраныя трубы. І тры сыны Хатхі гайдануліся ўперад на паўкроку, хоць у гэтым не было патрэбы. Шэр-Хан крадком падаўся прэч, не асмельваючыся нават бурчаць, бо ён ведаў тое, што вядома ўсім: калі дойдзе да сутычкі, дык гаспадар джунгляў — Хатхі.

— Што гэта за права, пра якое гаварыў Шэр-Хан? — шапнуў Маўглі на вуха Багіры. — Забіваць чалавека заўсёды ганьба. Так сказана ў Законе. А як жа гэта Хатхі гаворыць…

— Спытай у яго сам. Я не ведаю, Маленькі Брат. Ёсць такое права ці няма, а я правучыла б як след Кульгавага Мясніка, калі б не Хатхі. Прыйсці да Скалы Міру, толькі што забіўшы чалавека, ды яшчэ хваліцца гэтым — выхадка, якой можа ганарыцца толькі шакал! Апрача таго, ён сапсаваў добрую ваду.

Маўглі памаўчаў з хвіліну, набіраючыся смеласці, бо ўсе ў джунглях пабойваліся звяртацца непасрэдна да Хатхі, потым крыкнуў:

— Што гэта за права ў Шэр-Хана; о Хатхі?

Абодва берагі падхапілі яго словы, бо Народ Джунгляў вельмі цікаўны, а на вачах ва ўсіх адбылося нешта такое, чаго не разумеў ніхто, апрача Балу, які зрабіў дужа глыбакадумны выгляд.

— Гэта старая гісторыя, — сказаў Хатхі, — яна куды старэйшая за джунглі. Памаўчыце там, на берагах, і я раскажу яе вам.

Мінулі хвіліна ці дзве, пакуль буйвалы і дзікі штурхалі і адпіхвалі адзін аднаго, потым важакі статкаў паўтарылі адзін за другім:

— Мы чакаем!

І Хатхі зрабіў крок уперад і стаў па калені ў вадзе пасярод затокі каля Скалы Міру. Нягледзячы на худзізну, маршчыны і жоўтыя біўні, адразу было відаць, што менавіта ён — гаспадар джунгляў.

— Вы ведаеце, дзеці мае, — пачаў ён, — што больш за ўсё на свеце вы баіцеся чалавека.

У знак згоды ўсе загаманілі.

— Гэта цябе датычыцца, Маленькі Брат, — сказала Багіра Маўглі.

— Мяне? Я паляўнічы Вольнага Народа і належу да Чарады, — адказаў Маўглі. — Што мне да чалавека?

— А ці ведаеце вы, чаму вы баіцеся чалавека? — гаварыў далей Хатхі. — Вось чаму. На пачатку джунгляў, гэтак даўно, што ніхто не памятае, калі гэта было, усе мы пасвіліся разам і не баяліся адно аднаго. У тыя часы не было засух, лісце, кветкі і плады вырасталі на дрэвах адначасова, і мы харчаваліся толькі лісцем, кветкамі і пладамі ды карою і травою.

— Як я рада, што не нарадзілася ў тыя часы, — сказала Багіра. — Кара добрая толькі для таго, каб вастрыць аб яе кіпцюры.

— А Ўладаром Джунгляў быў Тха, Першы са Сланоў. Сваім хобатам ён выцягнуў джунглі з глыбіні вод, і там, дзе ён правёў па зямлі сваімі біўнямі, пабеглі рэкі, і там, дзе ён тупнуў нагою, наліліся вадою азёры, а калі ён затрубіў у хобат — вось гэтак, — нарадзіліся дрэвы. Вось так Тха стварыў джунглі, і вось так расказвалі мне гэтую гісторыю.

— Яна не зрабілася карацейшай ад пераказу! — шапнула Багіра.

А Маўглі засмяяўся, затульваючы рот далонню.

— У тыя часы не было ні маісу, ні дыняў, ні перцу, ні цукровага трыснягу, ні маленькіх хацін, якія кожны з вас бачыў, і Народы Джунгляў жылі ў лясах дружна, як адзін народ, і нічога не ведалі пра чалавека. Але хутка звяры пачалі сварыцца за харч, хоць пашаў хапала на ўсіх. Яны разгультаіліся. Кожнаму хацелася пасвіцца там, дзе ён адпачываў, як бывае часам і ў нас, калі вясновыя дажджы пройдуць дружна. У Тха, Першага са Сланоў, было шмат работы: ён ствараў новыя джунглі і пракладваў рэчышчы рэк. Ён не мог паспець усюды і таму зрабіў Першага з Тыграў уладаром і суддзёй над джунглямі, і Народ Джунгляў прыходзіў да яго са сваімі спрэчкамі. У тыя часы Першы з Тыграў еў траву і плады разам з усімі. Ён быў ростам з мяне і вельмі прыгожы: увесь жоўты, як кветкі жоўтай ліяны. У тыя добрыя старыя часы, калі джунглі толькі што нарадзіліся, на шкуры тыгра яшчэ не было ні палосаў, ні плямаў. Увесь Народ Джунгляў прыходзіў да яго без страху, слова яго было законам для ўсіх. Не забывайцеся, што ўсе мы былі тады адзін народ.

І ўсё ж неяк раз уночы паміж двума быкамі выйшла спрэчка за пашу, такая спрэчка, якія вы цяпер вырашаеце з дапамогай рагоў і пярэдніх капытоў. Кажуць, што, калі абодва быкі прыйшлі скардзіцца да Першага з Тыграў, які ляжаў сярод кветак, адзін з іх штурхнуў яго рагамі, і Першы з Тыграў, забыўшы пра тое, што ён уладар і суддзя над джунглямі, кінуўся на гэтага быка і зламаў яму карак.

Да тае ночы ніхто сярод нас не паміраў, і Першы з Тыграў, убачыўшы, што ён нарабіў, і ашалеўшы ад паху крыві, уцёк у балоты на поўнач; мы, Народ Джунгляў, засталіся без суддзі і пачалі сварыцца і біцца паміж сабою. Тха пачуў шум і прыйшоў да нас. І адны з нас гаварылі адно, а другія — другое, але ён убачыў мёртвага быка сярод кветак і запытаў у нас, хто яго забіў, а мы не маглі яму сказаць, бо страцілі розум ад паху крыві, як трацім яго і цяпер. Мы кідаліся і кружыліся па джунглях, скакалі, крычалі і маталі галовамі. І Тха загадаў ніжнім галінам дрэў і паўзучым ліянам джунгляў пазначыць забойцу, каб Першы са Сланоў мог пазнаць яго.

І Тха спытаў:

«Хто хоча быць Валадаром Джунгляў?»

Выскачыла Шэрая Малпа, што жыве на галінах, і крыкнула:

«Я хачу быць Валадаркай Джунгляў!»

Тха ўсміхнуўся і адказаў:

«Няхай будзе так!» — і, разгневаны, пайшоў прэч.

Дзеці, вы ведаеце Шэрую Малпу. Тады яна была гэтакая ж, як і цяпер. Спачатку яна зрабіла разумны твар, але праз хвіліну пачала чухацца і скакаць угору і ўніз, і калі Тха вярнуўся, ён убачыў, што Шэрая Малпа вісіць на дрэве галавой ўніз і перадражнівае ўсіх, хто стаіць пад дрэвам, і яны таксама яе дражняць. І гэтак вось у джунглях не стала болей Закону — адна толькі недарэчная балбатня і словы без сэнсу.

Тады Тха паклікаў нас усіх і сказаў:

«Першы ваш Валадар прынёс у джунглі Смерць, другі — Ганьбу. Цяпер пара даць вам Закон, і такі Закон, які вы не асмельваліся б парушаць. Цяпер вы спазнаеце Страх і, убачыўшы яго, зразумееце, што ён валадар над вамі, а ўсё астатняе прыйдзе само сабою».

Тады мы, Народ Джунгляў, спыталі:

«Што такое Страх?»

І Тха адказаў:

«Шукайце і знойдзеце».

І мы выхадзілі ўсе джунглі ўдоўж і ўпоперак у пошуках Страху, і неўзабаве буйвалы…

— Ух! — адклікнуўся са сваёй пясчанай водмелі Меса, важак буйвалаў.

— Так, Меса, гэта былі буйвалы. Яны прынеслі вестку, што ў адной пячоры ў джунглях сядзіць Страх, што ён безвалосы і ходзіць на задніх лапах. Тады ўсе мы пайшлі за статкам буйвалаў да гэтай пячоры, і Страх стаяў там каля ўвахода. Так, ён быў безвалосы, як расказвалі буйвалы, і хадзіў на задніх лапах. Убачыўшы нас, ён крыкнуў, і яго голас пасяліў у нас той страх, які мы ведаем цяпер, і мы рынуліся прэч, топчучы і наносячы раны адзін аднаму. У тую ноч Народ Джунгляў не лёг адпачываць увесь разам, як было ў нас заведзена, а кожнае племя легла асобна — дзікі з дзікамі і алені з аленямі: рогі з рагамі і капыты з капытамі. Свае палеглі са сваімі і дрыжалі ад страху ўсю ноч.

Толькі Першага з Тыграў не было з намі: ён усё яшчэ хаваўся ў балотах на поўначы, і калі да яго дайшла вестка пра тое, каго мы бачылі ў пячоры, ён сказаў:

«Я пайду да яго і зламлю яму карак».

І ён бег усю ноч, пакуль не дабраўся да пячоры, але дрэвы і ліяны на яго дарозе памяталі загад Тха, нізка апускалі свае галіны і мецілі яго на бягу: праводзілі пальцамі па яго спіне, баках, ілбе і падбародку. І дзе б ні дакраналіся да яго ліяны, заставалася метка або паласа на яго жоўтай шкуры. І гэтыя палосы яго дзеці носяць да нашых дзён! Калі ён падышоў да пячоры, Безвалосы Страх выставіў руку і назваў яго «Паласаты, што прыходзіць уночы», і Першы з Тыграў спалохаўся Безвалосага і, выючы, уцёк назад на балоты…

Тут Маўглі ціхенька засмяяўся, апусціўшы падбародак у ваду.

— …Ён выў так моцна, што Тха пачуў яго і спытаў:

«Чаго ты?»

І Першы з Тыграў узняў морду да толькі што створанага неба, якое цяпер такое старое, і сказаў:

«Вярні мне маю ўладу, о Тха! Мяне зганьбілі перад усімі джунглямі: я ўцёк ад Безвалосага, а ён назваў мяне ганебным іменем».

«А чаму?» — спытаў Тха.

«Таму што я запэцкаўся ў балотнай гразі», — адказаў Першы з Тыграў.

«Дык паплавай і пакачайся па мокрай траве, і калі гэта гразь, яна, вядома, сыдзе», — сказаў Тха.

І Першы з Тыграў плаваў, і плаваў, і качаўся па траве, так што джунглі закруціліся ў яго перад вачамі, але ніводная плямка не сышла з яго шкуры, і Тха засмяяўся, пазіраючы на яго. Тады Першы з Тыграў спытаў:

«Што ж я зрабіў і чаму гэта здарылася са мною?»

Тха адказаў:

«Ты забіў быка і ўпусціў Смерць у джунглі, а разам са Смерцю прыйшоў Страх, і таму Народы Джунгляў цяпер баяцца адзін аднаго, як ты баішся Безвалосага».

Першы з Тыграў сказаў:

«Яны не пабаяцца мяне, бо я даўно іх ведаю».

«Пайдзі і паглядзі», — адказаў Тха.

Тады Першы з Тыграў пачаў бегаць узад і ўперад па джунглях і гучна клікаць аленяў, дзікоў, дзікабразаў і ўсе Народы Джунгляў. І ўсе яны ўцяклі ад тыгра, які быў раней іхнім Суддзёй, таму што баяліся яго цяпер.

Тады Першы з Тыграў вярнуўся да Тха. Гордасць яго была зламана, і стукнуўшыся галавой аб зямлю, ён пачаў грэбці яе ўсімі чатырма лапамі і завыў:

«Успомні, што я калісьці быў Валадаром Джунгляў! Не забудзься пра мяне, о Тха! Няхай мае дзеці памятаюць, што калісьці я не ведаў ні ганьбы, ні страху!»

І Тха сказаў:

«Гэта я зраблю, бо мы ўдвух з табою бачылі, як ствараліся джунглі. Адна ноч у годзе будзе для цябе і для тваіх дзяцей такая ж, як была раней, пакуль ты не забіў быка. Калі ты сустрэнеш Безвалосага ў гэтую адзіную ноч — а завуць яго Чалавек, — ты не спалохаешся яго, затое ён будзе баяцца цябе і тваіх дзяцей, быццам вы суддзі джунгляў і гаспадары ўсяго, што ў іх ёсць. Будзь літасцівы да яго ў гэтую ноч Страху, бо цяпер ты ведаеш, што такое Страх».

І тады Першы з Тыграў адказаў:

«Добра. Я задаволены».

Але пасля гэтага, падышоўшы да ракі, каб напіцца, ён убачыў палосы на сваіх баках, успомніў імя, якое даў яму Безвалосы, і яго ахапіла лютасць. Цэлы год ён пражыў сярод балотаў, чакаючы, калі Тха выканае сваё абяцанне. І ў адну ноч, калі Месячны Шакал (вечарніца) узышоў над джунглямі, тыгр адчуў, што надышла яго ноч, і пайшоў да той пячоры, дзе жыў Безвалосы. І ўсё адбылося так, як абяцаў Першы са Сланоў: Безвалосы ўпаў на калені перад ім і распасцёрся на зямлі, а Першы з Тыграў кінуўся на яго і зламаў яму хрыбет, думаючы, што ў джунглях больш няма Безвалосых і што ён забіў Страх. І тады, абнюхаўшы сваю здабычу, ён пачуў, што Тха ідзе з лясоў поўначы. І неўзабаве пачуўся голас Першага са Сланоў, той самы голас, які мы чуем зараз…

Гром пракаціўся па высахлых і паколатых ад спякоты ўзгорках, але не прынёс з сабою дажджу — толькі зарніцы бліснулі за далёкімі гарамі. І Хатхі загаварыў зноў:

— Вось гэты голас ён і пачуў. І голас сказаў яму:

«Гэта і ёсць твая літасць?»

Першы з Тыграў аблізнуўся і адказаў:

«Што за бяда? Я забіў Страх».

І Тха сказаў:

«О сляпы і неразумны. Ты развязаў ногі Смерці, і яна будзе хадзіць за табою па пятах, пакуль ты не памрэш. Ты навучыў чалавека забіваць!»

Першы з Тыграў наступіў на сваю здабычу і сказаў:

«Ён цяпер гэтакі ж, як той бык. Страху больш няма, і я па-ранейшаму буду судзіць Народы Джунгляў».

Але Тха сказаў:

«Ніколі больш не прыйдуць да цябе Народы Джунгляў. Ніколі не перакрыжуюцца іхнія дарогі з тваімі, ніколі не будуць яны спаць побач з табою, ні хадзіць за табою, ні пасвіцца каля тваёй бярлогі. Толькі Страх будзе хадзіць за табою па пятах, і калі яму ўздумаецца, біць цябе зброяй, якой ты не ўбачыш. Ён зробіць так, што зямля праваліцца ў цябе пад нагамі, і ліяна зашмаргнецца на тваёй шыі, і ствалы дрэў паўстануць вакол цябе так высока, што ты не здолееш цераз іх пераскочыць. А напаследак ён злупіць з цябе шкуру і накрые ёю сваіх дзіцянят, каб сагрэць іх. Ты не злітаваўся над ім, і ён не будзе мець літасці да цябе».

Першы з Тыграў быў вельмі смелы, бо яго ноч яшчэ не мінула, і ён сказаў:

«Абяцанне Тха па-ранейшаму мае сілу. Ён не забярэ ў мяне маёй ночы?»

І Тха сказаў:

«Твая ноч застаецца тваёю, як я абяцаў, але за яе давядзецца заплаціць. Ты навучыў чалавека забіваць, а ён усё пераймае хутка».

Першы з Тыграў адказаў:

«Вось ён, у мяне пад нагою, і хрыбет яго зламаны. Няхай ведаюць усе Джунглі, што я забіў Страх».

Але Тха засмяяўся і сказаў:

«Ты забіў аднаго са шматлікіх і сам скажаш пра гэта джунглям, бо твая ноч мінула!»

І вось настаў дзень — з пячоры выйшаў другі Безвалосы, і, убачыўшы забітага на сцяжынцы і тыгра, які стаяў над ім, ён узяў кій з вострым канцом.

— Яны і цяпер кідаюць такую вострую штуку, — сказаў дзікабраз Сахі і з шоргатам пачаў спускацца да ракі.

Гонды[1] лічаць Сахі сама смачнай ежай — яны называюць яго Хо-Ігу, — і ён ведае сёе-тое пра каварную сякерку гондаў, якая ляціць цераз прасеку, пабліскваючы, нібы страказа.

— Гэта быў кій з вострым канцом, якія ўтыкаюць у дно лоўчай ямы, — сказаў Хатхі. — Безвалосы кінуў яго, і ён уваткнуўся ў бок Першаму з Тыграў. Усё адбылося, як сказаў Тха: Першы з Тыграў, выючы, бегаў па лесе, пакуль не вырваў кій, і ўсе джунглі даведаліся, што Безвалосы можа наносіць удар здалёку, і пачалі баяцца яшчэ больш, чым раней. Так выйшла, што Першы з Тыграў навучыў Безвалосага забіваць, — а вы самі ведаеце, колькі шкоды гэта прынесла ўсім нам, — забіваць і пятлёй, і прыхаванай пасткай, і куслівай мухай, якая вылятае з белага дыму (Хатхі гаварыў пра кулю), і Чырвонай Кветкай, якая выганяе нас з лесу. І ўсё ж адну ноч у годзе Безвалосы баіцца тыгра, як абяцаў Тха, і тыгр нічога не зрабіў, каб прагнаць яго страх. Дзе ні знойдзе ён Безвалосага, там і забівае, памятаючы, як зняславілі Першага з Тыграў.

І цяпер Страх гуляе па джунглях удзень і ўночы.

— Ахі! Ао! — уздыхнулі алені, думаючы, як важна ўсё гэта для іх.

— І толькі калі адзін Вялікі Страх пагражае ўсім, як цяпер, мы ў джунглях забываемся на свае дробныя страхі і сыходзімся ў адно месца, цяпер.

— Чалавек толькі адну ноч баіцца тыгра? — спытаў Маўглі.

— Толькі адну ноч, — адказаў Хатхі.

— Але ж я… але ж мы… але ж усе ў джунглях ведаюць, што Шэр-Хан забівае чалавека двойчы і тройчы ў месяц.

— Гэта так. Але тады ён кідаецца на яго ззаду і, нападаючы, адварочвае галаву, таму што баіцца. Калі чалавек паглядзіць на тыгра, ён уцячэ. А ў сваю ноч ён заходзіць у вёску не хаваючыся. Ён ідзе паміж дамамі, прасоўвае галаву ў дзверы, а людзі падаюць перад ім на калені, і тады ён забівае. Адзін раз — у тую ноч.

«О! — сказаў Маўглі сам сабе і перавярнуўся ў вадзе з боку на бок. — Цяпер я разумею, чаму Шэр-Хан папрасіў мяне зірнуць на яго. Яму гэта не памагло, ён не мог глядзець мне ў вочы, а я… я, вядома, не ўпаў перад ім на калені. Але ж я не чалавек, я належу да Вольнага Народа».

— Гм-м! — глуха прабурчала Багіра. — А тыгр ведае сваю ноч?

— Не, не ведае, пакуль Месячны Шакал не выйдзе з начнога туману. Часам гэтая ноч бывае ўлетку, у сухую пару, а іншы раз зімой, калі ідуць дажджы. Калі б не Першы з Тыграў, гэтага б не здарылася і ніхто з нас не ведаў бы Страху.

Алені сумна ўздыхнулі, а Багіра каварна ўсміхнулася.

— Людзі ведаюць гэтую… казку? — спытала яна.

— Ніхто яе не ведае, апрача тыграў і нас, сланоў, дзяцей Тха. Цяпер і вы, тыя, што на берагах, чулі яе, і больш мне няма чаго сказаць вам.

Хатхі акунуў хобат у ваду ў знак таго, што не жадае больш размаўляць.

— Але чаму ж, чаму, — спытаў Маўглі, звяртаючыся да Балу, — чаму Першы з Тыграў перастаў есці траву, плады і лісце? Ён жа толькі зламаў карак быку. Ён не зжор яго. Што ж прымусіла яго пакаштаваць свежай крыві?

— Дрэвы і ліяны заклеймавалі тыгра, Маленькі Брат, і ён зрабіўся паласаты, якім мы бачым яго цяпер. Ніколі больш не будзе ён есці пладоў, і з таго самага дня ён помсціць аленям, буйвалам і іншым траваедам, — сказаў Балу.

— Дык ты таксама ведаеш гэтую казку? Праўда? А чаму я ніколі яе не чуў?

— Таму што джунглі паўнюткі гэткіх казак. Варта толькі пачаць, ім і канца не будзе. Пусці маё вуха, Маленькі Брат!