Ноч

Раздзел пачатковы

Першым, што я пабачыў, расплюшчыўшы вочы пад выгук ратушнага звону, быў вастракутны малюнак, які нагадваў ліст явара. Ён срэбна ззяў на счарнелым аксаміце шыбы. Колькі часу мінула, а танюткія жылкі не расталі, не аплылі і не змяніліся — найлепшы доказ, што тэмпература за прамінулую вечнасць засталася тая ж (калі б камусьці такія доказы ўвогуле патрабаваліся). Сабач_ка таксама прачнулася — як заўжды, за імгненне да першага звону, звыкла саскочыла з ложка, дзе мы грэлі адзін аднаго, і ўжо драпала кіпцюрамі падлогу ля ўваходных дзвярэй.

Я адкінуў старыя дублёнкі і футра, пакладзеныя паверх дзвюх коўдраў, каб было цяплей, і прыслухаўся да званоў. Ну як. “Званы” — гэта, канечне, надта гучна сказана. Іншага апавяшчэння, апроч гукавога, у муніцыпалітэце не засталося, і ў пачатку працоўнага дня званар, імя якому Гацак, восем разоў біў па куртатай іржавай рэйцы, замацаванай высока на заводскай трубе ля возера. Маўляў, будзем лічыць, што цяпер — “восем гадзін”, будзем лічыць, што — “раніцы”. Зразумела, ніякай “раніцы” ў нас ужо вечнасць не было, але ж неяк трэба распачынаць “дзень”. І не пытайце, як менавіта Гацак вызначае прамежак часу ад апошняга “вечаровага” звону да першага “ранішняга”. Бо палова вольнай Грушаўкі падазрае, што ён хітруе, сабака. Каб папросту паздзекавацца з гараджан, якія яму, казлабародаму, давяраюць.

Ва ўмовах, калі працаздольных гадзіннікаў не засталося (бо хто захоча марнаваць каштоўны цынк на такую ўмоўную рэч, як “час”), “званіць ранак” Гацак можа пачынаць, як толькі ягоная галава праяснее пасля ладнай дозы брагі, якой ён аздабляе кожны “вечаровы” выхад да трубы. Спытай яго пра таймкіпінг, і ён абавязкова пакажа табе тры механічныя будзільнікі, заведзеныя роўна на восьмую раніцы. Але будзільнікі тыя заўсёды паказваюць розны час. Бывала і так, што вольны горад Грушаўка прачынаўся, пачынаў сварыцца, гандляваць і варушыцца, так і не дачакаўшыся гацакоўскага звону. Званара тады знаходзілі моцна хворым, прычым, выхлап у ягонай каморы не пакідаў варыянтаў, праз што менавіта ён занямог. Ён непазбежна атрымліваў у рогі ад Бурмістра, але ўсё адно заставаўся пры пасадзе, каморы і цынку падаткаплатнікаў. Гацаку замены няма, бо хто яшчэ захоча сачыць за цокатам механічных пачварак, што адмяраюць памерлыя гадзіны?

Калісьці працягласць дня вымяралася абарачэннем Зямлі вакол сваёй восі, працягласць года — пралётам Зямлі наўкол Сонца. Пасля блэкаўту канцэпцыю “сонца” давялося перагледзець. Частка суседніх з намі гарадоў-дзяржаваў, — напрыклад, пустэльны і дужа небяспечны Інстытут Культуры — цалкам скасавалі адзіны для ўсіх час. Рынкі там ніколі не закрываюцца, а таму налёт на іх магчымы ў любую пару цемры.

Гук “ранішняга звона” ў Гацака атрымліваецца млявенькі, але калі захочаш сінхранізавацца з усёй астатняй Грушаўкай — пачуеш. Хаця б з восьмага разу. А вось адразу пасля восьмага дзынкання трэба прыслухоўвацца больш пільна. Бо гэта — момант дзяржаўных аб’яваў. Іх абвяшчае “Дземянцей” — даўжэйшая чыгунная рэйка, якая гучыць віскліва і дужа брыдка. Тры ўдары Дземянцея — агульны сход. Трэба апрануцца па-багатаму і прыйсці ў актавую залю былога шпіталя, што можа змясціць значную колькасць жыхароў муніцыпаліі. Звычайна на агульных сходах вырашаецца пытанне перавыбараў Бурмістра, бо мы ж не якая-небудзь ваенная дыктатура, каб Бурмістр панаваў без выбараў. З моманту Зацямнення Бурмістр у нас ні разу не змяняўся. Бо ён стары, а мы ж не злыдні якія-небудзь, каб выпраўляць у адпачынак дзеда, які ўсё тут наладзіў. Дзякуючы яму мы не прайгралі ў вайне за тэрыторыю. Дзякуючы яму ў нас дэмакратыя і адносны парадак. Не тое, што на Інстытуце Культуры.

Два ўдары — каранцін. Гэта значыць заезджыя гандляры вугалем прынеслі ў вольную Грушаўку чарговую трасцу: насмарк, ротавірус ці нават грып. І лепей з каморын сваіх не вылазіць: хай мікроб здохне.

Адзін удар па Дземянцею прагучаў вось толькі што, гэта значыць сёння ў нас — “свята гарачай вады”. Ну, як “гарачай”. Настолькі нехалоднай, што нехта не дужа цеплалюбівы можа нават і памыцца. Трубы адразу заскрыгаталі — помпы кацельні пачалі нагнятаць у сістэму цёпленькую вадзічку. Звычайна ваду ў кране, як і батарэі ацяплення, грэюць роўна да той ступені, каб не змерзлі цеплаправоды. Дзякуючы гэтаму ў маёй трошцы-матрошцы нават не заўсёды ідзе пара з рота. А каб на кухні вада ў кубку замерзла— дык такога наогул не здаралася. Не ўяўляю, як жывецца народу на тым Інстытуце Культуры, дзе вугальнай кацельні нямашака і людзі грэюцца вогнішчамі, распаленымі па-чорнаму на бетонных падлогах.

Тэмпература вадзічкі будзе трымацца нядоўга, таму трэба спяшацца. Падхапіўшы з падлогі дынама-ліхтар, я хутка накруціў яго да трывалага бляклага ззяння і пабег у лазенку. Ванная, як водзіцца, – самы цёмны з пакояў кватэры, а млявы струменьчык з душа мае ўтульнае іржавае адценне, таму ў блакітным святле дыёднага ліхтара падаецца, нібы я мыюся гарбатай. На схаваных у сутонні палічках маецца і кавалачак мыла, падобны да расплюшчанай парафінавай свечкі. Перанакіроўваеш струменьчык дожджыку — і часткам цела, на якія не трапляе вада, робіцца вельмі халодна.

Герда нервова драпае дзверы. На яе думку, гаспадар занадта часта і доўга мыецца. Асабліва несвоечасова гэтая хваравітая звычка апаноўвае ім тады, калі трэба весці сваю адзіную сабачэнцыю гуляць. Легкадумны недапека-гаспадар! Расцёршыся злым, колкім ад холаду ручніком, я ўскочыў у паліто, надзеў важкую заечую шапку ды рушыў з сабулькай на вулку. Тут пакуль што зацішна: вольныя грамадзяне яшчэ таксама прымаюць душ.

Неба, як заўсёды, зацягнутае коўдрай аблокаў мядзяна-перламутравага адцення. Звычайнае зімовае неба над Мінскам: ні месяца, ні зорак. Ні радасці, ні надзеі. Як на карцінах старажытных майстроў у альбоме “Мастацтва савецкага пейзажу БССР”.

Па першым часе разумнікі з рынкавай плошчы, якія любяць паўдаваць вялікіх знаўцаў астраноміі, таргуючыся за кіло дроваў, спрабавалі даказваць (пераважна адзін аднаму), што менавіта аблокі дапамаглі пазбаўленай сонечнага святла Зямлі не змерзнуць. Але пасля таго як Гацак тысячу разоў празваніў “раніцу” сваёй жалязякай, а тэмпература на тэрмометрах вольнай Грушаўкі не змянілася ані на міліметр, застыўшы ў магічным “каля-нуля”, акадэмікі ў валёнках сціхлі.

Каб неяк азначыць гэты перыяд, калі раней было светла, а цяпер не, людзі выдумалі назоў “чорны дзень”.

І ўсё б нічога, калі б не было так халодна. Гердачка скончыла свой бізнес пры навакольным хмызняку і вярнулася да мяне, усяляк дэманструючы, што цяпер яна абсалютна не супраць вярнуцца ў кватэру і засвоіць колькі калорыяў.

Вада, у якой я дамываў посуд, імкліва схаладнела.

Функцыянал стандартнай трохпакаёўкі істотна змяніўся пасля блэкаўту. Халадзільнік з вісячым замком ператварыўся ў сейф для захоўвання цынку, каштоўных крупаў (дальбог, неўзабаве яны канчаткова ператворацца ў валюту і імі будуць разлічвацца за ўзнаўляльныя віды ежы), моцнага алкаголю (у мяне ёсць дзве траціны пляшкі сапраўднага Teacher’s) і рознай нятаннай гаспадарчай драбязы, кшталту налобных ліхтарыкаў. Газавая пліта вытворчасці берасцейскай фабрыкі “Гефест” зрабілася працоўным сталом: на яе капітальнай сталёвай крышцы, пад якой хаваюцца гарэлкі, вельмі зручна драбіць косткі для Герды (калі выпадае набыць сапраўднага мяса), ды калоць шчэпкі для балконнага вогнішча. Цікава, што — я не так даўно правяраў — газ яшчэ падаецца ў перакрытую па-над плітой трубу.

Шмат хто з вольных грамадзян муніцыпаліі Грушаўка закладвае вокны цэглай, ператвараючы свае квадратныя метры ў пячоры. Сэнс у гэтым ёсць, бо ўсё адно аніякага святла праз шыбы не паступае і ніколі не паступіць, а цэгла лепей зберагае цяпло, дазваляе назапашваць тэмпературу, якую аддаюць батарэі і чалавечае цела, праз дыханне. Але мне падабаюцца абрысы далёкіх таполяў на тле перламутрава-мядзянага неба. Мне падабаецца вастракутны ліст явара, які я бачу, прачынаючыся.

Я выйшаў на балкон, разнасцежыў шкляныя рамы і напіхаў трэсак у трубу самавара. Даўным-даўно, у далёкай-далёкай галактыцы, я набыў гэтую кватэру на грошы, атрыманыя за выкананне адной асабліва тлустай замовы. Сівагаловы папярэдні гаспадар нагадваў Марка Шагала, які своечасова вырашыў кінуць жывапіс, застацца ў СССР, ды перакінуцца ў навукова-тэхнічныя інтэлігенты. Балкон быў ягоным таемным садам: старанна абшыты вагоначкай, запраўлены ў шкло: латунныя шпінгалецікі, бляшаны рыштунак, мядзяныя галоўкі ў цвічкоў, якімі выкладзеная “змейка”. Самаробны шэзлонг з поручнямі, адпаліраванымі локцямі за дзесяцігоддзі чытання “Дружбы народаў”.

Я амаль плакаў, калі аддзіраў вагоначку, бо раскладаць вогнішча ў атачэнні драўляных паверхняў было пажаранебяспечна. А як прыкра было паліць шэзлонг! Зараз на балконе засталося толькі самае патрэбнае: пяцілітровы самавар з медалямі закіпае хутчэй, чым змерзнуць пальцы на нагах. Луджаны ў адным месцы, але такі, што без трэшчын каштуе ў дзесяць разоў даражэй. Пральная машынка ў якасці століка. Мікрахвалёўка-электрагрыль, на якой я, бывае, сяджу, калі не баюся адмарозіць азадак.

Пасярэдзіне, на цэльнаметалічным колавым дыску, знятым з “БМВ” пад вокнамі, — месца для кастрыка. Дыск каштаваў мне два цынкі разам з працай, якую з энтузіязмам выканаў сам гаспадар “БМВ”. Непасрэдна на бетоне раскладацца не рэкамендуюць.

Бразнула крэсіва, задыміліся трэскі. Зараз будзе сняданак. Ну, як сняданак. “Зранку” я звычайна выпіваю два кубачкі гарбаты з адным пакецікам “Прынцэса Нуры” і адным кавалачкам цукру, калі, вядома, няма перабояў з караванамі, і цукар даязджае да Грушаўкі. Адна прынцэса Нуры ведае, з чаго робяць тую “Прынцэсу Нуры”. Гандляры на рынку клянуцца, што напой — сапраўдны і паходзіць з размеркавальнага складу гіпермаркета “Карона” ў Соснах, які яны акуратненька рабуюць у імя ўсіх цэйлонскіх манархаў. Але насычаны тарфяны колер, тлустыя плямы на паверхі вадкасці і — галоўнае — няўлоўны прысмак бураковых культураў выклікаюць падазрэнне, што падчас вытворчасці гэтай сумесі “асаму" і “оранж пекое” аніводнае чайнае дрэўца не пацярпела.

Калі самавар пачынае закіпаць, я кладу на яго бляшаначку з кормам для Герды. Адшукаць ежу для хатніх жывёлаў не праблема: на любым прадуктовым кірмашыку ў Грушаўцы, прычым, бляшанкі спрэс сапраўдныя, з ключыкам. Сённяшнія тэхналогіі вугальнага стагоддзя не дазваляюць падрабіць такое. Прычына, з якой нармальную гарбату не знайсці, а корм для коцікаў лёгка, простая. Але вы не распавядайце пра яе Гердзе, добра? Справа ў тым, што хатніх жывёл паелі яшчэ да таго, як яны паспелі з’есці ўсе запасы прызначанага для іх корму. І тое, што прадаецца зараз, купляецца не для сабачак і коцікаў, а непасрэдна для саміх сябе непераборлівымі двухногімі. Я і сам каштаваў колькі разоў. Пах дзіўнаваты, але інгрыдыенты — норм.

З прынта на бляшанцы на мяне пазірае раскошны пухнаты белы кот. Пры паглядзе на яго я чамусьці думаю пра сваю заечую шапку. Пра яе зашмальцаванасць і прапаленасць у двух месцах. “Бляск і ззянне здаровай поўсці”, — абяцае слоган на бляшанцы. Вось бы пакарміць маю шапку гэтым кормам, каб яна зрабілася элегантнай і бялюткай, нібы кот на прынце. Герда нецярпліва драпанула балконныя дзверы — маўляў, давай, пане кухар, сканчай ужо гэты каціны вуаерызм! Твая сабачыца і халодны корм зжарэ! Я дагэтуль не разумею, чаму яна з большай ахвотай накідваецца на каціны харч, чым на сертыфікаваны часам і колішнім “Міністэрствам сельскай гаспадаркі” колішняй “Рэспублікі Беларусь” “Дружок”. Хіба што курце прыемна сімвалічнае прышчымленне канкурэнтаў (маўляў, чым больш з’ем я, тым менш застанецца лянотным уладальнікам “бляску і ззяння здаровай белай поўсці”).

Я закінуў кубік цукру за шчаку і з асалодай сёрбнуў бураковай “Прынцэсы Нуры”. Кайф выходзіў найперш праз тэмпературу гарбаты, і толькі пасля — праз салодкі прысмак у роце. Заўсёдны холад пераносіўся б намі нашмат лягчэй, калі б мы маглі есці столькі ж, як некалі, ці хаця б запарваць гарбату адным націсканнем кнопкі імбрыка. Сабуля праглынула корм адным каўтком, проста злізнуўшы яго з талеркі.

Сняданак скончаны, час выпраўляцца на рынак. Я зняў замок з сейфа, зазірнуў у былую маразілку і задаволена адзначыў, што цынкам я забяспечаны на доўгія гады бесклапотнага жыцця. Два паўнюткія латкі, верхні і сярэдні. Відовішча некалькі тысяч шчыльных шэрагаў гэтых патрончыкаў, што блішчаць у святле дынама-ліхтара, як заўсёды пакінула адчуванне невытлумачальнага спакою. Цынк — гэта і ежа, і святло, і адносная цеплыня, і бяспека ў вольнай муніцыпаліі Грушаўка. Пакуль ёсць цынк, мяне адсюль не пагоняць. Люблю час ад часу адмыкаць сховішча і сузіраць свае золата-валютныя рэзервы, каб запэўнівацца ў тым, што не расталі яшчэ скарбы нашага каралеўства.

Я ўзяў тры патрончыкі, праверыў іх на дэтэктары і закінуў у кішэню. Пакуль хопіць. Запаліў налобнік, падхапіў санкі — сёння яны мне спатрэбяцца, каб купіць пітной вады.

Герда нецярпліва круцілася на ўваходзе ды прыпусціла ўніз па сходах, як толькі адкрыўся праход на лесвічную клетку, гэтак жа прапахлую нясвежай анучай.

Мой родны кут. Грушаўка. Лабірынт азызлых пяціпавярховікаў, паміж якімі панатыканыя змерзлыя каштаны, нязграбныя вербы і высачэзныя таполі. Калі дровы ўпершыню падаражэлі ў дзесяць разоў, дрэвы на раёне кінуліся пілаваць усе, хто меў у хатняй гаспадарцы бензапілы, нажоўкі, лобзікі ці хаця б вялікія нажы. Але Бурмістр пастанавіў выкідваць за сценку муніцыпаліі любога, хто хаця б адшчыкне нават галінку ад любой жывой расліны на раёне. І, вытапіўшы ўсю драўляную мэблю, якую можна было знайсці ў кватэрах, сутарэннях ды на барахолцы, людзі перайшлі на экспартаваную драўніну. Часам у гандляроў вугалем і дровамі трапляюцца па-сапраўднаму цікавыя рэчы на распал. Я некалі згатаваў выдатную вячэру на дубовай ножцы ад раяля, на якім некалі граў Якуб Наркевіч-Ёдка, папярэднік Тэслы.

Адпаліраваны лёд сцежкі пабліскваў у святле ліхтара, нібы лушчак. Я ведаю кожны выгін, кожную няроўнасць бліскучай ледзяной скарынкі: вось тут намерзлае шкло зморшчылася, агаліўшы шчарбіны тратуарнай пліткі. Адразу на выхадзе з двара грувасціцца Хеопс — магутная гурба снегу, сабранага трактарам-прыбіральшчыкам з усёй акругі яшчэ тады, калі трактары маглі ездзіць і прыбіраць вуліцы. За Хеопсам — велізарная мёрзлая лужына. У дагістарычныя часы чыясьці нага пакінула ў ёй два выразныя адбіткі. У тыя часы, калі сонца яшчэ ўзыходзіла, ранішнія промні растапілі лёд, што пакрываў лужыну, размякчылі яе паверхню, а пасля туды нехта ўваліўся ажно па шчыкалаткі. Пасля лужына застыгла назаўжды. Чалавек, які пакінуў сляды ў лёдзе, пастарэе і памрэ, але адбіткі ягоных ног, адзінае сведчанне ранейшай плыннасці жыцця, застануцца тут, пасярод вольнай Грушаўкі, у вечным лёдзе.

Мінаем былую прадуктовую краму, якую, абрабаваўшы некалі, злодзеі дбайна спалілі, бо тады ніхто не ведаў, ці надоўга гэты блэкаўт і ці не вернецца зноўку дзень разам з асновамі былой дзяржаўнасці ды эфектыўнымі следчымі органамі. Герда, як заўсёды, бадзёра ўскараскалася па лесвіцы, праслізнула праз адтуліну ў паплаўленых пластыкавых дзвярах і напоўніла ўнутраныя памяшканні задорным гаўканнем, у якім гучаў трыумф над нечым, што яўна вымагала гэтага трыумфу. Я не ведаю, чаму яна так робіць штораз, калі мы прамінаем краму. Хіба што рэха ад брахання ў гулкім бетонным пакоі ёй даспадобы.

Псюля адольвае сходы задаволеным трушком. Пашча раскрытая, язык на бок, вочкі блішчаць. Я ўпэўнены, што Герда пасміхаецца. І хай катаводы пераконваюць, маўляў, сабакі не смяюцца. За крамай — парк, за паркам — паварот на рынак. Мінакоў тут более: Грушаўка нарэшце прыняла душ і вылузваецца са сваіх каморынаў на двор.

На рагу капціць дымок. Гэта кропка Корчына па мянушцы Цугундар. Ці, магчыма, імя тут — Цугундар, а мянушка — Корчын, кот яго ведае. Адно скажу дакладна: калісьці Корчын быў пры пасадзе і, як усялякі важны чалавек з вялікай чорнай машынай, не валодаў мясцовай мовай. Здаецца, гэткая практыка была распаўсюджаная наўмысна, каб абмежаваць карупцыйныя магчымасці (як ты дасі на лапу чалавеку, з якім не можаш паразумецца?) Так ці інакш, зараз, пабачыўшы мяне, Корчын увесь час стараецца выглядаць дасведчаным тубыльцам і старанна размаўляе са мной на тым, што сам лічыць беларускай мовай. Што праўда, атрымліваецца ў яго не надта бліскуча.

— Пекнага утра, пані Кнігар! — крыкнуў Корчын. — Вітаю вас, таварыш Цугундар!

Пры слове “Цугундар” твар майго суразмоўцы крышку здзервянеў. Мабыць, гэта ўсё ж мянушка, прычым неяк звязаная з тым, чым ён займаўся на сваёй вялікай чорнай машыне.

— Як вашыя стравы, пан Кнігар? — О, вельмі апрычона! — Апрычона? — ускінуў ён бровы. — Первы раз чую пра такую выразь! — Апрычона – гэта значыць вельмі добра, як быццам бы ты спрычынены да нечага важнага, — запэўніў я Цугундара. Я люблю час ад часу пажартаваць, выдаўшы яму якое-небудзь не вельмі зацёртае слова, падмяніўшы ягонае значэнне. — А як вашы дзялы, таварыш Корчын? — Усё файна! Толькі похва ные! — паскардзіўся ён. — Што ные? — перапытаў я. — Похва! Левая! Ажно ў нагу аддае. Застудзіў, мабыць, — адказаў ён, памацаўшы левую нырку. Падобна, з беларускай мовы Цугундара жартаваў не я адзін.

— Ці не хочаце глатнуць мядку? — гасцінна прапанаваў уладальнік “кропкі”, паказаўшы на вялікі закурадымлены бітон, пад якім ружавелі вуглі. Некалі ў такія бітоны збіралі малако ў калгасах, зараз іх прыстасавалі да вулічнага гандлю мёдам. Ну як, мёдам. Мёд – гэта гучна сказана. Слаўцо — даніна нашай славутай мінуўшчыне і старажытным кухарскім традыцыям. Усім гэтым “старкам”, “дзявяткам”, “зуброўкам”, “крамбамбулям” і іншым настойкам, ад якіх зараз засталіся толькі паэтычныя назвы для розных гатункаў бырла цёмных часоў. Мёд — кіселістае варыва, якое складаецца з распушчаных хлебных сухароў, падгнілай гародніны, цукру і кмену (каб не так смярдзела). Яму даюць добра закіснуць, а затым падаграваюць, каб мацней забірала і праганяла холад. Кубачак мёду — і ты гатовы цягацца па горадзе ды чапляцца да людзей ажно да шостай рэйкі ўвечары, хаця выходзіў толькі на рынак па дровы. Два кубачкі мёду — і цябе самога можна прадаваць на рынку, як дровы. Але, праўда, бадуняка будзе эпічны, з усімі вялікімі бітвамі ВКЛ, якія адбудуцца непасрэдна ў тваёй галаве (дрэнныя перамогуць).

— Дзякуй, таварыш Корчын, але ад мядку хіба адмоўлюся, — пакруціў я галавой. — У мяне праз яго похвы адваляцца. Спачатку правая, потым левая. — Ну, можа, тады пагартаеце газетку? — ён паказаў на гасцявы зэдлік ля бітона. — Для таго людзі і прыходзяць на вулічныя кропкі: пачытаць навіны, дзябнуць мядку ды пагаманіць. Дужа бясплатна для вас, пані Кнігар! — на ўсялякі выпадак чарговы раз удакладніў Цугундар.

Цугундар — мой сталы кліент. Бярэ ў асноўным дэтэктывы і эротыку ў мяккіх вокладках, то бок найбольш запатрабаваны тавар. Час ад часу атрымлівае зніжку за стараннасць у вывучэнні мовы. Адсюль і прапанова спрычыніцца да навінаў бясплатна.

Газета “Газета” (няма сэнсу вычварацца з назвай, калі робіш адзіны прадукт такога кшталту ў муніцыпаліі) — забава не самая танная. Нумар каштуе адзін поўны цынк, пагартаць на месцы — палову цынку. Цана ўтвараецца праз складанасці ў вырабе: асобнік цалкам друкуецца на машынцы, прычым за раз пад капірку друкар можа зрабіць толькі тры копіі, чацвёртая атрымліваецца бляклая і нечытэльная. Да таго, ж сам “збор навінаў” — тая яшчэ трасца. А дадай сюды намаляваныя ад рукі ілюстрацыі!

Я ўзяў з палічкі нумар і навёў сноп святла ад налобніка на першую старонку. “УРАЧЫСТЫ ПАРАД НА ПРАСПЕКЦЕ СВАБОДЫ”, паведамляў набраны загалоўнымі літарамі загаловак.

“Сёння пасля чацвёртага звана Бурмістр і Вярхоўны Галоўнакамандуючы Вольнай Муніцыпаліі Грушаўка сумесна з Камісарам Унутраных і Знешніх спраў Народнай Дыктатуры Кальварыя прыме з трыбуны Віталюра на праспекце Свабоды ўрачысты праход узброеных сілаў Вольнай Муніцыпаліі Грушаўка сумесна з узброенымі сіламі, дэлегаванымі Вольнай Муніцыпаліі Грушаўка ад Народнай дыктатуры Кальварыя ў межах заключанага на добрыя часы міждзяржаўнага пагаднення аб абмене цяплом. У парадзе таксама прымуць удзел тры нявольніцы, падораныя Народнай дыктатурай Кальварыя Вольнай Муніцыпаліі Грушаўка ў знак дэманстрацыі пашаны і традыцый добрасуседства. Людзі ўжо рыхтуюць вогнішчы”.

Як заўжды, з газетнага тэксту штосьці зразумець было немагчыма. А вось для гэтага і стаіць гасцявы зэдлік ля бітона. Пакуль навіну не абмяркуеш — навіну не прачухаеш.

— Ммм, і што гэта значыць, таварыш Корчын? Я неяк заблытаўся ў прыдаткавых сказах. — Я зараза ўсё гарна аб’ясню! — вось праўда, часам хочацца, каб ён кінуў спробы імітаваць беларускую мову і размаўляў на сваёй роднай, клінгонскай! Цугундар працягваў: —Неўзабаве Бурмістр усклаў пагадненне з біткамі з Кальварыі. Бо нам бардзо патрэбна ахрана супраць узнавіўшыхся налётаў з пусташаў, а ім быкуе цяпла. Бо кацельні ў іх жа няма. А аружжа бардзо многа.

Тут трэба зазначыць, што народная дыктатура Кальварыя ўзнікла ў выніку нападу групы ашалелых таварышаў на сілавую ўстанову недалёка ад нашай агароджы. Адбылося гэта амаль адразу пасля таго, як неба зрабілася цёмным. Унутры РАУСа — ці што там было — апынуўся склад з аўтаматычнай зброяй. У выніку чаго на заходняй мяжы Грушаўкі паўстала моцная дзяржава. У якой амаль адразу ж быў абвешчаны рабаўладальніцкі лад. Размеркаванне насельніцтва на класы адбылося паводле самага прадказальнага прынцыпу: у каго ў руках былі кароткарульныя АК-74 ці ў каго хапіла каштоўнасцяў, каб штурмавы “Калашнікаў” набыць, той апынуўся ў гаспадарах. Усе астатнія перайшлі ў стан нявольнікаў. Разам з жонкамі і старымі.

Што важна, даляры ЗША, еўра і кітайскія юані ў лік каштоўнасцяў цёмнага свету не трапілі.

Пры гэтым Кальварыя — халодная дзяржава, бо ад былых часоў ім не засталося ацяпляльнай інфраструктуры, якая б награвала кватэры з дапамогай тых носьбітаў, якія ў гэтым свеце яшчэ былі здольныя ствараць цяпло. Таму дыктатура жыла шмат у якіх сэнсах — у чорным целе.

— Батарэі зробяцца яшчэ халаднейшымі, — песімістычна адзначыў я, — бо трэба ж будзе гэтым вурдалакам частку цяпла адпампоўваць. — Куды ж яшчэ халаднейша! — заенчыў гандляр мёдам. — Але, можа, тыя ўзброеныя людзі насякуць нам болей вуглю, кацельшчыкі змогуць праграваць цепланасіцель да большых тэмператур. Што да ручных насосаў — дык праблемы няма, камісары падключаць сваіх нявольнікаў. — Грушаўка — вольная муніцыпалія, — сказаў я сумна. — Тут заўсёды паважалі чалавека. Не хапала, каб пра нас пачалі пляткарыць, нібы мы грэемся рабаваннямі ды мыемся чужымі слязамі і потам.

Мая заўвага не знайшла падтрымкі ў Цугундара, і ён паспяшаўся змяніць тэму. Было бачна, што лад Кальварыі яму падабаецца. Сумуе чалавек па моцнай руцэ. Нездарма ўсё ж у яго мянушка Цугундар.

— Дык вось, сёння пасля чацвёртага звону Піліп, Манька са стрэльбамі ды брыгада Качавога пройдуць па праспекце парадам разам з байцамі нашага новага войска! Кажуць, Кальварыя перадае па тры ўзводы з “калашамі” на кожную браму!

Адгарнуўшы старонку, я пабачыў вялікую, на ўвесь аркуш, ілюстрацыю да навіны пра парад: мастак даў волю свайму ўяўленню пра велічнасць агляду войска. Каля чэзлых пяціпавярховікаў праспекта Свабоды паўзлі сапраўдныя танкі, за якімі ішлі трактары і камбайны, да прычэпаў і жатак якіх былі прылепленыя бомбы і ракеты. Мне здаецца, мастак крышку забыўся, як насамрэч выглядалі вайсковыя парады ў дызельную эпоху. Для перавозкі ракет, вядома, выкарыстоўвалася іншая тэхніка. Як жа яна называлася? Самазвал? Лімузін?

На шырачэзных прыступках маўзалея “Віталюр” стаяў увесь склад грушаўскага палітбюро: бурмістр, ягоная сакратарка Магдалена і званар Гацак. Услед за танкамі і камбайнамі па праспекце ішлі тры нявольніцы. Іх мастак выявіў апранутымі ў спартовыя касцюмы ў абліпку, з доўгімі стужкамі ў руках — з такімі раней танцавалі гімнасткі.

— Вось бачыце, бачыце! Галоўнае, разам з кальварыйскімі біткамі пройдуць сапраўдныя жанчыны-нявольніцы! Ух, цікава, праўда?! Ці вымусяць іх распрануцца для парада? Бо які сэнс у апранутай нявольніцы?

Я паглядзеў на Цугундара. Ягоны насаты лыч, разяўлены ва ўсмешцы, вочы вытарашчаныя. Агульны выраз твару быў такі ж, як у Герды, калі яна нагаўкалася ды вярталася са спаленай крамы. Каб перамагчы агіду, я адкрыў старонку міжнародных навінаў.

Тут быў кароткі дайджэст:

“Неўры, перакінуўшыся ваўкамі, спустошылі дваццаць пасяленняў Берасцейскай Канфедэрацыі. Пасля чаго перавярнуліся людзьмі і зараз знаходзяцца пасярод нас”.

“У рэспубліцы Чэпетаўка андрафагі ўступілі ў бітву са скіфамі і перамаглі іх. Шэсць насельнікаў Чэпетаўкі з’едзеныя на пераможным баляванні”.

“Гелоны вынішчылі ўсіх баброў на свяшчэнным возеры і ўслед за будзінамі пачалі сілкавацца сасновымі шышкамі”.

“Горад Святла абвяшчае пра дасягненне эры дабрабыту, у сувязі з чым істотна павялічвае плату за ўваход”.

“Казлакапытыя перарэзалі два караваны гандляроў”.

“Экспедыцыя брытанскіх вучоных, што кіруецца на край свету, паведаміла пра выхад да неабсяжнага каньёна, за якім бачна толькі чорнае прадонне. Як паказалі папярэднія замеры, бездань прасціраецца ўніз на глыбіню, якая перавышае іх ацэначныя здольнасці (доўгі капрон з грузілам). Экспедыцыя разгортваецца ўздоўж шчыліны, каб ацаніць яе працягласць. Брытанскія вучоныя не выключаюць, што знойдзены імі ўпоцемках каньён мае дачыненне да краю Зямлі”.

— І гэта — навіны з нашай планеты? — мне раптам вельмі захацелася выпіць варыва з бітона. — А то ж! — Я маю на ўвазе, вы самі ў гэта верыце? Што будзе далей? Брытанскія вучоныя пабачаць велізарных чарапах, на якіх месціцца блін Зямлі? — У мяне няма падставаў у гэта не верыць, пані Кніжнік! Газета старанна правярае інфармацыю. Сумняецеся — зазірніце сёння пасля чацвёртай склянкі на праспект Свабоды. Там усё будзе, как тут напісана. Ну, без танкаў, канечне. Танкі — гэта фантазія майстака. — Ну, так яно так. Але “край зямлі”. “Андрафагі”, “неўры”. Як гэта можа быць? Як у гэта паверыць? — А чыму верыць, як не гэтаму? Таму, што Зямля круглая ды абарочваецца вакол сонца? — Але ж гэта ўсё вельмі падобна да — як жа гэта называлі тады? —да фэйк ньюз. — Фальшывыя новасці былі патрэбны тады, калі людзям нецікава было чытаць новасці сапраўдныя. А зараз нашто выдумляць? Вы на неба пасматрыце! — Ведаеце што, я, прабачце, вярнуся да вашай прапановы. Калі ласка, плясніце мне крышачку, — наважыўся я.

Гаспадар гасцінна ўсміхнуўся, адкрыў бітон і нацадзіў дзюравым чарпаком у бляшаны кубачак цёмнай вадкасці. А потым — вось гэта сапраўднае выключэнне — наліў палову бляшанкі і сабе.

— Будзьман! — прапанаваў ён, і мы чокнуліся. — Будзьма, — выдыхнуў я, пракаўтнуўшы палову налітага. — Трэба сказаць, ваш мядок зрабіўся лепшым з таго разу, як я каштаваў яго. — Прагрэс не стаіць на месцы, — усміхнуўся Цугундар, — эксперыментую з чорным перцам і мятай. Гэта, канечне, істотна ўздаражыла сумесь, прыходзіцца браць па паўтары цынкі за два кубкі. Але для вас — бясплатна, — зноўку паўтарыў ён.

Гэты чалавек нават душу д’яблу будзе тройчы прадаваць!

Мядок дасягнуў страўніка і выбухнуў там смарагдавым салютам. Я ледзьве стрымаў ваніты. Герда жаласліва падвіскнула — яна дык адразу адчувае, калі я брашу дзеля ветлівасці, а калі кажу праўду. Праз некалькі секунд я адчуў, што ў маёй галаве з’явілася плынь, якая пачала адносіць маю свядомасць некуды ўбок. Думкі і ўвага як быццам забіраліся інерцыяй чужога настойлівага руху і гарнулі ў месца, дзе для кожнай дрэннай рэчы маецца добрае тлумачэнне. Я паглядзеў на Цугундара. Ягоная пыса ўжо не выклікала агіды, і тая самая ўнутраная інерцыя нашаптала, што мядок робіць чалавеку настолькі дрэнна ўнутры, што на тле гэтай дрэні любая сусветная праблема сама сябе вытлумачвае як неістотную.

— Я вось асабіста бачыў караваншчыка, якога пакусаў неўр, — працягнуў Корчын, — ён мне нават шрам паказваў. — Можа, гэта воўк быў. Ці сабака. — Сабак усіх даўно паелі, пані Кнігар, — весела ўсміхнуўся гандляр. І падміргнуў Гердзе: — Без абід! — І ўсё ж, — я вырашыў не высмоктваць рэшту з кубка: пакуль што досыць. — Мы жылі на Зямлі столькі тысячагоддзяў. Чаму мы не сустракаліся з андрафагамі? — Вы нават не прадстаўляеце, как часта я чулю такія маналогі, — уздыхнуў Цугундар. — Я толькі яшчэ раз паўтару. Пасматрыце на неба. — Паслухайце, а ці можаце вы яшчэ раз растлумачыць, як працуе іх сістэма здабыцця міжнародных навін? — папрасіў я, адставіўшы недапіты кубак.

Цугундар спрытненька ўліў недапіткі назад у бітон.

— Нічога страшнага! Яшчэ пабродзіць, толькі наварысцей стане! — растлумачыў ён свой жэст, а пасля вярнуўся да майго пытання: — Карэспандэнт сядзіць на самай высокай кропцы муніцыпаліі: на даху хмарачоса каля лютэранскіх могілак. Адтуль ён ловіць светлавыя сігналы, што ідуць з самай узнесенай кропкі ў наваколлі — былой тэлевізійнай вежы ў каралеўстве “Цэнтр”. Абшчэніе вядзецца праз светлавую азбуку, даўгія і кароткія засветы. Згодна з дамовай з міжнароднай сеткай светлавых навін “рэпарцёры без граніц”, ён адразу ж перадае атрыманы дайджэст па ланцужку далей, на тыя вышкі, якія могуць яго пабачыць. Робіцца ўсё не скажу каб вельмі моцнымі ліхтарамі, нечым кшталту гэтага, — ён кіўнуў сабе пад ногі, дзе млеў стандартны святлодыёдны панарамнік з дынама-падпампоўкай акумулятара. Я заўважыў, што пасля выпіўкі ягоная беларуская зрабілася спрытнейшай. Ён дапіў сваю вадкасць, хекнуў, зняў з галавы моцна зашморганую бабрыную шапку і занюхнуў ёй. Пасля працягнуў: — У абсалютнай цемры такія пробліскі могуць быць заўважныя на адлегласці да ста кіламетраў, але прымачы гарадоў-дзяржаў стаяць шчыльней. — А адкуль бяруць навіны тыя, хто сядзяць на вежы ў Цэнтры? — запытаў я. — Яны ловяць сігналы гадзіннікавага завода. Тыя — з Нацыянальнай бібліятэкі. Вы што, рашылі сваю службу навін адкрыць? — Рагатнуў ён. — Але ж павінна быць першакрыніца. Цэнтр нейкі. — Цэнтр ёсць, — Сказаў Цугундар і нацадзіў сабе яшчэ палову кубку з бітона. — Неяк не ўвераны ў смаку. У следуюшчы раз паспрабую кропу замест мяты сыпануць. — Гэтак разважліва пракаментаваў. Вочы ў яго пачырванелі, рухі зрабіліся няпэўнымі. — Дык пра цэнтр вы пыталі. Ён недзе на поўдні. Далёка-далёка. Там велізарная вежа стаіць. Шмат кіламетраў уверх. Такая, што ажно тросамі падтрымліваецца. Каб не ўпала. — Ён паказаў рукамі, наколькі тая вежа высокая, атрымалася прыкладна пяцьдзесят сантыметраў. І тады ён развёў рукамі яшчэ шырэй, як рыбак-брахун. — На вежы сядзіць Аракул. І вось ён, Аракул, — асноўны. Усе астатнія тут, у акрузе, спасылаюцца на яго. — А адкуль Аракул усё ведае? — не адставаў я. — Як адкуль? — Цугундар разгублена паправіў бабра на галаве. — Ён жа Аракул!! Яму паложана!

Я падзякаваў за пачастунак і навіны ды сказаў, што трэба ісці. Ён рэзка ўхапіў мяне рукой пад локаць. Жэстура атрымалася, скажам так, дужа прафесійная, і п’янаваты суразмоўца, мабыць, сам напалоханы няяснымі ценямі свайго мінулага, хутка прыбраў руку.

— Мінутачку! Што яшчо хацеў сказаць. Тут сёння Немец прахадзіў. Ваш друг. Каторы Фізік. Ён таксама чытаў газету і таксама расстроіўся, прачытаўшы. Сказаў вам перадаць, што зойдзе на пабаляк.

Я падзякаваў і не надта роўнай хадой высунуўся па снезе. Герда спачувальна лыпала побач. Мне падавалася, яна спрабуе падперці мяне сваім чорным бачком, каб я не ляснуўся ў снег. Маўляў, даў жа лёс гаспадара, і той — алканаўт, нажэрся ў самы адказны момант, перад набыццём харчу для сабулі! А зараз яшчэ і бошкер разаб’е, давядзецца самой усё купляць і потым голаў яму рамантаваць, каб бляшанку з кормам адкрыў. Вось напраўду — лепш кот, чым такі гаспадар! Гаспадынька ў мяне была добрая, але і яе ён не збярог, пакрыўдзіў, і дзе яна зараз? “Нічога Герда, знойдзем мы тваю гаспадыньку”, — прамовіў я ўголас. Што я там казаў пра самоту? Самота — гэта калі табе падаецца, што твая псюля размаўляе з табой. Але нехта штосьці сапраўды крычаў ззаду. Я павярнуўся.

— Беражыце похвы! — Цугундар махаў рукамі мне ўслед. — Бывайце апрычоны! — крыкнуў я ў адказ.