min persone en tia nedifinita situacio, ke mi ne sciis, kie kaj kiam

mi devos loĝi kaj ĉu mi povos en la daŭro de kelka tempo aktive

preni parton en nia afero. Tial, timante ke nia afero ne rompiĝu

en la mezo, mi decidis rapidigi la kreiĝon de la Ligo kaj, ne perdante

tempon, mi sendis al la redakcio de la „Esperantisto“ mian propran

Regularon kune kun antaŭparolo, en kiu mi klarigis la kaŭzojn de mia

rapidado. Ricevinte mian Regularon, la redakcio de la „Esperantisto“

dissendis sian nemotivitan cirkuleron pri la fondiĝo de la Ligo kaj

pri la Provizora Komitato. La No. 6 alportis mian Regularon, sed

tiu ĉi Regularo, subskribita de mia nomo, estis por mi mem ne malgranda surprizo, ĉar mi trovis en ĝi kelkajn ŝanĝojn, kiuj donis al la

afero tute alian fizionomion 1 .

Tiuj ĉi malfeliĉaj ŝanĝoj estis pura blinda okazo. Por ke la legantoj

ne pensu, ke la redakcio ilin faris en ia malbona intenco, mi diros

antaŭ ĉio kelkajn vortojn pri la kaŭzoj de tiuj ĉi ŝanĝoj. Kelkaj punktoj

en mia Regularo ŝajnis al la redakcio ne bonaj kaj elvokis la timon,

ke la Regularo estos ne bone akceptita aŭ tute ne efektivigebla. En

ĉia alia tempo la redakcio kredeble skribus al mi sian opinion, mi

responde klarigus al ĝi la signifon kaj la celon de la demandaj punktoj

kaj ĉio fariĝus bone. Sed en la tiamaj cirkonstancoj la konsiliĝo devus

okupi tro multe da tempo, kaj la tempo ŝajnis tre kara. Tial, por ne

perdi tempon, la redakcio faris mem kelkajn ŝanĝojn en la punktoj,

kiuj ŝajnis al ĝi ne bonaj; la redakcio povis ĝin fari kun tiom pli

granda rajto, ke la ŝanĝoj je V unua rigardo efektive ŝajnis tre malgravaj kaj sensignifaj kaj povantaj havi nenian influon sur la komunan

karakteron de la Regularo. Sed bedaŭrinde tiuj ĉi ŝanĝoj, je Tunua

rigardo tiel malgravaj, donis rezultaton tute neatenditan.

Mi ne analizos la tutan signifon de Ia faritaj ŝanĝoj, mi diros nur

kelkajn vortojn pri ilia komuna karaktero. Verkante mian Regularon

(kiun mi longe pripensadis), mi havis antaŭ la okuloj la specialan

situacion, en kiu sin trovas la plej granda parto de niaj amikoj, kaj

la sperton, kiun donis al mi mia trijara laborado en nia afero. Ne

estante kaj ne povante ankoraŭ esti societo oficiala, havante siajn

membrojn en diversaj landoj sub diversaj leĝoj kaj kondiĉoj, nia Ligo

ne povis esti konstruita sur tiuj samaj principoj, kiel aliaj societoj.

La ĉefaj principoj, sur kiuj mi fondis mian Regularon, estis:

1. Nia lingvo, kiel ĉia alia lingvo, la plej bone devus esti tute

libera kaj sendependa de ĉia leĝdonanta institucio kaj disvolviĝadi

laŭ vojo natura; sed se ni jam transdonas la sorton de nia afero al

ia institucio, ni povas ĝin fari nur tiam, kiam ni vidas, ke tiu ĉi

1 komp. //. 15.

74

,La Esperantisto* 1890. — N-ro 22

institucio estas jam sufiĉe forta, ordigita kaj elprovita; ĉar alie ni

riskas facilanime kaj malsaĝe detrui en unu tago la verkon, kiu kostis

jam tiom multe da malfacila laboro kaj oferoj. Nia Ligo en tiu ĉi

rilato tute ne povas esti komparata kun aliaj societoj (kaj sur tiun ĉi

punkton mi ripete turnas la atenton de kelkaj amikoj): ĉia societo

havas la celon krei ion, kio ankoraŭ ne ekzistas; al la entreprenita

afero ĝi donas, kion ĝi povas, kaj akceptas de ĝi nenion; tial ĝi povas

komenci sian funkciadon eĉ ĉe la plej malgranda nombro da membroj

kaj ĉio, kion ĝi faras, estas nur pura gajno. Sed nia Ligo devas trans-preni aferon jam kreitan kaj jam sufiĉe fortan, kaj la sorton de tiu ĉi

afero ni jam ne povas blinde transdoni al ia malgranda malforta

grupeto da homoj ne preparitaj kaj ne elprovitaj. Ĉar tiam per la

transiro anstataŭ ion gajni nia afero nur perdus ĉion, kion ĝi havis

ĝis nun: forton neniu el la malgranda grupeto povos al ĝi doni, sed

rompadon, malordon kaj malkonsenton ĉiu alportos aparte, kaj post

kelkaj semajnoj nia floranta kaj pace progresanta afero fariĝus publika

ridindaĵo. Tial laŭ mia Regularo la sorto de nia afero devus transiri

en la manojn de la Ligo ne pli frue ol kiam tiu ĉi lasta atingos la

forton de almenaŭ 7500 frankoj ĉiujare (25 kluboj po 25 frankoj ĉiumonate); ĉar a) kiam la Ligo atingos tian forton, tio ĉi montros, ke

ĝi kreskas regule kaj sendispute kaj la ordo en ĝi estas sufiĉe elprovita; b) la malgrandaj maloportunecoj aŭ disputoj, kiuj tiam eble

ankoraŭ restos, estos kovritaj per la grava forto materiala, kiun la

Ligo alportos al la afero. ĉis tiu tempo laŭ mia Regularo la sorto

kaj la bona nomo de nia afero devus dependi de nenia institucio

kaj nia Ligo devus esti liberaf de apartaj sendependaj kluboj.

2. La plej grava rajto de la membroj kaj kluboj — la elekto de

la estonta leĝdonanta kaj administranta akademio — devas esti en la

manoj de la personoj, kiuj efektive subtenas nian aferon, kaj ne en

la manoj de personoj, kiuj sub la influo de unu minuto permesis enskribi ilian nomon, pagis kelkajn pfenigojn kaj poste forgesas pri la

afero. Tial mi en mia Regularo mezuris la grandecon de la voĉoj ne

laŭ la nombro de la enskribitaj membroj aŭ de la promesitaj pagoj,

sed laŭ la grandeco de la efektive enportitaj oferoj („ĉiu klubo havas

tiom da voĉoj, kiom fojojn 25 frankojn ĝi alportis al la kaso de

P Ligo, kalkulante la sumon de la komenco ĝis la tago de la voĉdonado*) 1 . Tio ĉi estas ne sole la plej justa, sed ankaŭ la plej facila

maniero de mezurado; ĉar la ĉiumonataj enportoj estos ĉiam presataj,

ĉiu povos ĉiam sendispute difini la grandecon de la voĉoj de ĉiu

klubo, dum alie kontrolo estos tute ne ebla kaj eternaj disputoj kaj

malordoj estos neeviteblaj. (Ne sole flanka persono ne povos kontroli la nombron de la membroj en ĉiu klubo, sed ĉiu aparta klubo

1 Tiun ĉi enkrampigitanfrazon la Nŭrnberganojforstrekis; komp. II. 15.

II. A. Gazetartikoloj el

mem neniam povos scii, kiom da membroj efektivaj kaj kiom fiktivaj

ĝi havas.)

3. Estus ne prudente difini ian egalan pagon por ĉiuj membroj;

ĉar difinante tro grandan pagon, ni perdos multajn membrojn kaj

difinante tro malgrandan — ni perdos multan monon de la flanko de

la pli riĉaj membroj, kiuj facile povus pagi pli multe. Sed en tia

okazo pli granda pago devas esti ankau ligita kun pli grandaj rajtoj.

Tio ĉi ankau povas esti atingita nur tiam, se ni mezurados la nombron

de la primitivaj voĉoj ne lau la nombro de la enskribitaj membroj,

sed laŭ la grandeco de la pagoj. (Unu amiko skribis al ni, ke ne

konvenas kalkuli la grandecon de la voĉoj laŭ la enportita mono; sed

alian pli bonan manieron de mezurado ni ja ne havas, ĉar mezuri la

moralajn meritojn de ĉiu aparta membro estas ja tute neeble. Cetere

la funkciistojn [kiel ekzemple Akademianojn, prezidantojn de kluboj

k. c.] ni devas elekti laŭ iliaj personaj meritoj, sed la simplaj membroj

de la Ligo estas ja nur simplaj matematikaj grandoj, por kiuj ni

devas havi ian difinitan mezuron, kaj anstataŭ mezuri simple laŭ la

kapoj [t. e. laŭ la enskribiĝoj, tute sensignifaj, kiel montris al ni la

sperto kun la „Promesoj w ], estus jam per si mem multe pli juste kaj

pli prudente mezuri laŭ la fortoj, kiujn ĉiu kapo alportas, eĉ se la

aliaj kondiĉoj ne postulus tian mezuradon.)

4. La grandeco de la voĉoj devas dependi de la grandeco kaj

ne de ia formo de la enportitaj oferoj; ĉar ne parolante jam pri tio,

ke la esenco estas ĉiam pli grava ol la formo, la formo ofte dependas

ne de nia volo, sed de aliaj cirkonstancoj (la leĝoj de P lando, la

tempo k. c.). Tial mi diris en mia Regularo, ke la interna organizacio

de ĉia aparta klubo dependas tute de la volo kaj decidoj de tiu ĉi

klubo mem, kaj por la Ligo estas gravaj nur la rezultatoj. „Ĉiuj enportitaj 25 frankoj havas unu voĉon (mi ripetas, ke tio ĉi estas nur

voĉo elektanta), tute egale ĉu ili venas kune de cent personoj aŭ de

unu persono; ĉu ili venas sub la nomo ,pago de klubanoj ( aŭ ofero

de unu persono k. c“. Sendi monon estas permesite en ĉiu lando, sed

esti „klubano“ estas en kelkaj landoj severe malpermesite. Tial se

ni volus doni voĉon nur al tiu, kiu estas oficiale enskribita kiel

„klubano“, ni eble morgaŭ vidos, ke ia sensignifa nenion faranta

persono en ia malgranda germana urbeto post unuhora laborado havos

5 fojojn pli multe da voĉoj ol la tuta Rusujo, kiu havas de ĉiuj

niaj amikoj; ĉar laŭ la nun ŝanĝita Regularo li kolektos nur 100 personojn (eble 100 malgrandajn infanojn), kiuj nenion farante kaj nenion

pagante — devos nur konsenti, ke oni ilin enskribu kiel „klubanojn“,

li pagos por ĉiuj 100 personoj kune unufoje 20 markojn — kaj en

unu horo li ricevos 5 voĉojn en la Ligo, dum la tuta Rusujo kun

ĝiaj multaj efektive laboremaj amikoj, kun ĝiaj konstantaj grandaj

oferoj k. c. eble ne havos tuta kune eĉ unu voĉon, ĉar danke la

76

,La Esperantisto* 1890. — N-roj 22—24

leĝojn de T lando eble en la tuta Rusujo ne troviĝos 20 personoj,

kiuj volus esti enskribitaj kiel „klubanoj“.

Tio ĉi estas la plej gravaj principoj, sur kiuj mia Regularo estis

fondita. Ĉiuj aliaj punktoj estas multe malpli gravaj, ĉar ili tuŝas

nur aferojn estontajn, kiujn ĝis ilia uzado ni havus ankorau la eblon

kelkfoje priparoli kaj ŝanĝi. Bedaurinde la ŝanĝoj faritaj en mia

Regularo tuŝis rekte la fundamenton kaj tiel ŝajne tre malgrandaj kaj

malgravaj ŝanĝoj per unu bato detruis ĉiujn plej gravajn principojn

de mia Regularo kaj donis en mia nomo ordon, kiu lau mia opinio

baldaŭ kondukus nin ne al potenco, sed al ruino.

Tian Regularon por nia Ligo mi jn&nialvpovus aprobi. Tre pova.6

esti, ke mia Regularo estas ankaŭ tute erara kaj ankaŭ kondukus nian

aferon en danĝeron; sed en mia mi almenaŭ mem la erarojn’vidas,

dum en laRegularo ŝanĝita mijpa-vidas ilin klare kaj ne povas kŭn pura

konscienco lasi sub ĝi mian nomon. La klubo Nŭrnberga faris la

ŝanĝojn sen ia aparta intenco kaj nenion havus kontraŭ tio, se mi

nun reenkondukus mian Regularon neŝanĝitan. Restus nun al mi nur

represi mian Regularon en tiu formo, kiun ĝi havis antaŭ la faritaj

ŝanĝoj. Sed la sperto de la lasta tempo estas tro grava, por ke ni

povu lasi ĝin senatente. Kio antaŭ nelonge ankoraŭ ŝajnis disputebla

nur en detaloj kaj en la formo, nun ĉiam pli kaj pli montriĝas disputebla en la principo mem. La historio de la lastaj 5—6 monatoj

ĉiam pli kaj pli elmovas la demandon: „ĉu entute la Ligo estas necesa

por nia afero, ĉu ĝi ne alportos pli da malutilo ol da utilo?“

(Fino venos 1 .)

N-ro 23. paĝ. 54—55

Artikoletoj 2

Sinjoro Fr. VI. Lorenc konsilas, ke la presejoj, kiuj ne havas la

signetojn superliterajn, uzu anstataŭ ili kaj anstataŭ „h u — apostrofon

returnitan post la litero; ekzemple „ac c eti“ anstataŭ „aĉeti“ aŭ „acheti“.

De nia flanko ni devas nur peti, ke se oni volos uzi tiun ĉi konsilon,

oni ne forgesu klarigi en la komenco de la presata verko la signifon

de tiu ĉi returnita apostrofo.

N-ro 24.

Unu el la plej gravaj malhelpoj en la vastigado de nia afero estas

la cirkonstanco, ke oni preskaŭ nenie povas ricevi la lernolibrojn de

nia lingvo. Tiun ĉi plendon ni ricevas de diversaj flankoj preskaŭ

ĉiutage. La plendoj estas tute pravaj, ĉar kiel ni povas esperi, ke

la nombro de niaj amikoj rapide kresku, se ni ne sole ne sufiĉe batalas

kontraŭ la indiferenteco kaj ekscitas la publikon, sed eĉ tiuj, kiuj

1 komp. malsupre II. 32. 2 Ĉi tiuj „Artikoletoj i( kaj la „Novaĵoj i(

II. 25 kaj 26 povas esti skribitaj nur de Zamenhof.

‘fa

!/at£

II. A. Gazetartikoloj el

volas konatiĝi kun nia afero, ne havas la eblon? „Leginte en la gazeto X pri la lingvo Esperanto, mi volis konatiĝi kun ĝi kaj iris al

ĉiuj libristoj de nia urbo, sed nenie mi povis ricevi lernolibron au

eĉ sciiĝi, al kiu mi devas min turni por ricevi tian lernolibron. Nur

per okazo mi sciiĝis pri via adreso kaj turnas min al vi w . Tiajn

leterojn ni ofte ricevas, kaj la leteroj ordinare estas akompanataj je

la konsilo, ke la aŭtoroj de verko en Esperanto, precipe la aŭtoroj de

lernolibroj, devas dissendi siajn verkojn al ĉiuj libristoj, por ke tiuj

ĉi lastaj ne sole sciu pri la verkoj, sed havu ĉiam en sia magazeno

kelkan nombron da ekzempleroj. Ĉar se iu venas al libristo kaj ne

povas ricevi lernolibron, li ordinare perdas ĉiun deziron serĉi plu,

kaj tiel nia afero restas plejparte nekonata. Ni scias tre bone, kiel

grava 1 ĝi estus por nia afero, se la lernolibroj de nia lingvo sin trovus

en ĉiuj librejoj, por ke ĉiu, kiu ion aŭdis pri nia afero, povu tuj

konatiĝi kun ĝi anstataŭ baldaŭ forgesi eĉ ĝian nomon. Sed por ke

la lernolibroj de nia lingvo sin trovu ĉe la libristoj de diversaj urboj,

estas necese, ke pri tio ĉi zorgu niaj amikoj loĝantaj en tiuj ĉi urboj.

Por ĉiu aparta amiko zorgi pri la libristoj en lia urbo estas afero tre

facila, dum por la aŭtoroj zorgi pri ĉiuj libristoj en ĉiuj urboj estas

tute neeble; ĝi postulus tre grandan unufojan enmeton de mono: oni

devus presi la lernolibrojn en grandega nombro da ekzempleroj, elspezi multan monon por la poŝta transsendo tien kaj returne (se la

libroj ne estos venditaj). Tia maniero de laborado estas ebla nur por

grandaj riĉaj komercistoj, sed ne por la aŭtoroj de niaj lemolibroj,

kiuj ne havas eĉ la plej malgrandan eblon fari ian novan paŝon ĝis

la perdoj de la malnova estos kovritaj, aŭ presi novan nombron da

ekzempleroj antaŭ ol la malnova* estas vendita. Tamen la malfeliĉa

cirkonstanco kun la libristoj estos tre facile forigebla, se ĉiu el niaj

amikoj aparte volos zorgi pri la libristoj en sia 3 urbo de loĝado. Por

ĉiu aparta esperantisto ĝi estos afero tre facila, kaj tial ni turnas nin

kun peto al niaj amikoj, ili zorgu, ke la libristoj en ilia loko ĉiam

havu en siaj magazenoj|/(en kiu ajn lingvo kaj de kiu ajn eldonitaj).

Urboj, en kiuj la libristoj respondas al la demandantoj „ni ne havas,

ni ne scias“, — estas tute fermitaj por nia afero; ĉar el cent personoj, kiuj volas konatiĝi kun nia afero, troviĝas apenaŭ unu, kiu por

ricevi libron volos iri pli malproksime ol al la libristo. La manieron,

kiel igi la libristojn havi ĉiam kelkajn librojn esperantajn, mi lasas

al la bontrovo de ĉiu aparta amiko. Sed oni ne devas sin kontentigi

je unu fojo: de tempo al tempo oni devas ripeti la provon, ĉu la

libristoj havas niajn verkojn (gravaj estas nur la lernolibroj), kaj se

ili ilin ne havas — uzi denove rimedojn, ke ili ilin havu. En la unuaj

kelkaj jaroj ni devas konstante kaj pacience laboradi, memorigadi,

1 teksto: grave . 2 teksto: nova. 8 teksto: ilia.

78

„La Esperantisto* 1890. — N-roj 24—27

ekscitadi, ne timante la ridon de skeptikuloj kaj ne perdante la

energion, kiam ni vidas, ke diversaj malfortaj animoj, kiuj en la komenco estis tiel varmegaj, baldau tute forgesas pri nia afero. Tia

ĉiam estis la historio de ĉiu nova utila ideo. En la unuaj kelkaj jaroj

ni devas konstante senlace labori; sed post kelkaj jaroj nia afero staros

jam forte kaj laborados por si jam mem, kaj tiam la skeptikuloj

dankos al ni por nia nefortimigita laborado kaj la malfortaj animoj

hontos pro sia manko de konstanteco.

N-ro 25. paĝ. 55

Novaĵoj

Ni rekomencas la interrompitan publikigadon de la dissendataj

vortaretoj, kiun ni nun akurate daurigados. En la lastaj monatoj

venigis: s-ro J. Puĉkovski el Kjaĥta 500 vortaretojn; s-ro Chr. Schmidt

el Nurnbergo (per kelkaj fojoj kune) 500 v.; s-ro A. J. Runstedt el

Vedum 200 v. — De nun ni ĉiam presados sur tiu ĉi loko la nomojn

de ĉiuj personoj, kiuj venigas por disdonado aŭ dissendado ne malpli

ol 100 malgrandajn vortaretojn aŭ ne malpli ol 10 lernolibrojn de nia

lingvo (en kiu ajn lingvo kaj de kiu ajn eldonitaj).

N-ro 26.

Post kelkaj tagoj eliros nova paralela eldono de nia lernolibro

por Rusoj, kiu estos tre grava por la propagando de nia afero. ĉi

havos formon de malgranda poŝa libreto, kaj oni povos ĝin ĉiam tre

oportune porti en kelkaj ekzempleroj en la poŝo por montri aŭ disdoni ĝin al diversaj novaj personoj ĉe Y okazo. La libreto enhavos:

1. malgrandan antaŭparolon paralele en la lingvoj rusa kaj esperanta; 2. versaĵon en Esperanto kun rusa traduko; 3. plenan gramatikon; 4. tabelon de ĉiuj prefiksoj kaj sufiksoj kune kun ekzemploj por

ĉiu el ili; 5. vortaron esperanta-rusan (pli plenan ol en la unua eldono); 6. vortaron rusa-esperantan; 7. nomaron de nia tuta literaturo

kaj 8. blanketon por subskribi por la personoj, kiuj volas esti enprenitaj en la adresaron de la esperantistoj. La venda kosto de tiu

ĉi libreto estos tre malgranda (2 rubloj por 25 ekzempleroj jam kune

kun la poŝta transsendo; unu ekzemplero 10 kop.). Se la verketo

plaĉos al niaj amikoj kaj se la kostoj de la presado estos kovritaj,

tiu ĉi verketo estos iom post iom eldonita ankaŭ en diversaj aliaj lingvoj.

N-ro 27. z Respondoj al la amikoj

A1 s-ro C. en Cape-Town (Suda Afriko). — Per poŝta karto

mi siatempe respondis al vi je via letero, sed post kelka tempo la

poŝto redonis al mi la karton kun la surskribo, ke por via lando poŝtaj

kartoj ne estas akceptataj. Tiam mi sendis al vi jam leteron kovritan

kaj mi petas vin sciigi min, ĉu vi ĝin ricevis.

79

II. A. Gazetartikoloj el

N-ro 28.

A1 s-ro R. en Borispol. — La projekto de sinjorino Olga L. ekscitis vivan intereson ĉe multaj legantoj; sed la intereso estis, por

tiel diri, pasiva kaj ne aktiva. La legantoj demandas, kio estos

kun la projekto, sed preskaŭ neniu el ili donis ian precizan propran

opinion pri tiu ĉi projekto. Kelkaj simple diris, ke la projekto estas

ne plenumebla, dum unu el niaj plej varmaj amikoj, kontraŭe, tuj

komencis la efektivigadon de la projekto kaj sendis sian subskribon

kaj la subskribon de aliaj personoj, kiujn li tuj varbis laŭ la plano

de la projekto. Laŭ nia propra opinio la artikolo de sinjorino Olga L.

estas tre bona, ĉiuj pensoj en ĝi estas veraj kaj logikaj, — sed la

M J ‘ X S o ‘ ‘ O S J

projekto mem estas ne efektivigebla pro jena kaŭzo: La tuta esenco

-de la projekto konsistas en tio, ke ĉiu „vastiganto a devas promesi,

, ke li km-trovos; ĉar la trovado ne dependas de ni, ni povas nur

promesi, ke ni serĉos, sed ne ke ni trovos. Kvankam per si mem

la trovado de 2 novaj vastigantoj estus eble afero ne tre malfacila,

tamen konsiderante, ke li eble malgraŭ sia penado ne povos ilin trovi, — preskaŭ neniu volos doni tian promeson el la timo fariĝi en

okazo de malsukceso publika rompinto de sia vorto. Sed se en la

promeso nomita en la projekto ni metos la vorton „serĉi“ anstataŭ

„trovi“ aŭ „alporti“, tiam la tuta projekto perdos sian signifon, ĉar

la serĉadon neniu povas kontroli. Tio ĉi estas la malforta flanko

de la projekto, kaj tial, ĝis estos trovita ia rimedo por korekti tiun

ĉi malfortaĵon, ni ne povas ankoraŭ preni la aferon en nian manon

kaj komenci la publikigadon de la „vastigantoj“. Estus tre bone, se

iu el niaj amikoj trovus ian rimedon, ke ĉiu vastiganto, en okazo se

li ne trovas 2 novajn vastigantojn, povu purigi sin antaŭ la publiko

per ia alia laboro egale forta, egale produktiva kaj kreskiganta kaj

egale por ĉiu plenumebla; aŭ almenaŭ ke ĉiu en okazo de malsukceso havu la eblon elmontri, ke li efektive diligente kaj fervore serĉis

novajn vastigantojn, sed ne trovis. Kiam estos trovita tia rimedo por

purigi la honoron de ĉiu diligenta sed nur malsukcesa „vastiganto a ,

tiam ni, sen timo fari fiaskon kaj kompromiti la malsukcesajn

amikojn, komencos presadi la ĉenon de la vastigantoj, ĉar tiam nenia

vera amiko timos aŭ rifuzos enskribiĝi en la nombron de la „vastigantoj“. Pli aŭ malpli frue ni revenos ankoraŭ al tiu ĉi demando. Ni

estus tre dankaj al tiu, kiu proponus al ni ian bonan rimedon por

korekti la malfortan flankon de la projekto de sinjorino Olga L.

N-ro 29.

Al s-ro J. en S. Peterburgo. — Vi miras, ke en la Adresaro

unuj nomoj kaj adresoj estas skribitaj per ortografio esperanta kaj

aliaj per la diversaj ortografioj naciaj; jen estas la kaŭzo de tiu ĉi

80

,La Esperantisto“ 1890. — N-roj 28—30

strangaĵo: Ne volonte arbitre ŝanĝi la nomojn de niaj amikoj, ni presis

ĉiun nomon kaj adreson tiel, kiel ĝi estis alsendita al ni. La adresojn,

kiujn ni ricevis skribitaj per literoj latinaj, ni lasis en la formo,

en kiu ni ilin ricevis (plejparte en ortografio nacia); nur la adresojn

skribitajn per aliaj literoj (ekzemple rusaj), kiujn ni jam sen tio devis

transmeti en alfabeton latinan, ni transmetis jam laŭ nia ortografio. La logiko kategorie ordonas, ke por ĉiuj nomoj estu enkondukita unu egala ortografio (la simpla ortografio esperanta), ĉar

alie, trovante en verko esperanta ian nomon, oni neniam scios, kiel

ĝin elparoli. Sendube tio ĉi poste estos enkondukita, kaj post kelkaj

jaroj Ia skribado „Byron“ anstataŭ „Bajron u aŭ „Gothe“ anstataŭ

„Gete“ kredeble estos rigardata kiel eraro. Tamen doni jam nun

kategorian, difinitan kaj ĉiam-devigan regulon por la skribado de

nomoj ne estas ankoraŭ tempo, kaj en la daŭro de kelka tempo ni

devas ankoraŭ lasi al ĉiu skribi la nomojn, kiel li trovas la plej oportune, aŭ laŭ la ortografio de la nacio, al kiu la nomo apartenas. La

fina formo por la skribado de nomoj estos sendube la ortografio fonetika, kaj al tio ĉi ni devas ĉiam celi kaj alkutimi; sed nun ni ofte

devas ankoraŭ uzadi la ortografion nacian, ĉar nia ortografio estas

ankoraŭ tro malmulte konata en la mondo kaj, donante en tiu ĉi ortografio nian adreson, ni riskas, ke leteroj adresitaj al ni eble ne venos

al niaj manoj. A1 tiu ĉi demando ni ankoraŭ revenos en aparta pli

detala artikolo 1 ; sed ĝis la demando estos definite decidita per la

uzado, ĉia maniero de skribado de nomoj estas bona, se ĝi nur estos

komprenebla por la leganto.

N-ro 30.

A1 s-ro G. en Odeso. — Vi miras, ke por la Ligo de Esperantistoj estas verkita tia stranga kanto, kiu kun la celo kaj la esenco

de la Ligo havas preskaŭ nenion komunan. Tute prave vi skribas:

„kial ni devas forĵeti ĉion teran? festi senzorge kaj sendolore? Serĉi

lumon per vereco kaj virton per justeco estas tre bele, sed diri, ke

tio ĉi devas esti la celo de nia Ligo, ni povas tiel same malmulte,

kiel ekzemple diri, ke nia celo estas respekti maljunulojn, kio ja ankaŭ estas tre bela aferol“ Jes, sinjoro, vi estas tute prava; sed vi

devas scii, ke la „Kanto de V Ligo“ presita en la No. 7 tute ne estas

la kanto de 1’ „Ligo de Esperantistoj“, kvankam la nomo de la kanto,

ĝia presado tuj post la”Regularo kaj la muzikaj notoj al tiu ĉi kanto

aldonitaj al la No. 8 devis supozigi, ke la kanto estas verkita speciale

por la Ligo de Esperantistoj. Ankoraŭ antaŭ 6—8 monatoj laŭ la peto

de la redakcio ni tradukis por la „Esperantisto“ diversajn kantojn,

kaj inter ili ankaŭ la germanan kanton „Bundeslied“. La kantoj kuŝis

1 komp. II. 35.

6 Dietterle, Zamenhof.

81

II. A. Gazetartikoloj el

kelkan tempon ne uzataj, kaj ĝi estas nur pura okazo, ke unu el

ili, portante okaze la nomon „Kanto de 1’ Ligo“, estis presita en la

gazeto ĝuste post la fondo de la Ligo de Esperantistoj. Speciale

kun la Ligo Esperanto tiu ĉi kanto havas nenion komunan.

N-ro 31. paĝ. 57

A1 niaj abonantoj

Kun la nuna numero finiĝas la unua jaro de eldonado de nia

gazeto. Ne facila estis por ni tiu ĉi jaro; diversaj cirkonstancoj ne

lasis nin labori tiel, kiel ni volis; sed nun ĉiuj malhelpoj estas jam

forigitaj, nia afero iras denove regule kaj bone kaj kun trankvila animo

ni povas nun rigardi en la estontecon. Ni ĉiam senlace laborados

por ‘nia afero kaj ni ne dubas, ke ankau ĉiujn amikojn de nia afero

ni ĉiam fidele 1 trovos sub nia standardo.

A 1 tiuj niaj abonantoj, kiuj pagis por unu jaro, ni permesas al

ni memorigi, ke ilia tempo de abonado finiĝis kun tiu ĉi numero kaj

ni atendas de ilia flanko novan abonon. De Januaro 1891 ni akceptados abonon nur por tuta jaro kaj tial la abonantoj, kies tempo de

abonado nun finiĝis, faros la plej bone, se ili sendos nun la abonan

pagon ĝis la fino de 1’ jaro 1891 (4 markoj 60 pfenigoj aŭ 2 rubloj).

Tiu ĉi maniero estos la plej oportuna ne sole por ni, sed ankaŭ por

niaj abonantoj. La abonantojn, kiuj, ne sciante ankoraŭ pri la nova

ordo, sendis jam la pagon pli ol ĝis Januaro 1891, t. e. ekzemple ĝis

Aprilo, Julio aŭ Oktobro, ni petas, ke ili alsendu ankoraŭ la mank-antan pagon ĝis la fino de 1891, por ke ni povu de nun ĉiam kal-kuladi de Januaro ĝis Januaro, ne devante konduki kalkulojn kun tre

malgrandaj sumetoj por ĉiu kvaronjaro aparte.

A 1 tiu ĉi numero estas aldonita, kiel aparta folieto, la nomaro de

ĉiuj abonantoj, kiuj pagis al ni por la kvara ^/4 jaro (No. 10, 11 kaj 12).

N-ro 32. paĝ. 57—58

z Pri la Ligo 2

Apenaŭ en la No. 3 montriĝis mia invito fondi Ligon, mi komencis ricevadi de multaj flankoj avertojn kontraŭ tiu ĉi paŝo. Sinjoroj

Einstein, Grabowski, de Wahl, de Majnov, Geoghegan, sinjorino Olga L.

kaj multaj aliaj penis deturni min de la fondado de Ligo, memorigis

al mi la malfeliĉan sperton de la Akademio Volapŭka kaj la danĝeron,

kiun la multkapeco alportus al nia juna afero. „La paca natura vojo u ,

ili skribis, „laŭ kiu nia afero iris ĝis hodiaŭ, estas la plej bona, kaj

oni ne devas riski novaĵon, se la malnovaĵo estas bona“ … „La

,Esperantisto‘ estas nia plej bona Ligo; ĝi kolektas ĉirkaŭ si ĉiujn

amikojn de nia afero, ĝi montras al ili, kion fari, kaj ĝi ligas inter

82

tiel! 2 fino de V artikolo II. 22.

,La Esperantisto w 1890. — • N-roj 30—32

si iliajn apartajn fortojn al unu forto multe pli bone ol ĉiuj paragrafoj u … „Libere kunigitaj per la centra organo, sendependaj unuj

de la aliaj, ni prezentos militistaron multe pli ordan ol ĉia Ligo, kaj

tiu ĉi militistaro estos paca interne kaj paca ekstere kaj permesita

en ĉiu lando, dum Ligo oficiala renkontos malfacilaĵojn en kelkaj

landoj, enkondukos nian aferon kredeble en suspekton ĉe la registaroj

kaj baldaŭ kelkaj tre gravaj landoj estos absolute fermitaj por nia

laborado*… „La sola rezultato de la ,Ligo‘ estos, ke ĝi ligos al ni

mem la manojn” … k. c. k. c. Mi sentis jam mem, ke mi faras paŝon

iom danĝeran kaj eble submetas propramane dinamiton sub nia tuta

konstruo. Tamen malgraŭ Ia avertoj mi estis ankoraŭ tro optimista

kaj mi pensis, ke, transdonante la sorton de nia afero al Ligo, ni fermus

la buŝon al tiuj, kiuj pensas, ke ili ĉion farus pli bone, ni donus per

tio ĉi forton al nia afero, gardante ĝin samtempe per bone pripensita

kaj ĉion antaŭvidanta Regularo de ĉiu danĝero. Sed bedaŭrinde la

sperto baldaŭ montris tute alion. Apenaŭ la Regularo estis presita,

en nia afero, ĝis nun tiel paca kaj regula, tuj komenciĝis malkompreniĝoj, disputoj kaj malagrablajoj — ne sole post la preso de la

Regularo, sed ankoraŭ en la tempo de la presado mem. Jam la presado mem estis ligita kun eraroj kaj malkompreniĝoj, kiuj devigis

perdi multan tempon kaj laboron por klarigado kaj rebonigado kaj

lasis post si nebonan impreson. Ne estis ankoraŭ kreitaj la oficoj

administraj, kaj jam multaj volis esti administrantoj; nenio estis ankoraŭ farita, kaj jam multaj estas malkontentaj aŭ ofendiĝis, ke oni

forgesis pri ili en la Ligo; la kaso de la Ligo estas ankoraŭ mal-plena, kaj jam kelkaj timas, ke la mono publika estos perdita aŭ ne

bone uzita. Finon al tiuj ĉi malagrablaĵoj ni eĉ ne povas antaŭvidi,

ĉar kun ĉiu paŝo kredeble kreskos la nombro de la malkontentuloj.

Tiel en mallonga tempo malutilon, malagrablaĵojn kaj danĝeron

la Ligo alportis al ni jam en sufiĉa grado. Nun estas la demando,

kion bonan alportis la Ligo? Ĉu ĝia utilo kovris aŭ promesas iam

kovri ĝian malutilon? La sperto bedaŭrinde respondas al ni: „Ne,

la utilo de la Ligo ne kovris eĉ centan parton de ĝia malutilo“. Ni

atendis, ke la Ligo plaĉos al niaj amikoj, ke la voko de la Ligo, aŭdita per unu fojo en ĉiuj urboj kaj urbetoj, kie loĝas niaj amikoj,

elkreskigos en la daŭro de kelkaj monatoj multajn klubojn kaj de

ĉiuj flankoj al la kaso de la Ligo venos riĉaj sumoj, kiuj donos al

nia afero forton multe pli grandan ol ĝi havis ĝin hodiaŭ. Sed kion

ni vidas? La amikoj silentas; ekster la ofero de sinjoro T. (kiu sendis

sian oferon al la bontrovo de la aŭtoro ankoraŭ antaŭ la fondo de

r Ligo kaj kiu sendus ĝin sekve ankaŭ sen la ekzistado de la Ligo),

la sumo de ĉiuj alsenditaj oferoj ne sole ne pligrandiĝis, sed ĝi prezentas absolutan nulon en komparo kun la oferoj, kiuj estis alport-itaj al nia afero ĝis nun.

6*

83

II. A. Gazetartikolojfel

Per unu vorto, kiel ajn malagrabla 1 ĝi estas, ni devas konfesi, ke

ŝajnas al ni, ke la „Ligo a estas infano malvive naskita. Ne estas

ankorau tempo diri ion difinitan pri la Ligo, nek por 2 , nek kontrau,

kaj iam poste ni eble ankoraŭ revenos al tiu ĉi demando; sed nun

ni devas ankoraŭ nin gardi fari ian paŝon decidan, antaŭ ol la demando estis bone pripensita kaj priparolita. Tiel la nuna stato de la

demando estas:

1 . La Ligo ankoraŭ ne ekzistas.

2. La Regularo donita en la No. 6 de la „Esperantisto“ estas nur

projeklo; ankaŭ mia propra Regularo, kies prineipojn mi supre

klarigis, estas nur projekto.

3. La ordo en nia afero restas ankoraŭ en ĉio tute tiu sama, kiel

ĝi estis antaŭ la propono en la No 3 de nia gazeto.

4. La sumoj de mono, kiuj ĝis nun envenis en la provizoran kason

de la Ligo, restas en la dispono de la klubo Nurnberga, kiu povas

ilin uzi por la celoj de nia afero laŭ sia propra bontrovo kaj sciigos

per la „Esperantisto“ la manieron, en kiu ĝi ilin uzis.

5 . Personoj, kiuj volas fari oferojn por nia afero, povas sendi

sian monon laŭ sia propra plaĉo aŭ al L. Zamenhof, aŭ al Chr. Schmidt,

aŭ al iaj aliaj personoj, kiuj esprimis la deziron entrepreni ion por

nia afero. La ricevantoj de oferoj donadas en la „Esperantisto“ kalkulon pri la uzita mono.

6 . La lingvo mem restas tute sendependa de ia persono aŭ institucio; ĝi estas komuna apartenaĵo de ĉiuj esperantistoj kaj progresas laŭ vojo natura, kiel ĉiuj aliaj lingvoj. La lingvo ne estas

fermita kontraŭ novenkondukaĵoj; sed, kiel en ĉiu alia lingvo, la

ennovaĵoj estas farataj sub la persona respondeco de iliaj aŭtoroj.

Ĉiu nova formo estos nomata bona kaj regula nur tiam, kiam ĝi estos

akceptita kaj uzata de la plejmulto de la skribantoj.

Tamen vidinte, ke kelkaj amikoj ne bone komprenas tiun ĉi sen-dependecon de la lingvo kaj liberecon de la stilo, mi uzas nun la

okazon por diri pri ĝi kelkajn vortojn. E 1 la cirkonstanco, ke mi

unuforme korektas la stilon en ĉiuj artikoloj alsendataj por la „Esperantisto“, unu amiko konkludis, ke mi batalas kontraŭ la libereco de

la stilo. Sed se li nur ĵetus rigardon sur tion, kio estas farata en

ĉiuj aliaj lingvoj, kiuj ja tute certe estas sendependaj, li facile vidus,

ke lia konkludo estas tute erara. Rilate la verkojn, kiujn la diversaj

aŭtoroj eldonas sub siaj 8 propra respondeco kaj kostoj, mijneniam

batalis kontraŭ ilia stilo, mi neniam protestis eĉ per unu vorto en

la nomo de iaj rajtoj de aŭtoro. (Tiel ekzemple la diligentaj legantoj

povis rimarki, ke en kelkaj elirintaj verkoj estas trovataj pecoj kun

tia stilo, kiun aprobi ne povus ne sole mi, sed neniu en la mondo

84

teksto: malagrable. 2 teksto: pro. 8 teksto: sia.

t La Esperantisto“ 1890. — N-roj 32—33

kaj eĉ la autoroj mem, se ili atente tralegus sian verkon; tamen ĉu

mi iam elparolis ian „veto ai ?) En siaj sendependaj verkoj la autoroj

povas ŝangi la stilon, kiom ili volas, uzi ne sole aliajn vortojn ol mi

uzas, sed eĉ ŝanĝi la formojn gramatikajn — mi neniam protestos.

Ĉu ilia stilo plaĉos au ne plaĉos, ĉu iliaj verkoj estos legataj aŭ for-ĵetitaj kaj forgesitaj, ĉu iliaj ennovaĵoj estos akceptitaj — ĉio estas

propra afero de la aŭtoroj mem. Sed en verkoj aŭ gazetoj, kiuj eliras

sub mia morala respondeco, estas ja afero tute natura, se mi penas,

ke la stilo estu tia, kiu estas bona en miaj okuloj. Oni povus eble

trovi, ke ĉar mi la plej multe laboras, skribas kaj eldonas, mia voĉo

estos la plej influa; sed laboru kaj eldonu vi pli multe — kaj via

voĉo estos pli influa ol mia. Se mi ne pretendas je pli multe da

rajtoj ol ĉiu alia esperantisto, oni ne certe ja povas postuli, ke mi

havu pli malmulte ol ĉiu alia. Cetere, se mi eĉ mem volus esti tute

senvoĉa — kion dirus miaj legantoj, se sub la redakcio de unu sama

persono ili ricevus pecojn kun multkolora stilo?

Ni montris la nunan staton de nia afero, aŭ almenaŭ la punkton

de vidado, sur kiu nun staros nia gazeto. Eble ni revenos ankoraŭ

al tiu ĉi demando — se la legantoj ĝin deziros — aŭ per apartaj

artikoloj, aŭ per respondoj al la amikoj.

N-ro 33. paĝ. 60

z Respondoj al la amikoj

A1 s-ro K. en Boguĉar. — Mi jam respondis al vi per

letero, sed ĉar tiun saman demandon mi ricevis ankaŭ de kelkaj

aliaj personoj, mi donos pli detalan respondon tie ĉi. Sanĝi

la nomon de nia lingvo, nun estus tre malutile, ĉar la publiko

pensos, ke ĝi estas ia nova lingvo kaj tiel, anstataŭ fortigi

nian aferon, ni ĝin nur malfortigus. La plej granda parto de

la publiko estas tute indiferenta por ĉia nova afero, la plej

gravan aferon ĝi lasas sen atento, se tiu ĉi afero ne fariĝis

ankoraŭ sufiĉe moda, kaj la plej sensencan bagatelon la tuta

amaso de V mondo baldaŭ akceptas, se ĝi nur estas en modo.

Tiun ĉi karakteran econ de la publiko ni devas ĉiam bone

memori, se ni volas, ke nia afero sukcesu. Se la publika

amaso konstante aŭdados la nomon de nia afero, ĝi ekmemoras

ĝin, ĝi kutimos ĝin respekti kiel aferon fortan kaj ĉiam pli-fortiĝantan, kaj pli aŭ malpli frue la plej indiferentaj aliĝos al

ni; sed rekte kontraŭan rezultaton ni atingos, se ni ofte ŝanĝados la nomon de nia afero, — kun ĉiu nova ŝanĝo ni devos

denove komenci la batalon kontraŭ la indiferenteco, kaj en la

okuloj de la publiko, kiu longan tempon konas nur la nomojn

1 latina vorto = mi malpermesas.

85

II. A. Gazetartikoloj el

antaŭ ol ĝi decidas ekkoni la aferojn, — ni restos ĉiam malfortaj. Kian nomon nia afero havos, estus tute egale, ĉar la

nomo estas nur sensignifa sono, kondiĉa signo sen graveco

interna; sed la nomo estas nia standardo, per kiu ni povas

diferencigi amikojn de malamikoj, kaj kiu montras al la publiko

la unuecon de niaj diversaj batalantoj en diversaj lokoj; kia

ajn la standardo estas, ĝi devas resti ĉie kaj ĉiam tiu sama,

por savi nian aferon de miksado kaj konfuzo. Se ni volus

intence elpensi ian nomon por nia lingvo, ni povus sendube

trovi multe pli konvenan kaj pli logikan nomon ol „Esperanto“;

sed la nomo de nia lingvo ne estas elpensita, kaj jen estas

ĝia historio: Eldonante la unuan lernolibron de nia lingvo, mi

prenis por mi la pseŭdonimon: „Esperanto“; la lingvo mem

havis nenian propran nomon kaj estis nomata „la lingvo internacia proponita de Esperanto”. Pro oportuneco oni komencis

uzadi la esprimon „lingvo de Esperanto” (die Esperanto-Sprache);

aliaj esprimoj, kiujn kelkaj provis uzadi (ekzemple „la lingvo

internacia”, „la internacia“), montris sin ne oportunaj kaj ne

enfortikiĝis, ĉar ili estis ne bone elparoleblaj, ne memoreblaj

por la publiko kaj prezentis nenion difinitan (ĉar sub „lingvo

internacia” oni povas egale bone kompreni la Volapŭkon aŭ

aliajn proponitajn projektojn). Baldaŭ montriĝis, ke nur la

vorto „Esperanto“ (sole aŭ kun aliaj vortoj) klare diferencigas

nian lingvon de aliaj, kaj multaj amikoj komencis baldaŭ en

siaj leteroj aŭ artikoloj uzadi simple la solan vorton „Esperanto“, ekzemple „la afero Esperanto w , „skribi en Esperanto”,

k. s. Tiel iom post iom ellaboriĝis unuvorta nomo de nia

lingvo. Vidante, ke mia komenca pseŭdonimo transiris al la

afero mem kaj ke ĝi estas tre oportuna, mi baldaŭ tute ĉesis

uzadi mian pseŭdonimon, kaj ĝi restis nur kiel nomo por la

afero mem. La nomo „Esperanto w estas per si mem tute

senlogika; sed en sensignifa kondiĉa nomo kial ni bezonas

logikon? La plej grava estas tio, ke sub tiu ĉi nomo nia afero

estas jam iom konata en la mondo, dum alia nomo estus por

la publiko tute nova, kaj la fruktoj, kiujn ni jam gajnis, estus

nun perditaj. Estas necese, ke ni ĉiam ripetadu unu nomon

al la oreloj de la publiko, por ke ĝi kutimu je la nomo kaj

respektu la konstantecon de nia afero. „Esperanto“ estas nun

nomo de afero kaj ne de persono; „Esperantisto w nun tute ne

signifas „Zamenhofisto w , sed kontraŭe, Zamenhof estas unu

el la esperantistoj.

86

„La Esperantisto* 1890—1891. — N-roj 33—34

1891

N-ro 34. paĝ. 1

A1 la nova jaro

A1 ĉiuj niaj amikoj en diversaj landoj ni sendas per tio 1 ĉi nian

koran gratulon je la veninta nova jaro. Ni esperu, ke tiu ĉi jaro alportos al nia afero grandan forton kaj proksimigos ĝin per paŝoj

grandegaj al la ideala celo. Se ni ekmemoros, en kia malfavora tempo

naskiĝis nia afero kaj kun kiaj grandegaj malfacilaĵoj ĝi devis batali

en siaj unuaj kelkaj jaroj de ekzistado; se ni vidas, ke malgrau ĉio

la afero ĉion kuraĝe eltenis kaj stariĝis fine sur fortaj piedoj, sur

vojo promesanta nun regulan progresadon, — ni povas diri, ke ni

havas la rajton kuraĝe kaj kun la plej bonaj esperoj rigardi en la

estontecon.

Pri nia programo en la nuna jaro ni ne bezonas paroli, ĉar la

legantoj ĝin jam scias. Ni diros nur, ke ni irados konstante lau la

vojo, kiun ni unu fojon elektis, kaj nenia forto igos nin fariĝi mal-fidela al la afero, el kiu ni faris la celon de nia vivo 2 . La graveco de

nia afero estas nia fera ŝildo, kaj laborado, konstanteco kaj pacienco,

pacienco, konstanteco kaj laborado, konstanteco, laborado kaj pacienco

estas la fortoj, per kiuj ni devas venki, se eĉ granda parto de la nun

disŝutata semo ŝajnas perdata. A 1 diversaj personoj, al kiuj nia celo

ŝajnas neatingebla, ni povas diri, ke nenio en la mondo estas neatingebla por kolekto da personoj, kiuj, konsciante la tutan gravecon

de sia afero, decidis malgrau ĉiuj cirkonstancoj neniam ripozi, ĝis ili

venos al la celo.

La amikojn de nia afero ni invitas al eble plej frua abonado de

nia organo kaj ni petas ilin zorgi pri ĉiam novaj abonantoj. Ni re-vokas en la memoron de niaj amikoj, ke de la stato de nia organo

dependas la stato de nia afero. Plenumante la peton de kelkaj abonantoj, ni decidis akceptadi ankau abonon por V 2 jaro (de Januaro ĝis

Julio kaj de Julio ĝis Januaro); sed kiu povas, tiu faros pli bone, se

li abonos per unu fojo por tuta jaro.

La malhelpoj, kiuj en la lasta tempo kauzis neregulecon en la

elirado de la numeroj, nun estas jam forigitaj. Se iu el la abonantoj

ricevos la gazeton neakurate, ni petas lin skribi al ni pri tio ĉi, por

ke ni povu rebonigi tiun ĉi neakuratecon. Nia gazeto elirados nun

regule unu fojon en la monato kaj ĝia grandeco komencante de la

nuna numero estos duobla, t. e. ĉiu numero enhavos 8 paĝojn.

1 La vorto „tio“ mankas en la teksio, 2 Ĉi tie parolas Zamenhof.

87

II. A. Gazetartikoloj el

N-ro 35. paĝ. 1—3

Pri la alfabeto

La alfabeto de nia lingvo konsistas el 28 literoj, kiuj servas

por esprimi la sonojn la plej multe komunajn al ĉiuj plej

gravaj lingvoj. Tiuj ĉi 28 sonoj ne ekzistas ie aparte en formo

difinita kaj severe limita 1 ; ili estas post longa pripensado kaj

provado elektitaj el la grandega nombro da diversaj sonoj

trovataj en la diversaj homaj lingvoj. Enpreni en nian lingvon

ĉiujn sonojn, kiuj ekzistas en ĉiuj lingvoj, estus absolute ne

eble, kaj se ĝi eĉ estus ebla — ĝi estus tute neoportuna 2 .

La nombro de la sonoj estas tute senlima kaj la nuancoj de

unu sama sono en malegalaj lingvoj estas tiel multaj, tiel malfacile difineblaj aŭ diferencigeblaj, ke neniu, se li eĉ konus

perfekte ĉiujn lingvojn de la tuta mondo, neniam povos diri

eĉ proksimume, kiom da sonoj ekzistas en la homaj lingvoj.

Se la nombro de la sonoj eĉ estus difinebla, ellerni ilin ĉiujn

kaj diferencigi en la uzado estus preskaŭ tute neeble eĉ por

la plej granda instruitulo, kiu volus oferi al la lernado de la

alfabeto mem tre multe da tempo kaj havus la plej delikatan

orelon kaj la plej flekseblajn organojn de parolado.

E1 la senlima nombro da sonoj ĉiu ekzistanta lingvo elektis

por si nur certan difinitan kolekton kaj ĉiujn aliajn forĵetis.

Tiel ni devis fari ankaŭ kun nia lingvo: ni elektis 3 certan

nombron da sonoj, kiuj formis la alfabeton de nia lingvo, kaj

ĉiuj ceteraj sonoj ne trovis uzadon en nia lingvo. Neniu dubos,

ke alie ĝi tute ne povis esti farita, se ni ne volis, ke nia

lingvo estu scienca ludilo interesa eble por 2—3 personoj en

la tuta mondo, sed tute ne uzebla por la granda publiko kaj

havanta nenian praktikan taŭgon.

Tiel la lingvo Esperanto, kiel ĉiu alia lingvo, havas klare

difinitan nombron da sonoj aŭ literoj kaj nenia nova vorto en

tiu ĉi lingvo devas esti kreata el sonoj, kiuj sin ne trovas en

la kadro de ĝia alfabeto. Obei tiun ĉi principan regulon en

la kreado de vortoj estas afero tiel simpla kaj facila, ke ni

ne bezonas tute pri ĝi paroli. Sed iafoje ni estas en tia

situacio, ke ni devas uzi fremdajn sonojn, kiuj ne havas por

si literon en nia alfabeto (tiu ĉi situacio dependas kompreneble

ne de la speciala konstruo de nia lingvo, sed ĝi havas lokon

ankaŭ kun ĉiu alia lingvo); ĝi estas tiam, kiam ni devas uzi

1 tiel! 2 teksto: neoportune. 3 Krom la tuta enhavo de la artikolo ,

kiu montras lingvajn konojn, kiajn havis nur Zamenhof, ĉitiufrazo ŝajnas

al mi la speciala pruvo por la Zamenhofeco. Sed ankoraŭ pli ĝi estas

pruvata per tio, kion oni legas en II. 29 (speciale en la lasta frazo!).

88

,La Esperantisto w 189L — N-ro 35

ian nacian nomon (personan, geografian k. c.) aŭ kiam ni volas

esprimi per literoj la precizan sonadon de fremda vorto. Kion

ni tiam devas fari? Por la unua tempo, ĝis tiu ĉi demando

estos tute difinita kaj firme decidita per la uzado, ni konsilas

agi en la sekvanta maniero:

I. Se ni volas esprimi ian nacian nomon, kiu havas en si

fremdajn literojn kaj kiu estas grava por ni nur per sia signifo kaj ne per la maniero de sia sonado, ni uzas ĝin jene:

a) aŭ ni uzas la nomon en tiu sama formo, en kiu ĝi estas

uzata en sia propra lingvo, kaj ni lasas al la legantoj elparoli

la nomon kiel ili volas (ekzemple „Fŭrth“ [urbo en Bavarujo],

„Gothe“); b) aŭ ni uzas ĝin laŭ la ortografio kaj fonetiko

esperanta, t. e. ni esprimas la nomon per la sonoj kaj literoj

uzataj en nia lingvo (ekzemple „Vjazma“ [urbo en Rusujo],

„Puŝkin“); c) aŭ ni donas al la nomo karakteron pure esperantan, t. e. ekster la ortografio kaj fonetiko esperanta ni donas

al ĝi ankaŭ la gramatikajn formojn de nia lingvo (ekzemple

„Nurnbergo“, „Rejno“). Ĉiuj 3 diritaj manieroj estas uzataj

ankaŭ en ĉiuj ekzistantaj lingvoj. La unuan manieron ni uzas

ordinare tiam, kiam la fremda nomo en ĝia nacia lingvo estas

skribata per alfabeto egala al nia propra (tiel ekzemple ĉiuj

popoloj uzantaj alfabetonlatinan skribas: „Manchester“, „Byron“,

kvankam tiuj ĉi nomoj estas alparolataj tute alie, ol postulas

la reguloj de legado de la diritaj nacioj); la dua maniero estas

uzata, kiam la nacio doninta la nomon kaj la nacio uzanta ĝin

havas alfabetojn malegalajn kaj la figura litera imitado de la

nomo estas jam ne ebla aŭ ne bezona (ekzemple la rusoj

skribas [per siaj literoj] „Ŝekspir“ kaj ne „Shakespeare“, la

germanoj skribas „Newa“, kvankam la rusoj mem skribas kaj

elparolas sian riveron preskaŭ „Njeva“); la tria maniero estas

uzata por tiuj nomoj, kiuj estas gravaj aŭ ofte ripetataj kaj

okupis jam difinitan lokon en la vortaro de nia propra lingvo

sub formo ellaborita per longa uzado (ekzemple „Varsovie“

aŭ „Warschaŭ“ anstataŭ „Warszawa“, „Lissabon“ aŭ „Lisbonne“

anstataŭ „Lisboa“). Kian el la diritaj 3 manieroj oni devas

uzi en la lingvo „Esperanto“ kaj en kiaj okazoj ilin uzi —

ni ne povas ankoraŭ diri decide, ĉar tiu ĉi demando estas tre

malfacile solvebla kaj tre multe disputebla, kaj tial ni lasas

nun ankoraŭ ĝian solvon al la forto de la tempo kaj uza sankciado, kiel en ĉiuj aliaj ekzistantaj lingvoj, kaj al la volo de la

uzantoj mem. Post kelka tempo, kiam la literaturo de nia

lingvo riĉiĝos, la dirita demando estos solvita per si mem en

la sekvanta maniero: aŭ iom post iom per la uzo ellaboriĝos

esperanta vortaro geografia, historia k. c., kiel ni ĝin vidas en

89

II. A. Gazetartikoloj el

ĉiu alia lingvo, aŭ estos proponita kaj akceptita ia bona difinita

komuna regulo por la uzado de ĉiuj nomoj. La plej atendebla

kaj ankaŭ la plej bona kaj celinda estas la lasta maniero, kaj

kredeble poste ĉiuj nomoj estos uzataj fonetike laŭ la sonaro

kaj ortografio kaj kun karaktero pure esperanta, t. e. el la

3 manieroj, pri kiuj ni parolis supre kun la tempo sendube

enfortikiĝos nur unu sola por ĉiuj nomoj — la maniero tria.

Tamen pro diversaj kaŭzoj ni devas por la unua tempo lasi

ankoraŭ al ĉiu esperantisto liberan elekton inter ĉiuj 3 diritaj

manieroj. Ni permesas al ni nur doni kelkajn konsilojn por

la elektado de tiu aŭ alia maniero:

a) laŭ la maniero unua ni konsilas uzadi la nomojn familiajn

de ĉiuj personoj (esceptinte tiujn, kiuj mem esperantigas sian

nomon) kaj tiujn nomojn geografiajn, kiuj, estante ne gravaj kaj

ne ofte renkontataj, ne povas esperi baldaŭ kutimigi la publikon

al sia formo pure esperanta, aŭ kies ortografio nacia estas tiel

malegala je la ortografio esperanta, ke akceptinte formon

esperantan ili riskas fariĝi tute nerekoneblaj por la legantoj;

b) laŭ la maniero dua ni konsilas uzadi ĉiujn nomojn, kiuj

en sia lingvo estas skribataj per alfabeto ne latina kaj tial ne

riskas, ke en ortografio esperanta ili fariĝos nerekoneblaj aŭ

strangaj *;

c) laŭ la maniero tria ni konsilas uzadi ĉiujn nomojn geografiajn, kiuj, estante gravaj kaj ofte renkontataj, povas esti

rigardataj preskaŭ kiel vortoj en nia vortaro kaj, estante ofte

ripetataj, prezentus dissonancon en nia Iingvo, se ili ne havus

karakteron pure esperantan.

Niajn konsilojn ni donas ne kiel regulojn 1 , sed nur kiel

rimedon 2 por pacigi la logikon kun la tradicio, kun kiu roinpi

subite per unu fojo estus iom danĝere. Sed por kiu la skribado laŭ 3 diversaj manieroj estas malfacila, aŭ kiu dubas, kiun

manieron uzi por tiu aŭ alia nomo, — tiu ĉiam faros la plej

bone, se li uzos la manieron trian, ĉar tiu ĉi maniero de uzado

estas ĉiam bona kaj regula kaj, kiel mi jam diris, poste kun

la tempo ĝi kredeble fariĝos la sola maniero de uzado por

ĉiuj nomoj.

II. Sed iafoje ni estas en la situacio, ke ni devas esprimi

ne la signifon de ia nomo aŭ fremda vorto, sed ĝian precizan

sonadon, kaj tiam ni devas figure prezenti sonojn, kiuj en nia

* Se ni la rusajn adresojn de niaj amikoj skribas ordinare laŭ ortografio germana, franca k. s., ni faras ĝin pro celoj poŝtaj,

2 teksto: reguloj. 3 teksto: rimedo^

90

,La Esperantisto“ 1891. — N-ro 35

alfabeto ne liavas por si literojn. Kion tiam fari? Tio ĉi ne

estas speciala demando de nia lingvo, ĝi estas egala demando

por ĉiuj ekzistantaj lingvoj kaj en neniu el ili ĝi estas ankoraŭ

solvita ĝis nun. Nenia lingvo ĝis nun havas la eblon prezenti

precize ian vorton, en kiu sin trovas sonoj fremdaj por tiu ĉi

lingvo. Ne parolante jam pri la sonoj de nacietoj malgrandaj

kaj malproksimaj, eĉ la sonojn de la nacioj plej gravaj kaj plej

najbaraj neniu el niaj lingvoj povas prezenti; tiel ekzemple la

slavoj povas precize prezenti preskaŭ neniun vorton el la

lingvoj romana-germanaj, kaj tiuj ĉi lastaj — preskaŭ neniun

vorton slavan; eĉ la slavaj popoloj inter si kaj la romana-germanaj inter si ne havas la eblon precize esprimi skribe la

vortojn unuj de la aliaj.

Sed en la lingvo Esperanto tiu ĉi granda, kvankam natura,

manko ekzisti ne devas. La celo de nia lingvo estas, servi

kiel ligilo inter la popoloj, kaj tial ĝi devas havi la eblon

esprimi la sonojn de ĉiuj lingvoj. Ni jam diris, ke enpreni

ĉiujn sonojn en nian alfabeton estus tre maloportune, — kontraŭe, en la alfabeto ellernota de ĉiuj esperantistoj devas sin

trovi sonoj nur tute klaraj, difinitaj, por ĉiuj bone ellerneblaj;

sed ekster la alfabeto pure esperanta ni devas havi ankoraŭ

provizan alfabeton por fremdaj sonoj; tiu ĉi proviza alfabeto

por la amaso de esperantistoj estas tute ne bezona kaj neniu

devas ĝin lerni; ĝi ekzistas nur por la filologoj kaj servas al

ili kiel kondiĉa rimedo por esprimi klare kaj unuforme la

sonojn ne trovatajn en nia lingvo. Sendube tia proviza alfabeto, perfekta kaj plena, iom post iom estos kreita de personoj

pli kompetentaj ol ni, kaj por ebligi tiun ĉi kreadon ni 1 petas

niajn amikojn sendi al ni siajn konsilojn kaj opiniojn tuŝante 2

tiun ĉi demandon. Sed ĉar sendube ĝis la fina kaj firma kreiĝo

de tia perfekta proviza alfabeto pasos ankoraŭ longa tempo

kaj ni dume jam nun devas havi ian unuforman manieron de

esprimado por la diversaj fremdaj sonoj; tial ĝis tiu tempo ni

proponas nian propran sistemon por la plej gravaj fremdaj

sonoj. En la ricevotaj proponoj, kiujn ni kredeble presados

en nia gazeto, tiuj samaj sonoj estos sendube esprimataj en

alia maniero, ol la nia; sed por eviti konfuzon kaj malegalan

komprenadon de la samaj sonoj, ni petas niajn legantojn memori, ke malgraŭ ĉiuj presotaj teoriaj proponoj nia sistemo

restos neŝanĝita kaj netuŝebla ĝis ia alia sistemo oficiale okupos

ĝian lokon. Por la okulo nia sistemo estas iom neorportuna;

1 Tion povis diri nur la redaktanto aŭ la administranto de la gazeto; Zamenhof estis kaj la unu kaj la alia. 2 tiel!

9 !

II. A. Gazetartikoloj el

multe pli bone estus krei por la fremdaj sonoj novajn literojn

aŭ doni certajn signetojn al la literoj jam ekzistantaj; sed ĉar

tiuj ĉi literoj estas uzataj tre malofte, tial neniu presisto volos

prepari por ili apartajn tipojn kaj tiel ilia uzado en okazo de

bezono estus praktike neebla. Tial ni signas la fremdajn sonojn

per literoj en krampoj. Ni parolos tie ĉi nur pri la fremdaj

sonoj plej gravaj.

1) La germanaj sonoj a, 6, ŭ (la francaj ai, ĉ, eu, oeu, u)

estas esprimataj per a(e), o(e), u(e);

2) la molaj konsonantoj (ekzemple en la lingvoj slavaj)

estas esprimataj per (j) post la konsonanto;

3) la malmolaj konsonantoj — per (u) post la konsonanto;

4) la naza n (franca, pola) — per n(g);

5) la angla th en „think a — per t(h);

6) la angla th en „father a — per d(h);

7) la meza sono inter a kaj o — per a(o).

Per la montritaj malmultaj signoj, kiujn ellerni kaj memori

estas afero tre facila, ni povas esprimi tute klare kaj precize

preskaŭ ĉiujn sonojn de ĉiuj eŭropaj lingvoj, malgraŭ ke tiuj

lingvoj mem por ilia esprimado uzas tre grandan nombron da

diversaj signoj kaj multon da tre malfacilaj „reguloj de legado a .

Se ni ekzemple volas precize esprimi la germanan tradukon

de „urso“, „leono a , „dolĉa a , la rusan de „glacio a , „morto a ,

„estis a , la anglan de „pensi a , „patro a , „bone a , la francan de

„mia a , la polan de „cigno a , „klafto a k. c., — ni skribos:

„ba(e)r“, „lo(e)ve“, „zu(e)s“, „l(j)od“, „sm(j)ert(j)“, „b(u)il(u)“,

„t(h)ink“, „fad(h)er)“, „ŭel“, „mon(g)“, „l(u)aben(g)dz(j)“ (oni

elparolas ankaŭ alie — „l(u)aben(g)dj(j)“, „son(g)ĵen(j)“ k. c.

Ankaŭ per la akcento kaj per malegala longeco de la vokaloj

multaj lingvoj diferencas 1 de nia lingvo. Tion ĉi ni esprimos per

la signoj, kiuj ordinare estas uzataj por tiu ĉi, ekzemple: &, a, a.

N-ro 36. paĝ. 17—20

Pri la manieroj de vastigado 2

Estas tute ‘sendube, ke la plej grava laboro, kiun ni povas

fari, kaj la plej granda utilo, kiun ni povas alporti al nia afero,

estas — kiel eble plej multe disvastigi ĝin en la mondo. Ni

povas eĉ diri, ke, almenaŭ por la unua tempo, sur tiun ĉi

punkton devas esti turnita nia tuta atento kaj ĉiuj niaj penoj.

1 tiel! 2 Ĉi tiu ĉefartikolo de la’gazeto sendube estas verkita de

Zamenhof mem.

„La Esperantisto” 1891. — N-roj 35—36

Ĉar kion helpos nia tuta perfektigado kaj riĉigado de la lingvo,

se ni ne penos antaŭe starigi ĝin sur tute fortaj piedoj kaj

sufiĉe sendanĝerigi ĝian estontecon. Eĉ tuŝante la perfektigadon

mem, sinjorino Olga L. ankoraŭ en la pasinta jaro en bonega

artikolo montris tute klare kaj nedisputeble, ke se nia lingvo

nur estos sufiĉe disvastigita en la mondo, ĉio alia venos jam

per si mem en la plej certa kaj bona maniero. Granda nombro

da legantoj elvokos per vojo tute natura kaj sensubtena grandan

nombron da aŭtoroj kaj eldonantoj; granda nombro da aŭtoroj

donos rapidan riĉiĝadon kaj perfektiĝadon de la lingvo, kiel en

ĉiu lingvo vivanta, kaj grandan elekton da tute kompetentaj

homoj por estonta akademio aŭ io alia. Tial la plej grava

celo de nia gazeto estos, ĉiam zorgi pri la vastigado de nia

lingvo, kaj la plej volonte ni akceptados artikolojn tuŝantajn

tiun ĉi vastigadon. Ankaŭ de ni mem ni donados de tempo

al tempo konsilojn, tuŝante tiun ĉi saman objekton.

Ni havis jam la okazon rimarki, ke unu el la plej gravaj

rimedoj por vastigi nian aferon estas konstanta parolado pri

ĝi en gazetoj. La gazetaro en nia tempo ne senprave estas

nomata la sesa regno potenca, kaj senlace ni devas ĝin devi-gadi kiel eble pli ofte tuŝadi nian aferon, ĉar nur tiam ni

povas esperi pli aŭ malpli frue aligi al nia afero la grandegan

indiferentan amason de la publiko. Se unu fojo ne prosperis,

ni devas netimigite provi la duan fojon, la trian k. c.; se unu

gazeto estas obstina, ni devas nin turni al alia gazeto; se ni

ne povas paroligi la gazeton en unu formo, ni devas provi

formon alian. Ni ripetas la peton, kiun ni esprimis en la

pasinta jaro, ke la amikoj sendu al ni ĉiun gazetan numeron,

en kiu estos io dirita pri nia afero, por ke ni povu ĝin sciigi

en nia gazeto.

Sed ne ĉia gazeta artikolo estas egale fruktoporta; dum

unuj artikoloj alportas al nia afero rondon da novaj amikoj,

multaj aliaj, skribitaj nelerte, tute perdiĝas sen rezultato. Ni

analizos tie ĉi kelkajn kaŭzojn, kiuj faras la artikolojn senfruktaj.

1. En gazetaj artikoloj ofte unu esprimo, eĉ unu vorto havas

grandan signifon. Tiel ekzemple estas granda diferenco, ĉu oni

parolas pri „nova lingvo* aŭ pri „la nova lingvo” (ĝustatempe,

tie ĉi oni povas vidi, ke la artikolo „la“ ne estas tiel senutila,

kiel kelkaj pensas). La plej granda parto de la publiko nenion

scias ne sole pri nia lingvo, sed ankaŭ pri la ideo de lingvo

tutmonda entute; ili memoras, ke ili legis de tempo al tempo

en la gazeto X aŭ Y ion pri lingvo tutmonda, sed ĉu ĝi estis

pri Esperanto, pri Volapŭk, ĉu pri ia alia lingvo — ili ne

memoras. Legante nun en la gazeto Z novan artikolon pri

93

II. A. Gazetartikoloj el

„nova lingvo”, ili pensas, ke ĝi estas ia nove naskita, deka

aŭ centa lingvo tutmonda; pensante, ke la artikoloj, kiujn ili

de tempo al tempo legis, parolis ĉiu pri alia lingvo, ili kun

ekkrio: „ankoraŭ unu nova lingvo tutmonda! u jetas la gazeton

kaj la artikolo, anstataŭ inklinigi ilin al nia afero, ankoraŭ pli

ilin malproksimigas de ni. Tiom pli, ke ekster la du pretaj

lingvoj, Volapŭk kaj Esperanto, efektive ofte aperas diversaj

rapide bakitaj kaj rapide mortantaj projektoj kaj projektetoj,

kiujn la gazetoj, ne analizante la esencon, kutimis prezentadi

al siaj legantoj sub la nomo de novaj lingvoj tutmondaj.

Tial se ni rakontas al la legantoj pri „nova lingvo nomata

Esperanto”, ni subtenas ilin en ilia erara opinio, ke Esperanto

estas „unu el la multaj lingvoj tutmondaj“; ni devas paroli al

la legantoj pri „la (t. e. sendube konata, ofte priparolita) lingvo

Esperanto”. Parolante pri nia lingvo, ni ne devas sen bezono

paraleligi ĝin nek kun Volapŭk, nek kun la diversaj efemeraj

projektoj, ĉar en la okuloj de la amaso, kiu kritiki ne scias

kaj ne volas, tia paraleligado diskreditigas nian aferon, prezentante ĝin kiel „unu el multaj“.

2. Ni diris jam siatempe, ke parolante pri nia lingvo, ni

devas ĉiam uzadi unu solan nomon „la lingvo Esperanto u , por

ke la publiko kutimu je la nomo, ekmemoru kaj ekrespektu

ĝin kaj ne pensu, ke oni ĉiufoje parolas pri aliaj lingvoj. Tiel

ekzemple ni havis jam mem la okazon vidi, ke unu gazeto,

kiu jam kelkajn fojojn alportis artikolojn kaj sciigojn pri nia

lingvo sub la nomo Esperanto, ricevinte unu belan matenon

broŝuron portantan sur la titola paĝo la nomon „internacia“,

ekkriis: „ankoraŭ unu lingvo tutmonda! kiam estos fino!?“ Tiel,

dank’ al alia nomo, broŝuro devanta batali por nia afero —

kontraŭ sia propra volo batalis kontraŭ nia afero! La nomon,

la nomon! Ĉiam tiun ĉi saman nomon! Ne forgesu, kiel eble

plej ofte ripetadi al la publiko la nomon de nia lingvo!

3. Parolante pri nia lingvo, oni ĉiam devas proponadi ne

akcepti ĝin, sed aliĝi al ĝi, oni devas paroli pri ĝi ne kiel

pri nova lingvo, kiu volas nun serĉi al si amikojn, sed kiel

pri lingvo jam praktike ekzistanta, disvastiĝanta, havanta jam

multajn adeptojn en diversaj landoj, havanta jam sufiĉe grandan

literaturon ĉiam kreskantan. La plej grandaj teoriaj laŭdoj

sur la plejparton de la publiko ne efikas tiel fruktoporte, kiel

la rakontoj pri sukcesoj. Ni ne devas forgesi, ke por la plej

prudentaj moralaj predikoj la mondo ĉiam restas absolute surda,

sed rapide alflugas al vi la mondo, se ĝi vidas, ke vi havas

sukceson. Por ni mem ni povas scii, ke nia laborado estas

ankoraŭ tre malfacila kaj eble longe ankoraŭ postulados de ni

94

,La Esperantisto a 1891. — N-ro 36

feran paciencon; sed al la publiko ni devas ĉiam montri gajan

vizaĝon. Ni ne devas mensogi, kiel faris la volapŭkistoj, kiuj

simple elpensadis grandegajn kaj gravajn faktojn, prenitajn tute

el la aero; sed ni ne devas ankaŭ forgesi, ke la homaro, por

kies bono ni laboras, estas obstina malsana infano, kiu neniel

akceptos sanigilon, se ni ne penos iom dolĉigi ĝian guston.

4. La artikoloj devas esti tiel skribitaj, ke la leganto, kiu

ekinteresiĝis je la afero, ne vidu sin debarita de ĝi, sed havu

la eblon tuj konatiĝi kun ĝi detale aŭ aliĝi al ĝi. En tiu aŭ

alia formo ni devas montri al la leganto, kion li devas fari

kaj al kiu kaj kiel li devas sin turni, se li volas sciiĝi detale

pri la afero. Memorante, ke niaj verkoj en la plej multaj

librejoj sin ne trovas, oni devas, rekomendante ian verkon,

ĉiam montri klare, kie kaj per kia maniero la leganto povas

ĝin ricevi. Aŭ la skribanto de 1’ artikolo povas doni sian

adreson kaj proponi, ke ĉiu, kiu volas sciiĝi pri nia afero pli

detale, povas sin turni al li. (Sur tiu ĉi loko ni ne povas ne

turni la atenton de estontaj aŭtoroj de lernolibroj sur jenan

cirkonsiancon: la aŭtoroj de kelkaj lernolibroj, malgraŭ nia peto en

la „Aldono al la Dua Libro u , donis en sia verko nek la nomaron

de nia literaturo, nek la sciigon pri la ĉiumonataj nomaroj de

verkoj, kiuj tiam eliradis, nek la sciigon kion oni devas fari, se

oni volas aktive aliĝi al nia afero; la verkoj venis en diversajn

manojn kaj tie aŭ aliloke trovis eble amikojn, sed tiuj ĉi amikoj

restis tute debaritaj de nia afero kaj forgesis ĝin, kaj ĝis nun

nek ili scias ion pri nia afero, nek nia afero ion pri ili.)

5. Multaj artikoloj, anstataŭ paroli pure pri nia lingvo, sin

okupas de la komenco ĝis la fino je komparado ĝin kun Volapŭk kaj prezentas nian lingvon ĉiam nur de unu flanko — de

ĝia facila komprenebleco sen vortaro. Tio ĉi estas granda

eraro; ĉar unue ĝi diskreditigas nian lingvon dank’ al la cirkonstanco, ke la legantoj komprenas interne, ke senvortara

komprenebleco por instruitaj homoj ne estas ankoraŭ kaŭzo

por akcepti tiun aŭ alian lingvon; kaj due, se la legantoj

efektive ellaboras al si iom post iom la opinion, ke la sola

postulo de lingvo tutmonda estas ĝia plej granda komprenebleco

por instruitaj homoj kaj neŝanĝiteco de la prenitaj vortoj, ili

venos al juĝo tute erara, kaj per tiu ĉi erara batalilo poste

batalos kontraŭ ni mem. Kaj se poste sinjoro Lott elskribos

al ili tute sen ia ŝanĝo amason da vortoj el vortaro franca aŭ

itala, aŭ d-ro Rosa en sia kelkpaĝa broŝureto „Nov Latin“,

anstataŭ doni ion ellaboritan, simple proponos uzi la lingvon

latinan sen formoj gramatikaj, — la legantoj timos, ke nun

naskiĝis danĝeraj konkurantoj por nia lingvo. En la speciala

95

II. A. Gazetartikoloj el

batalo inter Esperanto kaj Volapŭk, kiuj ambaŭ estas lingvoj pretaj, pripensitaj, prilaboritaj, praktike elprovitaj kaj dank’ al sia plej granda reguleco kaj facileco estas

konformigitaj je la bezonoj de la publiko ne multelingva (ĉar

homoj lingve instruitaj ja ne tre multe bezonas lingvon internacian), ni montradis, ke la lingvo Esperanto malgraŭ sia

absoluta reguleco kaj facileco penis kiom nur eble konservi la neŝanĝitan formon de la vortoj. Tiu ĉi eco de nia

lingvo ne apartenas al ĝiaj ecoj plej gravaj, kaj en la antaŭparolo al nia lernolibro ni parolis pri tiu ĉi eco nur kelkajn

vortojn. A1 la personoj, kiuj de la tempo de disputoj kun

Volapŭk ellaboris al si la eraran opinion, ke por fari bonan

lingvon tutmondan oni devas nur lasi la vortojn neŝanĝitaj,

ne zorgante pri prilaborado, reguleco, facileco k. c. — ni povas

proponi, ke ili prenu la unuan trovitan vortaron francan, anglan

aŭ latinan, represu ĝin neŝanĝite 1 kun ia laŭta titolo — kaj ili

laŭ sia propra opinio havos la plej perfektan lingvon tutmondan,

ĉar la lingvo franca, angla aŭ latina estas jam nun sen vortaro

komprenata de la tuta instruita mondo multe pli precize ol

ĉiuj efemeraj projektoj. La lingvo Esperanto estas kreita en

la sekvanta maniero: estas prenitaj la plej konataj vortoj de

la lingvoj ariaj kaj tre garde. preparitaj tiel, ke ili alformiĝu

al absolute regula gramatiko, ortografio kaj praktika uzebleco,

kaj ke la vortoj kaj formoj ne venu en kolizion unu kun alia.

Sed se vi tiun saman materialon, kiun uzis nia lingvo, prenos

kaj prezentos sub ia nova nomo en ĝia formo rudiinenta kaj

neprilaborita, — ĉu tio ĉi estos ia paŝo antaŭen? Se la aŭtoroj

de la projektoj, anstataŭ rapidi kun la publikigado, farus antaŭe

longajn kaj vastajn praktikajn provojn kun siaj projektoj, ili

baldaŭ vidus, ke amaso da vortoj ne estas ankoraŭ lingvo kaj

ke facila komprenebleco por instruituloj ne estas ankoraŭ

tio sama, kio facila ellernebleco kaj senerara preciza uzebleco por la tuta mondo. Se la projektistoj, kiuj teorie prezentas

al si la aferon tre facila, rigardas siajn projektojn serioze kaj

volas provi doni al ili realan formon, ili baldaŭ vidos, ke inter

enrigardi en densan arbaregon kaj inter sukcese trairi ĝin

estas ankoraŭ multaj grandegaj paŝoj, pri kiuj ili teorie ne

sonĝis; kaj se ili eĉ havus sufiĉe da pacienco kaj se prosperus

al ili al la nomo de sia projekto ellabori ankaŭ sinteni povantan

korpon, tiam ni povus diri al ili, ke lingvo, por kies ellernado

oni devas antaŭe koni kelkajn plej gravajn ekzistantajn lingvojn

kaj en kiu grandan nombron da vortoj, kiuj estas facile fareblaj

1 tiel!

96

„La Esperantisto“ 1891. — N-ro 36

el unu sama radiko, homo ne instruita devos lerni kiel apartajn

vortojn, nur por ke la sufiksa ŝanĝiteco de la vortoj ne mal-plaĉu al instruituloj — tia lingvo en karaktero de arte farita

lingvo estus simple ridinda, kvankam al personoj jam instruitaj

ĝi je V unua fojo eble ŝajnos „pli natura”, se ili pensas, ke

la diversajn formojn devenantajn sen ia facila konstanta regulo

de unu sama vorto ĉiu devas koni jam de sia tago de naskiĝo.

La aŭtoro de la projekto „Nov Latin“ diras, ke por lia

„lingvo“ oni devas lerni nenian vortaron. La „Nov Latin“,

pri kiu niaj amikoj eble legis en diversaj gazetoj kiel pri

„nove kreita lingvo tutmonda“, estas nenio alia ol kelkpaĝa

broŝureto enhavanta en si la projekton, ke oni skribadu per

vortoj pure latinaj, uzante ilin kun artaj unuformaj gramatikaj

finiĝoj, kiujn la aŭtoro proponas. A1 tiu ĉi oni devas prenadi

la vortojn ne en tiu formo, en kiu ili staras en la vortaroj,

sed oni devas prenadi (proponu ĝin al la homoj ne konantaj

la lingvon latinon!) la radikojn de la vortoj. Efektive lia

projekto al kelkaj plaĉis, ĉar ili „komprenis en lia skribo ĉiun

vorton!“ (sed ili forgesis memori, ke ili mem estas instruitaj

kaj konas la lingvon latinan, kaj tial estus mirinde, se ili ne

komprenus ion skribitan per vortoj latinaj!) Ne parolante jam

pri tio, ke la „Nova Latino“ ne povas fariĝi lingvo tutmonda

pro tiuj samaj kaŭzoj, kiel la malnova latino (manko de komprenaĵoj nuntempaj k. c.), ni supozu por momento, ke ĝi portas

en si la eblon fariĝi tutmonda, kaj ni tiam demandos la aŭtoron:

por kiu tia lingvo servus? Homoj konantaj la malnovan latinon

ne bezonas la „Nov Latin“; homoj ne konantaj la latinon eterne

devos tenadi en la mano vortaron latinan kaj malgraŭ tio neniam

povos uzi la novan lingvon. Anstataŭ teorie skribi projektojn,

la aŭtoro provu devigi du personojn ne konantajn la malnovan

lingvon latinan, ke ili korespondu inter si en la „Nov Latin“,

kaj ankoraŭ antaŭ ol li 1 eniros en la mezon de la arbarego kun

la eterna kaj freneziga kolizio de vortoj kaj formoj, kun la

baroj sur ĉiu paŝo, kun la rigideco de la materio k. c. — li

jam ĉe V unua paŝo inter la 2 korespondantoj ne konantaj la

lingvon latinan vidos la jenan rezultaton: a) tiu, kiu skribos

la leteron, trovante en la vortaro diversajn vortojn kaj formojn

sub simila signifo, farados blindan elekton kaj ankaŭ el la

prenitaj vortoj li senkompetente kreados radikojn kaj skribos

leteron tre humoran; b) tiu, kiu legos la leteron, havos rezultaton aŭ nenian, aŭ ankoraŭ pli humoran ol la ruso, kiu per

helpo de germana vortaro tradukis al si la germanan frazon

1 tiel!

7 Dietterle, Zamenhof.

97

II. A. Gazetartikoloj el

„ich weifl nicht, wo ich meinen Stock gelassen habe” — tute

ĝuste laŭ la vortaro: „mi blanka ne kie mi pensi etaĝo trank-vilanime havaĵo“. (Paroli tie ĉi kontraŭ nia propra intenco

pli vaste pri unu el la proponitaj projektoj devigis nin la

sekvanta cirkonstanco: kelkaj amikoj, leginte en gazetoj pri

novaj projektoj kaj ne povante mem bone diferencigi inter

teorio kaj praktiko kaj inter ŝajnaĵo kaj veraĵo, deziras, ke ni

parolu en nia organo kontraŭ tiuj ĉi niaj „konkurantoj“. Por

ke oni ne pensu, ke nia silento montras la bonecon kaj ne-atakeblecon de tiuj projektoj, ni parolis por ekzemplo pli vaste

pri unu el ili, kaj de nun ni pri ĉiuj minute kreskantaj projektoj absolute silentados. Ni parolos nur tiam, se naskiĝus

io, kio efektive enhavas en si ion gravan.)

Por nia afero mem la aperado kaj malaperado de tiaj unu-tagaj senenhavaj projektoj havas nenian signifon, se iliaj aŭtoroj

eĉ dissendadus ilin en la mondon en milionoj da ekzempleroj;

sed ni volas nur averti niajn amikojn, ke per unuflankaj artikoloj ili ne sole elvokas la aperadon de tiaj projektoj, kiuj

donante al si la nomojn de „lingvoj“ konfuzas la publikon kaj diskreditigas nian ideon, sed ni donas ankoraŭ al la neanalizanta

publiko batalilon kontraŭ ni mem; ĉar montrante al la publiko

interne ne ligitan amason da vortoj aŭ senkorpan teorian broŝureton, la projektistoj povas diris: „Vi scias jam el la artikoloj de

la esperantistoj mem, ke la plej granda kaj sola indo de lingvo

tutmonda estas la komprenebleco de ĝiaj vortoj; nun vi havas

vortojn ankoraŭ pli kompreneblajn por homoj instruitaj, sekve

nia lingvo“ (ankoraŭ naskota, kvankam havanta jam nomon)

„estas multe pli bona ol Esperanto“. En bataloj specialaj ni

povas laŭ la postulo de la cirkonstancoj meti pli grandan forton

sur unu ian flankon de nia afero; sed parolante al la nenion

scianta publiko, gardu vin, amikoj, de unuflankeco!

6. Ofte niaj amikoj plendas, ke ili skribis artikolojn pri

nia afero, sendis ĝin fojon post fojo al diversaj gazetoj kaj ĉie

trovis la pordon hermetike fermitan. En granda parto de tiaj

okazoj la kulpo estas ne sur la flanko de la gazetoj, sed sur

la flanko de la aŭtoroj mem, ĉar ili forgesis la simplan veron,

ke ne la gazetoj ekzistas por niaj artikoloj, sed niaj artikoloj

devas esti konformigitaj al la bezonoj kaj gustoj de la gazetoj

kaj iliaj legantoj. Se la artikolo estas skribita de ia persono

kun konata nomo aŭ signifa societa situacio, ĝi estas ofte

akceptata pro la persono de la skribanto mem (en ĉia okazo

la artikoloj devas ĉiam esti subskribitaj per plena nomo kaj

adreso). Sed se la nomo de la skribanto ne estas allogo por

la gazeto, la artikoloj neniam povas esti akceptataj, se ili estas

98

,La Esperantisto“ 1891. — N-ro 36

simpla seka laŭdado de nia lingvo en formo havanta nenian

intereson por la legantoj de la gazeto. Artikoloj talente skribitaj plaĉos al la gazeto kaj al ĝiaj legantoj eĉ tiam, se ili

simple batalus por nia afero de punkto de vi^do pure esperantista; gazetoj per si mem favoraj al nia afero akceptos ankaŭ

artikolojn, skribitajn pure kaj videble en partiaj celoj de nia

afero. Sed la plejparte artikoloj povas esti akceptataj de la

indiferentaj gazetoj nur tiam, se ili estas skribitaj ne en blinda

kaj nefundamentita persona entuziasmo, sed de neŭtrala punkto

de virado de homo, kiu ne esprimas simple sian deziron kaj

senton (ĉar personaj deziroj kaj sentoj neniun interesas), sed

kiu priskribas nur tion, kion li vidas, scias, aŭdas kaj kon-kludas, kiu ne en karaktero de flanka partiano volas perforte

altiri la legantojn al sia partio, sed en karaktero de kunlaboranto de la gazeto volas dividi kun ĝiaj legantoj la impreson, sub kiu li mem sin trovas. Ne forgesu, ke la gazetoj

ne volas esti rimedoj por sekaj partiaj celoj (kiel ili nomas

nian aferon, se ili mem ĝin ne aprobas), sed memoras antaŭ

ĉio pri la intereso de siaj legantoj kaj pri sia renomo de al-portantoj de interesaj artikoloj kaj novaĵoj. La artikoloj devas

esti ne sekaj, sed preparitaj kun certa saŭco, ĉar la eldorlotitaj

stomakoj de la gazetoj ne amas sekan manĝon; kio en seka

ripetita formo estis forĵetita kiel sengustaĵo, en certa nova

saŭco estos akceptita kiel delikatajo. Tiel ekzemple la artikoloj

povas enhavi sciaĵojn historiajn, faktojn sciencajn, analizojn aŭ

gajan humoron. La plej multe la artikoloj ordinare plaĉas al

la gazetoj, se anstataŭ filozofadi, ili prezentas multon da

novaĵoj por la legantoj; ĉar artikolojn reporterajn la gazetoj

la plej volonte akceptas (precipe se la artikolo havas karakteron iom sensacian). Vi povas rakonti pri la stato de T

afero, detale pri ĝia literaturo kaj pri la apartaj verkoj, pri la

kluboj kaj rondetoj oficialaj kaj neoficialaj, pri la korespondado

inter personoj de diversaj landoj kaj nacioj, pri la konstruo

kaj la spirito de la lingvo, doni ekzemplojn de prozo kaj versoj

k. c. Lerta ĵurnalisto el la plej malmulta materialo kaj eĉ ĉe

absoluta manko de statistiko komprenas prepari artikolon plenan

je intereso por la legantoj.

Ekster artikoloj ekzistas ankoraŭ multaj aliaj vojoj por paroladi pri nia afero en gazetoj, ekzemple: korespondoj, felietonoj,

rakontetoj, privata korespondado, demandoj elvokantaj respondojn

de la redakcio en la rubriko de respondoj, anoncoj k. c. Tiel

ekzemple se en tiu aŭ alia urbo homoj komencis interesiĝi je

nia afero, oni povas alsendi korespondojn al gazetoj kaj inter

aliaĵoj rakonti, ke en tiu urbo laŭ la ekzernplo de aliaj urboj

7 *

99

II. A. Gazetartikoloj el

komenciĝis movo por la afero Esperanto, kaj ĉe 1’ okazo paroli

pli vaste pri la tuta afero. Diversaj gazetoj, kiuj ĝis nun estis

fermitaj por artikoloj pri nia afero, per sia propra iniciato,

volante doni al siaj legantoj novaĵeton, donis sciigon pri la

paroladoj de sinjoro Schmidt kaj pri la fondiĝo de la Munĥena

klubo, kiam oni alsendis al ili eltranĉojn el aliaj gazetoj kun

la diritaj sciigoj aŭ korespondoj. En felietonoj aŭ rakontetoj

oni povas ĉe 1’ okazo tuŝi nian aferon. Unu gazeto, absolute

malamika al nia afero, en sia poŝta rubriko respondis al unu

demandanto, ke ĝi „ne apartenas al la entuziasmuloj por la

lingvo Esperanto a , kaj tiel kontraŭvole nomis nian aferon, kio

jam estas pli bona * 1 , ol tio, kion la germanoj nomas „todt-schweigen a (mortigi per silento). Malgranda anonco, kiel

ekzemple: „Ia amikoj de la lingvo internacia Esperanto en

nia urbo estas petataj, alsendi siajn adresojn al N. N. a , aŭ en

alia maniero, sian propran celon (eble nur protekstan) kredeble

ne atingos, kaj tamen ĝi turnos la atenton de multaj legantoj

sur nian aferon.

Ekzistas multaj diversaj vojoj por eterne paroladi en gazetoj

pri nia afero; sed 2—3 personoj nenion povas fari, kaj estas

necese, ke ĉiuj esperantistoj, ĉiu de sia loko de loĝado, ripete

laboradu en tiu ĉi direkto, kaj ke la agitado estu konstanta

kaj de diversaj punktoj. Nia laborado, aparte en la unua tempo,

estas tre malfacila, kaj se ni volas, ke nia idealo pli aŭ malpli

frue estu atingita, ni devas ĉiuj kutimi je la konvinkiĝo, ke ĉiu

el ni devas esti energia kaj senlaca laboranto por la komuna

celo kaj ne sole pasiva rigardanto kaj aŭskultanto, kiu volas

nur ĉiam scii, kion oni faras. Ni devas reciproke al ni ĉiam

helpadi kaj konsiliĝadi, kaj tiel estus tre bone, se niaj amikoj

subtenadus inter si regulan korespondadon (multaj jam nun

ĝin faras*). Por plifaciligi tion ĉi, ni nun proponas, ke esperantistoj, dezirantaj komenci korespondadon kun aliurbaj esperantistoj, sendu al ni siajn adresojn, kaj ni publikigados ilin en

nia gazeto. La internacia korespondado inter diversurbaj kaj

diverslandaj amikoj ankaŭ en aliaj flankoj sendube prezentos

al la korespondantoj multan intereson. Ni faras nian proponon,

kaj ni esperas, ke ĝi estos volonte akceptita kaj ke jam en la

venonta numero ni havos la eblon doni diversajn adresojn en

la rubriko „Personoj, dezirantaj korespondadi en Esperanto a .

* La skribantoj de artikoloj devas dissendi po unu presitan ekzempleron al siaj korespondantoj, por ke tiuj ĉi povu sendi la ricevitajn

artikolojn al aliaj gazetoj aŭ en neŝanĝita presita formo, aŭ en formo

prilaborita kaj aliigita.

1 teksto: bone .

100

La Esperantisto* 1891. — N-roj 36—37

N-ro 37. paĝ. 20

Artikoletoj

Ni dividas kun niaj legantoj 1 ankorau kelkajn aliajn konsilojn,

ricevitajn de niaj amikoj. Sinjoro A. Grabowski proponas fondi negrandan akcian societon por eldonado de verkoj en nia lingvo. La

propono estas tre bona, sed la sperto montris al ni, ke ne tiel baldau

ankorau ni povos fondi ion similan; se ni nun volus ĝin provi, ni

havus nur malagrablaĵojn kaj nenian rezultaton, tial ni ne prenas sur

nin la iniciaton. Tamen ni presas la konsilon, ĉar eble aliaj amikoj

de nia afero volos ĝin provi kaj estos pli feliĉaj ol ni atendas. — Li

donas ankorau la jenajn konsilojn: a) ĉiu disdonadu libretojn (gramatikojn, vortarojn) sen ia propra antauparolo. Mi gajnis amikojn nur

tiam, kiam mi donis, nenion parolante pri la enhavo, la libreton al

la konato kaj aldonis nur: „ne rigardu nun en la societo la libreton,

kaŝu ĝin en la poŝon kaj poste, kiam vi estos sola en via ĉambro,

tralegu kaj pripensu ĝin serioze“. Se ni donacas la libretojn publike

en societo, tiam okazas tio ĉi: la plej malsaĝaj komencas tuj kritiki

la unuan vorton, kiun ili tralegis, kaj kontrauparolante kontrau la

ebleco de tia afero, kiel lingvo tutmonda, ili deprenas per siaj ŝercoj

la kuraĝon al la ceteraj. Se oni volas konvinki la amason, oni fariĝos

nur ridinda en ĝiaj okuloj kaj nenion helpos al la afero. Mia konata

instruistino de gimnazio, kiu mem ellernis la lingvon, rakontis al mi:

„Mi prenis libreton kaj montris ĝin al la instruistoj-kolegoj en la

konferenco. Oni komencis kritiki sensence kaj ridi je mi, tiel ke mi

ne sciis kion respondi kaj kie min kaŝi a . b) „Estas afero ĉie konata,

ke la plejmulto da homoj aĉetas libron nur tiam, kiam ĝi estas en

librejo. Se iu el vilaĝo veturas urbon, li ofte ricevas tian komision:

« se vi estos en la librejo, aĉetu por mi tian kaj tian libron aŭ abonu

tiun kaj tiun gazeton. La peno skribi leteron, enmeti monon, sigeli

ĝin per 5 sigeloj kaj sendi al ia librejo aŭ redakcio detenas multajn

ankaŭ inter niaj adeptoj venigi presaĵojn en Esperanto. Tial mi konsilas, ke niaj amikoj kolektu la abonan pagon por nia gazeto inter siaj

konatoj kaj amikoj kaj sendu al la redakcio mem la monon kaj la

adresaron de la varbitaj abonantoj. Por ke la energiaj batalontoj sciu

unu pri la alia, oni devas presadi nun ĉiam Ia nomojn de tiuj, kiuj

per la supre montrita maniero gajnos por nia gazeto ne malpli ol 10

legantojn. a

(Sinjoro Grabowski mem faris bonan komencon kaj sendis al ni

por la tuta jaro 1891 la abonpagon por 10 abonantoj, kiujn li varbis.)

1 skribita de la redaktanto, do } de Zamenhof\

101

II. A. Gazetartikoloj el

N-ro 38.

La plej malforta flanko de nia afero estas tio, ke ĝis nun ni ne

havas ankorau eĉ unu riĉan homon, kiu povus subteni nian aferon

materiale. La tuta nia afero ĝis nun kuŝas sur la ŝultroj de personoj,

kiuj havas bonan volon sed ligitajn manojn kaj neniujn rimedojn.

Dume nia afero, por progresadi rapide, postulas grandajn rimedojn.

Oni devus dissendi en la mondon grandan nombron da lernolibroj kaj

agitantaj broŝuroj, oni devus donadi anoncojn, eldonadi verkojn k. c.

Estas sendube, ke se ni havus materialajn rimedojn, nia afero irus

cent fojojn pli rapide. Tial ni petas niajn amikojn peni, kiom ili nur

povas, altiri riĉulojn al nia afero. Ankau homoj kun konataj nomoj

au okupantaj gravan situacion en la societo estas por nia afero tre

gravaj; kvankam jam nun inter la amikoj de nia afero trovas sin kelkaj personoj tre altaj kaj influaj, sed, pro kaŭzoj ne kompreneblaj al

ni, ili bedaŭrinde sin ĝenas ankoraŭ ne sole fari ion publike por nia

afero, sed eĉ elmeti malkaŝe sian nomon. La plej grandan utilon

al nia afero alportos tiu, kiu inklinigos por ĝi iun riĉulon, kiu volus

preni sur sin la tutan materialan flankon de nia afero.

N-ro 39. paĝ. 21 — 22 1

Kun la artikolo de sinjoro Meier, estro de la Societo Esperantista

en Munĥeno, ni ĉesigas, almenaŭ por kelka tempo, la presadon de proponoj reformaj, kaj en la venonta numero ni donos nian propran opinion

pri la proponitaj ŝanĝoj, pri iliaj principoj kaj manieroj de proponado

kaj enkondukado. Tie ĉi ni nur ne povas nin deteni diri kelkajn vortojn

pri la esprimoj „tiela“, „kiela“ k. c., ĉar tiu ĉi demando estas levita

jam kelkajn fojojn. Nian rilaton al la propono pri la diritaj formoj

la estimata korespondanto komprenis ne en la ĝusta senco. Ni neniam

havis la intencon forĵeti la formon „tiela“; ĝi estas kreita tute regule

laŭ la gramatiko kaj logiko, kaj ni ne sole ne havis kaŭzon ĝin

forĵeti, sed ni eĉ ne havis kaŭzon rigardi ĝin kiel ian ennovaĵon 2 .

En nia presita literaturo ankoraŭ antaŭ la farita propono oni povas

kelkfoje (kvankam malofte) renkonti la vortojn „kioma“, „tioma“, kiuj

estas kreitaj 3 tute laŭ tiu sama maniero, kiel „kiela“, „tiela“, kaj

tamen nek al ni, nek al iu alia venis en la kapon diri, ke ĝi estas

ia ennovaĵo, pri kies akceptado aŭ neakceptado oni devas konsiliĝi. Tiel same la formon „tiela“ ni ne sole ne malpermesis al

aliaj personoj (kiel pensas nia korespondanto), sed ni mem sen la plej

malgranda ŝanceliĝo ĝin uzus, se ni havus la okazon, kvankam la

1 (En numero 3/1891, paĝ. 20 — 21, troviĝas en „La Esperantisto i6

artikolo de L. Meier, kiu pritraktas lingvajn demandojn. Al ĉi tiu artikolo la „Redakcio“ [do, d-ro Zamenhof memj aldonas sian propran

opinion pri la lingvaj demandoj per la vortoj de n-ro 39.) 2 teksto:

ia ennovajo. 3 teksto: kreita.

102

,La Esperantisto“ 1891. — N-roj 38—39

diferenco inter la senco de „tia“ kaj „tiela“ estas tiel malgranda,

ke la okazoj por „tiela“ estos tre maloftaj, ekzemple: se brulas granda

domo kaj la brulo estas stranga, jen hela, jen subite estingiĝanta por

momento, jen saltanta k. c. — ni povus diri (kvankam ne necese):

„ĉu vi vidis tiun brulon (= la brulon de tiu ĉi domo?) tian brulon

(= tiel grandan k. c.) mi ofte vidas, sed neniam mi vidis brulon tielan

(= tiamanieran). Sed sinjoro W. ne proponis, ke ni uzadu la formon

„kiela“ en okazo de bezono, sed li simple ĉiam uzas la formon „kiela“

en la senco de nia „kia“; tio ĉi estas jam reformo, kiun ni vere al

neniu malpermesas, kaj kiun ni en formo de projekto volonte estus

presintaj en nia gazeto, sed kiun ni mem subite enkonduki praktike

en nia gazeto ne povas sen gravaj motivoj; ĉar se ni volus ĉiun proponitan reformon blinde tuj efektivigi en la diversaj artikoloj de nia

gazeto, la gazeto prezentus baldau tian babilonan miksaĵon de stiloj, ke

la legantoj devus ĝin kun kolero forĵeti. La stilo de nia gazeto devas

esti modela, pura kaj unuforma, kaj se ni eble iom post iom enkondukos kelkajn ŝanĝojn, ni faros ĝin nur singarde, ne en apartaj artikoloj,

sed en la tuta gazeto, kaj memorante la malutilecon kaj danĝeron

de ĉia rompado, ni enkondukados paŝo post paŝo nur tiajn ŝanĝojn,

kiujn ni trovos efektive gravaj kaj necesaj. Sed en la formoj „tiela“,

„kiela“, (ĉiel-a!) ni tian necesecon ne vidas; ĉar se „tiela“ devas havi

tute tian saman signifon kiel „tia“, kio do devigas nin sen grava bezono enkonduki rompadon (t. e. veki la hidron de multekapeco), por

anstatau la jam ekzistanta kaj uzata vorto dusilaba doni vorton tri-silaban? Farante tion ĉi oficiale en nia organo, ni ne sole sen bezono

devigus la amikojn kutimi je nova formo, sed ni donus ankau tre

malbonan ekzemplon, kaj baldau oni prave povus postuli, ke ni uzadu

„tiutempe“ anstatau la „senfundamenta“ formo „tiam“, „tiunombre“

anstatau „tiom“, kaj eĉ la vorto „tiela“ mem, kiu elvokis la tutan

malordon, baldau devus perei kaj cedi sian lokon al multe pli „logika“

formo „tiumaniera“ kaj tiel plu, sen fino, sen limo! Kaj anstataŭ la

montrita malordo kaj malutilo kian utilon la formo „tiela“ alportus?

Absolute nenian! Ĉar se la senco devas resti tiu sama, la ekstera

formo de „tia“ estas ja ne malpli oportuna ol „tiela“. Nia pasintjara

gazeta respondo al sinjoro W. estis ne malaprobo (kiel eble kelkaj

erare komprenis) sed nur klarigo de nia propra rilato al la diritaj formoj.

En la artikolo de sinjoro Meier samatempe estas tuŝita alia demando, jam multe pli grava: ĉu la signifoj de „kiu“ kaj „kia“ estas

klare limigitaj kaj ne prezentos malfacilaĵon por multaj uzantoj. Tiu

ĉi demando estas jam afero tute alia, havas signifon pozitivan, kaj

pli aŭ malpli frue ni revenos ai ĝi.

Artikolojn parolantajn pri reformoj ni ĝis hodiaŭ donadis sen ia

rimarko de nia flanko, ĉar por ĉiuj faritaj proponoj iii rezervis de nia

flanko komunan ĉirkaŭrigardon kaj konkludon, Hodiaŭ ni faris es-103

II. A. Gazetartikoloj el

cepton nur tial, ĉar la tri fojojn ripetita propono pri „tiela“ povus

doni al ĝi en la okuloj de multaj legantoj ian eksterordinare gravan

signifon. Ni petas pardonon, ke ni okupis tiel multe da loko per afero

cble ne interesa, sed ni volis unu fojon montri, al kia senutila kaj

enuiga perdo de tempo ĝi kondukos, se ni volus pri ĉiu plej malgranda

propono ne sole vaste paroli en nia gazeto, sed detale klarigi la motivojn, kial ni ĝin ne efektivigas en nia gazeto. Uzante la okazon, ni

nun ankoraŭ unu fojon ripetas, kion ni jam diris en alia loko: en sia

propra verko aŭ en sia privata korespondado ĉiu povas uzi, kian stilon

li volas (kvankam ankaŭ tie ĉi, pro la bono kaj unueco de nia afero,

estas tre grave, ke oni deflankiĝu de la komuna stilo nur en okazoj

tre gravaj kaj multe pripensitaj); aprobi tiun ĉi aŭtoron aŭ ne — estos

la volo de la legantoj, kaj nia afero de tio ĉi ne dependos. Sed se

en nia gazeto, kiu estas forte ligita kun la tuta sorto de nia afero,

kaj en kiu la plej granda parto de niaj amikoj vidas modelon de stilo

esperanta, ni volus facilanime, sen interna persona konvinkiĝo kaj sen

longa matura pripenso ĉiutage kaj sur ĉiu paĝo uzi alian stilon, —■

tiam nia afero estus ridinda kaj baldaŭ pereus. (Reformojn, kiujn ni

persone ne aprobas, ni akceptos en la „Esperantiston“ nur tiam, kiam

montriĝos, ke la plej granda parto de la privataj aŭtoroj ilin senkondiĉe aprobis kaj uzas.) Se ni presadus ĉiun artikolon en alia stilo,

Ia aŭtoroj de la reformitaj artikoloj mem baldaŭ superĵetus nin per

insultoj, ĉar la danĝeron kaj ridindecon de multekapeco malpropra

ĉiu facile vidas, dum la multekapecon enportitan de li mem ne ĉiu

facile vidas kaj volas oferi al Ia komuna bono. Por ne reveni jam

pli al tiu ĉi senutila parolado, ni ripetas nun unu fojon por ĉiam, ke

ĉiu, kiu alsendas al ni artikolon, devas antaŭe esti preparita, ke la

stilo en la artikolo estos glatigita konforme je la komuna stilo de

nia gazeto. La redakcio.

N-ro 40. paĝ. 23

z Respondoj al la amikoj

A1 s-ro R-i. — Estus tre bone, se vi donacus po unu aŭ po kelkaj

lernolibroj de nia lingvo al la kluboj aŭ societoj, kiuj ekzistas en

via urbo, kaj se vi zorgus, ke la lernolibroj kuŝu sur la tabloj en la

legejoj de tiuj ĉi kluboj. Tion ĉi saman estus bone fari ankaŭ kun

la bibliotekoj.

N-ro 41.

A1 s-ro K. en Dinaburgo. — Ekster la respondo letera, ni poste

donos al vi ankaŭ pli vastan respondon en nia gazeto. La respondoj

en la gazetoj havas karakteron ne personan, sed komunan; tial respond-inte al la demandanto mem per mallonga poŝta karto, ni ofte, se la

demandata objekto ne estas tre grava, donas la respondon en la gazeto

kelkajn monatojn pli poste, ol la demando estis farita.

104

,La Esperantisto” 1891. — N-roj 39—42

N-ro 42. paĝ. 25—26

z Ŝanĝotaĵo

Ni parolos pri kelkaj principoj, je kiuj laŭ nia opinio ni devas

nin teni, proponante aŭ enkondukante diversajn ŝanĝojn en nia lingvo.

Sed antaŭ ĉio ni permesos al ni malgrandan antaŭparolon. La

cirkonstanco, ke ni en nia gazeto komencis paroladon pri ŝanĝoj,

timigis kelkajn el niaj amikoj, kiuj ne bone komprenis la esencon

kaj la celon de nia agado. La presitaj proponoj elvokis ĉe ili la

timon, ke nia lingvo en la nuna stato ne povas sin teni kaj devas

esti ŝanĝita! Tiu ĉi timo tute nature elvokis alian timon, ke ankaŭ

post la diversaj ŝanĝoj la lingvo ne taŭgos kaj devos esti eterne

ŝanĝata, kaj ĉiu, kiu hodiaŭ lernas la lingvon, ne povas sekve esti

certa, ĉu lia uzita laboro ne estos senfrukte perdita kaj ĉu li ne

devos denove lernadi kaj relernadi. Tiu ĉi timo estas tute senfundamenta, ĉar la efektiva historio kaj esenco de la proponoj estas

sekvanta: la proponataj reformoj ne estas sekvo de iaj gravaj kon-traŭvivaj mankoj en nia lingvo, sed ili estas natura esprimo de la

deziro, ke tio, kio estas al ni tre kara, havu formon eble plej

perfektan, se la pli granda perfekteco povas esti atingita

sen oferoj, sen malutilo kaj sen internaj disputoj. Ni turnas

la atenton de niaj legantoj, ke ne la konstruo de nia lingvo elvokis

la proponojn de reformoj, kontraŭ kiuj ni nun devus batali (kiel

ekzemple en Volapŭk), sed la proponojn ni mem elvokis, petinte

jam en Ia komenco de nia eliro, ke ĉiu sendu al ni sian opinion kaj

proponojn, kiujn li trovas utilaj. La proponoj sekve havas la karakteron

ne de postuloj (kiel kelkaj legantoj erare pensas) — ili estas nur

bonintencaj konsiloj, por kiuj ni dankas, kvankam la plej grandan

parton de la ĝisnunaj ni ne povas uzi. Tial ni volonte aŭskultas kaj

priparolas diversajn proponojn en Ia espero, ke tiu ĉi priparolado

kaj analizado eble ĵetos lumon sur diversajn punktojn kaj poste kun

la tempo eble donos al ni utilajn montrojn, kiuj kun bona rezultato

povos esti uzitaj por nia lingvo; sed de priparolo ĝis enkonduko

estas ankoraŭ grandega paŝo! Tiel ekzemple eĉ en la plej modela

regno naskiĝas kaj volonte estas aŭskultataj diversaj proponaj reformoj, el kiuj multaj baldaŭ perdiĝas kiel netaŭgantaj, sed aliaj iom

post iom (sed sen subita rompado!!) eniras en vivon; kaj tamen tio

ĉi tute ne donas al la loĝantoj de tiu regno kaŭzon timi, ke ilia regno

ne povas sin teni aŭ ke morgaŭ ili devos fordoni, kion ili per laboro

atingis hodiaŭ! Nia lingvo, kiel tute sufiĉe montris la praktiko, ne

sole tute bone povas sin teni en ĝia nuna stato, sed ni kuraĝas eĉ

diri, ke el ĉiuj reformoj proponitaj ĝis hodiaŭ la forte plej granda

parto ne sole ne plibonigus la lingvon, sed simple ĝin malbonigus.

Tial la amikoj de nia lingvo povas esti tute trankvilaj. Se ni ne

105

II. A. Gazetartikoloj el

trovos ian certan vojon por enkonduki plibonigojn singarde kaj

nerimarkeble, nia lingvo povos tute kuraĝe resti eterne en ĝia

nuna formo. Neniu iam devigos niajn amikojn subite forĵeti, kion

ili ellernis, kaj lerni novajn formojn. Se kelkaj reformoj efektive

estos trovitaj necesaj, ili estos sankciitaj por la komuna uzado kaj

akceptos signifon devigan nur iom post iom, nerimarkeble kaj sen-rompe, sur vojo natura, kiel en ĉiuj aliaj lingvoj. Priparolado kaj

pripensado ne estas ankorau tio sama, kio rompado. Parolante pri

diversaj reformoj, ni ĉiam komprenas sub tio ĉi nur reformojn

privatajn en la privataj verkoj de diversaj autoroj (ankau la reformoj,

kiujn ni eble mem faros, devos havi karakteron pure privatan). Por

la publiko esperantista tiuj ĉi reformoj ne havas signifon kaj

tute ne estas devigaj, kaj ĉiu povas ĉiam sin teni je la unuatempa

gramatiko kaj Ia fundamenta vortaro. Nur kiam montriĝos, ke la

ŝanĝitaj formoj jam longe estas uzataj de ĉiuj plej multe legataj

autoroj kaj la tuta mondo esperantista per vojo privata kaj malrapida

jam nerimarkeble alkutimiĝis al ili, — nur tiam ili ricevos sankcion

kaj komunan devigecon. Sekve neniu devas timi, ke oni faros al li

ian konfuzon en tio, kion li lernis, kaj ke oni devigos lin lerni ion

novan. Tiun ĉi penson, jam kelkfoje ĉe okazo esprimitan, ni trovis

nun necese ripeti ankorau unu fojon, antaŭ ol ni parolas pri la

principoj reformaj; ĉar alie de unu flanko parto de niaj amikoj havus

senbezone timon antaŭ la vorto „reformo“ entute, — de la dua flanko

la tro varmegaj reformanoj faradus al ni ĉiam riproĉojn kaj ne

komprenus, kial, priparolante diversajn reformojn, ni ilin tuj ne

efektivigas. Kiam estas parolo pri la koro de nia afero, kiun ni

devas defendi de mortigaj atencoj, ni pli volas paroli tro multe ol

tro malmulte.

Antaŭ ol ni transiras al la analizado de la karaktero de la reformoj konsilindaj, ni metas ankoraŭ unu fojon la gravan demandon:

kiu havas la rajton fari reformojn en la lingvo Esperanto? — kaj

resumante ĉion, kion ni diris, ni respondas: la rajton fari oficialajn

ŝanĝojn en la lingvo Esperanto havas neniu; eble iam poste, kiam

nia afero staros jam tute forte, formiĝos kompetenta akademio, kiu

havos pli vastajn rajtojn; sed ĝis tiam estas ankoraŭ malproksime.

fLibroj havantaj la celon instrui pri nia lingvo personojn, kiuj ĝin

ankoraŭ ne konas (ekzemple lernolibroj, gramatikoj, vortaroj, stilaj

modeloj k.c.) neniam devas deflankiĝi eĉ unu paŝon de la fundamenta,

komune akceptita, formo de la lingvo, esprimita en la unuaj verkoj

de nia lingvo, kvankam tiu aŭ alia formo al la aŭtoroj de la diritaj

. libroj ne plaĉusDoni novajn formojn en tiaj verkoj instruaj oni

povas nur tiam, se tiuj formoj jam estos delonge akceptitaj kaj uzataj

de la plej granda parto de la aŭtoroj, kaj ankaŭ tiam oni devas doni

ilin kune kun la formoj malnovaj, aldonante la rimarkon, ke la

106

,La Esperantisto“ 1891. — N-ro 42

„fundamenta formo estas tiu kaj tiu (malnova), sed en la literaturo

de la lasta tempo la plej ofte estas uzata la formo tiu kaj tiu (nova)“.

Tiu ĉi regulo estas tre grava, kaj se la autoroj de lernolibroj sin ne

tenados je ĝi severe, ni baldau anstatau unu lingvo Esperanto havus

multajn, kaj la amikoj de nia lingvo ne komprenus unu la alian. Pro

la unueco kaj senkonfuza ordo, kiuj estas por nia afero tiel gravaj,

la libroj instruaj devas esti pedante konservativaj eĉ en la plej malgranda bagatelo!! Sed en verkoj literaturaj, kiuj havas la celon

perfektigi kaj riĉigi la lingvon mem kaj helpi al la iom-post-ioma

kreado de ĝia formo estonta, fen verkoj, kiuj devas servi por homoj,

kiuj nian lingvon jam konas, kiujn sekve la novaj formoj ne dekondukos

jam de la komuna vojo kaj kiuj scias tre bone diferencigi inter formoj

efektive ekzistantaj kaj formoj prove proponataj, — en tiaj verkoj la

autoroj lau sia bontrovo povas permesi al si diversajn deflankiĝojn

de la komuna stilo kaj eĉ ŝanĝojn gramatikajmj Ĉar la legantoj de

tiaj verkoj havas jam propran juĝon, tial la proponataj reformoj estos

ne blinde, sed konscie akceptataj kaj uzataj de la aliaj verkantoj en

Esperanto, aŭ malakceptataj kaj de neniu imitataj, kaj sekve tiuj ĉi

reformoj aŭ iom post iom perfektigos nian lingvon, aŭ ili perdiĝos

tuj post sia naskiĝo. / Kaj per tia maniero nia lingvo sen videblaj

ŝanceliĝoj pace irados sian vojon kaj perfektiĝados sen la plej malgranda malordo kaj sen la plej malgranda maloportuneco por la

lernantoj^fkiel ĉiu alia lingvo, kiu ankaŭ ĉiam perfektiĝas, kvankam tute

nerimarkeble por ĝiaj uzantoj kaj sen iaj arbitraj ordonoj aŭ disputoj.

Nun ni metas la duan demandon: en kia mezuro la ŝanĝoj devas

esti farataj? Respondante tiun ĉi demandon, ni devas antaŭ ĉio

memori, ke la celo de nia laborado estas ne krei ian lingvan ludilon,

kiu kontentigus ĉiujn(!) gustojn, sed — enkonduki lingvon tutmondan.

Poste, kiam nia celo estos atingita kaj pri la tutmondeco de la

lingvo ni jam ne bezonas zorgi, tiam sur la unuan planon eliros la

formo kaj la detaloj de la Iingvo; sed nun ĉiu devas antaŭ ĉio

memori pri nia celo plej grava kaj plej malfacile atingebla. Se la

reformistoj bone kaj longe pripensus kaj elprovus siajn reformojn,

ili baldaŭ vidus, ke la plej granda parto de tio, kio al ili persone

plaĉas, neniam plaĉus al aliaj personoj kaj tute ne bonigus la lingvon;

sed se ni eĉ supozus, ke ĉiuj reformoj estas absolute bonaj, ni ne

devas forgesi, ke pli bone estas havi unu lingvon, se eĉ ne tute

ideale perfektan (se ĝi nur povas sin teni en sia formo kaj se la

fundamento estas bona), ol havi grandegan amason da lingvoj malegalaj laŭ la personaj plaĉoj de ĉiu aparte (ĉar tiam nia sola celo —

havi unu aŭ du lingvojn por ĉiuj nacioj — estus ja tute perdita kaj

nia tuta laborado ne havus sencon). Ĉiu konanta nian lingvon

konsentas, ke en okazo de bezono ĝi povus eterne sin tre bone teni

plene en ĝia nuna formo; dume ĉia reformo, ĉu ĝi montriĝos utila

107

II. A. Gazetartikoloj el

au ne, — unu flankon malbonan ĝi jam havas, ke ĝi batalas kontrau

la celo, kiu nun estas por ni la plej grava. Jam tiu ĉi cirkonstanco

mem devas montri al ni, ke ni nun devas esti ŝparemaj kun reformoj

kaj ĉion, kio ne estas efektive necesa, lasi por la tempo estonta.

Se ni al tiu ĉi ankorau memoros, ke nia nuna literaturo estas ankoraŭ

tre malriĉa kaj ĉiu nova verko por la plej granda parto de niaj amikoj

servas ankoraŭ kiel rimedo por perfektiĝadi en nia lingvo kaj apartenas

sekve al la kategorio de libroj instruaj, pri kiuj ni supre parolis,—

tiam neniu dubos, ke la demando, kiun ni metis, devas esti respondita

jene: ŝanĝoj en nia lingvo en la nuna tempo devas esti farataj ankoraŭ

en la plej malgranda mezuro kaj nur en okazoj tre gravaj. Antaŭ ol

iu aŭtoro decidiĝos, fari en sia privata verko ian eĉ la plej malgrandan

kaj la plej mature pripensitan kaj elprovitan deflankiĝon de la komuna

stilo, li devas ĉiam serioze sin demandi, ĉu la graveco de lia reformo

kovras la supre montritan malutilon de lia paŝo, kaj la malbonan

ekzemplon, kiun li donos al reformistoj nepripensemaj. Eĉ la efektive

bonaj reformoj devas memori pri la tempo kaj maniero de

enkondukado; ĉar multa 1 , kio poste estos eble utila, nun facile povus

alporti malutilon, kaj preskaŭ ĉio, kio enkondukite ŝtupe estus utila,

enkondukite tro subite povus malbonigi nian aferon. Ĉar ni mem la

plej multe laboris super nia lingvo kaj la plej bone konas ĝian spiriton

kaj dank’ al nia plej multa laboro en nia afero ni la plej bone scias,

kio por ĝi estas akceptebla kaj kio estas danĝera, tial estus la plej

bone, se niaj amikoj ĉiam modeligadus sian stilon laŭ Ia stilo de

„La Esperantisto“, kiu estos regulatoro kaj ankaŭ enkondukados iom

post iom reformojn, sed ŝtupe kaj malrapide — vojo tre Ionga kaj

por multaj eble enuiga, sed certa. Nia konsilo estas eble nemodesteco

Je nia flanko, sed pro la bono de nia afero ni devis ĝin malkaŝe diri.

ĉi estas nia konsilo, kiun niaj amikoj laŭ sia propra juĝo povas

akcepti aŭ ne akcepti.

Nun ni transiros al la analizo, kia speco de reformoj enkomune

estas bona (nun aŭ poste) kaj kia enkomune estas nebona kaj evitebla

ne sole nun, sed eble ankaŭ ĉiam. Mezurilo por ni estos la principo,

ke ĉiu reformo nur tiam estas bona, se la utilo, kiun ĝi alportas,

kovras la malutilon, kiun ĝi kiel reformo enhavas jam en si mem.

Analizinte diversajn ekzemplojn de reformaj proponoj, faritaj ĝis

hodiaŭ aŭ per artikoloj aŭ per privataj leteroj, ni eltiros el ili la

komunan konkludon, kia kategorio de reformoj estas aprobebla, kaj

poste ni montros, per kia maniero la aprobeblaj reformoj la plej bone

povas esti enkondukitaj sen malunueco kaj malordo. Ni komencos

de ekzemploj, kiujn ni persone ne aprobas, kaj finos per tiuj, kiujn

ni trovas bonaj 2 .

1 tiel! 2 komp. la daŭrigojn kaj finon: 1891, paĝ . 49 — 52; 1892 5

paĝ. 49—51; 65—66 = II. 48. 57. 59 (kaj ankaŭ 62),

108

„La Esperantisto* 1891. — N-roj 42—43

N-ro 43. paĝ. 33—34

Esperantistoj-vastigantoj 1

En la 5-a numero 1890 de nia gazeto estis presita projekto 2 , fondi

ligon de „Esperantistoj-vastigantoj“. Lau la esenco de la projekto,

kiu estas skribita tre logike kaj konvinke kaj kies relegon ni rekomendas

al niaj amikoj, estus sufiĉe, se ĉiu esperantisto nur unu fojon en sia

vivo farus ion por nia afero — kaj la regula rapida kreskado kaj

ĉiuflanka perfektiĝado de tiu ĉi afero estus jam sendubigita. Sed la

malforta flanko de la projekto konsistas en tio, ke persono volanta

fariĝi „vastiganto“ devis promesi ion, pri kio li ne povis antaue certe

diri, ĉu li povos ĝin plenumi. Estus domaĝo, se la bona projekto

perdiĝus, ĉar ĝi povus eble efektive doni bonajn fruktojn sen grandaj

oferoj de la flanko de ĉiu aparte. Tial ni reprenas nun la projekton

kaj komencas ĝian efektivigadon. Sed por ke ĉiu povu facile enskribiĝi

en la nombron de la vastigantoj, ne timante, ke li eble en okazo de

malsukceso devos kontraŭvole rompi sian promeson, ni faras en la

projekto la sekvantan ŝanĝon: anstataŭ „mi alportos 2 novajn vastigantojn“ ĉiu promesas: „mi penos alporti 2 novajn vastigantojn.“

Sed por antaŭe eviti de 1’ alia flanko la cirkonstancon, ke multaj eble

tute ne provos serĉi kaj simple diros, ke ili serĉis sed ne trovis, ĉiu

vastiganto aldonas al sia promeso, ke se ĝis la promesita tempo li

ne estos alportinta la 2 novajn vastigantojn, li sendados ĉiumonate

pruvojn de sia laborado por nia afero, tiel longe ĝis la 2 personoj

estos de li trovitaj. De tio ĉi rezultos: a) ke ĉiu 3 povos facile

enskribiĝi, ne timante, ke la plenumo de la promeso estos por li

malfacila aŭ neebla kaj devigos lin rompi sian vorton; b) kvankam,

en okazo de netrovado de novaj vastigantoj, ĉiu ricevas por purigi

sian honoron tre facilan rimedon, tamen la ripetata sendado de pruvoj

kaj la memorado pri tiu ĉi sendado estos ne tute agrabla por la mal-diligentuloj, kaj tial ĉiu, kiu nur povos, pli volonte penos unu fojon

fari sian ŝuldon, ol eterne laboradi kaj sendadi pruvojn. (Ni supozas

kompreneble, ke intence publike rompi sian vorton, se la plenumo

de ĝi ne estas malfacila, neniu honesta homo volos.)

Tio ĉi estas la sola formo, sub kiu ni povas komenci la efektivigadon de la projekto de sinjorino L. Aliaj formoj post matura pripensado montris sin ne bonaj. Tiel ekzemple oni proponis al ni, ke

la vastiganto, ne trovinta 2 novajn vastigantojn, pagu monan oferon

por nia afero; kvankam tiu ĉi rimedo per si mem ŝajnas la plej

praktika kaj utila (ĉar per rimedoj materialaj ni ĉion povos fari),

tamen 1) tiu sama sumo por unuj estus tro granda kaj nealportebla

kaj por aliaj pli riĉaj personoj ĝi estus tro sensignifa kaj igus ilin

1 La Zamenhofecon de la artikolo pruvas precipe la lastaj linioj

de la artikolo. 2 subskribita: Olga L. 3 teksto: ĉio.

109

II. A. Gazetartikoloj el

jam de la komenco pli volonte pagi monon ol serĉi vastigantojn (kio

estas por ni multe pli grava 1 ), — dum la ĉiumonata sendado de pruvoj

de laborado estas egale facile farebla por ĉiuj kaj por ĉiuj egale

malagrabla en komparo kun unufoja plenumo de sia promeso; 2) la

kalkulado de mono elvokus baldau de diversaj flankoj malkonfidon

kaj metus nin en suspekton ĉe la registaroj.

Tiel komencante nun la efeklivigadon de la projekto pri Ia vastigantoj, ni proponas al la amikoj de tiu ĉi projekto sendi al ni la

sekvantan leteron:

Mi, subskribita, ellernis la lingvon internacian Esperanto

kaj mi sankte promesas, ke mi penos, kiel eble plej baldaŭ trovi

2 riovajn personojn, kiuj ankaŭ ellernos la lingvon Esperanto

kaj ankaŭ sendos per mi al la redakcio de la „Esperantisto“

tian saman leteron, kiel mi nun sendas. Se mi post 3 monatoj

de hodiaŭ ne estos ankoraŭ trovinta tiajn 2 personojn, mi promesas en la fino de ĉiu prokrastita monato alsendi pruvon, ke

mi konigis en tiu monato ne malpli ol 10 personojn kun la

lingvo Esperanto*, kaj tion ĉi mi farados tiel longe, ĝis la

diritaj 2 personoj estos de mi trovitaj.

Dato de forsendo: Subskribo:

Mia adreso estas:

Mian nunan leteron mi sendas laŭ la propono de

sinjoro . el la urbo .

Por personoj, kiuj ne legis la artikolon de sinjorino L, en la

No 5 de la „Esperantisto“ de 1890, ni ripetas tie ĉi per kelkaj vortoj

la esencon de la dirita projekto:

Plenumante la postulon de la projekto, ĉiu amiko de nia afero

devos nur unu fojon en sia vivo oferi ne malfacilan laboron al nia

afero, kaj tiam, se li poste eĉ tute forgesos pri nia afero, li jam

povas esti certa, ke li multe faris kaj lia laboro ne perdiĝis senfrukte.

Se ĉiu amiko nur la solan fojon energie penos akurate plenumi sian

promeson, tiam (supozante ke la plenumado daŭros plenajn 3 monatojn)

de unu amiko post 3 monatoj fariĝos 3 amikoj, post 6 monatoj —

7 amikoj, post unu jaro — 31, post 2 jaroj — 512, kaj post 5 jaroj

unu sola amiko turniĝos en preskaŭ 2000000!! Per tia maniero se

nun enskribiĝos nur 50 vastigantoj, ni post 5 jaroj havos 100 000000

da personoj ellernintaj la lingvon Esperanto!

* Se mi ne havas alian senduban pruvon, mi sendos al diversaj

personoj ian gramatiketon de la lingvo Esperanto kaj petos ilin sciigi

min pri la ricevo, kaj ilia responda poŝta karto aŭ letero servos al

mi kiel pruvo, ke mi ilin konigis kun la lingvo.

1 teksto: grave.

110

,La Esperantisto” 1891. — N-ro 43

Ni ne estas tiel optimistaj por kredi, ke tia grandega nombro

estos efektive atingita en tia mallonga tempo. La nombro, kiun ni

atingos efektive, estos multe pli malgranda; ĉar inter la granda amaso

da enskribitaj homoj de diversaj karakteroj troviĝos sendube multaj,

kiuj plenumos sian promeson ne en la dezirita formo, ne akurate,

aŭ facilanime tute ĝin ne plenumos, — kaj ĉiu aparta malakuratulo

enportos grandegan malgrandigon en la atendatan nombron. Tamen

se la nombro de niaj amikoj kreskos eĉ ne kun la mirega rapideco,

kiun promesas la projekto akurate plenumata, — unu aferon ni povas

diri: ke en ĉiu okazo la projekto sen grandaj oferoj de la flanko de

ĉiu aparta amiko donos al ni konstantan kaj certigitan kreskadon de

la nombro de niaj amikoj. Eĉ en okazo de absoluta malprospero ĝi

malutilon alportos al ni nenian, dum se ĉiu el ni akurate ĝin plenumos,

ĝi povas doni brilantan rezultaton. Tial ni akceptas la projekton kaj

varmege rekomendas ĝin al ĉiuj amikoj de nia afero.

La leganto jam vidis, ke laŭ la konstruo de la projekto la nombro

de la vastigantoj en la unua tempo kreskos tre malrapide kaj poste

ĉiam pli kaj pli rapidege kreskados en geometria progresio. Dum la

nombro estos ankoraŭ tre malgranda, ni publikigados la „vastigantojn“

en nia gazeto; kiam la nombro komencos kreski pli multe, ni publikigados la vastigantojn en apartaj libroj. Por ke ĉiu povu vidi, kiu

el la vastigantoj plenumas sian promeson kaj kiu ne, — ni ne sole

presados ĉe ĉiu nova vastiganto, kiu kaj kiam lin varbis, sed ni

presados 1 ankaŭ ĉiumonate en aparta rubriko la nomojn de tiuj, kiuj

ne trovis ankoraŭ novajn vastigantojn, sed alsendas por tio „pruvojn

de laborado“.

La ekzistado de la „vastigantoj“ estas, por tiel diri, afero flanka.

ĉi postulas de ĉiu nur unufojan laboron, kaj farinte sian ŝuldon, ĉiu

vastiganto eliras el la rondo de laborantoj. Tial la aliĝo al la vastigantoj ne devas iom haltigi nian ceteran laboradon, kiu devas iradi

tiel same kiel antaŭe. Tute egale ĉu la vastigantaro ion donos aŭ

ne, la veraj amikoj de nia afero, sendube daŭrigados sian laboradon

en ĉiuj manieroj, en kiuj ili povas.

Ankoraŭ en la pasinta jaro, tuj post la apero de la artikolo de

sinjorino L., kelkaj amikoj alsendis al ni leteron pri sia aliĝo al la

ligo de vastigantoj; sed tiam la vastigantaro ankoraŭ ne ekzistis, ĝi

komencas sian ekzistadon nur de hodiaŭ, kaj tial ni petas la diritajn

amikojn sendi al ni nun sian leteron denove, se ili ne ŝanĝis ankoraŭ

sian decidon.

La aliĝon al la vastigantaro kaj la energian kaj elokventan serĉadon de novaj vastigantoj ni varmege rekomendas al niaj amikoj.

Memoru amikoj, ke per la aligo vi per unufoja laboro sen granda

1 Ĉi tie parolas la redaktanto f do , Zamenhof .

111

II. A. Gazetartikoloj el

ofero alportos semon, kiu povas doni frukton milionoblan! Unu fojon

en la vivo trovi 2 vastigantojn estas por ĉiu afero tre facila, kaj

tamen, kian miregan gravegan signifon ĝi povas havi, se ĉiu el ni

akurate faros tiun ĉi malgrandan faron! Nenie preciza akurateco

povas havi tian grandan signifon, kiel tie ĉi! Tial ni turnas nin al

ĉiuj amikoj de nia afero, estantaj kaj estontaj: ĉu vi en alia maniero

volos laboradi por nia afero au ne, — antaŭ ĉio aliĝu al la vastigantoj,

kaj antaŭ ol vi faras ian alian paŝon, uzu vian tutan penon kaj tutan

energion por eble plej rapide kaj akurate plenumi vian promeson de

vastiganto. Elokvente memorigu al viaj varbatoj, kaj ili de sia flanko

memorigu al la siaj, ke ni petas de ĉiu nur unufojan facile fareblan

laboron kaj ke, se ĉiu tiun ĉi solan fojon estos energia kaj akurata,

ni vidos en la plej mallonga tempo Ia brilantan efektiviĝon de la plej

bela revo de Thomaro!

La eldonanto de tiu ĉi gazeto 1 faras nun la komencon kaj enskribas

sub No 1 sian nomon en la nomaron de la „Esperantistoj-vastigantoj“.

Kiu volas sekvi nian ekzemplon?

N-ro 44. paĝ. 34—35

Artikoletoj

En la rubriko de la gazetoj, kiuj en la lasta tempo parolis pri nia

afero, oni vidos, ke du pecoj el nia gazeto (la „Fingra kalendaro“ kaj

„La deveno de la virino“) estas represitaj en kelkaj gazetoj, kiuj ne

forgesis aldoni, ke ili estas tradukitaj 2 el la lingvo internacia Esperanto.

La 2 pecoj estas la unuaj verketoj tradukitaj el nia lingvo en lingvojn

naciajn. Tiuj ĉi tradukoj havas por ni tre gravan signifon, ĉar ili ne

sole donas la okazon paroli en la gazetoj pri nia afero, sed ili altigas

nian aferon kaj literaturon en la okuloj de la publiko. Tiaj tradukoj

eĉ de la plej indiferentaj gazetoj estas volonte akceptataj (en ilia propra

intereso) kaj alportas pli grandan utilon kaj pli grandan nomon al nia

afero ol multaj nelerte skribitaj kaj ne akceptataj artikoloj kun sekaj

laŭdoj de nia afero. Tio ĉi povas servi kiel plenigo al nia artikolo

en No 3 3 kaj montras ankoraŭ unu fojon, kiel multaj kaj diversaj estas

la vojoj, per kiuj ni povas paroli en la gazetoj pri nia afero. Estus

tre bone, se eble plej ofte kaj en eble plej multaj gazetoj aperu tiaj

tradukoj el nia literaturo. Bedaŭrinde nia juna literaturo estas ankoraŭ

tro malriĉa je originalaj verkoj aŭ verketoj; tial ni petas niajn amikojn,

ke ili pli ofte sendu al ni interesajn originalajn verketojn, kiuj povus

ne sole pliinteresigi la enhavon de nia gazeto mem, sed igi ankaŭ la

aliajn gazetojn konatigi siajn legantojn kun nia literaturo kaj sekve

ankaŭ kun nia afero. Eĉ verketoj aŭ pecoj ne originalaj povas ofte

1 pruvo por la Zamenhofeco de la artikolo. 2 tekto: ĝi estas tradukita . 3 = 11.36.

112

„La Esperantisto* 1891. — N-roj 43—47

alporti tian saman utilon; ĉar se ili estas interesaj kaj ne konataj al

la vasta publiko, diversaj gazetoj ankau pli volonte tradukos ilin el

nia gazeto, ol el ilia nekonata originalo.

N-ro 45.

Ni turnas ankaŭ la atenton de niaj amikoj sur No. 3 de la gazeto

„Der Stereotypeur a (vidu en la lasta numero de nia gazeto), en kiu

de la plumo de sinjoro Chr. Schmidt estas donita artikolo, kiu ekster

la klarigo de la esenco de nia afero donis ankaŭ la gramatikon de

nia lingvo kaj paragrafon kun ekzercoj (kun la traduko de la vortoj

sub tiu ĉi paragrafo) kaj promesis doni ankaŭ pluajn paragrafojn kun

ekzercoj. Per tia maniero la legantoj de la „Stereotypeur“ (bedaŭrinde

tiu ĉi gazeto eliras nur unu fojon en la monato) iom post iom, nerimarkeble, sen laboro kaj sen aĉetado de libroj konatiĝos kun nia

lingvo. Estus tre bone, se niaj amikoj povus igi ankaŭ aliajn gazetojn

oferi al ni en sia folio ian anguleton, kie ni povus konstante donadi

senpagan sisteman popularan instruadon pri nia lingvo.

N-ro 46.

Sed ni ne ĉesos ĝin ripetadi: antaŭ ĉio estas necese, ke ni persone

serĉadu ĉiam novajn amikojn aktivajn, kiuj ne sole aprobas, sed

ankaŭ ion faras; ĉar por esti sukcesa, nia laborado devas esti dividita

inter eble plej multe da manoj. Persono, kiu mem nenion farante

ĉiam kontentigas sin nur je tio, ke li diras „tio al mi plaĉas kaj tio

al mi ne plaĉas“, — tiu ne povas sin nomi amiko de nia afero.

N-ro 47. paĝ. 44—45

Pri la nomaro de V verkoj

En nia literaturo devas esti severa ordo; tial ni ĉiun novan

verkon signas per difinita konstanta numero, kiun ĝi devas

ĉiam havi tiun saman en ĉiuj nomaroj de verkoj de nia literaturo. Dank’ al tio, parolante pri ia verko, ni estas liberigitaj

nomi ĝian plenan titolon kaj povas ĉiam nomi nur ĝian numeron.

Sed ordinare la aŭtoroj, presante novan verkon, donas al ĝi

numeron laŭ sia propra bontrovo, kaj de tio elvenas, ke sub

unu sama numero en unu nomaro estas presita unu verko,

en alia — alia. Por forigi la malordon kaj malkompreniĝojn,

kiuj ofte elvenas de tio ĉi, ni petas ĉiujn eldonantojn de verkoj,

ke, presante la nomaron de verkoj, ili ĉiam presu ilin nur

en tiu ordo, en kiu ili estas presataj sur la lasta paĝo

de nia gazeto. Se ili volas enpreni en sian nomaron ian

verkon, kiu en la „Esperantisto“ ne ricevis ankoraŭ difinitan

konstantan numeron, ili devas presi la nomon de tiu ĉi verko

8 Dietterle, Zamenhof.

113

II. A. Gazetartikoloj el

tute sen numero (sur la loko de la numero ili povas doni

simplan strekon). Aparte arbitrajn numerojn ricevis la laste

elirintaj verkoj, komencante deNo. 41; tial, por enkonduki

konstantan ordon, ni nun ŝanĝis la numerojn de kelkaj el la

lastaj verkoj, kaj sur la lasta paĝo de la nuna numero de nia

gazeto ni jam donas la konstantan ordon, en kiu la verkoj

devas esti kalkulataj. En ĉiuj eldonotaj nomaroj de verkoj la

eldonantoj de nun estas petataj, doni ĉiun verkon aŭ sub ĝia

konstanta, difinita numero, aŭ tute sen numero.

N-ro 48. paĝ. 49—52

z Ŝanĝota}o (Daŭrigo) 1

1 j Pli malpli-5—6 monatojn post la apero de la unua lernolibro

de nia lingvo ni ricevis de unu sinjoro leteron, en kiu li skribis, ke

nia lingvo estas tre bona, bonega, sed nur la vorto „kaj“ forte malplaĉas al li, tiel malplaĉas, ke li sendis al ni promeson, ke li ellernos

nian lingvon kun la kondiĉo, ke ni elĵetu la vorton „kaj M ! Kaj tiu ĉi

sinjoro tute ne estas humoristo, li skribis tute serioze! Ĉu la vorto

„kaj“ estas bona aŭ malbona, — tiu ĉi ekzemplo (kiu ne estas la sola

en sia maniero) montras, ke kelkaj tute ne komprenas la karakteron

de nia afero kaj rigardas ĝin de punkto de vidado pure persona.

Anstataŭ analizi, ĉu la proponita sensignifa reformeto estas efektive

necesa por la afero mem, la dirita sinjoro diris, ke 1 i person e ne

ellernos la lingvon, se la vorto „kaj“ ne estos ŝanĝita! Ŝe ni eĉ

supozus, ke la vorto „kaj“ per si mem estas tre facile ŝanĝebla, —

ĉu povas iam ekzisti lingvo tutmonda, se ĉiu lernanto volos, ke oni

ĉion ŝanĝu en ĝi laŭ lia persona plaĉo? Se ni volas havi lingvon tutmondan, ni devas antaŭ ĉio kutimi meti niajn personajn gustojn

sur la lastan planon. Nun ni supozu, ke la reformo de „kaj w havas

efektive gravan celon~ne personan, sed komunan, kaj ni rigardu, kion

oni povas fari kun tiu ĉi vorto. Je kio propre la vorto „kaj“ estas

kulpigata? ĉu ĝi estas malbonsona? tro longa? ne preciza? elvokanta

konfuzon kun aliaj vortoj? Ni forte dubas, ĉu iu respondis tiujn ĉi

demandojn alie, ol per absoluta „ne“! Kio do? La proponinto diras,

ke anstataŭ la „arbitre elpensita kaj“ devus esti prenita la ĉiukonata

„et“ aŭ „e w . Ne irante ankoraŭ pli malproksime, ni jam povus respondi, ke tiu ĉi bagatelo povus servi kiel motivo tiam, se ni havus

ankoraŭ tute liberan elekton inter „kaj w kaj „e, et w , sed fari pro tia

bagatela motivo rompon en la lingvo tute ne estas inde. Sed se

ni iros pli malproksime, ni vidos, ke eĉ tiam, kiam la vorto ne estis

ankoraŭ kreita, estus granda demando, ĉu „et, e w estas pli bona ol

„kaj w . La vorto „kaj w ne sole ne estas maloportuna, sed ĝi ankaŭ tute

1 komp. II. 42.

114

,La Esperantisto* 4 1891. — N-roj 47—48

ne estas arbitre elpensita (ĝi estas vorto greka = la latina „et a ). Sekve

la motivoj kontraŭ „kaj tt estas tiel bagatelaj, ke eĉ en la tempo de la

kreado ni devus preni „et, e tt anstataŭ „kaj tt nur tiam, se la uzebleco

de ambaŭ formoj estus egala; sed ilia uzebleco ne estas egala: dum

la vorto „kaj tt estas tute libera, la vortoj „e tt kaj „et tt estis necesaj

por la finiĝo de V adverbo kaj por la sufikso de malgrandeco, por

kiuj ni ne povis doni aliajn vortojn (uzi tiun saman formon por

finiĝo gramatika aŭ sufikso kaj por sendependa vorto ni ne povis, ĉar

laŭ la konstruo de nia lingvo [pro la senlerna uzebleco de la vortaro]

la finiĝoj kaj sufiksoj estas sendependaj vortoj). Se ni volus doni „e tt

aŭ „et tt por „kaj tt ni devus doni ian sovaĝan formon al la tuta kategorio de la adverboj aŭ la tuta kategorio de la vortoj etaj; inter tuta

kategorio da vortoj kaj unu simpla vorteto ni elektis la unuan,

kaj tial la ofero devis fali sur la flanko de la lasta. La neprenado

de „e tt , „et tt , „i tt kaj tiel plu estis sekve de nia flanko ne simpla

„netrovo de la bono tt , sed intenca faro. Ĉu ni estis pravaj aŭ ne

— ne estas nun tempo priparoli; sed se jam tiam la forĵeto de „e tt ,

„et tt , k.t.p. estis ne tute sen motivoj, tiom pli ne ekzistas kaŭzo por

nun enkonduki ĝin per oferoj de rompado. Tuŝante la novajn

vortojn en la Plena vortaro, reformoj en apartaj vortoj povas esti

farataj sen granda malutilo; sed en la vortoj de la fundamenta

vortareto kaj precipe en tiaj vortoj kiel „kaj tt , kiuj estas tro konataj

kaj uzataj sur ĉiu paŝo de la unua tago de ekzistado de nia lingvo,

reformoj sen gravaj motivoj ne devas esti farataj. Pri la sensignifa

vorteto „kaj tt ni parolis tiel vaste, ne por solvi la demandon pri la

vorteto mem, sed nur ĉar ĝi donis al ni la okazon, turni la atenton

de niaj amikoj sur lamanieron, en kiu la dirita reformo estis al

ni proponita; kaj ni ripetas nian opinion, ke la obeado al la personaj

gustoj en tiel komuna afero, kiel la nia, estas tre malutila. Se ni tiel

energie batalas kontraŭ ĉia sennecesa reformo, ni faras ĝin ne el amo

al niaj propraj formoj aŭ el malamo al fremdaj opinioj, kiel kelkaj

eble pensas, sed el amo kaj zorgo por nia afero mem, kiu kompreneble

baldaŭ tute detruiĝus, se ĉiu aparte volus ĝin el pura persona opiniamo

ŝiri laŭ sia plaĉo kaj sen grava neceso montri sur ĝi siajn talentojn.

2 1 . Tiel same malmulte, kiel per gustoj personaj, ni devas

nin ankaŭ gvidi en niaj proponoj per gustoj n a c i a j , :se la proponoj

havas nenian alian celon ol nur flati nelerte tiuji aŭ alian nacion, al-portante per tio ĉi nenian utilon al la nacio kvazaŭ flatata kaj grandan

malutilon al la afero mem. Tiel ekzemple^unu sinjoro, kiu nun apartenas al la plej varmaj amikoj de nia lingvo, en la komenco estis forte

kolera kontraŭ ĝi el la kaŭzo, ke ĝi „ne estas sufiĉe internacia tt , ĉar

1 Ĉi tiun 2-an parton de la artikolo la „Oficiala Gazeto Esperantista u represis sub la titolo „Pri la internacieco de la vortaro u . Vidu

tie III. 1910, paĝ. 325—326 .

8 *

115

II. A. Gazetartikoloj el

| ĝi enhavas preskaŭ nenian vorton rusan. Multe ni jam devis suferi de

* tiu malvasta pseŭdo-patriotismo, kun kiu diversaj personoj renkontis

nian aferon, kies devizo estas „frateco de la popoloj a . Dum unuj

malamike renkontis nian aferon el la kaŭzo, ke nia unua debuto, la

unua lernolibro de nia lingvo, eliris en lingvo rusa, — la supre dirita

sinjoro en la unua tempo trovis, ke nia afero estas „malamika al la

rusa popolo, ĉar … Volapŭk havas la rusan vorton ,ibo‘, dum ni

donis por ĝi la ŝanĝitan francan vorton ,ĉar‘!“ — Unu redaktoro de

sveda gazeto trovis, ke nia lingvo havas karakteron tro italan. Kiam

ni ne povis akcepti lian proponon kaj sen ia celo „malitaligi“ nian

lingvon, la proponinto ne longe atendis kaj provis fari mem lingvan

miksaĵon, kiu laŭ lia opinio devus pli plaĉi al la nordaj popoloj. Ni

ne bezonas rakonti, kio fariĝus el nia afero, se ĉiu popolo volus el

simpla vanteco doni al ĝi sian propran karakteron. Nia afero fariĝus

absolute neebla. Kaj se ĝi eĉ estus ebla, — ĉu la flatita popolo mem

ion gajnus de tio? La dirita sveda sinjoro, kiu en la komenco diris,

ke liaj ŝanĝoj estas necesaj, kaj faris provojn en la daŭro de kelka

tempo, nun vidas jam, al kio ĝi lin kondukis: la lingvo fariĝis malbonsona kaj malregula, kaj el la svedoj mem, pro kies nacia flato li

volis pereigi nian aferon, neniu akceptis liajn ŝanĝojn, dum nia lingvo

en ĝia nuna formo, kiu estas tiel „malsveda <£ , havas multajn amikojn

inter la svedoj kaj estas al ili multe pli oportuna kaj pli hejma, ol la

svedigita, kiu mortis, antaŭ ol ĝi akceptis ian difinitan formon. — Unu

el niaj slavaj amikoj trovis, ke la lingvo internacia devas havi tiom

same da slavaj vortoj, kiel da romana—germanaj. Li ankaŭ volis krei

novan lingvon, kiu enhavus en si multajn vortojn slavajn; sed baldaŭ

li konvinkiĝis, ke ne sole al aliaj popoloj, sed al la slavoj mem

multe pli oportunaj kaj agrablaj estas niaj vortoj romana-germanaj,

ol la vortoj slavaj, kiuj, enmetite en sistemon romana-germanan, tranĉas

la orelon kaj fariĝas al la slavoj mem multe malpli kompreneblaj, ol

la vortoj ne slavaj. (Se ni bone memoras, la vorto „internacia <£ tie

estis tradukata „mejufoka w ; sed ni petas, ke iu slavo diru al ni, kion

ii pli bone komprenas kaj memoros, la vorton «internacia* aŭ „mejufoka”? li estos preta serĉi la vorton en ia ĥina vortaro, kaj al li

eĉ ne venos en la kapon, ke la vorto estas kunmetita el lia propra

slava „meĵdu w kaj la germana „Volk w , perdinte la „d w kaj la „l w , ĉar

ankaŭ 2 konsonantoj. ne devas stari kune <£ .) Se la amiko, egale al la

aliaj, farus sian proponon nur teorie, li eble eĉ nun restus ĉe sia

opinio kaj eble kolerus nin, ke ni estas tiel obstinaj kaj ne volas enkonduki tiun ĉi „necesan w ŝanĝon; sed feliĉe li faris provon praktikan,

kaj la praktiko lin la plej bone konvinkis, kaj nun li denove fariĝis tre

varma amiko de nia lingvo en ĝia nuna formo. — E1 la diritaĵo ni

povas eltiri la sekvantan regulon: se ni volas proponi aŭ fari ian

ŝanĝon, ni devas nin demandi, kian utilon la ŝanĝo alportus al la

116

,La Esperantisto* 1891. — N-ro 48

lingvo mem, kaj ĉu la utilo de la ŝanĝo kovrus la malutilon^ sed ni

neniam devas obei la senfondajn gustojn kaj la simplan vantecon de

ia aparta nacio, ĉar tiam ni malutilon alportus al nia afero grandan,

kaj utilon ni alportus al neniu nenian. En ĉiuj okazoj, kiuj ne estas

absolute gravaj per sia enhavo mem, vantaj senkaŭzaj gustoj naciaj

devas en afero internacia tiel same absolute silenti, kiel la gustoj

personaj, se ni ne volas el persona aŭ nacia disputemeco pereigi nian

aferon; tiuj ĉi gustoj devis silenti jam en Ia tempo de la kreado de

V lingvo, kaj tiom pli ili sendube devas silenti, se ilia obeado postulas

rompadon en nia lingvo.

3. Egale kiel la sekvado de gustoj personaj aŭ naciaj, estas senfrukta kaj danĝera ankaŭ la sekvado de teoriaj principoj, se ni

ne demandas nin, kian praktikan signifon ili havas. La defendantoj

de tiaj teoriaj principoj ofte memorigas la instruitulon, kiu, vidante

ke el la tuta bestaro nenia speco da bestoj manĝas bakitan panon,

venis al la logika konvinko, ke ĝi ne estas sana kaj bongusta, kaj

komencis sin nutradi je kampaj herboj kaj kruda viando. Teoriaj

proponoj, ofte eksterordinare strangaj kaj havantaj nenian eĉ plej

malgrandan praktikan fundamenton, estis faritaj al ni en granda amaso.

Sed ne parolante pri ĉiuj el ili, ni prenos por ekzemplo nur unu, kiŭ

apartenas ŝajne al la plej bonaj kaj pravaj kaj trovis multajn aprobantojn. Ni parolas pri la regulo de la akcento. Sinjoro de Wahl en ĵ

tre bona artikolo montris, ke la ŝanĝoj, kiujn diversaj vortoj ricevis,

transirante el unu lingvo en alian, neniam tuŝas la akcenton, ke volonte

estas forglutataj tutaj silaboj, por nur ne ŝanĝi la akcenton, ke sekve

Ia akcento en diversaj niaj vortoj, kiel ekzemple „nacio a , „titolo a , k. c.

estas kontraŭnatura; kaj sinjoro Runstedt eĉ rakontas pri unu persono,

kiun la akcentoj en „anfmo“, „proksfme“ k. c. fortimigis de nia lingvo,

kvankam per si mem la lingvo al li tre plaĉis. Kiel ajn bela tiu ĉi

opinio ŝajnas en la teorio, ĝi tamen post pli atenta pripenso baldaŭ

montriĝus al ĉiu kiel bela … sofizmo. Ni rigardu atente, en kio

propre kuŝas la kulpo de la konstanta akcento, kaj kia grava kaŭzo

devigas nin aŭ doni malfacilan kaj konfuzan malregulecon al la akcento,

aŭ forigi silabojn en diversaj vortoj, por ke la akcento fariĝu „pli

natura“. Ĉu vortoj kiel ekzemple „proksfma“, „titolo“ estas pli malfacile ellerneblaj kaj memoreblaj, ol „tftolo“, „proksima“? Ne, neniu

dubos, ke ellerni unu akcenton por ĉiuj vortoj estas mil fojojn pli

facile, ol memori por ĉiu vorto apartan akcenton. (Demandu la ali-naciulojn, kiuj lernas la lingvon rusan, kaj ili diros al vi, kiom da

grandegaj malfacilaĵoj prezentas al ili la ellernado kaj regula uzado

de la rusa akcento.) Ĉu la diritaj vortoj estas malfacile elparoleblaj?

ĉu ili estas malbonsonaj? ĉu ili prezentus eble ian alian maloportunaĵon? Ne! sendube ne! ĉiu scias, ke la akcento sur la antaŭlasta

silabo estas ĉiam la plej bone elparolebla kaj la plej bonsona. Dum

117

II. A. Gazetartikoloj el

la malreguligo de la akcento estus ligita kun tro grandaj kaj tro videblaj maloportunaĵoj, vi en nia nuna konstanta akcento ne trovos eĉ

Ia plej malgrandan maloportunaĵon, se vi eĉ serĉos tutan vivon! Kial

do, oni povas demandi, propono tiel senfundamenta povis plaĉi al

kelkaj el viaj amikoj? La respondo estas tre simpla: la propono tuŝis

kordon konatan de ni ĉiuj, sed de ni mem ĝis hodiaŭ ne rimarkitan;

kaj se homo ekaŭdas ion konatan, li ofte kontraŭvole, sen konscio kaj

sen analizo, ekkrias: „Jes, jes, bone!“

Ni analizu pli proksime la motivojn, kiuj ŝajne parolas por 1 la

propono. La konato de sinjoro R. ne volis lerni nian lingvon, ĉar

kutiminte je la elparolado de la latina „pr6ximus“, „animus“, li ne

povis akcepti la vortojn „proksfma a , „ammo a . Sed ne malfacile estas

vidi la tutan sensignifecon de tiu ĉi motivo. Ĉu la latina vorto „maxi-mus“ estas motivo kontraŭ la franca vorto „maxime a ? Ĉu la simpla

fakto, ke ia vorto havas ian difinitan formon en unu lingvo, prezentas

ian eĉ plej malgrandan kaŭzon, por ke tiu ĉi vorto en alia lingvo ne

havu alian formon? Se hodiaŭ iu postulas, ke anstataŭ „facila“ ni

diru „facila“, li morgaŭ kun tia sama rajto postulos, ke anstataŭ

„facila“ ni diru „facilis“, ĉar la formo „facila“ al lia orelo estas fremda!

Kaj kun tia sama rajto oni postmorgaŭ postulos, ke ni al ĉiuj vortoj

en nia lingvo donu tiujn formojn, kiujn oni trovas en la lingvo ekzemple latina, t. e. ke ni tute detruu la lingvon internacian kaj anstataŭ-igu ĝin per ia alia jam ekzistanta lingvo, ĉar … (nenia alia kaŭzo) …

ĉar la formoj de tiu aŭ alia lingvo al sinjoro X aŭ Y estas konataj

kaj la formoj de nia lingvo al li ne estas ankoraŭ konataj! Ĉiu lingvo

havas siajn leĝojn, kaj se la leĝoj per si mem estas bonaj, estus

ridinde deziri ilin ŝanĝi nur tial, ke alia lingvo havas aliajn leĝojn.

Ĉu ni povas diri, ke la germana vorto „Geographie u estas malbona

kaj tranĉas la orelon, ĉar la rusoj elparolas tiun ĉi saman vorton

„geografia a ? A1 la konato de sinjoro R. la vorto „proksfma a en la

unua momento malplaĉis, ĉar li alvenis al tiu 2 ĉi sama vorto de 3 nia

lingvo kun kutimoj latinaj; ĉio dependas de la kutimo, kaj nun, kiam

ni kutimis je la leĝoj de nia lingvo, ni povas certigi, ke se iu antaŭ

ni elparolas la nomon de nia lingvo „internacia a anstataŭ „internacia a ,

ĝi tranĉas nian orelon tiel terure, kiel se iu tirus karbon sur vitro.

La kutimo ofte ludas gravan rolon en la vivo; eble ni devas kalkuliĝi kun ĝi? Se ni povus ĝin fari sen ia malutilo — jes, kial do ne

kalkuliĝi? Sed se por parton da homoj liberigi de alkutimiĝo je

unu tre facila regulo („akcento ĉiam sur la antaŭlasta silabo a ) ni

bezonus multe pli grandan parton da aliaj homoj devigi lerni kaj

memori multajn regulojn (sen ia regulo memori apartan akcenton

1 teksto: pro . 2 teksto: tiun ĉi saman vorton. 3 La vorto „de“

mankas en la teksto.

118

,La Esperantisto* 1891. — N-ro 48

por ĉiu aparta vorto, — kion ni tiam devas preferi? Ni forte dubas,

ĉu troviĝos iu, kiu konsilus solvi la demandon alie ol ni ĝin solvis.

Por ne devigi la lernantojn memori apartajn akcentojn por ĉiu vorto,

oni eble konsilos al ni transformi grandan parton da vortoj en nia

lingvo tiel, ke ili konsentigu en si la regulon pri la akcento konstanta

kun la akcento kutima (ekzemple „titlo“ anstatau „titolo“, „amo a au

„ano“ anstataŭ „animo a , „proksa a aŭ „proma a aŭ „propa“ anstataŭ

„proksima a k. c.); sed ne parolante jam pri la malbonsoneco, malklaraĵoj k.t.p., kiuj tiam naskiĝus, kaj supozante, ke eĉ la lingvo mem

nenion de tio suferus, ni forte dubas, ĉu iu serioze konsilus enkonduki tian grandan rompadon en nia afero . .. sen ia eĉ la plej malgranda kaŭzo! Sen ia eĉ la plej malgranda kaŭzo: ĉar ni serĉis kaj

serĉis kaj ni povis trovi en la konstanta antaŭlasta akcento nenian eĉ la

plej malgrandan maloportunecon nek por la memoro, nek por la buŝo,

nek por la orelo. Kontraŭ nia regulo ekzistas absolute nenio, ekster la

tute sensignifa motivo, ke la lingvo X aŭ la lingvo Y tion ĉi ne havas.

Sed eble kontraŭ nia regulo ekzistas io tio, kion oni per vortoj

esprimi ne povas, sed kion oni ne klare sentas, kiel ian vokon de

naturo? Ni aŭskultu, kion diras sinjoro de W.: li ne vidas kaj ne

montras ian faktan cirkonstancon kontraŭ la akcento en nia lingvo;

sed rimarkinte, ke la naturaj lingvoj oferas la sonon kaj formon de

la vortoj, por nur konservi la unuatempan akcenton, li vidas en tio ĉi

naturan leĝon kaj konsilas al ni sekvi tiun ĉi leĝon, por ke nia lingvo

ne estu kontraŭnatura. Je V unua rigardo povas efektive ŝajni, ke ni

pekas kontraŭ la natura leĝo; sed ni rigardu pli atente, en kio konsistas tiu ĉi „leĝo a , kaj kia puno atendas la rompanton de ĝi. Malsupre ni montros, ke tio, kion oni prenis por natura leĝo de ĉiuj

lingvoj, estas nur okaza apartenaĵo de kelkaj lingvoj; sed ni supozu

por momento, ke tio ĉi efektive estas leĝo, kiu ekzistas en ĉiuj lingvoj;

kio do sekvas de ĝi? Se ia regulo efektive ekzistas en ĉiuj lingvoj

kaj ni ne komprenas la kaŭzon kaj la celon de tiu ĉi regulo, kio do

devigas nin ankaŭ blinde akcepti tiun ĉi regulon, se ĝi estas por ni

maloportuna? Ĉiuj riveroj en la mondo havas fluon tre kurban kaj

tre neregulan; sed se iu, kun instrumentoj en la mano arte fosante

kanalon, volus sekvi tiun ĉi „leĝon naturan”, — ĉu vi laŭdas lin, aŭ ĉu vi

eĉ iom povus lin pravigi? Ĉiuj lingvoj naturaj havas grandan amason

da malregulaĵoj kaj malfacilaĵoj, — ĉu ni ankaŭ devas sekvi tiun ĉi

„leĝon naturan* kaj intence fari nian lingvon malregula kaj malfacila?

Eĉ se ni tute ne scius la esencon de la akcento, eĉ tiam estus

la plej nature, se anstataŭ tro filozofie fosi en teorioj ni dirus al ni

praktike: la ceteraj lingvoj havas akcenton malregulan kaj malfacilan,

kiun ili jam ŝanĝi ne povas; ni havas ankoraŭ liberan elekton kaj

povas sen la plej malgranda malutilo havi akcenton facilan kaj regulan;

sekve ni devas elekti la lastan, tute ne rompante al ni la kapon, pro

119

II. A. Gazetartikoloj el

kia kaŭzo la lingvoj kreitaj blinde tiun ĉi oportunaĵon ne havas; ĉar

estus ridinde imiti kun malutilo al ni mem iajn misteraĵojn, se ni ne

komprenas ilian sencon kaj celon. Sed se ni rigardos pli profunde,

ni baldaŭ vidos, ke la „leĝo de la akcento* eĉ ne estas ia misteraĵo,

kaj tio, en kio ni serĉis ian leĝon naturan, estas simpla okazaĵo, kiu

kun la esenco kaj spirito de la lingvoj havas nenion komunan. La

lingvo de ĉiu nacio kreiĝis tiam, kiam la nacio ne sciis ankoraŭ skribi

kaj la lingvo transiradis de unu homo al alia nur per la orelo; la

orelo de Johano aŭ Petro ofte ne bone aŭdadis, la memoro senkontrola

ne bone tenadis, kaj tiel la vortoj renversiĝadis kaj akceptadis diversajn

sovaĝajn formojn; kontroli la vortojn per skribado oni ne povis, kaj

tial la plej puraj kaj senŝanĝaj restis nur tiuj silaboj, kiujn oni bone

aŭdis, t. e. la silaboj akcentitaj. Jen estas la tuta mistera kaŭzo,

kial la silaboj akcentitaj ofte restadis senŝanĝaj, dum la tuta cetera

parto de 1* vorto ŝanĝiĝadis — el simpla senhelpa neceseco kaj ne

el ia lingva leĝeco. De la momento, kiam ia popolo ricevas skriban

literaturon, ni jam tian blindan lingvan akrobataĵon ne renkontas. Sed

se ni, havantaj literaturon skriban pli frue ol literaturon buŝan kaj

orelan, sciantaj skribi kaj legi kaj povantaj gardi la lingvon de blinda

malbonorela renversiĝado, volus intence fari la erarojn, kiujn niaj

neinstruitaj antaŭuloj faris el blinda neceseco, — ni estus similaj je

tiu naivulo, kiu, havante du bonajn okulojn, intence falis super ŝtono

kaj vundis al si la kapon …. ĉar li vidis, ke antaŭ li multaj blinduloj

falis super tiu ĉi ŝtono, kaj li pensis, ke oni tiel necese devas fari!

Sekve se ni eĉ en nenia blinde kreita lingvo trovus la transportadon

de V akcento de unuatempa silabo sur silabon alian pro konstanteco

de 1’ akcento, tio ĉi neniel devus nin deteni de 1 enkonduki tiun ĉi

oportunaĵon en nia arta kaj konscie kreita lingvo, tiel same kiel la

malregula konjugado en ĉiuj lingvoj ne sole ne devigas, sed ankaŭ

tute ne pravigas nin enkonduki intence malregulan konjugadon en nia

lingvo. Sed por forigi ĉiujn dubojn de la personoj, kiuj, ne konfidante

al tio, kion la praktiko al ili montras, teorie timas, ke eble .. . eble

… oni ne scias … oni ne vidis ekzemplojn k.t.p. — ni fine montros

ankoraŭ, ke la transportado de V akcento de unu silabo sur alian ne

estas eĉ ia ennovaĵo de nia flanko, sed ĝi ekzistas jam en la lingvoj

naturaj, kvankam tiuj ĉi tute ne bezonis zorgi pri facileco. Apartajn

ekzemplojn vi trovos sur ĉiu paŝo en ĉiu lingvo; sed, por ne malproksime foriri de nia lando, ni bezonas nur kompari la lingvojn rusan

kaj polan, kaj ni vidos, ke tutetiosama, kion ni faris en nia lingvo,

estis jam antaŭe farita de la naturo mem en la natura lingvo pola.

De neniu kaj de nenio devigata, la lingvo pola akceptis konstantan

akcenton sur la antaŭlasta silabo, kvankam en aliaj slavaj lingvoj en

1 malofta uzado de V prepozicio v de“ antaŭ infinitivo — ĉu ne

tute ĝusta?!

120

,La Esperantisto* 1891. — N-ro 48

tiuj ĉi vortoj la akcento estas alia; kaj tion ĉi la lingvo pola faris

tute sen ia mallongigado de vortoj, sen ia forĵetado de silaboj k.t.p.,

sed ĝi simple senceremonie transportis la akcenton de unu silabo sur

alian; sen ia filozofado ĝi metis la akcenton de ĉiu vorto sur la silabon

antaŭlastan, tute ne demandante, ĉu tiu silabo estas tia aŭ alia kaj ĉu

ĝi havas la forton por porti sur sin la akcenton, kaj tute ne timante,

ke oni diros, ke ĝi estas kontraŭnatura. Kaj tion ĉi la lingvo faris ne

sole kun la fremdaj, arte enportitaj vortoj (kiel ekzemple „adwokat“,

„inzynier“, „telegraf“, „spirytus a , „manŭskript w , „papier“, „tytŭlu w ,

„artykŭlu“ k.t.p.), sed ankaŭ en ĉiuj senescepte vortoj pure slavaj

(ekzemple la rusaj „malenki w , „vojna a , „okno a , „ĉelovjek w , „ŭlica“ k. c.

k. c. k. c. en la tuta lingvo — estas en la lingvo pola „malenki“,

„wojna“, „okno a , „czlowiek“, „ulfca“ k. c. k. c. k. c.) — jam ne apartaj

disĵetitaj ekzemploj, sed miloj kaj dekoj da miloj— tuta lingvo! (Se

en la tuta lingvo vi en kelkaj tre malmultaj vortoj trovas deflankiĝon

de tiu ĉi regulo, vi facile rimarkos, ke tiun ĉi deflankiĝon faris ne la

popolo, sed la instruituloj, tute sen ia kaŭzo kaj bezono kaj kontraŭ

la spirito de la lingvo.)

Nun al la konkludo. Ke konstanta regulo por la akcento en lingvo

lernota estas mil fojojn pli bona ol akcento neregula — neniu dubos;

se ni povas ĝin fari, ni devas ĝin fari, se eĉ neniu el la blinde kreitaj

lingvoj ĝin farus. Se ni el tio ĉi vidas, ke lingvo natura, kiu ja tute

ne bezonis zorgi pri facileco, faris tion saman el simpla kaprico

kaj tute ne suferas de tio, — tiom pli ni jam ne povas dubi, ke en

lingvo arta, por kiu facileco estas tre grava, oni devis sen ia eĉ

minuta ŝanceliĝo akcepti la akcenton konstantan, eĉ se la demando

estus levita antaŭ la kreiĝo de la lingvo. Sed se nun, kiam la lingvo

estas jam kreita kaj uzata, ni volus fari en ĝi grandan rompadon por

… sen ia kaŭzo kaj celo … doni al ĝi maloportunaĵon anstataŭ

oportunaĵo — tio ĉi estus jam facilanimeco nepardonebla!

EI diversaj faritaj teoriaj proponoj ni analizis nur unu — la ŝajne

plej bonan, kaj ni montris, ke tio, kio en la teorio ŝajnas tre bona

kaj trovas aprobantojn, en la praktiko ofte havas nenian signifon. E1

la diritaĵo ni faras la konkludon: proponante aŭ enkondukante (private)

ian ŝanĝon en nia lingvo, neniam gvidu vin per konsideradoj teoriaj,

kiel ajn belaj ili ŝajnas, sed ĉiam demandu vin, kian praktikan signifon la ŝanĝo havus. Pri la ekzemplo de teoria propono ni tiel

multe parolis, ĉar tiu ĉi kategorio da proponoj apartenas al la plej

danĝeraj: en tia afero, kiel la nia, homoj la plej volonte akceptas

proponojn, kiuj havas fizionomion instruitan; kaj se oni parolas al la

homoj en instruita formo kaj en la nomo de leĝoj sciencaj, tiam el

100 personoj 99 ĝin blinde aprobas kaj nur unu demandas sin: „tre

bele, sed kian signifon ĝi havas por nia lingvo?” 1

1 komp. 1892, paĝ. 49—51 = II. 57.

121

II. A. Gazetartikoloj el

N-ro 49. paĝ. 57

De la redakcio 1

Forte okupataj je la ellaborado kaj relaborado de la projekto de Ia

Akcia Societo, rii devis malfrui kun la nuna numero de nia gazeto.

La numero 9-a eliros kiel eble plej baldaŭ.

La projekton pri la Esperantistoj-vastigantoj la plej granda parto

de niaj legantoj trovis nepraktika, kaj tial la projekto nun estas tute

forĵetata. Sed en la nuna numero la legantoj trovos alian, multe pli

praktikan kaj realan, projekton 2 por fortigi kaj tute sendanĝerigi la

estontecon de nia afero, kaj por tiu ĉi projekto ni petas la plej profundan atenton kaj la plej vivan partoprenon de niaj amikoj. La unuan

penson al tiu ĉi projekto donis ankoraŭ antaŭ 2 jaroj sinjoro I. Lojko;

en la lasta tempo similan projekton levis sinjoro A. Grabowski. Sed

la projektoj de la diritaj amikoj estis fonditaj sur alportado de oferoj,

kaj tial ni elvenis kun nia projekto ne pli frue, ol kiam prosperis al

ni doni al ĝi karakteron realan, t. e. karakteron komercan kun gajnoj

proporcie rekompencantaj la riskon kaj la prunton; ĉar la sperto

bedaŭrinde montris al ni, ke per oferoj ni ne malproksime venos: la

tuta pezo de perdoj materialaj kaj laboroj ĉiam kuŝus sur Ia ŝultroj

de unu aŭ kelkaj personoj, ĝis ĝi ilin tute dispremus, kaj ĉiuj ceteraj

sin kontentigus nur per rigardado. Se ian gravan aferon volas fari

unu sola homo sen rimedoj, li pereigas sin mem kaj la celon ne

atingas, se li eĉ volas oferi por la afero ĉion, kion li povas; sed se

tiun saman aferon prenas en siajn manojn societo kun sufiĉa komuna

kapitalo, tiam la afero atingas sian celon tre bone kaj la societanoj

mem ne sole ne faras oferojn kaj ne perdas, sed la mono, kiun ili

prunte donas al la afero, alportas al ili bonan materialan profiton.

N-ro 50. paĝ. 57—62

z Akcia Societo Esperantista

En la tago, en kiu mi skribas la nunan artikolon, finiĝas ĝuste

4 jaroj de la momento, kiam la unua broŝuro pri nia lingvo eliris el

la muroj de la presejo. De tiu tago pasis 4 jaroj — jaroj malfacilaj,

sed ne senfruktaj. La konfuzo kaj nebuleco de la unua tempo pasis,

kaj nun ni povas jam per pli klaraj okuloj ĉirkaŭrigardi nian aferon

kaj ĝian estontecon. Ĉiu, kiu bone konas nian lingvon kaj ĝian historion, nun ne dubas, ke per si mem ĝi havas tute certan estontecon.

Kvankam per vortoj multaj ankoraŭ batalas kontraŭ nia lingvo kaj

afero (el timo, ke oni ne nomu iiin fantaziuloj aŭ ke ni ne riproĉu

ilin, kial 3 ili ne subtenas nian aferon), sed en la animo la plej granda

1 Do, de Zamenhof. 2 = II. 50. 3 Ĉi tiu uzado de „kial“ (en la

senco: „tial — kial“ aŭ „pro tio, ĉar“) poste tute estas forigita (be -

daŭrinde!) per la uzado de „ĉar“, kiu havas nun duoblan sencon. Bona

ekzemplo por lafakto , ke ne decidas nur la logiko, sed la praktika uzado!

122

,La Esperantisto a 1891. — N-roj 49—50

parto eĉ de tiuj ĉi niaj ŝajnaj kontrauuloj — se ili nur efektive konas

nian lingvon — aprobas nian aferon kaj deziras, ke ĝi venu al la celo.

Kiel ajn ili ŝajnas indiferentaj aŭ kiel ajn ili per vortoj ridas aŭ insultas nian aferon — la efektiva kaŭzo, kial ili ne aliĝas al ni, estas

tio, ke ili timas, ke ni ne eltenos, ke ni baldaŭ falos. La plej granda

parto de la mondo estas tro „saĝa a , por publike subteni aferon, antaŭ

ol ĝia sorto estas decidita; ili pli bone volas atendi kaj vidi, kiel la

afero finiĝos: se ni per nia konstanteco venkos, ili aliĝos al ni en

grandaj amasoj, venos uzi la pretajn fruktojn kaj post nia morto ili

konstruos al ni monumentojn; se nia afero laciĝinte falos — ili ridos

nin kaj diros, ke ili en sia saĝeco ĉiam estis kontraŭ nia afero. Vane

kelkaj amikoj atendas, ke la riĉuloj aŭ la gravaj personoj kaj societoj

aŭ registaroj al ni helpu, kaj vane ili pensas, ke la prospero de nia

afero dependas de la helpo de tiuj; ne, kontraŭe, la helpo de tiuj

dependas de la prospero de nia afero, tion ĉi ni ne devas forgesi,

kaj tial ni ne devas sidi senlabore kaj atendi helpon de la potenculoj.

La potencaj personoj kaj la registaroj en la animo eble jam longe

estas por nia afero, sed ili neniam kaj neniel volos „kompromiti“ sin

publike per aliĝo al afero, kies sorto ne estas ankoraŭ decidita kaj kiu

„eble apartenas ankoraŭ al la regno de revoj“. Se ni de ili atendos helpon, tiam ni neniam venos al la celo; sed dank’ al nia konstanteco kaj

laborado nia afero iom post iom fortiĝados,‘se la nombro de niaj amikoj

senĉese kaj regule grandiĝados, se post kelka tempo oni vidos, ke nia

lingvo havas jam grandan nombron da uzantoj, grandan literaturon kaj

tute certigitan, jam ne ŝanceleblan kaj sensubtenan regulan iradon

antaŭen, t. e. ke nia afero iom post iom fariĝis jam „fait accompli*

(fakto plenumita), tiam la registaroj kaj la mondo kun ĝojo rapidege

aliĝos al ni, unu ekzemplo tuj sekvigos la alian, kaj kun fulma rapideco

nia afero venkos la mondon. La glacio longan tempon kontraŭstaras

al ĉiuj penoj de la printempa suno; sed kiam dank’ al la konstanteco

de la sunaj radioj la fluidiĝo fine komenciĝas, tiam la tuta glacio

rapidege fluidiĝas en kelkaj tagoj.

Se ni volas, ke nia afero pli aŭ malpli frue atingu sian celon,

ni ne devas atendi iajn grandajn fiankajn helpojn, ni ne devas fari

iajn kaprompajn saltojn, — la sola afero, kiun ni devas fari, estas,

certigi al nia afero regulan senhaltan iradon antaŭen, ne peni

fari tro multe per unu fojo, iri malpli rapide, sed regule, kaj antaŭ

ĉio por eterne sendanĝerigi nian aferon de ĉia ebla falo aŭ halto.

Ni devas uzi niajn fortojn ekonomie kaj saĝe. Se ni per unu fojo

volas hele brili, tiam ni baldaŭ laciĝos kaj ni ne sole ne havos la

fortojn iri antaŭen, sed la silento post la bruo kaj la mallumo post

la lumego estos ankoraŭ tiom pli falanta en la okulojn kaj mortiga

por nia afero. Nia afero tiam subite rapidege falos, kiel globo ruliĝ-anta de altaĵo, kaj ĉio, kion ni kun tiom da peno faris, estos perdita

123

r

ViUJol’

II. A. Gazetartikoloj el

je eterne. Sed se ni kreos por nia afero ian, kvankam ne riĉan, sed

konstantan fonton, kiu, ĉiam freŝe kaj egalforte, neniam sekiĝante,

donos al ni la eblon sendekliniĝe resti eterne sub nia standardo, sen

financaj malhelpoj regule ĉiam eldonadi nian centran gazeton kaj fondi

aliajn gazetojn, regule eldonadi ĉiumonate kelkan novan nombron da

verkoj kaj per tia maniero senhalte kaj regule grandigadi nian literaturon kaj ‘tiel plu — tiam nia afero baldaŭ fariĝos fakto plenumita, la

mondo konvinkiĝos, ke nia afero estas potenca forto, kiu ĉiam kreskas

kaj jam absolute neniam devas timi ian falon, kaj la „saĝa a publiko,

la potenculoj kaj registaroj, kiuj nun montras al ni ankoraŭ indiferentecon el timo de fiasko, tiam baldaŭ kun danko aliĝos al ni en grandegaj amasoj kaj eterne nin dankos por nia fakto plenumita. Kiam tia

forto estos kreita, tiam ni povos esti tute trankvilaj pro la estonteco

de nia afero, tiam ni ne devos jam eterne timi, eterne zorgi, perdi

la kuraĝon ĉe ĉiu malsukceso, ĉe ĉiu nova montro de la indiferenteco

de la publiko ektimi, ke ĉiuj niaj laboroj estos perditaj. Se la publiko

eĉ longan tempon ankoraŭ montros al ni sian indiferentecon, tio ĉi

nin ne/trankviligos, ni laborados trankvile kun la plej bonaj esperoj;

ni ne devos eterne memorigadi kaj tedadi al niaj amikoj pri helpo

kaj subteno, ni ne devos por la vastigado de nia afero elpensadi diversajn strangajn, maloportunajn kaj danĝerajn rimedojn; kaj kiel ajn

malrapide nia afero eĉ irus en la unua tempo, ni ĉiam povos esti

tute certaj je nia venko. Ĉar se eĉ la plej granda unufoja akvego

ofte transiras tute sen postesignoj, konstante falanta guto truas eĉ

ŝtonon. Nian laboron kaj materialajn rimedojn, kiujn ni ĝis nun uzadis

senplane kaj distrite, ni devas nun reguligi, centrigi kaj ekonomiigi.

Antaŭ ol ni zorgas pri grandaj akvoj, ni devas uzi la tutan nian

forton por krei almenaŭ guton, sed konstantan, senhaltan. Nur

kiam tia guto estos kreita kaj certigita, ni iros pli malproksime kaj

penos el la konstanta, senhalta guto fari iom post iom konstantan,

senhaltan akvegon.

Kiel krei tian konstantan fonton, kaj kiu ĝi devas esti?

Antaŭ ol ni respondas tiun ĉi demandon, ni devas fari la sekvantan

rimarkon. La tuta laborado en nia afero ne estas io komplikita, sed

konsistas el jeno: eldonadi, konstante kaj regule eldonadi verkojn,

gazetojn, krei grandan, ĉiam kreskantan literaturon, kio ne sole perfektigos nian lingvon, sed elvokos respekton por nia afero multe pli,

ol ĉia alia agado, kaj per la forto de sia vivado kaj kreskado aligos

al nia afero la tutan mondon pli rapide kaj pli certe, ol ĉiuj plej

energiaj teoriaj predikadoj kaj plej rafinitaj agitadoj; ĉar la mondo

estimas nur la faktojn. Ni havas laborantojn, sed mankas al ili la

rimedoj. Se eĉ mankus al ni laborantoj, ni povus per mono facile

ilin krei. Sekve la konstanta fonto, kiun ni bezonas krei, devas esti

pure financa. Se ni tian fonton havos, ni havos ĉion. Sekve la tuta

124

,La Esperantisto” 1891. — N-ro 50

demando „kiel certigi la estontecon de nia afero“ oni povas anstatauigi

per alia pli simpla demando: „kian konstantan ĉiujaran sumon da mono

ni devas havi, por ke la estonteco de nia afero estu tute ekster danĝero?“ Nun ni rigardu la miniman 1 sumon, kiu ĉiujare estas al ni

necesa por tiu ĉi celo.

Antaŭ ĉio ni devas plene certigi la estontecon kaj la senhaltan

regulan eliradon de nia centra gazeto. ĉi estas la unuiganto, la

pelanto kaj la regulatoro de nia afero, per unu vorto — ĝi estas la

koro de nia afero. Tie ni devas antaŭ ĉio centri nian tutan forton,

ni ne devas uzi flanke eĉ la plej malgrandan el niaj fortoj kaj rimedoj

materialaj, antaŭ ol ni estas tute certaj, ke la daŭrado de nia centra

organo staras tute ekster danĝero. Se unu fojon tiu ĉi koro devos

halti, tiam perdiĝos nia afero kaj ĝin ne povos savi la plej grandaj

sensisteme disĵetataj oferoj, kiuj povas doni nur minutan lumon. Ni

prezentu al ni ekzemple, ke ni en la momento havas riĉajn rimedojn

kaj uzas ilin por dissendi en la mondon grandegan nombron da lernolibroj, aŭ en ia alia pasanta maniero, kaj post kelka tempo montriĝas,

ke pro ia neantaŭpensita eraro de nia flanko nialalertT restas sen

fruktoj, aŭ ni devas longe atendi la maturiĝon de la fruktoj, kaj dume

ni restas sen rimedoj kaj Iacaj kaj devas el manko de fortoj ĉesigi

la eliradon de nia organo … kio tiam estos? Ĉio, kion ni faris kaj

oferis, estos per unu fojo perdita je eterne! Neniu jam volos pensi

iam helpi al relevo de afero falinta, kaj eĉ plej grandaj oferoj jam

ne povus relevi en la okuloj de la mondo aferon unu fojon falin-tan, se vi eĉ mil fojojn ripetados al la mondo, ke la afero siatempe

falis nur el manko de materialaj rimedoj. Sed se ni scios, ke la vivo

de nia organo estas por eterne, aŭ almenaŭ por tre longa tempo, tute

certigita, tiam ni pro la estonteco de nia afero jam povos esti tute

trankvilaj eĉ tiam, se ni estos tiel malfortaj, ke ni ekster la organo

en la daŭro de kelka tempo povos nenion alian fari por nia afero.

Nun estas por ni la plej malfacila tempo: la nun tro videbla falo de

Volapŭk, kiu siatempe arte elvokis grandan bruon, por kelka tempo

tute malvarmigis la mondon por la ideo de lingvo internacia (ĉar la

mondo ne scias la veran kaŭzon de tiu falo kaj, miksante la Volapŭkon kun la Esperanto, diras, ke „la internacia a falis, kaj la mondo

ne volas nun eĉ aŭdi pri ia lingvo internacia); sed pasos kelka tempo,

kaj baldaŭ la animoj trankviliĝos, la konfuzo, farita de la Volapŭk,

estos forgesita, la sankta ideo, elteninte viva kaj sana la malfacilan

tempon, denove resonos en la koroj de la homoj (ĉar en Ia homaj

koroj preteriranta vento povas nur por kelka tempo pasante malvarmigi,

sed neniam tute estingi la sopiron je la idealo, se nur la idealo mem

1 Verŝajne ne preseraro por „minimuman“, sed vorto poste ne plu

uzata de Zamenhof (komp. malsupre, paĝ. 127: la sumo estas la „minimo u ).

II. A. Gazetartikoloj el

sin tenas), — kaj nia afero havos antau si larĝan, liberan, brilantan

vojon. Sed por travivi tiujn ĉi malfacilajn kelkajn jarojn, estas al ni

antaŭ ĉio necesa la regula vivado de nia organo, kiu devas teni nian

aferon, pacience stari kaj batali, ĝis la malfacila tempo pasos, kaj

tiam — la estonteco estas nia por eterne! Ĉu ni ekster nia organo

povos multe fari por nia afero aŭ en la daŭro de kelka tempo povas

fari nur tre malmulte, — kun la vivo de nia organo estas ligita la

vivo de nia afero. Nia organo estas la trunko de nia afero: tiel longe

kiel la trunko vivas, ni devas timi nenian vintron, se ĝi eĉ glaciigos

la branĉojn kaj la foliojn, kaj kun la plej bonaj esperoj ni povas atendi

la printempon; sed se la trunko ĉesos vivi, — ĉiuj esperoj estas

perditaj. Tial ni per ĉiuj fortoj turnas la atenton de niaj amikoj sur

nian gazeton. Se ni volas sisteme konduki nian aferon, ni devas

antaŭ ĉio tute certigi kaj sendanĝerigi la ekzistadon de nia

gazeto. Nenian paŝon plu, antaŭ ol la plej grava estas farita!

Sed ni rigardu, en kiaj kondiĉoj de vivo sin trovas nia organo.

La sola presado de nia gazeto kostas ĉirkaŭ 500 rublojn ĉiujare.

La enspezo de la abona mono kovras apenaŭ duonon de la elspezoj.

Tiel longe kiel la skribanto de tiu ĉi artikolo havis ankoraŭ propran

kapitalon, li nenion domaĝis kaj metis en la aferon ĉion, kion li havis.

Dank J al la grandaj elspezoj, kiujn la eldonado de verkoj kaj la propagando englutis, precipe en la unua tempo, kiam nia afero estis ankoraŭ tute kruda kaj ĉiu paŝo kostis grandegajn oferojn, la monujo

baldaŭ montris al li sian nudan fundon. Ne esperante trovi ian subtenon de la flanko de niaj amikoj kaj ne volante tamen lasi fali

la aferon, la skribanto faradis ĉion, kion li povis, kaj kun gajaj paroloj en la buŝo daŭrigadis sian laboradon, kvankam li jam devis fari

por tio ĉi ĉiam novajn ŝuldojn. Lia situacio fariĝis ĉiam pli kaj

pli neelportebla: ĉar ne sole li ne povis revi pri la kovro de la faritaj

ŝuldoj, sed al tio ĉi aliĝis ankoraŭ la jena cirkonstanco: okupata la

tutan tagon je nia afero, en kiu li devas esti ĉio en unu persono,

havante tial por io alia nek liberan kapon, nek sufiĉan tempon, li

devis tute malŝati sian profesion, de kiu li devus vivi kaj nutri sian

familion. Uzante la lastajn fortojn, mi tenis min tiel longe, kiel mi

nur povis; sed al ĉiu ebleco estas limo, kaj nun la limo venis. Plu

la afero tiel iri ne povas, ĉar venis la tempo de absoluta neebleco.

Oni devas sekve krei rimedojn por la eldonado de la gazeto kaj

ankaŭ trovi ian bonan, kompetentan kaj fideblan, sed ankaŭ libertempan

kaj finance senzorgan, kondukanton por nia afero, ĉar mia situacio

atingis la lastan gradon de neebleco kaj ĉe la nunaj kondiĉoj la kondukado de nia afero estas por mi neebla, malgraŭ mia tuta volo. Sed

ĉar ne tiel baldaŭ ankoraŭ troviĝos persono, kiu volus kaj povus min

anstataŭi en la diversaj multaj laboroj por nia afero, tial estas necese,

ke ĝis la troviĝo de tia persono mi daŭrigu mem la kondukadon de

126

,La Esperantisto* 1891. — N-ro 50

nia afero. Sed tion ĉi mi nun povus fari nur tiam, se oni povus

difini por mi certan salajron kaj per tia maniero doni al mi la eblon

ekzisti kaj labori, tiom pli, ke nun, kiel oni malsupre vidos, ekster

ĉiuj ĝisnunaj laboroj komenciĝos ankoraŭ la eldonado de multaj verkoj

(ne malpli ol unu folio ĉiusemajne), kaj por mia okupado je mia propra

profesio ne restos jam eĉ unu libera minuto.

Difininte jam certan sumon por la subtenado de la afero, ni devus

ankaŭ memori pri ĝia progresigado kaj ni devas difini certan, kvankam

eĉ ne grandan sumon por la senhalta propagandado kaj certan sumon

por la senĉesa eldonado de ĉiam novaj verkoj.

Sekve por ke nia afero ne sole regule daŭrigu sian vivon kaj tra-atendu la malfacilan tempon de la indiferenteco de la mondo, sed

ankaŭ senhalte progresadu, estas necese, ke ni per komunaj fortoj

kreu por ĝi ian fonton, kiu ĉiujare donus al ĝi:

a) Por eldonado de la „Esperantisto a (kiu en tia okazo,

ne bezonante jam enspezojn de la abonantoj, povus

esti donata al la membroj de nia fondota societo senpage kaj la enspezojn de ĉiuj flankaj abonantoj enporti

en la kason de la societo). 500 r.

b) Por la kondukanto de nia gazeto kaj afero, por ke li

havu la eblon sin teni, ĝis troviĝos alia fidebla kondukanto senpage. 2000 r.

c) Por la senhalta daŭrigo de la propagando kaj varbado

de ĉiam novaj amikoj kaj societanoj. 500 r.

d) Por la senhalta eldonado de ĉiam novaj verkoj (ne

malpli ol unu presita folio ĉiusemajne) kaj poŝta

dissendado de ĉiuj ekzempleroj al la membroj de la

societo*. 2000 r.

Kune 5000 r.

Detala kalkulo de la tuta elspezata mono estos ĉiujare donata en

la „Esperantisto M .

Kun la tempo ni sendube havos senkompare pli multe, ol 5000

rublojn ĉiujare, kaj ju pli da mono ni havos, des pli rapide kaj bone

iros kompreneble nia afero. La dirita sumo estas tre malgranda kaj

facile kreebla. Multaj institucioj, kiuj ne alportas eĉ milan parton de

la utilo, kiun ni atendas de nia afero, englutas ĉiujare mil fojojn pli

multe, ol tiu ĉi sumo. Sed tiu ĉi sumo estas la minimo * 1 , kiun ni

bezonas. Se tiu ĉi sumo estos al ni por ĉiu jaro certigita, ni povos

jam esti tute trankvilaj pro la estonteco de nia afero.

* Kaj ankaŭ konstante al 100—200 plej gravaj redakcioj de gazetoj,

por ke la mondo ĉiam ripete aŭdadu pri la progresado de nia afero.

1 komp . supre la rimarkigon al paĝ . 125.

127

II. A. Gazetartikoloj el

Kiel krei konstantan fonton, kiu donus al ni ĉiujare ne malpli ol

5000 rublojn? La plej bona rimedo kompreneble estus, se iu el la

riĉuloj, kiuj interesas sin je ĉiuhomaj aferoj, volus oferi unufoje

100 000 rublojn kaj tiel krei eternan fondon, kies procentoj estus tute

sufiĉaj por je eterne certigi la regulan progresadon de nia afero. Sed

pri io simila ni nun ne povas ankoraŭ eĉ ‘revi, ĉar la grandaj riĉuloj

staras ankoraŭ tute flanke de nia afero. Per si mem la sumo ne estas

tre granda; vidante, kiel ofte la riĉuloj oferas sumojn dek kaj cent

fojojn pli grandajn por celoj publikaj malpli gravaj kaj malpli facile

atingeblaj, ol la nia, ni povas tute kuraĝe esperi, ke ankaŭ por nia

afero pli aŭ malpli frue troviĝos grandaj oferantoj; sednun la tempo

de grandaj oferoj ankoraŭ ne venis por nia afero; ne sole unu granda

riĉulo ne donos ankoraŭ la necesan sumon, sed eĉ kelkaj riĉuloj kune

ĝin ne kreos. En konstanta laborado ni pacience atendos, ĝis la tempo

de la grandaj oferoj venos kaj ĝis tia eterna fondo, per unu fojo aŭ

iom post iom, estos kreita; sed ĝis tiu tempo estas eble ankoraŭ tro

longe (kvankam ĝi povas kompreneble ankaŭ veni al ni de ia flanko

tute neatendite tre baldaŭ); sekve ni dume devas certigi al ni la ĉiujaran

sumon de 5000 rubloj per niaj propraj malgrandaj, sed kunigitaj fortoj.

Kvankam inter niaj amikoj ne trovas sin ankoraŭ grandaj riĉuloj,

tamen alporti per fortoj kunigitaj la sumon de 5000 rubloj ĉiujare al

ĉiuj esperantistoj kune jam estus afero facila . -. se efektive ĉiu el

ni volus fari, kiom li povas. Sed la sperto faris nin pesimistaj, kaj ni

tute ne esperas, ke en la nuna tempo eĉ tiu ĉi malgranda sumo povu

esti ĉiujare kolektita per memvolaj oferoj de niaj amikoj. (La abonado

de la „Esperantisto a estas certe ne granda ofero, kaj tamen -flj el

niaj amikoj estas tiel „ekonomiaj“, ke ili anstataŭ mem aboni, legas

la ekzempleron de ia konato aŭ tute nian gazeton ne legas.) Tiel

anstataŭ kalkuli je ricevotaj oferoj, ni volas fondi el niaj amikoj akcian

societon, al kiu apartenos la tuta financa flanko de nia afero, tiel ke

proporcie je la enportitaj sumoj, la membroj dividados inter si ankaŭ

la tutan estontan materialan profiton de nia afero. Akcianojn ni pli

facile trovos, ol oferantojn, tiom pli, ke ni transdonas al ili aferon jam

pretan, en kiu ĉiuj grandaj elspezoj fondaj kaj preparaj, ĉiuj riskoj kaj

grandaj perdoj necesaj en la komenco de ĉiu entrepreno estas jam

faritaj ne el ilia poŝo. Por ke en la afero povu partopreni ne sole

homoj bonhavaj kun sumoj grandaj (ju pli granda la enportita sumo,

des pli granda kompreneble estos la ricevota profito), sed ankaŭ la

plej malriĉaj el niaj amikoj, ni ellasas la akciojn en la sekvanta

maniero:

a) La pago por la akcioj ne estos unufoja, sed konsistos en

pagoj ĉiujaraj.

b) La ĉiujara pago por ĉiu akcio estos tre malgranda, nome: dek

rubloj ĉiujare.

128

,La Esperantisto” 1891. — N-ro 50

Sed nun naskiĝas la sekvantaj demandoj:

1. Kiel garantii al la akcianoj, ke ilia mono estos bone kaj

honeste administrata kaj ne estos perdata? (Ĉar la estontaj

membroj loĝas en diversaj urboj kaj landoj, sub malegalaj

leĝoj, kaj nia societo ne tiel baldaŭ ankoraŭ povos fariĝi

oficiala, tiu ĉi demando estas tre grava.)

2. Kian garantion havos nia afero, ke la ĉiujaraj pagoj estos

konstantaj, por ĉiam tute certigitaj kaj regulaj? (Tio ĉi

estas la plej grava demando, ĉar supre ni jam montris, ke

la plej grava celo por ni estas krei fonton konstantan,

neniam sekiĝantan.)

3. Poste, kiam la afero sufiĉe disvolviĝos kaj ne sole facile

trovis amasojn da amikoj en la nomo de la afero mem, sed

ankaŭ la materiala profito por la akcianoj estos granda kaj

senduba, — tiam akcianoj troviĝos en amaso; sed kiel kolekti

la plej rapide la unuan milon da akcianoj en la unua jaro,

kiam la afero ne estas ankoraŭ tre profita?

La unuan demandon nia societo solvos en la sekvanta maniero:

ekster la firme difinitaj kostoj de la kondukado kaj disvastigado de la

afero, la tuta cetera envenanta mono estos ĉiam uzata por eldonado

de ĉiam novaj verkoj (aŭ eble ankaŭ gazetoj), kaj ĉiuj ekzempleroj

de ĉiuj verkoj kaj gazetoj eldonotaj de la societo estos ĉiufoje tuj

senpage dissendataj al la societanoj proporcie je la nombro de Ia

akcioj, kiujn ĉiu el ili havas (la nombro de la presotaj ekzempleroj

de ĉiu verko estos ĉiam egala al la nombro de la akcioj, kaj unu

akcio ricevados po unu ekzemplero de ĉiu verko). Sekve la kapitalo

de nia societo sin ĉiam trovos en la manoj de la akcianoj mem,

kiuj povos la verkojn konservi por si (tiam ili gajnos tion, ke la verkoj

al ili kostos pli malkare, ol al aliaj personoj), aŭ vendi ilin kun profito

laŭ certa venda kosto, kiu estos difinita por ĉiu verko por la personoj

starantaj ekster nia societo. Ili povos ankaŭ (kun granda profito, kiel

ni malsupre montros) vendi la akciojn mem, ĉar la akcioj ne estos

nomaj kaj devos nur al la komenco de ĉiu jaro sciigi la kondukanton

de la societo la adreson 1 , sub kiu ili sin trovas, por ke tiu sciu, al

kiu sendadi la verkojn.

La duan demandon la societo solvos per la sekvanta rimedo. Ĉar

nia societo bezonas ĉiujare nur certan supre difinitan sumon da mono,

tial por ni estas grave, ke nur certa nombro da akcioj estu konstante

kaj regule pagata 2 . Ĉu ĉiuj ceteraj akcioj sin tenos konstante aŭ

defluados kaj alfluados — tio ĉi jam ne estas por ni grava, kaj ni povas

ĝin Iasi al la bontrovo de la akcianoj mem. Por tute certigi al ni la

1 Ci tie tre malofta okazo, ke Zamenhof — kontraŭ sia regnlo —

uzas la „duoblan akuzativon <( ! 2 teksto: pagataj.

9 Dietterle, Zamenhof.

129

II. A. Gazetartikoloj el

regulan envenadon de 5000 rubloj ĉiujare, la societo agas en la sekvanta maniero. Ĉiu akcio portos konstantan numeron, kiu montras la

ordon, en kiu la akcioj estis aĉetitaj; la akcioj, portantaj numeron de

1 ĝis 1000 estas „akcioj fondintaj* kaj ne sole tuj en la komenco pagas

nur 5 rublojn anstatau 10, sed ricevas por eterne la tre gravan privilegion, ke ili, havante tiujn samajn rajtojn, kiel la akcioj ordinaraj,

devas ĉiam pagadi nur 5 rublojn ĉiujare anstatau 10. Sed

tiun ĉi grandan privilegion la diritaj „akcioj fondintaj a konservas nur

tiel longe, kiel ili akurate alportas sian ĉiujaran pagon; se en unu jaro

tia privilegia akcio ne pagis ĝis la 1-a de Februaro, ĝi perdas por

eterne sian privilegion. Ĉe tia ordo ni povas esti tute certaj, ke

almenau 1000 akcioj ĉiam estos pagataj tre akurate (se iliaj posedantoj

ne povos au ne volos pagi por ili, ili jam mem penos vendi ilin al

aliaj personoj, kiuj jam de sia flanko zorgados pri akurata pagado):

ĉar neniu volos perdi la privilegion, kiun li unu fojon ricevis kaj

neniam pli jam povos ricevi. La propra intereso estas la plej bona

memoriganto kaj garantiulo.

La solvo de la tria demando jam per si mem estas enhavata en

la solvo de la demando dua. Dank’ al la supre dirita konstruo de nia

societo, la aĉeto de akcioj ĝis No 1000 donas tian grandan profiton

kaj tian grandan garantion, kiujn donas nenia alia pure komerca

entrepreno. La grandega profito sendube al ĉiu falas en la okulojn,

tamen ni ĝin ankoraŭ klarigos iom pli detale. Kiel oni malsupre

vidos, ni por la komenco kolektos ankoraŭ ne la monon por la akcioj,

sed nur la subskribojn (kaj por garantio ankaŭ 20% de la subskribita

sumo), kaj nia societo estos fondita nur tiam, kiam la nombro de la

akcioj subskribitaj (sed ankoraŭ ne pagitaj) atingos 1000. Nur tiam

ni sciigos, ke la societo estas fondita, kaj ni petos alsendi al ni la

monon kaj ricevi la akciojn. Tiel longe kiel la nombro de la akcioj

ne atingos 1000, la akcianoj ne bezonas pagi eĉ unu kopekon (ekster

la 20%, kiujn ili sendas kiel garantion, kaj kiun ili ricevos returne, se

la societo ĝis Marto ne fondiĝos); ili ne komencos la enmetadon de

sia mono, antaŭ ol iliaj kunigitaj rimedoj estos sufiĉe fortaj, por doni

la garantion de senperda kaj profita irado de la afero. Sekve en tiu

sama minuto, kiam vi pagos por via akcio la unuajn 5 rublojn, vi jam

scios, ke ne sole la societo estas jam sufiĉe forta por prospere agadi,

sed — kio estas la plej grava — ke la nombro de la privilegiaj akcioj

(la unua milo) jam de la unua minuto estas fermita kaj sekve jam de

la unua minuto ĉiu nova amiko, kiu volas aĉeti akcion, devos pagadi

por ĝi ne 5, sed 10 rublojn ĉiujare, kaj tial ĉiu el ili plivolos aĉeti

la akcion de vi kaj volonte pagos al vi kvin aŭ dek fojojn pli multe

ol vi mem pagis, por ke li nur havu vian numeron kaj gajnu per tia

maniero la duonon de sia pago ĉiujare. Tiel jam en la minuto, kiam

vi vian akcion aĉetos, ĝia indo saltos alte, altege.

130

,La Esperantisto“ 1891. — N-ro 50

Prezentante por la aĉetanto tian grandegan profiton, la unuatempaj akcioj en tiu sama tempo havas en si absolute nenian riskon.

Car neniu ja supozos, ke kun la minuto, kiam nia afero ricevos firman

fundamenton, la nombro de ĝiaj amikoj ĉesos grandiĝadi kaj troviĝos

pli nenia nova amiko, sekve nenia aĉetanto por la akcioj! Se nia afero

ĝis nun ĉiam ricevadis novajn amikojn, kvankam pro nia manko de

rimedoj ĝi estis tre malmulte konata en la mondo, — neniu ja dubos,

ke nun, kiam ni ricevas rimedojn labori energie, ĝi trovos baldau tre

multajn novajn amikojn, kaj en la plej malfeliĉa okazo ĝi ja trovos

baldau en la tuta mondo almenau 1000 amikojn por aĉeti la akciojn.

Se vi eble timas, ke, riskinte aĉeti grandan nombron da akcioj, vi

poste ne povos ilin vendi nur tial, ke vi eble loĝas inter homoj indiferentaj kaj la nove aliĝantaj amikoj estos malproksime de vi kaj vi

ne povos proponi al ili viajn akciojn, — tiam ne forgesu ja, ke vi tute

ne bezonas persone serĉi aĉetantojn, sed vi povas donadi pri viaj

vendotaj akcioj anoncon en la „Esperantisto“, kiun ĉiu nove aliĝonta

amiko sendube legos, au uzi aliajn rimedojn. Por tion ĉi faciligi, la

„Esperantisto“ anoncojn pri vendataj privilegiaj akcioj presados ĉiam

senpage, en aparta rubriko.

Oni vidas sekve, ke la unua milo da akcioj ricevas grandajn pri-vilegiojn kaj ĉiujn eblajn garantiojn. La granda profito kaj certeco,

kiun havos la posedantoj de la akcioj privilegiaj, venas de tio, ke

ekster la fruktoj, kiujn ilia kapitalo mem kurante al ili alportos, ili

ricevas ankoraŭ senpage la pretajn fruktojn de granda kapitalo jam

antaŭ ili enmetita en la aferon kaj la certigon de fruktoj de kapitalo,

kiu post ili de diversaj personoj estos enmetita en la aferon. Se ni

donas al tiuj ĉi akcioj fondantaj tiajn eksterordinare grandajn privi-legiojn, ni faras ĝin tial, ke la tempo estas al ni tre kara kaj ni oferas

ĉion, kion ni povas, por nur kiel eble plej rapide altiri la necesan kapitalon, kiel eble plej rapide disvendi la unuan milon da akcioj, por

ke nia societo povu komenci sian funkciadon.

En vido de la grandega profito, kiun prezentas la akcioj de la unua

milo (ne parolante jam pri la morala signifo de tiuj ĉi akcioj, kiuj

kreos la firman fundamenton por grava ĉiuhoma afero), ni povas

esperi, ke ĉiu rapidos subskribiĝi je kiel eble pli granda nombro da

akcioj kaj kiel eble pli rapide, por ke li trafu ankoraŭ antaŭ ol la

unua milo estos fermita. Ni petas, ke oni alsendu la subskribojn kiel

eble plej baldaŭ, ĉar kiam la unua milo estos subskribita, tiam ni ne

povos jam vendi privilegiajn akciojn eĉ al la plej varmaj kaj meritaj

amikoj. Por subskribiĝi, estas sufiĉe sendi al la skribanto de tio ĉi

la sekvantan leteron:

„Mi deziras havi …* privilegiajn akciojn de la ,Akcia Societo

„Esperantista £ . Kun tiu ĉi letero mi sendas 20% de la kosto de

* Skribu la nombron de la deziritaj akcioj.

9*

131

II. A. Gazetartikoloj el

„la dirita nombro da akcioj kaj la ceteran 80% mi sendos, kiam

„vi sciigos min, ke 1000 akcioj estas jam subskribitaj kaj ke la

„Societo estas fondita. Se ĝis la 1-a de Marto 1892 la Societo ne

„estos ankorau fondita, tiam mi petas sendi al mi returne la nun

„sendatan monon aŭ uzi ĝin en la maniero, kian mi tiam skribos

„al vi.“

(Subskribo) .

„Mia adreso por la jaro 1892 estas: .

Pli aŭ malpli frue ni penos, ke nia Societo estu forme sankciita

de la registaroj; sed ĉar en la unua tempo tio ĉi estos iom malfacila,

postulus tro multe da tempo kaj estus ligita kun tro grandaj maloportunaĵoj, tial en la unua tempo nia Societo ekstere havos karakteron

personan, t. e. la tutan oficialan respondecon prenas sur sin la skribanto

de tiu ĉi artikolo. La akcioj, kiujn la membroj ricevos, havos pli-malpli

la sekvantan formon:

I. Formo de la akcioj privilegiaj:

„No .

„De la posedanto de tiu ĉi karto mi ricevis 5 rublojn, kaj mi

„prenas sur min la ŝuldon alsendadi al li senpage po unu ekzem-

„plero de ĉiuj verkoj aŭ gazetoj en aŭ pri la lingvo Esperanto,

„kiujn mi eldonos en la daŭro de la tuta jaro 1892 (tute egale,

„ĉu ili estas verkitaj de mi aŭ de aliaj personoj). Ekster tio mi

„ŝuldas sendadi al la posedanto ankaŭ en ĉiuj venontaj jaroj ĉiam

„por la egala pago de 5 rubloj ĉiujare po unu ekzemplero de ĉiuj

„eldonotaj de mi verkoj aŭ gazetoj, kiel ajn granda ilia nombro

„estos, se li nur sendados al mi ĉiujare la 5 rublojn ne pli mal-

„frue ol ĝis la 1-a de Februaro de ĉiu jaro. Se en ia jaro mi ne

„ricevos de la posedanto la diritan pagon ĝis la 1-a de la Februaro,

„tiam mia ŝuldo rilate la posedanto finiĝas.”

L. Zamenhof.

II. Formo de la akcioj simplaj:

»No .

„De la posedanto de tiu ĉi karto mi ricevis 10 rublojn, kaj mi

„prenas sur min la ŝuldon elsendadi al li senpage po unu ekzem-

„plero de ĉiuj verkoj aŭ gazetoj en aŭ pri la lingvo Esperanto,

„kiujn mi eldonos en la daŭro de la tuta jaro 18.. (tute egale ĉu

„ili estos verkitaj de mi aŭ de aliaj personoj). w

L. Zamenhof.

Tiel oni vidas, ke ĝis la tempo, kiam nia Societo ricevos forman

sankcion de la registaroj, en la akcioj estos nenio dirita pri la Societo;

sed ĉio, kion mi diris en la nuna artikolo, estos ŝuldiga por mi antaŭ

la leĝoj; mia nuna artikolo estas oficiala ŝuldiĝo de mia flanko.

132

,La Esperantisto* 1891. — N-ro 50

Se la Societo poste iam trovos, ke mi kondukas la aferon ne bone,

ĝi havas la rajton elekti per voĉdonado alian kondukanton (en la aferoj

de la Societo ĉiu membro havas tiom da voĉoj, kiom da jare pagitaj

akcioj li havas). Sed tiel longe, kiel mi estas kondukanto, mi prenas

al mi la rajton kondukadi la aferon laŭ mia propra bontrovo, kaj al

la akcianoj mi devas nur donadi ĉiujare (en la „Esperantisto“) kalkulon de ĉiuj enspezoj kaj elspezoj, kiujn la Societo havis. Mi mem

ne havas la ŝuldon sur ĉiu paŝo konsiliĝadi kun la akcianoj; sed se

per la iniciativo de iu el la membroj la Societo per plejmulto da voĉoj

ion decidos, tiam tiu ĉi decido estas por mi leĝdonanta.

Ĉion, kion mi diris, mi nun resumas en formo de regulareto de

la „Akcia Societo Esperantista a *:

§ 1. La „Akcia Societo Esperantista“ havas la celon zorgi pri la

regula kaj konstanta disvastigado de la lingvo Esperanto kaj grandigado

de ĝia literaturo.

§ 2. La tuta havo de la Societo apartenas al la membroj de la

Societo proporcie je la nombro de la akcioj, kiujn ĉiu el ili posedas.

§ 3. Kiu. volas partopreni en la Societo, aĉetas akciojn de la

Societo, el kiuj ĉiu aparta kostas 10 rublojn por jaro kaj donas al la

posedanto unu voĉon en la aferoj kaj unu parton en la havo de la

Societo.

Rimarko. La pagoj estas renovigataj en Januaro de ĉiu jaro, kaj

ĉiun jaron la membroj ricevas por siaj pagoj novajn akciojn (sub ĉiam

tiu sama numero, se la pagado ne estis interrompita). La akcioj ne

estas nomaj, kaj sekve ilia transirado de unu posedanto al alia ne

ŝanĝas ilian indon.

§ 4. Ekster la kostoj de la kondukado kaj disvastigado de la afero

de la lingvo Esperanto (la alteco de tiuj ĉi kostoj estas en la komenco

de ĉiu jaro difinata * 1 per voĉdonado de la akcianoj), la tuta cetera

kapitalo de la Societo estas uzata por eldoni en aŭ pri la lingvo

Esperanto ĉiam novajn verkojn, kiuj estas presataj ĉiam en tiom

ekzempleroj, kiom akcioj ekzistas, kaj senpage dissendataj al la akcianoj

proporcie je la nombro de la akcioj, kiujn ĉiu el ili posedas.

Rimarko. La aŭtoroj de la eldonotaj verkoj ricevas nenian pagon

por sia laboro, kaj estas la ŝuldo de la kondukanto de la Societo, ĉiam

zorgi pri la ekzistado de sufiĉa nombro da bonaj manuskriptoj, aŭ en

okazo de manko prepari ilin mem; sed dum la Societo havas la rajton

presi de ĉiu verko nur tiom da ekzempleroj, kiom akcioj ekzistas, la

* En pli orda kaj detala formo ni presos la regularon, kiam la

Societo estos fondita; nun ni nur ripetas, ke ĉio, kion ni diris en nia

artikolo, estas ŝuldiga por ni, se ĝi eĉ eble en la nuna resumo sin

ne trovas, aŭ estas ne klare esprimita.

1 teksto: difinitaj.

133

II. A. Gazetartikoloj el

aŭtoro de ĉiu eldonata verko havas la rajton postuli, ke la Societo

presu de lia verko pli grandan nombron da ekzempleroj kaj tiam li

pagas la tutan superfluan monon kaj ricevas kiel sian proprajon 1 ĉiujn

superfluajn ekzemplerojn. Se poste estos utile per pagoj aŭ per kon-kursaj premioj helpi la naskiĝon de bona literaturo originala, la kondukanto povas tion ĉi fari nur post ricevo de speciala permeso de la

flanko de la akcianaro.

§ 5. Ĝis la tempo, kiam la Societo trovos necese elekti alian kondukanton, la kondukado de la aferoj de la Societo sin trovas en la manoj

de L. Zamenhof, kiu en ĉiuj aferoj, por kiuj li ne ricevis difinitan ordonon

(per voĉdonado) de la Societo, povas sin gvidi je sia propra bontrovo.

Sed en la fino de ĉiu jaro li devas doni al la akcianoj detalan kalkulon

de ĉiuj enspezoj kaj elspezoj, kiujn li havis en la jaro.

§ 6. La Societo kompreneble disponas nur super la uzado de la

kapitaloj de la Societo mem; ĉio alia, tuŝanta la lingvon Esperanto

ekster la Societo, restas, kiel antaŭe, proprajo de la tuta mondo; oferoj

flankaj, farataj por la afero Esperanto, estas uzataj laŭ la dispono de la

oferantoj mem.

§7. La fondiĝo de la Societo fariĝas en la sekvanta maniero:

Ĉiu, kiu volas havi parton en la Societo, sciigas la kondukanton pri

la nombro de la akcioj, kiujn li volas aĉeti por la unua jaro, kaj sendas

20% de la kostoj de la subskribitaj de li akcioj. La Societo fondiĝas

ne pli frue, ol kiam 1000 akcioj estos subskribitaj; tiam la kondukanto

sciigas la subskribintojn, ke la Societo estas fondita, la subskribintoj

alsendas la restajn 80% kaj ricevas la akciojn, kaj la Societo komencas

sian funkciadon. Se ĝis la 1-a de Marto 1892 la Societo ne estos fondita,

tiam la subskribintoj ricevas returne siajn senditajn 20%. — Por ke

la Societo fondiĝu kiel eble plej rapide, en la unua tempo estas ellasataj

1000 akcioj „fondantaj“, kiuj, havante tiujn samajn rajtojn, kiel la akcioj

ordinaraj, donas tamen al siaj posedantoj (sennomaj) la eternan privilegion pagadi ĉiujare nur 5 rublojn anstataŭ 10 rubloj. Sed se en

unu jaro la posedanto de tia privilegia akcio ĝis la 1-a de Februaro ne

pagis por ĝi la jaran pagon, la akcio perdas sian privilegion kaj fariĝas

por ĉiam akcio ordinara. En la vendado de la privilegiaj akcioj la

Societo gvidas sin per neniaj personaj meritoj, sed nur per antaŭeco

de la subskriboj; kaj kiam la nombro de la subskribitaj akcioj atingos

1000, tiam la vendado de akcioj privilegiaj estos ĉesigita.

Ni klarigis la tutan konstruon de nia Societo kaj nun ni petas,

ke ĉiu, al kiu nia afero estas kara, rapidu subskribi kiel eble pli grandan

nombron da akcioj. Ĉar ekster la morala indo niaj akcioj havas ankaŭ

gravan indon pure komercan, tial niaj amikoj povas facile varbi akcianojn

eĉ inter personoj, kiuj por nia afero mem estas tute indiferentaj. Laŭ

1 teksto: kiel sia propraĵo.

134

,La Esperantisto“ 1891. — N-ro 50

la mezuro de la vendado de la akcioj ni presados en la „Esperantisto“

la nomojn de la akcianoj; sed personoj, kiuj volas partopreni en nia

afero nur komerce aŭ pro ia kaŭzo nekonate, povas postuli, ke iliaj

akcioj estu publikigataj sub ia signo anstataŭ sub ilia nomo.

Ni turnas la atenton de la personoj, kiuj havas aŭ povas havi kelkan liberan kapitalon, ke, aĉetante kiel eble pli grandan nombron de

niaj akcioj, ili helpos meti firman fundamenton al nia kara afero, por

eterne certigos ĝian regulan progresadon, kaj tamen ili per tio ĉi sian

kapitalon ne oferos, sed nur pruntos sub kondiĉoj tre oportunaj

por ili.

Prezentante nun nian projekton al niaj legantoj, ni petas ĉiun el ili,

kiel eble plej baldaŭ sendi al ni respondojn je la sekvantaj demandoj:

1. ĉu li aprobas la projekton aŭ ĉu li trovas en ĝi iajn gravajn

erarojn;

2. ĉu li povas al ni proponi ian alian, pli bonan projekton, aŭ

plibonigojn al nia nuna projekto;

3. ĉu en okazo, se nia projekto restus en ĝia nuna formo, li volos

aĉeti akciojn, kaj kian nombron;

4. se li proponas alian projekton, tiam kun kia kapitalo li volus

kaj povus eniri en la aferon, se estus akceptita lia projekto.

Se post la ricevo de la respondoj de niaj amikoj montriĝos, ke nia

projekto povas pli-malpli esperi esti efektivigita, tiam mi post unu

monato komencos akceptadi la subskribojn je la unuatempaj akcioj.

Se post la ricevo de la respondoj de niaj amikoj montriĝos, ke

nia projekto ne povas esperi, ricevi sufiĉan nombron da subskriboj,

tiam ni presos ankoraŭ kelkajn aliajn projektojn de ni kaj de aliaj

amikoj de nia afero, kaj la projekto, kiu ricevos la plej grandan nombron da promesitaj subskriboj, estos akceptita. Tial ni kun la akceptado

de la subskriboj kaj de la 20% atendas ankoraŭ, ĝis la afero klariĝos,

kaj en la unua monato ni petas la amikojn nur skribi al ni, kiom da

akcioj ĉiu el ili volos subskribi. Sed la tempo estas kara, kaj ni esperas,

ke tiun ĉi fojon niaj amikoj ne lasos nin longe atendi ilian respondon

kaj ne devigos nin kelkajn fojojn ripeti nian peton.

En la tempo de la presado unu amiko faris al nia projekto kelkajn

demandojn, kiuj montras, ke ni eble ne tute klare esprimis niajn

pensojn. Timante, ke tiun ĉi saman demandon eble volos fari ankaŭ

aliaj, ni presas tie ĉi la respondon, kiun ni donis al nia amiko.

Demandoj: 1. se unu persono aĉetos ekzemple 200 akciojn privilegiajn kaj longe ne trovos aĉetantojn por siaj akcioj, li tiam sekve

ricevados por si mem po 200 ekzempleroj de ĉiu eldonota verko —

kion li faros kun tia granda nombro da verkoj, kiuj ne havos por li

indon kaj kiujn li, kiel privata persono, neniam povos vendi? 2. se

135

II. A. Gazetartikoloj el

ĉiuj presitaj ekzempleroj de ĉiu verko estos dissenditaj al la Societanoj

— kion faros la personoj, starantaj ekster la Societo kaj volantaj aĉeti

tiun au alian verkon? — Respondo: ĉiuj ekzempleroj estos dissendataj

al la akcianoj nur „por ke la tuta kapitalo de la Societo sin ĉiam trovu

en la manoj de la Societanoj mem“; sed la societanoj tute ne bezonas

sin mem okupadi je la vendado de la libroj (ekster la okazo, se ili

mem ĝin volas fari, esperante vendi siajn librojn pli profite); ili povas

fari tion saman, kion faras ĉiuj autoroj de verkoj, t. e. doni siajn librojn

al libristoj (au al la skribanto de tiu ĉi artikolo), kaj lau mezuro de

la vendado de la libroj ili ricevos la monon por ili. La plej bone

estos, krei ian ĉefan centran vendejon, kiu sin okupados je la vendado

de la akcioj kaj ankau de ĉiuj verkoj. La programon de tia „centra

vendejo* ellaboros jam poste la akcianoj mem; ĝis tiu tempo ni volonte

prenos sur nin mem la rolon de tia centra vendejo.

Se ĉiu aparta aŭtoro, eldonante sian verkon ekzemple en 1000 ekzempleroj, havas la rajton esperi, ke pli aŭ malpli frue ĉiuj liaj ekzempleroj

estos venditaj kaj alportos al li gajnon, kvankam li persone ilin ne

disvendas, sekve ankaŭ niaj societanoj havas tian saman rajton tion

ĉi esperi, tiom pli, ke per sia komuna societa kapitalo ili havos multe

pli grandan eblon elvoki vendadon multe pli energian. Nia Societo

estos simpla akcianaro eldonanta; kaj kiel en ĉiu akcianaro tute ne

estas necese, ke la akcianoj [mem sin okupadu je la vendado de la

produktoj de sia firmo, tiel ankaŭ kompreneble en la nia.

Supozante, ke en nia projekto eble povas troviĝi ankaŭ multaj

aliaj malklaraĵoj, kiuj detenus niajn amikojn, ni devas fari tie ĉi la

sekvantan komunan rimarkon: diversaj detaloj en nia projekto, kiuj

ТЕЛЕГРАМ

Канал с обзорами, анонсами новинок и книжными подборками

Книжный Вестник

Бот для удобного поиска книг (если не нашлось на сайте)

Поиск книг

Свежие любовные романы в удобных форматах

Любовные романы

О психологии, саморазвитии и личностном росте

Саморазвитие

Детективы и триллеры, все новинки

Детективы

Фантастика и фэнтези, все новинки

Фантастика

Отборные классические книги

Классика
ВКОНТАКТЕ

Цитаты, афоризмы, стихи, книжные подборки, обсуждения и многое другое

Книжный Вестник
БИБЛИОТЕКИ

Библиотека с любовными романами, которая наверняка придётся по вкусу женской части аудитории

Любовные романы

Библиотека с фантастикой и фэнтези, а также смежных жанров

Фантастика

Самые популярные книги в формате фб2

Топ фб2 книги