dum la kongreso mi proponis al vi. Mi ne antaŭvenos vian
decidon por aŭ kontraŭ la diskutota projekto, mi volas nur
diri kelkajn ĝeneralajn vortojn, por instigi vin, bone kaj senpartie prepariĝi por la venontaj diskutoj.
Ekzistas en nia afero demandoj, kiuj povas esti solvataj
ne de iu aparta persono, ne de iu aparta nacia asocio, ne de
iu aparta institucio, sed nur de la tuta esperantistaro: ekzemple
la demandoj pri nia Lingva Komitato, Konstanta Kongresa
Komitato k.t.p. Se iu volas fari simple konsilajn proponojn
404
Sepa Kongreso 1911. — N-ro 14
pri la interna agado de tiuj institucioj, li povas prezenti siajn
proponojn al la estroj de la diritaj institucioj; sed se oni faras
plendojn, se oni postulas reorganizon, anstataŭigon aŭ eĉ forigon
de tiuj institucioj, — tiam al kiu oni devas sin turni? Aŭ se
aperas iaj demandoj, kiuj koncernas la tutan esperantistaron,
sed apartenas nek al la Lingva Komitato, nek al la Komitato
de la Kongresoj, — tiam kiu havas la rajton ilin solvi? En sia
privata esperantista vivo ĉiu persono aŭ grupo aŭ asocio estas
kompreneble tute liberaj kaj povas agi, kiel ili volas kaj povo-scias; sed pri ĉiuj demandoj, duboj aŭ entreprenoj, kiuj koncernas la tutan esperantan aferon, estas nepre necese, ke ni
havu la eblon ĉiam scii la veran opinion aŭ deziron de la
tuta esperantistaro. Esperanto ne estas ankoraŭ en tia feliĉa
stato, ke ĉiu povu nur tiri el ĝi profiton, ne zorgante pri la
bonstato de la afero mem: ni devas kaj dum longa tempo
ankoraŭ devos propagandi ĝin, kreskigi ĝin, defendi ĝin kontraŭ
malamikoj; sed se ni ne havas la eblon regule interkonsiliĝadi,
aŭ se niaj interkonsiliĝoj, farataj ne en orda parlamenta maniero,
ne havas moralan valoron por la esperantistoj, ni similos organis-mon sen kapo kaj sen manoj, ni nenion povas entrepreni, ni
staros senmove kaj malpacos inter ni mem.
Mi ne volas en la nuna momento defendi la projekton, pri
kiu vi en la plej proksimaj tagoj diskutos; tre povas esti, ke
la projekto havas gravajn erarojn, kiujn via pridiskutado forigos; tre povas esti, ke la tuta projekto montriĝos neakceptinda,
kaj tiam — vi scias tion tre bone — mi ne penos altrudi ĝin
al vi, kiel mi neniam ion al vi altrudis. Nur pri unu afero
mi kore vin petas: kion ajn vi decidos, — ni ne fermu nian
kongreson antaŭ ol ni en tia aŭ alia formo faros ian aranĝon,
kiu donos al ni la eblon, almenaŭ unu fojon en jaro solvi ĉiujn
kolektiĝintajn disputojn aŭ dubojn en lojala interkonsento kaj
konforme al la vera deziro de la tuta esperantistaro.
La aranĝo de regula kaj rajtigita kongresa voĉdonado, kiun
mi proponis al vi, aŭ ia alia simila aranĝo, kiu eble rezultos
el via diskutado, ne estos ia nova institucio kaj per si mem
ne ŝanĝos la iradon de nia afero; sed ĝi donos al ni la forton
de ordo kaj de solidareco. La institucioj, kiujn ni kreis, aŭ
eble ankoraŭ kreos, ĉesos havi la karakteron de ia privatajo,
kiun neniu subtenas kaj multaj atakas. Ili havos rajton diri
al la esperantistaro: se ni estas bonaj, respektu nin kaj subtenu nin; se ni estas malbonaj, reorganizu nin aŭ forigu nin.
Ĉiu esperantisto scios, al kiu plej alta instanco li devas sin
turni, se tio aŭ alia en la komun-esperantistaj aferoj ne plaĉas
al li, kaj oni ĉesos konstante sin turnadi al mi, kiu hodiaŭ
405
IV. Paroladoj
vivas kaj morgaŭ povas ne vivi, kaj kiu cetere havas nek
rajton nek deziron solvi ĉiujn disputojn propradecide.
Ni komencu nian feston kaj ankaŭ niajn laborojn, al kiuj
ni dediĉu nian plenan atenton kaj senpartiecon. Se el niaj
laboroj rezultos la enkonduko de preciza ordo en nian aferon,
tiam la kongreso Antverpena estos unu el la plej gravaj inter
niaj kongresoj. Tion ni esperu. Ĉiu el ni havu la firman
decidon, helpi per ĉiuj fortoj al la enkonduko de ordo kaj forigo
de ĉiu malpaco en nia afero. Kun tiu firma kaj solena decido
en la koro ni kriu: vivu, kresku kaj floru nia afero!
N-ro 15. Oka Kongreso 1912 en Krakow
Wŭster: ParVIII
Ned Katryn „Raporto pri la Oka Kongreso“ ktp., Paris 1912. Presa
Esp. Societo, paĝ. 38 — 45.
„Lingvo Internacia“ XVII. 1912, paĝ.315 — 321.
„La Revuo“ VII. 1912/13 paĝ. 1 —7.
„Esperantista Dokumentaro “. Kajero Dudek-unua. (Majo 1913),
paĝ. 107—113.
La unuaj vortoj, kiujn mi volas hodiaŭ eldiri al vi, karaj
samideanoj, estas vortoj de kora gratulo, ĉar ni havas hodiaŭ
grandan feston. ĵus finiĝis dudek kvin jaroj de la tempo,
kiam — post longa naska preparado — aperis publike la lingvo,
kiu nin ĉiujn unuigas, por kiu ni ĉiuj laboras kaj kiu enkorp-igas en si tiun homofratigan ideon, kiun la plimulto el ni havas
en sia koro kaj kiu dum dudek kvin jaroj flame instigadis nin
labori, malgraŭ ĉia malfacileco kaj ĉiuj malhelpoj.
Kion signifas dudek kvin jaroj da laborado por Esperanto
kaj por ĝia ideo, tion povas plene kompreni nur tiuj personoj,
kiuj partoprenis en tiu laborado de la komenco ĝis nun. Bedaŭrinde tre malmultaj estas tiuj personoj. E1 la laborantoj
de la unua tempo tre multaj jairi delonge plu ne vivas, aliajn
lacigis la malfacila, grandan paciencon kaj persistecon postulanta vojo, kaj ili malaperis el nia anaro. E1 tiuj personoj,
kiuj troviĝas nun en ĉi tiu ĉambrego, la grandega plimulto en
la unuaj jaroj de Esperanto nenion sciis pri ĝi aŭ neklare aŭdis
pri ĝi nur kiel pri ia freneza, mokinda kuriozaĵo; tre multaj el
vi en la momento de la apero de Esperanto estis ankoraŭ infanoj; multaj, kaj certe ne la malplej fervoraj el vi, en tiu tem po
eĉ tute ne ekzistis ankoraŭ en la mondo. La grandega plimulto
el vi aliĝis al nia afero nur tiam, kiam ĝi estis jam sufiĉe forta
kaj elprovita. Tre kaj tre malgranda, facile kalkulebla per la
fingroj, estas la nombro de tiuj personoj, kiuj iris kun Esperanto
de la momento de ĝia naskiĝo ĝis la nuna tempo. Kortuŝite
406
Oka Kongreso 1912. — N-ro 15
ili povas nun rememori, kiel terure malfacila estis ĉiu paŝo
en la komenco, kiam ĉiu aludo pri Esperanto postulis specialan
kuraĝon, kiam el ĉiu milo da semoj, kiujn ni en plej primitiva
maniero, sen helpo kaj sen rimedoj, pacience ĵetadis en la teron,
apenaŭ unu ricevis radikojn.
Dudek kvin jaroj! Grandegan gravecon havas tia peco da
tempo en la historio de lingvo artefarita. Lingvoj naturaj kreskas tute trankvile, ĉar kun tia lingvo neniu kuraĝas fari iajn
eksperimentojn aŭ fleksi ĝin laŭ sia gusto; sed pri lingvo artefarita ĉiu opinias, ke li havas rajton de voĉo, ke li povas aŭ
eĉ devas direkti la sorton de la lingvo laŭ sia kompreno. En
lingvo natura ĉiu eĉ plej granda efektiva malbonaĵo neniun
incitas, eĉ neniun meditigas, kaj estas akceptata kun plena
kontenteco aŭ rezignacio; en lingvo artefarita ĉio ŝajnas al ni
kritikinda, ĉiu bagatelo, kiu ne estas konforma al nia gusto,
pikas al ni la okulojn kaj vekas deziron de refarado. Lingvo
artefarita dum longa tempo estas elmetata^el senĉesaj ventoj,
al senĉesa tirado kaj puŝado. Kiom da ventoj, kiom da senĉesa tirado nia lingvo devis suferi dum sia dudekkvinjara vivo!
Se ĝi tamen ĉion sane eltenis, se malgraŭ ĉiuj ventoj kaj puŝoj
ĝi dum dudek kvin jaroj vivis kaj kreskis regule kaj rekte, ĉiam
pli fortiĝante kaj riĉiĝante, neniam fleksiĝante aŭ kripliĝante,
neniam minacante disfali en dialektojn, sed ĉiam pli kaj pli
fortikigante sian tute difinitan, ĉie egalan spiriton, neniam perdante hodiaŭ, kion ĝi akiris hieraŭ, — ni povas pri tio sincere
nin gratuli.
Antaŭ dudek kvin jaroj mi timeme demandis min, ĉu post
dudek kvin jaroj iu en la mondo scios ankoraŭ, ke ekzistis
iam Esperanto, kaj — se Esperanto vivos — ĉu oni tiam povos
ankoraŭ kompreni ion, kio estis skribita en Esperanto en ĝia
unua jaro, kaj ĉu angla esperantisto povos kompreni esperantiston hispanan. Nun pri ĉi tio la historio donis jam plenan
kaj perfekte trankviligan respondon. Ciu el vi scias, ke verko,
skribita en bona Esperanto antaŭ dudek kvin jaroj, en plena
mezuro konservas sian bonecon ankaŭ nun, kaj la legantoj eĉ
ne povas diri, ke ĝi estas skribita en la unua jaro de ekzistado de nia lingvo; ĉiu el vi scias, ke inter la stilo de bona
angla esperantisto kaj la stilo de bona hispana esperantisto en
la nuna tempo ekzistas absolute nenia diferenco. Nia lingvo
konstante progresas kaj riĉiĝas, kaj tamen, dank’ al la reguleco de sia progresado, ĝi neniam ŝanĝiĝas, neniam perdas la
kontinuecon kun la lingvo de tempo pli frua. Kiel la lingvo
de homo matura estas multe pli riĉa kaj pli elasta, ol la lingvo
de infano kaj tamen la lingvo de ĝuste parolanta infano ne-IV. Paroladoj
niom diferencas de la lingvo de homo matura, tiel verko, skribita en Esperanto antaŭ dudek kvin jaroj ne estas tiel vorto-riĉa, kiel verko skribita en la nuna tempo, kaj tamen la lingvo
de tiu tempo perdis absolute nenion el sia valoro ankaŭ en la
nuna tempo. Lingvo, kiu eltenis la provon dum dudek kvin
jaroj, kiu en plej bona kaj ĉiam pli floranta stato travivis jam
tutan homan generacion kaj estas jam pli maljuna, ol multaj
el ĝiaj uzantoj, kiu kreis jam grandan, potence kreskantan
literaturon, kiu havas sian historion kaj siajn tradiciojn, sian
tute precizan spiriton kaj siajn tute klarajn idealojn, — tia
lingvo ne bezonas jam timi, ke io pereige depuŝos ĝin de tiu
natura kaj rekta vojo, laŭ kiu ĝi evoluas.
La vivo kaj la tempo garantiis al nia lingvo naturan forton,
kiun neniu el ni povas senpune malrespekti. La hodiaŭa jubileo
estas festo de tiu vivo kaj tempo.
Por ke ni, vivantoj, povu festi la hodiaŭan jubileon, fervore kaj sindone laboris multaj personoj, kiuj nun jam ne vivas.
Nia morala devo estus rememori ilin en la nuna solena momento. Sed ho ve! ilia nombro estas tro granda, por ke ni
povu ilin ĉiujn citi, kaj krom tio la pli granda parto el ili
laboris tiel modeste, ke ni eĉ ne scias iliajn nomojn. Tial,
por ne fari maljustan apartigon inter eminentuloj kaj ne-eminentuloj, mi citos neniun apartan nomon. Mi devas fari escepton
nur por nia kamarado Van der Biest, kies nomo estas ankoraŭ
tro freŝa en la memoro de ni ĉiuj, kiu en la pasinta jaro aranĝis kaj prezidis nian grandan ĉiujaran feston, kaj kies morto
estas sendube ligita kun tiuj grandaj laboroj kaj malagrablaĵoj,
kiujn li prenis sur sin por ni ĉiuj. En via nomo mi esprimas
funebran saluton al la ombroj de ĉiuj niaj karaj kamaradoj,
kiujn dum la pasintaj dudek kvin jaroj forŝiris de ni la morto.
Iliaj ombroj staru nun antaŭ niaj okuloj, kvazaŭ partoprenante
en tiu granda festo, kiun ili preparis, sed ne ĝisvivis. Mi
proponas al vi, ke ni honoru ilian memoron per leviĝo de niaj
seĝoj.
Nun, kiam la matureco de nia afero estas jam tute ekster-duba, mi turnas min al vi, karaj samideanoj, kun peto, kiun
mi jam antaŭ longe volis direkti al vi, sed kiun mi ĝis nun
prokrastis, ĉar mi timis fari ĝin tro frue. Mi petas, ke vi
liberigu min de tiu rolo, kiun mi, pro kaŭzoj naturaj, okupis
en nia afero dum dudek kvin jaroj. Mi petas vin, ke de la
408
Oka Kongreso 1912. — N-ro 15
nuna momento vi ĉesu vidi en mi „majstron“, ke vi ĉesu
honori min per tiu titolo.
Vi scias, ke tuj en la komenco de nia movado mi deklaris,
ke mi ne volas esti mastro de Esperanto, sed ke la tutan
mastrecon pri Esperanto mi en tuta pleneco transdonis al la
esperantistoj mem. Vi scias ankaŭ, ke de tiu tempo mi ĉiam
lojale agadis aŭ almenaŭ penis agadi konforme al tiu deklaro.
Mi donadis al vi konsilojn, kiel mi povis, sed neniam vi aŭdis
de mi la vortojn: „tion mi postulas” aŭ „tion mi deziras*.
Neniam mi provis altrudi al vi mian volon. Tamen, konsciante,
ke ĝis sia plena fortikiĝo nia afero bezonas ian enkorpigitan
standardon, mi — laŭ via deziro — dum dudek kvin jaroj
plenumadis tiun rolon, kiel mi povis, kaj mi permesadis, kvankam tre nevolonte, ke vi vidu en mi ĉefon kaj majstron. Kun
ĝojo kaj fiereco mi konstatas, ke vi ĉiam montris al mi sinceran konfidon kaj amon, kaj pro tio mi eldiras al vi mian
plej koran dankon. Sed nun permesu al mi, ke mi fine formetu de mi mian rolon. La nuna kongreso estas la lasta, en
kiu vi vidas min antaŭ vi; poste, se mi povos veni al vi, vi
ĉiam vidos min nur inter vi.
Jen estas la kaŭzo, kiu devigis min fari la nunan decidon:
La ekzistado de ia natura konstanta ĉefo, eĉ se tiu ĉefo havas
nur la karakteron de unuiganta standardo, prezentas gravan
maloportunaĵon por nia afero, ĉar ĝi donas al la afero kvazaŭ
personan karakteron. Se al iu ne plaĉas mia persono aŭ miaj
politike-religiaj principoj, li fariĝas malamiko de Esperanto. Cion,
kion mi persone diras aŭ faras, oni ligas kun Esperanto. La
tro honora titolo de majstro, kiun vi donas al mi, kvankam ĝi
en efektiveco koncernas nur la aferon de la lingvo, fortenas de
Esperanto multajn personojn, al kiuj mi pro ia kaŭzo ne estas
simpatia kaj kiuj timas, ke, fariĝante esperantistoj, ili devus rigardi
min kiel sian moralan ĉefon. Ĉiu, kies opinio pri aferoj esperantistaj estas alia ol mia, ofte sin ĝenas eldiri libere sian opinion,
por ne kontraŭbatali publike tiun, kiun la esperantistoj nomas
sia majstro. Se ies opinion la esperantistoj ne volas akcepti, li
vidas en tio nur la ĉiopovan influon de la majstro. Nun, kiam
nia afero estas jam sufiĉe forta, estas necese, ke ĝi fine fariĝu
absolute libera, ne sole libera de ĉiuj personaj dekretoj, kia
ĝi fariĝis jam antaŭ dudek kvin jaroj, sed ankaŭ de ĉia efektiva
aŭ ŝajna persona influo. Estas necese, ke la mondo sciiĝu
tute klare, ke Esperanto povas havi aŭ ne havi siajn libere
elektitajn gvidantojn, sed ke ĝi posedas nenian konstantan
majstron. Nomu min per mia nomo, nomu min fondinto de
la lingvo, aŭ kiel vi volas, sed mi petas vin, ne nomu min
409
IV. Paroladoj
plu „majstro“, ĉar per tiu morale tro liganta nomo vi mal-liberigas nian aferon.
Multaj el vi portas en sia koro la samajn idealojn, kiel mi,
kvankam ne ĉiuj en egala formo; sed la mondo devas scii, ke
tiu spirita parenceco inter mi kaj vi estas tute laŭvola, ke la
esperantismo kaj la esperantistoj ne povas esti respondaj pri
miaj personaj ideoj kaj aspiroj, kiuj por neniu el vi estas devigaj.
Se mi ion diras aŭ faras, kio ne estas konforma al la gusto
aŭ konvinkoj de tiu aŭ alia el vi, mi deziras, ke tio neniun
el vi ĝenu kaj ĉiu el vi havu la rajton diri: tio estas tute
privata ideo aŭ frenezaĵo de Zamenhof, kaj ĝi havas nenion
komunan kun la esperanta movado, en kiu li estas nun persono tute privata. La interna ideo de Esperanto, kiu havas
absolute nenian devigon por ĉiu esperantisto aparta, sed kiu,
kiel vi scias, plene regas kaj ĉiam devas regi en la esperantaj
kongresoj, estas: sur neŭtrala lingva fundamento forigi la
murojn inter la gentoj kaj alkutimigadi la homojn, ke^ ĉiu el
ili vidu en sia proksimulo nur homon kaj fraton. Cio, kio
estas super tiu interna ideo de Esperanto, estas nur privataĵo,
kiu povas eble esti bazita sur tiu ideo, sed neniam devas esti
rigardata kiel identa kun ĝi.
Antaŭ ol mi formetas de mi ĉian oficialan rolon en nia
afero, mi ankoraŭ la lastan fojon admonas vin: laboru ĉiam
en plena unueco, en ordo kaj konkordo. Ĉiujn dubajn demandojn, kiuj koncernas la tutan esperantan aferon, kaj kiuj ne
tuŝas la personan liberecon de ĉiu aparta esperantisto, solvu
ĉiam pace, per regula interkonsiliĝo de viaj egalrajte elektitaj
delegitoj kaj per disciplina cedo de la malplimulto al la plimulto. Neniam permesu, ke en nia afero regu la principo:
„kiu pli laŭte krias, tiu estas prava a . Per unueco ni pli aŭ
malpli frue nepre venkos, eĉ se la tuta mondo batalus kontraŭ
ni; per interna malpaco ni ruinigus nian aferon pli rapide, ol
tion povus fari ĉiuj niaj malamikoj kune. Ne forgesu, ke
Esperanto estas ne sole simpla lingvo, kiun ĉiu el ni uzas nur
por siaj propraj bezonoj, sed ke ĝi estas grava socia problemo, ke, por atingi nian celon, ni devas konstante propagandi nian aferon kaj zorgi pri tio, ke la mondo havu estimon kaj konfidon por ĝi. Se en nia afero aperos io, kio
ŝajnas al ni malbona, ni povas trankvile ĝin forigi per komune
interkonsentita decido; sed ni neniam semu en nia tendaro
reciprokan malamon kaj malpacon, kiu nur ĝojigas kaj triumfi-gas niajn malamikojn. En la unuaj jaroj de nia laborado sur
410
Oka Kongreso 1912. — N-ro 15
nia standardo estis skribitaj la vortoj „espero, obstino kaj
pacienco“; tio tute sufiĉis, ĉar ke ni, samideanoj, devas reciproke nin estimi kaj helpi, tio por ĉiu estis komprenebla per
si mem. En la lastaj jaroj ni bedaŭrinde ofte forgesis tiun
devon; tial nun, transirante en la duan gravan periodon de
nia historio, en la duan kvaron-jarcenton, ni skribu sur nia
standardo novan vorton, kaj ĉi tiun vorton ni ĉiam respektu
kiel sanktan ordonon; tiu vorto estas: „konkordo“.
^
Mi finis tion, kion mi intencis diri al vi, karaj amikoj. Mi
scias tre bone, ke multajn el vi mia nuna parolo malagrable
seniluziigos. Kun maldolĉa sento de neplenumita espero vi
eble demandos: ĉu en sia lasta kongresa parolo, en sia „kanto
de cigno“, li nenion pli havas por diri al ni? ĉu en la grava
tago de la jubileo de la esperantismo, de tiu jubileo, kiun
ni atingis post tiom multe da laboroj kaj suferoj, li nenion
pli havas por diri al ni? ĉu en la unua kaj eble ankaŭ la lasta
fojo, en kiu ni el ĉiuj partoj de la mondo alproksimiĝis, kiom
ni povis, al tiu loko, kie Esperanto naskiĝis kaj kie la atmosfero, saturita de intergenta malpaco, per neevitebla natura reago
naskis la esperantisman movadon, — ĉu en tiu grava kaj solena
momento li nenion pli havas por diri al ni? Ho ne, miaj
karaj amikoj, miaj karaj samideanoj kaj kunlaborantoj! Multe,
multe, tre multe mi volus hodiaŭ diri al vi, ĉar mia koro estas
plena; en la jubilea momento de la esperantismo mi volus paroli
al vi pri tio, kio naskis la esperantismon, pri ĝia esenco kaj
espereblaj sekvoj; sed hodiaŭ mi staras antaŭ vi ankoraŭ en
rolo oficiala, kaj mi ne deziras, ke mia privata kredo estu
rigardata kiel deviga kredo de ĉiuj esperantistoj. Tial pardonu
min, ke mi pli ne parolas.
Kio estas la esenco de la esperantisma ideo kaj al kia
estonteco alkondukos iam la homaron la interkompreniĝado
sur neŭtralehoma, sengenta lingva fundamento, — tion ni ĉiuj
sentas tre bone, kvankam ne ĉiuj en tute egala formo kaj grado.
Ni donu do hodiaŭ plenan regadon al tiu silenta, sed solena
kaj profunda sento kaj ni ne profanu ĝin per teoriaj klarigoj.
Samideanoj! La antikva pola ĉefurbo, en kiu ni kunvenis,
pretigis por ni gastaman akcepton, faris multe, por honori nian
411
IV. Paroladoj
aferon kaj por agrabligi al ni nian restadon dum la kongreso.
Mi esperas, ke, revenante en sian hejmon, ĉiu el vi kunportos
kun si plej bonan rememoron pri tiu lando kaj urbo, kiujn la
plimulto el vi ĝis nun verŝajne tre malmulte konis. A1 la
regno kaj lando, kiuj montris al ni sian amikecon, sed precipe
al la estraro de la gastama Krakovo kaj al ĉiuj institucioj kaj
personoj, kiuj donis al nia kongreso sian moralan kaj materialan subtenon, mi esprimas en via nomo plej koran dankon.
Plej koran kamaradan dankon mi esprimas kompreneble antaŭ
ĉio al la senlaca loka organiza komitato, kiu ne ŝparis laboron
por la plej bona aranĝo de nia kongreso. Kaj nun mi deziras
al vi ĉiuj gajan feston kai sukcesan laboron.
N-ro 16. Respondo de d-ro Zamenhof, 1913,
post kiam li en Bern estis akceptinta oran medalon kaj bukedon
John Merchant, „Joseph Rhodes kaj la Fruaj Tagoj de Esperanto
en Anglujo “. (Esperanten trad. de Louise Briggs.) Eldonita de la
Federacio Esperantista de Yorkshire , paĝ. 110.
Esperanto jam ne plu dependas de iu sola homo, nek de
iu sola aro da homoj, por sia sukceso. Homoj povas veni,
kaj homoj povas iri, sed Esperanto daŭrigos ĝis la idealo pri
internacia lingvo, kuniganta ĉiujn popolojn per ligo de komuna
komprenado, estos atinginta sian venkan realiĝon por la bono
de la tuta homaro.
N-ro 17.
Parolado super la Tombo de Karlo Bourlet, 1913
Wŭster: Bourl
„La Revuo“ VIII. 1913/14, paĝ. 4—5.
En la germana banloko, kie mi estis, atingis min tute subite
la doloriga sciigo pri la morto de tiu, pri kiu ni nun ĉiuj
funebras. Ĝi trafis min tute neatendite kiel frapo de tondro.
Mi rapidis veni ĉi tien, por doni al la kara foririnto mian
lastan, tre malĝojan saluton. Mi tute ne havis la tempon, por
ke mi povu prezenti al vi ĝustan bildon pri la tuta historio
de agado kaj pri ĉiuj meritoj de tiu, kiun ni perdis; tial pardonu, ke mi parolas nur mallonge, ke mi ne prezentos al vi
historion, sed nur esprimos iom miajn sentojn. La historion
sendube skribos pli aŭ malpli frue aliaj personoj, kaj ili certe
povos rakonti tre multe.
412
Bern 1913. Super la Tombo de K. Bourlet. — N-roj 15—17
La foririnto estis scienculo, li estis socia aganto kaj tiel
plu, sed de ĉi tiuj flankoj mi persone ne konis lin multe, mi
konis lin nur kiel esperantiston, tamen tuj de la unua momento,
kiam mi ekkonis lin kiel esperantiston, li ĉiam staris antaŭ
miaj okuloj kiel homo tiel grava kaj tiel meritplena, ke ĉiufoje,
kiam mi pensis pri la sorto de Esperanto, pri ĝia progresado,
pri ĝia batalado, pri ĝiaj esperoj por la estonteco, ĉiam sur
la unua plano staris antaŭ mi la bildo de Bourlet.
Oni multe laboris por Esperanto ankaŭ antaŭ Bourlet, sed
de la momento, kiam li aliĝis al nia anaro, en nian aferon
enverŝiĝis ia nova energio. Tuj post sia apero li komencis
propagandon viglan, kiu ĝis tiam ne estis multe konata en
Esperantujo. Li altiris al nia afero gravan firmon, kiu al la
tiam ankoraŭ malforta Esperanto donis potencan apogon kaj
fortan puŝon antaŭen. Li komencis serion da publikaj paroladoj, sed tiuj paroladoj ne estis sole teoriaj, ĉiu parolado sekvigis fondadon de grupo esperantista. En Parizo li fondis grupon,
kiu per sia bonega organizo kaj vigla laborado baldaŭ fariĝis
imitinda modelo por ĉiuj aliaj grupoj esperantistaj en la mondo.
A1 lia senlaca iniciatado, instigado kaj helpado ni ŝuldas grandan
riĉiĝon de nia literaturo kaj aperon de plej gravaj verkoj pri
kaj en nia lingvo, al lia iniciato kaj energia laborado ni ŝuldas
la fondiĝon de gravaj institucioj, kiel ekzemple la Internacia
Scienca Asocio kaj aliaj. Li laboris ne sole en sia lando kaj
en sia urbo: por multaj lokoj, kie oni bezonis helpon, aŭ kie
aperis ia danĝero por nia afero, Bourlet, la energia helpanto
de nia kara generalo Sebert, ĉiam estis preta kun sia laboro
kaj helpo. Sed unu el la plej gravaj roloj de Bourlet estis
ĉe niaj kongresoj. Ĉiuj aranĝintoj de kongresoj de Esperanto
scias tre bone, kiom multe Bourlet laboris por ĉiu kongreso,
antaŭ ĝi, dum ĝi kaj post ĝi. En la jaro 1914 Bourlet estis
aperonta antaŭ ni kiel rekta kaj senpera organizanto de la
kongreso en lia propra urbo, de la kongreso en Parizo; jam
antaŭ pli ol unu jaro li komencis plej energian preparadon
de tiu kongreso, la kongreso promesis esti grandioza, la tuta
mondo esperantista, konante tre bone la organizajn kapablojn
de Bourlet kaj lian eksterordinaran energion, atendis tre
multe de tiu kongreso kaj prepariĝadis veni en tre granda
nombro. Sed ho ve, la senkompata morto diris sian kruelan
vorton.
Mi ne volas plu paroli. Ne ĉiuj esperantistoj scias, kiom
multe nia afero ŝuldas al nia kara foririnto. Venos la tempo,
kiam ĉiuj esperantistoj ekkomprenos, kiel gravega estis la laborado de Bourlet, kaj tiam, ho ve, tro malfrue ili rekompencos
413
III. Parolado super la Tombo de K. Bourlet. — N-ro 17
al lia ombro tiun sendankecon, kiun li de kelkaj flankoj suferis,
dum li vivis.
A1 la nekonsolebla edzino kaj al ŝiaj gefiloj mi povas certigi,
ke en la mondo de la esperantistoj la memoro pri la kara
foririnto neniam mortos.
Vi, ombro de nia kara amiko kaj kunbatalanto, akceptu
mian funebran saluton kaj per mi la saluton de tiu afero, por
kiu vi tiel multe kaj sindone laboris.
414
V. LETEROJ
Multaj gravaj leteroj jam aperis presitaj. Ilin enhavas la
subparto A de la leteroj en ĉi tiu kolekto. Sajnas al mi, ke mi
povis kontroli preskaŭ la tutan ĝis nun presitan materialon,
dissemitan en la plej diversaj eŭropaj E.-gazetoj, escepte la
orienteŭropajn gazetojn. Mi ne sukcesis havigi al mi la unuan
bulgaran gazeton kaj la kompletajn rusajn kaj polajn jar -
kolektojn; sed verŝajne tie la rikolto ne estos tia, ke ĝi esence
kompletigos la materialon.
La subparto B de la leteroj konsistas el ĝis nun ne presitaj,
minimume ne presitaj antaŭ la fordono de mia manuskripto
al la eldonejo 1 .
La liston de la personoj, kiuj afable sendis al mi Zamenhof -
aĵojn — aŭ en originalo aŭ en kopio — mi donis en la antaŭ -
parolo al mia kolekto.
La leteroj kolektitaj de mi certe estas nur malgranda parto
de la tuta Zamenhofa korespondado, ĉar Zamenhof ja komence
skribis preskaŭ al ĉiuj novaj adeptoj, informante ilin pri la
plej diversaj aferoj. Sed eĉ ne estas necese, aperigi ĉiujn
leterojn, kiujn mi ricevis, ĉar parte ili — kompreneble! — estas
tre stereotipaj. Ili rilatas enregistron de novaj esperantistoj
en la „Adresaron‘\ kvitancojn pri ricevita mono por broŝuroj
kaj libroj, sciigojn pri novaj esperantaĵoj, dankon pro alsenditaj
gazetoj , libroj kaj salutoj, personajn kaj familiajn gratulojn,
bondezirojn, kondolencojn. Oni hodiaŭ nur povas miri, miregi,
pri la vere giganta laboro, kiun Zamenhof faris, regule praktik -
ante kiel kuracisto kaj samtempe science laborante por siaj
ideo kaj lingvo. Tre bone — kvankam ne menciante ĉian laboron
— karakterizis la situacion samideano Merchant en sia libro
„Joseph Rhodes kaj la Fruaj Tagoj de Esperanto en Anglujo“,
dirante paĝ. 17: „Nur imagu ke tiu mirinda viro, kiu estis
doninta al la mondo unu el la plej netakseblaj benoj, kiujn
la homaro iam ricevis de homo, kiu plene konsciis la valoron
1 Pri du esceptoj vidu la notojn al V. 126 kaj 131; ke ili aperis
jam 1922 en „La nova Epoko“, Moslcvo (kajero II), tion mi aŭdis nur
en la lasta minuto. Ankaŭ se mi estus sciinta tion jam pli frue, mi ne
estus disiginta ilin el ilia konekso.
415
V. A. Jam presitaj leteroj
de tiu donaco — devis dediĉi tempon kaj laboron al la subula
tasko enskribi, unu post alia, la nomojn de tiuj, kiuj dejnis
,esploreti lian malgrandan verkaĵonkaj decidis registri sin
inter liaj subtenantoj“.
Por montri la tipan ĉiutagan korespondadon pri negocaj
aferoj minimume kun unu persono, mi aperigis ĉiujn leterojn
ktp. al prelato Dombrovski, cetere ankaŭ ĉiujn al prof . Th. Cart
kaj s-ino Marie Hankel. Laŭ la deziro de nia altŝatata prezid -
anto de la Akademio (al kiu, kiel al unu el la plej fidelaj
amikoj, Zamenhof skribis ĉiam tre malkaŝe), mi tamen ne
presigis tiujn leterojn el lia kolekto, kiuj akre kritikas personojn
ankoraŭ nun vivantajn, aŭ mi donis ilin nur en fragmentoj.
#
A. JAM PRESITAJ LETEROJ
Bedaŭrinde ne ĉie estis eble, precize datumi la leterojn de
ĉi tiu parto, ĉar la redaktantoj de la gazetoj kelkfoje ne pres -
igis la daton de la leteroj ricevitaj de Zamenhof. Sed estas
ne malfacile, konstati minimume la jaron, kelkfoje ankaŭ la
monaton, aŭ laŭ la enliavo mem aŭ laŭ la tempo, en kiu
aperis la koncerna gazetnumero.
La surskriboj de la leteroj kompreneble ne estas de Zamenhof
mem, sed de la redaktantoj. Do, mi donas ilin en kursivaj
literoj kaj en krampoj. Por ŝpari la spacon, mi ankaŭ donas
la subskribojn de Zamenhof nur, se ili ne estas la de li poste
kutime uzataj.
N-ro 1. 1888 1
A1 Leopold Einstein, Nŭrnberg
Leopold Einstein, „La lingvo internacia als beste Ldsung des internationalen Weltsprache-Problems t{ . Nŭrnberg 1888, paĝ. 4 —5.
Via demando tuŝante mian personon min mirigas; ĉar en tia afero
la persono de 1’ iniciatoro estas tute sen signifo, kaj mi volus resti
eterne sub pseŭdonimo; sed antaŭ vi mi ne volas esti kaŝita: mi estas
kuracisto kaj mi ricevis mian edukon en la universitato de Varsovio.
Mia aĝo estas 30 (tridek) jaroj, kaj, se Dio volas, mi energie laboros
por mia amata afero ĝis mia morto.
Mi permesas al mi, esprimi la esperon, ke parton de via energio
nun (vi 2 ) volos donaci ankaŭ al la „Lingvo internacia*.
Ricevu la plej respektan 3 saluton de via humila servanto
Esperanto.
1 dato ne konata. 2 la vorto »vi“ mankas en la teksto. 3 teksto:
resektan.
416
el la jaroj 1888, 1890, 189?. — N-roj 1—3
N-ro 2. 14. IX. 1890
A1 s-ro D. Gurevitz 1 , Odeso
Presita en la libro de D. Gureviĉ aosans&b» n&b -nb 2 . Odeso 1909,
paĝ. 80.
Estimata sinjoro D. Gureviĉ! — Mi ricevis vian vortareton „hebrea-internacian* kaj mi sendas al vi mian karan 3 dankon. — Ĉu 4 vi ne
volas ŝanĝi kun mi kelkajn 5 ekzemplerojn de via verketo por aliaj
verkoj? — Se vi konsentas, tiam mi petas vin, sendi al mi 10 ekzemplerojn 6 de via verketo kaj skribi al mi kiajn verkojn 7 de la egala
kosto vi volos de mi ricevi por ili, kaj mi ilin tuj sendos al vi.
Kun estimo D r ° Esperanto.
N-ro 3. 189 ? 8 9
Eltiro el privata letero al s-ro B. (N. Borovko)
presita kun permeso de ambau korespondantoj (tradukis el lingvo
rusa V. G.)
„Lingvo Internacia“ I. 1896, paĝ. 115 — 119. Represita 9 tre ofte,
i. a. en „Lingvaj Respondoj“ (Plena Kolekto), paĝ. 83 — 90.
. .. Vi demandas min, kiel aperis ĉe mi la ideo krei lingvon internacian kaj kia estis la historio de la lingvo Esperanto de la momento
de ĝia naskiĝo ĝis tiu ĉi tago? La tuta publika historio de la lingvo,
t. e. komencante de la tago, kiam mi malkaŝe eliris kun ĝi, estas al
vi pli-malpli konata; cetere tiun ĉi periodon de la lingvo estas nun,
pro multaj kauzoj, ankorau neoportune tuŝadi; mi rakontos al vi tial
en komunaj trajtoj sole la historion de la naskiĝo de la lingvo.
Estos por mi malfacile rakonti al vi ĉion tion ĉi detale, ĉar multon
mi mem jam forgesis: la ideo, al kies efektivigo mi dediĉis tutan mian
vivon, aperis ĉe mi — estas ridinde ĝin diri — en la plej frua infaneco
kaj de tiu ĉi tempo neniam min forlasadis; mi vivis kun ĝi kaj eĉ ne
povas imagi min sen ĝi. Tiu ĉi cirkonstanco parte klarigos al vi, kial
mi kun tiom da obstineco laboris super ĝi kaj kial mi, malgrau ĉiuj
malfacilaĵoj kaj maldolĉaĵoj, ne forlasadis tiun ĉi ideon, kiel ĝin faris
multaj aliaj, laborintaj sur la sama kampo.
Mi naskiĝis en Bjelostoko, gubernio de Grodno. Tiu ĉi loko de
mia naskiĝo kaj de miaj infanaj jaroj donis la direkton al ĉiuj miaj
1 aŭtoro de Esperanto-gramatiko por hebreoj kaj de vortareto
hebrea — internacia. 2 = instruanto de la lingvo Esperanto. 3 verŝajne
preseraro por „koran“. 4 teksto: ĉi. 6 noto sub la teksto, kiu tradukas
la vorton „kelkajn“ ruslingve. 6 teksto: ekzsmplerojn. 1 teksto: verkoin.
8 bedaŭrinde mi ne povis konstati la daton; eĉ la jaro ne estas certa.
9 kun diversaj variantoj en la teksto; konstati ilin ne estas necese, ĉar
Zamenhof ne mem faris la tradukon.
27 Dietterle, Zamenhof.
417
V. A. Jam presitaj leteroj
estontaj celadoj. En Bjelostoko la loĝantaro konsistas el kvar diversaj
elementoj: rusoj, poloj, germanoj kaj hebreoj; ĉiuj el tiuj ĉi elementoj
parolas apartan lingvon kaj neamike rilatas la aliajn elementojn. En
tia urbo pli ol ie la impresema naturo sentas la multepezan malfeliĉon
de diverslingveco kaj konvinkiĝas ĉe ĉiu paŝo, ke la diverseco de
lingvoj estas la sola, aŭ almenaŭ la ĉefa, kaŭzo, kiu disigas la homan
familion kaj dividas ĝin en malamikaj partoj. Oni edukadis min kiel
idealiston; oni min instruis, ke ĉiuj homoj estas fratoj, kaj dume sur
la strato kaj sur la korto, ĉio ĉe ĉiu paŝo igis min senti, ke homoj
ne ekzistas: ekzistas sole rusoj, poloj, germanoj, hebreoj k.t.p. Tio ĉi
ĉiam forte turmentis mian infanan animon, kvankam multaj eble ridetos
pri tiu ĉi „doloro pro la mondo“ ĉe la infano. Ĉar al mi tiam ŝajnis,
ke la „grandaĝaj“ posedas ian ĉiopovan forton, mi ripetadis al mi, ke
kiam mi estos grandaĝa, mi nepre forigos tiun ĉi malbonon.
Iom post iom mi konvinkiĝis, kompreneble, ke ne ĉio fariĝas tiel
facile, kiel ĝi prezentiĝas al la infano; unu post la alia mi forĵetadis
diversajn infanajn utopiojn, kaj nur la revon pri unu homa lingvo mi
neniam povis forĵeti. Malklare mi iel min tiris al ĝi, kvankam, kompreneble, sen iaj difinitaj planoj. Mi ne memoras kiam, sed en ĉia okazo
sufiĉe frue, ĉe mi formiĝis la konscio, ke la sola lingvo povas esti
nur ia neŭtrala, apartenanta al neniu el la nun vivantaj nacioj. Kiam
el la Bjelostoka reala lernejo (tiam ĝi estis ankoraŭ gimnazio) mi
transiris en la Varsovian duan klasikan gimnazion, mi dum kelka tempo
estis forlogata de lingvoj antikvaj kaj revis pri tio, ke mi iam veturados
en la tuta mondo kaj per flamaj paroloj inklinados la homojn revivigi
unu el tiuj ĉi lingvoj per komuna uzado. Poste, mi ne memoras jam
kiamaniere mi venis al firma konvinko, ke tio ĉi estas neebla, kaj mi
komencis malklare revi pri nova, arta lingvo. Mi ofte tiam komencadis
iajn provojn, elpensadis artifikajn riĉegajn deklinaciojn kaj konjugaciojn
k.t.p. Sed homa lingvo kun ĝia, kiel ŝajnis al mi, senfina amaso da
gramatikaj formoj, kun ĝiaj centoj da miloj de vortoj, per kiuj min
timigis la dikaj vortaroj, ŝajnis al mi tia artifika kaj kolosa maŝino,
ke mi ne unufoje diradis al mi: „for la revojn! tiu ĉi laboro ne estas
laŭ homaj fortoj“, — kaj tamen mi ĉiam revenadis al mia revo.
Germanan kaj francan lingvojn mi ellernadis en infaneco, kiam
oni ne povas ankoraŭ kompari kaj fari konkludojn; sed kiam, estante
en la 5-a klaso de gimnazio, mi komencis ellernadi lingvon anglan,
la simpleco de la angla gramatiko ĵetiĝis en miajn okulojn, precipe
dank’ al la kruta transiro al ĝi de la gramatikoj latina kaj greka. Mi
rimarkis tiam, ke la riĉeco de gramatikaj formoj estas nur blinda
historia okazo, sed ne estas necesa por la lingvo. Sub tia influo mi
komencis serĉi en la lingvo kaj forĵetadi la senbezonajn formojn, kaj
mi rimarkis, ke la gramatiko ĉiam pli kaj pli degelas en miaj manoj,
kaj baldaŭ mi venis al la gramatiko plej malgranda, kiu okupis sen
418
el la jaro 189?. — N-ro 3
malutilo por la lingvo ne pli ol kelkajn paĝojn. Tiam mi komencis
pli serioze fordoniĝi al mia revo. Sed la grandegulaj vortaroj ĉiam
ankorau ne lasadis min trankvila.
Unu fojon, kiam mi estis en la 6-a au 7-a klaso de gimnazio, mi
okaze turnis la atenton al la surskribo „Ŝvejcarskaja ul , kiun mi jam
multajn fojojn vidis, kaj poste al la elpendajo „Konditorskaja <£2 . Tiu
ĉi „skaja“ ekinteresis min kaj montris al mi, ke la sufiksoj donas la
eblon el unu vorto fari aliajn vortojn, kiujn oni ne devas aparte ellernadi. Tiu ĉi penso ekposedis min tute, kaj mi subite eksentis la teron
sub la piedoj. Sur la terurajn grandegulajn vortarojn falis radio de
lumo, kaj ili komencis rapide malgrandiĝi antau miaj okuloj.
„La problemo estas solvita!“—diris mi tiam. Mi kaptis la ideon
pri sufiksoj kaj komencis multe labori en tiu ĉi direkto. Mi komprenis,
kian grandan signifon povas havi por la lingvo konscie kreata la plena
uzado de tiu forto, kiu en lingvoj naturaj efikis nur parte, blinde,
neregule kaj neplene. Mi komencis kompari vortojn, serĉi inter ili
konstantajn, difinitajn rilatojn kaj ĉiutage mi forĵetadis el la vortaro
novan grandegan serion da vortoj, anstatauigante tiun ĉi grandegon
per unu sufikso, kiu signifas certan rilaton. Mi rimarkis tiam, ke tre
granda amaso da vortoj pure radikaj (ekz. „patrino“, „mallarĝa“,
„tranĉilo“ k.t.p.) povas esti facile transformitaj en vortojn formitajn
kaj malaperi el la vortaro. La meĥaniko de la lingvo estis antau mi
kvazau sur la manplato, kaj mi nun komencis jam labori regule, kun
amo kaj espero. Baldau post tio mi jam havis skribitan la tutan
gramatikon kaj malgrandan vortaron.
Tie ĉi mi diros ĝustatempe kelkajn vortojn pri la materialo por
la vortaro. Multe pli frue, kiam mi serĉis kaj elĵetadis ĉion senbezonan
el la gramatiko, mi deziris uzi la principojn de la ekonomio ankau
por la vortoj kaj, konvinkita, ke estas tute egale, kian formon havos
tiu au alia vorto, se ni nur konsentos ke ĝi esprimas la donitan ideon,
mi simple elpensadis vortojn, penante, ke ili estu kiel eble pli mallongaj kaj ne havu senbezonan nombron da literoj. Mi diris al mi,
ke anstatau ia 11-litera „interparoli“ ni tute bone povas esprimi la
saman ideon per ia ekz. 2-litera „pa“. Tial mi simple skribis la mate-matikan serion da plej mallongaj, sed facile elparoleblaj kunigoj de literoj kaj al ĉiu el ili mi donis la signifon de difinita vorto (ekz. a, ab, ac,
a d,… b a, c a, d a, …. e, e b, e c,… b e, c e,… a b a, a c a, … k.t.p.). Sed
tiun ĉi penson mi tuj forĵetis, ĉar la provoj kun mi mem montris al
mi, ke tiaj elpensitaj vortoj estas tre malfacile ellerneblaj kaj ankorau
pli malfacile memoreblaj. Jam tiam mi konvinkiĝis, ke la materialo
por la vortaro devas esti romana—germana, ŝanĝita nur tiom, kiom ĝin
postulas la reguleco kaj aliaj gravaj kondiĉoj de la lingvo. Estante
27 *
1 trinkejo. 2 sukeraĵejo.
419
V. A. Jam presitaj leteroj
jam sur tiu ĉi tero, mi baldaŭ rimarkis, ke la nunaj lingvoj posedas
grandegan provizon da pretaj jam vortoj internaciaj, kiuj estas konataj
al ĉiuj popoloj kaj faras trezoron por estonta lingvo internacia — kaj
mi kompreneble utiligis tiun ĉi trezoron.
En la jaro 1878 la lingvo estis jam pli-malpli preta, kvankam inter
la tiama „lingwe uniwersala“ kaj la nuna Esperanto estis ankoraŭ
granda diferenco. Mi komunikis pri ĝi al miaj kolegoj (mi estis tiam
en 8-a klaso. de la gimnazio). La plimulto da ili estis forlogitaj de
la ideo kaj de la frapinta ilin neordinara facileco de la lingvo, kaj
komencis ĝin ellernadi. La 5-an de decembro 1878 ni ĉiuj kune solene
festis la sanktigon de la lingvo. Dum tiu ĉi festo estis paroloj en la
nova lingvo, kaj ni entuziasme kantis la himnon, kies komencaj vortoj
estis la sekvantaj:
„Malamikete de las nacjes
Kado, kado, jam temp’ esta!
La tot’ homoze in familje
Konunigare so deba.“
(En la nuna Esperanto tio ĉi signifas: „Malamikeco de la nacioj falu,
falu, jam tempo estas! La tuta homaro en familion unuiĝi devas K .)
Sur la tablo, krom la gramatiko kaj vortaro, kuŝis kelkaj tradukoj
en la nova lingvo.
Tiel finiĝis la unua periodo de la lingvo. Mi estis tiam ankoraŭ
tro juna por eliri publike kun mia laboro, kaj mi decidis atendi ankoraŭ
5—6 jarojn kaj dum tiu ĉi tempo zorgeme elprovi la lingvon kaj plene
prilabori ĝin praktike. Post duonjaro post la festo de 5-a de decembro
ni finis la gimnazian kurson kaj disiris. La estontaj apostoloj de la
lingvo provis paroleti pri „nova lingvo“ kaj, renkontinte la mokojn de
homoj maturaj, ili tuj rapidis malkonfesi la lingvon, kaj mi restis tute
sola. Antaŭvidante nur mokojn kaj persekutojn, mi decidis kaŝi antaŭ
ĉiuj mian laboron. Dum 5^2 jaroj de mia estado en universitato, mi
neniam parolis kun iu pri mia afero. Tiu ĉi tempo estis por mi tre
malfacila. La kaŝeco turmentis min; devigita zorgeme kaŝadi miajn
pensojn kaj planojn mi preskaŭ nenie estadis, en nenio partoprenadis,
kaj la plej bela tempo de la vivo — la jaroj de studento — pasis por
mi plej malgaje. Mi provis iafoje min distri en la societo, sed sentis
min ia fremdulo, sopiris kaj foriradis, kaj de tempo al tempo faciligadis
mian koron per ia versaĵo en la lingvo, prilaborata de mi. Unu el
tiuj ĉi versaĵoj („Mia penso“) mi metis poste en la unuan eldonitan
de mi broŝuron; sed al la legantoj, kiuj ne sciis, ĉe kiaj cirkonstancoj
tiu ĉi versaĵo estis skribita, ĝi ekŝajnis, kompreneble, stranga kaj
nekomprenebla.
Dum ses jaroj mi laboris perfektigante kaj provante la lingvon —
kaj mi havis sufiĉe da laboro, kvankam en la jaro 1878 al mi ŝajnis,
420
el la jaro 189?. — N-ro 3
ke la lingvo jam estas tute preta. Mi multe tradukadis en mian lingvon, skribis en ĝi verkojn originalajn, kaj vastaj provoj montris al mi,
ke tio, kio ŝajnis al mi tute preta teorie, estas ankorau ne preta
praktike. Multon mi devis ĉirkauhaki, anstatauigi, korekti kaj radike
transformi. Vortoj kaj formoj, principoj kaj postuloj puŝis kaj malhelpis unu la alian, dume en la teorio, ĉio aparte kaj en mallongaj
provoj, ili ŝajnis al mi tute bonaj. Tiaj objektoj, kiel ekz. la universala
prepozicio „je“, la elasta verbo „meti“, la neutrala, sed difinita finiĝo
„aŭ“ k.t.p. kredeble neniam enfalus en mian kapon teorie. Kelkaj formoj,
kiuj ŝajnis al mi riĉaĵo, montriĝis nun en la praktiko senbezona balasto;
tiel ekz. mi devis forĵeti kelkajn nebezonajn sufiksojn. En la jaro 1878
al mi ŝajnis, ke estas al la lingvo sufiĉe havi gramatikon kaj vortaron;
la multpezecon kaj malgraciecon de la lingvo mi alskribadis nur al
tio, ke mi ankoraŭ ne sufiĉe bone ĝin posedas; la praktiko do ĉiam pli
kaj pli konvinkadis min, ke la lingvo bezonas ankoraŭ ian nekapteblan
„ion“, la kunligantan elementon, donantan al la lingvo vivon kaj difinitan, tute formitan „spiriton“. (La nesciado de la spirito de la
lingvo estas la kaŭzo, kial kelkaj esperantistoj, tre malmulte legintaj
en la lingvo Esperanto, skribas senerare, sed en multepeza, malagrabla
stilo, — dume la esperantistoj pli spertaj skribas en la stilo bona kaj
tute egala, al kiu ajn nacio ili apartenas. La spirito de la lingvo
sendube kun la tempo multe, kvankam iom post iom kaj nerimarkite,
ŝanĝiĝos; sed se la unuaj esperantistoj, homoj de diversaj nacioj,
ne renkontus en la lingvo tute difinitan fundamentan spiriton, ĉiu
komencus tiri en sian flankon kaj la lingvo restus eterne, aŭ almenaŭ
dum tre longa tempo, malgracia kaj senviva kolekto da vortoj.) — Mi
komencis tiam evitadi laŭvortajn tradukojn el tiu aŭ alia lingvo kaj
penis rekte pensi en la lingvo neŭtrala. Poste mi rimarkis, ke la
lingvo en miaj manoj ĉesas jam esti senfundamenta ombro de tiu aŭ
alia lingvo, kun kiu mi havas la aferon en tiu aŭ alia minuto, kaj
ricevas sian propran spiriton, sian propran vivon, Ia propran difinitan
kaj klare esprimitan fizionomion, ne dependantan jam de iaj influoj.
La parolo fluis jam mem, flekseble, gracie kaj tute libere, kiel la viva
patra lingvo.
Ankoraŭ unu cirkonstanco igis min por longa tempo prokrasti
mian publikan eliron kun Ia lingvo; dum longa tempo restis nesolvita
unu problemo, kiu havas grandegan signifon por neŭtrala lingvo. Mi
sciis, ke ĉiu diros al mi: „via lingvo estos por mi utila nur tiam, kiam
Ia tuta mondo ĝin akceptos; tial mi ne povas ĝin akcepti ĝis tiam,
kiam ĝin akceptos la tuta mondo“. Sed ĉar la „mondo“ ne estas ebla
sen antaŭaj apartaj „unuoj“, la neŭtrala lingvo ne povis havi estontecon
ĝis tiam, kiam prosperos fari ĝian utilon por ĉiu aparta persono sendependa de tio, ĉu jam estas la lingvo akceptita de la mondo aŭ ne.
Pri tiu ĉi problemo mi longe pensis. Fine la tiel nomataj sekretaj
421
V. A. Jam presitaj Ieteroj
alfabetoj, kiuj ne postulas, ke la mondo antaue ilin akceptu, kaj donas
al tute nedediĉita adresato la eblon kompreni ĉion skribitan de vi, se
vi nur transdonas al la adresato la ŝlosilon, — alkondukis min al la
penso aranĝi ankau la lingvon en la maniero de tia „ŝlosilo“, kiu,
enhavante en si ne sole la tutan vortaron, sed ankaŭ la tutan gramatikon en la formo de apartaj, tute memstaraj kaj alfabete orditaj
elementoj, donus la eblon al la tute nedediĉita adresato de kia ajn
nacio tuj kompreni vian leteron.
Mi finis la universitaton kaj komencis mian medicinan praktikon.
Nun mi komencis jam pensi pri la publika eliro kun mia laboro.
Mi pretigis la manuskripton de mia unua broŝuro („D-ro Esperanto.
Lingvo internacia. Antaŭparolo kaj plena lernolibro a ) kaj komencis
serĉi eldonanton. Sed tie ĉi mi la unuan fojon renkontis la maldolĉan
praktikon de la vivo, la financan demandon, kun kiu mi poste ankoraŭ
multe devis kaj devas forte batali. Dum du jaroj mi vane serĉis
eldonanton. Kiam mi jam trovis unu, li dum duonjaro pretigis mian
broŝuron por eldono kaj fine — rifuzis. Fine, post longaj klopodoj,
mi prosperis mem eldoni mian unuan broŝuron en Julio de la jaro
1887. Mi estis tre ekscitita antaŭ tio ĉi; mi sentis, ke mi staras antaŭ
Rubikono kaj ke de la tago, kiam aperos mia broŝuro, mi jam ne havos
la eblon reiri; mi sciis, kia sorto atendas kuraciston, kiu dependas
de la publiko, se tiu ĉi publiko vidas en li fantaziulon, homon, kiu
sin okupas je „flankaj aferoj“; mi sentis, ke mi metas sur la karton
tutan estontan trankvilecon kaj ekzistadon mian kaj de mia familio;
sed mi ne povis forlasi la ideon, kiu eniris mian korpon kaj sangon
kaj . .. mi transiris Rubikonon.
N-ro 4. Fine de 1895 aŭ komence de 1896
Eltiro el privata letero al W. H. Trompeter
(D-ro Zamenhof pri reformoj)
ankaŭ sub la titolo:
(Pri la entrepreno de s-ro Wahren)
Wiister: Wahr
„Lingvo Internacia cc I. 1896, paĝ. 27 — 29.
„Lingvo Internacia c( XVII. 1912, paĝ. 1—3 (ĉi tie mallongigita).
… Kaj nun mi parolos pri la entrepreno de s-ro Wahren. En
la daŭro de la lastaj 5—6 jaroj tre ofte aperadis diversaj projektoj de
diversaj personoj kun la laŭtaj pretendoplenaj vokoj: „venu al ni, ni
kunigos ĉiujn sistemojn, ni kreos lingvon idealan, kiu plaĉos al ĉiuj,
ni prezentas internacian societon aŭ akademion, ni laborados kune“
k.t.p. Kvankam mi ĉiam sciis, ke en tia afero, kiel kreo kaj enkonduko
de lingvo, inter voli kaj fari estas grandega, grandega paŝo, mi tamen
en la komenco kredadis al ili kaj promesadis al ĉiu el ili mian plenan
422
el la jaroj 189?, 1895, 1896. — N-roj 3—4
helpon, kiam ili montros al mi klare, en kia maniero ili esperas atingi
tiun komunan interkonsenton pri ĉiu formo kaj pri ĉiu vorto de la
estonta lingvo. Mi ripetadis al ili tion, kion mi jam kelkfoje esprimis
en miaj verkoj: ke se la plimulto eĉ decidos, ke la estonta lingvo
internacia devas esti radikale diferenca de la nuna Esperanto, mi
akceptos tiun ĉi lingvon kun granda plezuro, se ĝi nur efektive kaj
reale ekzistos kaj estos akceptita; sed mi ne povas forĵeti lingvon tute
pretan, super kiu mi laboras jam 20 jarojn, por aliĝi al io, kion oni
ankorau volas komenci krei kaj pri kies malfacileco oni ne havas
ankorau klaran ideon.
Baldau efektive montriĝadis ĉiufoje, ke ĉiu el tiuj ĉi lautaj projektoj restis nur projekto kaj faris nenian paŝon plu. Nur du el tiuj
ĉi projektantoj (s-ro Lentze kun sia „Interpretor“ kaj s-ro Lott kun
sia „Kosmopolit“) provis efektive labori por sia projekto kaj fondis
gazetojn, kiuj ambau falis post unu jaro (ne pro manko de financoj,
ĉar tia malgranda gazeteto kiel „Kosmopolit“ ne postulis ja grandajn
financojn, sed pro tio, ke kiam ili el la sfero de eterna projektado
devis transiri al efektivigado, ili ne sciis kiel tion ĉi fari, kaj la partianoj forkuris de ili, ĉar ĉiu kapo havis apartan opinion).
Ĉiu el tiuj ĉi sinjoroj aparte pensas ne sole, ke li proponas la
plej bonan, sed ke ankaŭ li estas la plej senpartia unuiganto de ĉiuj.
Ŝajnas al ili, ke ili subtenas unu la alian — ĉar efektive, antaŭ ol ili
komencas la realigadon de siaj projektoj, ili kompreneble havas ankoraŭ
nenian kaŭzon por malpaciĝi, kaj ĉiu povas ankoraŭ esperi, ke ĉio
fariĝados precize laŭ liaj planoj. Sed apenaŭ iliaj laboroj iom moviĝas
antaŭen, tiam ĉiu sobre rigardanta homo povas tuj rimarki, ke ili celas
ne al unuiĝo, sed nur al apartiĝo. Jen ekzemplo:
Ekzistis iam Akademio Volapŭka. Nun de tiu ĉi Akademio restas
nur ombro, kiu konsistas el prezidanto, s-ro Rosenberger, kaj 8—10
membroj, kiuj ekzistas nominale sur la papero, sed nenion faras. S-ro
Rosenberger en liberaj minutoj eldonas de tempo al tempo malgrandajn
cirkulerojn, en kiuj li proponas sian propran novan sistemon laŭ la
tipo de Esperanto, kaj li dissendas la cirkulerojn al la „membroj“ kiuj
aŭ silentas aŭ indiferente aprobas — kaj s-ro Rosenberger publikigas
tion ĉiufoje kiel decidon de la „Akademio Internacia“. Li petis min,
ke mi fariĝu membro de tiu „Akademio“, kiu „portas nur la nomon
Volapŭka, sed laboras por lingvo nova el vortoj internaciaj“. Mi
respondis, ke mi povus aliĝi nur tiam, se la „Akademio“ (kia laŭta
nomo!) ĉesos porti la nomon Volapŭka, ĉar alie la mondo dirus, ke
mi forĵetis Esperanton kaj fariĝis volapŭkisto. Ĉar li diris, ke li volas
unuigi la volapŭkistojn kun la esperantistoj, tial mi proponis la nomon
„Akademio volapŭko—esperanta“. Li tion ĉi nekonsentis. Kiam mi,
antaŭ l 1 /* jaroj, proponis reformojn en Esperanto, li denove skribis
al mi, kaj mi respondis al li jenon: „Vi diras, ke vi volas krei lingvon
423
V. A. Jam presitaj leteroj
similan je Esperanto* sed diferencan de la nuna Esperanto; sekve
anstatau voki min, ke mi kune kun ĉiuj esperantistoj forĵetu la pretan
fundamenton kaj aliĝu al vi, kiu ankorau nur intencas ion krei, —
estas ja pli bone kaj pli juste, ke vi kun via malgranda rondeto aliĝu
al ni, kie vi havas ja plenan rajton, tiel same kiel ĉiu alia, proponi
ĉiajn eĉ plej radikalajn reformojn, kiujn vi volus“ (tio ĉi estis en
1894). — Li ne konsentis, kvankam tiam oni ne povis ankorau antauvidi, ke reformoj ne estos akceptitaj kaj kvankam li riskus nenion kaj
povus en ĉia tempo eliri (dum mi, transirante de Esperanto al alia
sistemo, mortigus per tio ĉi Esperanton por ĉiam)!! Tiam mi konvinkiĝis, ke ĉiuj liaj paroloj pri komuna laborado estis nur blindigado
de aliaj personoj kaj de li mem (ĉar mi pensas, ke ne en malbonaj
intencoj li tion ĉi faris, sed simple el ne sufiĉa kritikado de siaj propraj
agoj); ke li (au la „Kadem ai ) deziras nur havi mian nomon en la
„Akademio a , por ke ili povu diri al la mondo, ke Esperanto mortis,
ĉar ĝia propra autoro forĵetis ĝin kaj aliĝis al la sistemo (ankorau ne
kreita!) de la „Kadem a , t. e. de s-ro Rosenberger!
Tiel same, kiel s-ro Rosenberger, agas ankau s-ro Wahren kaj
aliaj; ĉiuj el ili parolas pri „komuna laborado a , sed en la koro ĉiu el
ili pensas, ke nur liaj opinioj estas la plej prudentaj, kaj li esperas,
ke ĉio estos akceptita nur en tia formo, kiun li mem proponos. Nun,
kiam ili vidas, ke reformoj proponitaj en Esperanto ne efektiviĝis, ili
diras, ke reformado montriĝis neebla kaj ti a 1 (!) ili devas krei novan
sistemon. Kia mirinda kaj naiva logiko! Ili konfesas, ke la fundamento
de la lingvo Esperanto estas bona kaj nur detaloj al ili ne plaĉas —
kaj tamen ili pensas, ke krei kaj enkonduki ion tute novan estas pli
facile ol reformi! Se ili tion ĉi efektive kredas, ĝi venas de tio, ke
ili ne scias la efektivajn kauzojn kial la reformoj en 1894 ne efektiviĝis. La reformoj ĝis nun ne efektiviĝis pro la sekvantaj kauzoj:
1. Montriĝis, ke kiom da kapoj, tiom da opinioj, — kio plaĉas al
unu, ne plaĉas al alia, kaj ke tia grandega entrepreno, kiel reformado
de tuta lingvo, per leteraj voĉdonoj estas absolute neatingebla.—
Sed se tio ĉi montriĝis ne ebla por reformado, ĝi estas ja ne pli
facila, sed multe pli malfacila por kreado de tute nova lingvo.
2. La nuna Ligo Esperantista prezentis ne sufiĉan autoritaton,
kaj tial la plimulto timis, ke se oni hodiau reformos, morgau novaj
esperantistoj postulos novajn reformojn kaj postmorgau estos necesaj
denove aliaj radikalaj reformoj. — Sed se tion ĉi oni timis ĉe lingvo
longe preparita kaj ellaborita kaj ĉe decido de multaj centoj da personoj, oni ĝin ja pli multe timos ĉe lingvo en rapideco kreita de
4—5 personoj. Ĉar se tiuj ĉi kelkaj personoj eĉ ne malpaciĝos inter
si tuj en la komenco de la kreado, — kio donas al ili la rajton esperi,
1 volapŭka vorto = akademio.
424
el la jaroj 1895, 1896. — N-ro 4
ke kiam ilia lingvo atingos kelkajn centojn da adeptoj, tiuj ĉi adeptoj
ne ekpostulos reformojn? Se eble ili pensas, ke ili povos poste denove
konstante reformadi, tio ĉi estas grandega eraro, ĉar lingvo estas pure
kondiĉa signado de ideoj, kiu povas plenumi sian difinon nur
tiam, se ĉiuj uzas ĝin severe egale, — alie ĝi perdas ĉian sencon
kaj celon kaj servas ne al reciproka kompreniĝado, sed nur al mal-kompreniĝado.
Se venos iam la tempo, por perfektigi la detalojn de nia lingvo,
ni povos tion ĉi atingi nur per autoritata kongreso, t. e. per kolekto
de 20—30 personoj, kiujn nia tuta amikaro elektos kaj plene rajtigos,
kaj kiuj kunveturos ĉiuj en unu urbon, sidos tie ĉi kune sufiĉe longan
tempon kaj priparolos kaj prijuĝos ĉion buŝe. Sed por tio ĉi estas
necese, ke ni nun ankorau ne parolu pri la detaloj, sed ke ni antaue
fariĝu sufiĉe fortaj, por ke ni povu aranĝi tian kongreson kaj por ke
la decidoj de tiu kongreso estu autoritataj por ĉiuj tempoj. Nun
la tempo por tio ĉi ankorau ne venis, kaj ni devas esti paciencaj. Se
pro diversaj detaloj ĉiu volos nun komenci kreadon de novaj sistemoj
kaj peni detrui kaj diskreditigi la jam ekzistantan, — ni neniam elrampos el la sfero de projektoj kaj teorioj kaj nia ideo baldau pereos.
Vi vidas, ke mi tre multe parolis pri la projektoj de s-ro Wahren
kaj aliaj, kvankam la plej bona estus silenti pri ili, ĉar post kelke da
monatoj au jaroj de ili restos nenia signo, tiel same kiel de centoj
da aliaj projektoj. Sed ili enhavas en si unu flankon danĝeran, nome:
per siaj lautaj frazoj pri perfekteco, pri komuna internacia kreado* ili
blindigas la mondon kaj povas malvarmigi por nia afero multajn ne
sufiĉe spertajn amikojn. Estas vero, ke se kelkaj niaj amikoj provos
aliĝi al ili, tiuj ĉi amikoj tre baldau konvinkiĝos, ke ĉio estis nur
vortoj, kaj ili revenos denove al ni (kiel ekzemple antau kelkaj jaroj
s-roj W., R. kaj M. fariĝis partianoj de s-ro Lott kaj post 2—3 monatoj
ĉiuj denove revenis al Esperanto), sed ekzistas personoj, kiuj, unu
fojon defalinte, poste jam hontas reveni, — kaj tiuj ĉi hontantoj estos
jam perditaj por ni.
Mi devas aldoni, ke kontrau la personoj de s-roj Wahren kaj
Rosenberger mi nenion havas kaj mi kredas, ke iliaj intencoj estas
noblaj kaj honestaj; sed kontrau ilia agado mi devas batali, ĉar tiuj
ĉi „amikoj“ de nia ideo multe pli detruas nian ideon ol ĉiuj plej
fanatikaj malamikoj. Kiel forte jam starus nun eble nia afero, se
diversaj reformistoj, perfektigistoj, novasistemistoj kaj unuigistoj ne
laboradus por ĝia diskreditigado kaj detruado sub preteksto de amo
al la aferol Per siaj diletantaj eksperimentoj ili ne detruos la aferon,
kiu englutis jam tiom multe da seriozaj laboroj kaj oferoj; sed ia
estonta historiisto de nia afero eble diros iam pri ili: „ili faris ĉion,
kion ili povis, por detrui la aferon kaj se la afero tamen atingis sian
celon, tio ĉi ne estas jam ilia kulpo <£ .
425
V. A. Jam presitaj leteroj
N-ro 5. 1902 1
A1 s-ro Paul Fruictier , Paris
(Pri la landnomoj)
„Lingvo Internacia“ VII. 1902, paĝ. 85.
Kara sinjoro! — Via opinio pri la nomoj geografiaj estas tute
ĝusta, kaj vian ideon pri la uzado de la aldono „lando“ mi plene
aprobas. Lau la reguloj de Esperanto oni povas tute bone diri Franc-lando, Anglolando, Kanadlando, Perulando k.t.p.
N-ro 6. 1903 1
A1 s-ro Seynaeve
(Pri la eventuala aranĝo de internacia kongreso kaj pri la starigo
de ia „Akademio“ aŭ „Centra Komitato “, kia nun estas nia „Lingva
Komitato“.)
„Lingvo Internacia“ XIII. 1908, paĝ. 365 — 368.
(La letero unue aperis en „U Esperantiste“, Jan. 1904. Do, ĝi
supozeble estas skribita jine de 1903.)
Vian ideon pri la aranĝo de internacia kongreso de esperantistoj mi
trovas tute bona. Sed, por ke la kongreso donu al nia afero ne malutilon
sed nur utilon, ĝi devas esti aranĝita lau la sekvantaj principoj:
l e . Ĝi devas esti bone kaj zorge aranĝita, havi multe da partoprenantoj kaj havi la karakteron de granda, solena kaj imponanta festo
de -intemacia frateco, por ke la gazetoj multe parolu pri ĝi kaj ke
ĝi estu plena de entuziasmo kaj veku en la tuta mondo entuziasmon
kaj deziron aliĝi al ni. Krom paroloj oni devas aranĝi komunajn
kantojn en Esperanto, eble eĉ ian internacian ludon au publikan konkurson; oni devas aranĝi en ia granda teatro prezentadon de dramo
en Esperanto. Oni devas antaue eksciti la interesiĝon de la tuta urbo,
por ke al ĉiuj festoj de la kongreso venu grandega multo da gastoj
neesperantistaj; — per unu vorto, ni devas fari grandan impreson
kaj devigi la tutan mondon paroli pri la kongreso.
2 e . En la kongreso oni devas paroli pri organizado de nia afero,
reciproka helpo en la batalado, pri rimedoj de propagando, pri kreado
de granda kaj utila literaturo k.t.p.; sed nenion, absolute nenion oni
devas paroli pri ŝanĝoj au plibonigoj! Por ke nia lingvo atingu
sian celon kaj ne disfalu kiel Volapŭk, ĝi devas resti por ni absolute
netuŝebla, tiel same kiel ĉiu alia lingvo, en kiu nenia persono ja
kuraĝus proponi iajn reformojn, kvankam ĉiu el tiuj lingvoj estas
multe malpli perfekta ol nia.
Nun al la demando pri Akademio. Jam tre longe mi pensas pri
aranĝo de ia konstanta „Centra Komitato“, kiu prezentus per si la
plej altan aŭtoritaton en nia afero kaj kiu sola havus la rajton solvadi
1 dato ne konata.
426
el la jaroj 1902, 1903, 1904. — N-roj 5—7
ĉiujn dubojn, kiuj aperas en nia afero. Sed la komitato devos decidadi
nur pri demandoj dubaj; fari iajn ŝanĝojn en la lingvo la komitato
ne havos la rajton. Kun aranĝo de tia Centra Komitato oni devas
esti tre singarda, por ne fari ian danĝeran paŝon; tial mi nun publike
ankorau nenion parolas pri tio ĉi, sed mi konsiliĝados pri ĝi private
kun diversaj amikoj. Kiam la plano post matura pripenso montriĝos
bona, tiam mi proponos al la esperantistoj efektivigi tiun planon.
Sed ĉu Centra Komitato estos fondita aŭ ne, — tiu ĉi demando
tute ne devas maltrankviligi niajn amikojn. Ĉiaj paroloj pri reformoj
aŭ plibonigoj tute ne devas vin maltrankviligi, ĉar ili havas nenian
celon nek estontecon. Ĉu Centra Komitato estos fondita aŭ ne, —
unu principo staras kaj devas stari tute forte, kaj la tuta mondo
esperantista en la nuna tempo komprenas ĝin tre bone kaj certe
batalos unuanime kontraŭ ĉiu ektuŝo de tiu principo; tiu ĉi principo
estas: simile al ĉiu alia lingvo, Esperanto devas esti rigardata kiel lingvo FINITA kaj NETUŜEBLA. Paroli pri iaj plibonigoj
(se ili estos efektive necesaj) ni povus nur tiam, kiam nia lingvo estos
jam oficiale akceptita en la tuta mondo. ĉis tiu tempo la netuŝebleco de la lingvo estas la plej fundamenta kondiĉo por nia
progresado.
Mi parolas tion ĉi ne kiel aŭtoro de la lingvo, sed kiel simpla
esperantisto, kiu ne deziras, ke nia afero disfalu, kiel la afero
de Volapŭk*.
Mia opinio ne estas sekreta. Se vi deziras, vi povas publikigi
mian leteron.
* Kiel aŭtoro de la lingvo, mi pli ol alia volus, ke ĝi estu kiel
eble plej perfekta; por mi la reteniĝado de plibonigoj estas pli malfacila ol por ĉiu alia; kaj mi eĉ konfesas, ke kelkajn fojojn mi jam
estis preta proponi al la esperantistoj kelkajn malgrandajn plibonigojn;
sed ĝustatempe mi ekmemoradis pri la granda danĝereco de tia paŝo
kaj mi forĵetadis mian intencon.
N-ro 7. 1904
A1 la Berlinaj Esperantistoj 1
(Pri la ortograjio de propraj nomoj)
„Esperantistische Mitteilungen“ („Esperantaj sciigoj“). Organ der
Esperantisten-Gruppe Berlin. 1904 (Junio), n-ro 5, paĝ. 22 — 23.
Propran nomon oni povas nun skribi tiel kiel ĝi estas skribata
en la gepatra lingvo de ĝia posedanto, ĉar en la nuna tempo la fonetika
skribado de multaj nomoj kaŭzus tro grandan kripliĝon de tiuj nomoj
1 Ili estis demandintaj d-ron Zamenhof, kia estas la ĝusta ortograjio
de lia nomo. Por doni plene kontentigan respondon, li skribis la leteron
— verŝajne komence de V jaro 1904.
427
V. A. Jam presitaj leteroj
kaj diversajn malkomprenaĵojn. Sed tio ĉi estas nur rimedo provizora; ni devas celadi al tio, ke pli aŭ malpli frue en la lingvo internacia ĉiuj nomoj estu skribataj laŭ la fonetiko internacia de tiu ĉi
lingvo, por ke ĉiuj nacioj povu legi ĝuste tiujn nomojn. Tial ĉiuj personoj, kiuj ne timas tro kripligi aŭ nerekonebligi sian nomon per
skribado fonetika, povas jam nun skribi en Esperanto sian nomon laŭ
maniero esperanta. Jen estas la kaŭzo, kial mi skribas mian nomon
per Z, kvankam ĝi havas devenon germanan.
N-ro 8. 1904 1
Respondo al Kapitano Cape
(Pri la novaj vortoj de la germana vortaro)
Wiister: EGr Riin Cape
„Lingvo Internacia“ IX. 1904, paĝ. 336 — 339.
Kara sinjoro! — Vian manuskriptan artikolon mi legis kaj hodiaij
mi ĝin resendis al vi. La malĝojaj ideoj, kiujn vi esprimis pro la
novaj vortoj en la laste aperintaj vortaroj, ŝajnas al mi tute senkaŭzaj;
laŭ mia opinio via timo venis nur de tio, ke vi ne tute ĝuste prezentas
al vi la esencan signifon de tiuj pligrandigitaj vortaroj.
La novaj vortaroj ne havas eĉ la plej malgrandan intencon detrui
la unuecon de nia lingvo. La sola kaj netuŝebla fundamento de nia
lingvo ĉiam restas la „Universala Vortaro u kaj la novaj vortaroj ne
ŝanĝas eĉ unu vorton el tiu fundamenta vortaro; ilia celo estas nur
doni klarigon kaj helpon en tiuj okazoj, kiam la Universala Vortaro
ne sufiĉas. Estas dezirinde, ke tiun ĉi ideon la novaj vortaroj akcentu
tute klare en siaj antaŭparoloj, por eviti ĉian malkompreniĝon.
La ĉefaj principoj de la vortouzado en Esperanto estas la sekvantaj:
a) ĉiu vorto, kiu troviĝas en la Universala Vortaro estas leĝdona
por ĉiuj esperantistoj, kaj neniu en la mondo, nek la aŭtoro de Esperanto nek ia alia esperantisto, havas la rajton fari en tiuj vortoj ian
ŝanĝon (se ekzemple anstataŭ „ŝipo“ iu uzas la vorton „navo“, ĉar la
vorto „ŝipo“ al li „ne plaĉas“ — tio estus rekta peko kontraŭ la unueco
de nia lingvo kaj ĉiuj esperantistoj tiam protestus).
b) Se vorto per si mem estas internacia, tiam laŭ la regulo 15
de nia gramatiko ĉiu havas la rajton uzi tiun ĉi vorton, kvankam ĝi
ne troviĝas en la Universala Vortaro. (Ekzemple neniu povus protesti
kontraŭ la uzado de la vortoj „aŭtoro“, „telegrafo“ k.t.p., kvankam ili
ne troviĝas en la Universala Vortaro.)
c) Sed se ia vorto nek estas sendube internacia nek havas por
si apartan radikon en la Universala Vortaro kaj esprimi ĝin per kun-meto de radikoj jam ekzistantaj estas aŭ tute ne eble, aŭ tro neoportune, aŭ teknike ne precize, — tiam tiun ĉi vorton ĉiu aŭtoro
1 dato ne konata.
428
el la jaro 1904. — N-roj 7—8
povas mem krei laŭ sia bontrovo, tiel same kiel oni ĝin faras en ĉiu
alia lingvo. Tiu ĉi permeso estas necesa, ĉar alie la lingvo estus
tro rigida kaj multajn ideojn oni tute ne povus esprimi en ĝi. Sed
ĉar ne ĉiuj personoj povas mem krei al si vortojn kaj ĉar estas dezirinde ke ĉiuj uzu la novajn vortojn kiom eble eg^le, tial ĉiu nove
aperanta vortaro ordinare enhavas en si kelkan nombron de novaj
vortoj sub la kontrolo de V aŭtoro de Esperanto, por ke ili povu alporti helpon al ĉiuj, kiuj bezonas novajn vortojn kaj ne volas ilin
krei ĉiu arbitre kaj diversmaniere laŭ sia bontrovo. Sed tiuj ĉi novaj
vortoj, kiuj ne troviĝas en la Universala Vortaro, estas nur private
rekomendataj, sed tute ne oficiale ordonataj! Nurrekomendataj,
ne altrudataj! Kiu trovas ilin bonaj, povas ilin uzi, — kiu trovas ilin
ne bonaj, povas ilin ne uzi kaj anstataŭigi per iaj aliaj vortoj. Sed
pro la unueco de nia afero estas kompreneble dezirate, ke oni
anstataŭu ilin per aliaj vortoj nur en okazo de ilia efektiva malboneco, sed ne pro simpla persona kaprico.
Vi diras, ke la aperado de novaj vortoj faras la lingvon pli malfacile ellernebla. Sed kial? Ili ja tute ne elpuŝas la antaŭajn vortojn
kaj ne ŝanĝas en io la ĝisnunajn principojn de la esperanta vortfarado.
Ili ja servas nur por la okazoj de efektiva bezono kaj garantias
kontraŭ Ia Babilona konfuzo, kiu aperus, se en okazoj de bezono ĉiuj
aparte kreus vortojn malegalajn: sed kiam oni tiujn vortojn ne
bezonos, oni ilin ne uzas. Malbonaj aŭtoroj trouzos la uzadon de
tiaj vortoj, sed sen ili la malbonaj aŭtoroj ja ankoraŭ pli multe difektus
la lingvon; bonaj aŭtoroj ankaŭ nun skribas tiel same klasike kiel
antaŭe, kaj se vi prenos ian bonan verkon verkitan nun kaj alian
bonan verkon skribitan antaŭ 10 jaroj, kiam ne ekzistis ankoraŭ la
vortaroj de Beaufront, Cart, Jŭrgensen-Pagnier kaj aliaj, vi vidos, ke
la lingvo en ambaŭ verkoj estas tute egala kaj en la daŭro de sia
tuta ekzistado la lingvo neniom ŝanĝiĝis.
Vi timas, ke la posedanto de franca vortaro ne komprenos la
posedanton de la iom pli plena vortaro germana, — sed via timo
estas nur teoria; faru provon, kaj vi vidos, ke ambaŭ reciproke
komprenos sin perfekte. Ĉiufoje kiam aperas nova eldono de la vortaro
en ia lingvo, ĝi enprenas en sin ĉiujn novajn vortojn kiuj ekzistas
jam en la aliaj vortaroj, kaj tiamaniere la vortaroj en diversaj lingvoj
tute ne diferencas inter si kaj tamen la lingvo konstante ĉiam pli kaj
pli riĉiĝas, sen ia ŝarĝado de la lernanto (ĉar la plej granda parto de
la novaj vortoj estas aŭ pure internaciaj, kiujn la vortaroj ne kreas
sed nur fiksas, aŭ vortoj speciale sciencaj kaj teknikaj, kiujn la ordinara
lernanto ne bezonas).
Mi tamen ripetas, kion mi supre diris: oficiala parto de la
lingvo devas ĉiam resti nur la Universala Vortaro kaj la 16 reguloj
429
V. A. Jam presitaj leteroj
de la gramatiko; ĉio alia, kion mi faras au faros, devas esti rigardata
ĉiam kiel farado privata, por neniu deviga. Sekve ankaŭ la novaj
vortoj en la vortaroj estas de mi nur private rekomendataj
(por ebligi kiel eble plej grandan unuecon en nia afero), sed ne
oficiale altrudataj. Sekve se la esperantistoj por reciproka konsiliĝado venus al komuna interkonsento, ke la novaj vortoj devas esti
evitataj aŭ anstataŭigataj per iaj aliaj, — mi nenion havos kontraŭ
tio ĉi*. Laŭ mia opinio kaj deziro en Esperanto devas ekzisti ne
persono leĝdonanta, sed nur ia unu fojon por ĉiam elektita libro
leĝdonanta; ĉiuj miaj opinioj ne esprimitaj en la gramatiko kaj Universala Vortaro devas esti rigardataj ne kiel leĝoj, sed nurkielkon-siloj de la plej kompetenta esperantisto.
Kun kora saluto . ..
P.S. Mi estus al vi tre danka, se vi volus sendi tiun ĉi mian
leteron al la redaktoro de „Lingvo Internacia* kaj demandi lin en mia
nomo, ĉu li ne trovos utila publikigi la leteron. Tio ĉi liberigus min
de superflua respondado pri tiu sama temo al multaj personoj.
* La publikigado de via artikolo sekve estus por mi absolute nenia
malagrablaĵo.
N-ro 9. 13. IX. 1904
A1 s-ro J. Borel, Berlin
„Germana Esperantisto“ II. 1905 (Jan.), n-ro 1, paĝ. 3—4.
Kara Sinjoro Borel! — Kun plezuro mi eksciis el via letero, ke
anstataŭ la malgranda folieto „Esperantistische Mitteilungen“ vi intencas nun komenci la eldonadon de pli granda gazeto sub la titolo
„Germana Esperantisto“. Mi kore deziras al via entrepreno la plej
bonan sukceson. Mi estas konvinkita, ke la sukceso certe venos kaj
la „Germana Esperantisto“ fariĝos baldaŭ potenca kaj grava organo
de ĉiuj germanaj grupoj esperantistaj. Ĉar vi posedas tre bone nian
lingvon kaj via energio kaj sindoneco al nia afero estas jam sufiĉe
pruvitaj, tial mi ne dubas, ke via gazeto estos tre bona kaj estus tre
dezirinde, ke ĉiuj germanaj esperantistoj sin grupigu ĉirkaŭ via organo
kaj zorgu pri ĝia florado.
N-ro 10. 1905 1
A1 la redakcio de „Lingvo Internacia u
“Wuster: Mandĵ
„Lingvo Internacia“ X. 1905, paĝ. 68.
En la komenco de Januaro mi ricevis de mia milita estraro la
ordonon forveturi al la milito Mandĵurujon kiel kuracisto; poste, pro
la malforta stato de mia sano, oni min liberigis de tiu ĉi devo, kaj
1 dato ne konata.
430
el la jaroj 1904, 1905. — N-roj 8—12
mi povas nun trankvile daŭrigi mian laboradon por nia afero. Pro
la alvoko kaj poste pro la liberiĝo mi ricevis de ĉiuj flankoj tre multe
da varmege amikaj kaj bondeziraj leteroj. Ne povante respondi al
ĉiuj aparte, mi permesas al mi nun esprimi publike mian plej koran
dankon al ĉiuj miaj amikaj korespondantoj.
Car multaj personoj intermiksas mian nomon kun la nomoj de
miaj fratoj, kiuj ankaŭ estas kuracistoj kaj esperantistoj, tial — por
averto de ĉia malkompreniĝo — mi devas sciigi, ke Ia nomoj de miaj
du fratoj, kiuj troviĝas nun en la milito, estas Leono kaj Aleksandro.
N-ro 11. 1905
A1 la redakcio de „Lingvo Internacia u
(Rimarkigoj pri „ Virineto de V Maro“)
Wŭster: Vir Rim
„Lingvo Internacia“ X. 1905, paĝ.118.
En la n-ro 3 (111) de „Lingvo Internacia“, paĝo 63, mi legis kun
miro la sekvantajn vortojn: „Unu el la plej belaj (tradukoj de s-ro Grabowski), Virineto de V Maro, eĉ jam reaperis lastan jaron en …
sed, ŝŝtt!!. .. Sekreto estas ĝi …“
Mi devas antaŭ ĉio klarigi, ke la „Virineto de 1’ Maro“ estis tradukita ne de s-ro A. G., sed de mi mem (ĝi estis presita en la
„Esperantisto“ sub la pseŭdonimo „Anna R.“). S-ro Legamulo sekve
faris eraron, sed kontraŭ tiu ĉi eraro mi nenion havas kaj mi certe
nenion skribus pri ĝi. Sed mirigis min la sekreto, kiun s-ro Legamulo
faris el la fakto de la reapero de tiu rakonto en mia „Krestomatio“.
E1 tiu ĉi ŝajna sekreteco kaj el la misteraj esprimoj kaj punktaro,
uzitaj de s-ro Legamulo, la legantoj povas konkludi kvazaŭ la represo
de la rakonto estis ia krimo, pri kiu oni devas silenti!! Tio ĉi devigas
min klarigi, ke la rakonto reaperis ne „ŝŝtt“ …, sed tute publike en
mia Krestomatio kaj tio ĉi tute ne devas esti ia sekreto.
N-ro 12. 1905
A1 la Pariza grupo
(Pri „ Tutmonda Ligo Esperantista“)
„Lingvo Internacia“ X. 1905, paĝ.181.
Projekton de Centra Komitato (aŭ pli vere de Tutmonda Ligo
Esperantista sub la regado de Centra Komitato) mi efektive preparas kaj mi intencas proponi ĝin al la kongreso; post 2—3 semajnoj
mi intencas ĝin publikigi en ia organo esperanta. Sed tio ĉi tute n e
devas deteni la Grupon Parizan de la ellaborado de sia projekto! Ju
pli da bonaj projektoj estos pretigitaj kaj frutempe publikigitaj —
des pli bone, ĉar tiam ni havos la eblon elekti la plej bonan. Mi
431
V. A. Jam presitaj leteroj
pretigas mian projekton nur por la okazo, se ne estos proponita ia
alia pli bona; sed se mi vidos ke estas proponita ia alia projekto pli
bona, mi estos tre ĝoja. Mi tre petas, ke la Grupo Pariza ellaboru sian projekton kaj publikigu ĝin kiel eble plej baldau.
N-ro 13. 12. V. 1905
Ekstrakto el letero al s-ro Gaston Moch
„Espero Pacifista“ /. 1905, paĝ. 64.
. .. A1 la fondo de via Societo Esperantista por la Paco mi deziras la plej bonajn sukcesojn; kaj mi estas konvinkata, ke tiu ĉi
societo multe akcelos ambau aferojn, t. e. la esperantismon kaj la
tutmondan pacon, kiuj lau sia esenco estas tre forte ligitaj inter si
reciproke …
N-ro 14. 1905
A1 s-ro A. Michaux
(Pri „Tutmonda Ligo Esperantista u )
Wuster: Ligo Bu Ant
„La Revue de VEsperanto“ y semajna revuo III. 1905, n-ro 85 (18. de
Majo) [ĉi tiu numero estas aldonita (sen nombro de la paĝoj) al „The
British Esperantist“ I. 1905, n-ro 6 (Junio), kiu samtempe donas tradukon
en angla lingvoj.
„Esperanto“. Propaganda ĵurnalo por la Lingvo Helpa Internacia
de L. L. Zamenhof, eldonita de Lambert. I. jaro , n-roj 3 kaj 4. Dijon
1905 (ili aperis la 16. VII. 1905).
Kara Sinjoro! — Lau mia promeso, mi sendas al vi nun la projekton
de Tutmonda Ligo Esperantista, kiun mi intencas proponi en la Kongreso al la voĉdonado de la delegitoj de ĉiuj grupoj esperantistaj.
Por ke la delegitoj havu la eblon bone prijuĝi la proponon kaj pretigi
sian voĉon, mi petas vin, volu kiel eble plej baldau presigi tiun ĉi
mian leteron en via Revue de V Esperanto.
Antau ĉio mi diros kelkajn vortojn pri la kauzo kaj celo de mia
projekto. Jam longe mi venis al la konvinko, ke por la tute sukcesa
progresado de nia afero estas necese, ke ĝi estu absolute senpersona.
Tial (la esperantistoj tion scias) mi jam de tre longe formetis de mi
ĉian ordoneman autoritatecon kaj lasis al mi nur la rolon de konsilanto. Tamen tia foresto de absoluta autoritateco montriĝis malhelpa por la libera disvolviĝado de nia afero; tial ia autoritato devas
esti kreita; sed la absoluta autoritateco devas aparteni ne rigide al
unu persono, sed al institucio, libere elektata de la esperantistaro mem.
Tre multe da personoj komprenas nun la tutan gravecon de nia
ideo kaj tre volonte servus al ĝi, sed multajn el ili forpelas la timo,
432
el la jaro 1905. — N-roj 12—14
ke per tio ĉi ili servus al unu h o m o, ke ili fariĝus kvazau regatoj
de tiu homo, dependus konstante de liaj kapricoj k.t.p. Ili aliĝos al
ni nur tiam, kiam ili scias, ke nia afero prezentas nur absolute sen-personan ideon kaj ke en nia afero ekzistas nenia majstro*, kies
arbitrajn decidojn ili devas humile obeadi.
Se la sorto de nia afero estos ligita kun unu homo, ĝi estos ĉiam
en danĝero. Morgau mi povas morti, perdi la prudenton aŭ sanon,
subfali al ia neantaŭvidita malhelpo (kiel ekzemple antaŭ ne longe,
kiam mi subite ricevis la ordonon iri Mandĵurujon), kaj la afero tiam
subite eksuferus tre serioze, ĉar ĝi restus subite sen gvidanto. La
estonteco de nia afero estos plene garantiita nur tiam, kiam ĝi absolute neniom dependos de la sorto de unu homo.
Mi scias, ke tre multe da esperantistoj havas la fortan konvinkon,
ke por Esperanto estos plej bone, se en la daŭro de mia tuta vivo
mi persone restos la sola kaj plej alta aŭtoritato en nia afero, ĉar
neniaj eĉ plej saĝaj komitatoj povas per malvarma, multkapa kaj blinde
palpanta rezonado trovi la efektivajn bezonojn de nia lingvo tiel ĝuste
kaj bone, kiel ilin trovas per sia sento kaj sperto tiu persono, kiu
kreis la lingvon kaj laboris por ĝi kaj en ĝi tutan vivon. Mi konfesas
ke en rilato praktika tiu ĉi opinio havas en si multe da praveco.
Sed ĝuste por tio, ke mia aŭtoritateco alportu al nia afero utilon
anstataŭ malhelpo, estas necese, ke ĝi estu libervole kaj konscie akceptata, sed ne leĝe altrudata. Se la esperantistoj trovos, ke mia
aŭtoritato estas utila por nia afero, kio do malpermesos al ili ankaŬ
poste rigardadi min kaj miajn verkojn kaj konsilojn kiel aŭtoritatajn?
Kiu malpermesos al la Centra Komitato klarigadi al la esperantistoj,
ke pro la bono de nia afero estas dezirinde, ke la esperantistoj kiel
eble pli imitadu mian stilon? La diferenco estas tia, kiam la esperantistoj propravole kaj konscie rigardados min kiel aŭtoritaton, tiam
ili volonte penos ĉiam imitadi mian stilon, kaj nia lingvo multe
gajnos de tio ĉi, ĉar unueco kaj unuspiriteco estas por ĉiu lingvo
multe pli grava ol la plej severa logikeco, se tiu ĉi logikeco ne estas
absolute senduba kaj egala ĉe ĉiuj; sed se mia aŭtoritateco estos
altrudata de mi mem kaj se ĝi estos nur „necesaĵo“, sekvo de foresto de la plej alta juĝantaro, tiam oni sekvados miajn ekzemplon kaj
konsilojn nur tre nevolonte, kaj kiel ajn mature pripensita estus
ĉiu mia ago, ĉiam multaj personoj trovos ĝin erara, nelogika kaj sensenca, kaj ni havos konstantan disputadon kaj opozicion.
* Uzante la okazon, mi nun ripetas publike tion, kion mi jam ofte
diris kaj skribis private: mi kore petas ĉiujn esperantistojn, ke en siaj
leteroj al mi aŭ en sia buŝa parolado kun mi ili neniam uzu la vorton
„majstro a , kiu estas al mi tre malagrabla, sed ili ĉiam uzu simple la
vorton „sinjoro a .
28 Dietterle, Zamenhof.
433
V. A. Jam presitaj leteroj
Oni ordinare respondas al mi, ke la nombro de la disputemuloj
estas tre malgranda, ke la plimulto da esperantistoj preferas blinde
obei min, ol elekti al si ian estraron, ke estus danĝere, se mi ellasus
el miaj manoj la gardadon k.t.p. Sed ho ve, ĉio tio ĉi estas nur parolado teoria; en la praktiko la afero estas tute alia. Tiuj samaj personoj (kiuj pensas kaj konstante ripetas al mi, ke miaj vortoj estas
por ili leĝo), tiuj samaj personoj postulas, ke mi altrudu mian volon
nur al aliaj personoj; sed kiam mi faras ion, kio ne plaĉas al ili,
au kiam mi ne volas subskribi mian nomon sub io, kion ili proponas,
ili koleras min, ili turmentas min per sia insistado, ili (senkonscie
kaj en la plej bona intenco) komencas eĉ opozician agitadon kontrau
miaj faroj.
Ne sole la libera disvolviĝado de nia afero, sed eĉ mia persona
laborado por nia afero multe suferas de tio, ke ne ekzistas ia plej
alta juĝantaro. Tre ofte oni petas min, ke mi donu oficiale novajn
vortojn, regulojn k.t.p.; mi tamen nenion povas fari, ĉar ĉiu simila
paŝo de mia flanko estus arbitraĵo kaj elvokus grandan kaj ĝustan
malkontentecon, senfinan disputadon kaj malpacon. Sed, se ekzistos
ia plej alta institucio, elektita de la tuta esperantistaro, tiam miaj
manoj estos liberigitaj, kaj ĉion kion mi trovos utila, mi povus kuraĝe
proponi al la decido de tiu institucio, kaj ĉio, kion tiu institucio decidos, povos esti kuraĝe farita, kaj neniu havos la rajton protesti
au disputi.
Pro ĉiuj supre montritaj kaŭzoj, mi decidis proponi al la esperantistoj, ke ili fine kreas al si ian institucion, kiu estos periode reelektata de la esperantistoj mem kaj prezentos plej altan juĝantaron
por ĉio, kio koncernas nian aferon. Tiu ĉi institucio estos la „Centra
Komitato a , pri kiu mi parolos malsupre. Sed ĉar la „Centra Komitato a
devas esti elektata de ĉiuj esperantistoj, tial estas necese, ke la esperantistoj antaŭe unuiĝu kaj organiziĝu. Tian organizacion mi volas
nun proponi sub la formo de „Tutmonda Ligo Esperantista a .
Malsupre mi donas la projektatan de mi regularon de la Ligo kaj
mi petas, ke ĉiuj esperantistoj volu bone pripensi kaj prijuĝi en siaj
grupaj kunvenoj tiun ĉi regularon, ĉar en la Kongreso en Boulogne-sur-Mer mi intencas proponi tiun ĉi regularon al la voĉdonado de la
kongresanoj. Nun mi nur volas fari la sekvantan rimarkon: intencante
proponi al la Kongreso mian projekton, mi tute ne deziras, ke mia
projekto estu la sola en la Kongreso; kontraŭe mi estos tre ĝoja, se
ankaŭ aliaj esperantistoj ellaborus projektojn de organizacio kaj prezentus ilin al la Kongreso, por ke ni povu elekti. Forte erarastiuj
esperantistoj, kiuj pensas, ke ili faros al mi agrablaĵon, se ili forprenos
ĉiun alian projekton krom la mia, aŭ ke ili faros al mi malagrablaĵon,
se ili akceptas ian alian projekton anstataŭ la mia. Mi estas tre mal-434
bona organizisto kaj mi prenas sur min la ellaboron de organizacia
projekto nur tial, ĉar mi timis ke aliaj, pli lertaj, personoj tion ĉi
ne faros. Se pro foresto de alia pli bona projekto oni decidos akcepti mian, tiam mi tute ne deziras, ke oni ĝin akceptu blinde kaj
senkritike; kontraue, ju pli oni kritikos kaj plibonigos mian projekton,
des pli kontenta mi estos; mi deziras nur, ke la kritikado estu ne
negativa, sed pozitiva, t. e. ke la kritikantoj ne limigu sin per simpla
sencela mallaudado, sed ke anstatau ĉio malbona ili proponu ion pli
bonan, precizan kaj facile akcepteblan per voĉdonado; tiam ni povos
esperi, ke la prijuĝado de la afero en la Kongreso donos al ni efektive
ian bonan kaj fortikan organizacion esperantistan.
La ĉefa ideo de mia tuta regularo estas: „Ni devas havi Centran
Komitaton, kiu estos elektata de la esperantistoj mem kaj tenos en
siaj manoj la tutan sorton de nia afero“. Ĉiuj aliaj paragrafoj de mia
Regularo estas nur provizoraj kaj tre facile povos esti ŝanĝitaj, elĵetitaj aŭ alplenigitaj per la decidoj de la Centra Komitato mem.
Sekve, kvankam mi mem konfesas, ke mia proponata Regularo estas
ne perfekta, tamen la esperantistoj tute ne devas timi, ke akceptante
ĝin (se aliaj personoj ne proponas ion pli bonan) oni ricevos ian
danĝeron: ĉar mia Regularo donas al la Centra Komitato plenan
liberecon, tial ĉio, kio en mia Regularo montriĝos nebona, povos
tre facile kaj en ĉiu tempo esti ŝanĝita, elĵetita aŭ alplenigita. Ĉiuj
paragrafoj de mia Regularo, se ili en la nuna aŭ ia ŝanĝita formo
estos akceptitaj de la Kongreso, devos nur servi kiel provizora
gvido por la Centra Komitato ĝis tiu tempo, kiam la Komitato mem
ellaboros al si gvidon kaj regularon pli bonan.
Mi estas konvinkita, ke la Centra Komitato elektita inter la plej
seriozaj, kompetentaj kaj sindonaj esperantistoj faros nenian facilaniman kaj ne sufiĉe pripensitan paŝon, kiu povus malutili al nia afero.
Sed ĉar la komitatanoj estas nur homoj kaj povas erari, tial por eviti
ĉiun danĝeron, mi aranĝis la regularon tiamaniere, ke super la decidoj
de la Centra Komitato ekzistos ankoraŭ ĉiujara Kongreso, kiu en
okazo de bezono havos la rajton neniigi la decidojn de la Komitato,
se tiuj ĉi decidoj montriĝos danĝeraj; ĉiu esperantisto sekve havos
ĉiam la plenan eblon, frutempe agitadi kaj averti la esperantistaron
kontraŭ ĉiu decido de la Komitato, kiu ŝajnos al li danĝera, kaj li
povoe havi la certecon, ke, se lia opinio estas efektive ĝusta, ĝi
certe venkos.
Mi havis la intencon, antaŭ la publikigo dissendi mian projekton
al kelkaj plej gravaj esperantistoj, por konsiliĝi kun ili (al kelkaj el
ili mi eĉ promesis tion siatempe); sed ĉar mi timis, ke tio ĉi tro^mal-fruigus la publikigon de la projekto, kaj ĉar mi publikigas ne nurjmian
28 *
435
V. A. Jam presitaj leteroj
decidon, sed nur mian intencon, kiun mi ĝis la Kongreso povas
ja ankorau ŝanĝi, se la diritaj personoj montros al mi iajn gravajn
erarojn en mia projekto, tial mi decidis, ne perdi nun tempon por troj
longa korespondado kun apartaj personoj, rezervante al mi tamen
la rajton, fari ankorau en mia projekto diversajn ŝanĝojn, se tio ĉi
montriĝos necesa.
N-ro 15. 29. IX. 1905
Ekstrakto el letero al s-ro Gaston Moch
„Espero Pacifista“ L 1905, paĝ. 243 — 244.
Tre estimata sinjoro! — Mi ricevis vian bonegan raporton al la Kongreso de Paco kaj ankau la salutan leteron subskribitan de la esperantistoj-pacifistoj. Por ambau volu akcepti mian plej koran dankon.
Mi esperas, ke via Raporto pli au malpli frue donos tre bonajn
fruktojn. Nun la pacifistoj ne volas ankoraŭ tre ligiĝi kun Esperanto,
kaj la esperantistoj timas ankoraŭ tro oficiale aliĝi al la pacifistoj
sed mi estas konvinkata, ke pli aŭ malpli frue la ideoj de la esperantismo kaj pacifismo tute kunfandiĝos, ĉar la fina celo de ambaŭ
estas tiu sama: interfratigi la homaron …
N-ro 16. 2. X. 1905
A1 s-ro Fr. Schneeberger
(Pri la Dua Universala Kongreso de Esperanto en Svisujo 1906 1 )
Wŭster: Gen
„Lingvo Internacia“ X. 1905, paĝ.493.
„The British Esperantist“ I. 1905, paĝ.152 — 153.
Kara sinjoro! — Kun granda plezuro mi legis en via letero, ke la
svisaj esperantistoj decidis inviti la Il-an kongreson en Svisujon. Tre
bone, bonege! Svisujo, kiu, ne havante ian nacian lingvon, estas la
plej neŭtrala lando en la tuta Eŭropo, estas la plej bona loko por
kongreso neŭtralehoma, kaj mi esperas, ke tie ĉiuj esperantistoj sentos
sin bonege. Mi eĉ antatividas, ke venos iam la tempo, kiam Svisujo
fariĝos la natura konstanta centro de la tuta esperantistaro.
Mi persone ne povas nun decidi, ĉar la decidado pri la kongreso
apartenas nun al la „Komitato de Organizado u elektita en la unua
kongreso; sed mi esperas, ke la komitato nenion havos kontraŭ Svisujo
kaj akceptos la inviton de la svisoj kun plej granda plezuro kaj danko.
Mi esperas, ke la svisaj esperantistoj faros ĉion kion ili povas,
por bonege prepari la kongreson kaj fari el ĝi imponantan grandiozan
manifestacion de interpopola frateco, grandan feston, en kiu krom la
esperantistoj partoprenos ankaŭ miloj da neesperantistoj, kiuj venos
1 ankaŭ sub la titolo „Letero al la svisaj samideanoj“.
436
el la jaro 1905. — N-roj 14—18
kiel gastoj serĉantaj impreson kaj foriros entuziasmigitaj kaj esper-antigitaj. Mi esperas, ke la svisaj esperantistoj nun ofte kunvenados
kaj korespondados inter si, por pretigi ĉion kiel eble plej bone, plej
majeste kaj plej frue.
Kompreneble, la svisaj esperantistoj devas agadi en plena interkonsento kun la „Provizora Komitato de Organizado“. Ili devas ankau
peti konsilojn de s-ro Michaux, kiu havas jam kelkan sperton.
Ĉar la plej grava celo de niaj kongresoj estas la propagando,
tial lau mia opinio la afero nepre devas esti aranĝita tiamaniere, ke
en ĉiuj kunvenoj kaj solenoj krom la esperantistoj povu partopreni
ankau kiel eble plej multe da neesperantistoj (kompreneble ne kiel
membroj de nia familio, sed nur kiel gastoj, por difinita pago). Por
tio oni devus kiel eble plej frutempe veki la intereson de la tuta
mondo por nia kongreso per lerte kaj alloge verkitaj gazetaj artikoloj,
pri kiuj kredeble zorgos la „Provizora Komitato de Organizado“. La
komitato kompreneble ne devas forgesi dissendi kiel eble plej frutempe inviton al ĉiuj plej gravaj gazetoj de la mondo kaj ripeti tiun
inviton (eble kun peto pri definitiva respondo) 6—8 semajnojn antau
la kongreso.
N-ro 17. 7. X. 1905
Ekstrakto el letero al s-ro Gaston Moch
„Espero Pacifista i6 I. 1905, paĝ. 244.
Kara sinjoro! — Mi ricevis kun danko vian leteron pri laPaca Kongreso. La neatingo de plena sukceso ne devas nin malkuraĝigi, pli
au malpli frue la sukceso venos.
La ordeno, kiun mi ricevis, estas grava en tiu rilato, ke ĝi faros
bonan reklamon al nia afero.
Por Ia donacita al mi titolo de honora membro de la Internacia
Societo Esperantista por la Paco mi esprimas mian plej koran
dankon al la Komitato de la Societo …
N-ro 18. 1905
Danka letero al la Franca Ministro de la Publika Instruado
(okaze de akcepto en la Honoran Legion)
Wŭster: Leg
„Esperanto“ Propaganda ĵurnalo por la Lingvo Helpa Internacia
de L. L. Zamenhof, eldonita de Lambert . I. 1905, n-ro 14.
Sinjoro Ministro! — Mi scias ke via influo multe kunhelpis al la
honoro, kiun faris al mi Sinjoro la Prezidanto de la Respubliko, aligante
min al la rangoj de la Honora Legio, kaj mi deziras adresi al vi persone
mian dankon por tiu ĉi multevalora kuraĝigo, kiun la Franca Registaro
donis al Ia afero de la helpa lingvo internacia.
437
V. A. Jam presitaj leteroj
Estis al mi tre agrable, Sinjoro Ministro, vidi tiun aferon tiel bone
akceptita en lando, kiu ĉiam ludis la plej gravan rolon en la homaraj
progresoj.
Mi estis ankau tre flatita de la favora akcepto, kiun vi faris al mi,
tuj post mia alveno en Parizo.
Post la granda sukceso de la internacia kongreso esperantista en
Boulogne-sur-Mer, mi permesas al mi esperi, ke Francujo estos la unua,
kiu enkondukos en la publikajn lernejojn la instruadon de la lingvo,
kiu faciligos kaj disvolvos senlime la rilatojn inter ĉiuj popoloj kaj,
sekve, certigos la propagandon de la liberalaj ideoj, kun kiuj la nomo
de Francujo estas nedisigeble ligita.
Volu akcepti, Sinjoro Ministro, la esprimon de mia dankemeco kaj
de mia alta estimo.
N-ro 19. 4. I. 1906
A1 la Roma Societo Esperantista „Imperiosa Civitas a
„1/ Esperanto“ (Itala Esperanta Revuo) XV. 1928, n-ro 12, paĝ. 150.
A1 la Roma Societo Esperantista „Imperiosa Civitas” mi sendas
plej koran dankon por ĝia amika letero de 19/XII kaj mi deziras al la
laboroj de la Grupo la plej bonajn sukcesojn. Mi estas konvinkita,
ke per energia kaj fruktoporta laborado la Roma Grupo baldau okupos
unu el la plej honoraj lokoj inter ĉiuj Grupoj Esperantistaj de la mondo.
N-ro 20. 1906 1
A1 la redaktoro de „Esperantisten“ (P. Ahlberg, Stockholm)
»Esperantisten“, I.Jarkolekto. 1906, n-ro 2, paĝ. 9.
Kara sinjoro! — Kun vera plezuro mi ricevis la unuan numeron de
„Esperantisten w , al kiu mi deziras plej bonan kaj konstante pligrand-iĝantan sukceson. Mi ĉiam rememoras la tempon, kiam Svedujo estis
la centro de nia afero kaj mi estas konvinkita, ke dank’ al la nova
gazeto via lando baldaŭ denove fariĝos unu el la plej gravaj fokusoj
de la esperantismo kaj Ia distritaj sed ne malaperintaj esperantistoj
en via lando post la unuiĝo fariĝos baldaŭ potenca anaro.
N-ro 21. 4. III. 1906
A1 Leŭtenanto Bayol, Saint-Cyr
„Lingvo Internacia“ XI. 1906, paĝ. 396—397.
Kara sinjoro! — Vian laboradon por la akcepto de Esperanto ĉe la
Ruĝa Kruco mi trovas tre grava kaj mi deziras al vi la plej bonan
sukceson.
1 La enhavo montras, ke la letero estas skribita en Januaro 1906.
438
el la jaroj 1905, 1906. — N-roj 18—23
La Ruĝa Kruco apartenas al tiuj institucioj, kiuj la plej multe
bezonas iun facile ellerneblan komunan lingvon, ĉar se aliaj institucioj
nur iafoje havas aferojn kun malsamlingvuloj, kaj lasas la eblon
serĉi tradukanton, laRuĝa Kruco preskaŭ ĉiam koncernas alilingvulojn
kaj postulas kompreniĝadon tujan.
La noblaj laboroj de la Ruĝa Kruco sur la kampo de batalo ofte
perdas ĉiun valoron nur pro tio, ke la savanto kaj savato sin reciproke
ne komprenas.
Se vi sukcesos iam atingi la interkonsenton de la registaroj, ke
la soldato ironta en la militon lernu la plej gravajn vortojn de lingvo
internacia, tiam vi povos diri, ke vi forprenis de la militoj grandan
parton de ilia krueleco, kaj vi donis al la Ruĝa Kruco ĝian efektivan
valoron.
N-ro 22. 1906
A1 anglaj esperantistoj
„The British Esperantist“ II. 1906 (Majo), n-ro 17, paĝ.47. (Re -
spondo al la demando de anglaj esperantistoj, kiuj deziris diskojn
gramofonajn de d-ro Zamenhof, por jiksi la ĝustan prononcadon.)
En Varsovio mi ne povas fari gramofonajn reproduktojn; sed se
iu el la gramofonaj fabrikistoj volos entrepreni la pretigon de reproduktoj (ekzemple kiam ni estos en Ĝenevo), mi volonte helpos.
N-ro 23. ? Marto 1906
Cirkulera letero al ĉiuj esperantistoj 1
Wŭster: Steph
„The British Esperantist “ II. 1906, n-ro 18, paĝ. 62. (La letero estas
faksimile litografita laŭ la originalo de Zamenhof.)
La glore konata firmo „Stephens’ Inks“ afable proponis al mi, ke
ĝi dissendos al ĉiuj esperantistoj ian leteron, kiun mi deziras adresi
al ili. Farante uzon el la dirita propono, mi petas nun, ke ĉiu esperantisto volu sendi al mi (sur aparta papereto, sen ia alia alskribo,
kaj klare legeble) la sekvantan leteron, kiu helpos al la aranĝo de
tute ĝusta komuna adresaro de esperantistoj. — Kun saluto al ĉiuj
esperantistoj, L. Zamenhof.
A1 s-ro L. Zamenhof, str. Dzika n-ro 9, Varsovio. — Responde al
via cirkulera letero, dissendita per la firmo Stephens’ Inks, mi sciigas
vin, ke mi akceptas leterojn en Esperanto kaj mia nuna adreso estas
la sekvanta: —
(Regno, lando, provinco, urbo, strato, domo, persona nomo, familia
nomo, profesio aŭ specialeco, aĝo, subskribo.)
komp. V. 26.
439
V. A. Jam presitaj leteroj
N-ro 24. l.V. 1906
A1 la redaktoro de v Germana Esperantisto“ (Jean Borel)
(Pri festotago de la esperantistoj)
Wŭster: Fest
»Germana Esperantisto u III. 1906, paĝ. 68.
Kara sinjoro redaktoro! — Mi legis en Ia „Germana Esperantisto a
la proponon elekti iun komunan festotagon por la esperantistoj. La
ideo per si mem ŝajnas al mi bona, sed mi ne povas aprobi la proponon,
ke por tiu ĉi festotago oni elektu mian tagon de naskiĝo. Se la ideo
per si mem estos akceptita de la esperantistoj, tiam estos necese elekti
iun alian tagon, ekzemple:
a) 1a tagon de malfermo de la unua kongreso esperantista;
b) au la unuan tagon de la kalendara printempo (por la norda
duonglobo, kiel simbolon de la printempo, kiun nia afero promesas al la homaro;
c) au la tagon en kiu en la jaro 1878 la unua rondeto esperantista
proklamis la finitecon kaj la oficialan komencon de ekzistado
de la lingvo Esperanto (17. de Decembro);
d) au iun alian tagon lau elekto de la esperantistoj.
N-ro 25. 2. VI. 1906
A1 s-ro R. Codorniu , prezidanto de la Hispana Societo
„ The British Esperantist <( II. 1906, n-ro 21, paĝ. 103.
Kara sinjoro! — Okaze de la edziĝo de la Reĝa Moŝto mi sendas
al la Hispana Societo Esperantista mian koran gratulon. Vivu la
Gereĝoj! por la bono kaj feliĉo de via lando.
N-ro 26. 13. X. 1906
A1 sinjoroj Stephens 1
„The British Esperantist u II. 1906, n-ro 24, paĝ. 137.
Estimataj sinjoroj! — La kolekton da leteroj mi danke ricevis. Ĉe
a okazo mi sciigas vin kun plezuro, ke pro via cirkulera letero mi
ricevas grandan nombron da respondoj el ĉiuj landoj de la mondo.
N-ro 27. 16. XII. 1906
A1 la sekretario de la Sveda Esperantista Societo
(P. Ahlberg, Stockholm)
„Esperantisten“ II. 1907, n-ro 1, paĝ. 1.
Karaj sinjoroj! — Kun granda plezuro mi ricevis la sciigon pri la
fondiĝo de la „Sveda Esperantista Societo“.
1 komp. V. 23.
440
el la jaroj 1906, 1907. — N-roj 24—28
A1 la nova societo, kiu unuigos ĉiujn viajn fortojn en Svedujo kaj
sendube potence ekmovos tie nian aferon, mi sendas koran saluton
kaj deziron al la plej venkaj sukcesoj.
La titolon de honora prezidanto mi akceptas kun kora danko.
N-ro 28. 13. I. 1907
A1 d-ro L. Couturat
(Pri la „Delegacio“)
Wŭster: Del Cout
„Esperanto“ XVII. 1921, n-ro 247, paĝ. 44.
Kara sinjoro! — Kun malĝojo mi legis vian leteron pri la obstina
opozicio, kiun faras al vi kelkaj el la plej gravaj esperantistoj. Tamen
mi estas al vi tre danka por via detala letero, ĉar ĝi klarigis al mi
kelkajn cirkonstancojn, kiujn mi antaue ne atentis.
Vi scias, ke mi mem estis absoluta amiko de via entrepreno, kvankam mi ne esperis de ĝi ian gravan rezultaton, kian vi de ĝi esperas.
Sed traleginte kaj pripensinte atente vian leteron, mi venis al la konvinko, ke la opoziciuloj estas ne tute malpravaj. Bonega estas Ia principo „audiatur et altera pars“…
Se la elekton de lingvo internacia farus ia institucio tre grava,
kies decido estus leĝdona por la grandaj amasoj da homoj (ekzemple
la registaroj, au almenau la „Asociacio de la Akademioj“), tiam ĉiuj
veraj esperantistoj (ne la ŝovinistoj, kiuj volas nur„auEsper-anton au nenion“) povus kuraĝe aliĝi al tiu ĉi institucio kun okuloj
fermitaj kaj helpi ĝin per ĉiuj fortoj, ĉar se ni eĉ povus timi, ke
ekzistas ia danĝero por Esperanto, ni almenau scius, ke ekzistas
nenia danĝero por la mondlingva ideo, kiu per la decido de la dirita
institucio estus pozitive kaj por ĉiam solvita. Sed tute alia afero
estas, kiam la elekton volas fari la „Delegacio“; tiam ĉe ne sufiĉa
singardeco nia ideo povas ricevi de tio ĉi ne akcelon, sed ruinigan,
eble eĉ mortigan baton! Ni rigardu efektive, kion donos la Komitato
de la Delegacio:
a) Se ĝi ne elektos Esperanton, tiam fariĝos granda skandalo, kiu
mortigos la tutan ideon, ĉar Esperanton ĝi malkreditigos kaj
pereigos, kaj por doni krediton al ia alia sistemo kaj por krei
al ĝi post la lauta falo de Esperanto tian forton, kiun ĝis nun
akiris Esperanto, la Komitato estos ridinde tro malforta. Sekve
per la nesingardeco de la Delegacio la tuta ideo kaj ĉiuj
akiritaj fruktoj de 20-jara laborado estos por ĉiam enterigitaj!!
b) Se vi havos eĉ plenan certecon, ke la Delegacio elektos
nepre nur Esperanton, tiam ankau — se la Delegacio ne
agos sufiĉe singarde — la malutilo de la elekto estos
multe pli granda ol la utilo. Kiel ajn paradoksa tio ĉi al
441
V. A. Jam presitaj leteroj
vi ŝajnos, ĝi estas tamen vera, ĉar pri la utileco ni ne
devas fari al ni iluzion, kaj ni devas kompreni, ke ĝi estos
preskaŭ nula, ĉar kiun ne konvinkis la faktoj kaj la forto, tiun
ne konvinkos eĉ dek Ostwaldoj, kiuj la mondon tute ne interesas; la indiferentuloj restos indiferentaj; la diversaj Molenaaroj,
Bonto-van-Byleveltoj k.t.p. nur mokos la decidon de la Delegacio
kaj trumpetados al la mondo, ke la „Delegacio“ konsistis el
maskitaj esperantistoj, kiuj aranĝis komedion, por trompi la
mondon .. . k.t.p.
c) Sed la malutileco — se la Delegacio ne estos sufiĉe singarda
— estos granda. Elekto estus tre bona antaŭ 10—15 jaroj,
kiam ekzistis ankoraŭ multaj personoj, kiuj volis havi lingvon
internacian, sed ne sciis, kiun ili devis preni; sed nun jam
de longe la tuta mondo alkutimiĝis al la ideo, ke ekzistas nur
unu preta kaj elprovita arta lingvo; pri iaj aliaj projektoj ĝi
aŭ tute ne scias, aŭ scias pri ili nur, ke ili estas malfortaj
teoriaj projektoj de diversaj malkontentuloj, kiuj volas sed ne
povas konkuradi kun Esperanto; se nun venos la Delegacio
kaj diros al la mondo: „ni, kompetentaj homoj, diras al vi, ke
ekzistas diversaj artaj lingvoj, kaj ke inter ili ni elektis Esperanton“ — kian rezultaton tio ĉi donos? Rekte la malon de
tio, kion vi deziris!! kaj la esperantistoj devos eĉ per ĉiuj fortoj
kaŝi vian agon. Ĉar via decido venanta de komitato, kiu ne
havas aŭtoritaton kaj pri kiu oni eĉ diros, ke ĝi konsistis el
maskitaj esperantistoj, havos por la mondo nenian signifon,
sed viaj vortoj pri la „elekto“ havos terure pereigan efikon,
ili donos armilojn en la manojn de niaj malamikoj, ili detruos
ĉiujn niajn ĝisnunajn akirojn, ili denove ekdubigos kaj fortimigos
de nia ideo ĉiujn, kiuj jam estis pretaj labori por ĝi, — ĉar
la mondo diros: „nun ni eksciis, ke ekzistas multaj egalvaloraj
artaj lingvoj, sekve ni povas aliĝi al neniu el ili, ĉar se unu
komitato hodiaŭ elektis unu lingvon, kie ni havas la garantion,
ke morgaŭ alia komitato ne elektos alian lingvon!“
Pripensu do bone, kian pereigan rezultaton por nia komuna ideo
povas doni via agado, se vi ne agos sufiĉe singarde! Se vi deziras,
ke via agado ne alportu malutilon anstataŭ utilo, vi ne devas
diri al la mondo,ke vi kunvokas komitaton „por elekti inter
la diversaj artaj lingvoj“, sed vi devas diri „por decidi pri
la afero de lingvo internacia“. Estu tre singardaj kun viaj vortoj,
ĉar alie vi atingos ĝuste la malon de tio, kion vi deziras atingi!
Ankaŭ kun la formo de via decido vi devos esti tre singardaj.
Se vi diros „ni elektis Esperanton“ — tiam vi (pro la supre dirita
kaŭzo) ĉion terure malbonigos. Via decido povos alporti utilon
nur en tia okazo, se vi esprimos ĝin proksimume en la sekvanta
442
el la jaro 1907. — N-ro 28
maniero (mi donas kompreneble ne definitivan tekston, sed nur
ekzemplon):
„Ni, senpartiaj delegitoj .. . esploris .. . kaj venis al la sekvanta
konkludo:
„Ĉar la esploroj montris, ke devas esti elektita nepre nur lingvo
arta;
„Ĉar en la nuna tempo ekzistas nur unu lingvo arta tute preta,
perfekte vivipova, plene elprovita kaj multe uzata, kaj ĉio alia estas
nur projektoj;
„Ĉar tiu ĉi lingvo apartenas al neniu aparta persono nek societo;
„Ĉar por la mondo estas grava la ekzistado de tauga internacia
lingvo, sed ne diskutado pri tiuj au aliaj sensignifaj detaloj, kiuj prezentas nur aferon de gusto kaj neniam finiĝus:
„Tial ni venis al la konkludo, ke ĉiu amiko de la ideo de lingvo
internacia devas nepre aliĝi al Esperanto kaj labori por ĝia disvastigado, kaj ke ĉiu, kiu batalas kontrau Esperanto, devas esti rigardata
kiel malamiko de la ideo de lingvo internacia.
„Kelkaj plibonigoj, kiujn lau nia sperto estus utile fari en Esperanto, devas esti farataj ne de apartaj personoj, sed de la Centra
Lingva Komitato Esperantista, kiu pro la bono de la afero konsiliĝas
pri ĉio kun la autoro de Esperanto, sed kiu estas tute sendependa de
tiu autoro kaj ĉiujn tri jarojn elektas mem siajn membrojn.
„Tiujn ĉi niajn konkludojn ni dissendas al la ministroj de publika
instruado de ĉiuj landoj, al ĉiuj sciencaj societoj kaj al ĉiuj gazetoj
kun la peto, ke …“
Se la Delegacio agos en tia maniero, tiam ĝi alportos al nia
komuna ideo grandan servon, aŭ (en la plej malbona okazo) almenaŭ
nenian malutilon. Mi estas konvinkita, ke se vi agos en tia senco,
la eminentaj esperantistoj volonte aliĝos al vi.
Mi scias, kompreneble, ke vi ne povas dikti al la Delegacio tian
aŭ alian manieron de agado; sed vi povas almenaŭ admoni ilin, ke
ĉar oni ne povas antaŭvidi, kian aŭtoritatecon havos la komitato de
la Delegacio, oni pro singardeco uzu ne la vorton „elekto“, sed la
sendanĝeran vorton „decido“ aŭ „esploro“, aŭ ion similan. A1 komitato,
kiu „esploras“, ĉiu esperantisto povas kuraĝe aliĝi sen timo, ke li
per tio ĉi a priori malkreditigas Esperanton, kiel tio ĉi estas ĉe la
vorto „elekti“.
Mi esperas, kara samideano, ke vi ne koleros min, ke mi tiel malkaŝe klarigis al vi mian nunan opinion pri la afero. Vi komprenos,
ke mi faras tion ĉi ne pro ia aŭtora malhumileco. Mi faras al vi
mian proponon nur tial, ke mi estas konvinkita, ke ĝi estas la sola
sendanĝera vojo, kiu kondukos nin al nia komuna celo. Se mi scius,
ke la Komitato de la Delegacio estas sufiĉe aŭtoritata, por devigi la
mondon akcepti ĝian decidon, tiam mi persone blinde akceptus ĉion,
443
V. A. Jam presitaj leteroj
kion la Delegacio farus; sed ĉar mi tre forte timas, ke tiu autoritateco
ne estos tre granda, tial pro la bono de nia komuna ideo vi devas
esti tre singardaj, ke ia nepripensita paŝo de la Delegacio ne pereigu
la 20-jarajn laborojn de la esperantistoj.
N-ro 29. 1907
A1 la redaktoro de la Amerika Esperantisto
(Pri eldono de Amerika Esperantista ĵamalo)
„The British Esperantist* IIL 1907, n-ro 27, paĝ. 49.
Kara sinjoro! — Kun plezuro mi eksciis el via letero, ke via
societo intencas komenci la eldonadon de amerika esperantista ĵurnalo.
Kompreneble mi povas nur tre ĝoji pri tio ĉi kaj deziri al via gazeto
la plej bonan sukceson. Ne pro simpla ĝentileco mi tion ĉi diras:
Vian estontan gazeton mi efektive trovas tre grava, kaj mi efektive
atendas de ĝi tre multe da bono por nia afero.
Ameriko estas tre grava por Esperanto kaj Esperanto estas tre
grava por Ameriko; kaj tial la tago, en kiu aperos la unua bona gazeto
esperantista en la plej grava lando de Ameriko, en la Nord-Amerikaj
Unuigitaj Ŝtatoj, estos por nia afero tre grava dato. Ke via gazeto
estos bona, pri tio mi ne dubas, ĉar mi konas bone la energion kaj
bonan volon de ĝiaj fondantoj.
Mi estas konvinkita, ke vi sekvos la ekzemplon de la bonega kaj plej
merita brita frato, kaj via gazeto baldau fariĝos unu el la plej gravaj centroj
esperantistaj, al kiu turniĝos la okuloj de la tutmonda esperantistaro.
N-ro 30. 1907
A1 … ?
„The British Esperantist u III. 1907, n-ro 29, paĝ. 93.
Ĉar la vorto „farti“ estas tre malagrabla por la anglaj oreloj, tial
mi konsilas, ke anstatau ĝi ni uzadu (precipe en Anglujo) la vorton
„stati“, kiu troviĝas en la Universala Vortaro kaj povas tute bone
anstataui la malagrablan vorton.
Ekzemple: „Kiel vi statas“ (anstatau „Kiel vi fartas“).
En okazo kiam la senco povas esti ne tute klara, oni povas ankau
uzi la pli precizan vorton „sanstati“.
N-ro 31. 1907
A1 s-ro P. Corret 1
„Lingvo Internacia“ XII. 1907, paĝ. 318.
La formoj „amatas“, „amitas“ k.t.p., anstatau „estas amata“, „estas
amita“, per si mem ne prezentus ian rompon en nia lingvo, kaj, se
la Lingva Komitato volus ilin aprobi, oni povus tre bone ilin uzi.
1 Aliaj leteroj al d-ro P. Corret troviĝas sub V. 300 — 305.
444
el la jaroj 1907, 1908. — N-rof28—32
Tamen, se la privataj autoroj per sia propra iniciativo volus uzi tiujn
formojn, mi tion ĉi ne konsilus. Privataj autoroj povus enkonduki
tiun ĉi novan formon nur en tia okazo, se „as a , „is a k.t.p. signifus
„estas a , „estis a ; sed, kvankam pli au malpli frue la verbaj finiĝoj eble
ricevos la signifon de Ia verbo „esti a , tamen ĝis nun ili tiun ĉi signifon
ne havas.
N-ro 32. 18. I. 1908
Cirkulera letero al ĉiuj esperantistoj
Wŭster: Oel Cirk
„Lingvo Internacia u XIII. 1908 , paĝ. 73—77.
„Germana Esperantisto (i V. 1908 , n-ro 3.
Gi aperis ankaŭ kiel aparta presaĵo de la Centra Ojicejo kaj estis
aldonita kiel „Aldono“ al la Marta numero de „La Revuo“ 1908.
En la jaro 1900, kiam la esenco de la internacilingva afero estis
ankorau tro malmulte konata kaj la mondo pensis, ke ekzistas diversaj
lingvoj internaciaj, kiuj inter si batalas, sinjoroj Couturat kaj Leau
en Parizo fondis „Delegacion a , kies celo estis: peti la Internacian
Ligon de Akademioj, ke ĝi esploru, kiu el la ekzistantaj artefaritaj
lingvoj taugas plej bone por la rolo de lingvo internacia, au elekti
mem komitaton, kiu esplorus tiun ĉi demandon. Kvankam, de la jaro
1900 ĝis nun, la vivo jam mem solvis la diritan demandon, tamen
por plenumi sian promeson, la Delegacio, en Oktobro 1907, kunvokis
komitaton, kiu devis elekti lingvon internacian. Sed bedaurinde la
komitatanoj ne ĝuste komprenis sian taskon, kaj, elektinte Esperanton,
ili decidis fari en ĝi reformojn, forgesante, ke tia tasko tute ne
estis kaj neniam povis esti komisiita al ili. Tiu ĉi tre bedaurinda
decido estis kauzita de kelkaj tre gravaj malkompreniĝoj:
le. Oni forgesis, ke la afero de lingvo internacia estas nun ankorau
en la stato de propagando; ke la mondo ne akceptas lingvon internacian ne pro tiuj au aliaj ĝiaj detaloj, sed nur pro malkonfido al
la tuta afero; ke sekve nun ĉiu vera amiko de lingvo internacia devas
absolute silenti pri siaj personaj gustoj kaj gustetoj, kaj ni ĉiuj devas
antaŭ ĉio labori en plej severa unueco, por ke ni akiru por nia afero
la konfidon de la mondo. Kiam nian aferon prenos en sian manon
ia granda forto (ekzemple la registaroj de la ĉefaj landoj), kiu per
sia potenco povos doni al ni ne senvalorajn tro memfidajn vortajn
promesojn, sed plenan garantion, ke ĝi alkondukos nian aferon al
la celo pli certe ol ni kaj ke ĝi ne faros facilanime iajn decidojn,
antaŭ ol ili tute mature kaj perfekte estos pripensitaj kaj praktike
elprovitaj kaj fiksitaj, tiam ni povos konfide transdoni al tiu
potenca forto la sorton de nia afero; sed se privataj personoj, kiuj
havas nek ian aŭtoritaton, nek ian forton, postulas, ke ni forlasu la
vojon, kiun ni pacience kaj sukcese sekvis en la daŭro de multaj jaroj,
445
V. A. Jam presitaj leteroj
kaj ni komencu plej danĝerajn rompajn eksperimentojn, ĉiuj veraj
esperantistoj energie protestos. Nun, kiam ni estas ankorau tro malfortaj, ni povas atingi nian celon nur per severa disciplino kaj
per absoluta unueco; alie ni pereigos nian tutan aferon por ĉiam,
ĉar kiu scias, kun kia grandega malfacileco kaj per kiu superhome
pacienca dudekjara laborado de multaj miloj da personoj estas atingita
la nuna favora rilato de la mondo al nia afero, tiu komprenas, ke, se,
pro interna malpaco, Esperanto nun pereus, la mondo jam neniam,
neniam volos ion audi pri ia nova lingvo internacia, eĉ se ĝi estus
ne senviva teoria produkto de multaj reciproke malproksimaj kapoj,
sed la plej genia kreitaĵo! Mi ripete memorigas tion ĉi al la reformistoj,
mi ripete kaj insiste petas ilin, ke ili pripensu, kion ili faras, ke ili
ne ruinigu tiun grandan kaj gravan aferon, por kiu ni ĉiuj laboras
kaj por kies ebla pereo la posteuloj iam severe nin juĝus.
2e. Oni forgesis, ke ne sole eĉ en sia nuna formo Esperanto en
la praktiko montriĝis perfekte tauga por sia rolo kaj ke plibonaĵo povas
fariĝi danĝera malamiko de bonaĵo, sed ke se eĉ efektive aperus la
neceseco plibonigi Esperanton, la solan kompetentecon kaj rajton por
tio ĉi havas ne flankaj personoj, sed nur la esperantistoj mem.
Kaj en ĉiu momento, kiam plibonigoj montriĝos efektive necesaj kaj
ĝustatempaj, la esperantistoj tre facile povas ilin efektivigi. Ĉar ĉiu
rakontado pri ia baro, kiun kvazau prezentas la Bulonja Deklaracio,
au pri ia kvazaua senviveco kaj senforteco de nia Lingva Komitato,
estas simple malvero, per kiu oni penas fortimigi de ni tiujn personojn,
kiuj ne konas bone la staton de la aferoj.
Ĉiu, kiu legis la antaŭparolon de la „Fundamento de Esperanto*,
scias tre bone, ke ĝi ne sole ne prezentas ian baron kontraŭ la evolucio
de la lingvo, sed kontraŭe, ĝi donas al la evolucio tian grandegan
liberecon, kiun neniu alia lingvo jam posedis eĉ parte. ĉi donas la
eblon, se tio estus necesa, iom post iom eĉ ŝanĝi la tutan lingvon
ĝis plena nerekonebleco! La sola celo, kiun la fundamento havas,
estas nur: gardi la lingvon kontraŭ anarĥio, kontraŭ reformoj arb itraj
kaj personaj, kontraŭ danĝera rompado, kontraŭ forĵetado de malnovaj formoj antaŭ ol la novaj estos sufiĉe elprovitaj kaj tute definitive kaj sendispute akceptitaj. Se la esperantistoj ĝis nun tre
malmulte faris uzon de tiu granda libereco, kiun la Fundamento al
ili donas, ĝi ne estas kulpo de la Fundamento, sed ĝi venas de tio,
ke la esperantistoj komprenas tre bone, ke lingvo, kiu devas trabati
al si la vojon ne per ia potenca dekreto, sed per laborado de amasoj,
povas disvolviĝi nur per tre singarda vojo de natura evolucio, sed
ĝi tuj mortus, se oni volus ĝin disvolvi per kontraŭnatura kaj danĝerega
vojo de revolucio.
Cetere, se la Bulonja Deklaracio efektive prezentus ian malbonaĵon
aŭ neprecizaĵon, kiu do malpermesas, ke iu proponu ĝian ŝanĝon aŭ
446
el la jaro 1908. — N-ro 32
eĉ ĝian tutan forigon? Jes, tiuj sinjoroj, kiuj sub la influo de agitantoj
diras, ke la „Fundamento“ prezentas „eternan baron kontrau la evolucio
de Esperanto“, parolas pri afero, kiun ili tute ne konas!
Ĉar la Lingva Komitato ĝis nun faris ankorau neniun rompon en
la lingvo, tial la reformistoj ĝin kulpigas, ke ĝi estas senviva, senforta,
senautoritata, sentauga! Sed se ĝi estas malbona, kiu do malpermesas,
ke la esperantistoj mem ĝin reorganizu? Anstatau semi malkontentecon,
malpacon kaj ribelon, ĉu ne estus pli bone, se iu el la malamikoj de
la nuna Lingva Komitato prezentus projekton de reorganizo de tiu ĉi
komitato? Se la projekto estos bona, ĝi ja certe estos akceptita; mi
povas eĉ sciigi la malkontentulojn, ke la prezidanto de la Komitato
mem preparas nun projekton de reorganizo, kiun li intencas prezenti
al la plej proksima kongreso. Per vojo de paco kaj harmonio ni ĉion
povas krei, per vojo de malpaco kaj ribelo ni ĉion nur detruos.
Por fari reformojn en Esperanto, la „Delegacia Komitato“ ricevis
komision nek de la esperantistoj, nek de siaj propraj delegintoj (kiuj
ne sole ne donis, sed eĉ ne povis doni tian strangan komision); siajn
proprajn, de neniu rajtigitajn postulojn de reformoj — kiuj apogis sin
sur zorge kolektitaj voĉoj de kelka nombro da malkontentuloj, sed tute
ignoris la opinion de multaj dekmiloj da personoj, kiuj estas kontrau
ĉiuj ŝanĝoj — la Delegacia Komitato prezentis al la esperantistaro en
formo tre ofenda, postulante, ke la tuta multemila kaj longe laborinta
esperantistaro akceptu la decidojn, kiujn kelkaj flankaj personoj ellaboris en la dauro de 8—10 tagoj; ili eĉ malhumile postulis, ke tiuj
decidoj estu akceptataj tuj, ne atendante la esperantistan Kongreson;
tial la sola respondo, kiun ni devis doni al la postulantoj, estis simpla
kaj tuja rifuzo. Sed ĉar troviĝis personoj, kiuj per ĉiuj eblaj rimedoj
komencis grandan kaj lertan agitadon inter ĉiuj esperantistoj, penante
per ĉiuj fortoj ruinigi la harmonion, kiu ĝis nun regis inter ni, penante
semi malpacon kaj malkontentecon kaj kredigi al ĉiu aparte, ke ĉiuj
postulas reformojn, nur la ĉefoj kontraustaras; kaj ĉar ni komprenis
tre bone, kiel pereiga povas fariĝi por nia tuta afero ĉia publika malpaco kaj skismo, precipe se ĝi al la nenion scianta publiko estas tute
malvere prezentata kiel „deziro de multaj societoj“, tial ni en la dauro
de tri monatoj faris ĉion, kion ni povis, por kvietigi la ribelantojn en
ia paca maniero. Ni multe korespondis kun ili, penante klarigi al ili,
kiel danĝerega ilia agado estas por tiu afero, kies amikoj ili sin kredas;
ni prezentis la demandon al la voĉdonado de ĉiuj membroj de la
Lingva Komitato; kaj kiam la Lingva Komitato rifuzis akcepti liajn
strangajn kaj tro grandajn postulojn, ni eĉ decidis, ke ni mem en nia
propra nomo prezentos al la esperantistoj aliajn plej ĉefajn postulojn,
kvankam ni tute ne vidas en ili ian necesaĵon; sed ni nur deziris, ke
ĉio estu farata sen rompado, per vojo lauleĝa; ke ĝis la komuna akcepto
la novaj formoj estu rigardataj ne kiel devigaj, sed nur kiel permesataj,
447
V. A. Jam presitaj leteroj
kaj ili ricevu forton nur tiam, kiam la Lingva Komitato ilin aprobas
kaj Kongreso Esperantista donos al ili sian sankcion.
Sed ĉiuj niaj penoj de pacigo nenion helpis. La postulantoj
respondis, ke por ili ne estas autoritata nia Lingva Komitato, nek nia
kongreso, kaj ili rezervas al si plenan liberecon de agado.
Tiam ni estis devigitaj rompi ĉiun intertrakton kaj sciigi, ke la
„Delegacia Komitato w por ni plu ne ekzistas. Laŭ la propra tute
preciza programo de la „Delegacio w , la Komitato ricevis de siaj delegintoj la komision nur elekti lingvon; de la momento, kiam tiu elekto
estis farita, la „Delegacia Komitato” ĉesis ekzisti kaj restis nur kelkaj
privataj personoj, kiuj — laŭ siaj propraj vortoj — fariĝis nun esperantistoj. Sed kiam tiuj kelkaj novaj esperantistoj, kiuj aliĝis al Esperanto nur antaŭ malmultaj semajnoj, ekdeziris dikti leĝojn al la tuta
popolo esperantista, kiu laboras jam pli ol dudek jarojn, kaj ĉiuj niaj
admonoj nenion helpis, tiam ni simple lasis ilin flanke.
Ni estas konvinkitaj, ke tiuj kelkaj scienculoj, kiuj lasis sin entiri
en reton, baldaŭ komprenos la eraron, kiun ili faris; ili baldaŭ komprenos, ke nia gravega kaj malfacilega afero povas atingi sian celon
nur per severa unueco; kaj pro la bono de ilia amata ideo ili
baldaŭ discipline aligos siajn fortojn al tiu komuna granda armeo, kiu
sen personaj ambicioj, en plena harmonio, kaj kun ĉiam kreskanta
sukceso, pacience laboras jam tiom multe da tempo.
Kiel ĝis nun, tiel ankaŭ plue, ni, esperantistoj, iros trankvile nian
vojon.
N-ro 33. 31. I. 1908
1-a letero al „Voĉo de Kuracistoj* 1
Wŭster: Yoĉo I
v Voĉo de Kuracistoj u , senpaga aldono al la duonmonata gazeto
„G/os lekarzy“ I. 1908, n-ro 1, paĝ. 1.
Estimata sinjoro redaktoro! — Kun ĝojo mi sciiĝis pri via intenco
aranĝi en via estimata revuo konstantan rubrikon esperantan. Mi
esperas, ke via aranĝo estos tre utila kaj sukcesa kaj iom post iom
kondukos al la fondo de grava revuo, kiu per neŭtrala lingvo interligos kaj interkomprenigos la kuracistojn de ĉiuj landoj.
Jam de longe multaj kuracistoj atendas la aperon de internacia
ligilo por la mondo medicina, kaj mi estas konvinkita, ke ili estos al
vi tre dankaj por via iniciativo. A1 via dume malgranda, sed espereble
baldaŭ forte kreskonta, entrepreno mi deziras la plej bonan sukceson.
1 La 1-a kaj la 2-a letero (=V. 35) al „Voĉo de Kuracistoj u estas
presitaj sen supersignitaj literoj.
448
el la jaro 1908. — N-roj 32—36
N-ro 34. 25. III. 1908
A1 la Brita Asocio
„The British Esperantist u IV. 1908, n-ro 41, paĝ. 83.
A1 la „British Esperanto-Association a mi sendas mian koran
gratulon por la ŝanĝo de la loĝejo. En la nova loko mi deziras al la
Asocio plenan feliĉon kaj ĉiam kreskantan potencon.
N-ro 35. ? Aprilo 1908
2-a letero al „ Voĉo de Kuracistoj a
Wŭster: Voĉo II
„Voĉo de Kuracistoj iC I. 1908, n-ro 2, paĝ. 18.
Kara kolego! — La unuan numeron de la „Voĉo de Kuracistoj ricevis kun danko kaj legis kun plezuro. Ĝi estu feliĉa komenco de estonta granda kaj grava internacia organo de kuracistoj! N-ro 36. 24. IV. 1908 A1 franca esperantisto (?) Wiister: LK (Pri la Lingva Komitato) ankaŭ sub la titolo (Pri projekto de Reprezentantaro kaj Akademio) „Lingvo Internacia u XIII. 1908, n-ro 6, paĝ. 241—245. „The British Esperantist u IV. 1908, n-ro 43, paĝ. 121 — 122. „Germana Esperantisto u V. 1908, paĝ. 78. „Heroldo de Esperanto u IX. 1928, n-ro 35, 31.de Aŭgusto (tie en artikolo de d-ro W. Lippmann, „Pn la Lingva Komitato kaj la Akademio u ). Kara sinjoro! — Pri mia opinio koncerne nian Lingvan Komitaton povas ja ekzisti nenia dubo. Mi donas de tempo al tempo diversajn klarigojn pri lingvaj demandoj en Esperanto kaj mi esprimas mian personan opinion tiel same, kiel ĉiu alia kompetenta esperantisto havas la rajton tion fari, sed ĉiufoje, kiam povas aperi ia dubo, kiu postulas decidon, la rajto de decidado povas aparteni nur al la Lingva Komitato. Ĉe demandoj tro gravaj, kiuj povus kauzi inter la esperantistoj grandan disputon, la komitato povas prezenti mem siajn decidojn ankorau al la sankcio de nia plej alta juĝantaro, la kongreso. Tia estas ne sole mia opinio, sed tia estis, ĝis la lasta tempo, ankau la opinio de la tuta esperantistaro, kiu pace kaj harmonie laboris kaj ne havis eĉ la plej malgrandan intencon plendi pri sia organizacio. Sed en la lasta tempo, kelkaj personoj komencis subfosadi la autoritaton de nia Lingva Komitato kaj de niaj kongresoj. Ke tian agadon mi persone ne povas aprobi, pri tio certe neniu povas dubi. Antau la Bulonja Kongreso mi ellaboris projekton de korporacia organizacio, kiun mi volis prezenti al la kongreso. Sed troviĝis personoj, al kiuj tio ne plaĉas kaj ili komencis agitadon kontrau mia propono. Mi eble povus tre facile, per malmulte da vortoj, rebati 29 Dietterle, Zamenhof. 449 V. A. Jam presitaj leteroj iliajn atakojn, tiom pli, ke mi diris tre klare ke mi volonte akceptos ĉian organizacion, kiun la esperantistoj deziros, kaj mian projekton mi prezentis nur kiel ekzemplon. Tamen, por eviti ĉian polemikon kaj malpacon kaj por ne altrudi perforte al la esperantistoj mian, eble eraran, opinion, mi silentis. Kiam mi, en la kongreso, vidis, ke la kongresanoj estas kontraŭ ĉia korporacia organizacio, tiam mi diris al mi: popolo povas erari, aŭ esti sugestie erarigata, sed la komuna bono, la unueco kaj disciplino postulas, ke ĉiu membro de la popolo sin submetu al la deziro de la plimulto. Kaj mi min submetis kaj mi silente akceptis la decidon, ke „la esperantistoj ne deziras esti korporacie organizitaj“ kaj laŭ la deziro de la kongreso mi, kune kun la kongresanoj, kreis la Lingvan Komitaton. Sed nun kelkaj personoj, pro tiu aŭ alia kaŭzo, komencis bataladon kontraŭ la Lingva Komitato. Forgesante, ke la esperantistoj ne estas infanoj, kies komunan publikan decidon oni povas senceremonie nuligi, ili penas renversi tion, kion kreis la kongresoj, kaj per flanka agitado krei ion novan! Ili diras, ke la Lingva Komitato estas elektita „ne leĝe“! Sed estas ja tre facile vidi, ke tio ĉi estas simpla sofismo. Iaj „leĝaj“ elektoj povas ekzisti nur por tia anaro, kiu estas korporacie organizita, en kiu ĉiuj membroj havas difinitajn rajton kaj devojn, per kiuj oni povas mezuri ilian rajton de voĉo, sed en tia absolute libervola afero, kiel ‘nia, en tia anaro, en kiu unu multe laboras kaj havas grandajn meritojn kaj alia absolute nenipn faras, eble eĉ ne konas la lingvon, kaj lia tuta apartenado al nia anaro konsistas nur en tio, ke li simple nur diras, ke li estas esperantisto, — ĉu en tia anaro povas esti ia parolo pri elektoj „leĝaj“? Ĉiu facile komprenas, ke en tia afero, kiel nia, povas ekzisti nur aŭtoritateco morala. Sed por ĉiu, kiu deziras ne regi, sed submetiĝi al ia komuna disciplino, por ĉiu, kiu la necesegan unuecon en nia afero ŝatas pli bone, ol siajn proprajn opiniojn kaj gustojn, — ĉu povas ekzisti en Esperanto ia pli aŭtoritata institucio, ol nia ĝisnuna Lingva Komitato? ĉi estis elektita en kongreso, en kiu ĉiu esperantisto havis egalan rajton partopreni, en kiu efektive partoprenis, en granda nombro, ĉiuj plej gravaj kaj plej meritaj esperantistoj de ĉiuj landoj, ĝi estis elektita ne partie de unu aŭ de kelkaj personoj, sed per senpartia publika konsiliĝado de ĉiuj kongresanoj, ĝi estis elektita en plena interkonsento kun tiu persono, kiu ĝis tiam estis la sola natura mastro de nia lingvo kaj kiu ne sole tiam, sed ankaŭ nun havas la plej grandan konfidon al tiu komitato, ĉiuj plej meritaj esperantistoj de ĉiuj nacioj estis akceptitaj en tiun komitaton, kaj neniu povas plendi, ke pro ia partia intrigo oni lin ne akceptis. Ĉu povas do por ĉiu amanto de senpartie elektita institucio ekzisti en Esperanto ia pli aŭtoritata reprezentantaro de nia lingvo, ol nia Lingva Komitato? 450 el la jaro 1908. — N-roj 36—37 Publike, kaj kun la konsento de ĉiuj esperantistoj, mi transdonis al tiu komitato mian autoritaton, kaj nun oni proponus, ke mi ĝin reprenu! Ke mi transdonu la autoritatecon al alia institucio! Ĉu mi havas moralan rajton por tion fari? Ĉu la esperantistoj estas infanoj, kun kiuj oni povas permesi al si morgau forigi, kion oni hierau decidis? Oni diras, ke la Lingva Komitato tro malmulte laboras, sed oni ja ne devas forgesi, ke la komitatanoj ne estas homoj salajrataj, kaj ĉiu el ili havas tro malmulte da libera tempo. Kaj en kio konsistas la kulpo de la nuna Lingva Komitato? Ĝia tuta kulpo konsistas nur en tio, ke ĝi ne volas fari rompojn en la lingvo! La nuna komitato konsistas el la plej gravaj kaj plej meritaj esperantistoj de la mondo kaj la regularo permesos ke ĝi elprenu en siaj vicoj ĉiujn novajn utilajn membrojn. Kio donas al ni la garantion, ke komitato elektita en ia alia maniero konsistos el pli taugaj personoj ol la elektita de Zamenhof? Ke se la nova komitato ne plenumos la dezirojn de kelkaj personoj, tiuj persone denove ne komencos sub-fosadon, diskreditadon,konstantan kriadon pri netaugeco, neautoritateco, pri diversaj kontraŭleĝaĵoj ĉe la elektita k.t.p.? La Lingva Komitato havas la rajton sin m e m reorganizi, se tio estos necesa, tial ĉiu, kiu trovas, ke la komitato estas ne bone organizita, devas en maniero lojala prezenti sian konsilon de reorganizo al la voĉdonado de la komitato mem, kiu — en ekstrema okazo — se ekzistas gravaj motivoj de malkonsento aŭ dubo, povus ĉiam submeti la aferon per speciala raporto al tiu pli alta potenco, kiu elektis la komitaton, al la komuna kongreso. Sed se iu laboras f 1 a n k e kaj penas senkreditigi nian plej aŭtoritatan institucion kaj semi malpacon kaj konfuzon en nia tendaro, en kiu ĝis nun regis plena harmonio kaj paco, ĉu oni povas aprobi tian agadon? N-ro 37. 27. VI. 1908 A1 »konata Pariza Esperantisto“ (Carlo Bourlet) (Pri s-ro de Beaufront) „Lingvo Internacia u XIIL 1908 , n-ro 8, pag. 368. „The British Esperantist“ IV. 1908, paĝ. 147. Kara sinjoro! — A1 via demando, ĉu mi ion sciis pri la intencoj de s-ro de Beaufront, mi devas respondi al vi jenon: En la daŭro de nia tuta longa konateco s-ro de Beaufront neniam ne sole ion skribis al mi, sed eĉ neniam faris al mi ian eĉ plej malgrandan aludon pri tio, ke li dezirus vidi en Esperanto ian ŝanĝon. Kiam mi en plena konfido elektis lin kiel advokaton, kiu devus defendi antaŭ la Delegacio (kies veran esencon mi ankoraŭ ne konis) la ĝisnunan Esperanton kaj klarigi la kaŭzojn, pro kiuj ni ĉian reformadon trovas danĝerega, li volonte tion akceptis kaj eĉ per unu vorteto ne lasis min supozi, kiajn intencojn li havas. 29* 451 V. A. Jam presitaj leteroj N-ro 38. ? Julio 1908 A1 Universala Esperanto-Asocio (H. Hodler) Hector Hodler, „Lia vivo kaj lia verko u . UEA-Eldona Servo , Genlve 1928, paĝ. 38. Kara sinjoro! — Kun plezuro kaj danko mi ricevis la diversajn specimenojn, kiujn vi sendis al mi. La rapida kaj bonega disvolviĝo de la UEA min tre ĝojigas, kaj mi esperas de via Asocio tre multe da bono por nia tuta afero. Mi kore deziras al UEA la plej bonajn sukcesojn. Vian afablan inviton, ĉeesti en Dresdeno en la solena malferma kunveno kaj en unu el la laboraj kunvenoj de via Asocio, mi akceptas kun plezuro. N-ro 39. 11. XII. 1908 A1 la redakcio de „Informaj Raportoj Wien „Informaj Raportoj“ I. (III.) 1909 (Jan.), n-ro 1. Karaj sinjoroj! — Kun plezuro mi ricevis la 3 numerojn de la „Informaj Raportoj a kaj mi dankas vin kore. Precipe mi dankas la redakcion por la amika gratula artikolo koncerne mian tagon de naskiĝo. Mi deziras al via gazeto la plej bonan prosperadon kaj mi estas konvinkita, ke la „Informaj Raportoj u alportos multe da bono al nia afero en Aŭstrio, en tiu lando por kiu la ekzistado de neŭtrala lingvo povas iam havi gravegan sukceson. N-ro 40. 16. XII. 1908 A1 la German-Aŭstria Esperantista Ligo, Wien „Informaj Raportoj u I. (III.) 1909 (Febr.), n-ro 2. Karaj sinjoroj! — Por via salutletero de 8/XII volu akcepti mian plej koran dankon. A1 la Ligo mi sendas mian saluton kaj deziron de plej bona prosperado. La „Informajn Raportojn“ mi siatempe ricevis kaj mi jam sendis mian dankon al la redaktoro. N-ro 41. 16. XII. 1908 Letero al s-ro F. de Menil, Paris (Pri la gazeto „Franca Esperantisto u ) „Franca Esperantisto u I. 1909, paĝ. 38. La unuan numeron de la „Franca Esperantisto w mi danke ricevis. Ke mi ĝin legis kun granda intereso, ke mi sincere deziras al ĝi plej bonan sukceson — tion mi certe ne bezonas diri al vi. La franca esperantistaro estas ja ĝis nun la plej granda kaj la plej grava esperantista anaro, kaj ĝi subite restis sen komuna organo; dank’ al la „Franca Esperantisto* mi esperas, ke ĉiuj francaj esperantistoj baldaŭ havos denove komunan ligilon kaj la malagrabla historio de la lasta jaro baldaŭ estos forgesita. 452 el la jaroj 1908, 1909. — N-roj 38—44 N-ro 42. 22. XII. 1908 A1 s-ro H. Sentis , Grenoble Wiister: Senti „Esperanta Evoluo“ (Grenoble). 1911, n-ro 1, paĝ. 2 — 3. Kara sinjoro! — Mi ricevis vian leteron de 16/XII, kaj ankau vian cirkuleran leteron „A1 progresemaj esperantistoj“. — Mia opinio pri la bezonoj de nia lingvo (precipe en la nuna tempo) estas iom alia ol via; mi tamen ne volas altrudi al vi mian personan opinion. — Sed kvankam mi forte dubas, ĉu via intencata maniero de agado (en la nuna tempo) estos utila, mi tamen kun plezuro konfesas, ke ĝi estas tute honesta kaj lojala, kaj mi estus tre kontenta, se ĉiuj personoj, kiuj deziras nun reformojn, sekvus vian plene aprobindan manieron. N-ro 43. Fine de 1908 A1 la „Belga Esperantisto u „Belga Esperantisto u I. 1908/1909, paĝ. 8 — 9. „The British Esperantist“ V. 1909 (Jan.), n-ro 49, paĝ. 8. Via sciigo pri la baldau aperonta B. E. estis por mi tre agrabla novaĵo. Mi sendas al la nova organo mian sinceran gratulon kaj deziron de plej bona prosperado. Mi ĝojas, ke por niaj belgaj amikoj baldau malaperos la malbona sonĝo, kiu turmentis ilin en la dauro de tuta jaro; ke ili baldau havos denove organon vere kaj klare esperantistan, kiu firme kaj senŝanceliĝe kondukados ilin lau tiu rekta vojo, kiun la esperantistaro en plena unueco iras jam pli ol 20 jarojn, — organon, kiu plu ne penados for-tiri ilin de nia armeo, sed konstante instruados al ili severan dis-ciplinon, obeon kaj estimon por nia komuna standardo. Nian grandan kaj gravan celon ni povos atingi nur per unueco, per unueco, per unueco! Mi esperas, ke tiuj nemultaj belgaj amikoj, kiuj forlasis nian komunan vojon, baldau komprenos, kian malutilon ili per sia agado alportas al nia ideo, kaj ili noble kaj kuraĝe tion konfesos; kaj nun, kiam la opinio de la esperantistaro estas jam senduba, ili submetos siajn personajn opiniojn kaj dezirojn al la opinio kaj postuloj de la plimulto 4 kaj montros, kiel agas honestaj kaj bravaj batalantoj por granda ideo. N-ro 44. 1909 A1 s-ro C. McPherson (Pri la kartludo „Feliĉaj familioj“) „The British Esperantist“ V. 1909 (Marto), n-ro 51, paĝ.51. Kara sinjoro! — Kun plezuro mi ricevis la kartludon „Feliĉaj Familioj* kaj mi dankas vin kore. Mi esperas ke la kartludo estos tre utila, ĉar ĝi instruas amuzante. Mi deziras al ĝi multe da amikoj kaj uzantoj. 453 V. A. Jam presitaj leteroj N-ro 45. 20. XII. 1909 Publika letero („Danko“ okaze de la kvindeka datreveno de naskiĝo) Wiister: Nask „Lingvo Internacia u XV. 1910, paĝ. 29. „La Revuo“ IV. 1909/10, paĝ. 205. „Belga Esperantisto“ II. 1909/10, paĝ. 95. „Oficiala Gazeto“ II. 1909/10, paĝ. 179. Cetere tre ofte, ankaŭ en malgrandaj gazetoj. Okaze de la kvindeka datreveno de mia naskiĝo mi ricevis grandegan multon da bondeziroj en plej diversa formo: telegramojn, leterojn, poŝtajn kartojn, gazetajn artikolojn, librojn, manuskriptojn, fotografaĵojn k.t.p. Ĉio ĉi tio profunde min kortuŝis, kaj mi tre dezirus esprimi al ĉiu gratulinto aparte mian plej koran dankon; sed bedaurinde tio estas por mi fizike neplenumebla. Tial oni volu pardoni min, ke, anstatau respondi aparte al ĉiu persono, au almenau al ĉiu gazeto, societo au grupo, mi esprimas mian plej profundan dankon al ĉiuj kune, per ĉi tiu publika letero. La gazetoj esperantistaj faros al mi grandan komplezon, se ili publikigos mian dankon. N-ro 46. 1909 (Lasta saluto al Barcelono 1 ) Faksimilita en „Tutmonda Espero“ (Kataluna Esperantisto) II. 1909, n-ro 22, paĝ. 156. Antau ol ni, esperantistoj-kongresanoj, forlasas la belan kongresan urbon, mi esprimas — ankorau unu fojon en la nomo de la kongresanoj nian plej profundan koran dankon al la gastama kaj simpatia urbo por la tre amika kaj frata akcepto, kiun ĝi faris al la gastoj venintaj el ĉiuj partoj de la mondo kaj por la granda kaj sincere kora simpatio, kiun la reprezentantoj de la urbo esprimis rilate la ideon, por kiu ni laboras. Barcelono vivu, kresku kaj floru! Samtempe mi permesas al mi, esprimi apartan dankon de mia edzino kaj de mi por la speciala afableco, kiun la deputitaro de Barcelono montris al ni per sia por ni tre kara memoraĵa donaco. N-ro 47. ? Januaro 1910 A1 la Ligo de Germanlingvaj Aŭstriaj Grupoj Esperantistaj „Informaj Raportoj“ IV. 1910 (Febr.), n-ro. 2. Karaj sinjoroj! — Kun granda plezuro mi ricevis vian belegan al-bumon kun la folioj ilustritaj kaj subskribitaj de la membroj de ĉiuj 1 1909, ĉar skribita post la 5-a kongreso. 454 el la jaroj 1909, 1910, 1911. — N-roj 45—50 grupoj de via Ligo. ĉi estas por mi tre agrabla kaj kara donaco, kaj mi esprimas mian koran dankon al la iniciatintoj de tiu donaco kaj al ĉiuj, kiuj partoprenis en ĝia efektivigo. Kun kora saluto kaj plej bonaj deziroj por la progresado kaj florado de via Ligo. N-ro 48. 17. II. 1910 A1 s-ro Paul de Lengyel, redaktoro de „Juna Esperantisto* „Juna Esperantisto“ VIII. 1910, n-ro 2, pag. 17. Kara sinjoro! — Kun plezuro kaj danko mi ricevis la unuan numeron de la ,Juna Esperantisto“, kiu estas nun redaktata de vi. Ke min tre ĝojigas la fakto, ke vi de nun estos la redaktoro de la dirita gazeto, — tion mi ne bezonas ja diri al vi. Via longe kaj tute sufiĉe elprovita amo kaj fideleco al nia afero, via perfekta sciado de nia lingvo kaj via bonega stilo donas plenan garantion, ke la „Juna Esperantisto“ sub via redaktado estos unu el la plej fidindaj gazetoj esperantaj. Mi deziras al via entrepreno plej bonan prosperadon kaj al via gazeto tre multe da amikoj. N-ro 49. 1910 A1 Antido (Rene de Saussure) „Internacia Scienca Revuo“ VII. 1910, n-ro 82, paĝ. 271 — 272. „Restimo de la Teorio de Antido“ (Kritikoj pri Teorio de Antido, eltiritaj el Internacia Scienca Revuo, Geneve, Okt., Nov., Dec. 1910), paĝ. 11. Kun plezuro mi ricevis viajn du librojn („La Devo“ de E. Naville kaj „La Construction logique des mots en Esperanto“) kaj mi kore vin dankas. La lastan verkon mi legis kun granda intereso; mi trovas ĝin bonega. Lau mia opinio estus tre utile, se vi eldonus ĝin ankau en Esperanto, por ke ĉiu esperantisto, precipe la verkantoj, atente ĝin tralegu kaj por ke ili penu observi tiujn principojn, kiujn vi bonege esploris kaj klarigis. Mi ne dubas, ke nia Akademio tre volonte donos al via propono sian oficialan aprobon … Via verko povas servi kiel bona modelo de efektive gravaj kaj utilaj Akademiaj laboroj. N-ro 50. 1911 A1 la VI. Germana Esperantista Kongreso „Das Esperanto ein Kulturfaktor“. Festschrift anlafilich des 6. Deutschen Esperanto-Kongresses in Lŭbeck (sen jaro). (La letero estas faksimilita je la komenco de la libro.) Mi salutas vin kore, germanaj amikoj, kiuj kunvenos por via VI. nacia kongreso; mi salutas vin, sindonaj laborantoj de nia afero. Se homo al homo povas doni benon, miaj vortoj estu por vi plej 455 V. A. Jam presitaj leteroj sincera beno kaj alportu feliĉon al ĉio kion vi entreprenos. La disciplino kaj Iaboremeco, kiuj vin distingas kaj kiuj estas plej bona garantio de sana kreskado, estu ekzemplo kaj konsolo por ĉiuj esperantistoj. N-ro 51. 5. X. 1911 A1 s-ro H. Stahlberg , Rakvere (Pri „Kalevipoeg“) „Informoj de Esperanto-Asocio de Estonio “ 1926, n-ro 51, paĝ. 37. Kara sinjoro! — Pardonu, ke pro granda okupiteco mi ĝis nun ne respondis vian leteron. Trarigardi vian tradukon de Kalevipoeg mi bedaurinde ne povas, ĉar mi estas tro okupita; sed ŝajnas al mi, ke por multaj esperantistoj la traduko de la Esta eposo havos grandan intereson. Ĉar vi posedas bone la lingvon Esperanto, tial mi opinias, ke via traduko estus grava akiro por nia literaturo. N-ro 52. 30. XII. 1911 Letero al The British Esperantist (Pri la Deveno de la Verda Stelo) Wŭster: Stelo „ The British Esperantist u VIII. 1912, n-ro. 86, paĝ. 34. Karaj sinjoroj! — Pri la deveno de nia verda stelo mi nun jam ne memoras bone. Ŝajnas al mi, ke pri la verda koloro iam atentigis min s-ro Geoghegan kaj de tiu tempo mi komencis eldonadi miajn verkojn kun verda kovrilo (la atentigo estis tute senintenca). Pri unu broŝuro, kiun mi tute hazarde eldonis kun verda kovrilo, li rimarkigis al mi, ke tio estas la koloro de lia hejmo, Irlando; tiam venis al mi en la kapon, ke ni povas ja rigardi tiun koloron kiel simbolon de Espero. Pri la kvinpinta stelo, ŝajnas al mi, ke unue ĝin presigis sur sia gramatiko s-ro de Beaufront. Tio plaĉis al mi kaj mi prenis tion kiel signon. Poste per asociado de la ideoj aperis stelo kun verda koloro. N-ro 53. 1912 A1 la redaktoro de la »Pola Esperantisto“ (Pri Rajtigitaj Delegitoj kaj pri la Centra Organizo) Wŭster: Rajt „Lingvo Internacia iC XVIII. 1912, paĝ. 256—262 (represita el „Pola Esperantisto u , Julio 1912). Kara sinjoro redaktoro! — Lau la propono de la EsperoKato-lika vi petis min, ke mi per via estimata gazeto esprimu mian opinion pri tiu demando, kiu en la lasta tempo vekis tiom multe da disputoj kaj malpaco inter la esperantistoj (demando pri organizo). Mi konfesas, 456 el la jaroj 1911, 1912. — N-roj 50—53 ke mi ne tute klare komprenas, por kiu povas utili la petata publikigo de mia opinio. Ĉiu, kiun mia opinio interesas, povas ja scii ĝin tre bone, ĉar en la antauparolo al mia projekto pri Rajtigitaj Delegitoj kaj parte ankorau en mia publika parolo Antverpena, mi esprimis mian opinion tute klare kaj precize. En la stranga, por mi ne komprenebla, maniero ekkuris bedaurinde la famo, ke la projekto pri Rajtigitaj Delegitoj estas ne mia opinio, sed opinio fremda, kiun oni altrudis al mi! Kaj tio sufiĉis, por ke multaj esperantistoj, anstatau memstare pfipensi mian projekton, tuj en la komenco akceptis ĝin kun malkonfido. En Antverpeno tiu malkonfido malaperis, sed poste, sub influo de agitado, ĝi denove aperis Bone, en tia okazo por kio do servos mia nuna ripetota klarigo? oni ja simple diros denove, ke la nunan artikolon iu devigis min publikigi . .. En Antverpeno mi laŭte kaj tre klare demandis la esperantistojn, ĉu ili deziras, ke en niaj kongresoj ni de nun havu Rajtigitajn Delegitojn. Pri tiu demando, kiu ne estis ja starigita surprize, sed pri kiu ĉiuj havis antaŭe sufiĉe da tempo, por ĝin pripensi kaj priparoli, la grandega plimulto respondis „jes a . Se la demando estus pri tio, ĉu la esperantistoj konfidas al mi la kondukadon de la tuta esperanta afero, oni povus eble pensi, ke ili sin ĝenas fari al mi malagrablaĵon; sed ĉar la demando absolute neniom koncernis mian personon, tial neniu havis kaŭzon, por sin ĝeni. La voĉoj kun „jes“ prezentis tian frakase grandegan plimulton, kaj ĉe la tuj farita kontraŭpruvo la voĉoj kun „ne“ prezentis tian bagatelan nombron, ke pri la volo de la kongresanoj povis ekzisti absolute nenia dubo. Ŝajnis do, ke ni havas plenan kaj absolute nedisputeblan rajton esperi, ke de nun ĉio estos en plej bona ordo, ke finiĝos la konstanta malpaco, kiu regis en nia tendaro dum la lastaj jaroj, ke de nun ĉiu dubo, koncernanta la tutan esperantistaron, estos solvata ne de apartaj demagogoj kiuj altrudas al ĉiuj sian opinion, aŭ deziron, sed de la esperantistaro mem, per iliaj ĉiujare kaj orde elektotaj delegitoj … Sed ho ve, la espero nin trompis. Tuj post la Antverpena kongreso komenciĝis denove agitado kontraŭ la institucio de Rajtigitaj Delegitoj. La malkontentuloj kredigas, ke la decido Antverpena estis altrudita al la esperantistoj, ke oni ne sciis, pri kio oni voĉdonis, k.t.p., k.t.p. Kontraŭ tiaj asertoj mi energie protestas kaj mi alvokas la ateston de ĉiuj, kiuj partoprenis en la kongreso. Sinjoroj malkontentuloj! Se vi trovas, ke la Antverpena decido ne prezentas la volon de la esperantistaro, tiam pruvu tion kaj donu al ni la eblon informiĝi pli ĝuste pri tiu volo; se vi volas diri, ke la esenco de la projekto pri Delegitoj estas akceptita kaj oni nur neregule voĉdonis pri ia detalo, tiam diru tion klare kaj ne senkreditigu en la okuloj de la esperantistaro la tutan aferon; se nia voĉdonado V. A. Jam presitaj leteroj estis neregula, aranĝu al ni alian pli regulan voĉdonadon; miaflanke mi promesas al vi, ke ĉion, kion ajn la esperantistaro decidos, mi jam antaue blinde akceptas; sed mi deziras nur, ke tio estu la volo de la esperantistaro kaj ne la volo de apartaj personoj. Se montriĝos, ke la esperantistoj ne volas mem esti la administrantoj de sia afero, mi certe tion ne altrudos al ili, se en Antverpeno ni faris ian eraron; sed se vi ne konsilas, sed nur atakas, senkreditigas kaj senkuraĝigas, — vi per tio certe ne faras bonan servon al Esperanto. « Kelkaj diras, ke oni atakas nun ne la principon de kongresaj Rajtigitaj Delegitoj, sed nur la konstantan „ĉeneralan Organizon”. Sed tio estas ja nur vortoj erarigaj. Oni scias, ke konstanta ĝenerala organizo ne sole ankorau tute ne ekzistas, sed ĝi eĉ ne estas ankoraŭ proponita. En Antverpeno oni nur elektis komitaton, kiu devas esplori la demandon pri tia organizo kaj eventuale ellabori kaj prezenti al la esperantistoj ian projekton. Kontraŭ kiu do kaj kontraŭ kio batalas la malkontentuloj, kiuj priskribis la elekton de la studa komitato kiel ion tute senordan, kontraŭregulan kaj eĉ preskaŭ kiel ian friponaĵon? Ni ne scias ankoraŭ, kiam la komitato finos sian studan laboron (en la nuna jaro — verŝajne sub la senkuraĝiga infiuo de la konstanta atakado — ĝi ne finis al la difinita templimo, kaj tial en Krakovo la rezulto de ĝia laboro ne povos esti prezentita al voĉdonado); ni ne scias ankoraŭ, al kia konkludo la komitato venos, t. e. ĉu ĝi trovos konstantan ĝeneralan organizon rekomendinda aŭ ne; se ĝi en la jaro 1913 prezentos projekton de organizo, ĝi laŭ la regularo publikigos la projekton almenaŭ tri monatojn antaŭ la kongreso, por ke ĉiuj esperantistoj havu sufiĉe da tempo, por ĝin pripensi kaj priparoli; poste ĝi estos diskutata de bone preparitaj Delegitoj en la kongreso, kaj nur poste ĝi estos regule voĉdonata … Kian do sencon havas la atako kontraŭ projekto, pri kiu oni ne scias ankoraŭ ĉu ĝi estos kaj kia ĝi estos. Ĉu niaj malkontentuloj, kiuj la malbonecon de la Antverpena kongreso penis pruvi interalie per elmeto de la protesto de s-ro Michaux, efektive kaj sincere kredas, ke la Antverpena kongreso, kiu tute ne estis preparita nek rajtigita por la esploro de tia grava afero, devis tuj, senstude, akcepti la projekton de s-ro Michaux, anstataŭ transdoni ĝin al studa komitato? Ĉu ili mem ne estus la unuaj, kiuj terure protestus kaj insultus, se la kongreso farus ion similan? Ĉu niaj malkontentuloj efektive kaj sincere kredas, ke la tute ne preparita kaj ne rajtigita kongreso devis rapidece esplori kaj akcepti la projekton de U. E. A., kiu aperis nur dum la kongreso mem kaj kiun la esperantistaro tute ne havis la eblon antaŭe pripensi? Ĉu efektive kaj sincere la malkontentuloj vidas krimon en tio, ke, anstataŭ akcepti nepreparite kaj nerajtigite la projekton de s-ro Michaux aŭ de U. E. A., la kongreso decidis, ke antaŭe ĉio devas esti studata? 458 el la jaro 1912. — N-ro 53 Ne sole ia definitiva ĝenerala organizo, sed eĉ ia propono pri tia organizo ne estas ankorau akceptita; ĉio estas nun ankorau studata. Neniu sekve povas dubi pri tio, ke la tuta atakado celas ne la ankorau ne ekzistantan ĉeneralan Organizon, sed nur la principon de kongresaj Rajtigitaj Delegitoj; la malkontentuloj simple ne volas, ke la esperantistoj havu la eblon decj^pri siaj komunaj aferoj. Kion do ili havas kontrau la principo de Rajtigitaj Delegitoj? Ili timigas la esperantistojn, ke la Rajtigitaj Delegitoj forrabos de la esperantistoj ilian liberecon! ke ili prezentos estraron, kiu donos al la esperantistoj ordonojn, metos sur ilin ŝarĝojn! Ĉiu komprenas ja tre bone, ke la esperantistoj ne prezentas ian regnon kun ĝendarmoj kaj neniu havas au iam povas havi la forton, devigi la esperantistojn ion fari au ion oferi. Por la personoj, kiuj povus ankorau havi ian dubon, estas ja tute klare dirite ne sole en la antauparolo al la regularo pri Delegitoj, sed ankau en la regularo mem, ke por privataj esperantistoj la decidoj de la Delegitoj havas absolute nenian devigon, sed ili el-montras nur la opinion de la plimulto por tiuj esperantistoj, kiuj deziras scii tiun opinion kaj kiuj propravole deziras alkonformigi siajn agojn al tiu opinio. Kiu ne deziras tion fari, tiun certe neniu devigos. Ĉiu senpartia homo komprenas, ke la ĉefa celo de la Rajtigitaj Delegitoj estas: doni al la esperantistoj plenan liberecon kaj forton. Nun, nia afero dependas de kelkaj plej popularaj gazetoj, kiuj sugestas al la tuta esperantistaro siajn opiniojn, kaj tio (kiel montris ekzemple la historio de nia movado en Svedujo) en ia neantauvidebla okazo povus iam fariĝi tre danĝera por nia tuta afero. La institucio de Rajtigitaj Delegitoj, kiu donas al ni la eblon ĉiam informiĝi pri la opinio de la plimulto, celas liberigi la esperantistaron de tiu dependo kaj nian tutan aferon de tiu danĝero. Oni timigas la esperantistojn, ke la kongresaj Delegitoj eble iam ŝanĝos la lingvon! Sed en la regularo de niaj kongresoj ekzistas ja fundamenta paragrafo, kiu tre klare malpermesas al la kongreso pridiskuti demandojn lingvajn. Cetere — se eĉ tiu paragrafo ne ekzistus, ĉu efektive iu povas serioze pensi, ke la tuta esperantistaro iam fariĝos tiel idiota, ke demandojn pri lingvo au aliajn demandojn, postulantajn specialan kompetentecon, ĝi pridiskutos en kongreso, konsistanta el nekompetentaj kaj ne speciale preparitaj personoj? Ĉiu komprenas tre bone, ke se aperos ia lingva demando, ĝi estos forsendita al la Akademio, poste — se la Akademio aprobos — al la tuta Lingva Komitato, kaj nur fine — se ankau la tuta Lingva Komitato aprobos — ĝi venos al la kongreso, tamen kompreneble ne por lingva diskutado, sed nur por aprobo au malaprobo. La kongreso sekve ne sole neniam povas decidi ian reformon kontrau la deziro de la Lingva Komitato, sed kontraue, ĝi povas doni sian malpermeson, se la Lingva Komitato farus ian facilaniman decidon. Sekve se ni tute prave ne 459 V. A. Jam presitaj leteroj timas, ke la Lingva Komitato iam farus facilaniman paŝon (kion ĝi sen kontrolo de kongresaj delegitoj povus ja fari multe pli facile, ol kun ilia kontrolo), — de la flanko de laDelegitoj certe minacas al ni nenia danĝero en ĉi tiu rilato, sed kontraue, la Delegitoj prezentos por ni defendon en la okazo, se eble la Lingva Komitato iam volus fari ian danĝeran agon. Neniu povas nun dubi, ke ĉia provo fari en nia lingvo rompojn renkontus plej energian kontraustaron de la tuta esperantistaro, ĉar en la nuna tempo ni ĉiuj konscias, ke tio estus pereiga por nia afero, sed la mondo devas scii, ke ni gardas la netuŝeblecon de nia lingvo nur por prudento kaj kiel homoj liberaj, kaj ke se iam efektive aperus ia senduba neceseco ŝanĝi nian lingvon, ni principe havas la rajton tion fari tiel same, kiel ĉiu nacio principe havas la rajton fari kun sia nacia lingvo ĉion, kion ĝi trovos necesa. Ĉiu penado gardi la netuŝeblecon de nia lingvo per rimedoj de iaj aziaj regnoj, t. e. per malpermeso de kunvenado kaj konsiliĝado pri niaj aferoj pro la timo, ke eble ni volos iam konsiliĝi pri la lingvo mem, — tia penado ludi la rolon de ĝendarmoj sen forto estus ne sole ridinda kaj tute sensukcesa, sed ĝi donus rezulton rekte malan: ĝi nur instigus deziron de reformoj kaj senkreditigus nian lingvon en niaj okuloj kaj en la okuloj de la tuta mondo multe pli, ol tion povus fari ĉiuj kontrauesperantistoj kune prenitaj. Oni eble timas, ke la Delegitoj povos iam fari alian (ne lingvan) facilaniman decidon? Sed ĉiu diskutota demando estas ja publikigita tri monatojn antau la kongreso, ĉiuj esperantistoj sekve havos suflĉe da tempo, por pripensi ĝin kaj averti siajn delegitojn; kaj se malgrau ĉio la Delegitoj faros ian facilaniman decidon, la malkontentuloj povos ja dum tuta jaro priparoli la decidon, prepari la spiritojn kaj prezenti al la venonta kongreso proponon pri forigo de la antaŭa decido. Oni plendas kontraŭ diversaj detaloj de la regularo pri Rajtigitaj Delegitoj; ekzemple oni protestas kontraŭ la decido, ke la societoj, sendantaj Delegitojn, devas ion pagi por tio; aŭ oni plendas kontraŭ tio, ke la kondukado de la aferoj pri la Delegitoj estas transdonita al la Centra Oficejo, kiu laŭ la diro de la malkontentuloj malbone kondukas la aferon kaj malbone uzos la enkasigitan monon. Bone; sed se la malkontentuloj estas konvinkitaj, ke ili estas pravaj, kiu do malpermesas al ili, ke al la venonta kongreso ili lojale kaj trankvile prezentu proponon pri Ia forigo aŭ ŝanĝo de la al ili malplaĉantaj detaloj? Oni diras, ke proponon, kiu estas malagrabla al la prezidanto de la Konstanta Kongresa Komitato, ĉi tiu prezidanto ne volos enporti en la tagordon de la kongreso kaj sekve oni ne povos ĝin pridiskuti. Sed ĉiu povas ja facile kompreni, ke tia timo estas tute senkaŭza, ĉar la prezidanto de la Konstanta Kongresa Komitato ne havas ja la rajton nek la povon malakcepti ion en la tagordon laŭ sia propra plaĉo. En Antverpeno la tuta kongresa komitato (ne la prezidanto) rifuzis akcepti 460 el la jaro 1912. — N-ro 53 unu proponon nur pro tio, ke ĝi celis elvoki skandalon. Sed se iu en ĝentila maniero skribos ekzemple: „mi proponas, ke la rajto sendi Delegitojn estu senpaga“, aŭ: „mi proponas, ke por plena senpartieco kaj superpartieco de la institucio de Rajtigitaj Delegitoj, ĉiuj aferoj, koncemantaj tiujn Delegitojn kaj ĉiuj pagoj de tiuj Delegitoj estu administrataj ne de la Centra Oficejo, sed de ia speciala sekretario-kasisto, elektata de la Delegitoj mem“, — ĉu efektive iu povas timi, ke tiamaniere redaktitajn proponojn la kongresa komitato povus propravole malakcepti en la tagordon? Kaj se eĉ ni supozus, ke la kongresa komitato farus tian maljustaĵon, la proponanto havas ja ĉiam la rajton apelacii al la Delegitoj private kaj senpere, kolekti por sia propono la necesan nombron da subskriboj por devigi la komitaton enporti la maljuste rifuzitan proponon en la tagordon. Oni eble diros, ke, pro ia premado de la flanko de la „eminentuloj“, nenia propono malagrabla por la eminentuloj povas havi esperon ricevi por si en la kongreso plimulton da voĉoj. Sed ankaŭ tio estas ja tute ne vera; ĉar dum longa tempo antaŭ la kongreso ĉiu proponanto havas ja plenan povon bone motivi sian farotan proponon en la gazetoj aŭ per cirkuleraj leteroj al la societoj kaj grupoj esperantistaj kaj sekve garantii al si, ke, se lia propono estas efektive prava, ĝi certe trovos por si en la kongreso la plimulton da voĉoj. Vi vidas sekve, ke ĉion, kio povas esti utila por nia afero, oni povas tre bone atingi en maniero trankvila, kaj tute ne estas necese semi konstantan malpacon kaj per ĉiuj fortoj paralizi ĉian vivon kaj progreson en nia afero. La Delegitaro konsistas el homoj kaj kompreneble povas erari; precipe facile ĝi povis erari en la unua momento post sia naskiĝo, kiam ĝi havis ankoraŭ tro malmulte da sperto. Tion ĉiu devas kompreni, kaj ĉiu bona esperantisto, al kiu ŝajnas, ke la Delegitaro eraris, devas lojale diri al si: „la plimulto decidis, sekve mi devas min submeti; sed ĉar mi estas konvinkita, ke la decido estas erara, tial mi penos, ke en la venonta kongreso oni rebonigu la eraron“. Sed se iu, al kiu ne plaĉas tiu aŭ alia decido, tiu aŭ alia eble nelerta faro de la kongresa estraro, tuj malpaciĝas, komencas atakadon, bojkotadon, senkreditigadon de la tuta kongreso k.t.p… . ĉu tia agado estas bona? Ĉi tiu mia artikolo estos verŝajne mia lasta artikolo sur la kampo de esperantista diskutado. Pro kelkaj kaŭzoj mi de nun verŝajne neniam plu partoprenos en diskutado, nek en la kongresoj, nek en la gazetoj. En Krakovo mi tute certe detenos min de ĉia partoprenado en la diskutoj; sekve tiuj, kiuj estas kontraŭ mia opinio havas plenan povon kontraŭbatali ĝin per ĉiuj fortoj, ne timante, ke mi polemikos kontraŭ ili eĉ per unu vorto. Sed ĝuste pro tio, ke mi ne intencas plu diskuti, mi nun la lastan fojon klarigis mian opinion. 461 V. A. Jam presitaj leteroj Mi atentigas pri tio, ke mi esprimis ne mian deziron, sed nur mian opinion, ĉar mia deziro estas nurunu: ke la esperanta afero vivu kaj progresu sane, en kia ajn maniero tio estos. Se mia opinio estas erara, la esperantistoj forĵetu ĝin; sed ili faru tion en maniero orda, per regula voĉdonado. N-ro 54. 10. IX. 1913 A1 la redaktoro de „La Ondo de Esperanto“ (Pri la „Delegacio“) VVuster: Del Ondo „La Ondo de Esperanto“ V. 1913, n-ro. 11, paĝ. 170 — 174. Kara redaktoro! — Vi revenas al la temo, pri kiu mi jam ofte diris, ke mi ne volas paroli pri ĝi. Ĉar krom vi ankau aliaj personoj tro ofte ripetas al mi la samajn demandojn, tial mi cedas nun al via insistado kaj mi donos al vi respondon, kiun — se vi deziras — vi povas publikigi; sed mi kore petas vin kaj ankau ĉiujn aliajn miajn korespondantojn, ke oni ne devigu min pli paroli pri tiu temo. Vi demandas min, kial mi kaj preskau la tuta esperantistaro subtenis la aranĝintojn de la tiel nomata „Delegacio a ; la respondo estas tute simpla: ĉar dank’ al la konstantaj kaj sennombraj asertoj de s-ro Couturat ni havis plenan konfidon al li, ni estis plene konvinkitaj, ke li havas la plej purajn intencojn, ke li laboras senambicie nur por la fortikigo de komuna interkonsento kaj interhelpo, kaj ĝis la lasta momento ni ne havis eĉ la plej malgrandan suspekton, ke li havas ian kaŝitan intencon. Sub la influo de liaj konstantaj asertoj ni estis plene konvinkitaj ke lia sola celado estas nur: 1. au akiri por nia movado ian „grandegan autoritaton <£ (la Tutmondan Ligon de Akademioj), kiu — kiel mi tiam naive kaj tute malprave opiniis — per unu fojo centobligus nian forton, 2. au — se tia forto ne estos akirebla — montri per senpartia esploro al ĉiuj nesciantoj tiun vojon, kiu estas la plej fidinda kaj plej certa por la atingo de nia celo, por ke ĉiuj amikoj de la ideo povu aliĝi al la ĉefa armeo, ne perdante siajn fortojn per diseco kaj per palpado en mallumo. Neniu el ni povis eĉ por unu momento suspekti, ke kaŝite estas preparata por ni ia surprizo, ke baldau, kiam s-ro Couturat pensos, ke li estas sufiĉe forta, li subite ŝanĝos la tonon kaj diros: la plej alta autoritato, kiun devas obei ĉiuj mondlingvanoj, estas mi kaj miaj kunuloj; neniigu ĉion, kion vi ĝis nun akiris per malfacila laborado kaj rekomencu la laboron tute denove lau niaj ordonoj. Por ke vi povu almenau iomete vidi, en kia lumo s-ro Couturat prezentadis al ni siajn intencojn, mi donas ĉi tie por ekzemplo eltiron el unu el la multaj leteroj, kiujn li skribis al mi. Mi neniam tion farus, ĉar la publikigadon de privataj leteroj mi rigardas kiel aferon mal-honestan; sed ĉar malgrau mia sesjara silentado s-ro Couturat kaj liaj kunuloj konstante min atakas, insultas, kalumnias, publikigas sen-462 el la jaroj 1912, 1913. — N-roj 53-54 permese pecojn el miaj leteroj, kripligante ilian sencon, k.t.p., tial mi bedaurinde estas devigata almenau unu fojon publikigi eltiron el la leteroj de s-ro Couturat, por ke oni almenau iomete eksciu la veran historion de la afero. Antaue mi donas malgrandan klarigon. Decidinte aranĝi la „Komitaton de la Delegacio“, s-ro Couturat petis rektoron Boirac, ke li fariĝu membro de la Komitato. Ĉar videble la ĉefaj francaj esperantistoj jam havis ian suspekton, s-ro Boirac ne volis akcepti la proponitan rolon, malgrau la asertoj de s-ro Couturat, ke s-ro Boirac eniros en la Komitaton ne kiel prezidanto de la Lingva Komitato, sed nur kiel persono tute privata, kaj malgrau la ripetataj certigoj, ke lia eniro en la Komitaton prezentas absolute nenian danĝeron por Esperanto! Vidante la kontraustaron de s-ro Boirac, s-ro Couturat sin turnis kun longaj leteroj al mi, petante, ke mi admonu s-ron Boirac. Mi respondis, ke mi ankau opinias, ke ni, esperantistoj, devas nin teni tute flanke de la Delegacia Komitato*, ĉar: se la Delegacia Komitato rekomendos Esperanton, tio alportos al Esperanto nenian utilon, ĉar la mondo diros, ke la esperantistoj mem aranĝis komedian elekton; sed se la Komitato eble faros ian decidon eraran, la partopreno de la esperantistoj povas alporti al ni tre grandan malutilon. Tamen, cedante al la insistaj asertoj de s-ro Couturat, ke al Esperahto minacas absolute nenia danĝero, mi fine plenumis lian deziron kaj konsilis al s-ro Boirac, ke li (ne kiel komisiito de la esperantistaro, sed nur kiel persono tute privata) eniru en la Komitaton. Ke la Delegacia Komitato faros tian agon, kian ĝi poste faris, tion mi, naive kredante al la simpla logiko kaj plene konfidante al la aranĝanto kaj vera direktanto de la Komitato kaj al liaj konstantaj asertoj, ne povis sonĝi eĉ unu momenton. La sola, kion mi timis, estis nur, ke la Komitato eble donos al sia decido ne sufiĉe pripensitan kaj ne sufiĉe singardan formon. Pri tio mi korespondis kun s-ro Couturat. Profunde kredante, ke la direktantoj de la Komitato pensas nur pri la bono de nia ideo, mi konsilis ekzemple, ke se la Komitato trovos dezirindaj iajn plibonigojn en Esperanto, ĝi ne diru tion mallerte en sia decido (por ke la mondo ne diru, ke uzebla lingvo ne ekzistas), sed ĝi transdonu siajn konsilojn al nia Lingva Komitato, por ke tiu ĉi lasta esploru la aferon kaj, se tio montriĝos utila, plenumu la konsilojn (ne postulojn!) en la singarda kaj senrompa maniero, montrita en la antauparolo al la „Fundamento w . (Vi vidos malsupre, kion pri tio s-ro Couturat diris, kaj komparu ĝin kun tio, kion li faris!) * Kiam mi poste petis s-ron de Beaufront reprezenti Esperanton en la Komitato, mi atentigis lin, ke li devas tion fari nur kiel „klarig-anto“, sed ke li ne havas la rajton ion akcepti au fari ian promeson en la nomo de la esperantistoj. 463 V. A. Jam presitaj leteroj Mi konsilis, ke, por ne senkuraĝigi la mondon per malĝusta timo, ke ekzistas iaj diversaj mondlingvaj movadoj, la Komitato ne diru en sia decido, ke ĝi „elektis“ Esperanton inter multaj konkurantoj, sed ke ĝi „esploris“ la mondlingvan demandon kaj trovis, ke la sole ĝusta vojo estas tia-tia (vi vidos malsupre, kiel bone oni komprenis kaj aprobis mian opinion, kaj … vi scias, kiel oni poste falsis la sencon de miaj vortoj kaj ripetadis, ke se la Delegacia Komitato ne „elektis“, sed ellaboris novan lingvon, ĝi agis laŭ mia deziro). Jen estas eltiro el letero, kiun s-ro Couturat skribis al mi la 18-an de Januaro 1907 1 * : Monsieur et cher Maitre, Nous vous remercions de vos sages conseils, et nous sommes d 9 autant mieux disposes d les suivre, qu’ils sont entierement conformes a nos intenUons et a notre plan … … II va sans dire que le Comite emploierait pas les formules maladroites que vous craignez, mais une formule, qui indiquerait nette-ment qu’il n’y a qu’une seule langue qui puisse servir a .. . et qu’on puisse recommander a … Quant a l’hypothese oŭ notre Comite accep-terait en principe une autre langue que l’Esp., permettez-moi de ne pas y tenir compte, tout elle est improbable ou plutot impossible. II faudrait que nous eussions bien mal choisi les membres du Comite, ou qu’ils fussent tous des parfaits comediens, pour que leur decision ne soit pas celle que vous desirez comme nous. Toute la question se reduit a celle-ci: VEsperanto sera-t-il adopte avec ou sans plibonigoj? … Eh bien! il est clair que ce n’est pas notre Comite qui peut les determiner en detail, et jamais nous n’avons pense alui confier une pareille tache: voici comment nous concevons qu’il procederait. II vous consulterait d’abord; puis, une fois que vous seriez d’accord avec lui sur le principe des reformes (petites ou grandes) a effectuer, il vous chargerait de les etudier en detail, d’en examiner toutes les consequences et repercussions possibles, et de lui presenter un rapport qu’il rVaurait qu’ a approuver. Je dis qu’il s’adresserait d’abord a vous, parce que le Lingva Komitato, nomme par vous, n’a qu’une autorite subordonee a la votre, tant aux yeux de l’Esperantistaro qu’aux yeux des profanes , et que votre approbation et votre concours suffiraient a imposer a l’Esperantistaro les modifications que vous jugerez utiles. Mais si vous vouliez vous decharger d’une partie de la respon-sabilite, ou simplement faire appel aux lumieres de vos meilleurs adeptes, 1 Mi korektis la multajn evidentajn preserarojn de la franca teksto kaj donas post la franca teksto la tradukon de s-ro Obr. Gi troviĝas ankaŭ en „La Ondo i( post la franca teksto; mi korektis ankaŭ en ĝi kellcajn preserarojn, sed ne la stilon. 464 vous pourriez vous adjoindre, pour mettre a Vetude et preparer les rĉ-formes, un petit Comite de 10 a 20 membres choisis par vous dans le L. K. (car celui-ci est trop nombreux pour pouvoir faire un travail utile et assez rapide; et dVailleurs, ses membres sont loin de posseder tous la meme competence). S’il vous paraissait delicat de faire ce choix vous-meme, alors notre Comite ne ferait qu’indiquer les points sur les-quels il y aurait lieu d’etudier les reformes, et sanctionner les propositions que vous lui apporteriez apres etude et examen fait par votre Comite. Ainsi, non seulement votre autorite serait entierement respectee aux yeux des Esperantistes, mais votre competence d’auteur serait mise a contribution de la maniere la plus honorable pour vous et la plus profltable pour la langue meme. Tout cela concerne les rapports entre notre Comite et vous, assiste, si vous le voulez, du Lingva Komitato. Voici maintenant comment on presenterait la chose au public. Bien entendu, notre Comite n y irait pas dire qu y il a „choisi“ l y Esp. entre tous ses concurrents, ni qu y il Vaccepte a la condition qu 3 on y fasse telle ou telle retouche; ce serait evidemment trop bete, et cela non seulement ferait, comme vous dites, du tort a VEsp., mais retirerait toute efficacite aux decisions du Comite. Non, il redigerait sa decision dans le sens et a peu pres les termes que vous indiquez et desirez; il pro-clamerait hautement que VEsp. est la seule L. I. acceptable et praticable, la seule repondant a tous les besoins, ayant fait ses preuves, etc.; et il recommanderait tres explicitement d y adopter telle qu y elle est, tant dans les ecoles que dans les administrations publiques, etilferait aussitdt les demarches necessaires pour obtenir cette adoption. Aprŝs cela il indiquerait tres discretement les „etudes“ a faire sous uneforme analogue a celle-ci: „Certains Esperantistes ont signale au Comite quelques difficultes pratiques, ou ont demande quelques simplifications… Le Comite a charge le Dr. Zamenhof d y examiner ces questions, (avec le concours du L. K., sfil y a lieu), et de lui soumettre a ce sujet des propositions“. Pas un mot n y indiquerait ou ne laisserait supposer qu y il s y agit de „perfectionner“ ou de „reformer“ VEsp. Aux adversaires ou rivaux on pourrait opposer Vadoption formelle et sans restriction de VEsp. par le Comite; aux Esperantistes anciens on dirait: „Vous n y avez rien d craindre desormais, VEsp. est adopte tel quel, vous pouvez continuer a Vemployer et a le propager avec assurance*. Et aux profanes enfin on dirait: „Vous pouvez hardiment apprendre VEsp., puisqu y il est adopte, et qu y aucune langue ne pourra le detroner u . Ainsi la propagande de VEsp. ne subirait de ce fait aucun arret ni retard, mais en re-cevrait au contraire une impulsion nouvelle, ce qu y il importe avant tout. Maintenant, pour effectuer les reformes ou corrections (petites ou grandes), la methode la plus sage et la plus sŭre est celle que vous avez constamment preconisee, a savoir celle des neologismes. Nous n y avons garde de negliger, en effet, non seulement Vinteret commercial 30 Dietterle, Zamenhof. 465 V. A. Jam presitaj leteroj des editeurs, et Vinteret pecuniaire et les habitudes des adeptes qui auraient a acheter et a etudier de nouveaux livres au cas d?une reforme radicale, mais Vinteret de la langue elle meme et sa continuite, il ne faut evidemment pas que les anciens livres, qui forment une litterature si interessante et si riche, deviennent illisibles pour les nouveaux adeptes, et qu’on soit en quelque sorte oblige de les traduire dans une langue nouvelle. II nous semble qu y on peut donner satisfaction (plus au moins) aux reformistes les plus exigeants sans rompre cette continuite, et eri introduisant simplement des neologismes facultatifs, qu y on pourra employer concurremment avec les formes actuelles, jusqu y a ce que la pratique ait decide entre elles, et reduit les anciennes (s y il y a lieu) a Vetat d y archaismes. Cette evolution ou transformation, qui dependra de ceux qui pratiqueront la langue, pourra etre aussi lente qu y on peut le souhaiter (si elle etait rapide, ce serait signe que les reformes repondent a un besoin general et urgent). Pour introduire ces neologismes , on pourrait les presenter non comme des plibonigoj, mais simplement comme des formes admises dans un interet pratique, ou a titre d y essai: par exemple, si Von voulait (c y est une simple hypothese) pouvoir se passer des lettres assentuees, on devrait admettre une transcription telle, qu y elle permette de passer par des regles generales et uni-formes de Vorthographe actuelle a Vorthographe nouvelle, de sorte qu y on pŭt utiliser les manuels et dictionnaires; et on la presenterait a peu pres dans les termes suivants: „Beaucoup de nos samideanoj ayant egrette qu y on ne puisse imprimer de VEsp. partout, dans les journaux, rrevues, ou dans n y importe quelle imprimerie, et ayant desire avoir a cette fin une orthographe (ou un alphabet) „de propagandevoici Vorthographe que nous leur recommandons d y employer, en remplagant ĉ par … ĝ par .. . etc.“. Non seulement on indiquerait pas quej les formes anciennes sont jugees moins bonnes, mais on pourrait meme representer les nouvelles comme de simples expedients, jusqu y a ce que la pratique ait prononce entre elles. En un mot, la langue garderait sa continuite, et si elle evoluait, ce serait d y une maniere insensible et d y ailleurs voulue par la majorite de ses adeptes. Les conservateurs les plus fanatiques ne pourraient pas se plaindre, puisqu y ils ne seraient nullement obliges d y adopter les „innovations“ qu y ils trouveraient inutiles , et pourraient conserver la langue „classique“; les reformistes seraient satisfaits, du moins dans quelque mesure, et n y auraient qu y a employer systematiquement les formes nouvelles pour les faire triompher. Aux mecontents, s y il en restait, on pourrait toujours dire: „0n a examine consciencieusement toutes les reformes proposees; on a adopte toutes celles qui etaient possibles sans rompre Vunite et la continuite de la langue; contentez-vous de ce resultat, vous etes deja tres heureux de Vavoir obtenu“. Mais ces mecontents seraient en tout cas reduis a une infime minorite, et ils seraient noyes dans la masse des nouveaux adeptes. 466 el la jaro 1913. N-ro 54 Voila comment nous concevons (comment nous concevions, meme avant votre lettre) la tactique a suivre: il tious semble qu f elle vous donne toute satisfaction. J’en ai parle justement a M. Boirac la veille du jour oŭ j’ai regu votre lettre (mardi), car lui aussi me disait s qu’il conviendrait, pour ne pas nuire a l’Esp., de conjier Vetude et Vexecution des reformes a vous et au L. K. Je lui ai aussitot repondu que nous n’avions jamais congu autrement le rĉle de notre Comite et qu’il ne pourrait pas se meler du detail de questions linguisti-ques. Nous avons pense que la presence de M. Boirac dans notre Comite est indispensable, en raison de sa competence personelle d’Espe - rantiste: il serait evidemment le meilleur avocat de VEsp., et serait bien place pour le defendre, non seulement contre ses rivaux et ses critiques, mais contre les reformistes imprudents et exageres. Son nom rallierait certainement Vunanimite de suĵfrages de la Delegation; et il serait aux yeux des Esperantistes une garantie pour Voeuvre du Comite. II serait assurement ridicule (et inutile) de composer notre Comite uniquement d’Esperantistes: il n’aurait plus aucune valeur aux yeux du public; mais nous tenons beaucoup a ce que VEsp. ait au sein du Comite un champion, et nous n’en connaissons de meilleur que M. Boirac, non seulement par ses qualites personnelles et d 3 Esperantiste, mais par sa situation officielle qui lui donne une certaine autorite aux yeux des profanes; de sorte que s’il rVacceptait pas, nous ne voyons pas quel Esperantiste nous pourrions decemment lui substituer: car nous ne pou-vons pas associer un homme obscur, sans situation et sans autorite (en dehors de VEsperanto), aux savants tres autorises que nous comptons y faire figurer. Nous croyons meme que Vacceptation de M. Boirac serait de nature a entrainer d’autres adhesions precieuses pour notre Comite. Or M. Boirac a reserve sa reponse, en disant qu’il desirait vous consulter, ce qui est tres naturel. Je vous prie donc, si vous approuvez nos plans, de lui repondre favorablement, car son acceptation comme vous voyez, est tres importante, et presque capitale, tant au point de vue de VEsp. qu’au point de vue de la Delegation. Je vous repete, et j’y insiste que VEsp. n’a rien a craindre de notre Comite, qui sera compose de personnes favorables, au moins en principe, a VEsp. Sur de telles personnes, d’ailleurs intelligentes et exemptes de partipris (plus peut-etre que ne serait des Esperantistes proprement dits), M. Boirac aura une influence tres grande par sa competence d’Esperantiste, et en outre par son habilite diplomatique, que vous avez vue a Voeuvre a Boulogne. II dirigera les discussions sans en avoir Vair, et saura les faire tourner pour le mieux de VEsp. En le faisant entrer dans notre Comite, nous donnons a VEsp. non seulement un temoignagc de sympathie, mais un gage de succes certain. Nous serions evidemment beaucoup moins sŭrs du resultat si M. Boirac n’etait pas la, car, quel que soit riotre devouement a l’Esp., nous aurions bien 467 V. A. Jam presitaj leteroj moins d’autorite que lui pour plaider la cause de VEsp., faire valoir ses qualites, refuter les critiques, etc., M. Boirac est le lien necessaire entre VEsperanto et la Delegation, et pour ainsi dire le symbole vivant de leur alliance. Avec lui, tout ira bien pour VEsp.; sans lui, nous ne sommes plus sŭrs de rien, parce que nous manquerions d*appui au sein du Comite. # * [Traduko: Sinjoro kaj kara Majstro, Ni dankas vin por viaj saĝaj konsiloj , kaj ni des pli inklinas sekvi ilin, ĉar ili estas tute konformaj al niaj intencoj kaj al nia plano … . .. Memkompreneble la Komitato ne uzas la mallertajn formulojn, kiujn vi timas, sed formulon, kiu indikus Jclare, ke estas nur unu sola lingvo, kiu povas servi al … kaj kiun oni povas rekomendi por … Kio koncernas la hipotezon, ke nia Komitato akceptus en principo alian lingvon, ol Esperanton — permesu al mi eĉ ne konsideri ĝin, tiel ĝi estas nekredebla, aŭ pli ĝuste neebla. Necesus, ke ni tre malbone elektu la membrojn de nia Komitato, aŭ ke ili estu tre perfektaj komediantoj, por ke ilia decido estu alia, ol tiu, kiun vi deziras same kiel ni . La tuta demando limigas sin al jeno: ĉu Esperanto estas akceptita kun aŭ sen plibonigoj … Estas klare, ke ne nia Komitato povas difini ilin en detaloj, kaj neniam ni pensis konfidi al ĝi similan taskon: jen kiel ni prezentas al ni, ke ĝi procedos. Unue ĝi konsultus vin; poste, kiam vi akordiĝos kun ĝi pri la principoj de reformoj (malgrandaj aŭ grandaj) plenumotaj, ĝi komisius al vi studi ilin detale, ekzameni ĉiujn eblajn sekvojn kaj rebrilojn, kaj prezenti al ĝi raporton, kiun ĝi devus nur aprobi. Mi diras, ke ĝi turnus sin unue al vi, ĉar la Lingva Komitato, elektita de vi, havas aŭtoritaton nur malsuperan al la via, kiel en la okuloj de V esperantistaro, tiel ankaŭ en la okuloj de profanoj, kaj ĉar via aprobo kaj via kunlaboro sufiĉus por rekomendi al la esperantistaro la modifojn, kiujn ni juĝus utilaj. Sed, se vi volus deŝarĝi vin de unu parto de T respondeco , aŭ simple fari alvokon al la lumiloj de viaj plej bonaj adeptoj, vi povus, por helpi al la studado kaj prepari la reformojn, fortni por vi malgrandan Komitaton de 10 ĝis 20 membroj elektitaj de vi el la L. K. (ĉar tiu ĉi estas tro multenombra por povifari utilan kaj sufiĉe rapidan laboron; kaj krom tio, ĝiaj membroj tute ne posedas la saman kompetentecon). Se al vi ŝajnus tro delikate fari mem la elekton, nia Komitato povus nur montri la punktojn, en kiuj oni devus studi la reformojn, kaj sankcii la proponojn, kiujn vi al ĝi alportus post la studo kaj la ekzameno, farita de via Komitato. Tiamaniere ne nur via aŭtoritato estus tute respektata en la okuloj de esperantistoj, sed via aŭtora kompetenteco estus uzata en la maniero plej honora por vi kaj plej profita por la lingvo. Cio ĉi koncernas la rilatojn inter nia Komitato kaj vi, asistata, se vi tion deziras, de Lingva Komitato. 468 el la jaro 1913. N-ro 54 Kaj jen kiel oni prezentus la aferon al publiko. Kompreneble, nia Komitato ne deklaros, keĝi „elektis u Esperanton inter ĉiuj ĝiaj konkurantoj aŭ akceptis ĝin kun kondiĉo, ke oni faros en ĝi tiun aŭ tiun riparon; tio estus evidente tro malsaĝa kaj tio ne nur, kiel vi diras alportus malbonon al Esperanto, sed ankaŭ tute senefikigus la decidojn de la Komitato. Ne ĝi redaktus sian decidon en la senco kaj proksimume en la formo, kiun vi indikas kaj deziras; ĝi deklarus laŭte, ke Esperanto estas la sola L. I. akceptebla kaj praktikebla, la sola, respondanta al ĉiuj bezonoj, kiuj jam pruvis tion, k.t.p.; kaj ĝi rekomendus tre klare akcepti ĝin tia, kia ĝi estas, en la lernejoj kaj en la oficialaj institucioj, kaj ĝi farus tuj la paŝojn necesajn por okazigi tiun akcepton. Poste ĝi montrus tre diskrete la „studojn u farotajn en formo simila al sekvanta: „Iaj esperantistoj notis al la komitato kelkajn malfacilaĵojn praktikajn, aŭ petis kelkajn plisimpligojn .. . La Komitato komisiis al d-ro Zamenhof esplori tiujn demandojn (kun la partopreno de L. K., se ĝi okazos), kaj prezenti al ĝi pri tiu temo proponojn. u Neniu vorto montrus aŭ lasus supozi ke la afero rilatus al „perfektigado u aŭ „reformado u de Esperanto. Al la kontraŭuloj aŭ konkurantoj oni povus kontraŭmeti la formalan kaj senesceptan akcepton de Esperanto faritan de la Komitato; al la malnovaj esperantistoj oni dirus: „De nun vi nenion devas timi, Esperanto estas akceptita tia, kia ĝi estas, vi povas daŭrigi ĝin uzi kaj propagandi kun certeco u . Kaj jine al la profanoj oni dirus: „Vi povas kuraĝe lerni Esperanton ĉar ĝi estas akceptita, kaj neniu lingvo povos ĝin detronigi. u Tiamaniere la propagando de Esperanto suferus de tia fakto neniun halton, nek malfruigon , sed kontraŭe ricevus novan impulson, kio estas plej grava. Nun por efektivigi la reformojn aŭ korefctojn (malgrandajn aŭ grandajn), la plej saĝa kaj la plej certa metodo estas tiu, kiun vi konstante laŭdas, t. e. — tiu de neologismoj. Ni devas nin gardi , efektive, kontraŭ malatento kiel al komerca intereso de eldonistoj kaj al mona intereso kaj kutimoj de adeptoj, kiuj devus aĉeti kaj studi novajn librojn en la okazo de radikala reformo, tiel ankaŭ al la intereso de la lingvo mem, kaj al ĝia kontinueco: evidente, la malnovaj libroj, kiuj formas literaturon tiel interesan kaj riĉan, ne devas fariĝi nelegeblaj por la novaj adeptoj tiel ke oni estas devigata traduki ilin en novan lingvon. Al ni ŝajnas, ke oni povas kontentigi (pli aŭ malpli) la reformistojn plej postulemajn ne rompante tiun kontinuecon, kaj enkondukante simple la neologismojn nedevigajn, kiujn oni povos uzi paralele kun la ekzistantaj formoj, ĝis la praktiko decidos inter ili, kaj transformigos la malnovajn (se tio okazos) en arĥaismojn. Tiu evolucio aŭ transformado, kiu dependos de la personoj, kiuj praktike uzos la lingvon, povos esti tiel malrapida, kiel oni tion deziras (se ĝi estos rapida , tio estos la signo, ke la reformoj respondas al ĝenerala kaj urĝa bezono). Por enkonduki tiujn neologismojn, oni povus prezenti 469 V. A. Jam presitaj leteroj ilin ne kiel plibonigojn, sed simple kiel formojn permesitajn pro praktika bezono, aŭ sub la nomo de provo: ekzemple, se oni dezirus (ĝi estas nur simpla hipotezo) eviti la uzadon de supersignitaj literoj, oni devus prezenti ortografion tian, kiu permesus pasi per la reguloj ĝeneralaj kaj unuformaj de V ekzistanta ortografio al la ortografio nova, tiamaniere ke oni povus utiligi la lernolibrojn kaj vortarojn; kaj oni proponus ĝin proksimume en sekvanta formo: „Ĉar multaj niaj samideanoj bedaŭris, ke oni ne povas presigi en Esperanto ĉie, en ĵurnaloj, revuoj, aŭ en iu ajn presejo, kaj ĉar ili deziris havi por tiu celo ortografion (aŭ alfabeton) „propagandan“, jen la ortografio, kiun ni rekomendas uzi, anstataŭante ĉ per… ĝ per. .. k.t.p“. Ne nur oni ne notus ke la formoj malnovaj estas juĝataj malpli bonaj, sed oni povus prezenti la novajn kiel simplajn rimedojn, ĝis la praktiko decidos inter ili. Unuvorte, la lingvo konservus sian kontinuecon, kaj se ĝi evoluus, tio okazus per maniero nesentebla, kaj, krome, dezirita de la plimulto de ĝiaj adeptoj. La konservativuloj la plej fanatikaj ne povus plendi, ĉar ili neniel estus devigataj akcepti la „novaĵojn“, kiujn ili trovus neutilaj, kaj povus konservi la „klasikan“ lingvon; la reformistoj estus kontentigitaj, almenaŭ iom, kaj devus nur uzi sisteme la novajn formojn por ilin triumfigi. Al malkontentaj, se tiaj restus, oni povus ĉiam diri: „Oni ekzamenis konscience ĉiujn proponitajn reformojn; oni akceptis ĉiujn, kiuj estis eblaj sen la rompo de la unueco kaj kontinueco de la lingvo; kontentiĝu per tiu rezultato, vi estas tre feliĉaj, ke vi ricevis ĝin. Sed tiuj malkontentuloj estus malmultigitaj ĝis la lasta malgrandaĵo, kaj estus dronigitaj en la amaso de novaj adeptoj. Jen kiel ni prezentas al ni (kiel ni prezentis, eĉ antaŭ via letero) la taktikon plenumotan: al ni ŝajnas, ke ĝi tute kontentigas vin. Mi parolis pri ĝi kun s-ro Boirac antaŭtage de la ricevo de via letero (mardo), ĉar li ankaŭ diris, ke estus necese, por ne malutili al Esperanto, komisii la studon kaj la plenumon de V reformoj al vi kaj al L. K. Mituj respondis al li, ke ni neniam alie prezentis al ni la rolon de nia Komitato, kaj ke ĝi ne povus sin okupi pri la detaloj de lingvaj demandoj. Ni pensis, ke la ĉeesto de s-ro Boirac en nia Komitato, estas necesa, pro lia persona kompetenteco de esperantisto: li estus evidente la plej bona advokato de Esperanto, kaj bone povus ĝin defendi, ne nur kontraŭ ĝiaj konkurantoj kaj kritikantoj, sed ankaŭ kontraŭ
ТЕЛЕГРАМКанал с обзорами, анонсами новинок и книжными подборками
Книжный Вестник
Бот для удобного поиска книг (если не нашлось на сайте)
Поиск книг
Свежие любовные романы в удобных форматах
Любовные романы
О психологии, саморазвитии и личностном росте
Саморазвитие
Детективы и триллеры, все новинки
Детективы
Фантастика и фэнтези, все новинки
Фантастика
Отборные классические книги
Классика
ВКОНТАКТЕБиблиотека с любовными романами, которая наверняка придётся по вкусу женской части аудитории
Любовные романы
Библиотека с фантастикой и фэнтези, а также смежных жанров
Фантастика
Самые популярные книги в формате фб2
Топ фб2
книги