Ноч

Раздзел чацвёрты

Добрая навіна была ў тым, што перавязка спыніла кроў. На анучы, наматанай паверх лангеты, праступіла невялічкая плямка, якая за наш адпачынак не павялічылася. Яшчэ адна добрая навіна была ў тым, што, прачнуўшыся, Герда выглядала бадзёрай, хоць ад каціных харчоў і адмовілася. Пра кепскія навіны я казаць не буду — і так усё зразумела. Нам вельмі патрэбныя былі антыбіётыкі. А таму сядзець у хаце не выпадала — калі недзе ў акрузе яшчэ ёсць не разрабаваная аптэка, да яе трэба ісці на сваіх капытах.

Пры святле ліхтарыка я зрабіў развітальнае кола па няветлівай хаце. У разваленай адзежнай шафе я знайшоў рыбацкую шапку — ваўняная нітка, простае вязанне. Джэк Нікалсан у “Палёце над гняздом зязюлі”. Спадзяюся, яна належала не таму, хто пакінуў ля дзвярэй капкан і здольны зрабіць інвалідам чалавека. Нацягнуў на вушы — дастаткова цёпла, пры гэтым нішто не абцяжарвае галаву, не лезе ў вочы, змяншаючы агляд, і не замінае слыху.

Паклаў зашмальцаваную, раскудлачаную, прапаленую і нягеглую заечую вушанку на стол. Увесь гэты цёмны час яна была фрагментам маёй самасці. Выйшаў з хаты з пачуццём, што пакінуў там частку сябе — баўдзілаватую, вясёлую ды яшчэ не абстраляную. Герда адразу пайшла наперад, задаючы хуткасць нашага агульнага з ёй руху. Спачатку яна спрабавала скакаць на трох лапах, але потым асцярожна абаперлася на лангету, прамацала яе і пакульгала наперад. Мы няспешна выбраліся на дарогу, я паспрабаваў узяць Герду на рукі, але яна незадаволена віскнула, маўляў, пайду сама. Характар у дзеўкі.

Зараз, пасля адпачынку, я добра зразумеў, што мы збочылі на памылковы гасцінец і праставалі ну ніяк ні да Пасёлку Слодычаў. Тут не было ні гандляроў, ні шахцёраў, ні іншых абслугатараў папулярнага маршруту. Ля сцяжыны да фермы ўвесь час траплялася смецце. Чалавек вырабляе яго непазбежна — паўсюль, дзе ён ёсць. Лес навокал нас быў некранутым. Дарога 66, Палессе — Пекла.

Аднак тая краіна, на месца якой заступіў сённяшні маўклівы парадак, ніколі не мела вялікіх незаселеных адлегласцяў. Мы цягнуліся не праз Сібір і не праз Манголію. То рана ці позна вырачаныя былі напаткаць райцэнтр, вёску, гарадок ці якое яшчэ паселішча са шпіталем ці, прынамсі, медпунктам пры аўтастанцыі. Далей задача будзе паспрабаваць разабрацца ў інструкцыях ды назвах прэпаратаў. Ці знайсці доктара — у залежнасці ад памераў удачы.

Асфальт зрабіў паварот, за якім прыцемнены лес, дарога ды і неба раптам зніклі ў суцэльным бялявым нішто. Гэта было настолькі нязвыкла, што я зняў з пляча дубальтоўку і ўключыў налобнік. Ягонае святло патанула ў малацэ, якое было разлітае наперадзе. Я падышоў бліжэй да мяжы нябачнасці. Вока адзначыла драбнюткія іскрынкі вільгаці, што заплывалі ў светлавы струмень. Адначасова з гэтым я адчуў пах — прэлая зямля, якая дыхае надзеяй на вясну, але ўжо спіць ці яшчэ не прачнулася. Я адчуў гэты пах, ды прыгадаў адразу ўсё. Туман. Белая вата называецца “туман”. Я не бачыў яго з тых часоў, як у горадзе яшчэ здараўся кастрычнік. Кастрычнік у Мінску часцяком бываў туманным. Жоўтае змакрэлае лісце ў Парку Горкага. Мост, альтанка, будынак пад шпілем вымалёўваюцца на шэрай акварэлі так, як быццам іх няўлоўнымі рухамі накідвае на вільготную паперу рука майстравітага жывапісца.

Герда схавалася ў белай завесе, я чуў яе дыханне ды клыпанне кіпцюроў па дарозе. Кожны чацвёрты слядок — ружовы. Перавязка стала падцякаць. Далёка так адысці не атрымаецца.

Якімі ж дурнымі мы былі пасярод таго кастрычніцкага хараства! На якія другасныя дробязі звярталі ўвагу! Якое глупства нас засмучала, якая невымоўная прыгажосць была побач незаўважанай, не ацэненай, не перажытай!

Шоргат шынаў па вільготнай дарозе, пах кавы з папяровага кубачка, ліловыя і памяранцавыя ліхтары, што пільнуюць спакой ракі — Герда спынілася ды пачала брахаць рэзка, з подвіскам, з усёй сілы. Я нагнаў яе. Вочы ў сабулі былі вытарашчаныя, морда перапужаная, зяпа павернутая ў той бок, адкуль мы прыйшлі. “Хадзем, даражэнькая”, — я падцягнуў яе за ашыйнік, думаючы, што дзявульцы нешта прымроілася, але тая непакорліва схіліла галаву, падціснула вушы ды працягнула брахаць.

Я абярнуўся, пераключыў налобнік на максімум, але праз гэта сцяна туману толькі зрабілася на два метры бліжэйшай. Вата, розныя па шчыльнасці слаі непразрыстасці. За імі да нас можа ціхенька набліжацца хоць батальён казлакапытых — мы не пабачым нічога. Мой позірк трапіў на крывавыя Гердзіны слядкі. Зрабілася не па сабе. На якой адлегласці моцна згаладалы драпежнік можа адчуць пах параненай здабычы? Дзесяць кіламетраў? Не, здаецца, гэта з youtube-лекцыі пра акул. А якія звяры вадзіліся ў беларускім лесе? Калі адкінуць неўраў, якіх ніхто з жывых не бачыў?

І тут я выразна пачуў гук. Ён даносіўся ззаду ды злева — адтуль, дзе мусіла быць узбочына лесу, схаванага смугой. Нешта хруснула з гучным стрэлам, як быццам на павалены таўшчэзны сук наступіла важкая, вельмі важкая нага. “Супакойся, — сказаў я ўголас. — Акул тут быць не можа, а з бурундучкамі мы неяк дамо рады”. Герда працягвала надрывацца — я нават не ведаю, ці яна спрабавала папярэдзіць мяне, ці напалохаць нешта. Пачуўся шолах, які бывае, калі нехта асцярожна спрабуе праціснуцца праз гушчар прыдарожнага хмызняку. Аточаная з усіх бакоў лесам дарога працавала як неблагі гукавы тунэль, у якім, нібы ў саборы св. Пятра, на вялікай адлегласці можна было разабраць нават шэпт. Зноўку шорхат, па-кацінаму далікатны. Больш за ўсё бянтэжыла гэтая асцярожнасць паляўнічага, які з усяе моцы намагаўся не спужаць ахвяру.

— Намастэ, аміга! — выгукнуў я як мага гучней. — Буэнас ночэс, тваю душу маць! Мы цябе чуем! Калі не жадаеш атрымаць дозу карцечы, мяўкні, хто ты ёсць! Бо буду страляць!

Ціш перарвалі некалькі асцярожных, вельмі павольных, крокаў. Хто б там ні быў, інстынкты ў яго добрыя. Я зняў заплечнік, паставіў яго перад сабой, прысеў за ім, паклаўшы рулю на ягоную крышку. Пачвара можа быць узброенай, кулю пляцак не спыніць, а вось небуйны шрот можа і заблытаецца. Зняў засцерагальнік. Герда працягвала брахаць з подвіскам, яе пыса з вытарашчанымі перапужанымі вачамі рухалася — крышачку ўправа, крышачку лявей. Яна разбірала рухі лепш за мяне, дапамагаючы зразумець, дзе дакладна хаваецца істота.

Адно што калі я скіроўваў светлавы струмень на Герду, я губляў кантроль за тым, што рабілася з боку нападніка. Адцягнуўшы сабулю за сябе, я ўтаропіўся ў смугу. Наш таямнічы госць зрабіўся нячутны. Нават Герда перастала брахаць і пачала пільнаваць ягоныя рухі. Як пачуе нешта — гаўкне колькі разоў, а потым выставіць вушы, слухае. Мы замерлі, цікуючы адно аднаго. Я ўглядаўся ў бялёсую муць у пошуках драпежніка, мая патэнцыйная мішэнь абірала найлепшы момант для атакі. І вось раптам, гучна фыркнуўшы, істота пусцілася ў галоп. Герда папярэдзіла мяне гаўканнем, але гэта было і не патрэбна: тупат быў не толькі чутны вуху — я адчуваў яго па ўздрыгваннях зямлі. Гэта быў не конь і не чалавек на кані. Гырканне, якое істота стварала падчас скачкоў, больш за ўсё нагадвала ваўчынае. Але ваўкі не жывуць самотна ды звычайна палююць зграяй.

З туману вылецела здаравенная чорная постаць. Па памерах яна набліжалася да каня, — так ва ўсякім разе мне падалося пры гэтай першай сутычцы. Конскім жа было яе бліскучае, быццам палітае алеем, цела. Але вышчараныя клыкі месціліся ў здаравеннай пашчы, з якой падчас скачку пырснула сліна. Абазначыўшыся з бялёсага марыва, монстр прабыў у святле майго налобніка долю секунды, адразу пасля гэтага скочыўшы наперад. Ён нават не змяніў хуткасці, проста пранёсся паўз нас, пакінуўшы віхуры ў тлустых космах вадзяной завісі. Я націснуў на абедзве гашэткі праз секунду пасля таго, як постаць сіганула за нашы спіны. Занадта позна.

Чаму пачвара не пайшла ў атаку? Што яе засмуціла? Заплечнік, за якім хавалася маё горла? Да якога было не так проста дабрацца? Гэта было зараз нават важней, чым здагадкі пра тое, што за халера на нас наляцела. Што не воўк — дык дакладна. Ваўку, каб набыць такі выгляд, трэба было спарыцца з мінівэнам, пажыць ў Чарнобыльскім рэактары, захварэць на прамянёвую хваробу, страціць усю поўсць ды замяніць завостраную ваўчыную зяпу нейкай тупарылай, амаль тыгрынай з выгляду, пашчай.

— За мной! Перамяшчаемся! — Герда не слухалася мяне, гаўкаючы наўздагон монстру, і я перацягнуў яе за ашыйнік, пасадзіўшы побач з сабой за плецаком. Выставіў рулю, вышчаўкнуў гарачыя гільзы, зарадзіў патроны з кішэні.

Нейкі час было ціха, і я ўжо нават паспеў запэўніць сябе, што драпежнік перадумаў на нас нападаць, напалоханы стрэламі, але вось зноўку пачуўся галоп. Я ўжо ведаў, чаго чакаць. Істота ўзнікла з падсвечанай плямы туману роўна на той час, які патрэбны, каб міргнуць. Я праводзіў яе руляй вінтоўкі, але не паспеў павярнуць галаву, на якой вісела крыніца святла. Хуткі рух — і монстр знік у цемры, хаця быў у мяне на прыцэле. Я зноўку стрэліў, аўтаматычна, і зноўку ведаў, што пацэліць не мог.

Гэтым разам я паспеў выхапіць позіркам мёртвыя вочы нападніка. Чырвоныя, пільныя, яны не выказвалі абсалютна нічога. Такія вочы бываюць у неразумных старажавых сабак пры злых гаспадарах. І вось тут варухнулася нейкае пазнаванне. Нібыта я такое ўжо недзе бачыў. Вось гэтыя вострыя вушкі ды квадратную, бы ў “Месершміта”, пысу. Хай не такіх памераў, але. Істота была з нашага, вытлумачальнага свету. І гэта давала надзею, што ад яе можна абараніцца. Я зразумеў і яе тактыку. Яна паступова выглядала нашае сховішча, штораз набліжаючыся ў сваіх скоках. Наступны раз можа быць смяротным.

Мы зноўку схаваліся за заплечнік, і зноў Герду давялося ўцягваць за сабой, бо яна ўсё яшчэ гаўкала на пярэднім краі. Я набіў рулі і, каб не паўтараць памылку з прыцэльваннем, сцягнуў налобнік з галавы ды прыладзіў яго да правай рукі. Цяпер прамень святла біў роўна ў тым жа кірунку, у які была скіраваная дубальтоўка. Уздых, выдых, тупат, гук прадзірання вялізарных кіпцюроў па асфальце. І зноўку чорны сілуэт — я даў падляцець яму да нас бліжэй і толькі тады націснуў на спуск. Бабахнула — першы, другі раз, дыстанцыя была невялікая, я не разумеў, як я мог не дастаць яго, нават падумаў, што патроны халастыя, але ж чаму тады карцеч выбіла іскры з асфальту? Не, я проста паганы стралок — я думаў усё гэта, уладкоўваючыся з другога боку заплечніка. Раскрыў патроннік, выкінуў гарачыя пластыкавыя цыліндрыкі, палез у кішэню па новыя ды схаладнеў. Ні ў правай, ні ў левай кішэні прыпасаў болей не было.

Таропкімі пальцамі я расшпіліў маланку, намацаў скрынку, разадраў яе і зноўку пачуў набліжэнне скачкоў. Герда засталася наперадзе, таму я кінуў і дубальтоўку, і скрынку з патронамі і з адным ліхтаром у руцэ стаў цягнуць сабаку ў бяспеку. Пачвара з’явілася адначасова з гэтым, яна рухалася проста на нас, і вось, калі прамень ад ліхтара трапіў ёй проста ў вочы, яна гыркнула, адскочыла ўбок і скурчылася там, матляючы галавой. Насельніца ночы, яна мела зрок, прыстасаваны да палявання ў абсалютнай цемры. Мой ліхтарык асляпіў яе. Затрымка падарыла мне тры секунды, каб уставіць патроны ды зашчоўкнуць ствалы. Калі монстр зноўку панёсся наўпрост на нас — ужо не для таго, каб разведваць, а каб рваць на кавалкі, я зрабіў павольны выдых і плаўна націснуў на гашэткі. І адбылося гэта акурат у момант, калі грудзіна драпежніка амаль кранула рулю вінтоўкі. Я быў гатовы да таго, што стрэл зноўку не будзе мець аніякага эфекту, і ў наступнае імгненне вышчараныя зубы вырвуць мне кусок мяса з пляча.

Але нападнік трапіў на нябачную сценку — інерцыя падкінула яго, перакруціла праз галаву ды скіравала назад. Герда сцішылася, уражаная тым, што адбылося. Я пераламаў вінтоўку, вытрас з патронніка гільзы, нахіліўся падабраць прыпас. Нешта вішчэла і гыркала ў цемры наперадзе. Я ўзвёў куркі ды, прыцэліўшыся ў бок гукаў, зрабіў некалькі асцярожных крокаў. Спачатку я пабачыў велічэзныя заднія лапы — яны стукалі па снезе на ўзбочыне. Потым светлавая пляма трапіла на выкінутыя куляй праз разварочаны азадак вантробы. Нарэшце, яшчэ праз два крокі —такі здаравенны гэта быў звер — я пабачыў вастравухае мурло. Скрываўленая пашча з рыкам угрызалася у зямлю.

Монстр канаў, але ўсё роўна выглядаў небяспечным. Угледзеўшыся ў ягоныя вочы з чырвоным абадком па ўскрайку, у цёмна-шэрую гладкую поўсць, я зразумеў, што мы ледзь не сталі ахвярай велічэзнага здзічэлага дога. Відаць, у сабак таксама адбылася зваротная эвалюцыя. Пакуль людзі рабавалі электрастанцыі ды забівалі адзін аднаго за батарэйкі ды тушонку, галадуха зрабіла з самай памяркоўнай ды прыязнай сабачынай пароды драпежнага забойцу.

Я сядзеў ля звера, ажно пакуль ён не перастаў дыхаць. Адыходзіць у цемру, пакідаючы за спінай яшчэ жывога монстра, не хацелася. Герда ляжала побач, выцягнуўшы параненую лапу. Кроў сачылася праз павязку — я вырашыў грунтоўна перабінтавацца, як толькі дойдзем да якога жытла. Нарэшце, узняў заплечнік ды, абапёршыся на вінтоўку, выпрастаўся. Сутычка адабрала ў мяне ўсю энергію — зараз, калі адрэналін пайшоў з крыві, я зразумеў, наколькі знясілеў. Мабыць, так пачуваліся жаўнеры пасля бою. Па дарозе я падабраў са ўзбочыны даўгую сухую палку — крочыць з кіем лягчэй. Туман тым часам рабіўся гусцейшым, і мне цікава было, ці ляжыць ён тут увесь час —як над Грушаўкай увесь час вісіць аднолькавая коўдра мядзяных аблокаў. Я выключыў налобнік — ён усё роўна не вельмі дапамагаў — ды стараўся не забіраць у бакі, трымаючыся ў межах асфальтавага рэчышча.

Час зноўку некуды знік, вымяраючыся выключна ступенямі стомы ды голаду — пачуццяў, якія плаўна саступалі адно аднаму. То есці хацелася мацней, чым адпачыць, а то і наадварот. І вось, у гэтай утрапёнай цішыні, сярод непрагляднай заслоны, проста над вухам раптам раздаўся бадзёры тэнарок:

— О! Вітаечкі вам!

Я спачатку быў прысеў, потым брудна вылаяўся, намацваючы на ілбе ўключальнік ліхтарыка. Але ні ўключальніка, ні ліхтарыка на галаве не было — я забыў скруціць налобнік з правага запясця. Калі, нарэшце, я сарваў з пляча стрэльбу, запаліў святло, нацэліў у напрамку голасу ды зняў засцерагальнік, я пачуваўся ідыётам. Бо калі за час, што я вошкаўся, нам не зрабілі аніякай шкоды, дык значыць намеру шкодзіць і не было. Герда глядзела на маю мітусню няўхвальна. Кшталту, было б чаго кіпішыць, пане дурань, я б падала гукавы сігнал, ну!

У промні святла паказаўся хударлявы, парослы шчаціннем, дзядзечка. Апрануты ён быў у моцна заношаны камуфляж, побач з якім мая шапка выглядала навінкай апошняга паказу высокай моды ў Мілане. Ягоная вопратка была не проста дзіравай. Дзіркі ў ёй былі нават на тых заплатах, што закрывалі іншыя дзіркі. Ці не ў той момант я дапусціў, што дзядзечка не падсвятліў мяне ліхтаром проста таму, што ў яго папросту не было цынку, які можна было б у той ліхтар заправіць?

Камуфляжны шырока, прыязна ўсміхаўся. Ягоныя зубы былі прыкладна ў тым жа стане, што і вопратка.

— Вітаечкі вам! То не вы там стралялі? — ён паказаў рукой у напрамку, у якім, як яму падалося, мы з Гердачкай маглі страляць. Праз туман напрамак падаваўся вельмі прыблізным.

Я кіўнуў, спрабуючы зразумець, чаго ён ад нас хоча.

— А то я думаю, хто гэта там страляе ў лесе? І галоўнае – і страляе, і страляе. Ці патронаў многа, ці то палюе на ізюбра. Вы там не на ізюбра часам палявалі? — На нас здаравенны монстр палез, — неахвотна адказаў я, не апускаючы рулю. — Не, я таксама люблю паляванне. Але зараз і звера ў лясах не засталося, і шрот увесь выйшаў. Дык пстрыкаем па-старынцы, — ён адхіліў барціну свайго камуфляжу ды ганарліва прадэманстраваў драўляную рагатку з парэпанай гумкай. — Далёка засталося да Пасёлку Слодычаў? — спытаўся я. — Да Пасёлку Слодычаў тут як да Кракава ракам. — То бок, далёка? — на ўсялякі выпадак удакладніў я, бо афарызму не зразумеў. — “Далёка” — гэта як ракам да Ракава, даражэнечкі. А “як ракам да Кракава” — гэта проста капец як далёка. Вы на старой слуцкай шашы. — І як мы сюды саскочылі? — разгублена запытаўся я ў Герды. — У вашага сабачкі нага зламалася, — выдаў мужычок. — Я ведаю, — наша камунікацыя праставала ў тупік. — Але тут недалёка ёсць іншае паселішча, — шырока ўсміхнуўся ён. — Завецца Насамонамі. Магу правесці. — Аптэка там ёсць? Доктар? Хаця б якая медыцына? — запытаў я, прыбіраючы стрэльбу за плячо. — Вось вы туды прыйдзеце, там і спытаецеся. І я вас туды магу завесці. Але для гэтага вам трэба заплаціць Грыбку два цынкі.

Я зняў ліхтарык з запясця ды замацаваў яго паверх вязанай шапкі.

— Грыбок — гэта я, — удакладніў дзядзечка. — Добра, вядзі. — Э, не! Грыбок працуе толькі па перадаплаце. То будзьце ласкавыя, два цынкі. А то не павяду. Ці тры, калі хочаце, каб на шляху я травіў анекдоты.

Я, незадаволена пакракваючы, зняў з плячэй пляцак, засунуў руку глыбока ў ягонае нутро, доўга рыўся там, нібы ў мяне засталося літаральна некалькі батарэек, ды выдаў настырнягу два цынкі. Той запіхаў іх у паляўнічы патранташ на поясе, у іншых аддзяленнях якога былі каменьчыкі розных памераў. Пасля гэтага ён шырачэзна ўсміхнуўся ды павёў нас роўна ў тым кірунку, у якім мы з Гердай ішлі і да таго, як ён нас аклікнуў.

— Вось такі велічэзны сабака! — не змог не падзяліцца я перажытым, паказаўшы вышыню забітага нападніка на ўзроўні сваіх грудзей. — Прычым гэта токі яйцы. А галавешка ў яго яшчэ вышэйшая, — пагадзіўся Грыбок. — Так, ва ўсякім разе, кажуць тыя Грыбкі, хто яго бачылі. — Што гэта за Люцыпар такі? З якога пекла ён вылез? — От, то не наш, кажу вам! Усе думаюць, што наш, але ён не наш! Нам у Насамонах гуркоў хапала. Нашто яшчэ сабаку гадаваць? А вось там, за лесам, вёска была. Іншая вёска. Вялікая. Не такая, як Насамоны. Дамоў на дзвесце. У ёй — прэдседацель. Вялікі дом маў. Джып, крэдыты на развіццё сельскай гаспадаркі маў. А гаспадарка, зразумела, у дупе. А дом расце, на крэдытах. І быў у прэдседацеля ў доме вялікі нямецкі дог. Яго прэдседацель вельмі любіў, бо калі не любіш людзей, будзеш любіць хаця б сваю псіну. І, калі божанька на нас угнявіўся ды неба згасіў, пабралі хлопчыкі вілы ды прыйшлі да прэдседацеля. І, значыць, нямножка яго забілі. І жонку ягоную, і дзетак. Бо, думалі, што гэта з-за прэдседацелевага нахабства, і, думалі, як толькі яго пакараць, сонца зноў зайграе па палетках. Але не. Прэдседацель ляжыць. Дом гарыць. А сонца няма. А галоўнае — сабака, дог гэты, здолеў уцячы. І, як другія Грыбкі расказваюць, ён спачатку тых мужыкоў з’еў, якія з віламі прыйшлі. Потым — тых, хто падбухторваў. А потым — ваабшчэ ўсіх. Бо трэба ж было сабачку нечым пітацца. А вось не чапалі б прэдседацеля — яшчэ не зразумела, у якой паслядоўнасці ён іх еў бы. — Але я забіў гэтую пачвару! — От, даражэнечкі, кожны, хто да Насамонаў даходзіць, кажа, што гэтага бегемота забіў. Ён-та, можа, і забівае. Бо як бы прайшоў? Але колькі ж іх тады, догаў? Вось хлопцы, Грыбкі, нядаўна, з фермы свінню па дарозе вялі. Кажуць, выйшаў гэты звер. І яны яго проста палкамі адкатлетавалі. Нібыта. Але хто ж ім паверыць? Такога хіба палкамі заб’еш? Ці з вінтоўкі? Тут вертаплёт нужан, — Грыбок летуценна закінуў галаву, думаючы пра вертаплёт.

Я не стаў спрачацца з цьмянай сялянскай метафізікай і вырашыў памяняць тэму:

— А я вось таксама з фермы іду. — О, дак ты пад братам Ягорыем ходзіш? — Не, я толькі пазнаёміўся. Нейкі ён падазроны. Я разумею, што гадаваць свіней — тое самае, што расціць цынк. Але занадта ён заможны. Цыгарэту паліў. Сапраўдную. — Мы ў яго дзялы не лезем, — адмахнуўся Грыбок. — Мы таксама некалі фермерамі былі. За светлым часам. А калі трэба ў каго свінню купіць, дык у каго ты яшчэ яе купіш?

Грыбок адгукаўся пра лысага, старанна падбіраючы словы — так, быццам брат Ягорый мог яго пачуць і не прадаць наступным разам свінню ў Насамоны.

— Дык адкуль ты ідзеш, калі не з фермы? — пацікавіўся Грыбок. — З Грушаўкі. — Во на табе! А дзе гэта? — ён ажно спыніўся. — У былым Мінску. Ля Каралеўства “Цэнтр”. — Ды ідзі ты! — не паверыў Грыбок. — Ты ажно з Мінска давалокся? Сюды? І як там справы? Праўду кажуць, што там бабы ўладараць? — Гэта толькі ў адным полісе. Матрыярхат “Зялёны Луг”. — От я бы туды ў рабства пайшоў! — твар у Грыбка зрабіўся такі ж летуценны, як калі ён разважаў пра “вертаплёт”. — Нічога прыемнага ў няволі няма. — Але ж кормяць? — удакладніў Грыбок. — Кормяць. Яны ж памруць без гэтага. Але пра непавагу да жанчын рабы хутка пачынаюць шкадаваць. — От я і кажу! — Грыбок, здаецца, не пачуў апошняга сказу. Ён змоўк і я зразумеў, што ў чалавека ў жыцці з’явілася мэта.

Наперадзе ў тумане пазначыліся два слабенькія зіхоткія агеньчыкі. Яны трымцелі проста пры дарозе — нават не сустрэўшы Грыбка, мы б з Гердай гарантавана выйшлі да іх. То пытанне пра мэтазгоднасць двух выдаткаваных цынкаў паўстала даволі востра. Наш суразмоўца паскорыў хаду — так, каб наблізіцца да брамы першым. Яшчэ да таго, як з тумана вынырнулі дзве нягеглыя постаці вартаўнікоў, ён загаварыў з імі.

— Вітаечкі вам, Грыбкі! Грыбок прывёў вам наведніка! Заможны, бо з сабакам! Хай сабе і кульгавым. Ідзе ажно з Мінска. Яму там бабы пісюн жгутом перавязвалі ды тапталі яго да пасінення. Дык ён і збег, небарака, каб мужчынскае здароўе спасці. Я яго пасярод лесу знайшоў, ён там з догам змагаўся. Лічу, што маю маральнае права на сваю долю з уваходнай платы. Дваццаць адсоткаў? — Прастуй адсюль, Грыбок, — млява адказала адна з постацяў. — Колькі ён з цябе здзёр? — запытала другая ў мяне. — Два цынкі, — чэсна адказаў я. — Пры тым, што я ў любым выпадку сюды б выйшаў.

Мой спадарожнік тым часам загадкава растварыўся ў паветры. Магчыма, ягоныя мары матэрыялізавалі-такі нябачны “вертаплёт”, што забраў летуценніка ў блаславёным напрамку матрыярхату “Зялёны Луг”.

— Тое, што ён распавёў пра мяне, — няпраўда, — на ўсялякі выпадак, удакладніў я. — Паходжу з вольнай муніцыпаліі Грушаўка. — Няслаба ў вас там прыпякло, — незразумела пракаментаваў адзін з вартаўнікоў. — А ты не звяртай увагі на тое, што Грыбок кажа, — параіў другі. Што цікава, гаворка і нават тэмбр голасу ў іх былі амаль ідэнтычнымі з апранутым у камуфляж круцялём.

Побач з дзядзечкамі капцілі дзве падпаленыя ды ўваткнутыя ў зямлю палкі. Лесу навокал ставала, каб не карыстацца цынкам для асвятлення. А вось з цынкам, падобна, у паселішчы было так сабе. Як напісаў бы барочны аўтар вандроўнага рамана васямнаццатага стагоддзя, “вопратка гэтых сіньёраў выяўляла вартае жалю відовішча”. Асабліва цяжка было не заўважаць ізастужкі, якая прымацоўвала падэшву да бота аднаго з вартавых.

— Уваход у нас каштуе як бы дзесяць батарэечак, — з выбачальнай інтанацыяй сказаў адзін. — Інакш немагчыма, скідак і спецыяльных праходак не маем, — падхапіў другі, адказваючы на пытанне, якое, падобна, ім задавалі часта.

Я, незадаволена пакракваючы, зняў з плячэй пляцак, засунуў руку глыбока ў ягонае нутро, доўга рыўся там, нібыта ў мяне засталося літаральна некалькі цынкаў, ды адлічыў дзясятку.

— За сабаку плаціць, спадзяюся, не трэба? — Не трэба! — дазволіў першы. — Тым больш, што яна ў вас гэткая. Так бы мовіць, кульгавая.

Пакуль яны старанна правяралі ёмістасць кожнай прынятай батарэйкі, я яшчэ раз падзівіўся, наколькі падобнымі да першага сустрэтага мужычка былі гэтыя двое. Такое ж неахайнае, кудлатаватае шчацінне. Такая ж худоба. Такая ж паспешлівасць рухаў. Такія ж востранькія твары з вочкамі-пацеркамі. Такія ж сінюшныя губы, як быццам іх уладар паласаваўся буякамі.

— Усё нармальна, — здзіўлена заключыў адзін з вартаўнікоў. Мабыць, не так часта ім трапляліся госці, што плацілі без спрэчак і поўным цынкам.

Ён дастаў звязку старасвецкіх ключоў ды доўга калупаўся ў замку стальных дзвярэй, якія бараніў. Было бачна, што сам працэс адмыкання брамы яму падабаецца, бо падкрэслівае ягоны высокі сацыяльны статус. Я звярнуў увагу на выгляд уваходу ў паселішча. Брама мела дужа незвычайны для нашых цёмных часоў выгляд. Сталёвыя дзверы, высокая агароджа з карычневай гафраванай сталі паходзілі яшчэ з той эпохі, калі людзі карысталіся металічным профілем для межавання сваіх паселішчаў. Усе сучасныя полісы вымушаныя былі ўзводзіць мытныя сценкі нанова з матэрыялу, які знаходзілі навокал. Часцей за ўсё гэта былі буйныя бетонныя пліты, разабраная тратуарная цэгла, але ну аніяк не маднявы метала-штакетнік. Выглядала, Насамоны склаліся ў якасці замкнёнага феадальнага паселішча яшчэ да таго, як замкнёныя феадальныя паселішчы сталіся асноўнай формай аб’яднання людзей у дзяржавы.

Калі дзверы нарэшце адчыніліся, другі двайнік Грыбка дастаў з кішэні бляшаны кубак, зачарпнуў вады з невялічкай пластмасавай купелі, што вісела пры дзвярах, пляснуў сабе ў далонь ды працягнуў мне, скамандаваўшы:

— Пі!

Я з сумневам паглядзеў на кашчавую ды, як сказаў бы барочны аўтар вандроўнага рамана васямнаццатага стагоддзя, “не адораную чысцінёй у яўнай ступені” далонь.

— Пі, гэта рытуал. Без гэтага не прапусцім, — напіраў другі.

Я правёў вуснамі па бруднаватай жыжы, робячы выгляд, што п’ю. Гаспадар далоні загадаў мне:

— Цяпер ты выцягні руку.

Ён пырснуў дробку вадкасці ў караблік маёй жмені ды таксама прыхіліўся да яе, удаючы, што п’е.

— Цяпер ты — адзін з нас. Можаш праходзіць, — сказаў ён рытуальным тонам, які не вельмі пасаваў да ягонага прасцецкага твару, востранькага носа ды вачэй-пацерачак. — Унутры расшукай Тамаду. Ён у нас за галоўнага. Хутчэй за ўсё ў канторы сядзіць, — параіў той, што стаяў пры ключах.

Мне падалося, за агароджай туман быў крыху радзейшы, хаця чысціні ўспрымання тут маглі замінаць некалькі вялікіх вогнішчаў, раскладзеных тут і там па зямлі, што падсвятлялі смугу яркімі памяранцавымі плямамі. Праз іх у сутонні колеру чорнага малака з’яўлялася перспектыва, і сценка вільгаці ўжо не падавалася такой непрабівальнай. Вогнішчы тыя, здаецца, мелі сацыяльную ролю — вакол іх сядзелі і гаманілі людзі.

Вока адразу выхапіла буйную драўляную вежу, хутчэй за ўсё — колішнюю супрацьпажарную каланчу, што ўзносілася высока-высока: яе верхавіна патанала ў цемры ды тумане. Я прашпацыраваў уздоўж сценкі, пабачыў ладны цагляны дамок пры агароджы, закінутую фуру пад тэнтавай накрыўкай, збочыў да дзіўнаватых цэлафанавых шатроў, якія таксама ўпіраліся ў мяжу, знайшоў яшчэ тры вялікія жылыя будыніны, з трубаў якіх курыўся дымок.

Насамонам болей пасаваў статус хутара, чым вёскі ці поліса. Аптэкай тут нават і не пахла. Наблізіўшыся да вежы, я пабачыў драўляны стэнд ля яе ўзножжа. Да стэнда былі прымацаваныя вялікія аркушы белай грубай тканіны. Паверх быў тэкст, накарэмзаны ад рукі вугалем — неблагая замена рэдкай удалечыні ад горада паперы. Запаліў налобнік. То была насценная дошка аб’яваў, сумешчаная з выпускам апошніх сусветных навінаў. Выглядае, на хутары не было плацёжаздольнага попыту, які дазваляў бы штодня друкаваць некалькі экзэмпляраў газеты.

Я адзначыў, што, як толькі запаліў ліхтарык, да мяне пачалі падцягвацца мясцовыя — постаці маўкліва праходзілі міма, пільна ўглядаючыся ў прыхадня з ліхтаром і цынкам. Асабліва прагнымі да дэталяў былі вочы ў жанчын — сярод цікаўных сустракаліся і прывабныя, — і ва ўсіх іх былі востранькія носікі, чарнічныя вусны ды пацерачкі пад бровамі.

— Здароўкі! А хочаце, я вас у кантору правяду? — прапанаваў мужчынка, які ўзнік побач. — Токі вам трэба будзе адзін цынк Грыбку выдаць! Ці паўтара, калі з экскурсіяй. Грыбок — гэта я, — сказаў ён хуткай гаворкай.

У мяне ад Насамонаў пачынала выразна часацца ў глуздах. Я прыгледзеўся да просьбіта і ўпэўніўся, што ён вельмі падобны да майго ляснога суразмоўцы — нават колькасць заплат на вопратцы была супастаўная. Але то дакладна быў не ён. Тут — маладзейшы ды нахабнейшы.

— У вашага сабачкі нага паламалася, — працягнуў мясцовы жыхар. — Яму блукаць у туманчыку складаненька будзе.

Я пахістаў галавой: знойдземся як-небудзь самі. У трох соснах. Тут тузін двароў, унутры сцяны. Я прабег вачыма запісы на дошцы:

“Горад Светла гатовіцца да набліжэнню карнавалу і значна абмяжоўвае ў ваход у сабе”.

“Падземная секта шукальнікаў сонца на Багушэвічскай галінцы метрапалітэна ў каралеўстве “Цэнтр” кажа, што натыкнулася на сляды вадаплаўнага пцерадакціля, праайца ўсіх лятучых пацукоў”.

“На карчму ў “Ляйбы” звершанае нападзенне, усіх гасцёў парэзалі, выжыўшых няма. Сведкі кажуць, што злачынства здзейснілі казлакапытыя”.

А вось гэты слупок рукапіснага летапісу вымусіў мяне наблізіцца. І прагна чытаць. І павольна перачытваць:

“У Вольнай Муніцепаліі “Грушаўка” здарэўся ваенны паварот. З мэтай навядзення парадку і законнасці цеплавая інфраструктура праблемнай тэрыторыі перайшла пад кантроль Камісара Унутраных і Знешніх спраў Народнай Дыктатуры Кальварыя. У прыцэле паляпшэння ўзроўню жыцця і недапушчэння хаосу, у Вольнай Муніцепаліі “Грушаўка” часова ўзведзены рабаўладальніцкі строй. Бурмістр арыштаваны і змешчаны пад варту па падазрэнні ў стварэнні перадумоў да пагаршэння адносінаў паміж дзвюма братэрскімі народамі. Яго пільнаваннем, гэтаксама як і аховай ад парушэнняў каменданцкага часу, займаецца Народная Дружына пад кіраўніцтвам генерала Маньцы. Кіраванне “Грушаўкай” па запыту насельніцтва “Грушаўкі” здзяйсняе Намеснік Народнай Дыктатуры Кальварыя пры наяўнасці ўзброеных сілаў Народнай Дыктатуры Кальварыя. Усе паўсталыя нявольнікі прысуджаны да смяротнага пакарання”.

Я ўжо нейкі час не паведамляў пра выраз мордухны ў маёй даражэнькай псюлі, і звязана гэта было з тым, што я не хацеў вас засмучаць. Бо сабуля мая павесіла хвост і выглядала, як Карл Арлеанскі падчас ягонага ўтрымання ў лонданскім Таўэры. Мне было балюча на яе глядзець. Але, прачытаўшы навіну, я ўкленчыў перад маёй дзявулькай, абняў яе і прасядзеў так некалькі хвілінаў. Два небаракі засталіся без роднага дому. Вяртацца нам больш няма куды. Хіба што ў кайданкі ды турму для нявольнікаў.

— Зараз знойдзем табе лекі! — паабяцаў я сабулі ды скіраваўся да вялікай хаты, што стаяла на дальнім ад уваходу краі паселішча. Вогнішча непадалёк ад яго давала водбліскі на велізарны, у паўтара чалавечыя росты, прадмет, больш за ўсё здалёк падобны да помніка банану. Праз некалькі крокаў я ўпэўніўся, што гэта сапраўды быў манумент: стаяў на каменным пастаменце з маленькай металічнай шыльдачкай унізе. Але героіка абеліска заставалася поўнай загадкай — у тумане вымалёўваўся бронзавы лінгам, падобны да пастаўленага на папа цэпеліна. Ці яшчэ да чагосьці, праз што прыстойныя сабулі звычайна чырванеюць. Вока адзначыла старанна абазначаныя пупырышкі, падобную да свінячага хваста загагуліну наверсе — гэта дакладна не магло быць бомбай, ракетай ці нейкай іншай трасцай, якую браўся ўхваляць Чалавек тады, калі яшчэ займаўся такім глупствам, як узвядзенне манументаў. Помнік быў стары і дакладна належаў да той жа эпохі, што і метал-профільная агароджа вакол Насамонаў. Я скіраваў ліхтар на шыльдачку і прачытаў адціснутыя ў медзі словы: “Гурок звычайны. Cucumis Sativus”. Часанне ў мозгу зрабілася зусім невыноснае.

— Тут раней фермачка была. Сямейная, — праспяваў тэнарок побач. Я нават не стаў паварочвацца, бо зразумеў, што маю справу з чарговым праважатым. — Мы былі агурочнымі каралямі рэгіёна. Усё радня. Толькі Грыбкі. Фурамі прадукт гналі ў Расію. Кожны быў мільянерам. За палову цынка магу паказаць нашы парнікі.

Я адвярнуўся і пайшоў бліжэй да вялікага дома за статуяй. Агароджа ішла роўна пасярэдзіне будынка, задняя частка была за сценкай. І адтуль, ззаду, чуліся гучныя воплескі. Як быццам нехта плёскаўся ў вадзіцы. “Кантору” дамок не нагадваў катэгарычна, але ж ягоныя дзверы былі адчыненыя, і я наважыўся зайсці. Памяшканне ўнутры нагадвала офіс, імкліва перабудаваны ў гатэльнае лобі. Крыніцай святла тут з’яўляўся нядбайна зроблены камін з шырокім жаралом. Дыму ён даваў амаль столькі ж, як і ўласна цяпла. За канторскім сталом сядзеў стараваты Грыбок. Перад ім стаяла ўскрытая банка тушонкі ды ляжала некалькі лістоў, падобных да ільняных прасцінаў. Ягоны твар быў адзначаны велічным выразам, што выдаваў чалавека з вялікі досведам адміністрацыйнай працы. Ён змерыў нас з Гердачкай бухгалтарскім позіркам ды запрасіў жэстам прысесці за стол побач з ім.

— Бежанцы? — лаканічна спытаў Грыбок. — Можна сказаць і так, — я скінуў стрэльбу, заплечнік, прысеў, прагна ўглядаючыся ў тушонку. — З поўдня? — ён хутчэй сцвярджаў, а не цікавіўся. — З поўначы. Ідзем з Грушаўкі. — З Грушаўкі? Няслаба ў вас там прыпякло, — паўтарыў ён рэпліку вартаўніка. — Але вы першыя адтуль. Што ж. Сардэчна вітаем, — ягоны твар выдаў тую невялікую порцыю ветлівасці, якую стомлены ад гасціннасці гаспадар аграсядзібы выдаткоўвае як непазбежны аванс. — Я — Тамада. — Я — Кнігар. — Мы абодва вырашылі не клапаціцца тлумачэннямі паходжання нашых імён. — У Насамонах ёсць доктар?

Ён паглядзеў на мяне як на дзівака.

— А аптэчка? Майму сабаку пільна патрэбныя антыбіётыкі. — Антыбіётыкі? — перапытаў ён з націскам. — Так. Пеніцылін, тэтрацыклін. Можна нават леваміцэцін. — Сабаку? — вусны Грыбка ўзняліся ў кутках. — Любая цана. Заплачу. — От, даражэнечкі, у нас днямі маладая Грыбчыха ад ангіны згарэла, бо не было чым горла лячыць! А вы кажаце, антыбіётыкі! З’елі даўно ўсе антыбіётыкі. Трэба шмат цынку да ветрака занесці, каб антыбіётыкі здабыць. — А што такое вятрак? — не зразумеў я. — Ёсць тут гандляры пры запраўцы, — выглядала, яму не падабалася ідэя выправаджваць нас некуды, не выціснуўшы тых батарэек, якія мы маглі пакінуць у Насамонах. — Калі пажадаеце — дасцё нам грошай, мы даставім медыкамент. На колькі гуркоў застаяцеся? Дваццаць? Сорак? — Гуркоў? — гэтае пазначэнне часу мяне збянтэжыла. — Статуя пры ўваходзе полая. Добры гук дае. Б’ем з раніцы раз, увечары раз. Два гуркі — былы дзень. Чатыры — суткі. — Давайце я заплачу за чатыры, — асцярожна прапанаваў я. — А потым даплачу, калі вырашым у вас пагасціць. — Оптам было б танней, — крытычна заўважыў Тамада. — З ежай, лазняй і вяселлем — дзесяць цынкаў. — З лазняй? — я не паверыў вушам. — Так, з лазняй. І з вяселлем. Абодва пункта праграмы абавязковыя.

Я вырашыў не задаваць пытанняў і, незадаволена пакракваючы, засунуў руку глыбока ў нутро заплечніка, доўга рыўся там, быццам у мяне засталося літаральна некалькі батарэек. Насамоны цягнулі грошы з мяне, бы агурок сок з зямлі.

— Вы нешта казалі пра ежу, — сціпла вымавіў я, аддаючы Тамадзе цынк.

Ён пахмурна кіўнуў на ўскрытую бляшанку, аддзёр ад абруса на стале кавалак, наклаў на яго палову лыжкі тушонкі ды закінуў сабе ў рот.

— Што гэта за дзіва такое? — спытаў я, асцярожна кранаючы пляскаты бялявы ліст. Навобмацак ён нагадваў вільготны кардон. — Праснак. А што, хіба ў Грушаўцы хлеб па-іншаму выпякаюць? — здзівіўся ён. — У нас ён боханамі ідзе, — я адправіў аркушык у рот. Смак таксама нагадваў крыху вільготны кардон. А вось з тушонкай зайшло весялей. Адно што, калі я працягнуў невялічкі кусок мяса Гердзе (тая не ўзяла), гаспадар нахмурыўся. Гэтым людзям не хапала ежы, лекаў, прыпасаў. І нават прадаючы паслугі за вялізныя грошы, яны раўнавалі. Я паспеў з’есці толькі тры лыжкі тушонкі, калі Тамада паспешліва працягнуў мне недагарак свечкі, ключ з бірачкай ды распарадзіўся: — Ваш нумар — на другім паверсе справа. Як уладкуецеся — кіруйцеся ўніз у лазню. Сабаку ў лазню нельга. Там гігіена. Зараз у нас раніца, толькі прабіў першы звон. Вяселле пачнецца ўначы пасля другога звана. То ў вас будзе вольны час. — Зноў раніца? — не вытрымаў я. — З маёй раніцы шмат часу мінула. — У нас з фермай дванаццаць гадзінаў розніцы, мы правяралі з адным братам, які аднекуль здабыў хранограф. Была ідэя падладзіцца, але мы не дамовіліся, хто пад каго мусіць. Нас болей, яны заможнейшыя. Вось і не паразумеліся.

Ён нецярпліва ўстаў. У мяне было адчуванне, што Тамада зараз накрые абрус праснака рукамі і схавае бляшанку тушонкі ў кішэню, каб паказаць, што на большую колькасць ежы разлічваць з майго боку было б няветліва. То мы пацягнуліся па драўлянай лесвіцы наверх. У нумары было вельмі цёпла, пры дзвярах стаяла вядро з калодзежнай вадой, ложак быў засланы бялюткай бялізнай.

Я запаліў усе свечкі, якія знайшоў у пакойчыку, замяніў цынк у ліхтарыку ды пры такой ілюмінацыі асцярожна раскруціў павязку на Гердзінай лапе. Поўсць на ране змяніла свой колер, зрабілася святлейшай. Перабітае месца моцна напухла ды гарэла. Як толькі я прыбраў лангеты і ўзяўся за ступак, сабуля жалобна заенчыла. Лапа павісла, з дзюрак пырснуў гной. Пяшчотна прыгаворваючы, я сцадзіў жаўтаватую погань, прамыў лапу вадзіцай ды апрацаваў тампонам, спырснутым віскі. Унутры, пад скурай, храбусцела раздробленая ў крошкі костка. Што з гэтым рабіць — незразумела. Нават калі б у нас былі антыбіётыкі, для лекавання патрэбная была аперацыя. І рэнтген. І гіпс. Я зрабіў новую перавязку ды асцярожна паклаў Герду на коўдру. Пасля дастаў карту Апальшчыка ды пільна ўглядзеўся ў пазнакі.

Оптыка змянілася: вока ўжо не звяртала ўвагі на тапонімы, заўважаючы толькі малюнкі і подпісы шахцёра. Няісны свет “Гомеляў”, “Магілёваў” і “Слуцкаў” не суадносіўся са сцяжынамі, па якіх я мусіў цягнуцца. Я адразу ж пазнаў трапецыю Гары, скіраваў позірк уздоўж лініі пад ёй ды напаткаў маленечкую кропачку “Насамонаў”. Хутарок знаходзіўся ў даўгім, праз усю мапу, прамежку, падпісаным “Вобласць туманаў”. Патрэбны мне кірунак на паўднёвы ўсход ад маёй існай лакацыі ўпіраўся ў вялікае паселішча, названае “Горад Святла”. Каля яго сапраўды цякла шырачэзная рака, перайменаваная паверх былой назвы, шахцёравай рукой у “Эрыдан”.

Шлях да Горада Святла пачынаўся ніжэй за вобласць туманаў, побач з паваротам тырчаў загадкавы значок “Мерседэса” на палачцы. Далей пры гасцінцы высіўся велізарны штыр, з якога ў два бакі біў клінападобны струмень. “Аракул”, — было пазначана побач. За Аракулам кірунак быў пракрэслены дзвюма рыскамі, па якіх ішоў часцюткі вертыкальны штыкетнічак. Адсутнасць подпісу не дазваляла зразумець, што менавіта меў на ўвазе выведнік, малюючы гэтыя краты.

Ужо пройдзены адрэзак ад Грушаўкі да Насамонаў быў даволі ладным. Калі мы здолелі прабіцца так далёка без компасу ды арыенціраў, дык, можа, аднойчы дасягнем і фінальнай кропкі нашай вандроўкі. Якая знаходзілася настолькі далёка, што пры існым маштабе карты яе давялося б шукаць не толькі за межамі майго пакоя, але і недзе за агароджай Насамонаў.

Але не вырушыўшы — не дасягнеш, не шукаючы — не знойдзеш. Калі не можаш нечага дачакацца, трэба імкнуцца да гэтага дайсці.