Ноч

Раздзел трэці

Пасля добра прагрэтых Царовых палатаў вулічнае каля-нуля непрыемна аблізвала холадам ікры ног, забіралася за каўнер ды пакусвала пальцы. Нягледзячы на папярэджанне, мы пацягнуліся далей па дарозе. У якасці перасцярогі я скіраваў налобнік проста сабе пад ногі — так, каб ягоны струмень не расцягваўся на шмат метраў. Мне падавалася, што так нас горш бачна з адлегласці. Як арыентавацца ў абсалютнай цемры, не маючы поруч белай стужкі дарожнай разметкі, я проста не разумеў.

Мы паспелі зрабіць два прывалы да таго моманту, калі, забраўшыся на ўзгорак, я пабачыў россып светлавых кропак, застылых у цемры нізіны наперадзе. Гара была ўжо вельмі далёка, дапамогі ў выпадку чаго чакаць не было адкуль. Я памятаю, што Герда ў той момант выразна і вельмі жаласліва скавытнула.

Я выключыў налобнік і, спатыкаючыся, пачаў асцярожна прасоўвацца ў кірунку збляднелага сузор’я. Зорачак у ім я налічыў пяць, тры аднолькавых памераў ды дзве большыя, разнесеныя па баках. Сузор’е блішчэла значна слабей за стандартны налобны ліхтарык, нагадваючы хутчэй балотныя агні ці памерлых велізарных светлякоў. Дарога ў гэтым месцы ішла праз лясок, што падціскаўся блізка да праезнай часткі. Там, за дрэвамі, магло хавацца немаведама што, але агні нібыта застылі менавіта на асфальце.

Калі крадзешся праз абсалютную чарнату, трымаючы вочы на нерухомых светлавых плямах, пачынае мроіцца, што агні варушацца. Я некалькі разоў спыняўся — заміралі і светлавыя водбліскі. Нарэшце я прысеў, павольна зняў заплечнік, расшпіліў бакавую кішэню і дастаў скрыначку з патронамі. Разарваў, рассыпаў прыпас сабе пад ногі, вылаяўся, навобмацак сабраў патроны. Паслізгаў далонню па дубальтоўцы, спрабуючы ў прыцемках зразумець, як адчыніць патроннік. Рычаг механізма быў зверху, засцерагальнік — на абводзе спускавога кручка. Уставіў карцеч у ствалы, схаваў астатнія патроны ў пляцак, шчоўкнуў засцерагальнікам. Шапнуў Гердзе сядзець пры заплечніку, тая не стала спрачацца. Пачаў павольна набліжацца — да плямаў заставалася метраў дзвесце.

Ружжо трымаў перад сабой, углядаючыся ў зоры. Яны, здаецца, усё ж не варушыліся. Палец на гашэтцы. Навокал, як заўсёды, панавала ціша — ні гукаў, ні ветрыку. Тут мая нага правалілася ў яміну на ўзбочыне, руля дрыганулася ўніз, адзін са спускаў паддаўся ды зброя выплюнула полымя. Адразу ж хлопнула па вушах, пасля стрэлу ў іх застаўся звон. Карцеч высекла піратэхнічныя іскры з асфальту за дзесяць крокаў ад мяне, адрыкашэціла ды пайшла высока ўгару. Зорачкі не варухнуліся — гэта было ці то нешта нежывое, ці то нешта ну зусім не пужлівае. Я пераламаў ствол, вылузаў гарачую гільзу, потым падняў рулю ў неба, паклаў палец на абводку спуску: бяспецы ўтрымання зброі давялося вучыцца на ўласнай нягегласці.

Яшчэ некалькі крокаў. У водблісках найбліжэйшай светлавой плямкі выразна праступіў контур чалавечага твару. Я клыпнуў засцерагальнікам, закінуў ружжо на плячо ды пабег да месца. Спатыкнуўся, ледзь не ўпаў — пад нагамі зарыпела нешта металічнае, нага захрасла ў падабенстве мяккага дроту. Я запаліў святло. Гэта быў ровар. Я дастаў ступню з пасткі веласіпедных спіц. Гаспадар ляжаў за некалькі метраў наперадзе. Тры ярчэйшыя кропкі — налобныя ліхтары. Дзве большыя плямы — светлавыя адбіткі снапкоў у чорным снезе. Батарэйкі ліхтароў амаль скарысталі рэсурс, значыць, ляжаць яны тут ужо доўга.

Адзін раварыст памёр, лежачы на спіне, галава павернутая да гары, яго налобнік не даваў адбітку. Таму зорачак было пяць, а не шэсць. Снег чорны, а чаму ён чорны? Крыві было шмат, яна замерзла лужынамі на асфальце, пафарбаваўшы чорным і лёд і снег узбочыны. Святло бегала па застылых пальцах, вывернутых лытках, збялелых пятках, раскрытых у немым крыку ратах. З іх сцягнулі абутак. Дзіўна, што не забралі налобнікі дзеля цынку, што можна дастаць з іх. Другі веласіпедыст памёр проста пры сваім ровары — відаць, яго атакавалі, калі ён спыніўся і ўглядаўся ў цемру, каб зразумець, што здарылася з першым. Акуратны, па-хірургічнаму роўны, надрэз. Ад вуха да цэнтра горла. Шмат крыві. Звер так не задзярэ. Тут патрэбная сталь, а не кіпцюры. Трэці спрабаваў абараняцца. У ровара сагнутыя колы — выглядае, ён адбіваўся, трымаючы веласіпед за раму. Ровар — нязручная зброя. Занадта нязграбная для таго, каб ударыць нападніка як след, пры гэтым цяжкая нават для таго, хто абараняецца. Гэтага парэзалі моцна. Некалькі счарнелых ран на спіне, набрынялая крывёю вопратка на грудзях і жываце.

Калі мы знаёміліся, я не здолеў разглядзець іх твары. Усе трое для мяне былі энергічнымі, вясёлымі галасамі з цемры. Зараз я ўзіраўся ў рысы людзей, над якімі нядаўна нязлосна пацяшаўся. Маладжавыя, нягледзячы на пасівелыя скроні. Гладка паголеныя. Крыху наіўныя. Кроў падфарбавала іхныя вусны барвовым. Хто з іх прапанаваў мне фалафель? Хто з іх пытаўся, як завуць Герду? Каму я так і не адказаў, ці можна яе пагладзіць?

“Не сумуй, чалавек з сабакам. Ты не адзін на гэтай дарозе”. Цяпер адзін.

Усё, што было далей, я рабіў не вельмі ўсвядомлена. Сцягнуў целы на ўзбочыну. Сабраў ускрытыя ды выпатрашаныя заплечнікі ды роварныя торбы, паклаў побач з гаспадарамі. З іх вытраслі ўсё, скруцілі нават люмінафор з рамаў.

Заглыбіўся ў лес, набраў ссохлай драўніны і расклаў вялікае развітальнае вогнішча. Паклаў ровары наверх. Вагаўся, ці не вярнуць ім тэрмас, у якім яны перадавалі мне гарбату, ды вырашыў, што падарункі памерлым не вяртаюць. Герда ўвесь гэты час сядзела пры дарозе ды моўчкі назірала. Выкрасіў іскры на бяросту — тая хутка занялася, полымя перакінулася на галіны сухастою і неўзабаве навокал зрабілася вельмі светла. Вырыць глыбокую яміну ў прамёрзлай зямлі я б не здолеў нават з дапамогай сваёй карлікавай сякеркі. Таму гэта было адзіным спосабам праводзіць маіх знаёмых па-людску.

Зрабілася светла, як быццам сонца наведала лясок на развітанне. Я прысеў адцерці снегам кроў з пальцаў. І пабачыў тое, на што раней не звярнуў увагі. Уся ўзбочына, таксама, як і снег дарожнага адхону, што звязваў каляіну з лесам, былі шчодра ўсыпаныя слядамі.

Выцягнутыя парныя кропелькі, вострыя наверсе ды скругленыя да нізу. Парныя адбіткі болей за ўсё нагадвалі Гердзіны вушы ў той момант, калі тая напружана прыслухоўвалася да чагосьці. Выраз “казлакапытыя” ўдарыў у галаву неяк сам сабой, без усялякага жадання асэнсаваць пабачанае. Некалькі ланцужкоў слядоў вялі за дрэвы, іншыя цягнуліся ўздоўж дарогі. Шмат у якіх унутры чырвоная абводка — так, быццам капыты былі запэцканыя свежай крывёй. Я ўявіў сабе істот, ногі якіх маглі пакідаць такія парныя востранькія сляды, а рукі — вось так хірургічна ўскрываць горла, і мне зрабілася вельмі некамфортна ля яркага полымя. На колькі кіламетраў распасціралася засветка ад яго? Ці паспею я скарыстацца стрэльбай перад тым, як выпатрашаць і мяне? Каго чакаць, нарэшце? Якога яны росту, тыя нападнікі? З казла ці з чалавека?

Пачакаўшы, пакуль полымя сцішыцца, я сышоў з дарогі ў лес ды павалокся па снезе. Болей ніякіх магістраляў. Налобнік — толькі ў крайнім выпадку, калі без яго — ніяк. Пра тое, што я забыўся на свой заплечнік, згадаў толькі тады, калі вырашыў глытнуць віскі за супакой іхных душаў.

Давялося далекавата вяртацца, і сам паварот выклікаў цень думкі пра блаславёнасць жыцця ў вольнай муніцыпаліі. Зараз была хіба апошняя магчымасць для бюргерскага шчасця там. Паспеў пабачыць, якія небяспекі абяцае прагулка. Цэнтральныя полісы замярзаюць насмерць, а за гадзіны пешшу ад іх стаяць некранутыя, няссечаныя лясы, з якіх можна не вярнуцца. Парадак, што ўсталяваўся ў былым горадзе-героі Мінску, выкшталтаваўся з сотняў вось такіх смярцей. І ці не дарэмна я кідаю выклік гэтаму парадку? Ад гэтай кропкі магчымы шлях — толькі наперад. Калі праз тузін сненняў я зразумею марнасць сваёй “пілігрымкі”, вярнуцца будзе ўжо няможна. Убер з пустак не выклічаш.

Я каўтнуў віскі з рыльца — на ўспамін сяброў і за рашэнне ісці далей. Некалі самы танны з даступных у крамах купажаваных шатландцаў, Teacher’s, расцвіў на языку смакам старога добрага свету. Хваля цяпла дастала ажно кончыкаў пальцаў.

Гердачка чорным ценем цягнулася побач. Вочы хутка паабвыкліся — тут было болей снегу, і праз гэта лепей была бачная страла дарогі, уздоўж якой трэба было трымацца. За сто метраў ад шашы на шарпаку ды ў снежнай прысыпцы, якой быў прыпраўлены лес, была пратаптаная сапраўдная магістраль. Я на імгненне запаліў ліхтар ды пабачыў сотні адбіткаў: людскія чаравікі, боты, красоўкі, конскія падковы, што выдзіралі снег ажно да дзёрну, кабаны, на асобнай дарожцы якіх трапляліся масіўныя раскопы — вепрукі шукалі ежу, здзіраючы лычамі слой зямлі. Выглядала, што дарогамі карысталіся самыя непужаныя дурні.

Мне падавалася, што пасля перажытага шоку я здолею дайсці да пажаданай фермы без адпачынку і “снення”, але дарога з цяжкай ношай спачатку супакойвае, пазбаўляе трывожных думак і ўвогуле думак, а потым павольна выцягвае ўсе жылы, высмоктвае апошнюю энергію. Так што, наколькі б напружаны ці спужаны ты ні быў, колькі б твая кроў не ўскіпала ад адрэналіну, праз трыццаць, сорак кіламетраў абавязкова пачнеш чапляцца заплечнікам за дрэвы, спатыкацца ўсё часцей ды нарэшце павалішся і будзеш гатовы спаць проста на снезе. Закінутых мікрараёнаў на маім шляху болей не траплялася, спрабаваць намацаць іншы населены пункт па мапе, не ведаючы месцазнаходжання, было дурасцю, таму як толькі пасярод заснежанага поля я пабачыў самотную адрыну, адразу збочыў да яе. Без спадзеву дайсці да чаго-небудзь лепшага.

Ад гаспадарчага дома ля пуні застаўся толькі падмурак. Хутчэй за ўсё, будынак калісь разабралі на бярвенне ды перавезлі ў іншае месца дачнікі. Адрыну не чапалі, бо навошта хлявок вяскоўцам-аматарам. Унутры пуні яшчэ быў пах жывёлы — ля ўваходу месціўся загон для каровы. Сенасховішча было на вышках, туды вялі драбіны і, пасля лаканічнай, але эмацыйнай дыскусіі ў стылістыцы брытанскага парламента, Ейная Вялікасць дазволіла зацягнуць яе наверх. Вырашальную ролю ў абмене тэзісамі падчас дэбатаў адыграла бляшаначка сабача-кацінага харчу, супраць якой у Герданькі аргументаў не знайшлося.

Закапаўшыся ў сена, я амаль адразу заснуў. Быў бы рады збрахаць, што сніў я лета на вёсцы, але гэта не так: ноч зноўку палохала мяне жахамі.

Першым пачуццём па прачынанні быў люты голад. Як і папярэдняй ноччу, я не меў нават драбнюткай ідэі пра тое, колькі гадзін праспаў. Без Гацаковых званоў адлічэнне часу, праведзенага за хадзьбой і сном, канчаткова зрабілася ўмоўным. Ногі вынеслі мяне на сцежку, я амаль бег наперад, уяўляючы сабе свіную каўбасу, якую набуду на ферме (калі да яе дабяруся). Лямкі заплечніка парыпвалі ад хуткай хадзьбы, Герда млява трусіла побач, яўна не ўхваляючы абраны мной тэмп. Менавіта ў гэты момант я ўпершыню пабачыў мінака.

Трэба сказаць, што святла навокал зрабілася як быццам болей, і колер нябёсаў змяніўся. Стаўшыся срэбрана-туманным, а не мядзяным, як было ў Грушаўцы. Магчыма, заслона, што адрэзала нашыя белыя снягі ад загадкавай крыніцы святла наверсе, вылічанай Рэйтанам, зрабілася танчэйшай. Так ці інакш, ідучы праз белае поле, я ясна бачыў частакол ссохлага чароту здалёк наперадзе. І вось, з праходу ў гэтым сухастоі выйшла чорная постаць — да яе было далекавата, але было бачна, што гэта чалавек, ён адзін, з руляй за спінай і ідзе хутка.

Тут адбылося нечаканае: я паскорыў хаду, каб сустрэцца з ім ды запытацца, колькі засталося да фермы, але ён, не змяняючы тэмпу, забраў роўна на сто крокаў лявей ад сцежкі. Прычым, зрабіў гэта аўтаматычна і без ваганняў, так, як нібы гэта было негалоснае правіла размінання мінакоў у пустках. Я скіраваў да яго, і тут ён, заўважыўшы гэта, рэзка спыніўся. Калі да мінака заставалася крокаў сто, ён зняў з пляча стрэльбу. Герда рыкнула і ўжо была гатовая бегчы да яго адкусваць геніталіі.

— Побач! — спакойна загадаў ёй ды таксама спыніўся. — Дзень добры! — крыкнуў я мінаку, паспрабаваўшы зрабіць голас як мага болей ветлівым. — Я літаральна на секундачку! Спытаць хачу! — я ўзняў рукі дагары, паказваючы, што мае намеры самыя добранадзейныя.

Постаць нічога не адказвала, азіраючы мяне з узнятай руляй. Я зрабіў некалькі крокаў насустрач. Ён крыкнуў:

— Стой тут. Бліжэй не ідзі. Буду страляць. — Скажыце калі ласка, а ці далёка да фермы? — запытаў я. — Блізу сарака кіламетраў. Уздоўж трасы, — глуха буркнуў ён. — Вой, то прабачце, калі ласка, але, можа, у вас знойдзецца што пажаваць? Вельмі есці хочацца, а пры дарозе нічога няма. — Так не робіцца, — спакойна адказаў мінак. — Я добра заплачу! Буцер які. Ці каўбасы. Хаця б што. Жывот рыпіць, ажно кішкі ў банцікі завязваюцца.

Фігурка пастаяла з хвіліну, утаропліваючыся ў мяне, потым зноўку вымавіла:

— Так не робіцца. Бачыш чалавека — забірай на сто крокаў правей, ён робіць тое самае. Інакш можна страляць. Так не робіцца. — Паміраем з галадухі з сабачкам, — вырашыў я націснуць на мінака Яе Вялікасцю. — Свіны стэйк. Поўны праснак і кавалак сала з камень крэсіва. Дзесяць цынкаў, — прапанаваў ён. Цана была касмічная, але што паробіш. — Я пакладу мяса на зямлю і адыду на сто метраў. Ты забяры ды пакладзі побач цынк. Калі падманеш, буду страляць! — Згода! — ледзь не пачаў пляскаць у ладкі я.

Пакуль мы танцавалі з ім гэты гандлярскі танец, я зразумеў, што чалавек быў шахцёрам: пра гэта недвухсэнсоўна паведамлялі не толькі ягоныя манеры, але і М-16 з падствольным гранатамётам. Калі б ён быў злодзеем, ён мог лёгка зрэзаць мяне чаргой са свайго прыстралянага ствала. Але ў шахцёраў свой кодэкс. Мы паважліва разышліся, я завярнуў да лесу, якім у нашых краях сканчаецца любое поле, зайшоў глыбока ў гушчар, наламаў ельніку, разгарнуў пластыкавы пакет і знайшоў там таўсценную, шчодра пасоленую ды як след праперчаную свіную паляндвіцу. Пра тое, як я еў яе, запечаную на галінках да хрусткай скарыначкі, людзі Зямлі калі-небудзь складуць вершаваны эпас. У ім знойдзецца месца і прысмаку дымка, і похрусту буйных драбінак сапраўднай марской солі на зубах, і Гердзе, якая глядзела на мяне, як жонка Бога мусіла глядзець на Бога, калі той ствараў гэты свет. Канечне, знайшоўся маленькі кавалачак і ёй. Здаецца, яна заплюшчыла вочы ад асалоды, калі глытала яго.

Як заўсёды пасля гарачай сытнай ежы, настрой рэзка пайшоў угару, а жаданне ісці некуды, наадварот, наблізілася да нуля. Праз ляноту я ледзь перастаўляў ногі, і наступныя сорак кіламетраў у маёй галаве круціліся розныя — вядома, самыя дасціпныя — варыянты выкарыстання дробных чорных істотаў з чатырма лапамі ды хвастом для пераносу моцна наетага чалавека. Герда мой настрой адчувала і трымалася падалей. І толькі разлітая па целе лянота не дазволіла мне прадметна заняцца яе закілзваннем.

Паблізу ад фермы мінакі пачалі трапляцца часцей. Я болей не дзівачыў і, пабачыўшы постаць, дысцыплінавана забіраў убок, каб не правакаваць сутычку. Ферма з’явілася з-за павароту без папярэджання: пастаўленая проста пры дарозе, яна з усіх бакоў была аточаная лесам. Над гаспадарчымі прыбудовамі дамінавала цяжкая цагляная фартэцыя, выкананая ў варварскім раманскім стылі, распаўсюджаным у дзевяностыя гады мінулага стагоддзя, калі гэтай часткай сушы запраўлялі варвары, прыязныя да раманскіх аздобаў.

Круглая вежа з акенцамі-байніцамі, у кожным гарыць святло — прыкмета сапраўднай заможнасці гаспадароў. Тэрыторыя была асветленая жоўтымі ліхтарамі — гэта не было падобна ні да люмінафору, ні да святладыёду, я ніколі раней не бачыў такой крыніцы святла. Ля дома быў вершнік — на кані ён трымаўся настолькі ўпэўнена, што нагадваў кентаўра. Што цікава, вакол прыбудоваў і побач з лесам не было ні капітальнага плоту, ні нават невялічкай агароджы. Выглядала, што аўтарытэт гаспадара гэтых мясцінаў быў настолькі высокі, што ніхто нават думаць не мог, каб зайсці на тэрыторыю ды скрасці нешта. Тут не баяліся ні неўраў, ні бандытаў.

Падышоўшы бліжэй, я зразумеў, што некалі гэты дамок быў нечым кшталту прыдарожнай харчэўні з матэлем. Хлявы і стайні, зробленыя з бярвення і дошак, з’явіліся тут пазней. Я ўзяў Герду за ашыйнік, паправіў заплечнік і дубальтоўку на спіне ды скіраваўся да невялічкага загончыка пры ўваходзе ў адзін з хлявоў. На габляванай сасне, што ўтварала парэнчы, сядзеў грузны лысы мужчына ў расшпіленай кацавейцы. Пад ватнікам бачная была цяльняшка. Час ад часу ля твару мужчыны загаралася чырвоная кропачка, і пасля гэтага ягоную фігуру ахутвала воблака тумана. Яшчэ тут муляў рэзкі пах. Нешта з мінулага. Там, у загінулым свеце, ён сустракаўся настолькі ж часта, як і паганы віскі Teacher’s. А тут і цяпер гэты пах знік.

Лысы ляніва падняў руку да вуснаў і прыняў ад твару цыгарэту. Збіў попел. Зноўку зацягнуўся. Ён паліў тытунь. Цыгарэтка была бялявая, з жоўтым фільтрам. Гэтая старадаўняя забаўка каштавала, мабыць, усяго таго цынку, што ў мяне быў з сабой. На Грушаўцы апалкі прадаваліся спачатку вёдрамі, потым паштучна, потым — па міліметрах да фільтра, потым яны зніклі зусім.

— Добрай ночы, — сказаў я, набліжаючыся. — Не так часта пабачыш чалавека за такім каштоўным хобі.

Лысы ўперыўся ў Герду, а потым падняў галаву на мяне, відавочна не разумеючы, пра што я кажу. Я кіўнуў на агеньчык у ягонай руцэ.

— А. Ты пра гэта, — ён зацягнуўся. — Няма нічога лепей у свеце за першую зацяжку тытуню, — ён пацягнуўся. — Люблю ўсмактаць дымку, калі прачнуся. Нават да кавы яшчэ.

Так я зразумеў, што гэты чалавек п’е каву, магчыма, па кожным сваім прачынанні.

— Хочаш? — ён выцягнуў са штаноў поўны пачак “Кэмэлу” ды працягнуў мне.

Ніколі да гэтага я не адмаўляўся ад настолькі дарагой прапановы.

— Пазнавата вы прачынаецеся, — я скінуў заплечнік на зямлю ды прысеў на агароджу загона ля яго. — Я паспеў ужо сорак кіламетраў прапаўзці. — Рассінхрон, — усміхнуўся лысы. — Ідзеш, бадай, здалёк. У нас світанак. Тут толькі пеўні адспявалі. — Я з Грушаўкі, — кіўнуў я. — У нас быў бы падвячорак. Хаця халера ведае, гадзінніка не маю, спаў без будзільніка на шляху.

Лысы працягваў углядацца ў Герду. Яна адчула ягоную цікаўнасць да сябе ды прыткнулася да маёй нагі, маўляў, дзяўчына занятая, нічога не выйдзе.

— Ты таксама пры кучаравым хобі. Кабель ці сука? — ён кіўнуў на сабулю. — Дзяўчынка,— далікатна пазначыў я пол сваёй сяброўкі. — Як завуць? — Герда.

Мужчына прымружыўся ды глыбока зацягнуўся.

— Прадасі? — спытаў ён, выдыхаючы дым. — Не, што вы! — А калі шмат прапаную? — ён зноўку ўвабраў у лёгкія дым. — Дык сабаку нельга прадаць, — я думаў, што кажу відавочнае. — Яна аддадзеная гаспадару. Яна не зможа жыць з іншым. — Хлапчуком яшчэ марыў я, — лысы ўкруціў цыгарэту ў паўнюткую попельніцу, прыкручаную да парэнчаў. Відаць, любіў ён тут курнуць. — І спачатку бацькі не дазвалялі. Яны катоўнікамі былі. Кацістымі. А потым лёс склаўся так. Доўга адсутнічаў на волі. Трымаў дарогу роўна. Мяне ціснулі, я ціснуў. Не здолеў бы апекавацца сабакам. А зараз іх паелі ўсіх. А каго не паелі — тыя самі ядуць, на людзей кідаюцца. Жарабца здолеў знайсці, шчэнных не засталося. Прыносілі мне ваўчанят — яны людзей не прымаюць. Сабака патрэбны. Нармальны, хатні сабака.

Жоўты ліхтар на куце загону даваў роўны водбліск на аблічча лысага. Нос бульбінай, мясістыя вушы, рухомыя, нервовыя вусны — спачатку ён пажоўваў фільтр цыгарэты, потым пачаў пакусваць ніжнюю губу. Цікава, што пры такім неспакойным роце, вочы ягоныя глядзелі цяжка, як бы забіваючы суразмоўцу ў зямлю. Ён быў падобны да злога Буды, гэты дзядзька.

Я прыгледзеўся да незвычайнага ліхтара: крыніцай святла ў ім быў няроўны празрысты камень памерам з кулак, прывязаны да драўлянай распоркі. Камень меў няроўную фактуру, у ім трапляліся ярчэйшыя зярняткі, цямнейшыя жылкі, рудаватыя і залацістыя слаі. Ягонае тленне было адносна роўным, падобным да фосфарнага, але значна ярчэйшым. У такім святле можна было б чытаць.

— Ніколі не бачыў такога вялікага? — спытаў лысы. — Я першы раз сутыкаюся з нечым падобным. Што гэта? — Слёзы Геліядаў, — лысы дастаў з кішэні маленечкі тэрмакубак для эспрэса, адвінціў накрыўку — там зіхацела некалькі вугельчыкаў. Ён падпаліў ад іх цыгарэту ды прыбраў сваю “запальнічку”. — Слёзы Геліядаў, — паўтарыў ён зноўку з пэўным сарказмам у голасе. — Насамрэч проста бурштын. — А чаму ён свеціцца? — Таму што, як кажуць дылеры, ён здабыты ў рацэ Эрыдан. Балтыйскі бурштын не свеціцца, мы з братамі правяралі. Толькі той, што з Эрыдана. Бо толькі ён — “слёзы Геліядаў“, — лысы прамаўляў без энтузіязму ды даволі блытана. — Эрыдан — звычайная рэчка, ідзе за Горадам Святла. Шырокая. Я не памятаю, як яе раней звалі. Дняпро? Ці, можа, Прыпяць? А можа, Дзвіна? Каму гэта зараз цікава? Зараз яе называюць “нябеснай плынню”. “Нябеснай”, — лысы хмыкнуў. — Я думаю, гэта для таго каб задраць на бурштын цану вышэй за аблокі. Але бурштынавыя дылеры кажуць, што яе так празвалі за тое, што калі бурштын у таўшчыні вады пачаў свяціцца, а здарылася гэта зусім нядаўна — ты ж бачыш, гэтая забаўка нават да Грушаўкі пакуль не дабралася — дык вось, у гэты момант людзі падумалі, што ў рацэ адбіваюцца зоры.

Я паглядзеў у зацягнутую срабрыста-чорнымі аблокамі вышыню ды здзівіўся:

— А як зоры, якіх не бачна на небе, могуць адбівацца ў рацэ? — Гэта ты ў бурштынавых дылераў спытай, — хмыкнуў лысы. — Адно што, калі будзеш таргавацца, дык пераканайся, што бярэш фарт, а не лажу. Нам тут нядаўна прадалі каменьчык, а ім унутры жоўты дыёдны ліхтарык быў схаваны. Дык замахаліся за гэтым фраерам бегаць, а потым яму гэты кавалак шкла піхаць у… — А вы не ведаеце, як мне знайсці брата Ягорыя? — я перарваў лысага, каб не слухаць, куды дакладна быў запханы фальшывы бурштын.

Лысы глыбока зацягнуўся, і я звярнуў увагу, што над адным з пярсцёнкаў, вытатуіраваных на ягоных пальцах, прысутнічае невялічкая карона.

— Дык гэта я і ёсць, — усміхнуўся ён. — Мяне да вас Цар Гары накіраваў, — я саскочыў з парэнчы ды расшпіліў заплечнік, каб дастаць адтуль падарунак. — А, Сашка, — лысы махнуў рукой, маўляў, які ён Цар — так, дзіцяня пры пясочніцы.

Я працягнуў брату Ягорыю нож у скураных похвах ды зноўку прымасціўся побач на жэрдачцы.

— Ён сказаў перадаць вам гэта. Падарунак.

Лысы насупіўся, расшпіліў ножны, агаліў клінок, пачаў уважліва яго разглядаць. Тут, побач з велізарным домам лысага, шэрая шурпатая сталь выглядала асабліва нягеглай. На твары ўладальніка фермы адбілася — не, не расчараванне, але засяроджанасць. Ён круціў паляўнічы ножык і так, і гэтак.

— І што гэта значыць? — неўзабаве запытаў брат Ягорый. — Як гэта разумець? Сашка, можа, што на словах перадаваў? — Я думаю, з яго боку гэта было кшталту прывітання. Гэткае “намастэ, аміга”! Пацверджанне таго, што ён вас шануе. “На знак глыбокай павагі”, – ён сказаў. Ён проста папрасіў мяне завітаць на ферму ды пакінуць гэты падарунак брату Ягорыю. З вялікай пашанай пра вас адгукаўся.

Позірк лысага спыніўся на сабулі. Гердачка яшчэ мацней заціснулася за маю нагу, спрабуючы зліцца з сутоннем і не адсвечваць.

— А, зразумеў, — сказаў брат Ягорый нарэшце. Ён нядбайна кінуў ножык сабе ў кішэню. — Ну то ў якасці адваротнай паслугі маю цябе запрасіць сёння ў нас пераночыць. З нас — панскі пачастунак ды, калі захочаце, конны шпацыр у краіну туманаў.

Я не чуў, што ён казаў. Мой позірк утаропіўся ў гліну пад нашымі нагамі. На ўнутраную паверхню загончыка, на агароджы якога мы сядзелі. Уся яна была ад кута да кута пакрытая добра бачнымі востранькімі слядкамі — падвойныя, востранькія зверху, закругленыя ўнізе.

— Што такое? Чорта пабачыў? — лысы ўжо нейкі час нешта казаў мне ў твар. — Што з табой? — Там у вас. Сляды. Што гэта за сляды? Вы што, казлакапытых тут гадуеце? — мне вельмі хацелася зняць з пляча стрэльбу, каб проста трымаць яе ў руках, на ўсялякі выпадак. Але гэта было бессэнсоўна — патронаў у ёй не было.

Брат Ягорый паглядзеў на адбіткі на зямлі пад парэнчамі ды пашчоўкаў пальцамі перад маімі вачамі.

— Якія казлакапытыя? Ты крануўся? Свіння тут хадзіла. Бо вось там — ён паказаў на ўваход у ферму. — Хлеў. Мы свіней выпускаем пагуляць на свежым паветры. Ты свінню хоць бачыў, хлопча?

У тым, што ён казаў, быў сэнс. Але апрача свіней у сваім жыцці я бачыў яшчэ парэзаных людзей. Месца, дзе яны загінулі, было ўсё затаптанае гэткімі ж слядамі. Выцягнутыя, востранькія. Бы вушкі ў Герды, калі яна пільна да чагосьці прыслухоўваецца.

— Даруйце, але мушу ісці, — каротка сказаў я ды саскочыў з парэнчаў. Падсеў пад лямкі заплечніка, устаў, абапіраючыся на жэрдку. — Сам не хочаш адпачыць — пашкадуй сабаку. Сучцы трэба пад’есці, загоніш — памрэ. — Нічога, яна ў мяне трэніраваная. Мы здолеем дайсці да карчмы. “У Ляйбы”, здаецца. Тут жа яшчэ толькі ранак. Пеўні ледзь праспявалі, вы казалі. Спаць удзень шкодна для Гердзінай поўсці. З яе знікае бляск.

Я азіраўся, каб зразумець, з якога боку я падышоў і куды вырушаць далей. Позірк брата Ягорыя зрабіўся яшчэ больш цяжкім, рухавыя вусны сцяліся, нібы ён вось-вось прыме нейкае нялюдскае рашэнне. Але ён зірнуў на Гердачку, якой перадаўся мой неспакой, ды ў галаву гаспадару фермы заскочыла іншая думка. Рысы твару палагаднелі.

— Карчма Ляйбы стаіць пры дарозе, высокі плот з паходнямі, не прамінеш. Да яе ўсе сцежкі прастуюць. Кіламетраў трыццаць да яе. — Бывайце! — я крочыў назад, тварам да яго, трымаючы руку на прыкладзе. Але той паводзіў сябе мірна. Дастаў яшчэ цыгарэту.

— Беражы сучку! — параіў мне лысы. Ды дадаў, гледзячы ўбок: — Нават ежы не набыў. Так, бядак, спяшаецца.

Адышоўшы на адлегласць прыцэльнага стрэла, я развярнуўся да дарогі ды хутка пацягнуўся ўздоўж яе. Трэба было адшукаць паварот на былы гомельскі напрамак, пра які казаў Цар Гары. Неўзабаве гасцінцы сапраўды разгалінаваліся. На гэтым рагу стаяў надмагільны помнік, клееная гранітная крошка, залачоны подпіс па ёй:

Жырнюк Міхаіл Афанасьевіч 1960 – 2019

Дакуль ты ў сэрцах нашых жывы, Мы, будзем помніць — пра цябе! І ўсе прыгожыя парывы Ты нас пачуеш на сабе.

Дзеду — ад жонкі і ўнучак.

Помнік быў вырваны з надмагілля разам з кавалкам бетону. Паверх эпітафіі Міхаілу Афанасьевічу белай фарбай з балончыка чыясьці рука цынічна вывела: “Насамоны наўпрост, Слодыч налева, Ферма ўзад”. Левая дарога была шырэйшай, чатыры паласы, добры асфальт. Тая, што вяла наперад, была даўно не рамантаванай двухкалейкай. Я выключыў ліхтар, знайшоў прыстойную сцяжыну за сто метраў правей ад напрамку на Слодыч ды пайшоў па ёй. Трыццаць кіламетраў. Амаль поўны дзень пехатой з маёй не самай лепшай хуткасцю. У жываце адчувальна бурчэла — з’едзеная свініна даўно ўжо пераўтварылася ў чыстую энергію, якая засталася далёка за плячыма. Пераход будзе няпростым.

Я ішоў і думаў пра сляды. Не ведаю, як выглядаюць тыя казлакапытыя і ці моцна адрозніваюцца ад іх дзікі, якія тэарэтычна маглі патаптацца на месцы забойства, ад свойскіх свіней, якіх па цэнтры лесу быць не магло. Але адбіткі, якія я бачыў на ферме, не проста нагадвалі тыя сляды. Яны была абсалютна аналагічныя. Я зняў з пляча вінтоўку, дастаў патроны, два засадзіў у ствалы — цыліндрыкі ўвайшлі з прыемным выгукам, як быццам нехта падзьмуў у рыльца бутэлькі, па два кінуў у правую і левую кішэню паліто. Паставіў зброю на засцерагальнік ды рушыў наперад, спрабуючы ствараць як найменей шуму.

Ісці рабілася ўсё цяжэй: мне падалося, што навокал крыху пацяплела. Час ад часу трапляліся чорныя пляміны лужынаў, кранутых лядком па цэнтры. Месцамі чорная вадзічка паблісквала на донцах асабліва глыбокіх слядоў. Галаве зрабілася горача ў заечай шапцы — трэба будзе адшукаць замену. Праз неспакой, мне ўвесь час падавалася, што за намі нехта крадзецца. Таму я адышоў яшчэ на сто метраў направа ад асноўнай сцяжыны ды стаў прадзірацца праз цалінны шарпак. Герда мела пячатку вялікага сумневу ва ўсёй сваёй паставе, ад вушэй да хваста. Магчыма, яна згодная была на перастрахоўкі пасля сустрэчы з залішне настырным лысым кавалерам, але падмятаць брухам падлесак не наймалася.

Неўзабаве думкі канчаткова расталі, выціснутыя лютай стомай. Засталіся толькі рэфлексы ды рэакцыі. Асноўнай з якіх быў боль. Мы зрабілі тры прывалы, падчас апошняга Герда з’ела бляшанку харчу. У нас заставалася яшчэ пяць такіх перакусаў, у Пасёлку Слодычаў трэба будзе грунтоўна папоўніць прыпасы. Калі есці хацелася невыносна, я падбіраў ільдзінку ды рассмоктваў яе ў роце. Галава круцілася як пад страбаскопам на дыскатэцы. Час ад часу я прымружваў вочы і бачыў усё тое ж — белы снег, галінкі, камлі дрэваў, хмызняк, праз які можна праціснуцца, хмызняк, які трэба абходзіць, зноўку белы снег, галінкі, камлі дрэваў.

Галоўнае — нейкая незразумелая трасца рабілася з напрамкам. Пасля доўгага сляпога пераходу па цемнаватым ельніку я збочыў налева ды паспрабаваў намацаць ці дарогу, ці хаця б грунтоўна пратаптаную сцяжыну, па якой мы ішлі напачатку. Але сустрэў толькі ваўчыныя сляды ды разарваную ўшчэнт галку. Дарогі не было там, дзе мы яе пакінулі. Супакоіўшы сябе, што часам шаша робіць розныя шматкіламетровыя выгіны, я працягнуў ісці проста (ці туды, дзе, як мне падавалася, ёсць тое “проста”). Ды неўзабаве наткнуўся на асфальтавы гасцінец справа. Я паспрабаваў састыкаваць, як дарога магла пераскочыць праз мяне ды змяніць бок, але не здолеў гэта зрабіць. Агулам жа я быў занадта стомлены, каб рабіць адэкватныя высновы. Мне трэба было дацягнуцца да гэтай. Хрэнавай. Карчмы. Упасці там на ложак. Ды выключыцца гадзін на сорак. А пасля з’есці палову цяля.

Раззлаваны на зніклую дарогу, на сабулёўну, якая ўсім сваім выглядам паказвала, што ў Букінгемскім палацы ўжо залезлі пад балдахіны альковаў, на ноч, якая збівала з панталыку, на сябе, на фермера, — я выйшаў на самы цэнтр асфальту ды патупаў па разметцы. Я быў гатовы сустрэцца з казлакапытымі, свінарогімі, жабаротымі, катахвостымі — хоць з чортам лысым, абы адразу пасля мне дазволілі прылегчы. Але насустрач мне не выходзілі ні казлакапытыя, ні карчмападобныя. Свядомасць пачала мільгаць — яркі выбліск, і я задаюся пытаннем, як магла чатырохпалосная дарога ператварыцца ў занядбанае двухпалоснае абы-што. Пасля – прыцемкі думкі, крокі, цішыня, боль у цягліцах. Зноўку сполах, і ўжо свідруе неспакой: чаму гэта я не бачыў мінакоў аж ад моманту, як збочыў са сцяжыны? Ці, можа быць, напрамак на Пасёлак Слодычаў настолькі ніякі? Пасля — цемра, крокі, рух, дыханне. Гердачка жаласліва паскугольвае — сэр, мне б ужо на масаж ды паляжаць. Зноў прытомнасць, і разуменне, што я ляжу спінай на сухім дрэве, што павалілася ля дарогі. І я, здаецца, нават на нейкі час праваліўся тут у сон.

Гэта ўключыла галаву. Не знайду ложак — засну на зямлі. Прычым, ужо хутка. А запаленне лёгкіх — не самы прыемны спадарожнік на шляху.

Я пабачыў, што пры дарозе стаялі скручаныя ды паржавелыя бляшаныя навесы. Выглядае, некалі сяляне тут прадавалі сталічным баярам рыбу, ягады і грыбочкі. Гэта значыць, недзе яны, тыя сяляне, мусілі жыць. Патаптаўся па падлеску навокал — ніякіх трывалых прагалін, просек ці праходак. Прайшоў наперад, — там з аднаго боку дрэвы расступаліся, агаліўшы чорнае рэчышча рачулкі. Я прагуляўся ўздоўж, спачатку ў адзін бок, потым у другі. Што цікава, вада была не замёрзлая, лядком былі забраныя толькі косы ля берагоў.

Прайшоў праз крохкі масток — добрая прыкмета, бо ў нялюдных месцах масткі не ладзяць. Абмінуў пагорак ды пабачыў пабеленыя шэранню шыферныя дахі.

— Ура, таварышы! — бадзёра павіншаваў я Герду, твар якой ужо быў нечым сярэднім паміж фотаздымкам Махатмы Гандзі пасля галадоўкі і накідам партрэта “Першы ў свеце сабачка-аскет”.

П’янай хадой прайшоўся па мулкім падталым снезе ды ўторкнуўся ў занесены прасёлак, што змейкаваў да хацін. Вёска стаяла настолькі далёка ад маршрутаў руху прыстойных сучасных людзей, што тут не быў здзёрты нават арыгінальны дарожны ўказальнік. На бляшанцы значылася назва “Габляны” — ні слядоў ад куляў, ні мацерных прымалёвак паверсе.

Я пайшоў па вулачцы, выбіраючы для сябе і Яе Вялікасці хату папрыстойней. Дзіўнае відовішча: вёску гэтую закінулі яшчэ да таго, як людзі перасталі чакаць світанкаў. Снег быў не растаптаны — аніводнага слядка. Каб гаспадары выходзілі, яны пакінулі б адбіткі ў вечнасці бялюткай прасціны, што ніколі не растане. Да таго ж, аканіцы былі сарамліва прычыненыя на зашчэпы — мабыць, каб сонца не выпальвала фіраначкі ды цікаўныя не выглядалі пакінутыя ў доме каштоўнасці (шкляныя слоікі для варэння і радыёкропку “Маяк”).

Хутчэй за ўсё Габляны сталі ахвярай вялікага перасялення, якое здарылася ў момант, калі былыя сяляне ў вёсках вырашылі спыніць прадаваць сталічным баярам рыбу, ягады і грыбочкі ды самім зрабіцца баярамі са сталіцы. Яны высяляліся з раскошных прыватных хатаў на прыродзе ды заязджалі ў крэдытныя панэльныя хуткабуды за кальцавой. Ёсць адчуванне, што аматарка духоўнай літаратуры, у панэльцы якой я ночыў перад знаёмствам з Мазаем, зрабілася ахвярай гэтай жа тэндэнцыі.

Я пастукаў у невялічкі каменны палацык пры дарозе — капітальныя дзверы былі капітальна зачыненыя на замок. Наступнае жытло было сціплейшым — абкладзенае цэглай бярвенне, трэснутае ды замазанае пластылінам шкло на вокнах, блакітныя дзверы з наздратых дошак. Замок тут быў хаця і важкі, але навясны.

— Прыехалі! — сказаў я сабулі стомлена, зняў стрэльбу ды ў тры ўдары прыкладам знёс клямку, што яднала замок з вушаком.

Выцягнуў дзверы — яны, рыпнуўшы, правіслі на петлях. Уключыў налобны ліхтар.

— Сардэчна вітаем! — я зрабіў гасцінную жэстуру Гердзе, запрашаючы яе ўсярэдзіну.

Тая, не верачы, што здзекі марш-кідком на сёння скончыліся, задраўшы хвост, забегла ў цемень. Сенцы ад жылых пакояў былі адасобленыя покрыўкай ад мух — сведчанне таго, што гаспадары пайшлі са сваёй хаты ўлетку. Сабуля праслізнула паўз тканіну, зрабіла крок у прыцемкі, ды раптам нешта там звонка грукнула, дом агаласіўся пранізлівым віскатам.

Узняўшы зброю, я пабег у гасцёўню, і першае, што я пабачыў, былі поўныя крыўды сабулевы вочы. Я не ведаю, пра каго яна падумала горш: пра тых вылюдкаў, што назаўсёды сыходзячы з хаты, пакінулі пры дзвярах узведзены мядзведжы капкан, ці на гаспадара, які загадаў ёй бегчы туды, дзе хавалася небяспека.

Герда скакала на трох лапах ды скуголіла, пярэдняя правая была заціснутая ў прымацаваную да лядоўні ланцугом пастку. На падлогу падалі кроплі крыві. Добрыя людзі ладна пралічылі ўсе захады сваёй гасціннасці — скалечаная ахвяра не магла проста выбегчы з дома, яна была прыкутая да пакоя.

Я кінуўся на дапамогу, расціснуў скобы, што былі для большай злосці аздобленыя завостранымі зубкамі, агледзеў Гердзіну лапу. Костка перабітая, ступак бязвольна звісаў на цягліцах і скуры. Кроў ішла шчодра, цурчэла праз баразну, пакінутую скобамі, выплёўвалася праз дзіркі, вырваныя зубкамі. Я выняў з заплечніка сваю кашулю, адарваў ад яе вузкую стужку ды пераматаў лапу ніжэй за локаць, каб спыніць кроў. Пасля выйшаў на двор, адсек ад грушы пры доме сухую галінку ды зрабіў з яе дзве лангеты, у якія замацаваў ступак.

Герда енчыла ўвесь час. Толькі я кранаў параненую лапу, як яна спрабавала мякка адцягнуць яе. З вачэй сабулі беглі слёзы. Мае рукі дрыжэлі, я паўтараў: “Пацярпі, дзяўчыначка мая, пацярпі! Так трэба, гэта дапаможа”, — але, папраўдзе, сам не надта верыў у свае словы.

Калі мы толькі забралі цюцьку з пітомніка, як адказныя сабакары вырашылі праслухаць па яблычніку гожы цыкл лекцый пра першую дапамогу чатырохногім у крытычных сітуацыях. Самавіты доктар з падкручанымі вусікамі ў запамінальнай — як тады падавалася — манеры распавядаў, што і ў якой паслядоўнасці рабіць, калі гадаванца збіла машына, калі ён атруціўся бытавой хіміяй ці атрымаў раны ў бойцы з іншым сабакам. Быў там і лекторый на выпадак трапляння ў пастку.

Я спрабаваў прыгадаць хаця б слова з медычных парадаў, але адзінае, што ўзнаўлялася ў памяці — шрыфт, якім за доктарам пазначаліся запісаныя ключавыя словы, ці ягоныя франтаватыя, запраўленыя лакам, вусікі. Медыі навучылі нас на выпадак чаго бегчы ў Google. Ды шукаць франтаватага. Яны знішчылі саму здольнасць запамінаць, пераўтварыўшы веды ў адну з праяваў шоу-бізнесу. О, як жа я шкадаваў, што не прачытаў пра першую дапамогу псюлю якую-небудзь кнігу.

Бінтоў у закінутым доме не было. І тым болей спірту. Разварушыўшы шафу аматараў капканаў, я знайшоў там тонкую баваўняную сукенку, прыдатную для перавязкі. Выдраў з коўдры шматок воўны, паліў яго віскі, прыклаў да раны, каб знішчыць мікробы, пасля зрабіў тугую перавязку паверх лангеты. Аднёс Герду на канапу, сеў пры ёй і гладзіў па вушах і спіне, пакуль яна не перастала паскульваць ды не пачала дыхаць роўна, заснуўшы. Я не заўважыў, як пайшоў у сон і сам. Я працягваў лашчыць яе праз дрымоту, ахутваючы літасцю. Але ў сненні мне падавалася, што гэта мяне зверху па галаве клапатліва гладзіць вялікая пушыстая лапа, ад дотыкаў якой робіцца спакойна і мірна. Мабыць, менавіта праз гэта я і плакаў.