N-ro 8. Nefermita letero al s-ro de Beaufront
„Ruslanda Esperantisto“ II. 1906, n-roj 6/7 (Junio/Julio).
Estimata sinjoro! — Ĉar vi tre ofte atakas la homaranismon,
tial ni esperas, ke vi ne rifuzos publikigi en via estimata
gazeto ankaŭ iom da vortoj de ni, homaranoj.
Ĉiujn kritikojn ni akceptas kun danko, ĉar ili, montrante
al ni niajn erarojn, helpas al nia perfektiĝo. Sed kelkaj lokoj
en viaj artikoloj prezentas nian aferon al la legantoj en malĝusta lumo, kaj tial ni estas devigitaj doni kelkan klarigon.
Ni tute ne intencas propagandi nian ideon per tiu ĉi nia letero,
kaj tial ni tute ne parolos pri la esenco de la homaranismo
kaj ni tute ne defendos la diversajn detalojn de nia afero. Ni
volas nur ĝustigi kelkajn punktojn ĝeneralajn.
1) Tute erare vi diras, ke la homaranoj konstruis sian
tutan aferon sur la sukceso de la Bulonja kongreso. La homaranismo estis preparata en la daŭro de tre multaj jaroj,
kaj la impresoj de la Bulonja kongreso nur rapidigis nian
decidon publikigi nian Deklaracion.
2) Vi diras, ke ni naive esperas, ke la homaranismo donos
al la homaro plenan pacon kaj feliĉon! Tion ĉi saman oni
antaŭ 18—19 jaroj diris ankaŭ pri la esperantistoj. Sed kredu
al ni, ke ni tute ne estas tiel naivaj, kiaj vi nin prezentas
al la legantoj; ni scias tre bone, ke la homaranismo ne faros
el la homoj anĝelojn, tiel same kiel la esperantistoj ĉiam sciis
tion ĉi pri Esperanto. Ni tute ne esperas ŝanĝi la korojn de
tiuj homoj, kiuj ne volas pacon, — ni volas nur: a) ebligi
intergentan justecon kaj fratecon al tiuj tre multaj personoj,
kiuj ĝin deziras kaj al kiuj la neekzistado de neŭtrala lingvo,
religia kaj morala fundamento ĝis nun faris ĉian reciprokan
fratiĝadon ne ebla; b) fiksi (kaj per komuna komunikiĝado
konstante perfektigadi) precize formulitajn principojn, per kiuj
1 Ke la >,Respondon“ al P-ro Dombrovski skribis Zamenhof, tion
montras ne nur la tuta situacio, sed tion pruvas tre klare V. 291 kaj 296 .
336
Homaranismo. 1906. — N-roj 7—8
povus sin gvidi tiuj personoj, kiuj en la koro sentas la necesecon de intergenta egaleco kaj frateco, sed konstante pekas
kontraŭ ĝi simple nur pro nesufiĉa pripensado kaj pro nehavado de ia difinita programo.
3) Vi diras, ke inter la esperantismo kaj la homaranismo
ekzistas nenia parenceco! Sed en tia okazo kial do vi nin tiel
atakas? Kial vi tiel timas, ke la mondo intermiksos la ambaŭ
ideojn? Tiu ĉi via timo ja tute klare devas pruvi al vi, ke
vi senkonscie sentas, ke inter la ambaŭ ideoj ekzistas parenceco tre granda. Lingvo internacia havas la celon, krei inter
la gentoj neŭtralan ponton en rilato lingva, la homaranismo
volas krei tian saman ponton en ĉiuj rilatoj. La homaranismo
estas nur plifortigita esperantismo, kaj ĉiuj tion ĉi sentas,
kvankam ne ĉiuj volas tion ĉi laŭte diri. Sed ĉu la deziro
krei neŭtralan ponton inter la gentoj estas krimo? Vi povas diri,
ke la ponto, kiun ni proponas, havas en si diversajn erarojn, —
tion ĉi ni tute ne neas, kaj ni kun danko akceptas ĉiujn montrojn de la eraroj, por ke ni povu ilin forigi. En la antaŭparolo
al nia broŝuro estas ja skribite tre klare kaj per grandaj kaj
dikaj literoj, ke la nuna teksto de nia Deklaracio estas nur provizora, por prezenti la esencon de nia afero, kaj la teksto
definitiva estos fiksita nur iam poste, post matura komuna
interkonsiliĝo. Sed por kio ataki la tutan aferon en principo?
Se kontraŭ la homaranismo batalas tiaj esperantistoj, kiuj en
Esperanto vidas nur rimedon por interŝanĝi ilustritajn poŝtajn
kartojn aŭ por fari bonajn negocojn, aŭ eĉ por sukcese militi inter
si — ni ne mirus, sed se kontraŭ la homaranismo batalas tiaj
esperantistoj, kiuj en Esperanto ĉiam vidis ide on kaj kiuj por tiu
ĉi ideo multe kaj ame laboris, — tio ĉi ŝajnas al ni stranga.
Tiu ĉi strangeco tamen povas esti klarigata. Unuj esperantistoj aprobas en Esperanto la internan ideon, sed aprobas
ĝin nur ĝis certa grado, kaj ili timas, ke la homaranoj tiros
ilin tro malproksimen; sed al tiuj ĉi personoj ni povas respondi: la homaranismo estas ja nia idealo privata, kiun ni
al aliaj esperantistoj tute ne intencas altrudi. Aliaj en sia
koro aprobas la ideon en la plej alta grado, sed ili timas, ke
la tuteco de la ideo ne estas atingebla, ke celado tro granda
povas pereigi Esperanton. Sed tiam ili devas tion ĉi diri
tute malkaŝe, kaj anstataŭ ataki aŭ moki nin per „profetoj“
aŭ „verdaj roboj surŝutitaj per oraj steloj“, ili devus paroli
nur pri la danĝero. Tiam ni respondus al ili: ni scias tre
bone, ke se ni ne estos sufiĉe singardaj, la homaranismo povos
alporti malutilon al Esperanto; sed kredu al ni, ke Esperanto
estas por ni ne malpli kara ol por vi, ĝi estas por ni eĉ du-22 Dietterle, Zamenhof.
337
III. Traktaĵoj
oble kara, ĉar ne sole ni estas varmegaj esperantistoj, sed ni
ankaŭ konscias, ke kun la pereo de la ideo de lingvo internacia devus perei la homaranismo mem, kiu estas ja plene
bazita sur ĝi. Tial kredu al ni, ke ni agos sufiĉe singarde.
Nian broŝuron ni ĝis nun ne dissendis al la eksteresperantaj
gazetoj, ni sendis ĝin nur al kelkaj gazetoj esperantistaj
(al kelkaj ne-esperantaj gazetoj ni faris sciigon pri nia afero
nur kiel „provan balonon“). Kun propagando pli granda kaj
publika ni elpaŝos nur tiam, kiam post matura interkonsiliĝo
pri la detaloj de la homaranismo kaj pri la manieroj de propagando ni havos plenan certecon, ke tiu propagando ne estos
danĝera por Esperanto.
Se vi tamen timas, ke ni estos ne sufiĉe saĝaj kaj faros
facilanimajn paŝojn, kiuj kompromitos Esperanton en la okuloj
de „saĝaj“ homoj, tiam en viaj manoj restas ja ĉiam tre grava
defendilo — la „Deklaracio pri la Esperantismo“ — kaj kun
tiu ĉi Deklaracio en la mano vi povas tute klare montri al la
mondo, ke la homaranismo estas afero tute privata, kiu por
la tuta esperantistaro tute ne estas deviga, eĉ se la homaranismon publike propagandus la aŭtoro de Esperanto mem. Se
oni riproĉos al vi, ke inter la esperantistoj troviĝas personoj,
kiuj ne sole volas krei ponton inter la gentoj, sed estas eĉ
tiel arogantaj, ke ili revas, ke tiu ĉi ponto iom post iom, post
multaj jarcentoj, alkondukos eble al unuiĝo de la homaro, —
tiam respondu trankvile: ĉiu esperantisto havas la rajton havi
private ideojn kaj idealojn, kiajn li volas, kaj por la frenezaj
aŭ krimaj idealoj de unuj esperantistoj la aliaj ne respondas,
tiel same kiel ekzemple oni ne povas kulpigi la fervojajn
inĝenierojn, se troviĝas personoj, kiuj volas uzi la fervojon
por iaj celoj „utopiaj“.
Kun respekto d-ro Aleksandro Naumann * 1 ,
sekretario de la Unua Grupo Homarana.
Adreso: Varsovio, str. Koŝikova, No. 7.
1913
N-ro 9. Homaranismo
Wŭster: Hom
„Homaro“. I-a kajero, eld. de Julio Mangada Rosendrn . Glorieta de
Bilbao, 5, Madrid, paĝ. 2 — 8.
„Deklaracio pri Homaranismo u de d-ro L. L. Zamenhof. Represo de
„Homaro“. 1-a eldono 1913. (Eldonejo kaj Presejo de „Homaro“.
Pasaje de V Comercio, 8, Madrid), paĝ. 3—14.
1 Ke nejd-ro Naumann, sed Zamenhof skribis ĉi tiun leteron, pruvas
i. a. V. 291.
338
Homaranismo. 1913. — N-roj 8—9
Antaŭparolo
La ĉi tie donata Deklaracio prezentas mian politika-religian
kredon.
Ĉar oni konas min kiel aŭtoron de Esperanto, tial multaj
personoj eble identigos la homaranismon kun Esperanto aŭ
kun la tiel nomata „interna ideo de la esperantismo” — tio
tamen estus eraro. Dum la esenco de Esperanto estas plena
neŭtraleco kaj la esperantisma ideo prezentas nur nedifinitan
fratecan senton kaj esperon, kiujn nature naskas la renkontiĝado
sur neŭtrala lingva fundamento kaj kiujn ĉiu esperantisto havas
plenan rajton, ne sole komentarii al si tiel, kiel li volas, sed
eĉ ĝenerale akcepti aŭ ne akcepti ilin — la homaranismo
estas speciala kaj tute difmita politika-religia programo, kiu
prezentas mian kredon pure privatan kaj la aliajn esperantistojn
tute ne koncernas.
Mi antaŭvidas tre bone, ke la malamikoj de Esperanto uzos
mian deklaracion pri homaranismo kiel batalilon kontraŭ Esperanto, kaj mian pure personan principaron ili prezentos al la
mondo kiel devigan principaron de ĉiuj esperantistoj. Tio estas
la kaŭzo, pro kiu mi dum tre longa tempo havis la intencon
aŭ tute ne publikigi mian kredon, aŭ publikigi ĝin anonime.
Sed mi forĵetis tiun intencon, ĉar mi trovis, ke tio estus
nepardoninda senkuraĝeco. Tamen, por tute liberigi la esperantistojn de ĉia suspektebla solidareco kun miaj privataj politikaj kaj religiaj konvinkoj, mi dum la oka universala kongreso
de Esperanto publike formetis de mi ĉian oficialan rolon en
la aferoj de Esperanto.
Ne por la celo de propagando mi publikigas nun mian
kredon; mi simple deziras, ke miaj amikoj konu mian kredon,
por ke ilin ne mirigu mia rilato al tiu aŭ alia politika aŭ religia
demando kaj por ke la personoj, kiuj havas la samajn principojn kiel mi, sciu ke ni estas samprincipanoj.
Varsovio, Majo 1913. L. L. Zamenhof.
Deklaracio pri Homaranismo
Mi estas homarano: tio signifas, ke mi gvidas min en la
vivo per la sekvantaj principoj:
I.
Mi estas homo, kaj la tutan homaron mi rigardas kiel unu
familion; la dividitecon de la homaro en diversajn reciproke
malamikajn gentojn kaj gentreligiajn komunumojn mi rigardas
kiel unu el la plej grandaj malfeliĉoj, kiu pli aŭ malpli frue devas
malaperi kaj kies malaperon mi devas akceladi laŭ mia povo.
22*
339
III. Traktaĵoj
II.
Mi vidas en ĉiu homo nur homon, kaj mi taksas ĉiun homon
nur laŭ lia persona valoro kaj agoj. Cian ofendadon aŭ prem-adon de homo pro tio, ke li apartenas al alia gento, alia
lingvo, alia religio aŭ alia socia klaso ol mi, mi rigardas kiel
barbarecon.
III.
Mi konscias, ke ĉiu lando apartenas ne al tiu aŭ alia gento,
sed plene egalrajte al ĉiuj siaj loĝantoj, kian ajn supozatan
devenon, lingvon, religion aŭ socian rolon ili havas; la identig-adon de la interesoj de lando kun la interesoj de tiu aŭ
alia gento aŭ religio kaj la pretekstadon de iaj historiaj rajtoj,
kiuj permesas al unu gento en la lando regi super la aliaj
gentoj kaj forrifuzi al ili la plej elementan kaj naturan rajton
je la patrujo, mi rigardas kiel restaĵon el la tempoj barbaraj,
kiam ekzistis nur rajto de pugno kaj glavo.
IV.
Mi konscias, ke ĉiu regno kaj ĉiu provinco devas porti
nomon neŭtrale-geografian, sed ne la nomon de ia gento,
lingvo aŭ religio, ĉar la gentaj nomoj, kiujn portas ankoraŭ
multaj landoj de la malnova; laftdt)’, estas la ĉefa kaŭzo, pro
kiu la loĝantoj de unu sup’ozata deveno rigardas sin kiel
mastrojn super la loĝantoj de alia deveno. Gis la tempo,
kiam tiuj landoj ricevos nomojn neŭtralajn, mi devas almenaŭ
en interparolado kun miaj samprincipanoj nomi tiujn landojn
laŭ iliaj ĉefurboj kun aldono de la vortoj „regno“, „provinco“
k.t.p.
V.
Mi konscias, ke en sia privata vivo ĉiu homo havas plenan
kaj nedisputeblan rajton paroli tiun lingvon aŭ dialekton, kiu
estas al li plej agrabla, kaj konfesi tiun religion, kiu plej multe
lin kontentigas, sed en komunikiĝado kun homoj de aliaj lingvoj
aŭ religioj li devas peni uzi lingvon neŭtralan kaj vivi laŭ
etiko kaj moroj neŭtralaj. Mi konscias, ke por samregnanoj
kaj samurbanoj la rolon de lingvo neŭtrala povas ludi la lingvo
regna aŭ tiu kultura lingvo, kiun parolas la plimulto de la
lokaj loĝantoj, sed ke tio devas esti rigardata nur kiel pro-oportuneca cedo de la malplimulto al la plimulto, sed ne
kiel ia humiliga tributo, kiun ŝuldas gentoj mastrataj al gentoj
mastrantaj. Mi konscias, ke en tiaj lokoj, kie batalas inter si
diversaj gentoj, estas dezirinde, ke en la publikaj institucioj
estu uzata lingvo neŭtralehoma, aŭ ke almenaŭ krom la gent-340
Homaranismo. 1913. — N-ro 9
lingvaj kulturejoj tie ekzistu ankaŭ specialaj lernejoj kaj kulturaj
institucioj kun lingvo neŭtralehoma, por ke ĉiuj dezirantoj
povu ĉerpi kulturon kaj eduki siajn infanojn en senŝovinisma
spirito neŭtralehoma.
VI.
Ĉar mi konscias, ke la reciproka malpaco inter la homoj
neniam ĉesos, ĝis la homoj alkutimiĝos starigi la nomon „homo w
pli alte, ol la nomon de gento, kaj ĉar la tro nepreciza vorto
„popolo a ofte donas kaŭzon al genta ŝovinismo, disputoj kaj
malbonuzoj kaj ofte malame dividas inter si la filojn de la
sama lando aŭ eĉ de la sama gento, tial je la demando, al
kiu popolo mi alkalkulas min, mi respondas: mi estas homarano;
nur tiam, kiam oni demandas min speciale pri mia regno,
provinco, lingvo, deveno aŭ religio, mi donas pri tio precizajn
respondojn.
VII.
Mia patrolando mi nomas tiun landon, en kiu mi naskiĝis;
mia hejmolando mi nomas tiun landon, en kiu mi estas konstanta, fikshejma loĝanto. Sed ĉar pro la nedifiniteco de la
vorto „lando a la vortoj „patrolando a kaj „hejmolando a estas
tre neprecizaj kaj ofte kaŭzas disputojn kaj malpacon kaj malamike disigas inter si la filojn de la sama terpeco, tial en ĉiuj
dubaj okazoj mi evitas tiujn neprecizajn vortojn kaj uzas
anstataŭ ili la pli precizajn vortojn „patruja regno a , „patruja
regiono a , „patruja urbo a , „hejma regno”, „hejma regiono”,
„hejma urbo a .
VIII.
Patriotismo mi nomas la servadon al la bono de ĉiuj miaj
samhejmanoj, kian ajn devenon, lingvon, religion aŭ socian
rolon ili havas. La servadon speciale al la interesoj de unu
gento aŭ la malamon kontraŭ alihejmuloj mi neniam devas
nomi patriotismo. Mi konscias, ke profunda amo al sia patrujo
kaj al sia hejmo estas afero tute natura kaj komuna al ĉiuj
homoj, kaj nur nenormalaj eksteraj cirkonstancoj povas paralizi
tiun tute naturan senton. Tial se en mia hejmo ĉiuj laboroj
estas ekspluatataj por la oportuneco aŭ gloro de unu speciala
gento kaj tio paralizas mian entuziasmon por socia laborado
aŭ eĉ devigas min revi pri alia hejmolando, mi ne devas malesperi, sed mi devas min konsoli per la kredo, ke la nenormala
stato en mia hejmo pli aŭ malpli frue pasos kaj miaj filoj aŭ
nepoj plene ĝuos tiun fortigan entuziasmon, kiun en mi paralizis
la maljusteco de miaj samhejmanoj.
341
III. Traktaĵoj
IX.
Konsciante, ke lingvo devas esti por la homo ne celo, sed
nur rimedo, ne disigilo, sed unuigilo, kaj ke la lingva ŝovinismo
estas unu el la ĉefaj kaŭzoj de malamo inter la homoj, mi
neniam gentan lingvon aŭ dialekton devas rigardi kiel mian
sanktaĵon, kiel ajn mi ĝin amus, nek fari el ĝi mian batalan
standardon. Kiam oni min demandas speciale pri mia lingvo
gepatra, mi nomas senŝovinisme tiun lingvon aŭ dialekton, en
kiu mi en mia infaneco parolis kun miaj gepatroj; kiam oni
min demandas speciale pri mia lingvo persona, mi — gvidante
min per neniaj ŝovinismaj konsideroj — nomas tiun lingvon,
kiun mi persone plej bone posedas aŭ plej volonte uzas; sed kia
ajn estas mia lingvo gepatra aŭ persona, mi devas posedi ankaŭ
tiun neŭtrale-homan lingvon, kiun miaj samtempuloj uzas por
rilatoj intergentaj, por ke mi ne bezonu miakulpe altrudi al
aliuloj mian lingvon kaj por ke mi havu moralan rajton deziri,
ke aliuloj ne altrudu al mi sian, kaj por ke mi povu sur senŝovinisma bazo servi al la kulturo neŭtralehoma.
X.
Konsciante, ke religio devas esti nur afero de sincera kredo,
sed ne ludi la rolon de hereda genta disigilo, mi nomas mia
religio nur tiun religion aŭ religianstataŭantan sistemon, je
kiu mi efektive kredas. Sed kia ajn estas mia religio, mi
konfesas ĝin laŭ la neŭtralehomaj principoj „homaranaj a , kiuj
konsistas en jeno:
a) La plej altan por mi ne kompreneblan Forton, kiu estas
la kaŭzo de la kaŭzoj en la mondo materia kaj morala, mi
povas nomi per la nomo „Dio“ aŭ per alia nomo, sed mi
konscias, ke la esencon de tiu Forto ĉiu havas la rajton prezenti
al si tiel, kiel diktas al li lia prudento kaj koro aŭ la instruoj
de lia eklezio. Neniam mi devas malami aŭ persekuti iun pro
tio, ke lia kredo pri Dio estas alia ol mia.
b) Mi konscias, ke la esenco de la veraj religiaj ordonoj
kuŝas en la koro de ĉiu homo sub la formo de konscienco,
kaj ke la ĉefa por ĉiuj homoj deviga principo de tiuj ordonoj
estas: agu kun aliuloj tiel, kiel vi dezirus, ke aliuloj agu kun
vi: ĉion alian en la religio mi rigardas kiel aldonojn, kiujn
ĉiu homo, konforme al sia kredo, havas la rajton rigardi aŭ
kiel devigajn por li dirojn de Dio, aŭ kiel komentariojn, kiujn
miksite kun legendoj donis al ni diversgentaj grandaj instruintoj
de la homaro, kaj kiel morojn, kiuj estas starigitaj de homoj
kaj kies plenumado aŭ neplenumado dependas de nia volo.
342
Homaranismo. 1913. — N-roj 9—10
c) Se mi kredas je neniu el la ekzistantaj revelaciaj religioj,
mi ne devas resti en iu el ili sole pro motivoj gentaj kaj per
mia restado erarigi la homojn pri miaj konvinkoj kaj herede
nutri per senfinaj generacioj intergentan disecon, sed mi devas —
se la leĝoj de mia lando tion permesas — malkaŝe kaj oficiale
nomi min „liberkreda“, ne identigante tamen la liberkredon
speciale kun ateismo, sed rezervante al mia kredado plenan
liberecon. Kiam en mia loĝloko ekzistos komuninterkonsente
aranĝita, plenforme organizita samgenta-kaj sendoktrina komunumo de liberkredanoj, al kiu mi povas aliĝi kun plena kontenteco
por mia konscienco kaj por la bezonoj de mia koro, tiam —
por fiksi fortike kaj precize mian religian neŭtralecon kaj savi
mian posteularon kontraŭ senprogrameco kaj konsekvence kontraŭ refalo en gente-religian ŝovinismon, mi devas aliĝi al tiu
liberkreda komunumo tute oficiale kaj heredigeble kaj akcepti
por mi ĝian neŭtralan nomon, ĝiajn komunumajn aranĝojn, ĝiajn
nedevigajn neŭtralehomajn festojn kaj morojn, ĝian neŭtrale-homan kalendaron k.t.p.; ĝis tiu tempo mi povas resti oficiale
alskribita al tiu religio, en kiu mi naskiĝis, sed mi devas ĉiam
aldoni al ĝia nomo la vorton „liberkreda“, por montri, ke mi
alkalkulas min al ĝi nur provizore, laŭmore kaj administre.
N-ro 10.
Fragmentaj partoj el nepresita manuskripto 1
(Projekto de alvoko al kongreso por neŭtralehoma religio)
Edmond Privat, „ Vivo de Zamenhof“. Brita Esperanto-Asocio,
London (= Libraro Bolingbroke-Mudie, vol. I). 1920, paĝ. 175 — 176,
177—178, 179.
Edmond Privat, „Vivo de Zamenhof ( . Ferdinand Hirt & Sohn,
Leipzig, Esperanto-Fako. 1923, paĝ. 91 — 92, 92—93, 93—94.
Infanon oni ne povas nutri per abstraktaj teorioj kaj reguloj;
ĝi bezonas impresojn kaj senteblan eksteraĵon. Infano de
oficiale deklarita senreligiulo neniam povas havi en la koro tiun
feliĉon, tiun varmon, kiun al aliaj infanoj donas la preĝejo,
la tradiciaj moroj, la posedado de „Dio“ en la koro. Kiel
kruele ofte suferas infano de senreligiulo, kiam ĝi vidas alian
infanon, eble tre malriĉan, sed kun feliĉa koro, irantan en sian
preĝejon, dum ĝi mem havas nenian gvidantan regularon,
neniajn festojn, neniajn morojn! …
_ ☆
1 Privat citas ĉi tiujn partojn el „nepresita manuskripto“, ne dirante
ion pri la cetera enhavo; li nur diras, ke li vidis ĝin sur la skribotablo
de Zamenhof post lia morto. Ili ankaŭ rilatas la ideojn pri homaranismo.
III. Traktaĵoj
Oficiala senreligieco (kiu cetere, miksante nekredon de
dogmoj kun nepra nekredo je Dio, ne por ĉiuj estas akceptebla)
ne multe helpas al la forigo de la religia diseco inter homoj,
ĉar ligi la homojn povas nur sameco pozitiva, sed ne negativa. Alproksimiĝas inter si nur tiaj du homoj, kiuj ambaŭ
akceptis por si la samajn religiajn principojn en difinita formo
konkreta; sed senreligiulo el unu religio kaj senreligiulo el
alia religio restas ĉiam fremdaj al si reciproke, kiel antaŭe.
Krom tio, senreligieco, kiu donas al la homo neniun pozitivan
apogon, daŭras ordinare ne longe, kaj la filoj aŭ nepoj de
senreligiulo ordinare revenas^ al ia el la ekzistantaj religioj,
almenaŭ al ĝia eksteraĵo. Ĉiu konkreta religio, kia ajn ĝi
estas, herediĝas senfine en maniero aŭtomata, sed abstrakta
senreligieco ne povas esti heredata.
☆
Lasante al ĉiu homo plenan liberecon, havi tian internan
kredon, kiu ŝajnas al li plej bona, ni proponas nur krei
neŭtralan eksteran kadron, kiu povus etike, more kaj komun-ume unuigi inter si ĉiujn memstare pensantajn homojn, sendepende de tio, kia estas la filozofie-teologiaj kredoj aŭhipotezoj
de ĉiu el ili.
Ni proponas starigi neŭtrale-homan etikan regularon,
kiu povus fari el la homoj homojn kaj forigus la abomenindan
gentan ŝovinismon, kaj la malamon kaj maljustecon inter la
gentoj; sed por ke tiu etika regularo ne restu efemera kaj tute
senvalora, kiel multaj aliaj ĝisnunaj belaj teoriaj principoj, ni
proponas doni al ĝi la formon de tute konkreta, por ĉiam
fiksita, infanaĝe ensuĉebla, kaj aŭtomate heredebla religio.
N-ro 11. Respondo 1 de la 30. VI. 1914
(al invito partopreni fondon de »Hebrea Ligo“)
En la jam (sub n-ro 10) citita libro de Edmond Privat, paĝ. 185—186
(Brita eldono) resp.paĝ.96—97 (Leipzig-a eldono).
Mi mem bedaŭrinde devas stari flanke de la afero, ĉar, laŭ
miaj konvinkoj, mi estas „homarano“, kaj mi ne povas ligi
min kun la celado kaj idealoj de speciala gento aŭ religio.
Mi estas profunde konvinkita, ke ĉiu nacionalismo prezentas
por la homaro nur plej grandan malfeliĉon, kaj ke la celado
de ĉiuj homoj devus esti: krei harmonian homaron. Estas
vero, ke la nacionalismo de gentoj premataj — kiel natura
1 Ĝi ankaŭ rilatas la homaranismon . Oni estis invitinta d-ron Zamenhof „partopreni je kunveno por fondo de Hebrea Ligo“ en Parizo 1914 .
344
Gentoj kaj Lingvo Internacia. 1911. — N-roj 10—12
sindefenda reago — estas multe pli pardoninda, ol la nacionalismo de gentoj premantaj; sed, se la nacionalismo de
fortuloj estas nenobla, la nacionalismo de malfortuloj estas
neprudenta; ambaŭ naskas kaj subtenas unu la alian, kaj
prezentas eraran rondon de malfeliĉoj, el kiuj la homaro
neniam eliros, se ĉiu el ni ne oferos sian grupan memamon
kaj ne penos stariĝi sur grundo tute neŭtrala.
Tio estas la kaŭzo, pro kiu mi malgraŭ la korŝirantaj
suferoj de mia gento ne volas ligi min kun hebrea nacionalismo,
sed mi volas labori nur por interhoma justeco absoluta. Mi
estas profunde konvinkita, ke per tio mi alportos al mia
malfeliĉa gento multe pli da bono, ol per celado nacionalisma.
1911
N-ro 12. Gentoj kaj Lingvo Internacia 1
Memuaro verkita por la Kongreso de Rasoj, 26.-29. de Julio 1911
en London
Wuster: Gent
„La Ondo de Esperanto“ III. 1911, paĝ. 155—156, 175—176.
„The British Esperantist“ VII. 1911, paĝ. 141 — 150.
„Germana Esperanto-Gazeto“. Magdeburg 1911, n-ro 33.
Aparta eldono 1912 dela Esperanto-Propaganda Instituto en Leipzig.
(= Bibl. Esp. de K. Steier, n-ro 6.)
Estimataj sinjoroj! — Kvankam la nomo de via kongreso
estas „Kongreso de Rasoj w , tamen permesu al mi, ke mi
parolu ne sole pri rasoj, sed ankaŭ pri gentoj, ĉar ambaŭ
egale signifas etnologian grupon da homoj kaj diferencas nur
per sia amplekso. La samaj rilatoj, nur eble en pli aŭ malpli
granda mezuro, regas inter la gentoj, kiel inter la rasoj, kaj
tre ofte estas malfacile diri, ĉu tiu aŭ alia homa grupo prezentas
rason aŭ genton.
La reciproka batalado inter la diversaj homaj rasoj kaj
gentoj estas la plej granda malfeliĉo de la homaro. Se la
Kongreso de Rasoj povus trovi ian rimedon, por forigi, aŭ
almenaŭ malfortigi la reciprokan malamon kaj bataladon inter
la homaj gentoj, ĝi povus esti kalkulata al la plej gravaj el
ĉiuj kongresoj, kiuj iam ekzistis. Sed, por tion atingi, la
kongreso devas ne kontentigi sin per teoria rezonado, kiu
forflugas sencele, kiel vento, ne serĉi vanajn kompromisojn,
kiuj flikas unu lokon, krevigante alian; ĝi devas antaŭ ĉio
esplori kaj trovi la kaŭzon de la ekzistanta malbono kaj serĉi
rimedon, por forigi, aŭ almenaŭ malfortigi tiun kaŭzon.
1 Laŭ sia ĉefa enhavo ankaŭ la n-roj 12 kaj 13 apartenas al la
homaranisma idearo de Zamenhof.
345
III. Traktaĵoj
Kio estas la ĉefa, eble eĉ la sola kaŭzo de la malamo inter
la gentoj?
Ĉu cirkonstancoj politikaj, t.e. konkurado inter tiuj homaj
grupoj, kiujn ni nomas regnoj? Ne! ĉar oni ja scias, ke
ekzemple germano el Germanujo ne sentas ian naturan malamon
kontraŭ germano el Aŭstrujo, germanoj naskitaj kaj loĝantaj
en pli diversaj regnoj havas inter si reciprokan simpation,
dum ekzemple germanoj kaj slavoj, naskitaj kaj loĝantaj en
la sama regno, rigardas sin reciproke kiel fremdulojn kaj —
se la homeco ne superas en ili la grupan egoismon — ili sin
reciproke malamas kaj interbatalas. Sekve ne la ekzistado
de regnoj kreas la gentojn kaj la intergentan malamon.
Ĉu ĝin kreas la konkurado ekonomia? Ne! Ofte efektive
ni aŭdas la krion: „Danĝero! Tiu aŭ alia gento nin ekonomie
englutos! Ni malamu ĝin, ni premu ĝin, ni batalu kontraŭ
ĝi! a Sed ĉiu homo, kiun ne blindigas ŝovinismo, facile povas
kompreni, ke tiuj krioj estas tute sensencaj, ke ni malamas
fremdajn gentojn, ne ĉar ni timas, ke ili nin ekonomie englutos,
sed ni krias pri englutado tial, ke ni ilin malamas. Ĉar se
efektive ekonomia timo estus kaŭzo de nia malamo, tiam en
ĉiu lando ĉiuj provincoj kaj urboj devus ja tiel same reciproke
sin malami kaj kontraŭbatali. Ĉu efektive pro kaŭzoj ekonomiaj
ekzemple la milionoj da rusaj malriĉuloj malamas la milionojn
da ĥinaj malriĉuloj, dum, por defendi siajn rusajn premantojn
kontraŭ fremduloj, ili tiel volonte verŝas sian sangon? Kompreneble ne, ĉar la rusa soldato, mortigante ĥinan soldaton,
scias tre bone, ke tiu ĉi lasta neniam farus al li tiom da
malbono, kiom lia samgenta „pugno“. Sekve ne kaŭzoj ekonomiaj kreas la intergentan malamon.
Ĉu ĝin kreas la reciproka malproksimeco, la malsameco
de la geografiaj, klimataj kaj aliaj cirkonstancoj, kiuj kaŭzas
ian naturan fremdecon kaj antipation inter la gentoj? Ne!
Malproksimeco kaj malsameco de lokaj klimataj cirkonstancoj
efektive kaŭzas kelkan malsamecon de la eksteraĵo kaj de la
karaktero de homoj, sed ne kaŭzas gentojn nek intergentan
malamon. La geografia kaj loknatura diferenco inter Peter-burgano kaj Odesano aŭ inter Kievano kaj Krasnojarskano
estas senkompare multe pli granda, ol ekzemple inter Berlinano
kaj Varsoviano, kaj tamen inter la unuaj regas la sento de
plena samgenteco kaj frateco, dum inter la lastaj ĉiam regas
la sento de plena reciproka fremdeco kaj plej fanatika intergenta malamo. Sekve ne la malsameco de la geografiaj kaj
klimataj cirkonstancoj kreas la intergentan malamon.
346
Gentoj kaj Lingvo Internacia. 1911. — N-ro 12
Ĉu ĝin kreas la fakto, ke malsamaj rasoj kaj gentoj diferencas inter si per la ecoj de korpo? Ne! Interne de ĉiu
gento ni havas homojn kun la plej malsama koloro de la
haŭto, kun plej malsama grandeco, formo de la korpo kaj de
ĝiaj apartaj partoj; ofte du personoj el la sama gento multe
pli diferencas inter si reciproke per la korpo, ol ekzemple
meza japano de meza franco; kaj tamen al neniu iam venas
en la kapon eĉ la plej malgranda ideo, dividi la membrojn de
ia popolo en apartajn grupojn laŭ la korpaj formoj, kaj supozi,
ke tiaj grupoj devas sin reciproke malami kaj kontraŭbatali.
Pri la plimulto da fremdaj gentoj jam nun neniu el ni dubas,
ke la malsimileco inter iliaj korpoj kaj niaj estas por ni tute
indiferenta, ni plejparte ĝin eĉ tute ne povas distingi, ofte ĝi
eĉ rekte nin allogas, dank’ al nekonscia leĝo de la naturo,
kiu fiziologie favoras intermikson de la gentoj.
Nur pri unu sola raso al multaj el ni ŝajnas, ke ni havas
kaj ĉiam havos kontraŭ ĝi antipation naturan, tio estas la raso
nigra. Sed pli atenta primedito facile montros al ni, ke la
kaŭzo de tiu antipatio estas tute alia: la nigruloj, kun kiuj ni,
blankuloj, kunpuŝiĝas, antaŭ tre nelonge estis ankoraŭ sovaĝuloj
kaj poste sklavoj, kaj la plimulto el ili konservas ankoraŭ la
karakterajn trajtojnaŭ la sekvojn de longa barbareco kaj sklaveco,
kaj tio nin, homojn liberajn kaj jam de longe civilizitajn, pure
instinkte forpuŝas. La sentoj de blankulo koncerne nigrulon —
tiu sento, kiu ŝajnas al ni ia rasa antipatio — estas en efektiveco
tute la sama, kiel la sento de hereda aristokrato koncerne
krudan kampulon, kiu estas malagrabla al li pro sia neinteli-genteco kaj malelegantaj manieroj. Sed kiam post kelka tempo
ĉe la nigruloj malaperos ĉiuj trajtoj de estinta barbareco kaj
sklaveco, kiam ili atingos potencan gradon da kulturo, elŝovos
el sia mezo multe da grandaj homoj — tiam tute sendube la
nuna senkonscia malestimo kaj antipatio cedos lokon al respekto,
kaj tiam nin jam certe ne forpuŝos ilia nigra haŭto aŭ dikaj
lipoj. Ĉiu el ni povas vidi en sia propra popolo multajn
personojn, kies korpoj multe pli malplaĉas al ni, ol la korpo
de ia alirasano; se iliaj korpoj estas por ni tro malagrablaj,
ni eble ilin evitas; sed ĉu pro la formo de ilia korpo ni ilin
malamas aŭ persekutas? Ne! Ne la malsameco de la korpaj
formoj kreas la intergentan malamon.
Ĉu ĝin kreas la malsameco de la mensoj? Ne! La cerboj
kaj la koroj de la homoj el ĉiuj gentoj estas laŭ sia naturo
tute egalaj; kaj se ni tiel ofte vidas malsamecon de mensoj,
tio estas ne propraĵo genta, sed propraĵo individua, aŭ
dependas nur de la cirkonstancoj, en kiuj la individuo aŭ la
347
III. Traktaĵoj
tuta gento vivas. Se ni vidas grandegan diferencon inter la
mensoj de ia interne-afrika gento kaj la mensoj de ia eŭropa
popolo, la kaŭzo konsistas ne en la malsameco de la gentaj
ecoj, sed en la malsameco de la civilizacio aŭ de la politikaj
aranĝoj. Donu al la afrikanoj sen premado kaj malamo altan
homan civilizacion, kaj tiam iliaj mensoj neniom diferencos
de niaj. Forprenu de ni nian tutan civilizacion, kaj tiam niaj
mensoj neniom diferencos de la mensoj de afrikanaj hommanĝ-antoj. Sekve ni havas ĉi tie ne diferencon de gentaj mensoj,
sed diferencon de klereco, kiun ni en pli aŭ malpli granda
mezuro povas vidi ankaŭ inter la diversaj klasoj aŭ diversaj
historiaj periodoj de la sama gento.
Ke la diversaj mensoj ne prezentas ian apartenajon gentan,
tion pruvas ne sole la fakto, ke egalmaniere edukitaj homoj el
ĉiuj eŭropaj gentoj havas tute egalajn mensojn, sed tion ankoraŭ
pli bone pruvas la komparo ekzemple inter civilizita antikva
egiptujano, civilizita nuntempa japano kaj civilizita eŭropano:
ili tri apartenas ne sole al malsamaj gentoj, sed eĉ al tute
malsamaj rasoj kaj kontinentoj, kaj tamen — se ni apartigos
la cirkonstancojn de tempo, loko kaj religio — ĉu la mensoj
de tiuj afrikano, aziano kaj eŭropano ne aperos al ni tute
egalaj? Ĉu ekzemple la menso de tute alirasa japana scienculo
ne estas la sama, kiel la menso de eŭropa scienculo, malgraŭ
ke ankoraŭ antaŭ 50 jaroj inter la japanoj kaj eŭropanoj
ekzistis ŝajne kolosa malsameco?
Se unu homa grupo havas aŭ ŝajnas havi iom alian karakteron,
ol alia grupo, tio venas ne de ia aparta genta menso, sed nur
de apartaj cirkonstancoj, en kiuj la grupo vivas: grupo, edukita
en sklaveco, ne povas havi tian kuraĝan kaj liberan teniĝon,
kiel grupo, edukita en libereco; grupo, kiu ne havis la eblon
ion lerni, ne povas havi tian larĝan spiritan horizonton, kiel
grupo, kiu multe lernis, grupo, al kiu estas malpermesite havi
aliajn laborenspezojn krom komerco, ne povas havi tian karakteron, kiel grupo, kiu ĉiam vivas kun la tero kaj naturo. Ŝanĝu
la cirkonstancojn de la grupa vivo, kaj tiam — kion ni jam
ofte vidis en la historio — morgaŭ la grupo A havos karakteron de la grupo B kaj la grupo B la karakteron de la grupo A.
Ne, ne ia malsameco de la naturaj mensoj kreas la gentojn
kaj la intergentan malamon.
Ĉu ĝin kreas la malsameco de ladeveno? Efektive, en
la unua momento ŝajnas, ke tio estas la plej ĉefa kaŭzo de
la intergenta malamo. Ni scias, ke ĉiu el ni amas „sian
sangon“, ke ĉiu el ni multe pli amas sian fraton aŭ samfamilianon,
ol ĉiun „fremdulon“. La interne altira kaj ekstere forpuŝa
348
Gentoj kaj Lingvo Internacia. 1911. — N-ro 12
apartiĝado de la familioj prezentas jam prototipon de reciproka
rilato inter gentoj kaj rasoj, kiuj pro supozo de deveno prezentas ja nenion alian, ol familiojn en pli vasta mezuro. Tamen,
kvankam samgentanoj nomas sin „samsanguloj“ kaj „fratoj“,
estas tre facile pruvi, ke la analogio inter familioj kaj gentoj
kaj la graveco de la deveno por la intergentaj rilatoj estas
nur ŝajna. Samfamilianoj scias, ke ilin naskis la samaj gepatroj
aŭ la samaj geavoj; samgentanoj analogie kredas, ke antaŭ
multe da centjaroj aŭ miljaroj ilin naskis la samaj prapraavoj;
sed tiu kredo estas nur supozo, kiu estas bazita ekskluzive
nur sur la sameco de la lingvo kaj religio, kaj kiu en la plimulto da okazoj estas tute malĝusta. Kaŭze de konstanta
intermiksiĝado de la popoloj, neniu (krom kelkaj heredaj kastoj,
kiel ekzemple la kastoj hindaj aŭ la hebreaj kohenoj kaj levidoj)
en la nuna tempo povas scii, al kiu gento apartenis lia prapraavo. Ne sole oni ne povas pruvi, ke ĉiu nuna loĝanto de
la tero apartenas al la sama gento, al kiu apartenis liaj malproksimaj praavoj, sed kontraŭe: el tiuj personoj, kiuj scias
sian devenon (krom la religie fermitaj kastoj), la plimulto scias
tute precize, ke iliaj praavoj apartenis ne al tiu gento, al kiu
ili mem nun apartenas. Kaj tamen ĉu iu povus diri, ke ekzemple
la grandaj rusaj verkistoj Karamzin, Puŝkin aŭ Lermontov ne
estis puraj, plej puraj rusoj, kvankam iliaj praavoj estis nerusoj?
Ĉiuj paroloj pri deveno kaj hereda sango estas nur frazoj
kaj pretekstoj, por pravigi niajn sentojn, kiuj efektive havas
tute alian bazon. Ni sentas gentan malamon kontraŭ tiu aŭ
alia persono ne pro liaj supozataj praavoj, sed nur tial, ke li
mem estas fakte fremda por ni per sia lingvo kaj sia religio.
Se la gepatra kaj familia lingvo de iu estas la rusa kaj lia
religio estas la rusa (grek-ortodoksa), tiam — kia ajn estus
lia deveno, kie ajn li loĝus, kian korpan eksteraĵon li havus —
li mem kaj ĉiuj liaj ĉirkaŭantoj vidas en li ruson. Se, kontraŭe,
iu eĉ scias tute precize, ke liaj praavoj estis puraj rusoj,
sed li mem havas lingvon kaj religion ne rusajn, tiam nek li
mem nek aliaj nomas lin ruso. Kompreneble, se iu mem ne
naskiĝis kun la lingvo kaj religio de tiu aŭ alia popolo, sed
nur poste akceptis ilin, tiam liaj propraj gentaj sentoj kaj
la rilatoj de aliaj personoj al li ofte ne povas subite per unu
fojo ŝanĝiĝi; sed lia idaro jam plene kaj por ĉiam solviĝas en
la dirita gento.
Estas kompreneble, ke ju pli malproksime (geografie kaj
etnologie) staras la akceptintoj de fremda lingvo kaj religio,
des pli malrapide estos la procedo de la solviĝado; sed la
procedo nepre fariĝos, estos nur demando pri la tempo. Se
349
III. Traktaĵoj
ekzemple en la centra Afriko vivus ia popolo, kiu (ne de
hieraŭ, sed jam de cent jaroj, ne en la instruitaj klasoj, sed
en la tuta popolo) parolus la lingvon francan (ne kripligitan,
sed tute puran) kaj havus tiun saman religion kaj morojn,
kiel la plimulto de la metropolaj francoj, — ĉu tiam la francaj
naciistoj-ŝovinistoj ne vidus en ili verajn francojn? Multe pli
rapide iras la procedo ĉe pli granda geografia kaj etnologia
proksimeco. Ekzemple prezentu al vi, ke hodiaŭ ĉiuj hungaroj
forgesis por ĉiam la lingvon hungaran kaj komencis paroli
nur la lingvon de la germanoj: ĉu en tia okazo post 30 ĝis
40 jaroj ekzistus inter ambaŭ gentoj ia diferenco aŭ genta
malamo? Certe ne, ĉar ili por ĉiam fariĝus unu gento. Prezentu al vi, ke hodiaŭ ĉiuj hebreoj decidis forĵeti por ĉiam
la hebrean religion kaj akceptis la religion de la popoloj, kiuj
ilin ĉirkaŭas; ĉu en tia okazo post 30 ĝis 40 jaroj ekzistus
ankoraŭ ia diferenco inter hebreoj kaj nehebreoj, ia „hebrea
problemo“, ia antisemitismo aŭ filosemitismo? Certe ne, ĉar
per la ŝanĝo de la religio la tuta tiel nomata „hebrea raso“
por ĉiam malaperus. Sekve ne la malsameco de la deveno,
kiu estas nur preteksto, sed ne kaŭzo, kreas la gentojn kaj
la intergentan malamon.
Kio do estas la vera kaŭzo de la intergenta diseco kaj
malamo? E1 ĉio, kion mi supre montris, oni povas jam vidi,
ke, malgraŭ ĉiaj kvazaŭsciencaj teorioj pri rasaj apartaĵoj,
klimatoj, hereda sango k.t.p., la veraj muroj inter la gentoj, la vera kaŭzo de ĉia intergenta malamo estas nur la
malsameco de la lingvoj kaj religioj. Precipe la lingvo havas
tian grandegan kaj preskaŭ ekskluzivan rolon en la diferencado
de la gentoj, ke en kelkaj lingvoj la vortoj „lingvo“ kaj „gento“
estas plenaj sinonimoj. Se du homoj parolas la saman lingvon,
sen reciproka humiligo, kun egalaj rajtoj pri tiu lingvo, kaj
dank’ al ĝi ili ne sole reciproke sin komprenas, sed havas la
saman literaturon (buŝan aŭ skriban), la saman edukon, la
samajn idealojn, la saman homan dignon kaj rajtojn; se ili
krom tio havas la saman „Dion“, la samajn festojn, la samajn
morojn, la samajn tradiciojn, la saman vivaranĝon: tiam ili
sentas sin tute frataj unu rilate al la alia, tiam ili sentas, ke
ili apartenas al unu gento. Se du homoj reciproke sin ne
komprenas, se ĉiu el ili krom tio havas tute aliajn morojn
kaj vivaranĝojn, tiam ili rigardas sin kiel fremdulojn, kiel
mutulojn, barbarojn, instinkte evitas sin reciproke kaj reciproke
al si malkonfidas, kiel oni instinkte malkonfidas al ĉio, kio
kaŝiĝas por ni en mallumo.
350
Gentoj kaj Lingvo Internacia. 1911. — N-ro 12
Estas vere, ke multaj el ni povas interkompreniĝi kun
aligentanoj, kaj tio estas la kaŭzo, ke en la plej kleraj klasoj
la intergentaj muroj estas malpli dikaj; estas vere, ke multaj
el ni konas kaj juste taksas la esencon de fremdaj religioj,
kaj tio estas la kaŭzo, ke homoj vere pensantaj neniam malamas
aligentanon pro la alieco de lia religio; sed por ke reciproka
sinkomprenado efektive interligu du homojn, estas necese, ke
pri la parolata lingvo ambaŭ sentu sin egalrajtaj; por ke la
religio ne prezentu muron inter du homoj, estas necese, ke
ili ambaŭ ne sole estu reciproke toleremaj en principoj de
interna kredo, kiu ĉe inteligentaj homoj estas afero individua
kaj ne dependas de la gento, sed ke ankaŭ diversaj eksteraj
religiaj vivaranĝoj ilin ne disigu.
Ĉio supre dirita alkondukas nin al la sekvanta konkludo
principa: La intergenta diseco kaj malamo plene malaperos en la homaro nur tiam, kiam la tuta homaro
havos unu lingvon kaj unu religion; ĉar tiam la tuta
homaro en efektiveco prezentos nur unu genton. Daŭros tiam
en la homaro tiuj diversaj malpacoj, kiuj regas interne de ĉiu
lando kaj gento, kiel ekzemple malpacoj politikaj, partiaj,
ekonomiaj, klasaj k.t.p.; sed la plej terura el ĉiuj malpacoj,
la malamo intergenta, tute malaperos.
Principe ĉiu amanto de la homaro sekve devas celi al
tio, ke la tuta homaro havu unu lingvon kaj unu religion.
Sed ĉu praktike tio estas necesa? Ne! Malfeliĉiga por la
homaro estas ne la ekzistado de la gentoj, sed ilia ĝis nun
tute neevitebla reciproka altrudiĝado. Ĉiufoje, kiam mi volas
interrilati kun aligentano, estas nepre necese, ke aŭ mi altrudu
al li mian lingvon kaj morojn, aŭ li altrudu al mi siajn. Kiam
malaperos tiu bedaŭrinda neceseco de altrudado, tiam
malaperos la intergenta malamo.
Tute same, kiel por interna paco en ia lando ne estas
necese, ke la familioj kun siaj familiaj moroj kaj tradicioj
malaperu, sed estas nur necese, ke ili ne bezonu altrudi siajn
familiajn apartaĵojn al aliaj familioj kaj ke por ĉiuj ekster-familiaj aferoj ekzistu leĝoj kaj moroj neŭtralelandaj, tiel
same por la paco de la homaro ne estas necese, ke la gentoj
nepre malaperu, sed estas nur necese, ke ili trovu tian „modus
vivendi 1 ,” kiu permesus al ili forigi siajn eksterajn pikilojn
kaj ne altrudi al si reciproke siajn gentajn apartaĵojn. Estas
necese, ke la homaro aranĝu sian vivon tiamaniere, ke: kon-1 = maniero de vivado.
351
III. Traktaĵoj
servante sian gentan lingvon kaj gentan religion en
la interna vivo de sia lingva aŭ religia grupo, la
homoj por ĉiuj rilatoj intergentaj uzu lingvon neŭtrale-homan kaj vivu laŭ etiko, moroj kaj vivaranĝoj
neŭtralehomaj.
Kiamaniere oni povas tion atingi pri aferoj religiaj, pri
tio mi nun ne parolas, ĉar: (1) tio ne estas la temo de mia
memuaro kaj postulas priparolon tute specialan kaj vastan;
(2) ĉar la religio ne estas io nature genta, sed dependas de
la volo de la homoj kaj prezentas parton de la homa civilizacio,
tial la religia unuiĝo de la popoloj jam de longe komenciĝis
per si mem, kaj ĝin malhelpas nur cirkonstancoj tute flankaj,
kiuj baldaŭ pasos: kiam unuflanke en ĉiuj landoj malaperos
la privilegiiteco de tiu aŭ alia religio kaj sekve ĉiu povos
ŝanĝi sian denaskiĝan religion sen perfido kontraŭ siaj suferantaj
samgentanoj, kaj kiam aliflanke ekzistos religio, kies dogmojn
ĉiu homo povos akcepti sen malhonesteco kontraŭ sia konscienco,
tiam tre rapide la tuta homaro aranĝos sian religian vivon en
egala maniero.
Cetere la unuiĝo religia estas forte ligita kun la unuiĝo
lingva. Estas afero tute senduba, ke ju pli la homoj komunikiĝados sur neŭtrale-lingva fundamento, ju pli per tiu
egalrajta kaj sengenta lingvo ilia literaturo, ideoj kaj idealoj
unuiĝos, des pli rapide ili ankaŭ en rilato religia interasimiliĝos.
La tuta problemo de la unuiĝo de la homaro kaj de la malapero
de intergenta malamo koncentriĝas sekve en unu afero, en
unu sola afero; kaj tiun ĉi aferon mi plej insiste rekomendas
al via atento, vi, kiuj kunvenis, por pripensi la problemon de
amikeco kaj justeco inter la gentoj kaj la rasoj. Tiu afero
estas: por ĉiuj rilatoj intergentaj oni devas uzi lingvon
neŭtralan, por ĉiu facile akireblan, al ĉiu egalrajte
apartenantan. A1 ĉiu, kiu ne volas paroli kun ni en nia
lingvo, ni parolu en lingvo neŭtrala, kaj tiam malaperos la
ĉefa kaŭzo de intergenta malamo kaj humiligo; ĉiu gento, kiu
ne volas humiligite akcepti kulturon en lingvo de siaj malamikoj aŭ de fieraj najbaroj, havu la eblon akcepti ĝin en
nehumiliga lingvo neŭtralehoma, — kaj tiam baldaŭ ne ekzistos
plu gentoj senkulturaj.
Ĉu tia neŭtrala lingvo povas ekzisti? ĵes, ĉar ĝi jam de
longe ekzistas, bonege funkcias, havas grandegan multon da
uzantoj kaj riĉan, potence kreskantan literaturon. Tiu lingvo,
kiu havas neniun materialan aŭ moralan mastron, sed estas
plene libera kaj egalrajta apartenaĵo de ĉiuj siaj uzantoj kaj
352
Gentoj kaj Lingvo Internacia. 1911. — N-ro 12
postulas de ili nur, ke apartaj ambiciaj personoj ne rompu
kaj ne ŝanĝu ĝin sen komuna interkonsento, — tiu lingvo ne
sole ekzistas kaj bonege funkcias, sed ĝi ankaŭ jam nun perfekte plenumas tiun rolon, pri kiu mi supre parolis, t. e. la
rolon de interhoma fratiganto kaj de foriganto de ĉiuj muroj
kaj malamo inter la gentoj. Kiu volas konvinkiĝi pri tio,
kiel bonege tiu lingvo povas esti uzata egale de ĉiuj rasoj,
kiu volas konvinkiĝi pri tio, kian grandegan gentunuigan forton
posedas tiu neŭtrala, al ĉiuj egale apartenanta Jingvo, tiu ne
agu kiel tiuj scienculoj, kiuj post kelkjara bonega funkciado
de fervojo verkis grandajn traktatojn pri neebleco de fervojo;
li ne diskutu teorie, ne babilu pseŭdosciencajn frazojn pri
rasaj apartaĵoj, sed li vizitu unu el la ĉiujaraj universalaj
kongresoj de esperantistoj; li vidos tie la perfektan harmonion
inter la gentoj; li vidos per siaj propraj okuloj kaj aŭdos per
siaj propraj oreloj, kiel la interrilatado sur neŭtrala, neniun
humiliganta fundamento absolute forigas kaj forgesigas ĉiujn
barojn kaj fremdecon inter la gentoj — kaj tiam li komprenos,
kion la homaro bezonas, por atingi fine pacon inter la gentoj.
Tion, kion la homaro bezonas, ni ne devas nun pije deziri,
ni ne devas kun granda malfacileco kaj duba rezultato provi
ĝian kreadon — ĉar ĝi jam ekzistas, kiel senduba, plene
palpebla fakto. Ni devas nur subteni ĝin.
Neniaj kompromisaj paliativoj, neniaj sagacaj politikaj
kontraktoj donos pacon al la homaro. Sed ju pli la esperantismo
fortiĝos en la mondo, ju pli ofte la homoj el diversaj gentoj
kunvenados kaj interrilatados sur neŭtrala fundamento, des pli
ili kutimos sin kompreni kaj ami, des pli ili sentos, ke ili
ĉiuj havas egalajn korojn, egalajn mensojn, egalajn idealojn,
egalajn suferojn kaj dolorojn, ke ĉia intergenta malamo estas
nur restaĵo el la tempoj barbaraj. E1 tiu neŭtrala fundamento,
kaj nur el tiu fundamento, iom post iom elkreskos tiu estonta
unuigita kaj pure homa homaro, pri kiu revis la profetoj de
ĉiuj gentoj kaj tempoj.
Se vi, membroj de la Kongreso de Rasoj, volas, ke viaj
laboroj donu realajn fruktojn, vi scios, kion vi devos fari.
1915
N-ro 13. Post la Granda Milito
Wŭster: Dipl Alvoko al la Diplomatoj
»TheBritish Esperantist“ XI. 1915, paĝ. 51—55 (kun angla traduko).
„Esperanto“ (Geneve) XII. 1915, paĝ. 42 (6) — 43(7).
„La Verda Standardo“, oficiala organo de la Hungarlanda Esp.-
Societo 1915, n-ro 8, paĝ. 1 — 4.
23 Dietterle, Zamenhof.
353
III. Traktajoj
Terura milito ekkaptis nun preskaŭ la tutan Eŭropon. Kiam
finiĝos la grandamasa reciproka buĉado, kiu tiel forte malhonoras la civilizitan mondon, kunvenos la diplomatoj kaj penos
reordigi la rilatojn inter la popoloj? A1 vi, al tiuj estontaj
reordigantoj, mi nun min turnas.
Kiam vi kunvenos post la plej ekstermanta milito, kiun
iam konis la historio, vi havos antaŭ vi eksterordinare grandan
kaj gravan taskon. De vi dependos, ĉu la mondo havu de
nun fortikan pacon por tre longa tempo kaj eble por ĉiam,
aŭ ĉu ni havu nur kelktempan silenton, kiun baldaŭ denove
interrompas diversaj eksplodoj de intergentaj bataloj aŭ eĉ
novaj militoj. Pripensu do frutempe kaj tre zorge vian taskon,
ĉar nun, kiam por via laboro estas oferitaj multaj centmiloj
da homaj vivoj kaj milionoj da tre malfacile akiritaj homaj
bonstatoj, vi havos sur vi tre grandan moralan respondecon.
Zorgu do, ke via laboro ne estu sencela kaj senfrukta, kaj ke
post la fino de viaj laboroj la homaro povu diri: ni ne vane
elportis la grandegajn kaj terurajn oferojn.
Ĉu vi komencos simple refaradi kaj flikadi la karton de
Eŭropo? Ĉu vi simple decidos, ke la terpeco A devas aparteni
al la gento X kaj la terpeco B al la gento Y? ‘Estas verd^
ke tian laboron vi devos fari; sed ĝi devas esti nur negrava
parto de viaj laboroj; gardu vin, ke la refarado de la karto
ne fariĝu la tuta esenco de viaj laboroj, ĉar tiam viaj laboroj
restus tute senvaloraj, kaj la grandegaj sangaj oferoj, kiujn la
homaro elportis, restus vanaj.
Kiom ajn vi volos kontentigi la popolojn, kiom ajn justaj
vi penos esti kontraŭ diversaj gentoj, vi nenion atingos per
refarado de la karto, ĉar ĉiu ŝajna justeco koncerne unu genton
estos samtempe maljusteco koncerne alian genton. La nuna
tempo ne estas simila al la tempo antikva: sur ĉiu disputebla
peco da tero laboris kaj verŝis sian sangon ne unu gento,
sed ankaŭ aliaj gentoj; kaj se vi decidos, ke tiu aŭ alia terpeco devas aparteni al tiu aŭ alia gento, vi ne sole ne faros
agon justan, sed vi ankaŭ ne forigos sur tiu terpeco la kaŭzon
de estonta batalado. La „liberigo‘ c , kiun vi donos al tiu aŭ
alia terpeco, estos nur sofismo, ĉar ĝi signifos nur, ke al tiu
aŭ alia gento vi donos la rajton, esti sur tiu terpeco mastroj
super homoj de aliaj gentoj, kiuj ankaŭ tie naskiĝis, laboris
kaj suferis kaj havas koncerne sian patrujon la samajn naturajn
rajtojn, kiujn ĉiu infano havas koncerne sian patrinon. Estas
vero, ke tiu gento, kiun vi privilegios, entuziasme krios: „Vivu
la diplomatoj! cc kaj se tiu gento sur la koncerna terpeco prezentos la plimulton, ĝi per teroro silentigos la aliajn, kaj ĉiuj
354
Post la Granda Milito. 1915. — N-ro 13
gazetoj en la mondo diros, ke „la tuta loĝantaro de la terpeco A sentas sin tre feliĉa tt … Sed tio estos mensogo,
simpla mensogo, kiun la mondo ne komprenos nur pro tio,
ke la ĝemado de la terore silentigitaj prematoj, de homoj, kiuj
en sia patrujo fariĝis „fremduloj w , ne venos al ĝiaj oreloj.
Transd^nante ian terpecon al la homoj de tiu aŭ alia gent^
vi ĉiam ‘faros maljustaĵon kontraŭ aliaj homoj, kiuj havas la
samafn naturajn rajtojn koncerne tiun terpecon. La sola efektive justa decido, kiun vi povas fari, estas: laŭte proklami
kiel oficialan, firme interkonsentitan kaj plene garantiitan decidon de ĉiuj eŭropaj regnoj la sekvantan elemente naturan,
sed ĝis nun bedaŭrinde ne observatan principon:
Ĉiu lando morale kaj materiale plene egalrajte
apartenas al ĉiuj siaj filoj.
Tio estas, ke en sia privata vivo ĉiu civitano en ĉiu regno
havas plenan rajton paroli tiun lin gvon aŭ dialekton, kiun li
volas, kaj konfesi tiun religion, kiun li volas; ke, se en la
institucioj publikaj estas uzata unu sola regna aŭ loka lingvo,
tio estas nur poroportuneca cedo de la malplimulto al la plimulto, sed ne humiliga tributo de gentoj mastrataj al gento
mastranta. Ĉar la gentaj nomoj, kiujn portos ankoraŭ multaj
regnoj kaj provincoj, estas la ĉefa kaŭzo, pro kiu la loĝantoj
de unu supozata deveno rigardas sin kiel mastrojn super la
loĝantoj de alia supozata deveno, tial ĉiu regno kaj ĉiu provinco devas porti ne la nomon de ia gento, sed nur nomon
neŭtrale-geografian.
Plej bone estus, se anstataŭ diversaj grandaj kaj malgrandaj
eŭropaj regnoj ni havus iam proporcie kaj geografie aranĝitajn
„Unuigitajn Ŝtatojn de Eŭropo u . Sed se nun estas ankoraŭ
tro frue, por paroli pri tio, oni devas almenaŭ per oficiala
kaj interkonsentita akcepto de la supre dirita principo forigi
tiun grandegan malbonon, tiun senfinan fonton de konstantaj
bataloj, kiun prezentas la identigado de lando kun gento.
Kiam la supre dirita principo estos oficiale fiksita per
garantiita decido de ĉiuj eŭropaj regnoj, tiam malaperos la
ĉefa kaŭzo de militoj kaj de konstanta reciproka timado kaj
senfina armiĝado, ĉar tiam oni jam neniam kaj nenie povos
diri, ke „la patrujo estas en danĝero w . ^Oni spiaŝ ja tre bone,
ke la vortoj „patrujo en danĝero <£ ne signifas, ke iu volas
deŝiri parton de nia patrujo kaj jeti ĝin en la maron, aŭ ke
iu volas rabi por si la havon de ĝiaj.loĝantoj, sed plej ordinare
tiuj vortoj signifas simple: „Min.aoas danĝero, ke sur ia terpeco, kie ĝis nun mia gent^estis mastro kaj aliaj homoj
23 *
355
III. Traktaĵoj
estis nur pli aŭ malpli tplerataj, morgaŭ eble alia gento fariĝos
mastro kaj mia genter^estos nur tolerata.”
Kiam en la tuta Eŭropo regos politika justeco absoluta,
t. e. natura, ĉie kaj por ĉiuj egala, kiam en ĉiu lando ĉiuj
loĝantoj estos morale kaj materiale plene egalrajtaj, kiam la
landoj ne portos plu gentajn nomojn, kiam la regna lingvo ne
havos plu karakteron genteŝovinisman kaj humiligan kaj ne
ekzistos plu gentoj-mastroj kaj gentoj-servantoj — tiam ne
ekzistos plu kaŭzo por intergentaj militoj; tiam ĉiu homo povos
sidi tute trankvile en sia natura, sole vera kaj sincere amata
patrujo, li ne bezonos plu timi, ke iu povas „forpreni“ ĝin
de li, kaj li ne bezonos revi pri forpreno de la patrujo de
aliaj homoj.
Mi scias tre bone, ke la malamo inter la gentoj ne malaperos subite, en unu tago, kian ajn aranĝon la diplomatoj
farus. Sed por tio poste laboros jam personoj privataj, per
predikado, edukado, alkutimigado ktp.; de vi, diplomatoj, ni
atendas nur, ke vi donu al ni la eblon tion fari. Reciproka
malamo inter la diversaj gentoj de la homaro ne estas io
natura, kiel ne estus natura ia reciproka malamo inter la diversaj familioj de unu gento: la malamon kaŭzas nur — krom
la facile forigebla reciproka nekomprenado kaj nekonado —
la ekzistado de gentoj premantaj kaj gentoj premataj, la blinda
egoismo, fiereco kaj kalumniemeco de la unuaj, la natura re-agemeco de la lastaj. Estas facile interfratigi homojn liberajn
kaj egalrajtajn, sed estas nefareble interfratigi homojn, el kiuj
unuj rigardas sin kiel rajtajn mastrojn super la aliaj.
Se vi eĉ farus nenion alian, se vi nur forigus la gentajn
nomojn de la landoj (afero tre facile farebla), vi jam farus
per tioj agon eksterordinare gravan, vi kreus novan eron en
la historio de Eŭropo. Ĉar en lando kun neŭtrala nomo la
tuta natura plena egalrajteco de ĉiuj ĝiaj loĝantoj pli aŭ malpli frue nepre estos atingita, sed en lando kun nomo genta
la egalrajteco neniam estos plena kaj daŭra, ĉar la malfeliĉa
nomo ne sole kvazaŭ pravigos la plej malnoblajn intergentajn
maljustajojn en la diversgentaj landoj de la orienta Eŭropo,
sed eĉ en landoj pli civilizitaj ĝi ĉiam konfuzos la kapojn eĉ
de la plej honestaj civitanoj, subtenante en ili ĉiam la opinion
kaj senton, ke la lando apartenas nur al tiu gento, kies nomon
ĝi portas, kaj ĉiuj aliaj gentoj estas en ĝi nur fremduloj. Eĉ
ĉe la plej bona volo la civitanoj de tiu lando ne povas alkutimiĝi al la ideo, ke ili ĉiuj prezentas unu nacion, ĉar por
tia nacio simple ne ekzistas vorto, kaj, demandinte pri tio,
al kiu popolo li apartenas, la loĝanto de tia lando pro manko
356
Post la Granda Milito. 1915.
N-ro 13
de tiu vorto estas devigata nomi ian genton; kaj ĉi tiu
devigata konstanta alkalkulado sin al ia speciala gento anstataŭ
al la komuna nacio de la lando forte subtenas la gentan ŝovinismon kaj malpacon inter la samlandanoj.
Resumante ĉion, kion mi diris, mi ripetas:
Kiam post la fino de la milito kunvenos la diplomatoj, ili
povos fari ŝanĝojn en la karto de Eŭropo; sed tio ne devas
esti ilia ĉefa laboro. Ilia ĉefa laboro devas esti: starigi en
la nomo kaj sub la garantio de siaj registaroj pli-malpli la
sekvantajn leĝojn:
l e ) Ĉiu regno apartenas morale kaj materiale al ĉiuj siaj
naturaj kaj naturigitaj loĝantoj, kian ajn lingvon, religion aŭ
supozatan devenon ili havas; neniu gento en la regno devas
havi pli grandajn aŭ pli malgrandajn rajtojn aŭ devojn ol la
aliaj gentoj.
2 e ) Ĉiu regnano havas plenan rajton uzi tiun lingvon aŭ
dialekton, kiun li volas, kaj konfesi tiun religion, kiun li volas.
Nur en la institucioj publikaj, kiuj ne esta’s”3Htinitaj speciale
por unu gento, devas esti uzata tiu lingvo, kiu per komuna
interkonsento de la regnanoj estas akceptita kiel lingvo regna.
En tiuj publikaj institucioj, kiuj havas karakteron speciale lokan,
anstataŭ la regna lingvo povas esti uzata alia lingvo, se ne
malpli ol jo urbanoj donis por ĝi sian konsenton. Sed
la lingvo regna aŭ urba devas esti rigardata ne kiel humiliga
tributo, kiun ŝuldas gentoj mastrataj al gento mastranta, sed
nur kiel propravola poroportuneca cedo de la malplimulto al
la plimulto.
3 e ) Pro ĉiuj maljustaĵoj, farataj en ia regno, la registaro
de tiu regno estas responda antaŭ Konstanta Tut-Eŭropa Tri-bunalo, starigita per interkonsento de ĉiuj eŭropaj regnoj.
4 e ) Ĉiu regno kaj ĉiu provinco devas porti ne la no mon
de ia gento, sed nur nomon neŭtrale-geografian, akceptitan
per komuna interkonsento de ĉiuj regnoj.
Sinjoroj diplomatoj! Post la terura eksterma milito, kiu
starigis la homaron pli malalten ol la plej sovaĝaj bestoj,
Eŭropo atendas de vi pacon. ĉi atendas ne kelktempan inter-paciĝon, sed pacon konstantan, kiu sola konvenas al civilizita
homa raso. Sed memoru, memoru, memoru, ke la sola rimedo,
por atingi tian pacon, estas: forigi unu fojon por ĉiam la ĉefan
kaŭzon de la militoj, la barbaran restaĵon el la plej antikva
antaŭcivilizacia tempo, la regadon de unuj gentoj super
aliaj gentoj.
357
III. Lastaj vortoj. 1917. — N-ro 14
1917
N-ro 14. (Vortoj de lasta konfeso 1 )
En la jam (sub n-ro 12) citita libro de E. Privat, paĝ. 198 — 200
(Brita eldono) resp. paĝ. 103—104 (Leipzig-a eldono).
Ĉio, kion mi nun skribas, naskiĝis en mia kapo ne nun,
sed antaŭ kvardek jaroj, kiam mi havis la aĝon de 16 ĝis
18’jaroj; malgraŭ ke mi de tiu tempo multe meditis kaj legis
diversajn sciencajn kaj filozofiajn verkojn, miaj tiamaj pensoj
pri Dio kaj pri senmorteco preskaŭ tute ne ŝanĝiĝis.
☆
Dum en la mondo scienca mi perdos ĉian estimon, mi
samtempe en la mondo de kredantoj trovos nenian kompensan
simpation, verŝajne nur atakon, ĉar mia kredo estos tute alispeca ol ilia kredo … Estos pli prudente, se mi silentus,
sed mi ne povas.
☆
Mia patrino estis religia kredantino, mia patro ateisto. En
mia infaneco mi kredis je Dio kaj je senmorteco de V animo
en tiu formo, en kiu instruas mia denaskiĝa religio. Mi ne
memoras tute precize, en kiu jaro de mia vivo mi perdis la
religian kredon; sed mi memoras, ke la plej altan gradon de
mia nekredado mi atingis ĉirkaŭ la aĝo de 15—16 jaroj. Tio
estis ankaŭ la plej turmenta tempo de mia vivo. La tuta vivo
perdis en miaj okuloj ĉian sencon kaj valoron. Kun malestimo
mi rigardis min mem kaj la aliajn homojn, vidante en mi kaj
en ili nur sensencan pecon da viando, kiu kreiĝis, oni ne scias
pro kio kaj oni ne scias por kio, kiu travivas en la eterneco
malpli ol plej malgrandan sekundeton, baldaŭ forputros por
ĉiam, kaj dum ĉiuj venontaj senfinaj milionoj kaj miliardoj da
jaroj ĝi jam neniam plu reaperos. Por kio mi vivas, por kio
mi lernas, por kio mi laboras, por kio mi amas? Ĉar estas
ja tiel sensenca, senvalora, tiel ridinda …
☆
Mi eksentis, ke eble morto ne estas malapero …; ke
ekzistas iaj leĝoj en la naturo …; ke io min gardas al alta
celo …
1 Privat citas ĉi tiujn fragmentojn de Zamenhof el „kvarpaĝa papero u f
kies „kvara paĝo nur estis komencitakaj kiu „sur lia (t. e. de Zamenhof)
skribotablo kuŝis (kiel) lasta manskribaĵo krajona, ne finita u . Li diras,
ke „ĝi estis plano (ne efektivigita) de artikolo pri senmorteco de V animo u .
Cetere li en sia libro ne diras ion, kiu posedas ĉi tiun manuskripton aŭ
kie ĝi restis.
358
IV. PAROLADOJ
Mi jam diris en mia antaŭparolo, ke ĉi tiu IV-a parto
verŝajne estas kompleta. D-ro Zamenhof ne ŝatis paroli publike
aŭ sin montri kiel oratoro, kvankam li, kiam li entuziasmiĝis,
trovis neforgeseblajn, tre impresigajn kaj plej kortuŝajn vortojn.
Li preferis sidi inter la bonvolaj atentaj aŭskultantoj. Tio, kion
li diris en siaj oficialaj kongresparoladoj, estis antaŭe ellaborita
kaj preparita tre precize kaj singardeme. Do, ili estis kaj ĉiam
restos precipe gravaj. Kutime oni kolektis ĝis nun en la multaj
eldonoj de liaj paroladoj nur la 8 oficialajn kongresparoladojn,
kelkfoje ankaŭ la paroladon en la Guildhall de Londono.
Entute la leganto en ĉi tiu parto trovos 17 paroladojn.
N-ro 1. 12. Jan. 1904
Gramofona Parolado okaze de la unua datreveno de la
fondo de la Londona Esperanto-Klubo
„International Language “ IV. Febr. 1927, paĝ. 50.
Estimataj sinjorinoj kaj sinjoroj! — Ne havante la eblon
partopreni persone en la unua jarkunveno de la Londona Klubo
Esperanta, mi sendas per fonografo mian koran saluton al ĉiuj
partoprenantoj en la kunveno. En mia imago mi prezentas
al mi, ke mi sidas nun inter vi, estimataj anglaj amikoj de la
ideo de lingvo internacia, kaj mi ĝojas kun vi pro la belaj
fruktoj, kiujn via energia laborado donis en la daŭro de la
foririnta jaro.
Antaŭ unu jaro nia afero estis ankoraŭ tre malmulte konata
en via lando, kaj nun ni havas en via lando jam tre multe
da varmegaj kaj sinceraj amikoj, ni havas diversajn klubojn
de esperantistoj, ni havas konstantajn kursojn de Esperanto,
ni havas belan gazeton esperantan.
Preskaŭ ĉio estas la frukto de laborado de la klubo Londona,
kiu povas esti fiera je la rezultatoj de sia unujara penado. Af
la noblaj kaj energiaj kondukantoj kaj laborantoj de la Londona
Klubo Esperanta nia afero ŝuldas koran dankon.
359
IV. Paroladoj
Parolante pri la sukcesoj de la klubo Londona, mi ne devas
forgesi pri tiu malgranda rondeto esperantista en Keighley,
kiu metis la komencon por nia afero en Anglujo. Nian koran
saluton al la esperantistaj Kiĥlianoj! La laboradon de la Londona
Klubo Esperanta la tuta mondo esperantista observas kun granda
intereso. Ni ĉiuj esperas kaj antaŭsentas, ke pli aŭ malpli
frue Londono fariĝos unu el la plej gravaj centroj de nia afero
por la tuta mondo. Londono longe dormis, sed kiam ĝi vekiĝos,
tio estos kiel vekiĝo de leono. Potenca voko iros el Londono
kaj ĉiam pli kaj pli sonados kaj resonados en ĉiuj partoj de
la mondo. Kun atento la popoloj aŭskultados la voĉon venantan
el la potenca centro de la angle-parolantaj regionoj. Kiam pri
frateco de popoloj kaj pri neŭtraleco de internaciaj rilatoj ekparolos tre potenca popolo kiel la angla, la mondo aplaŭdos
kun entuziasmo, kaj tiu sankta afero, por kiu ni batalas, ek-marŝos rapidege.
Esperantistoj en Londono, esperantistoj en Anglujo, laboru
kuraĝe kaj energie. Malfacila, tre malfacila estas la semado,
sed dolĉaj kaj benitaj estos la fruktoj. Granda kaj grava estas
via rolo. La tuta mondo esperantista rigardas vin kaj multe
de vi esperas.
N-ro 2.
Unua Kongreso 1905 en Boulogne-sur-Mer
Wiister: Parl
Fr. Schneeberger, „Detala Raporto pri la oficialaj paroladoj, diskut -
adoj kaj decidoj de la Unua Universala Kongreso de Esperanto en
Bulonjo-sur-Maro (i . Oficejo de Esperanto kaj Stenografio . Laufen
(Svisujo) 1905, paĝ. 8 — 15.
„Lingvo Internacia u X. 1905, paĝ. 362 — 367.
„Esperantista Dokumentaro (i . Kajero unua (Aŭg. 1916), paĝ. 25—30.
„Deveno kaj Historio de Esperanto u , eld. Casopis Ĉeskych Esperantistŭ, Praha 1908 (= Biblioteko de Ĉasopis Ĉeskych Esperantistŭ No. 2) 1 .
Estimataj sinjorinoj kaj sinjoroj! — Mi salutas vin, karaj
samideanoj, fratoj kaj fratinoj el la granda tutmonda homa familio, kiuj kunvenis el landoj proksimaj kaj malproksimaj, el
la plej diversaj regnoj de la mondo, por frate premi al si reciproke la manojn pro la nomo de granda ideo, kiu ĉiujn nin
ligas. Mi salutas vin ankaŭ, glora lando Francujo kaj bela
urbo Bulonjo-sur-Maro, kiuj bonvole oferis gastamon al nia
1 La „Kongresaj Paroladoj u aperis ankaŭ en aliaj libroj kaj gazetoj.
Mi citas nur tiujn, kiujn mi mem povis kontroli. Cetere komparu la
gravan rimarkigon de Wŭster „Radikaro u , paĝ. 34 al „Par I, //,… VIII U .
360
Gramofona Parolado 1904. Unua Kongreso 1905. — N-roj 1—2
kongreso. Mi esprimas ankaŭ koran dankon al tiuj personoj
kaj institucioj en Parizo, kiuj ĉe mia trapaso tra tiu ĉi glora
urbo esprimis sub mia adreso sian favoron por la afero Esperanto, nome al s-ro la Ministro de publika instruado, al la
urbestraro de Parizo, al la franca Ligo de instruado kaj al
multaj diversaj sciencaj eminentuloj.
Sankta estas por ni la hodiaŭa tago. Modesta estas nia
kunveno; la mondo ekstera ne multe scias pri ĝi, kaj la vortoj, kiuj estas parolataj en nia kunveno, ne flugos telegrafe
al ĉiuj urboj kaj urbetoj de la mondo; ne kunvenis regnestroj
nek ministroj, por ŝanĝi la politikan karton de la mondo, ne
brilas luksaj vestoj kaj multego da imponantaj ordenoj en nia
salono, ne bruas pafilegoj ĉirkaŭ la modesta domo, en kiu ni
troviĝas; sed tra la aero de nia salono flugas misteraj sonoj,
sonoj tre mallaŭtaj, ne aŭdeblaj por la orelo, sed senteblaj
por ĉiu animo sentema: ĝi estas la sonoj de io granda, kiu
nun naskiĝas. Tra la aero flugas misteraj fantomoj; la okuloj
ilin ne vidas, sed la animo ilin sentas; ili estas imagoj de
tempo estonta, de tempo tute nova. La fantomoj flugos en
la mondon, korpiĝos kaj potenciĝos, kaj niaj filoj kaj nepoj
ilin vidos, ilin sentos kaj ĝuos.
En la plej malproksima antikveco, kiu jam de longe elviŝiĝis
el la memoro de la homaro kaj pri kiu nenia historio konservis al ni eĉ la plej malgrandan dokumenton, la homa familio
disiĝis kaj ĝiaj membroj ĉesis kompreni unu la alian. Fratoj
kreitaj ĉiuj laŭ unu modelo, fratoj, kiuj havis ĉiuj egalajn ideojn,
egalan Dion en siaj koroj, fratoj, kiuj devis helpi unu la alian
kaj labori kune por la feliĉo kaj la gloro de sia familio, —
tiuj fratoj fariĝis tute fremdaj unuj al aliaj, disiĝis ŝajne por
ĉiam en malamikajn grupetojn, kaj inter ili komenciĝis eterna
milito. En la daŭro de multaj miljaroj, en la daŭro de la tuta
tempo, kiun la homa historio memoras, tiuj fratoj nur eterne
bataladis inter si, kaj ĉia interkompreniĝado inter ili estis
absolute ne ebla. Profetoj kaj poetoj revadis pri ia tre malproksima nebula tempo, en kiu la homoj denove komencos
komprenadi unu la alian kaj denove kuniĝos en unu familion;
sed tio ĉi estis nur revo. Oni parolis pri tio, kiel pri ia dolĉa
fantazio, sed neniu prenis ĝin serioze, neniu kredis pri ĝi.
Kaj nun la unuan fojon la revo de miljaroj komencas re-aliĝi. En la malgrandan urbon de la franca marbordo kunvenis
homoj el la plej diversaj landoj kaj nacioj, kaj ili renkontas
sin reciproke ne mute kaj surde, sed ili komprenas unu alian,
ili parolas unu kun la alia kiel fratoj, kiel membroj de unu
nacio. Ofte kunvenas personoj de malsamaj nacioj kaj kom-361
IV. Paroladoj
prenas unu alian; sed kia grandega diferenco estas inter ilia
reciproka kompreniĝado kaj la nia! Tie komprenas sin reciproke
nur tre malgranda parto/drTtunvenintoj, kiuj havis la eblon
dediĉi multegon da tempo kaj multegon da mono, por lerni
fremdajn lingvojn, — ĉiuj aliaj partoprenas en la kunveno nur
per sia korpo, ne per sia kapo: sed en nia kunveno reciproke
sin komprenas ĉiuj partoprenantoj, nin facile komprenas ĉiu,
kiu nur deziras nin kompreni, kaj nek malriĉeco, nek nehavado
de tempo fermas al iu la orelojn por niaj paroloj. Tie la
reciproka kompreniĝado estas atingebla per vojo nenatura,
ofenda kaj maljusta, ĉar tie la membro de unu nacio humiliĝas
antaŭ la membro de alia nacio, parolas lian lingvon, hontigante
la sian, balbutas kaj ruĝiĝas kaj sentas sin ĝenata antaŭ sia
kunparolanto, dum tiu ĉi lasta sentas sin forta kaj fiera; en
nia kunveno ne ekzistas nacioj fortaj kaj malfortaj, privilegiitaj
kaj senprivilegiaj, neniu humiliĝas, neniu sin ĝenas; ni ĉiuj
staras sur fundamento neŭtrala, ni ĉiuj estas plene egalrajtaj;
ni ĉiuj sentas nin kiel membroj de unu nacio, kiel membroj
de unu familio, kaj la unuan fojon en la homa historio ni,
membroj de la plej malsamaj popoloj, staras unu apud alia
ne kiel fremduloj, ne kiel konkurantoj, sed kiel fratoj, kiuj,
ne altrudante unu al alia sian lingvon, komprenas sin reciproke,
ne suspektas unu alian pro mallumo ilin dividanta, amas sin
reciproke kaj premas al si reciproke la manojn ne hipokrite,
kiel alinaciano al alinaciano, sed sincere, kiel homo al homo.
Ni konsciu bone la tutan gravecon de la hodiaŭa tago, ĉar
hodiaŭ inter la gastamaj muroj de Bulonjo-sur-Maro kunvenis
ne francoj kun angloj, ne rusoj kun poloj, sed homoj kun
homoj. Benata estu la tago, kaj grandaj kaj gloraj estu ĝiaj
sekvoj!
Ni kunvenis hodiaŭ, por montri al la mondo, per faktoj
nerefuteblaj, tion, kion la mondo ĝis nun ne volis kredi. Ni
montros al la mondo, ke reciproka kompreniĝado inter personoj
de malsamaj nacioj estas tute bone atingebla, ke por ĉi tio
tute ne estas necese, ke unu popolo humiligu aŭ englutu alian,
ke la muroj inter la popoloj tute ne estas io necesega kaj
eterna, ke reciproka kompreniĝado inter kreitajoj de tiu sama
speco estas ne ia fantazia revo, sed apero tute natura, kiu
pro tre bedaŭrindaj kaj hontindaj cirkonstancoj estis nur tre
longe prokrastita, sed kiu pli aŭ malpli frue nepre devis veni
kaj kiu fine nun venis, kiu nun elpaŝas ankoraŭ tre malkuraĝe,
sed, unu fojon ekirinte, jam ne haltos kaj baldaŭ tiel potencege
ekregos en la mondo, ke niaj nepoj eĉ ne volos kredi, ke estis
iam alie, ke la homoj, la reĝoj de la mondo, longan tempon
362
Unua Kongreso 1905. — N-ro 2
ne komprenis unu alian! Ĉiu, kiu diras, ke neŭtrala arta
lingvo estas ne ebla, venu al ni, kaj li konvertiĝos. Ĉiu, kiu
diras, ke la parolaj organoj de ĉiuj popoloj estas malsamaj,
ke ĉiu elparolas artan lingvon alie kaj la uzantoj de tia lingvo
ne povas kompreni unu alian, venu al ni, kaj, se li estas homo
honesta kaj ne volas konscie mensogi, li konfesos, ke li eraris.
Li promenadu en la venontaj tagoj en la stratoj de Bulonjo-sur-Maro, li observadu, kiel bonege sin komprenas reciproke
la reprezentantoj de la plej diversaj nacioj, li demandu la ren-kontatajn esperantistojn, kiom multe da tempo aŭ mono ĉiu
el ili dediĉis por ellerni la artan lingvon, li komparu tion ĉi
kun la grandegaj oferoj, kiujn postulas la lernado de ĉiu lingvo
natura, — kaj, se li estas homo honesta, li iru en la mondon
kaj ripetadu laŭte: „jes, lingvo arta estas tute ebla, kaj la
reciproka kompreniĝado de homoj per neŭtrala arta lingvo
estas ne sole tute ebla, sed eĉ tre kaj tre facila. Estas vero,
ke multaj el ni posedas nian lingvon ankoraŭ tre malbone
kaj malfacile balbutas, anstataŭ paroli flue; sed, komparante
ilian balbutadon kun la perfekta flua parolado de aliaj personoj,
ĉiu konscienca observanto facile rimarkos, ke la kaŭzo de la
balbutado kuŝas ne en la lingvo, sed nur en Ja nesufiĉa
ekzerciteco de la diritaj personoj.
Post multaj miljaroj da reciproka surda-muteco kaj batalado,
nun en Bulonjo-sur-Maro fakte komenciĝas en pli granda mezuro
la reciproka kompreniĝado kaj fratiĝado de la diverspopolaj
membroj de la homaro; kaj unu fojon komenciĝinte, ĝi jam
ne haltos, sed irados antaŭen ĉiam pli kaj pli potence, ĝis la
lastaj ombroj de la eterna mallumo malaperos por ĉiam.
Gravegaj estas la nunaj tagoj en Bulonjo-sur-Maro, kaj ili
estu benataj!
En la unua kongreso de la esperantistoj estas necese diri
kelkajn vortojn pri la ĝisnunaj batalantoj de nia afero. Sed
antaŭ ol mi parolos pri la batalantoj speciale esperantistaj, mi
sentas la devon diri ĉi tie kelkajn vortojn pri unu homo, kiu
havas tre grandajn meritojn en nia afero kaj al kiu bedaŭrinde
la esperantistoj ofte rilatas maljuste nur tial, ĉar li, multe
farinte por la ideo de lingvo internacia ĝenerale, ne apartenas
tamen al la amikoj de tiu speciala lingva formo, por kiu ni
batalas. Mi parolas pri la tre estiminda sinjoro Johann Martin
Schleyer, la aŭtoro de Volapŭk. La lingva formo, por kiu
laboris tiu respektata maljunulo, montriĝis ne praktika; la vojo,
kiun li elektis, montriĝis ne bona, kaj la afero, por kiu li
batalis, baldaŭ falis, kaj per sia falo ĝi alportis grandan malutilon al nia ideo entute kaj precipe al tiu speciala formo de
363
IV. Paroladoj
la ideo, por kiu ni batalas. Sed ni devas esti justaj, ni devas
taksi ĉiun homon ne laŭ lia venko aŭ malvenko, sed laŭ liaj
laboroj. Kaj la laboroj kaj meritoj de sinjoro Schleyer estis
tre grandaj. Kun granda fervoro li laboris por la ideo de
lingvo internacia en la daŭro de multaj jaroj; dum multaj
personoj donadis nur nudajn projektojn, li estis la unua, kiu
havis sufiĉe da pacienco, por ellabori plenan lingvon de la
komenco ĝis la fino (kvankam Esperanto tiam estis jam preta,
ĝi ne estis ankoraŭ publikigita), kaj ĝi ne estas lia kulpo, se
la lingvo montriĝis ne praktika. Li estis la unua, kiu per
senlaca laborado vekis la intereson de la mondo por la ideo
de lingvo neŭtrala, kaj ĝi ne estas lia kulpo, se lia falinta
afero por longa tempo malvarmigis la mondon por ĉia arta
lingvo. Li volis fari grandan bonon, kaj por la atingo de tiu
bono li laboris tre multe kaj fervore, kaj ni devas lin taksi
ne laŭ lia sukceso, sed laŭ lia volo kaj laboro. Se la ideo
de lingvo internacia iam venkos la mondon — tute egale, ĉu
ĝi estos sub la formo de Esperanto aŭ de ia alia lingvo —
la nomo de Schleyer okupos ĉiam la plej honoran lokon en
la historio de nia ideo, kaj tiun ĉi nomon la mondo neniam
forgesos. Mi esperas, ke mi esprimos la opinion de ĉiuj
partoprenantoj en nia kongreso, se mi diros: „ni esprimas nian
koran dankon al sinjoro Schleyer, la unua kaj plej energia
pioniro de la ideo de neŭtrala lingvo internacia“.
Nun mi transiros al la laborantoj speciale esperantistaj.
Ne venis ankoraŭ la tempo, skribi oficialan historion de nia
afero, kaj mi timas, ke mi povus fari ian publikan maljustaĵon
al tiu aŭ alia persono ĉe la kompara taksado de la meritoj
de la diversaj batalantoj. Tial mi ne nomos ĉiun el ili aparte,
sed al ĉiuj kune mi esprimas koran dankon pri ilia laborado
en la nomo de ĉiuj amikoj de Esperanto. Dek ok jaroj pasis
de la tago, kiam Esperanto aperis en la mondo. Ne facilaj
estis ĉi tiuj dek ok jaroj. Nun mi vidas antaŭ mi grandegan
nombron da varmegaj amikoj de Esperanto, kiuj reprezentas
per si preskaŭ ĉiujn landojn de la tera globo, preskaŭ ĉiujn
naciojn de la mondo, ĉiujn rangojn, statojn kaj klasojn de la
homoj. Tre granda estas jam nia literaturo, tre multaj estas
niaj gazetoj, en la tuta mondo ni havas nun grupojn kaj klubojn
esperantistajn, kaj al neniu klera homo en la mondo la nomo
de nia afero nun estas jam nekonata. Kiam mi rigardas la
nunan brilantan staton de nia afero, mi rememoras kortuŝite
pri la unuaj pioniroj, kiuj laboris por nia afero en tiu malĝoja
tempo, kiam ni ĉie renkontadis ankoraŭ nur mokon kaj persekuton. Multaj el ili vivas ankoraŭ kaj ili rigardas nun kun
364
Unua Kongreso 1905. —* N-ro 2
ĝojo la fruktojn de sia laborado. Sed ho ve, multaj el niaj
pioniroj jam ne vivas. Dek ok jaroj estas granda peco da
tempo. En tiu ĉi granda spaco da tempo la morto rabis al
ni tre multe el niaj fervoraj kunbatalantoj. Citi ĉiujn nomojn
estus nun afero ne ebla; mi nomos nur kelkajn el ili. La
plej frue forlasis nin Leopoldo Einstein, la unua energia propagandisto de nia afero; lia morto estis granda bato por nia
afero entute, kaj speciale por ĝia disvastiĝado en Germanujo.
Poste la morto rabis al ni Josefon Wasniewski, la simpatian
kaj de ĉiuj amatan apostolon de nia afero en Polujo. Kaj
antaŭ kelke da jaroj mortis tiu persono, al kiu Esperanto
ŝuldas multe, tre multe kaj sen kiu nia afero nun eble tute
ne ekzistus: mi parolas pri la neforgesebla W. H. Trompeter.
Neniam parolante pri si, postulante por si nenian dankon, li
prenis sur siajn ŝultrojn nian tutan aferon, kiam ĝi troviĝis
en la plej malfacilaj cirkonstancoj; li sola subtenadis ĝin tief
longe, ĝis la nombro de la esperantistoj fariĝis sufiĉe granda,
por subtenadi la aferon per fortoj komunaj. Kiel li ĝojus nun,
se li vidus la nunan staton de nia afero!
Krom la nomitaj tri personoj estas ankoraŭ granda, ho ve,
tre granda nombro da personoj, kiuj multe laboris por nia
afero kaj kiuj nun jam ne loĝas en nia mondo kaj ne povas
vidi la fruktojn de siaj laboroj. Ili mortis korpe, sed ili ne
mortis en nia memoro. Mi proponas, estimataj sinjorinoj kaj
sinjoroj, ke ni honoru ilian memoron per leviĝo de niaj seĝoj.
A1 la ombroj de ĉiuj mortintaj batalantoj esperantistaj la unua
kongreso esperantista esprimas sian respekton kaj pian saluton!
Baldaŭ komenciĝos la laboroj de nia kongreso, dediĉita al
vera fratiĝo de la homaro. En tiu ĉi solena momento mia
koro estas plena de io nedifinebla kaj mistera kaj mi sentas
la deziron faciligi la koron per ia preĝo, turni min al iu plej
alta forto kaj alvoki ĝian helpon kaj benon. Sed tiel same
kiel mi en la nuna momento ne estas ia naciano, sed simpla
homo, tiel same mi ankaŭ sentas* ke en tiu ĉi momento mi
ne apartenas al ia nacia aŭ partia religio, sed mi estas nur
homo. Kaj en la nuna momento staras i£*ef. miaj animaj
okuloj nur tiu alta morala Forto, kiun sentas en sia koro ĉiu
homo, kaj al tiu ĉi nekonata Forto mi turnas min kun mia preĝo:
(Sekvas nun la „Preĝo sub la verda standardo “. Komp . VI. 6.)
IV. Paroladoj
N-ro 3. 7. Aŭgusto 1905
Parolado en la Unua Generala Kunveno
(Enkonduko de la „Deklaracio u )
Fr. Schneeberger en sia jam citita libro, paĝ. 16—18. (Komp. lafont -
indikojn al IV. 2.) 1
La organizanta komitato faris al mi la honoron, elekti min kiel
prezidanton de 1’ kongreso kaj mi akceptis tiun ĉi rolon kun
danko. Sed kompreneble mi sole estas tro malforta por konduki la aferojn de Pkongreso; tial vi havu la bonecon, elekti
kiel helpon por mi, kelkajn vicprezidantojn. Oni proponis al
mi la nomojn, kiujn mi nun prezentas al vi. Estas:
s-ro rektoro Boirac el Francujo;
s-ro advokato Michaux, la organizanta prezidanto;
s-ro generalo Sebert, membro de V akademio;
s-ro kolonelo Pollen el Anglujo;
s-ro d-ro Mybs el Germanujo.
Nun tio ĉi estas la provizora oficistaro, kiun ni eble plenigos
per laij prezidantoj de la naciaj societoj en unu de la venontaj
kunvenoj.
La temo de nia hodiaŭa parolado estas la „Deklaracio“. Sed
antaŭ ĉio ni bezonas sekretariojn; mi proponas al vi kvar
nomojn; estas:
s-ro Kŭhnl el Praha; s-ro Grabovski el Varsovio;
s-ro Dervaux el Bulonjo, s-ro Boulet el Bulonjo.
Nun mi petas la elektitajn personojn, veni al mi kaj doni
al mi sian helpon.
Kelkajn vortojn mi devas nun diri pri la deziroj, kiujn
esprimis malgranda kunveno de V aŭtoroj de projektoj. Ni
havis tiun kunvenon antaŭ unu horo kaj, ĉar la diversaj projektoj estas la ĉefa afero de nia parolado en la kunvenoj,
ni decidis esprimi al la kongreso la deziron, ke^ni faru nur
diskutadojn pri la projektoj, ne decidojn. Ĉar ŝajnis al
ni, ke fari iun ajn decidon, estas tro frue. La projektoj ne
estas pretaj por tio. Ni do faros nur diskutadojn kaj en la
fino de P kongreso mi faros la demandon, ĉu vi akceptas mian
manieron de konduko de P kongreso, ke ĉio dirita estas nur
projekto aŭ propono; krom tio ni perdos tro multe da tempo
por priparoli la diversajn temojn. Ni do parolu pri projektoj
1 Ni dankas la fakton, ke ni ankoraŭ havas la tekstojn de tiu kaj
de la sekvanta parolado n-ro 4, al la cirkonstanco, ke Fr. Schneeberger
tre bone stenografis dum la kongreso.
366
Unua Ĝenerala Kunveno 1905. — N-ro 3
nur en principo, kaj antaŭ ĉio ni elektu la projektojn, kiuj ne
estas presitaj. Mi donos la vorton do al la sinjoroj, kies projektoj ne estas ankoraŭ konataj; poste ni parolu pri la demando, ĉu estas necese, krei ligon aŭ centran komitaton, ne
parolante pri diversaj detaloj.
Kiam la kongreso estos finita, tiam ni povas proponi provizoran komitaton, kiu, apogante sur diversaj opinioj, faros sian
laboron en la daŭro de la tuta jaro. Poste en la sekvonta
kongreso ĝi prezentos al ni programon de la laboro kaj tiam
ni povos fari definitivajn decidojn.
Laŭ la programo, la unua kunveno estas dediĉita al la
„Deklaracio a , kiun mi volas proponi al vi. Ĉar estas multaj
personoj, kiuj ne havas klarecon pri nia afero, ili deziras, ke
ni faru iun ajn decidon; tial mi proponas al vi la „Deklaracion“; mi legas al vi mian projekton kaj mi petas vin, diri al
mi, ĉu vi ĝin akceptas en principo. Por la detaloj ni elektos
provizoran komitaton, kiu severe provos la tekston, kaj la definitivan ni prezentos al vi en unu de la venontaj kunvenoj.
Mi legas nun la projektan tekston de la „Deklaracio a :
(Komp. //. 114.)
Ĉar estas multaj, kiuj ne bone konas la rilatojn de la kolekto
aprobita, mi klarigos en kelkaj vortoj la aferon. Sed por eviti
ĉiun malpacon, mi devas sciigi vin, ke mi esperas post interkonsento kun la firmo Hachette, ke nun ĉiuj kaŭzoj de malpaco malaperas.
En la komenco de mia batalado mi ne trovis ian alian
manieron, por gardi la lernantojn de malbonaj libroj. Monopolo nenia ekzistas en nia afero kaj neniam ekzistos. La ĉefa
kaj sola, kiun mi donis, estas privilegio; mi ripetas la vorton:
ne monopolon, nur privilegion! Por tio, laŭ la deziro de
V esperantistoj, mi volis havi ian firmon potencan, kaj nenia
volus akcepti sen ke ĝi ricevu ian privilegion. Tial al la firmo
Hachette mi lasis personan privilegion pri miaj verkoj kaj ne
de P aliaj verkoj. Estas do nenia ombro de supozo!
Vi nun aŭdis la „Deklaracion M kaj mi petas vin, nun private pripensi ĝian enhavon. Ni elektis komitaton por priparoli
la definitivan tekston. — Oni nin nun atendas ĉe la festeno!
Ĉiujn aferojn, kiujn ni ne povas priparoli hodiaŭ, ni priparolos
en la venontaj kunvenoj.
367
IV. Paroladoj
N-ro 4. Oficiala Parolado ĉe la Festeno
Fr. Schneeberger en sia jam citita libro, paĝ. 23. (Komp. la fontindikojn al IV. 2.)
Gesinjoroj! — Bedaŭrinde mi ne povas tiel bele paroli,
kiel antaŭ mi s-ro Michaux. Neniam mi parolas publike; pardonu do min, se eble mi ne tute flue parolas. Simple per
kelkaj vortoj mi volas turni vian atenton sur la homon, al kiu
ni dankas en la nuna momento la grandan plezuron. Ni ĝin
dankas al s-ro Michaux, la senlaca organizanto de la kongreso.
Laboron li prenis sur sin ne malgrandan; li zorgis pri ĉio,
tempon kaj volon li donis por la organizado de nia grava festo.
Tial antaŭ ĉio mi levas mian glason al la sano de s-ro Michaux
kaj de ĉiuj liaj helpantoj.
Poste mi devas antaŭ ĉio memori pri la urbo Bulonjo-sur-Maro, en kiu ni trovis tiel bonvolan gastamon. Mian glason
mi levas pro la bona stato, la gloro kaj la honoro de la urbo
Bulonjo, la sano de la urbestraro, kaj de la reprezentanto de
la komerca ĉambro. Mi levas mian glason por la bona stato
de la granda kaj glora lando Francujo.
Tiu ĉi lando havas la simpation de la mondo, de ĉiuj popoloj. Por ni esperantistoj ĝi devas esti ankoraŭ pli kara. Ni
povas diri, Francujo estas la lando, kiu multe faris por nia
afero. Francujo estas ĉiam la unua lando en ĉio, kio promesas iun bonon al la homaro. Nun mi volas ankaŭ trinki por
la sano de ĉiuj fratoj kaj fratinoj esperantistaj. Ekzistas tre
multaj en diversaj landoj kaj urboj, kiuj volonte partoprenus
kun ni al la granda kongreso, sed ili ne pdvis veni. Ni trinku
por ilia sano. En la fino ni trinku entute ĝenerale por la
gloro de la tuta homara kunfratiĝo de ĉiuj popoloj. Sed ni
esperu, ke tio ĉi ne estas nur vortoj, tio ĉi fariĝu tute reala
fakto, ke ni havu en la mondo grandan familion gefratan.
N-ro 5. Dua Kongreso 1906 en Geneve
Wŭster: Par II
„Esperantista Dokumentaro*. Kajero kvara (Martol907), paĝ.41 — 46.
„Lingvo Internacia <6 XI. 1906, paĝ. 502—519.
„La Revuo“ I. 1906/07, paĝ. 49—54.
Estimataj sinjorinoj kaj sinjoroj! — Mi esperas, ke mi
plenumos la deziron de ĉiuj alestantoj, se en la momento de
la malfermo de nia dua Kongreso mi esprimos en la nomo
de vi ĉiuj mian koran dankon al la brava svisa lando por la
gastameco, kiun ĝi montris al nia Kongreso, kaj al lia Moŝto
368
Ĉe la Festeno 1905. Dua Kongreso 1906. — N-roj 4—5
la Prezidanto de la Svisa Konfederacio, kiu afable akceptis
amaŭ du monatoj nian delegitaron. Apartan saluton al la urbo
ĉenevo, kiu jam multajn fojojn glore enskribis sian nomon
en la historion de diversaj gravaj internaciaj aferoj.
Permesu al mi ankaŭ, esprimi en la nomo de vi ĉtuj koran
dankon al la organizintoj de la nuna Kongreso, al la sindonaj
svisaj esperantistoj, kiuj tiel multe kaj senlace laboris en la
daŭro de la pasinta jaro, fondis preskaŭ en ĉiuj urboj de la
svisa lando grupojn esperantistajn kaj diligente faris ĉion, kion
ili povis por sukcesa pretigo de nia Kongreso; al la Provizora
Centra Organiza Komitato, kiu precipe en la persono de sia
prezidanto tiel energie laboris kaj tiel diligente zorgis pri ĉiuj
preparoj; fine — sed certe ne malplej grave — al tiuj kaŝitaj
amikoj, kiuj per malavara fondo de la Centra Oficejo donis
fortikan fundamenton por ĉiuj plej gravaj laboroj.
Sinjorinoj kaj sinjoroj! Ĉe la malfermo de nia Kongreso
vi atendas de mi ian paroladon; eble vi atendas de mi ion
oficialan’, ion indiferentan, palan kaj senenhavan, kiel estas
ordinare la oficialaj paroloj. Tian parolon mi tamen ne povas
doni al vi. Mi ĝenerale ne amas tiajn parolojn, sed precipe
nun, en la nuna jaro, tia senkolora oficiala parolo estus granda
peko de mia flanko. Mi venas al vi el lando, kie nun multaj
milionoj da homoj malfacile batalas^ .per libereco, por la plej
elementa homa libereco, por la rajtoj de homo. Pri tio ĉi
mi tamen ne parolus al vi; ĉar se kiel privata homo ĉiu
el vi eble sekvas kun intereso la malfacilan bataladon en la
granda multemiliona lando, tamen kiel esperantistojn tiu ĉi
batalado ne povas vin tuŝi, kaj nia Kongreso havas nenion
komunan kun aferoj politikaj. Sed krom la batalado pure politika en la dirita lando estas nun farata io, kio nin kiel esperantistojn ne povas ne tuŝi: ni vidas en tiu lando kruelan
batalon inter la gentoj. Tie ne homo de unu lando pro politikaj patrolandaj interesoj atakas homojn de alia lando — tie
la naturaj filoj de sama lando ĵetas sin kiel kruelaj bestoj
kontraŭ la tiel same naturaj filoj de tiu sama lando nur tial,
ĉar ili apartenas al alia gento. Ĉiutage estingiĝas tie multe
da homaj vivoj per batalado politika, sed multe pli da homaj
vivoj estingiĝas tie ĉiutage per batalado intergenta. Terura
estas la stato de aferoj en la multelingva Kaŭkazo, terura
estas la stato en la Okcidenta Rusujo. Malbenita, milfoje mal-benita estu la intergenta malamo!
Kiam mi estis ankoraŭ infano, mi, en la urbo Bjelostok,
rigardadis kun doloro la reciprokan fremdecon, kiu dividas inter
si la naturajn filojn de sama lando kaj sama urbo. Kaj mi
24 Dietterle, Zamenhof.
369
IV. Paroladoj
revis tiam, ke pasos certa nombro da jaroj, kaj ĉio ŝanĝiĝos
kaj boniĝos. Kaj pasis efektive certa nombro da jaroj, kaj
anstataŭ miaj belaj sonĝoj mi ekvidis teruran efektivaĵon; en
la stratoj de mia malfeliĉa urbo de naskiĝo sovaĝaj homoj
kun hakiloj kaj feraj stangoj sin ĵetis kiel plej kruelaj bestoj
kontraŭ trankvilaj loĝantoj, kies tuta kulpo konsistis nur en
tio, ke ili parolis alian lingvon kaj havis alian gentan religion,
ol tiuj ĉi sovaĝuloj. Pro tio oni frakasis la kraniojn kaj el-pikis la okulojn al viroj kaj virinoj, kadukaj maljunuloj kaj senhelpaj infanoj! Mi ne volas rakonti al vi la terurajn detalojn
de la bestega Bjelostoka buĉado; al vi kiel al esperantistoj
mi volas nur diri, ke terure altaj kaj dikaj estas ankoraŭ la
interpopolaj muroj, kontraŭ kiuj ni batalas.
Oni scias, ke ne la rusa gento estas kulpa en la besta
buĉado en Bjelostok kaj multaj aliaj urboj; ĉar la rusa gento
neniam estis kruela kaj sangavida; oni scias, ke ne la Tataroj
kaj Armenoj estas kulpaj en la konstanta buĉado, ĉar ambaŭ
gentoj estas gentoj trankvilaj, ne deziras altrudi al iu sian
regadon, kaj la sola, kion ili deziras, estas nur ke oni lasu
ilin trankvile vivi. Oni scias nun tute klare, ke kulpa estas
aro da abomenindaj krimuloj, kiuj per diversaj kaj plej malnoblaj rimedoj, per amase dissemataj mensogoj kaj kalumnioj arte kreas teruran malamon inter unuj gentoj kaj aliaj.
Sed ĉu la plej grandaj mensogoj kaj kalumnioj povus doni tiajn
terurajn fruktojn, se la gentoj sin reciproke bone konus, se
inter ili ne starus altaj kaj dikaj muroj, kiuj malpermesas al
ili libere komunikiĝadi inter si kaj vidi, ke la membroj de aliaj
gentoj estas tute tiaj samaj homoj, kiel la membroj de nia
gento, ke ilia literaturo ne predikas iajn terurajn krimojn, sed
havas tiun saman etikon kaj tiujn samajn idealojn kiel nia?
Rompu, rompu la murojn inter la popoloj, donu al ili la eblon
libere konatiĝi kaj komunikiĝi sur neŭtrala fundamento, kaj
nur tiam povos malaperi tiaj bestaĵoj, kiujn ni nun vidas en
diversaj lokoj.
Ni ne estas tiel naivaj, kiel pensas pri ni kelkaj personoj:
ni ne kredas, ke neŭtrala fundamento faros el la homoj anĝelojn; ni scias tre bone, ke la homoj malbonaj ankaŭ poste restos
malbonaj; sed ni kredas, ke komunikiĝado kaj konatiĝado sur
neŭtrala fundamento forigos almenaŭ la grandan amason de
tiuj bestaĵoj kaj krimoj, kiuj estas kaŭzataj ne de malbona
volo, sed simple de sinnekonado kaj de devigata sinaltrudado.
Nun, kiam en diversaj lokoj de la mondo la batalado inter
la gentoj fariĝis tiel kruela, ni, esperŭntistoj, devas labori pli
energie ol iam. Sed por ke nia laborado estu fruktoporta, ni
370
Dua Kongreso 1906. — N-ro 5
devas antaŭ ĉio bone klarigi al ni la internan ideon de la
esperantismo. Ni ĉiuj senkonscie ofte aludadis tiun ĉi ideon
en niaj paroloj kaj verkoj, sed ni neniam parolis pri ĝi pli
klare. Estas jam tempo, ke ni parolu pli klare kaj precize.
E1 la Deklaracio unuanime akceptita en la Bulonja Kongreso
ni ĉiuj scias, kio estas la esperantismo en rilato praktika;
el tiu ĉi Deklaracio ni ankaŭ scias, ke „esperantisto estas nomata
ĉiu persono, kiu uzas la lingvon Esperanto, tute egale, por kiaj
celoj li ĝin uzas”. Esperantisto sekve estas ne sole tiu persono,
kiu revas unuigi per Esperanto la homaron, esperantisto estas
ankaŭ tiu persono, kiu uzas Esperanton ekskluzive por celoj
praktikaj, esperantisto ankaŭ estas persono, kiu uzas Esperanton
por gajni per ĝi monon, esperantisto estas persono, kiu uzas
Esperanton nur por amuziĝadi, esperantisto fine estas eĉ tiu
persono, kiu uzas Esperanton por celoj plej malnoblaj kaj hom-malamaj. Sed krom la flanko praktika, deviga por ĉiuj kaj
montrita en la Deklaracio, la esperantismo havas ankoraŭ alian
flankon, ne devigan, sed multe pli gravan, flankon idean. Tiun
ĉi flankon diversaj esperantistoj povas klarigi al si en la plej
diversa maniero kaj en la plej diversaj gradoj. Tial, por eviti
ĉiun malpacon, la esperantistoj decidis lasi al ĉiu plenan liberecon, akcepti la internan ideon de la esperantismo en tiu formo
kaj grado, kiel li mem deziras, aŭ — se li volas — eĉ tute
ne akcepti por la esperantismo ian ideon. Por demeti de unuj
esperantistoj ĉian respondecon por la agoj kaj idealoj de aliaj
esperantistoj, la Bulonja Deklaracio precizigis la oficialan de
ĉiuj sendispute akceptitan esencon de la esperantismo kaj aldonis la sekvantajn vortojn: „Ĉiu alia espero aŭ revo, kiun
tiu aŭ alia persono ligas kun la esperantismo, estas lia afero
pure privata, por kiu la esperantismo ne respondas a . Sed
bedaŭrinde la vorton „privata u kelkaj amikoj-esperantistoj klarigis al si en la senco de „malpermesata a , kaj tiamaniere anstataŭ konservi por la interna ideo de la esperantismo la eblon
tute libere disvolviĝi, ili volis tiun ideon tute mortigi.
Se ni, batalantoj por Esperanto, propravole donis al la vasta
mondo plenan rajton rigardadi Esperanton nur de ĝia flanko
praktika kaj uzadi ĝin nur por nia utilo, tio ĉi kompreneble
al neniu donas la rajton postuli, ke ni ĉiuj vidu en Esperanto
nur aferon praktikan. Bedaŭrinde en la lasta tempo inter la
esperantistoj aperis tiaj voĉoj, kiuj diras: „Esperanto estas nur
lingvo; evitu ligi eĉ tute private la esperantismon kun ia ideo,
ĉar alie oni pensos, ke ni ĉiuj havas tiun ideon, kaj ni mal-plaĉos al diversaj personoj, kiuj ne amas tiun ideon! Ho, kiaj
vortoj! E1 la timo, ke ni eble ne plaĉos al tiuj personoj, kiuj mem
24 *
371
IV. Paroladoj
volas uzi Esperanton nur por aferoj praktikaj por ili, ni devas
ĉiuj elŝiri el nia koro tiun parton de la esperantismo, kiu estas
la plej grava, la plej sankta, tiun ideon, kiu estis la ĉefa celo
de la afero de Esperanto, kiu estis la stelo, kiu ĉiam gvidadis
ĉiujn batalantojn por Esperanto! Ho, ne, ne, neniam! Kun energia
protesto ni forĵetas tiun ĉi postulon. Se nin, la unuajn batalantojn por Esperanto, oni devigos, ke ni evitu en nia agado
ĉion idean, ni indigne disŝiros kaj bruligos ĉion, kion ni skribis
por Esperanto, ni neniigos kun doloro la laborojn kaj oferojn
de nia tuta vivo, ni forĵetos malproksimen la verdan stelon,
kiu sidas sur nia brusto, kaj ni ekkrios kun abomeno: „Kun
tia Esperanto, kiu devas servi ekskluzive nur al celoj de komerco kaj praktika utileco, ni volas havi nenion komunan!*
Venos iam la tempo, kiam Esperanto, fariĝinte posedaĵo
de la tuta homaro, perdos sian karakteron idean; tiam ĝi fariĝos jam nur lingvo, oni jam ne batalados por ĝi, oni nur tirados
el ĝi profiton. Sed nun, kiam preskaŭ ĉiuj esperantistoj estas
ankoraŭ ne profitantoj, sed nur batalantoj, ni ĉiuj konscias tre
bone, ke al laborado por Esperanto instigas nin ne la penso
pri praktika utileco, sed nur la penso pri la sankta, granda kaj
grava ideo, kiun lingvo internacia en si enhavas. Tiu ĉi ideo
— vi ĉiuj sentas ĝin tre bone — estas frateco kaj justeco
inter ĉiuj popoloj. Tiu ĉi ideo akompanadis Esperanton
de la unua momento de ĝia naskiĝo ĝis la nuna tempo. ĉi
instigis la aŭtoron de Esperanto, kiam li estis ankoraŭ malgranda infano; kiam antaŭ dudek ok jaroj rondeto da junaj
diversgentaj gimnazianoj festis la unuan signon de vivo de la
estonta Esperanto, ili kantis kanton, en kiu post ĉiu strofo
estis ripetataj la vortoj „malamikeco de la nacioj, falu, falu,
jam estas tempo a . Nia himno kantas pri la „nova sento, kiu
venis en la rnondon”; ĉiuj verkoj, vortoj kaj agoj de la iniciatoro kaj de la. iuMraĵ esperantistoj ĉiam spiras tute klare tiun
saman ideon. Neniam ni kaŝis nian ideon, neniam povis esti
eĉ la plej malgranda dubo pri ĝi, ĉar ĉiu parolis pri ĝi kaj
sindone kaj senprofite laboris kun ni. Kial do aliĝis al ni la
personoj, kiuj vidas en Esperanto „nur lingvon a ? Kial ili ne
timis, ke la mondo kulpigos ilin pri granda krimo, nome pri
la deziro helpi al iom-post-ioma unuiĝo de la homaro? Ĉu ili
ne vidas, ke iliaj paroloj estas kontraŭaj al iliaj propraj sentoj,
kaj ke ili senkonscie revas pri tio sama, pri kio ni revas,
kvankam pro neĝusta timo antaŭ sensencaj atakantoj ili penas
tion ĉi nei?
Se mi la tutan pli bonan parton de mia vivo memvole
pasigis en grandaj suferoj kaj oferoj kaj ne rezervis por mi
372
Dua Kongreso 1906. — N-ro 5
eĉ ian rajton de aŭtoreco — ĉu mi faris tion ĉi pro ia praktika utileco? Se la unuaj esperantistoj pacience elmetadis sin
ne sole al konstanta mokado, sed eĉ al grandaj oferoj, kaj
ekzemple unu malriĉa instruistino longan tempon suferis mal-saton, nur por ke ŝi povu ŝpari iom da mono por la propagando de Esperanto — ĉu ili ĉiuj faris tion ĉi pro ia praktika
utileco? Se ofte personoj alforĝitaj al la lito de morto skribadis al mi, ke Esperanto estas la sola konsolo de ilia finiĝanta vivo, ĉu ili pensis tiam pri ia praktika utileco? Ho, ne
ne, ne! ĉiuj memoris nur pri la interna ideo entenata en la
esperantismo; ĉiuj ŝatis Esperanton ne tial, ke ĝi alproksimigas reciproke la korpojn de la homoj, eĉ ne tial, ke ĝi alproksimigas la cerbojn de la homoj, sed nur tial, ke ĝi
alproksimigas iliajn korojn.
Vi memoras, kiel forte ni ĉiuj estis entuziasmigitaj en Bulonjo sur Maro. Ĉiuj personoj, kiuj partoprenis en la tiea
kongreso, konservis pri ĝi la plej agrablan kaj plej entuziasman
memoron por la tuta vivo, ĉiuj ĝin nomas „la neforgesebla
kongreso”. Kio do tiel entuziasmigis la membrojn de la kongreso? Ĉu la amuzoj per si mem? Ne, ĉiu ja povas havi sur ĉiu
paŝo multe pli grandajn amuzojn, aŭskulti teatraĵojn kaj kantojn
multe pli bonajn kaj plenumatajn ne^ de nespertaj diletantoj,
sed de plej perfektaj specialistoj! Ĉu nin entuziasmigis la
granda talento de la parolantoj? Ne; ni tiajn ne havis en
Bulonjo. Ĉu la fakto, ke ni komprenis nin reciproke? Sed
en ĉiu kongreso de samnacianoj ni ja komprenas nin ne malpli
bone, kaj tamen nenio nin entuziasmigas. Ne, vi ĉiuj sentis
tre bone, ke nin entuziasmigis ne la amuzoj per si mem, ne
la reciproka sinkomprenado per si mem, ne la praktika utileco,
kiun Esperanto montris, sed la interna ideo de la esperantismo,
kiun ni ĉiuj sentis en nia koro. Ni sentis, ke komenciĝas la
falado de la muroj inter la popoloj, ni sentis la spiriton de
ĉiuhoma frateco. Ni konsciis tre bone, ke ĝis la fina malapero de la muroj, estas ankoraŭ tre kaj tre malproksime; sed
ni sentis, ke ni estis atestantoj de la unua forta ekbato kontraŭ
tiuj muroj; ni sentis, ke antaŭ niaj okuloj flugas ia fantomo
de pli bona estonteco, fantomo ankoraŭ tre nebula, kiu tamen
de nun ĉiam pli kaj pli korpiĝados kaj potenciĝados.
Jes, miaj karaj kunlaborantoj! Por la indiferenta mondo
Esperanto povas esti nur afero de praktika utileco. Ĉiu, kiu
uzas Esperanton aŭ laboras por ĝi, estas esperantisto, kaj ĉiu
esperantisto havas plenan rajton, vidi en Esperanto nur lingvon, simplan, malvarman internacian kompreniĝilon, similan al
la mara signaro, kvankam pli perfektan. Tiaj esperantistoj
373
IV. Paroladoj
kredeble ne venos al niaj kongresoj aŭ venos al ili nur por celoj
esploraj aŭ praktikaj aŭ por malvarma diskutado pri demandoj
pure lingvaj, pure akademiaj, kaj ili ne partoprenos en nia
ĝojo kaj entuziasmo, kiu eble ŝajnos al ili naiva kaj infana.
Sed tiuj esperantistoj, kiuj apartenas al nia afero ne per sia
kapo, sed per sia koro, tiuj ĉiam sentos kaj ŝatos en Esperanto
antaŭ ĉio ĝian internan ideon; ili ne timos, ke la mondo moke
nomos ilin utopiistoj kaj la naciaj ŝovinistoj eĉ atakos ilian
idealon kvazaŭ krimon; ili estos fieraj pri tiu nomo de utopiistoj.
Ĉiu nia nova kongreso fortikigos en ili la amon al la interna
ideo de la esperantismo, kaj iom post iom niaj ĉiujaraj kongresoj fariĝos konstanta festo de la homaro kaj de homa frateco.
N-ro 6. Tria Kongreso 1907 en Cambridge
Wŭster: Par III
P. Corret kaj D-ro Era, „Raporto pri la Tria Kongreso“, paĝ. 24—32.
„Lingvo Internacia“ XIII. 1908, paĝ. 1 — 8.
„La Revuo“ II. 1907/08, paĝ. 1—8.
„Esperantista Dokumentaro“. Kajero sesa. (Januarol908),paĝ.38 — 45.
Karaj samideanoj! — Konforme al la ĝisnuna moro, mi
komencas mian parolon per tio, ke mi permesas al mi en la
nomo de ĉiuj kongresanoj esprimi nian saluton kaj dankon al
la lando, kiu gastame nin akceptis, kaj precipe al niaj britaj
samideanoj, kiuj per multaj laboroj kaj granda zorgemeco
pretigis por ni tiun feston, en kiu ni nun ĉiuj partoprenas.
De la momento, kiam niaj britaj amikoj invitis nin al si, ni
ĉiuj estis konvinkitaj, ke nia kongreso en ilia lando havos
apartan signifon kaj estos epokofaranta. Kaj ne estas malfacile
antaŭvidi, ke nia espero nin ne trompos, ĉar tion ĉi garantias
al ni ne sole la konata energio kaj sindoneco de niaj britaj
amikoj, sed ankaŭ la karaktero mem de ilia lando.
La fakto, ke ni kongresas nun en glora universitata urbo
de Granda Britujo, havas grandan signifon. La kontraŭuloj
de nia ideo konstante ripetadis al ni, ke la angle parolantaj
popoloj neniam al ni aliĝos, ĉar ne sole ili malpli ol ĉiuj
aliaj popoloj sentas la bezonon de lingvo internacia, sed por
ili la fortikiĝado de lingvo internacia estas rekte malutila, ĉar
tia lingvo konkurados en la mondo antaŭ ĉio kun la lingvo
angla, kiu celas fariĝi internacia. Kaj tamen rigardu, kiel forte
eraris niaj kontraŭuloj! Rigardu, kiel multope jam aliĝis al
ni la britoj, kiuj tiel nevolonte lernas aliajn lingvojn krom sia
nacia! Rigardu, kun kia amo ili preparis nian kongreson kaj en
kia granda nombro ili aperis, por deziri al ni bonvenon! Tio ĉi
374
Dua Kongresa 1906. Tria Kongreso 1907. - N-roj 5—6
montras antaŭ ĉio, ke la homoj komencis jam kompreni, ke
lingvo intp^nacia estas utila ne sole por popoloj malfortaj, v
sed por popoloj fortaj; sed tio ĉi montras ankaŭ alian *
aferon, multe pli gravan: ke la homoj vidas en la esperantismo
ne sole aferon de egoisma oportuneco, sed gravan ideon de
intergenta justeco kaj frateco, kaj al tiu ĉi ideo volas servi
la noblaj homoj de ĉiuj popoloj, tute egale, ĉu iliaj popoloj
estas fortaj aŭ malfortaj, kaj ĉu la intergenta justeco estas
por ili profita aŭ malprofita. Ni scias, ke la plimulton de niaj
britaj samideanoj alkondukis al ni la interna ideo de la esperantismo, kaj tial ni tiom pli ĝoje esprimas al niaj britaj amikoj
nian koran dankon. La Kembriĝanoj akceptas nin hodiaŭ ne
kiel komercistojn, kiuj alportas al ili profiton, sed kiel apostolojn de ideo homara, kiun ili komprenas kaj ŝatas; koran
dankon al la Kembriĝanoj, koran dankon al la glora Kembriĝa
universitato, kiu pruntis al ni siajn ĉambrojn, koran dankon
al la Kembriĝa urbestraro, kiu gastame zorgis pri nia bono.
Ni kore salutas vin, granda brita popolo, ni plej respekte
salutas vian altan reprezentanton, Lian Reĝan Moŝton. Vivu
la Reĝ’ al vi, tre longe vivu Li, gardu Lin Di’!
Samideanoj! — En la momento de la malfermo de nia tria
kongreso ni ne povas silenti pri la tro multaj amikoj, kiujn
la morto kaptis dum la pasinta jaro; vi ĉiuj memoras, ke tuj
post la Ĝeneva kongreso ni sciiĝis pri la malfeliĉa rnorto de
d-ro Lloyd, prezidanto de la Liverpoola Grupo. Ni perdis
ankaŭ du eminentajn amikojn de nia afero, la gloran scienc-ulon Berthelot kaj profesoron Michael Foster, kiu esperis nin
akcepti en Kembriĝo. Fine, mortis nia plej kara samideano
kaj amiko, kiu estis la animo de niaj ĝisnunaj kongresoj, la
ĉefa motoro de nia lasta kongreso en Ĝenevo, la fondinto,
subteninto kaj inspirinto de nia Konstanta Kongresa Komitato.
Vi ĉiuj scias pri kiu mi parolas. Nia neforgesebla amiko Javal
ne plu ekzistas. A1 vi, amikoj-esperantistoj de ĉiuj landoj, kaj
al vi, niaj estimataj gastoj, kiuj simpatias nian aferon, mi
proponas, ke ni honoru la memoron de nia multemerita samideano kaj de ĉiuj mortintaj esperantistoj per leviĝo de niaj seĝoj.
Samideanoj! — Antaŭ tri semajnoj finiĝis ĝuste dudek jaroj
de la tago, kiam aperis publike la unua libro pri la lingvo
Esperanto. En ĉiuj partoj de la mondo la esperantistoj festis
tiun tagon. Kiel fondinto de Esperanto, mi ricevis en tiu
tago multajn gratulajn telegramojn kaj leterojn. Ĉar mi ne
havas kancelarion, sed mi devas mem ĉion plenumi en miaj
375
IV. Paroladoj
liberaj horoj, tiel oni facile komprenos, ke respondi ĉiujn ricevitajn esprimojn de amikeco estis por mi afero absolute ne
ebla, kaj oni min facile pardonos. Mi uzas nun la bonan
okazon por esprimi mian plej sinceran dankon al ĉiuj, kiuj
sendis al mi amikajn bondezirojn. La gratuloj apartenas kompreneble ne al mi persone, sed al la tuta batalantaro esperantista, kaj mi estas nur la centra punkto, en kiu kolektiĝis
ĉiuj gratuloj, por resalti de tie al ĉiuj flankoj de la mondo,
al ĉiuj lokoj, kie loĝas kaj laboras niaj senlacaj samideanoj.
Kvazaŭ silente komisiita de la tuta esperantistaro, mi vokas
al ĉiuj esperantistoj-batalantoj: mi vin gratulas! Mi kore vin
gratulas, ke vi pacience eltenis en la daŭro de dudek jaroj,
malgraŭ la multaj atakoj kaj malagrablaĵoj, kiuj al neniu el vi
mankis. Mi kore vin gratulas pro tiuj rezultatoj, kiujn donis
via energia kaj sindona dudekjara laborado. Dudek jaroj da
laborado por la esperantismo! kion tio signifas, — oni komprenos nur iam poste, kiam oni legos la detalan historion de
la esperantismo. Kian grandegan gravecon havas niaj ĝisnunaj
akiroj, tion oni ankaŭ ĝuste komprenos nur iam poste, kiam
oni ekscios detale la historion de niaj unuaj jaroj, kiam la
akiro de ĉiu nova esperantisto estis ligita kun senfina laborado
kaj oferado.
Multaj el vi konas la historion de la lastaj dek jaroj de
la esperantismo, kiam la longe dormintaj semoj komencis doni
la unuajn trunketojn; sed tre malmultaj el vi konas la historion
de la unuaj dek jaroj, kiuj konsistis el senfina, ŝajne tute
sensukcesa semado. La historio de la esperantismo iam rakontos al vi pri ĉiuj tiamaj semantoj.
Nun nia afero staras forte. La glacia tavolo da antaŭjuĝoj
de la mondo estas rompita, kaj nia afero kreskas regule kaj
senhalte. Ĉiu jaro potence pligrandigas niajn fortojn, kaj ni
iras al nia celo jam kun plena trankvileco. Centoj da miloj
da radikoj kaj radiketoj subtenas nian arbon, kiu jam ne timas
la venton. La naturo, kiu longan tempon batalis kontraŭ ni,
batalas nun por ni, ĉar tiu sama forto de inercio, kiu longan
tempon terure malhelpis ĉiun nian paŝon, ĝi mem nun ŝovas
nin antaŭen. Eĉ se ni volus nun halti, ni jam ne povus.
Mi transiras al la vera temo de mia hodiaŭa parolado. Mi
volas paroli al vi hodiaŭ pri la esenco kaj celo de niaj kongresoj. Sed por eviti ĉian malkompreniĝon, mi tuj en la
komenco atentigas vin, ke mia parolo ne estas io oficiala, ĝi
prezentas simple mian personan opinion, kiun ĉiu el vi povas
aprobi aŭ ne aprobi,
376
Tria Kongreso 1907. — N-ro 6
Ĝar ni decidis kunvenadi ĉiujare el ĉiuj landoj de la mondo
kaj multaj el ni faras eĉ tre grandajn oferojn, por povi partopreni en niaj kongresoj, tial ni devas klarigi al ni, por kio
ni kunvenas. Se ni konscios bone la esencon kaj celon de
niaj kongresoj, tiam ni venados al ili kun ĉiam freŝa kaj neniam malfortiĝanta entuziasmo, kiel homoj, kiuj klare vidas
antaŭ si la belan celon, al kiu ili iras; sed se ni ne konscios
la celon de niaj kongresoj, tiam ni baldaŭ tute malvarmiĝos
por ili, kiel homoj, kiuj vagas sencele kaj kiujn tiu vagado
baldaŭ lacigas kaj enuigas. Por kio do ni kunvenas? Ĉu ni
kunvenas por paroli pri esperantaj lingvaj demandoj? Ne!
Tiuj ĉi demandoj apartenas ne al la kongreso, sed ekskluzive al
la Lingva Komitato, kaj por ili sufiĉus kongreso de komitatanoj.
Ĉu ni kunvenas por ekzerciĝi en esperanta parolado? Por tio
sola ni ne bezonas veturi al kongreso, ĉar en niaj hejmaj
grupoj ni povas en la daŭro de la tuta jaro multe pli ekzerciĝi,
ol en la kelkaj tagoj de la kongreso, kaj por la sola kelktaga
ekzerciĝo en parolado neniu entreprenus grandajn vojaĝojn.
Ĉu ni kunvenas por fari manifestacion kaj sekve propagandon?
Jes, certe! Sed ĉar el cent kongresanoj almenaŭ naŭdek-naŭ
havas de Esperanto nur moralan profiton, por kio do ni ĝin
propagandas? Mi ne dubas, ke la plimulto el vi donos al ni
nur unu respondon: ni faras manifestacion kaj propagandon
por la esperantismo ne pro ia utilo, kiun ĉiu el ni persone
povas havi de ĝi, sed pro tiu gravega signifo, kiun la esperantismo havas por la tuta homaro, pro tiu komunehoma celo,
kiu nin, aktivajn esperantistojn, altiris al Esperanto; ni kunvenas ĉiujare el ĉiuj partoj de la mondo, por havi la ĝojon
vidi samideanojn, por premi al ili la manon, por varmigi en ni
per reciproka renkontiĝo kaj kunvivo la amon kaj entuziasmon
por la ideo, kiun la esperantismo en si enhavas. Kiel la
antikvaj hebreoj tri fojojn ĉiujare kunvenadis en Jeruzalemo,
por vigligadi en si la amon al la ideo monoteisma, tiel ni ĉiujare
kunvenas en la ĉefurbo de Esperantujo, por vigligi en ni la
amon al la ideo esperantisma. Kaj tio ĉi estas la ĉefa
esenco kaj la ĉefa celo de niaj kongresoj.
Ĉar la mondo ĉiam komprenis, ke la esperantismo estas
forte ligita kun certa interna ideo, kaj tre multaj personoj ne
volis lerni kaj uzi Esperanton nur tial, ĉar ili ne volis esti
rigardataj kiel partianoj de la ideo, tial — por ne fortimigi
de ni la grandajn amasojn, — ni estis devigitaj klarigi per la
Bulonja deklaracio, ke la simpla esperantisteco, t. e. la uzado
de la lingvo Esperanto, neniun devigas esti partiano de tiu
aŭ alia ideo, ke ĉiu esperantisto restas homo tute libera kaj
377
IV. Paroladoj
unuj esperantistoj ne respondas por la ideoj de aliaj esperantistoj. Sed se la simpla praktika esperantisteco, t. e. la
simpla lernado kaj uzado de Esperanto, neniun devigas aliĝi
al ia ideo, tamen neniu povas dubi, ke ĉiujn, aŭ almenaŭ la
grandegan plimulton de la personoj, kiuj batalas por Esperanto, ligas unu komuna ideo, kiu estas la tuta stimulo de
ilia laborado.
Ĝiu privata esperantisto povas havi tiajn konvinkojn aŭ
fari tiajn agojn, kiajn li volas, kaj ni ne respondas por liaj
konvinkoj nek agoj, kiel li ne respondas por niaj. Li povas
esti la plej granda egoisto, genta ŝovinisto, malamanto de
homoj aŭ eĉ la plej malnobla krimulo, kaj se li nur uzas la
lingvon Esperanto, ni ne povas malpermesi al li nomi sin
esperantisto. Sed se li volas veni al esperantista kongreso,
aŭ se li volas aliĝi al ia alia institucio, kiu portas la verdan
standardon, tiam la afero ŝanĝiĝas. Tiam li venas en landon,
kiu havas siajn apartajn leĝojn, siajn apartajn morojn kaj
principojn.
En Esperantujo regas ne sole la lingvo Esperanto, sed
ankaŭ la interna ideo de la esperantismo; en Esperantujo
regas ne sole la oficiala ĝenerala esperantismo, — tie regas
ankaŭ io alia, io ĝis nun ankoraŭ ne precize formulita, sed
tre bone sentata de ĉiuj esperaatistoj !/— tie regas la verda
standard o!
Kio estas la verda standardo? Se por iu komercisto, kiu
uzas Esperanton nur por vendi siajn komercaĵojn, aŭ por iu
sportisto, kiu uzas Esperanton nur por amuziĝi, nia standardo
estas simpla signo de nia lingvo, simpla interkonsentita dekoracio
por niaj kongresoj kaj institucioj — ni, esperantistoj-batalantoj,
certe vidas en nia standardo ion alian: ĝi estas por ni io
sankta, ĝi estas la signo, sub kiu ni marŝas al nia paca batalado, ĝi estas la voĉo, kiu konstante memorigas al ni, ke ni
laboras por Esperanto nur tial, ĉar ni esperas, ke pli aŭ malpli frue, eble post multaj jarcentoj
Sur neutrala lingva fundamento,
Komprenante unu la alian,
La popoloj faros en konsento
Unu grandan rondon familian.
Ni konstante ripetadis, ke ni tute ne deziras nin enmiksi
en la internan vivon de la gentoj, sed ni deziras nur krei
ligantan ponton inter la gentoj. La devizo de la ideaj esperantistoj, neniam ĝis nun precize formulita, sed ĉiam klare sentata, estas: „Ni deziras krei neŭtralan fundamenton,
sur kiu la diversaj homaj gentoj povus pace kaj frate
378
Tria Kongreso 1907. — N-ro 6
interkomunikiĝadi, ne altrudante al si reciproke siajn
gentajn apartaĵojn
Tia, laŭ mia opinio, estas la devizo de la verda standardo,
de tiu bela kaj majesta standardo, kiu kunvokas nin ĉiujare
el ĉiuj partoj de la mondo en la nomo de la plej bela revo
de la homaro.
Por formuli precize ĉiujn detalojn de la dirita devizo, ne
venis ankoraŭ la tempo; ili formuliĝos per si mem, iom post
iom, per nia ĉiujara kunvenado kaj kunvivado. Mi volis nur
atentigi vin, ke niaj kongresoj, farataj sub la signo de la verda
standardo, estas ne sole kongresoj de la lingvo Esperanto,
sed ankaŭ de la interna ideo de la esperantismo. Sekve ĉiu
temo, en kiu ni sentas la spiriton de la verda standardo, ĉio
kio kondukas al rompado de la muroj inter la gentoj, apartenas
al nia kongreso.
Vi ofte aŭdis pri la neŭtraleco de niaj kongresoj. Jes,
neŭtraleco estas la ĉefa principo de niaj kongresoj; sed oni
devas ĝuste kompreni la sencon de tiu ĉi neŭtraleco. Neŭtraleco ekzistas en ĉiuj internaciaj kongresoj; sed dum tie la
neŭtraleco estas simple afero de takto, ĉe ni ĝi estas la ĉefa
principo, ĉe ni la neŭtraleco, aŭ pli ĝuste la neŭtraligo de la
intergentaj rilatoj estas la tuta enhavo, la tuta celo de niaj
laboroj. Tial ni neniam devas paroli en niaj kongresoj pri
aferoj speciale politikaj, kiuj apartenas al la diplomatoj, aŭ pri
aferoj speciale religiaj, kiuj apartenas al la ekleziuloj kaj filozofoj, — ĉar la verda standardo malpermesas al ni fari ion,
kio povus ofendi tiun aŭ alian genton aŭ religian grupon; sed
ĉio, kio, neniun ofendante, povas krei pacan ponton inter la
popoloj, tio ne sole ne devas esti timeme evitata en niaj kongresoj, sed kontraŭe, ĝi devas esti ĝuste la esenco de niaj
kongresoj, ĉar ĝi apartenas al la verda standardo.
Se ni memoros pri la postuloj de la verda standardo, tiam
ni ne timos plu paroli kaj agi, tiam ni irados al nia celo konscie kaj kuraĝe, kaj niaj kongresoj fariĝos kun ĉiu jaro pli
interesaj kaj pli gravaj por la mondo. La verda stelo ĉesos
esti malkuraĝa signo de silento, ĝi fariĝos signo de laboro.
Ĉio, kio kondukas al rompado de la muroj inter la gentoj,
apartenas al nia kongreso. Vastaj kaj grandaj estas la rilatoj
inter la gentoj kaj nacioj, kaj vastaj kaj multenombraj estas
la temoj, kiujn ni devos pridiskutadi. Tiel ekzemple, havante
nenian intencon enmiksi sin en ian specialan sistemon pri tiu
aŭ alia temo, oni povas proponi al niaj kongresoj internaciajn
sistemojn por la oportuneco kaj neŭtraleco de la rilatoj internaciaj, kiel ekzemple internacian monsistemon, horsistemon,
379
IV. Paroladoj
kalendaron k. t. p., kaj tiam ni povos esplori, ĉu la propono
estas bona aŭ ne, sed ni ne devas diri, ke la diskutado pri
tiuj projektoj estas kontraŭa al nia programo. Oni eble ankaŭ
proponos al ni la aranĝon de kelkaj festoj intergentaj, kiuj
ekzistus paralele kun la specialaj festoj de ĉia gento kaj eklezio
kaj servus por frate ligi inter si la popolojn; oni proponos
ankaŭ aliajn similajn aferojn. Ne venis ankoraŭ la tempo, por
paroli pri ĉio detale; tial pardonu min, ke mi nur aludas per
kelkaj vortetoj tion, pri kio mi volus multe, tre multe paroli
kun vi; sed ĉiam pli kaj pli, komencante de aferoj bagatelaj
kaj transirante al aferoj plej gravaj, komencante de aferoj pure
materialaj kaj transirante al ĉiuj flankoj de la homa spirito kaj
moralo, oni proponados al ni diversajn rimedojn, kiuj servas
al la fratigado de la homoj kaj al la rompado de la muroj
inter la gentoj — kaj ĉion tion ĉi ni povos prijuĝi, akcepti
aŭ ne akcepti, sed ni neniam devos ĝin blinde forĵeti antaŭe.
Ĉar ĉio, kio servas al la fratigado de la gentoj kaj al la rompado de la malamikaj muroj inter la popoloj — se ĝi nur ne
enmiksas sin en la internan vivon de la gentoj — apartenas
al la verda standardo.
Karaj amikoj! — Mi klarigis al vi, kio — laŭ mia opinio
— devas esti la celado de niaj kongresoj. Dum ĉiu privata
esperantisto povas kontentiĝi per tio, ke li uzas la lingvon
Esperanto, niaj kongresoj — laŭ mia opinio — devas labori
ne sole por la lingvo, sed ankaŭ por la interna ideo de la
esperantismo. Mi ripetas, ke tio ĉi estas mia privata opinio,
kiun mi tute ne volas proponi al vi kiel ian oficialan programon por niaj kongresoj. Nia kongreso devas esti simple
kongreso de esperantistoj, kaj, kondiĉe ke ĝia programo estu
preparita laŭ la kongresa regularo, ĝi devas resti tute libera
kaj konformiĝi ĉiufoje al la opinioj kaj deziroj de la plimulto
de la kongresanoj. Sed ĉu vi aprobos mian opinion aŭ ne,
ĉu vi volos labori laŭ la postuloj de la verda standardo aŭ ne
— mi ne dubas, ke en la profundeco de viaj koroj vi ĉiuj
sentas la verdan standardon, vi ĉiuj sentas, ke ĝi estas io
pli, ol simpla signo de lingvo. Kaj ju pli ni partoprenados
en niaj ĉiujaraj kongresoj, des pli ni interfratiĝos kaj des pli
la principoj de la verda standardo penetros en nian animon.
Multaj personoj aliĝas al la esperantismo pro simpla scivoleco,
pro sporto, aŭ eble eĉ pro atendata profito; sed de la momento,
kiam ili faras la unuan viziton en Esperantujo, ili malgraŭ sia
propra volo ĉiam pli kaj pli entiriĝas kaj submetiĝas al la
leĝoj de tiu lando. Iom post iom Esperantujo fariĝos edukejo
380
Tria Kongreso 1907. En la Guildhall en Londono. — N-roj 6—7
de la estonta interfratigita homaro, kaj en tio ĉi konsistos la
plej gravaj meritoj de niaj kongresoj.
Vivu Esperanto, sed antaŭ ĉio vivu la celo kaj la interna
ideo de la esperantismo, vivu la frateco de la popoloj, vivu
ĉio, kio rompas la murojn inter la gentoj, vivu, kresku kaj
floru la verda standardo!
N-ro 7.
Parolado en la Guildhall de Londono, 21. Aŭg. 1907
(Pri Plibonigoj kaj Patriotismo)
‘VVuster: Par Lond
„Aldono“ al la Raporto de P. Corret kaj D-ro Era (vidu supre!).
„Lingvo Internacia“ XIII. 1908, paĝ. 26 — 29.
„Esperantista Dokumentaro“. Kajero sesa (Januaro 1908),paĝ. 83 — 86.
Estimata reprezentanto de la urbo Londono, karaj samideanoj! — Estas al mi tre agrable, ke mi havas nun la okazon
saluti la britan popolon en ĝia granda ĉefurbo. Ni venis el
Kembriĝo, kie niaj britaj samideanoj kun la plej granda laboremeco kaj gastameco preparis por ni belegan feston; ne sole
niaj samideanoj, sed ankaŭ la ankoraŭ ne esperantigita urbo
faris ĉion, kion ili povis, por ke ni, esperantistoj, elportu el
la urbo la plej bonan rememoron. Tial nun miaj unuaj vortoj
estas sincera danko por la gastameco, kiun ni ĝuis. Jam la
duan fojon ni ĝuas la britan gastamecon, ĉar certe ja neniu
el ni forgesis, kiel amike ni estis akceptitaj en la britaj urboj
Folkestone kaj Dover antaŭ du jaroj, en la tempo de la
Bulonja kongreso.
La ĉambrego, en kiu ni nun troviĝas, havis jam multe da
tre gravaj kunvenoj, kaj tie ĉi estis akceptitaj jam multe da
tre gravaj gastoj. Nun tiu ĉi sama ĉambrego akceptas la ĉiu-landajn reprezentantojn de la mondo esperantista. Kiuj estas
tiuj novaj gastoj? Kio estas la afero, kiun ili reprezentas?
La esperantismo celas la reciprokan sinkomprenadon kaj konsekvence ankaŭ estimon kaj amon inter ĉiuj gentoj kaj nacioj.
Sed tiu celado estas ofte malbone komentariata, kaj sub la
influo de agitado de diversaj niaj malamikoj oni ofte kulpigas
nin pri celoj, kiujn ni neniam havis. Mi parolos ĉi tie pri
du kulpigoj, kiujn ni ofte aŭdas. De diversaj malkontentuloj
ni ofte aŭdas, ke la demando de lingvo internacia devas esti
solvata en alia, pli bona maniero, sed ke ni estas obstinuloj,
kiuj volas nur Esperanton.
Multajn fojojn mi ripetis, kaj en Bulonjo mi tion ĉi proklamis per oficiala deklaracio, ke la esperantismo celas nur
al tio, ke ia taŭga kaj vivipova komprenilo inter la popoloj
381
IV. Paroladoj
ekzistu, sed ke la formo de tiu komprenilo estas por ni —
aŭ almenaŭ por mi persone — tute indiferenta; ke se, anstataŭ
fari konstantajn kaj senfinajn eksperimentojn kaj teorian rezon-adon, ni decidis, elekti la pretan kaj elprovitan lingvon Esperanto kaj labori speciale kaj ekskluzive por ĝi, kaj fiksis por ĝi
netuŝeblan fundamenton — ni faris tion ĉi ne ĉar al ni plaĉas
speciale Zamenhof kaj lia verko, kaj ne tial, ke li volas esti
ia papo, kiel mensoge kredigas diversaj niaj kontraŭuloj —
sed nur tial, ke la esploro kaj sperto montris al ni, ke tia
maniero de agado estas la sola, kiu plej certe alkondukos nin al
nia celo. Ekzistas personoj, kiuj, penante deklini nin de nia
vojo, havas la plej bonan kaj plej honestan intencon; ili estas
tre sindonaj al nia afero, sed ili pensas, ke se ni faros tiujn
plibonigojn, kiujn ĉiu el ili proponas, nia afero iros multe pli
bone. Pri tiuj personoj ni estas konvinkitaj, ke pli aŭ malpli
frue ili komprenos sian eraron; ili komprenos, kiel danĝeraj
estas iliaj proponoj en la nuna tempo, kiam ni antaŭ ĉio bezonas plej severan unuecon, kaj ili pacience laboros kun ni
laŭ la vojo elektita ĝis tiu tempo, kiam la estonteco de nia
afero estos absolute ekster danĝero. Sed ekzistas aliaj personoj, kiuj laboras simple por detrui; al tiuj sinjoroj, kiujn
nia bele elkreskinta arbo ne lasas dormi kaj kiuj per ĉiuj
fortoj penas ĝin subfosi, ni vokas: se vi havas alian vojon,
kiu povas nin konduki al nia celo pli bone kaj pli certe,
montru ĝin al ni, kaj ni ĝin sekvos. Sed vi scias, ke vi proponas ne ion pretan kaj certan, sed nur supozojn kaj teoriajn
opiniojn; vi scias, ke la akcepto de via tre duba kaj baldaŭ
siavice kritikota plibonaĵo ruinigus la laboron de dudekjara disciplina kaj sukcesa laborado de miloj da personoj kaj nenion kreus
anstataŭ ĝi; vi scias, ke se ni dekliniĝus de nia disciplina vojo
kaj lasus fali Esperanton, tiam la konfido de la mondo por la
ideo mondolingva, konfido fine akirita post centoj kaj miloj da
l^aroj de nekredado, pereus por ĉiam kaj jam neniam povus
esti reakirita; vi tion scias, kaj tamen vi per ĉiuj fortoj penas
senkreditigi nin en la okuloj de la mondo … Bone, daŭrigu do
vian Herostratan laboradon, kaj ni iros trankvile nian vojon.
La dua kulpigo, kiun ni ofte devas aŭdi, estas tio, ke ni
esperantistoj estas malbonaj patriotoj. Ĉar tiuj esperantistoj,
kiuj traktas la esperantismon kiel ideon, predikas reciprokan
justecon kaj fratecon inter la popoloj, kaj ĉar laŭ la opinio de
la gentaj ŝovinistoj patriotismo konsistas en malamo kontraŭ
ĉio, kio ne estas nia, tial ni laŭ ilia opinio estas malbonaj
patriotoj, kaj ili diras, ke la esperantistoj ne amas sian patrujon.
Kontraŭ tiu ĉi mensoga, malnobla kaj kalumnia kulpigo ni pro-En la Guildhall en Londono 1907. — N-ro 7
testas plej energie, ni protestas per ĉiuj fibroj de nia koro!
Dum la pseŭdo-patriotismo, t. e. la genta ŝovinismo, estas
parto de tiu komuna malamo, kiu ĉion en la mondo detruas,
la vera patriotismo estas parto de tiu granda tutmonda amo,
kiu ĉion konstruas, konservas kaj feliĉigas. La esperantismo,
kiu predikas amon, kaj la patriotismo, kiu ankaŭ predikas amon,
neniam povas esti malamikaj inter si. Ĉiu povas paroli al ni
pri ĉiuspeca amo, kaj ni kun danko lin aŭskultos; sed kiam
pri amo al la patrujo parolas al ni ŝovinistoj, tiuj reprezentantoj de abomeninda malamo, tiuj mallumaj demonoj, kiuj ne
sole inter la landoj, sed ankaŭ en sia propra patrujo konstante
instigas homon kontraŭ homo — tiam ni kun la plej granda
indigno nin deturnas. Vi, nigraj semantoj de malpaco, parolu
nur pri malamo al ĉio, kio ne estas via, parolu pri egoismo,
sed neniam uzu la vorton „amo“, ĉar en via buŝo la sankta
vorto „amo“ malpuriĝas.
Vi staras nun antaŭ miaj okuloj, mia kara Litovujo, mia
malfeliĉa patrujo, kiun mi neniam povas forgesi, kvankam mi
forlasis vin kiel juna knabo. Vi, kiun mi ofte vidas en miaj
sonĝoj, vi, kiun nenia alia parto de la tero iam povos anstataŭi
en mia koro, vi atestu, kiu vin pli multe, pli kore kaj pli
sincere amas: ĉu mi, idea esperantisto, kiu revis pri frateco
inter ĉiuj viaj loĝantoj, kvankam mi devis bedaŭrinde forlasi
vin, simile al multaj centoj da miloj da aliaj viaj filoj — aŭ
ĉu tiuj personoj, kiuj deziras, ke vi apartenu nur al ili, kaj
ĉiuj aliaj viaj filoj estu rigardataj kiel fremduloj aŭ sklavoj!
Ho patriotismo, patriotismo, kiam fine la homoj lernos kompreni ĝuste vian sencon! Kiam via sankta nomo ĉesos esti
armilo en la manoj de diversaj malhonestuloj! Kiam fine ĉiu
homo ricevos la rajton kaj la eblon algluiĝi per sia tuta koro
al tiu peco da tero, kiu lin naskis!
Longe daŭros ankoraŭ malluma nokto sur la tero, sed ne
eterne ĝi daŭros. Venos iam la tempo, kiam la homoj ĉesos
esti lupoj unuj kontraŭ aliaj. Anstataŭ konstante batali inter
si, elŝiri la jmtrujon unuj al la aliaj, perforte altrudi al si
reciproke siajn lingvojn kaj morojn, ili vivos inter si pace kaj
frate, en plena interkonsento ili laboros sur la tero, sur kiu
ili vivas, kaj kontraŭ tiuj krudaj fortoj de la naturo, kiuj ilin
ĉiujn egale atakas. Kaj kune kaj interkonsente ili celados
ĉiuj al unu vero, al unu feliĉo. Kaj se iam venos tiu feliĉa
tempo, ĝi estos la frukto de konstanta kaj senlaca laborado
de tiuj homoj, kiujn ni vidas nun en ĉi tiu ĉambrego kaj
kies nomo, ankoraŭ tre malmulte konata kaj tre malmulte
ŝatata, estas „esperantistoj“.
383
IV. Paroladoj
N-ro 8. Kvara Kongreso 1908 en Dresden
Wuster: Par IV
„Lingvo Internacia“ XIII. 1908, paĝ.399—405.
„La Revuo“ III. 1908/09, paĝ. I—VII.
„Esperantista Dokumentaro“. Kajero Dek-dua (Aprilo 1909),
paĝ. 39 — 44.
„Belga Esperantisto“ I. 1908/09, paĝ. 3 — 8.
„Finna Esperantisto“ II. 1908, paĝ. 73 —77.
Sinjorinoj kaj sinjoroj! — Aperante antaŭ vi kiel tradicia
malfermanto de la esperantistaj kongresoj, mi permesas al mi
antaŭ ĉio esprimi la plej respektan dankon de nia kongreso
al Lia Regnestra Moŝto la Reĝo Frederiko Aŭgusto de Saksujo
por la granda honoro, kiun li faris al ni, prenante sur sin la
altan protektadon de nia kvara kongreso. Mi esprimas ankaŭ
profundan dankon de nia kongreso al sinjoroj la ministroj kaj
aliaj eminentaj personoj, kiuj bonvolis eniri en la honoran
prezidantaron kaj honoran komitaton de nia kongreso. Mi esprimas ankaŭ nian dankon al tiuj landoj, kiuj sendis al nia
kongreso oficialajn delegitojn, kaj al la alilandaj konsuloj, kiuj
honoris nin per la reprezentado de iliaj landoj ĉe nia malferma
kunveno. Nun la unuan fojon nia kongreso aperas sub la oficiala sankcio de regnestro kaj registaro; mi estas certa, ke
la esperantistoj alte taksos la gravecon de tiu ĉi fakto; mi
esperas, ke ĝi estos komenco de tiu nova tempo, kiam nia
ideo ĉesos esti penado de nur privataj personoj, sed ĝi fariĝos
grava tasko por la registaroj de la mondo.
En la nomo de la kvara tutmonda esperantista kongreso mi
salutas la landon germanan, kies gastoj ni ĉiuj estas en la nuna
momento; precipe mi salutas la saksan reĝlandon, kiu al ni, filoj
de la plej diversaj landoj kaj gentoj, aranĝis belan akcepton en
sia centro mem, en sia fama kultura ĉefurbo. Mi esprimas nian
koran dankon al la saksa registaro kaj precipe al la Dresdena urbestraro por la tuta helpo, kiun ili donis al nia kongreso, kaj por
la saluto, kiun ili aŭdigis al ni per siaj estimataj reprezentantoj.
Fine mi esprimas, certe en la nomo de ĉiuj esperantistoj,
nian koran kamaradan dankon al niaj germanaj samideanoj kaj
antaŭ ĉio al nia Kvaro por la Kvara, kiu prenis sur sin la
malfacilan taskon, aranĝi nian kongreson ĝuste en ĉi tiu jaro,
kiam ekzistis tiom da malhelpoj, kaj kiu, dank’ al sia granda
sindoneco, aranĝis ĉion en la plej bona maniero kaj enskribis
per tio tre gravan paĝon en la historion de nia afero.
Germanujo, la lando de la filozofoj kaj poetoj, kiu estis
iam la centro de la humanistoj, havas por nia ideo specialan
signifon per tio, ke en ĉi tiu lando, dank’ al la neforgesebla
384
Kvara Kongreso 1908. — N-ro 8
granda merito de la pastro Johann Martin Schleyer, nia ideo
ricevis sian unuan disvolviĝon kaj la unuan potencan puŝon
antaŭen. Germanujo sekve estas la lulilo de la ideo de lingvo
internacia. Ni, speciale esperantistoj, havis ankaŭ en Germanujo niajn unuajn plej gravajn batalantojn, Einstein kaj Trompeter.
Estas vero, ke poste en la daŭro de tre longa tempo nia ideo
en ĉi tiu lando ŝajnis tute mortinta; sed en la lastaj jaroj ĝi tie
ĉi denove vigle reviviĝis, kaj ni havas plenan esperon, ke post
nia nuna kongreso, kiam la germanoj ekkonos nin pli proksime
kaj konvinkiĝos per siaj propraj okuloj kaj oreloj, ke ni ne estas
iaj teoriaj fantaziuloj, nia afero ĉi tie ekfloros ne malpli potence,
ol en la aliaj grandaj landoj, kaj en la komuna ĉiuhoma afero
Germanujo baldaŭ okupos unu el la plej honoraj lokoj.
Karaj samideanoj! — En la daŭro de la lasta jaro en nia
afero okazis faktoj, kiuj maltrankviligis por iom da tempo la
mondon esperantistan. Nun ĉio jam denove trankviliĝis. Nia
arbo, pri kiu mi parolis en Kembriĝo, en la pasinta jaro plej
konvinke montris sian tutan fortecon kaj sanecon, ĉar malgraŭ
la tute ne atenditaj atakoj, kiuj en la daŭro de kelka tempo
kaŭzis grandan krakadon, la arbo konservis sian tutan potencon
kaj perdis nur tre malmultajn foliojn. Malgraŭ la kaŝite preparitaj kaj rapide plenumitaj atakoj, kiuj ne donis al niaj sol-datoj la povon dece orientiĝi kaj interkomunikiĝi, ĉiu el ili sur
sia aparta loko staris forte kontraŭ ĉiuj forlogoj, kaj nur tre
malmultaj lasis sin kapti per lertaj vortoj. Super la okazintaj
faktoj ni povus sekve silente transiri al la tagordo. Tamen,
por gardi niajn venontajn batalontojn kontraŭ similaj surprizoj,
mi permesos al mi diri kelke da vortoj pri tiu temo. E1 la
tempo pasinta ni ĉerpu instruon por la tempo venonta.
Pasis jam ĝuste tridek jaroj de la momento, kiam Esperanto unue aperis antaŭ malgranda rondo da amikoj; pasis jam
dudek unu jaroj de la momento, kiam Esperanto unue aperis
publike antaŭ la mondo. Tre malforta ĝi estis en la unua
tempo; ĉiu plej malgranda bloveto povis ĝin renversi kaj
mortigi. Ciu bona vorto de la plej sensignifa homo aŭ de la
plej senvalora gazeto donis al niaj pioniroj esperon kaj kuraĝon; ĉiu atakanta vorto kaŭzis al ili doloron. Kiam antaŭ
dudek jaroj la Amerika Filozofia Societo volis preni la aferon
de lingvo internacia en siajn manojn, tio estis por la aŭtoro
de Esperanto tiel altega kaj neatingebla aŭtoritato, ke li, kiu
tiam havis ankoraŭ la rajton disponi pri Esperanto, tuj decidis
fordoni ĉion al la manoj de tiu societo, ĉar, estante tute sen-sperta, li tiam ankoraŭ ne sciis, kia grandega diferenco estas
inter teorio kaj praktiko.
25 Dietterle, Zamenhof.
385
IV. Paroladoj
Feliĉe la entrepreno de la Amerika Societo ne sukcesis.
Mi uzas la vorton „feliĉe“, ĉar efektive nun, kiam mi estas
pli sperta, por mi estas afero tute senduba, ke, se la entrepreno de tiuj teoriistoj daŭrus iom pli longe, la tuta ideo de
lingvo internacia jam delonge estus tute senkreditigita kaj enterigita por ĉiam, aŭ almenaŭ por tre longa, longa tempo.
Niaj pioniroj laboris, kaj la afero kreskis. Baldaŭ ni ĉiam
pli kaj pli akiradis la konvinkon, ke de teoriistoj ni devas atendi
tre malmulte da bono por nia afero; ke ĉiuj laŭdoj kaj mallaŭdoj
de flankaj personoj havas por ni nur tre malgrandan signifon;
ke ni devas fidi nur niajn proprajn fortojn, nian propran paciencon kaj konstantecon; ke la mondo venos al ni nur tiam, kiam
ĝi vidos en ni potencon, kiam ĝi vidos, ke ni ne palpas en
mallumo, ke ni ne perdas hodiaŭ, kion ni akiris hieraŭ, ke
nia vojo estas klara kaj rekta kaj ni de ĝi neniam deflankiĝas.
Sed ne per unu fojo ni venis al tiu fortika konvinko. En
la unua tempo, vidante, ke nia afero progresas tre malrapide
kaj malfacile, multaj esperantistoj pensis, ke la kaŭzo de tio
kuŝas en nia lingvo mem, ke, se ni nur ŝanĝos tiun aŭ alian
detalon, la mondo tuj venos al ni en granda amaso. Tiam
venis la periodo de la granda postulado de reformoj. Feliĉe
tiu periodo daŭris ne longe. La esperantistoj baldaŭ konvinkiĝis,
ke veni al ia komuna, ĉiujn kontentiganta kaj silentiganta interkonsento pri la esenco de la reformoj estas tute ne eble, kaj
la ekstera mondo, kiujn la reformemuloj celis, restis absolute
indiferenta koncerne tion, ĉu tiu aŭ alia detalo havas en nia
lingvo tian formon aŭ alian; oni baldaŭ konvinkiĝis, ke per
reformado ni nur perdos ĉion ĝis nun akiritan kaj gajnos absolute nenion. Tiam la esperantistoj firme decidis ne paroli
plu pri iaj reformoj. Kelkaj tre malmultaj malkontentuloj forlasis Esperanton kaj kune kun kelkaj neesperantistoj, kiuj rigardis sin kiel plej kompetentajn en la afero de lingvo internacia, komencis inter si ĝis nun ankoraŭ ne finiĝintan kaj neniam
finiĝontan diskutadon pri diversaj lingvaj detaloj, kaj ili staras
nun sur tiu sama punkto, sur kiu ili staris antaŭ dekkvar jaroj.
La tuta cetera esperantistaro en plena harmonio forte grupiĝis
ĉirkaŭ sia konstanta standardo kaj faris de tiu tempo grandan,
grandegan marŝon antaŭen.
De la tempo, kiam la esperantistoj ĉesis paroli pri reformoj, komenciĝis por Esperanto periodo ĉiam pli kaj pli brilanta.
En Ta komenco, sub la premo de tre grandaj inalhelpoj eksteraj,
ni progresadis tre malrapide kaj malfacile. Sed sub la influo
de nia plena interna harmonio kaj nia nedekliniĝa irado rekte
antaŭen, niaj fortoj ĉiam pli kaj pli kreskis. Nun ni atingis
386
Kvara Kongreso 1908. — N-ro 8
tian potencon, pri kiu multaj el ni antaŭ dek jaroj ne kuraĝis
eĉ revi, kaj se ni marŝos en tia sama harmonio kiel ĝis nun,
nenia forto en la mondo povos haltigi nian iradon, kaj ni plene
atingos nian celon. Ĉiuhore kreskas la nombro de niaj partianoj, ĉiutage pligrandiĝas la nombro de niaj grupoj. Nia literaturo kreskas tiel senhalte kaj rapide, ke multaj malgrandaj
nacioj jam nun povas nin envii. La praktika uzado de nia
lingvo fariĝas ĉiam pli kaj pli granda. Dum ankoraŭ antaŭ ne
longe oni tute silentis pri ni kaj poste oni nin mokis, nun oni
jam ĉie nin respektas, kiel grandan potencon. Eĉ tiuj niaj
principaj kontraŭuloj, kiuj antaŭ ne longe malŝate rigardis nin
de alte, nun jam krias alarmon.
Nia lingvo mem konstante pli riĉiĝas kaj elastiĝas. Iom
post iom konstante aperas novaj vortoj kaj formoj, unuj fortikiĝas, aliaj ĉesas esti uzataj. Ĉio fariĝas kviete, senskue kaj
eĉ nerimarkeble. Nenie montriĝas ia diferenciĝado de nia lingvo
laŭ la diversaj landoj, kaj ju pli spertaj fariĝas la aŭtoroj, des
pli similiĝas reciproke ilia uzado de nia lingvo, malgraŭ la
granda malproksimeco de iliaj lokoj de loĝado. Nenie rompiĝas aŭ difektiĝas la kontinueco inter la lingvo malnova kaj
nova, kaj malgraŭ la fakto, ke nia lingvo forte disvolviĝas,
ĉiu nova esperantisto legas la verkojn de antaŭ dudek jaroj
kun tia sama perfekta facileco, kiel esperantisto tiutempa, kaj
li eĉ ne rimarkas, ke tiuj verkoj estas skribitaj ne nun, sed
en la unua, suĉinfana periodo de nia lingvo.
Nia afero regule kaj trankvile iras antaŭen. La tempo de la
teoriaj juĝoj kaj de kliniĝado antaŭ ŝajnaj aŭtoritatoj jam de longe
pasis. Se iu nun esprimas sian opinion aŭ konsilon pri Esperanto, oni jam ne demandas, ĉu li estas homo grandfama
aŭ ne, — oni nur demandas, ĉu liaj konsiloj estas konformaj
al la naturaj bezonoj kaj la natura irado de nia lingvo aŭ ne.
Se iu glornoma persono en plena nesciado de nia afero esprimas iun el tiuj sensencajoj, kiujn ni jam tiel ofte aŭdis,
ekzemple, ke arta lingvo estas utopio, ke la esperantistoj sin
reciproke me komprenas k.t.p., aŭ se li, forgesante la nunan
staton de Esperanto kaj la teruran ekzemplon de la volapŭka
akademio, postulas, ke ni rebaku la tutan lingvon laŭ lia teoria
recepto, — tiam ni, esperantistoj, indiferente ĉion aŭskultas
kaj trankvile iras nian vojon.
Ne por fieri pri nia forteco mi diras ĉion ĉi tion: neniu
el ni havas la rajton esti fiera, ĉar nia forteco ne estas la
merito de iu el ni aparte, sed ĝi estas nur la rezultato de
multejara pacienca laborado de multo da personoj. Mi volis
nur atentigi vin pri tio, ke de nia afero ĉio povas esti atingita
25*
387
IV. Paroladoj
nur per harmonio kaj konstanteco. Se nin ne gvidus fera konstanteco, nia lingvo jam de longe ne ekzistus, kaj la vortoj „lingvo
internacia” estus nun la plej granda mokataĵo por la mondo.
La longa kaj malfacila batalado nin hardis, kaj ne sole la
voĉoj de apartaj personoj, sed eĉ la premo de ia granda potenco nun jam ne povus deklini la esperantistaron de ĝia klara
kaj rekta vojo. Kia do estas la kaŭzo, ke en la pasinta jaro
en nia tendaro subite naskiĝis tia granda vento, kiu en la
daŭro de momento minacis alporti al ni tiom da malbono?
Kiu estis tiu ŝajne grandega forto, kiu por momento enportis
tian neatenditan konfuzon en nian mezon? Nun, kiam ĉio jam
klariĝis, ni povas konfesi, ke ĝi ne estis ia eksterordinare
granda potenco, ĝi estis simple kelkaj malmultaj personoj; sed
la danĝereco de ilia atako konsistis en tio, ke tiu atako ne
venis malkaŝe el ekstere, sed ĝi estis kaŝite preparita kaj tute
neatendite aranĝita interne de nia tendaro.
Ĝi estas historio, pri kiu mi ne volas paroli. Nun mi volas
nur diri jenon: ni ĉiuj estas reprezentantoj de la ideo de lingvo
internacia, ni faru kun ĝi, kion ni volas, sed ni agu honeste
kaj ni memoru, ke pri niaj agoj la estonteco severe nin juĝos.
Memoru, ke Esperanto estas nenies propraĵo, ke la esperantistoj havas plenan rajton fari kun ĝi ĉion, kion ili volas, se
ili nur faros ĝin singarde, lojale kaj interkonsente. Nur por
gardi nian lingvon kontraŭ anarĥio de la flanko de apartaj personoj, nia lingvo havas sian plej senpartie elektitan kaj el plej
kompetentaj personoj konsistantan kaj konsistontan Lingvan
Komitaton, kiu, dependante de neniu mastro, havas plenan
rajton kaj plenan povon esplori kaj prezenti al la sankcio de
la esperantistaro ĉion, kion ĝi volos. La Bulonja Deklaracio
malpermesas nur, ke apartaj personoj rompu la lingvon arbitre, ĝi estas kreita nur por gardi la ekstreme necesan kontinuecon en nia lingvo. Se iu el vi trovas, ke ni devas fari
tion aŭ alian, prezentu vian deziron al la Lingva Komitato.
Se tiu Komitato ŝajnos al vi tro konservativa, tiam memoru, ke
ĝi ekzistas ne por la plenumado de diversaj personaj kapricoj,
sed por la gardado de la interesoj de la tuta esperantistaro;
ke pli bone estas, ke la Komitato faru tro malmulte, ol ke ĝi
facilanime faru ian paŝon, kiu povus malutili al nia tuta afero.
Ĉar vi ĉiuj konfesas, ke la esenco de nia lingvo estas ĝusta
kaj oni povas disputi nur pri detaloj, tial ĉio bona kaj ĉio
efektive necesa povas facile esti farata en ĝi per vojo lojala,
en harmonio kaj paco.
La personoj, kiuj volas altrudi al la tuta esperantistaro siajn
dezirojn, diras ordinare, ke ili havas la plej bonajn ideojn,
388
Kvara Kongreso 1908. Kvina Kongreso 1909. — N-roj 8—9
kiujn la plimulto da esperantistoj certe aprobus, sed iaj ĉefoj
ne volas ilin aŭskulti kaj ne permesas al ili prezenti siajn ideojn
por esplorado. Tio estas ne vera. Vi scias, ke laŭ la nova
ordo, kiun per komuna voĉdonado akceptis por si nia Lingva
Komitato, ĉiu homo ne sole havas la rajton prezenti al la
Komitato siajn proponojn, sed se la propono havas eĉ nur
plej malgrandan ŝajnon de seriozeco, se inter la cent membroj
de la Komitato la propono akiris por si eĉ nur la aprobon de
kvin personoj, tio jam sufiĉas, ke la Lingva Komitato estu
devigata esplori tiun proponon. Vi vidas sekve, ke neniu
povas plendi, ke oni lin ne aŭskultas aŭ ke iaj ĉefoj prezentas
al voĉdonado nur tion, kion ili deziras.
Se iu diras al vi, ke oni devas ĉion krude rompi, se oni
per ĉiuj fortoj kaj per ĉiuj eblaj rimedoj penas malkontentigi
vin; se de la vojo de severa unueco, de tiu sola vojo, kiu
povas konduki nin al nia celo, oni penas forlogi vin, — tiam
gardu vin! tiam sciu, ke tio kondukas al malordigo de ĉio,
kion multaj miloj da personoj atingis por la granda ĉiuhoma
ideo per multejara pacienca laborado.
Mi finis. Pardonu al mi la malagrablan temon, kiun mi
elektis. ĉi estas la unua kaj espereble ankaŭ la lasta fojo en
la historio de niaj kongresoj. Kaj nun ni ĉion forgesu; ni
komencu la grandan feston, por kiu ni ĉiuj kunvenis el la diversaj landoj de la mondo; ni ĝoje pasigu nian grandan ĉiujaran
semajnon de la pure homara festo. Ni memoru pri tio, ke
niaj kongresoj estas ekzercanta kaj edukanta antaŭparolo por
la historio de la estonta interfratigita homaro. Por ni estas
gravaj ne iaj bagatelaj eksteraj detalaĵoj de nia lingvo, sed ĝia
esenco, ĝia ideo kaj celo; tial ni antaŭ ĉio devas zorgi pri ĝia
seninterrompa vivado, pri ĝia senhalta kreskado. Granda
estas la diferenco inter homo-infano kaj homo-viro; granda eble
estos la diferenco inter la nuna Esperanto kaj la evoluciinta
Esperanto de post multaj jarcentoj; sed dank’ al nia diligenta
gardado, la lingvo fortike vivos, malgraŭ ĉiuj atencoj, ĝia spirito
fortiĝos, ĝia celo estos atingita, kaj niaj nepoj benos nian
paciencon.
N-ro 9. Kvina Kongreso 1909 en Barcelona
Wiister: Par V
„Oficiala Gazeto (i II. 1909/10, paĝ. 99 — 101.
„Esperantista Dokumentaro i( . Kajero Dek-kvara (Marto 1909), paĝ.
56—58 (sub III: Aldonoj al la Protokolaro).
„Belga Esperantisto (i II. 1909/10, paĝ. 4—5.
„Lingvo Internacia“ XIV. 1909, paĝ. 394—395.
389
IV. Paroladoj
Karaj samideanoj kaj amikoj! — Ĉiufoje kiam komenciĝas nova
interkongresa jaro, ĉiu esperantisto, kiu antaŭvidas por si iom
da libera tempo kaj povas ŝpari iom da mono, komencas prepariĝadi al la estonta kongreso esperantista, al la plej proksima granda komuna festo de la popolo esperantista. Amikoj,
kiujn ligas la sama ideo, la samaj aspiroj kaj esperoj, kortuŝite diris al si reciproke „ĝis la revido“, kaj kun ĝojo ili atendas tiun revidon. Kiel reciproke sin amantaj gefratoj, kiuj nur
de tempo al tempo povas kuniĝi en la domo de siaj gepatroj,
tiel la esperantistoj sopire atendas tiun momenton, kiam ili
povos renkontiĝi en la centro de Esperantujo, ame saluti sin
reciproke, varme premi al si la manojn kaj diri al si: „ni vivas,
ni honeste laboris en la daŭro de la jaro, ni gardis honeste
la honoron de nia domo, ni povas kun pura konscienco partopreni en la komuna festo de nia familio.“
Sed dum ĉiu el vi prepariĝas al nia komuna festo kun koro
tute ĝoja, mi faras tion saman ĉiam kun koro iom peza, ĉar
en niaj kongresoj la sorto donis al mi rolon kvankam tre flatan,
tamen samtempe ankaŭ tre ŝarĝan: mi estas devigata akceptadi
honorojn, kiuj apartenas ne al mi. Prave aŭ malprave la mondo
vidas en mi ĉiam la naturan reprezentanton de la anaro esperantista, la simbolon de la esperantismo, de la esperantista lojaleco
kaj unueco; kaj ĉar la homoj ne povas esprimi siajn sentojn
al io abstrakta, tial ĉiuj esprimoj de simpatio kaj entuziasmo
por la esperantismo direktiĝas sub mia adreso.
Ekzistas tamen personoj, kiuj tion ne komprenas aŭ ne
volas kompreni; ili envias la flagon pro la honoroj, kiuj estas
farataj al ĝi; ili vidas en mi personon, kiu kvazaŭ ludas la
rolon de ia reĝo. Jen estas la kaŭzo, pro kiu mi ĉiam kun
peza koro veturas al niaj kongresoj. Forte, tre forte mi dezirus
forrifuzi mian por mi tro turmentan rolon, kaj stari ne antaŭ
vi, sed inter vi; sed la afero ne dependas de mia volo, ĝi
dependas de diversaj cirkonstancoj, antaŭ kiuj mi devas min
klini, se mi ne volas malutili al nia movado. Tial ankaŭ hodiaŭ
mi staras antaŭ vi kiel simbolo de via afero kaj de via unueco, kiel via konkreta reprezentanto; mi akceptas ĉion, kio estas
destinata por vi, kaj mi ĉion fidele transdonas al vi, popolo
esperantista.
En ĉi tiu mia rolo de via reprezentanto, mi antaŭ ĉio
atentigas vin pri la granda honoro, kiun faris al ni Lia Reĝa
Moŝto la Reĝo Alfonso XIII a , afable akceptinte la honoran prezi-dantecon de nia kongreso. Mi esprimas en via nomo nian plej
respektan dankon al Lia Reĝa Moŝto, La Reĝo Alfonso XIU a
longe vivu!
390
Kvina Kongreso 1909. — N-ro 9
Mi atentigas vin pri la granda simpatio, kiun montris al
nia afero la registoj de tiu lando, en kiu ni nun troviĝas; ne
sole ĉiuj ministroj prenis sur sin la patronecon de nia kongreso, sed la registaro de la lando en sia propra nomo per
siaj ambasadoroj oficiale invitis la registarojn de aliaj landoj,
ke ili sendu delegitojn al nia kongreso. Por ĉi tiu granda
kaj tre grava servo mi esprimas en via nomo plej varman
dankon al la registaro de la hispana regno.
Vi scias, kiel energie kaj zorge la loka organiza komitato
laboris por belega kaj plej fruktoporta preparado de nia nuna
kongreso. Vi scias, ke ili ne perdis la kuraĝon, eĉ malgraŭ
la malfeliĉaj Barcelonaj okazintaĵoj, kiuj ĉiun el ni devigis
pensi, ke la kongreso en Barcelono estas jam absolute ne-farebla. Parton de tio, kion la komitato faris, vi jam vidis,
la ceteran parton vi vidos dum la kongreso mem kaj en la
postkongresaj tagoj. A1 ĉi tiu multe laborinta komitato, kaj
precipe al ĝia kara prezidanto, mi esprimas en la nomo de
ni ĉiuj nian plej koran dankon.
Vi vidis, kian eksterordinare honoran kaj simpatiplenan
akcepton preparis por ni la urbo Barcelono. Vi scias, ke nur
apartaj, neantaŭviditaj cirkonstancoj malhelpis la urbon, monfri
kun plena entuziasmo kaj en sia plena amplekso sian grandan
estimon, sian plej vivan simpation al vi, popolo esperantista,
al via penado kaj laborado, al via celo kaj esperoj. En via
nomo mi esprimas al la urbo nian plej profundan kaj sinceran
dankon.
En la ĝisnunaj kongresoj mi havis ion por diri al vi, tial
ĉe la malfermo de la kongreso mi parolis longe; hodiaŭ mi
havas nenion gravan por diri, tial mi parolos mallonge. Vi
scias, kia estas nia celo; vi scias, kia estas la sola vojo, per
kiu ni povas atingi tiun celon; ni marŝu do antaŭen diligente
kaj harmonie. Se ni demandos nin, kion ni faris en la ĵus
finiĝinta interkongresa jaro, ni povos respondi: „Ni sane vivis,
ni kreskis, ni fortiĝis en ĉiuj rilatoj“. Kian grandan signifon
tio havas, tion povas kompreni nur tiuj, kiuj komprenas la
tutan gravecon kaj malfacilecon de nia afero, kaj kiuj mem
laboris por ĝi. Kiel en la jaroj pasintaj, tiel ankaŭ en la jaro
ĵus finiĝinta, multaj el vi laboris por nia komuna afero kun
granda fervoro kaj sindoneco; al ili la esperantistaro esprimas
sian koran dankon. Sed dum la Kongreso ni ne sole rakontos
al ni reciproke pri la laboroj faritaj, ni devos plenumi ankaŭ
kelkajn laborojn komunajn, kiuj postulas komunan interkonsil-iĝon kaj interkonsenton.
IV. Paroladoj
Ni komencu en feliĉa horo niajn kongresajn laborojn kaj
festojn, al la unuaj ni penu doni la plej bonan sukceson, en
la duaj ni ĉerpu kuraĝon kaj forton por la laboroj de la jaro
venonta.
N-ro 10.
Parolado pri Universala Esperanto-Asocio
ĉe la malferma kunveno de U.E.A. en Barcelona 1909
Wŭster: Par UEA
D-ro P. Corret „Raporto pri la Kvina Kongreso Barcelona 1909“,
paĝ. 22—23.
„Esperanto“ (Geneve) V. n-ro 62, Sept. 1909.
„Lingvo Internacia“ XIV. 1909, paĝ. 406 — 407.
Estimataj membroj de U.E.A.! — S-ro Mudie, via prezidanto, petis, ke mi diru ĉe via kunveno kelkajn vortojn de
laŭdo aŭ mallaŭdo pri la agado de via Asocio. Ĉu mi esprimos
laŭdon aŭ mallaŭdon, la respondo ne povas esti duba: post la tiel
bonaj kaj gravaj raportoj, kiuj estis legitaj, post la agado, kiu
en la daŭro de la lasta jaro estis plenumita de U.E.A., ne povas
r^sti eĉ la plej malgranda dubo pri tio, ke, lasante flanke la
instituciojn oficialajn, U.E.A. fariĝis la plej grava institucio de
nia movado kaj ĝi al nia afero alportos pli kaj pli da utileco.
Antaŭ kvin jaroj, ĉe la Bulonja Kongreso, estis prezentita
projekto de ĝenerala organizaĵo por la tuta esperantistaro. La
Kongreso tiam ne volis tiun projekton kaj per deklaro difinis,
ke estas nomata esperantisto ĉiu persono, kiu scias kaj uzas
Esperanton tute egale por kiaj celoj, kaj ke nia movado ne
estas oficiale ligita kun ia speciala idealo, kvankam la plej multaj el la esperantistoj ja sentis tiun idealon kaj estis konstante
gvidataj de ĝi. Sed kelkaj esperantistoj havis la bonan ideon
fari per vojo privata tion, kion oficiale fari ni ne povis. Ili
kunigis ne ĉiujn esperantistojn, sed nur tiujn personojn, kiuj,
akceptinte la internan ideon de esperantismo, deziras esti unuigitaj en internacia organizaĵo, por reciproka sinservado kaj
alproksimiĝado, ĉar ili pensas, ke ili tiamaniere pli kaj pli
multigos inter si ligilojn de solidareco kaj sian celon atingos
pli rapide, ol per izola agado.
U.E.A. unuigas do ne ĉiujn esperantistojn, sed ĉiujn espe-rantismanojn, t. e. ĉiujn tiujn homojn, kiuj konsideras ne nur
Esperanton en ĝia ekstera lingva formo, sed ankau ĝian internan ideon. Ke la pli granda parto de la esperantistaro konsentas kun tiu ĉi ideo pruvas la fakto, ke en malmulte da
tempo via Asocio ricevis la plej favoran akcepton en nia mch
392
UEA-kunveno en Barcelona 1909. Sesa Kongreso 1910. — N-roj 10—11
vado. Oni ĉie komprenas, ke U.E.A. liveras taŭgan neŭtralan
fundamenton por ĉiuj interhomaj rilatoj kaj servoj, kaj el tiu
ĉi reciproka sinhelpado rezultos pli da amikeco kaj estimo inter
la gentoj, kaj foriĝos la baroj, kiuj malhelpas ilian pacan interkomunikiĝon. En tiu ĉi principo kuŝas la ĉefa graveco de via
Asocio.
Dum la oficiala esperantistaro, laŭ la deklaro de Boulogne,
estas devigata al plena neŭtraleco rilate al tio kaj devas sin
limigi nur al pure esperantaj demandoj, U.E ? A., ĉar ĝi reprezentas
nur personojn, kiuj deziras esti organizfctaj pro difinita celo
aprobita de ili, povas fari gravan laboron, kiu havos grandan
signifon rilate al la interna ideo de esperantismo.
Mi do estas plene konvinkita pri la utileco de via Asocio
kaj la esperantisma karaktero de la laboro, kiun ĝi jam plenumis
kaj ankaŭ plenumos. Mi fme sentas la devon gratuli kaj danki
la sindonajn fondintojn de U.E.A., kiuj per sia obstina laboro
kaj penado povis alkonduki tiun institucion sur la bonan vojon,
kie ĝi nun staras. Mi de via Asocio atendas multe da bono
por nia afero, kaj mi tutkore esperas, ke U.E.A. faros ĉiam
pli gravajn progresojn kaj per sia rapida plifortikiĝo nin ŝovos
antaŭen al la baldaŭa realigo de esperantismo.
N-ro 11. Sesa Kongreso 1910 en Washington
Vŭster: Par VI
v Lingvo Internacia“ XV. 7970, paĝ. 396 — 403.
I. M. Warden „Raporto pri la Sesa Kongreso“ ktp., Paris, 7970.
Presa Esp. Societo, paĝ. 14 — 21.
„Oficiala Gazeto“ III. 7970/7 7, paĝ. 103—109.
„Esperantista Dokumentaro“. Kajero Dek-sesa (Dec. 1910), paĝ.l —7.
„La Revuo“ V. 1910/11, paĝ. 49 — 55.
„Eho Esperantista“ V. 1910 (Monata aldono de l y „Echo“ Berlin).
Eldonejo 1. H. Schorer G.m.h.H.
„Rund um die Welt“ (Ĉirkaŭ la mondo) I. 1910, paĝ. 250—258 (kun
germana traduko).
Lando de libereco, lando de estonteco, mi vin salutas!
Lando, pri kiu revis kaj nun ankoraŭ revas multaj suferantoj
kaj senkulpaj persekutatoj, mi vin salutas! Regno de homoj,
kiu apartenas ne al tiu aŭ alia gento aŭ eklezio, sed al ĉiuj
siaj honestaj filoj, mi klinas min antaŭ vi, kaj mi estas feliĉa,
ke la sorto permesis al mi, vin vidi kaj spiri almenaŭ dum
kelka tempo vian liberan, de neniu monopoligitan aeron.
Saluton al vi, Usono, plej potenca reprezentanto de la nova
mondo. Ni, filoj de la malnova kaj maljuna kontinento, venis
al vi kiel gastoj; sed ne vidama turismo enŝipigis nin, ne la
393
IV. Paroladoj
espero de ia komerca akiro pelis nin al via bordo; ni venis
al vi, por alporti al vi novan senton kaj novan ideon, ni venis,
por alporti novan kuraĝon al tiuj niaj samideanoj kaj samide-alanoj, kiuj ĝis nun laboris inter vi kaj kies vortoj pri ia nova
popolo eble ŝajnis al vi tro fabelaj. Peco de tiu miksdevena
kaj tamen lingve kaj kore unuigita popolo nun staras antaŭ
vi reale kaj vivante. Rigardu nin, aŭskultu nin, kaj konvinkiĝu,
ke ni ne estas fabelo. Ni estas diversgentanoj, kaj tamen ni
sentas nin kiel samgentanoj, ĉar ni komprenas nin kiel samgentanoj, havante nenian bezonon humiligi aŭ fremdlingve
balbutigi unu la alian. Ni esperas, ke dank’ al nia laborado
pli aŭ malpli frue la tuta mondo similiĝos al ni kaj fariĝos
unu granda homa gento, konsistanta el diversaj familioj, interne
apartlingvaj kaj apartmoraj, sed ekstere samlingvaj kaj sam-moraj. A1 tiu nia laborado, kiu celas krei iom post iom unu-igitan, sekve fortigitan kaj spirite altigitan homaron, ni nun
invitas vin, filoj de Usono. Kaj ni esperas, ke nia voko ne
restos vana, sed ĝi baldaŭ eĥe resonos en ĉiuj anguloj de via
lando kaj tra tuta via kontinento.
Nur tre malmultaj el ni povis veni en vian landon, ĉar ni,
esperantistoj, ne estas homoj riĉaj; de nia nuna kongreso ni
sekve ne povas atendi gravajn decidojn, kiuj havus signifon
por la tuta esperantistaro. Ni venis al vi, Usonanoj, precipe
por pasigi en via mezo kaj antaŭ viaj okuloj unu semajnon
de nia esperantista vivo, por montri al vi almenaŭ malgrandan
pecon de tiu vivo, por alporti al vi semon; kaj ni esperas,
ke post nia foriro tiu semo potence ĝermos kaj kreskos, kaj
en via lando nia afero baldaŭ havos siajn plej fervorajn kaj
plej gravajn apostolojn.
$ *
*
En via lando, Usonaj samideanoj, nia afero estas ankoraŭ
tro juna, kaj multaj el vi ne ellaboris al si ankoraŭ tute klaran
juĝon pri ĝi; tial permesu, ke mi almenaŭ iom esploru antaŭ
vi la vojon, kiun ni iras.
Kion celas la esperantista movado? Gi celas atingi reciprokan komprenadon inter ĉiuj homoj kaj popoloj. Por kio ni
bezonas tian reciprokan komprenadon? Kiaj estas la sekvoj,
kiujn ni atendas de ĝi? Kial ni deziras, ke ĝi estu nepre sur
fundamento neŭtrala? Kial ni tiel persiste laboras por ĝi?
Kia estas la spirito, kiu nin ĉiujn ligas inter ni? Pri ĉio ĉi
tio mi jam multe parolis, kaj mi ne volas nun ripeti miajn
vortojn, des pli, ke ĉiu el vi post kelka meditado facile mem
trovos la respondojn, Antaŭ vi, praktikaj amerikanoj, mi volas
394
Sesa Kongreso 1910. — N-ro 11
analizi alian demandon, nome: ĉu ni kun nia laborado staras
sur vojo tute certa, aŭ ĉu ni povas timi, ke iam nia tuta
laborado montriĝos vana? Nur plena konscio pri la irota vojo
donas al la marŝantoj sufiĉe da energio, por kontraŭbatali ĉiujn
malfacilajojn, kiuj troviĝas sur la vojo.
La celo, por kiu ni laboras, povas esti atingita per du
vojoj: aŭ per laborado de homoj privataj, t. e. de la popolaj
amasoj, aŭ per dekreto de la registaroj. Plej kredeble nia
afero estos atingita per la vojo unua, ĉar al tia afero, kiel
nia, la registaroj venas kun sia sankcio kaj helpo ordinare nur
tiam, kiam ĉio estas jam tute preta. Kia devas esti la karaktero de la unua vojo, pri tio neniu povas dubi; pri afero, kies
tuta esenco kaj vivo estas bazita sur interkonsento, ĉiu komprenas tre bone, ke laborado de amasoj povas ĝin konduki al
celo nur tiam, se ĉiuj laboras unuanime. En tia afero, se ĝi
per si mem montriĝis vivipova, konkordo estas la plej certa
garantio de senduba sukceso, malkonkordo signifas la morton.
Tion komprenas tre bone niaj samideanoj, kaj tial ili kun indigno
forpuŝas ĉiun, kiu volas delogi ilin de la komuna vojo. Sed
iufoje en la kapo de tiu aŭ alia samideano aperas la sekvanta
demando: kio estos la sekvo, se la solvon de la internacilingva problemo volos iam preni sur sin ia granda forto,
kontraŭ kiu ni ĉiuj estas tro senfortaj, ekzemple la registaroj
de la mondo? Ĉu ni devas timi, ke ili eble elektos alian solvon,
ol ni elektis, kaj tiamaniere nia tuta laborado fariĝos vana?
Por trovi klaran respondon al tiu demando, ni prezentu
al ni, ke la registaroj de la mondo aŭ iaj aliaj grandaj kaj influaj
potencoj starigis aŭtoritatan komitaton, kiu devas decidi, kia
lingvo devas fariĝi internacia. En la artikolo „Esenco kaj
Estonteco“, kiun multaj el vi legis en la „Fundamenta Krestomatio“, mi analizis tiun demandon detale, kaj mi montris tute
klare tion, pri kio en la nuna tempo jam neniu esploranto
dubas, nome, ke tia komitato, pri kiu mi parolis, neniel povus
elekti ian lingvon nacian, nek ian lingvon mortintan, nek ian
lingvon kun plene elpensita vortaro, sed ĝi devus nepre elekti
nur aŭ Esperanton en ĝia nuna formo, aŭ Esperanton iom
ŝanĝitan. Se la komitato, kontraŭ ĉiuj postuloj de la prudento,
volus fari ian alian decidon, ĝia decido restus nur decido papera
kaj praktike absolute senvalora. Nun ni rigardu, kia estas la
sola maniero, en kiu la komitato povus solvi la lastan alter-nativon.
Plej nature kaj plej kredeble estas, ke la komitatanoj rezonados simple en la sekvanta maniero: „Ekzistas lingvo artefarita, kiu montriĝis tute vivipova, bonege funkcias, bonege
395
IV. Paroladoj
sin tenas jam multe da jaroj, kreis grandan literaturon, ellaboris sian spiriton kaj vivon k.t.p.; sekve, anstataŭ fari tute
senbezone kaj sencele riskajn novajn eksperimentojn, ni simple
akceptu tion, kio jam ekzistas, ni donu al ĝi la aŭtoritatan
apogon de la registaroj, kiujn ni reprezentas, kaj tiam la tuta
eterna problemo estos tuj plene solvita, kaj de morgaŭ la tuta
civilizita homaro reciproke sin komprenos“.
Tia, mi ripetas, estas la plej natura decido, kiun ni povas
atendi de la registare elektota komitato. Sed ni supozu, ke la
komitato trovos, ke diversaj ŝanĝoj en Esperanto estas efektive.
tre necesaj. Kiel do ĝi agos?
Antaŭ ĉio ĝi sin demandos, ĉu ĝi estas sufiĉe forta, por
altrudi sian teorian volon al tiuj multaj miloj da homoj, kiuj
ĝis nun estis la solaj laborantoj en la afero. La esperantistoj
laboris dum longa vico da jaroj, multe laboris, multe oferis
kaj kun tre granda malfacileco fine akiris tion, kio dum multaj
miljaroj ŝajnis neakirebla kaj kio, unu fojon perdita, neniam
plu reakiriĝus, ĉar la mondo perdus la tutan konfidon al la
internacilingva ideo. Sekve ĉiu prudenta komitato dirus al si:
ni devas esti tre singardaj, por ke, anstataŭ akceli la aferon,
ni ĝin ne pereigu por ĉiam. Se la komitato scius, ke ĝin
elektis ekzemple nur ia nun tre malgranda kaj malgrava landeto,
ke la elekto estis nur tute senvalora formalaĵo, ke la elektintoj
tute sin ne interesas pri la afero kaj ne havas eĉ la plej malgrandan intencon ĝin subteni, nek la forton por tio, tiam prudentaj komitatanoj nur simple esprimus sian opinion kaj dezirojn
pri diversaj farindaj ŝanĝoj en Esperanto kaj lasus la akceptadon aŭ neakceptadon al la decido de la esperantistoj mem,
sed neniam komencus konkuradon kontraŭ la esperantistaro,
ĉar ili komprenus, ke morale tio estus nur peko kontraŭ la
internacilingva ideo kaj praktike ĝi pli aŭ malpli frue kondukus nur al fiasko.
Nun ni supozu, ke por la decido de la demando pri lingvo
internacia estas kreita komitato, kiu havas forton ne fikcian
sed efektivan kaj grandan. Antaŭe mi jam montris, ke
se tia komitato ne volos, ke ĝia decido restu praktike absolute
senvalora, ĝi povos preni nur aŭ Esperanton aŭ ion tre similan
al Esperanto. Mi diris jam, ke plej kredeble ĝi akceptos simple
Esperanton en ĝia nuna formo. Sed ni supozu, ke ĝi tion ne
volos fari; kiel do ĝi agos? Ĉar ĝi komprenos tre bone, ke,
por krei vivipovan lingvon, tute ne sufiĉas esti instruita homo
kaj diri al si „mi kreos”; ke oni ne povas tion fari laŭ mendo
en la daŭro de kelke da semajnoj; ke tio postulas tre longan,
fervoran, sindoneman, amoplenan laboradon, elprovadon, tra-396
Sesa Kongreso 1910. — N-ro 11
sentadon k.t.p.; kaj ĉar ĝi scios, ke ekzistas jam lingvo, super
kiu multe da homoj tre longe laboris, kiu havas multejaran
historion kaj tutan vivon, ke tiu lingvo bonege funkcias, kaj
nur malmultaj punktoj povas en ĝi esti disputeblaj: tial estas
tute kompreneble, ke, se la komitato traktos sian taskon serioze,
ĝi ne riskos preni sur sin mem la kreadon de tute nova lingvo,
nek prenos alian lingvan projekton, kiun la vivo ankoraŭ ne
sufiĉe elprovis, nek komencos tute senbezone, sekve neprudente
bataladon kontraŭ tiuj, kiuj ĝis nun laboris en la afero, sed
ĝi prenos Esperanton kaj faros en ĝi tiujn ŝanĝojn, kiujn ĝi
trovos necesaj.
A1 kiu la komitato komisius la faradon de la ŝanĝoj? En
la tempo prepara, kiam estus necese esplori principe la demandon, kian lingvon oni devas elekti, la komitato povus
komisii la laboron al kiu ajn, zorgante nur, ke la elektitoj
estu homoj prudentaj kaj senpartiaj kaj komprenu la tutan
respondecon, kiun ili prenas sur sin. Sed kiam la lingvo estus
jam elektita kaj oni decidus fari en ĝi ŝanĝojn, kun kiu oni
konsiliĝus pri tiu laboro? La plej simpla prudento kaj la plej
simpla komprenado de sciencaj metodoj diras, ke pri tia laboro
oni devus konsiliĝi ne kun personoj, kiuj konas la lingvon de
ekstere, sed antaŭ ĉio kun personoj, kiuj plej bone konas
la lingvon interne, kiuj plej multe laboris por ĝi, plej multe
praktike ĝin uzis kaj sekve havas en ĝi plej grandan sperton
kaj plej bone konas ĝiajn mankojn efektivajn. Ĉiu komprenas
tre bone, ke fari ŝanĝojn en iu lingvo, gvidante sin nur per
ekstera ŝajno kaj ne konsiliĝinte kun personoj, kiuj plej bone
konas tiun lingvon, estus tia infanaĵo, kiun certe nenia komitato povus fari, se ĝi traktus sian taskon serioze kaj ne estus
sugestiata de personoj, kiuj havas ian kaŝitan celon.
Kaj se la komitatanoj decidos fari ŝanĝojn en Esperanto,
kion ili povos ŝanĝi? Se ili ekzemple volos diri: „tiu vorto
estas prenita el lingvo, kiun parolas cent milionoj, tial ni el-jetu ĝin kaj prenu vorton el lingvo, kiun parolas cent dudek
milionoj“, aŭ se ili dirus: al ni ne plaĉas la praktike tute
bona vorto „estas“, ni prefaras „esas w …, k.t.p., tio estus
ja simple infanaĵo, kiun seriozaj homoj certe ne permesus al
si, ĉar ili komprenus, ke en lingvo, kiu havas jam multejaran
vivon, ŝanĝi grandan amason da vortoj, pro simpla kaprico,
pro ia pure teoria kaj praktike absolute senvalora motivo, estus
sensencaĵo. Memorante, ke oni atendas de ili ne ian teorian
filologian amuziĝon, sed laboron praktikan, ili kompreneble
ŝanĝus nur tiajn vortojn aŭ formojn, kiuj montriĝis kiel malbonaj per si mem, malbonaj absolute, grave maloportunaj
397
IV. Paroladoj
por la uzantoj de la lingvo. Sed se vi trarigardos ĉiujn
kritikojn, kiuj estis faritaj kontraŭ Esperanto en la daŭro de
dudek tri jaroj — kaj Esperanton ja kritikis jam multaj miloj
da homoj, kaj certe neniu eĉ plej malgranda el ĝiaj mankoj
restis kaŝita — vi trovos, ke la grandega plimulto el tiuj
kritikoj estas simple personaj kapricoj. La nombro de tiuj
ŝanĝaj proponoj, kiuj efektive povus havi ian praktikan valoron,
estas tiel malgranda, ke ili ĉiuj kune okupus ne pli ol unu
malgrandan folieton, kiun ĉiu povus ellerni en duonhoro; sed
eĉ inter tiuj tre malmultaj supozeblaj ŝanĝoj la plej gravaj
estas nur plibonigo ŝajna, sed en efektiveco ili post pli
matura pripenso montriĝus eble nur kiel malplibonigo. Tiel
ekzemple la forigo de la supersignoj kaj de la akuzativo, kion
mi antaŭ dekses jaroj proponis, por liberiĝi de la turmentantoj
kaj faciligi la propagandon, kaj kion postulas la plimulto de
la reformistoj, tiu ŝanĝo en la nuna tempo, kaj tiom pli antaŭ
la okuloj de registare starigota kaj sekve forton havanta komitato, devas aperi kiel tute ne akceptebla, ĉar ĝi prezentus
kripligon de la interna valoro de la lingvo, por plaĉi al ĝiaj
eksteraj rigardantoj, forigon de necesaj gravaj sonoj el la lingvo
kaj de libera vortordo kaj klareco por … ke la presistoj ne
bezonu elspezi kelke da spesmiloj kaj la komencantoj ne havu
kelkan malfacilaĵon.
Se vi prenos ian artikolon esperantan, prezentitan de niaj
kontraŭuloj por senkreditigi Esperanton, vi preskaŭ ĉiam trovos
nur unu aferon: grandan amasigon de la plurala finiĝo „j“; tiu
malfeliĉa „j“, kiun neniu tamen kuraĝas kritiki en la bela greka
lingvo, estas la kvintesenco de ĉiuj teruraĵoj, kiujn niaj kontraŭuloj montras en Esperanto!
Unuvorte, ĉiu el vi povas facile konvinkiĝi, ke se iam
registare starigota komitato decidos fari ŝanĝojn en Esperanto
kaj se tiu komitato traktos sian taskon serioze, ĝi povos ŝanĝi
en Esperanto nur tre, tre malmulte; la postkomitata Esperanto
restos tute la sama lingvo, kiel la Esperanto antaŭkomitata,
nur eble kelkaj nunaj formoj fariĝos arĥaismoj kaj cedos sian
lokon al pli oportunaj formoj, neniel rompante la kontinuecon
de la lingvo kaj neniel ruinigante la valoron de tio, kion ni
ĝis nun akiris. Tio estas ne nia pia deziro, sed tion plene
certigas al ni simpla logiko kaj prudento, kontraŭ kiu certe
nenia serioza komitato volos peki, se ĝi ne volos, ke ĝiaj laboroj
restu absolute sen ia praktika rezultato.
Nun mi resumos ĉion, kion mi diris. Logika esploro de
la afero montras al ni, ke:
398
Sesa Kongreso 1910. — N-ro 11
1. Lingvo internacia ne povas esti alia ol Esperanto.
2. La evoluado de la lingvo fariĝos plej kredeble nur per
tiu sama natura vojo, per kiu ĝi fariĝis en ĉiu alia lingvo, t. e.
per la senrompa vojo de neologismoj kaj arĥaismoj.
3. Se iam aperos la neceso fari en Esperanto ian ŝanĝon,
tion povas fari nur aŭ la esperantistoj mem, per komuna interkonsento, aŭ ia grandega forto, sed nepre en plena interkonsento kun la tuta esperantistaro.
4. Se iam la esperantistoj mem aŭ ia granda ekstera forto
decidos fari en Esperanto iajn ŝanĝojn, tiuj ŝanĝoj povos esti
nur ekstreme malgrandaj, neniam rompos la kontinuecon kun
tio, kion ni ĝis nun havis, kaj neniam senvalorigos tion, kion
ni ĝis nun faris, faras, aŭ poste faros.
Tio estas la sole ebla natura irado de la aferoj. Ĉiu, kiu
volos kontraŭbatali tiun naturan iradon, nur perdos senbezone
siajn fortojn. La esperantaj radikoj de la arbo internacilingva
jam tiel profunde penetris en la teron de la vivo, ke ne povas
jam ĉiu deziranto ŝanĝi la radikojn aŭ ŝovi la arbon laŭ sia
bontrovo.
Karaj kongresanoj! Ĉio, kion mi diris, ne estas ia aŭtora
memfido, ĉar mi plene konsentas kaj konfesas malkaŝe, ke, por
ŝanĝi ion en la natura irado de la internacilingva afero, mi
estas tiel same senpova, kiel ĉiu alia persono. Mi defendas
fervore nian nunan vojon nur tial, ke la nerefuteblaj leĝoj de
la logiko diras al mi, ke tio estas la sola vojo, kiu kun plena
certeco alkondukos nin al nia celo. Kiu ajn volus ŝanĝi la
naturan iradon de la internacilingva afero — tute egale, ĉu li
estas malamiko de Esperanto aŭ ĝia plej flama amiko, ĉu li
estas senfamulo aŭ eminentulo, ĉu li agas per vortoj aŭ per
mono kaj ruzajoj, ĉu li estas plej fanatika konservemulo aŭ
plej facilanima eksperimentisto de novaĵoj, ĉu li estas plej pura
idealisto aŭ plej profitama egoisto, ĉu li bruas kaj malbenas
aŭ kaŝite laboras sub la tero — li neniam sukcesos; li povos
nur krei kelktempan skismon kaj akiri la malĝojan gloron de
malhelpanto kaj subfosanto, sed neniam li povos devigi ĉiujn
amikojn de la internacilingva ideo pro iaj sensignifaj bagateloj
forjeti tion, kion ili posedas, kio montriĝis plene vivipova, en
kion estas jam enmetita tia multego da laboroj kaj da vivo
kaj kio per natura vojo devas iom post iom konstante ensorbi
novajn sukojn. Tion devas bone memori ĉiuj, kiuj laboras sur
la kampo de lingvo internacia, kaj se ili tion ne memoros, la
vivo mem donos al ili la necesan instruon.
399
IV. Paroladoj. Sesa Kongreso 1910. Ferma Parolado 1910.
Ni povas sekve labori trankvile; ni ne devas malĝoji, se
nia laborado estas iafoje tre malfacila kaj sendanka; sur nia
flanko estas ne sole la fajro de niaj sentoj, sur nia flanko
estas ankaŭ la nerefuteblaj leĝoj de la logiko kaj prudento.
Pacience ni semu kaj semu, por ke niaj nepoj iam havu ben-itan rikolton.
A1 la Sesa Esperantista Kongreso, kiu sendube enĵetos
multe da semoj en la teron amerikan, mi eldiras mian koran
saluton.
N-ro 12. Ferma Parolado en Washington 1910
„The British Esperantist“ VI. 1910, n-ro 70, paĝ. 195.
Laŭ la tradicio de niaj ĝisnunaj Kongresoj, mi permesas
al mi diri kelkajn vortojn de adiaŭa saluto. Mi volas diri kelkajn
vortojn pri la semajno, kiun ni ĵus travivis. Kiam mi decidis
veni al Ameriko, mi^ konfesas, ke mi komencis mian vojaĝon
kun iom da dubo. Ŝajnis al mi, ke Usono estas ankoraŭ tro
juna en nia movado por fari Kongreson. Oni devis tamen
subteni niajn Usonajn amikojn, kaj kiam mi venis, mi vidis
kun ĝojo, ke miaj duboj estis vanaj. La Sesa estis sama kiel
la aliaj Kongresoj, kaj restos en nia memoro same. Mi devas
esprimi mian dankon al ĉiuj helpintoj, speciale al gesinjoroj Reed
— ĉion vi vidis, mi do ne ripetas — ankaŭ al ĉiuj, kiuj helpis.
Krom tio, ni ŝuldas dankon al la lando mem por la invito,
kiun faris la Usona Registaro al aliaj landoj. Estas tre grava
fakto, ke 13 Registaroj estis oficiale reprezentitaj. La lokaj
aŭtoritatoj ankaŭ montris al ni grandan helpon, kaj en via
nomo mi ilin kore dankas.
Nun ni rigardu, ĉu la Kongreso donis iajn rezultatojn. Pri
tio neniu dubas. La rezultatoj estos tre gravaj. Gi forte levos
la prestiĝon de nia afero en la okuloj de la mondo. Kaj ankaŭ
al multaj el niaj Usonaj amikoj, kiuj ankoraŭ ne havis la okazon
aŭskulti Esperanton parolatan de alilanduloj, la Kongreso sendube multe helpos pri la elparolado de nia lingvo. Mi estas
certa, ke kiam ni ilin revidos, ni ne plu rekonos ilin, sed
demandos pri ili, el kiu nacio ili venas? Kaj nun, ĉar ni
devas disiri al niaj hejmoj, al ĉiu mi diras: Feliĉan vojon!
Feliĉan vojaĝon! kaj esperas, ke mi vidos grandan parton el
vi en Antverpeno.
La Sesa Kongreso estas fermita.
400
Konferenco St. Peterburg 1910. — N-roj 11—13
N-ro 13.
Parolado ĉe la Solena Malfermo de la Prepara Konferenco
de Ruslandaj Esperantistoj en St. Peterburg 1910
WŬBter: Par Pet
„The British Esperantist“ VI. 1910, n-ro 69, paĝ. 168 (el „Ondo
de Esperanto“).
Estimataj sinjorinoj kaj sinjoroj! — Vi eble miros, ke mi
parolas al vi ne ruse, sed esperante; vi eble diros, ke ĉar ni
havas nun kongreson de samregnanoj kaj ĉiuj, aŭ almenaŭ
preskaŭ ĉiuj ĝiaj partoprenantoj komprenas tre bone la saman
lingvon, estas multe pli nature paroli al ili en tiu lingvo.
Ekzistas tamen gravaj kaŭzoj, pro kiuj mi elektis por mia
parolo tiun lingvon, por kiu ni batalas kaj por kiu ni kunvenis.
Niaj kongresoj, ne sole la universalaj, sed ankaŭ la naciaj,
havas antaŭ ĉio signifon instruan kaj edukan. Esperantistoj,
disjetitaj en diversaj urboj kaj urbetoj, kunvenas en pli aŭ
malpli granda amaso, por aŭdi nian lingvon, por kontroli, ĉu
ili ĝuste ellernis la lingvon, ĉu ili bone ĝin komprenas, por
kompari sian propran manieron de parolado kun la parolmaniero
de pli spertaj esperantistoj. Kiam ili poste revenas hejmen,
ili ne sole mem parolas pli pure, sed ili alportas modelon de
bona parolado al tiuj, kiuj restis hejme. Tiamaniere la kongresoj reguligas la uzadon de la lingvo, kaj dank’ al niaj kongresoj jam nun oni parolas Esperanton perfekte egale ne sole
en la plej malproksimaj anguloj de ĉiu aparta regno, sed en
ĉiuj plej malsamaj lokoj de la tuta tera globo. Jam nun, kiam
oni aŭdas bonan kaj spertan esperantan oratoron, oni neniel
povas diveni, al kiu nacio aŭ lando li apartenas. La plena
aŭtonomia vivo de nia lingvo, kun ĝia absolute propra, ne
pruntita kaj ne imitita spirito, ĉiam pli kaj pli fortikiĝas tiamaniere, kvazaŭ ĉiuj esperantistoj de la mondo loĝus kune
sur unu malgranda peco da tero.
Ne malpli grava estas la eduka signifo de la esperantistaj
kongresoj. Izolitaj esperantistoj, kiuj neniam havis la eblon
praktike apliki tion, kion ili lernis, ofte dubas, ĉu efektive per
Esperanto oni povas tute bone interkompreniĝi. Eĉ interne
de la esperantistaj grupoj oni ofte ne kuraĝas paroli esperante,
oni balbutas, oni preferas paroli en sia nacia lingvo, kaj proporcie al la nekuraĝeco de la parolado aperas ankaŭ nekuraĝeco
de propagando, ĉar la esperantistoj-balbutantoj malgraŭvole
ne povas liberigi sin de la timo, ke eble tamen Esperanto
estas afero pli teoria, ol praktika. Sed kiam la balbutanto
venas al kongreso, kie li havas la eblon aŭdi bonajn kaj spertajn
26 Dietterle, Zamenhof.
401
IV. Paroladoj
esperantistajn oratorojn, kiam li per siaj propraj oreloj kaj
okuloj konvinkiĝas, kiel bele kaj flue oni povas paroli en Esperanto, li entuziasmiĝas, li vidas, ke li laboras por io viva kaj
vivoplena, li revenas hejmen kun nova kuraĝo kaj energio.
Niaj kongresoj, ne sole la universalaj, sed ankaŭ la lokaj, tiamaniere edukas konvinkitajn, sekve ankaŭ entuziasmajn batalantojn por nia afero.
Tio estas la ĉefaj motivoj, pro kiuj ni en ĉiuj niaj kongresoj, ne sole en la universalaj, sed ankaŭ en la naciaj aŭ
regionaj, nepre devas paroli ne sole pri Esperanto, sed ankaŭ
per Esperanto.
Sed se en ĉiu nacia kongreso esperantista la esperanta
parolado estas tre dezirinda, ĝi estas ankoraŭ pli dezirinda
speciale en nia regno, en la vasta Ruslando. Nia grandega
regpo, kiu etendiĝas de la Karpatoj ĝis la Paca Oceano kaj
de la „malvarmaj Finnaj rokoj ĝis la flama Kolĥido“, nia regno
estas tiel mikskonsista, ke ĉiu tutruslanda kongreso estas iom
simila al kongreso internacia. Miksita estas la loĝantaro ankaŭ
en aliaj regnoj, sed tie la karaktero de la reciprokaj rilatoj
inter la popoloj estas alia ol ĉe ni.
Mi ne volas ĉi tie analizi la kaŭzon de ĉi tiu fakto, ĉar
tiu devigus min eniri en regionon politikan, kion mi deziras
eviti; mi nur konstatas la fakton. Pro la ekzistado de tiu
fakto, dum longa tempo ankoraŭ en nia regno ne povas okazi
kongresoj efektive tutruslandaj, en kiuj kun plena volonteco
kaj plena sincereco partoprenus ĉiuj popoloj de la ruslanda
regno. Ankoraŭ dum longa tempo efektivaj kaj sincere parto-prenataj kongresoj de la ruslandaj popoloj povas okazi nur sur
fundamento neŭtrala. La unua el tiaj kongresoj estas la nuna
tutruslanda kongreso esperantista. En la kongreso, kiu nun
malfermiĝas, ne ekzistos konkurantoj kaj malamikoj, ne ekzistos
humiligantoj kaj humiligatoj, ekzistos nur samideanoj kaj samregnanoj. Tial mi ĝoje salutas la unuan Ruslandan Esperantistan
Kongreson; mi salutas ĝin duoble: kiel esperantisto kaj kiel
ruslandano.
Ne granda estas nia nuna kongreso, ĉar oni komencis ĝian
preparadon tro malfrue. Tre malmulte da ruslandaj esperantistoj partoprenas en ĝi, tre malmulte da ruslandaj popoloj
havas en ĝi siajn reprezentantojn. En efektiveco ĝi estas nur
komenco kaj provo, ĝi estas nur prepara paŝo por la estontaj
Ruslandaj Esperantistaj Kongresoj. Mi tamen ne dubas, ke
nia prova kongreseto ne restos sen utilo por la esperantismo
en Ruslando. Malgraŭ niaj malgrandaj fortoj, mi esperas, ke
la kunvenintaj samideanoj povos meti kelkajn fundamentajn
402
Konferenco St. Peterburg 1910. Sepa Kongreso 1911. — N-roj 13—14
ŝtonojn, sur kiuj poste konstruiĝos ĉiam pli kaj pli grandioza
ruslanda esperantismo.
Mi esperas, ke dank’ al nia penado ni baldaŭ ne bezonos
honti antaŭ la eksterlando kaj nia afero staros en nia regno
tiel same bone kaj fortike, kiel en aliaj landoj. En bona horo
ni komencu nian laboron!
N-ro 14. Sepa Kongreso 1911 en Antwerpen
Wŭster: Par VII
„Lingvo Internacia“ XVI. 1911, paĝ, 345—349,
D-ro Era „Raporto pri la Sepa Kongreso“ ktp,, Parisl911, Presa
Esp. Societo, pag. 13—17.
„Oficiala Gazeto“ IV. 1911] 12, paĝ. 104—106.
„La Revuo“ VI. 1911/12, paĝ. 49—52.
„Esperantista Dokumentaro“. KajeroDek-oka (Dec. 1911 ),paĝ. 84—87
Kiel tradicia malfermanto de la kongresoj esperantistaj, mi
permesas al mi esprimi en la nomo de ĉiuj kongresanoj nian
respektan kaj sinceran dankon al lia Reĝa Moŝto la Reĝo Alberto
por la granda honoro, kiun li faris al nia afero, prenante sur
sin la protektantecon super nia kongreso. Mi esperas, ke mi
esprimos la deziron de ĉiuj kongresanoj, se mi proponos, ke
ni sendu telegrafe nian diversgentan saluton al la regnestro
de la lando, kies gastoj ni estas, kaj nian dankon al nia alta
protektanto. Mi esprimas ankaŭ en la nomo de la kongresanoj
nian koran dankon al la urbestro de Antverpeno, kiu afable
donis al ni sian helpon kaj moralan apogon. Fine mi esprimas
nian koran fratan dankon al tiuj niaj belgaj samideanoj, kiuj
tiel laboreme kaj zorge pretigis nian grandan feston.
Mi uzas ankaŭ la okazon de nia festo, por revoki en vian
memoron la nomon de unu viro, kiu havas grandegan meriton
en nia afero. La prelato Johann Martin Schleyer, kies
nomon ĉiu el vi konas tre bone, la aŭtoro de Volapŭk, antaŭ
nelonge festis la okdekjaran datrevenon de sia naskiĝo, kaj
estus nepardoninde, se ni ne uzus la okazon de nia nuna
ĝenerala kunestado, por esprimi al li tiujn sentojn, kiujn ni
ĉiuj havas por li. Li estas la vera patro de la tuta internacilingva movado. Antaŭ li oni ankaŭ revis pri lingvo internacia,
oni provis labori por ĝi; sed tio estis nur teoriaj skizoj, palaj
senkorpaj fantomoj en la regiono de revoj. Li estis la unua,
kiu diris al si: por lingvo internacia mi volas ne revi, sed
labori; dum ĉio ĉirkaŭe dormis, li estis la unua, kiu praktike
kreis la internacilingvan movadon. Volapŭk ne estis venkita
de Esperanto, kiel multaj personoj pensas tute erare; ĝi pereis
per si mem en tiu tempo, kiam la trankvile kaj senartifike
26 *
403
IV. Paroladĉj
laboranta Esperanto estis ankoraŭ tro malforta, por iun venki;
ĝi pereis ne pro sia stranga sonado aŭ pro aliaj similaj kaŭzoj,
ĉar al ĉio oni povas alkutimiĝi, kaj kio hieraŭ ŝajnis sovaĝa,
tio morgaŭ aperas kiel io tute natura kaj bela; per longa kaj
multespeca uzado eĉ la plej sovaĝa idiomo de la plej barbara
gento iom post iom fariĝas riĉa, eleganta kaj oportuna lingvo.
Volapŭk pereis ĉefe pro unu grava eraro, kiun ĝi bedaŭrinde
enhavis: absoluta manko de natura evoluipovo; kun
ĉiu nova vorto aŭ formo la lingvo devis konstante dependi
de la decidoj de unu persono aŭ de facile inter si malpaconta
personaro. Kiel sur bastono plantita en teron, novaj branĉoj
kaj folioj ne povis nature kreski sur ĝi, sed devis esti konstante skulptataj kaj algluataj. Se ne ekzistus tiu eraro, kiun
korekti oni bedaŭrinde ne povis, Volapŭk neniam pereus kaj
ni ĉiuj nun verŝajne parolus volapŭke. Sed tiu bedaŭrinda
eraro, kiun kaŭzis ne manko de talento kaj de laboremeco,
sed nur tro rapida publikigo de la lingvo, sen sufiĉe matura
elprovado, — tiu eraro, kiu pereigis Volapŭkon, neniel malgrandigas la meritojn de ĝia aŭtoro, kiu la unua potence skuis
la mondon por nia ideo; la grandaj meritoj de Schleyer en la
internacilingva historio neniam malaperos.
Mi proponas al vi, ke okaze de la festo de Schleyer ni
telegrafe sendu al li en la nomo de la tuta esperantistaro
nian koran gratulon, nian dankon por lia granda laboro kaj
nian deziron, ke li vivu ankoraŭ longe kaj havu la konscion,
ke la fruktoj de lia laboro neniam pereos.
Karaj amikoj! Mi staras hodiaŭ antaŭ vi ne esperinte. Ĉar
dum la lasta tempo la stato de mia sano estis tro malbona,
mi decidis ne veturi al la kongreso en ĉi tiu jaro. Tamen
en la lasta momento mi devis ŝanĝi mian decidon, ĉar mi
rimarkis, ke la projekto, kiun mi prezentis por diskutado dum
la Sepa Kongreso, ne de ĉiuj estas ĝuste komprenita kaj eble
bezonos klarigojn de mia flanko. Tial ne miru, ke mi ne
prepariĝis paroli antaŭ vi pri ia speciala temo, sed mi tuŝos
nur per nemultaj vortoj tiun demandon, kies pridiskutadon
ТЕЛЕГРАМКанал с обзорами, анонсами новинок и книжными подборками
Книжный Вестник
Бот для удобного поиска книг (если не нашлось на сайте)
Поиск книг
Свежие любовные романы в удобных форматах
Любовные романы
О психологии, саморазвитии и личностном росте
Саморазвитие
Детективы и триллеры, все новинки
Детективы
Фантастика и фэнтези, все новинки
Фантастика
Отборные классические книги
Классика
ВКОНТАКТЕБиблиотека с любовными романами, которая наверняка придётся по вкусу женской части аудитории
Любовные романы
Библиотека с фантастикой и фэнтези, а также смежных жанров
Фантастика
Самые популярные книги в формате фб2
Топ фб2
книги