Ператвораныя ў попел

Травеньскім вечарам

(успаміны пра будучыню)

Пагоднымі адвячоркамі, калі сонца, заліўшы пяшчотнай вохрай нерухомае люстра Дзьвіны, рыхтуецца панурыцца за далягляд, — стары Пархвен любіць выйсьці на лёджыю. Там ён паволі, з працяглым крэканьнем, сядае ў шэзлёнг, прыпальвае цыгару і неадрыўна глядзіць альбо на залацістыя крыжы Мікалаўскага сабору, альбо на спаруду недабудаванага Палацу Рэспублікі, якая скелетам дагістарычнай жывёлы туліцца між высокіх гмахаў. Такімі хвілінамі душа Пархвенава становіцца бязважкаю. Яна лёгкім воблакам лунае ўвышыні, згадваючы прамінулую маладосьць, і старому, каб зноў злучыць яе зь целам, даводзіцца кожнага разу сьцепанацца, а потым мацаць даланёй здранцьвелае сэрца.

Сёньня, аднак, душа не адлятала, і цыгара – а паліў стары выключна ямайскія, кампаніі “Мантэнэгра” – мела непрыемна-гаркавы прысмак. Віной таму быў унук Мікола, які надоечы прыехаў на пагасьціны. Хлопец быў ягоным улюбёнцам. У свае дванаццаць гадоў вывучыў тры мовы, двойчы ўдзельнічаў у навуковай моладзевай канфэрэнцыі і марыў пайсьці дзедавай дарогай: стаць дэпутатам парлямэнту. Мікола, дзякаваць Богу, асабліва не дакучаў. Сіднем сядзеў на гарышчы ды чытаў старыя газэты – іх там было процьма, — але ўсё адно: рып драўлянай столі над галавой разьвейваў салодкія крозы, і душа Пархвенава цяжка варочалася ў грудзіне.

Дыхнуўшы гаркавага дыму, Пархвен зьбіраўся быў закашляцца, ды тут унук – і адкуль толькі ўзяўся! – паляпаў даланёю па сьпіне, і выдыхнуў у правае, больш чуйнае вуха:

— Гляньма, дзеду, што знайшоў!

Падшыванец трымаў у руках капэрту з размашыстым надпісам “Сойм”.

Дрыжачыя пальцы крануліся капэрты, зь лёгкім хваляваньнем намацалі цупкі дыск.

— Між газэт ляжаў… можа паглядзім?

— Запісу немаведама колькі гадоў… на чым ты яго паглядзіш? – прамармытаў Пархвен, прыгадваючы, у якім годзе гэта магло быць запісана.

— У вас жа камбайн, можна паспрабаваць… — падшыванец нячутным крокам рушыў у сьвятліцу, вынес на лёджыю пляскаты манітор.

— Ці бачна што? – крыкнуў хлопец праз пару хвілінаў, завіхаючыся ля электроннага камбайну, але Пархвен не дачуўся.

На экране несупынна беглі каляровыя паскі, потым іх бег запаволіўся, а яшчэ празь імгненьне Пархвен убачыў сябе – маладога, бадзёрага, які зь лёгкім румянцам на голеных шчоках ішоў да парлямэнцкай моўніцы…

— Высокі Сойм!

Пархвен адарваў сьпіну ад шэзлёнгу, аблашчыў вачыма бел-чырвона-белы значак на штрыфелі дэпутацкага фраку і, у адказ на запытальны Міколавы позірк, амаль бязгучна прамовіў:

— Абмеркаваньне паправак да Канстытуцыі.

— Я, шаноўныя калегі, ня буду казаць пра гістарычную значнасьць Полацку як духовага цэнтру Вялікай Крывіі, пагатоў, пра гэта тут ужо шмат казалі; змаўчу таксама пра наступствы зьнішчэньня генафонду нацыі і пра той магутны духовы імпэратыў, які атрымае нацыя зь пераносам сталіцы ў Полацак…

На экране ізноў пайшлі каляровыя паскі, і падшыванец, ляскаючы пальцам па гадзіньніку, дзе быў умантаваны пульт, патлумачыў: — Дыск падрапаны, таму й глючыць.

Манітор нечакана згас, потым зноў запаліўся, а малады Пархвен, здрыгануўшыся ў кадры, працягваў прамову.

— Перанясеньне сталічнага цэнтра з аднаго гораду ў другі… — у гэтым месцы зноўку пайшлі паскі, — … звычайная зьява. У пацьверджаньне сваіх словаў прывяду канкрэтныя прыклады за апошнія сто гадоў. Такім чынам, у 1960 годзе сталіцу Бразыльскай Фэдэрацыі перанесьлі з Рыо-дэ-Жанэйра ў наноў збудаваны горад, які атрымаў назву Бразылія. Праз два гады разьвітаўся са сталічным статусам пакістанскі Карачы: часовай сталіцай быў абраны Равалпіндзі. У другой палове мінулага стагодзьдзя колькі афрыканскіх краінаў зьмянілі свае сталіцы. Пачатак паклала Малаві – у 1975 годзе сталіцу там перанесьлі з Зомбы ў Лілонгвэ, тое ж самае зрабілі Нігерыя , Танзанія і Кот-д’Івуар…

Дзесяць гадоў таму, пасьля інсульту, лекары параілі Пархвену Аляхновічу – былому віцэ-старшыні Крыўскае партыі працы – паберагчы нэрвы. Адчуўшы, што й папраўдзе можа накрыцца вечкам, Пархвен кінуў палітыку, пачаў вырошчваць ружы, зрэдзьчасу езьдзіў на рыбалку ды раз на тыдзень глядзеў старыя кінафільмы. Лекары раілі таксама кінуць паліць, але ад такога задавальненьня ён ня мог адмовіцца, і штовечару дазваляў сабе выпаліць духмяную “монтэнэгрыну”. І вось, расхваляваўшыся, стары таропка, не адрываючы вачэй ад манітору, прыпаліў новую цыгару, прычым не абрэзаў тупы канец сьцізоркам, як рабіў дагэтуль, а проста надкусіў і, выпускаючы скрозь зубы пяршывы дым, працэдзіў:

— Зараз Карузьлік выпаўзе…

І сапраўды, неўзабаве на моўніцы ўзьнік маленькі, падобны да карузьліка, чалавечак, твар якога толькі напалову вытыркаўся з-за моўніцы.

— Майдановіч, старшыня Аграрна-прамысловага зьвязу, — паведаміў Пархвен, зьвёўшы да пераносься кусьцістыя, зь сівымі падпалінамі бровы.

Карузьлік адкашляўся, прывітаў кіўком галавы сьпікера, і загаварыў – пераканаўча і барытоніста.

— Я вельмі паважаю свайго калегу, дэпутата Аляхновіча, але ягоныя словы пра тое, што ў Менску не засталося анічога сьвятога, лічу зьнявагаю менчукоў і ўсяго нашага трохмільённага мэгаполісу. Тым больш крыўдна чуць такія словы нам, людзям, якія гэты горад будавалі…

— Не, вы чулі? Ён будаваў… — выдыхнуў Пархвен. – Сядзеў у бээрсээме, потым у выканкаме... на хабарах два разы лавілі… — па твары Пархвенавым пайшлі чырвоныя плямы.

Карузьлік каўтнуў мінэралкі, мелькам паправіў устаўбураныя валасы.

— Я таксама ня буду казаць – ува што выльецца перанясеньне сталіцы ў Полацак, пагатоў, гэтыя лічбы вам, калегі, вядомыя. Скажу, аднак, што прыведзеныя дэпутатам Аляхновічам прыклады мяне на падобныя дзеяньні не натхнілі. Чаму бразыльцы ды пакістанцы перанесьлі свае сталіцы — рэч зразумелая: у новых сталіцах больш прыдатны клімат. Да таго ж, новыя сталіцы будавалі ў мясьцінах, максымальна набліжаных да геаграфічнага цэнтру краінаў. У нас, здаецца, у цэнтры знаходзіцца Менск, а ня Полацак. І потым… — карузьлік ізноў каўтнуў мінэралкі, – ніхто ў гэтай залі ня супраць таго, каб старажытны Полацак стаўся нашым духовым асяродкам. Пэўныя крокі ў гэтым пляне ўжо зробленыя. Штораніцы мы чуем у этэры бомканьне званоў Сьвятой Сафіі, патрыяршая рэзыдэнцыя даўно перанесеная ў Полацак, усе тамтэйшыя бажніцы адноўленыя, вырашанае пытаньне пабудовы Палацу Рэспублікі, дзе будуць ладзіцца размаітыя імпрэзы, улучна з прысягаю дэпутатаў Сойму, найвышэйшых судзьдзяў, ваяводаў ды інаўгурацыі прэзыдэнтаў…

Пархвен заплюшчыў вочы, стамлёна перавёў дых. Майдановіч балбатаў штосьці пра нясплачаныя складкі ў фонд Эўрапейскай бясьпекі, пра эканамічныя цяжкасьці і паводку на Палесьсі, але голас ягоны гучаў глуха, як зь бяздоннай бочкі, і зноў прарэзаўся толькі тады, як карузьлік, кашлянуўшы ў жменю, згадаў далёкую Балівію.

— Нас тут запрашаюць прагаласаваць за папраўку да Канстытуцыі, і тым жа часам парлямэнт, урад і дыпкорпус пакінуць, да лепшых часін, у Менску. Але лепшых часін, дарагія калегі, ня будзе. І я баюся, што мы паўтарым “подзьвіг” балівійцаў, якія свойчас абвясьцілі аб пераносе сталіцы ў горад Сукрэ, але яна так і засталася ў Ля-Пасе. Ну а калегу Аляхновічу ды іншым нашым адраджэнцам, якія прагнуць абвясьціць сталіцай Полацак, раю зьмяніць, як колісь казалі, менскую прапіску на полацкую…

У Пархвена зьлёгку закружылася галава, ён махнуў рукой, і ўнук Мікола, зразумеўшы такі жэст, ціскануў пальцам на гадзіньнік.

— Дзядуля, а што такое прапіска? – запытаўся ўнук, заносячы манітор у сьвятліцу.

— Была такая кніжачка, — зь неахвотаю прамовіў Пархвен, — у якую…

— Што за кніжачка? Фэйс-карта?

— Ды не… папяровая. У ёй пазначалі месца жыхарства ды іншыя зьвесткі. Скажам: «Мікола Аляхновіч, места Полацак, Рагвалодавыя прысады… і нумар дому, дзе жывеш». Прапіску, як сышоў Лукашэнка, адразу ж адмянілі.

— А чым ты за часамі Лукашэнкі займаўся?

— Вучыўся… ва ўнівэрсытэце. Тры курсы ў Менску скончыў, потым у Бостане, state Massachusetts, давучваўся.

— Ну і як вы, студэнты… — падшыванец крутнуў пальцамі абодвух рук, — змагаліся?

Ня ведаючы, што адказаць, Пархвен ізноўку заплюшчыў вочы. “Якое там змаганьне… ну пасядзеў, разам зь сябрамі, на Валадарцы, аднаго разу атрымаў, пад час дэманстрацыі, дручком у лабешнік і потым стаў кепска чуць левым вухам. Але ж якое гэта змаганьне…”

Пару хвілінаў Мікола стаяў у дзьвярной пройме, чакаючы адказу, а потым, падумаўшы, што дзед заснуў, пабег на двор і зь ціхім стракатаньнем стаў кружляць па двары на электрасамакаце. А Пархвен і сапраўды заснуў, дакладней, гэта быў ня сон, а нейкая сонная замарач, якая перанесла яго ў маладосьць, і ён са шчымлівым сэрцам убачыў асьлізлыя турэмныя сьцены і ўсхваляваныя твары сяброў. Больш ад усіх хваляваўся Лёшка Майдановіч – вечна смаркаты недаростак, якога ўсе скрозь называлі Карузьлікам. “Што будзем рабіць, мальцы? Выганяць… з трэцяга курсу… І навошта я папёрся на тую дэманстрацыю?!”

“Напішы заяву ў БРСМ, можа даруюць”, – прамовіў Пархвен, і тут жа зразумеў, што яму ніколі ня выбрацца з гэтай сьмярдзючай камэры, што яго да канца дзён будуць атачаць гэтыя халодна-асьлізлыя сьцены, і няўтольная душа ягоная, вырваўшыся з грудзіны, памкнулася да закратаванага вакна. І хаця ён спрабаваў вярнуць яе, і клікаў, мылячы сасьмяглымі вуснамі і спрабуючы адарваць сьпіну ад шэзлёнгу, душа не вярнулася: паляцела насустрач згасальнаму сонцу, на імгненьне запаволіўшы лёт над крыжамі Мікалаўскага сабору і абляцеўшы на разьвітаньне ўкол гатэлю “Ўсяслаў” – самага высокага гмаху сталіцы Вялікай Крывіі.