Ператвораныя ў попел

Валеры Абадзінскі

Яна нарадзілася, гэтая песьня, сінім адвячоркам, у тлумным, працятым пахам поту і таннай парфумы клясе. Нарадзілася не адразу: напачатку з прайгравальніку вырываўся мерны рып — усё адно, як карова жавала храбусткое сена, потым, аднекуль здалёк, даляцелі гітарныя акорды і салодкі, надрыўна-прыдушаны голас пакрыў гітарнае брынканьне, каровіну жуйку і бязладную гаману ў нашым, “хлапечым” канцы кляснага пакою.

— Льё-ёт ли тёплый дождь, па-дает ли снег...

Самыя сьмелыя з нас пайшлі запрашаць на танец “дам”, хтосьці пстрыкнуў выключальнікам і ў прыцемку яшчэ ня згаслага вечару мне прымроіўся той самы цёплы дождж. Буйныя кроплі дажджу лапаталі па лісьці, бязважкімі падзёнкамі мітусіліся ў арэоле вулічных ліхтароў, зыркімі зьнічкамі ляцелі і згасалі ў цёмным люстры лужын; адна з тых кропляў патрапіла за каўнер, я сьцепануўся і ў гэты момант Эмілія Міхайлаўна — наша клясная кіраўнічка — запаліла сьвятло.

23 лютага 1968 году, на школьным “агеньчыку” — правобразу сёньняшняй моладзевай дыскатэкі, — я ўпершыню пачуў Валерыя Абадзінскага.

Трыццаць чатыры гады мінула з тае пары. Шмат што выпетрылася з памяці. А сіні лютаўскі адвячорак і дагэтуль жыве ў здранцьвелых нэйронах і кожнага разу, калі гучыць “Усходняя песьня”, нос мой казыча напаўзабыты пах таннай парфумы, уваччу паўстаюць сінія школьныя вокны, і цела, пазбыўшыся цяжару мінулых гадоў, становіцца лёгкім, і душа сьцепанаецца, як сьцепаналася яна той хвіляй, калі — усё на тым жа “агеньчыку” — дзяўчына з паралельнае клясы запрашала мяне на танец.

Пры канцы шасьцідзясятых салодка-ўедлівы голас Абадзінскага лунаў у кожнай падваротні. Ён вырываўся з разнасьцежаных вокнаў інтэрнатаў, скаланаў паветра танцпляцовак, заежджана сіпеў і заікаўся ў аддзелах грамкружэлак культтаварных крамаў. Ля аддзелаў заўсёды тоўпіліся вясковыя дзяўчыны, якія кожнага разу пыталіся ў прадаўшчыцы: — Абадзінскага прадаеце? — і прадаўшчыца, ставячы — соты раз на дзень — на казённы прайгравальнік “Усходнюю песьню” — з уздыхам адказвала: — Гэта мая кружэлка.”

Голас Валерыя Абадзінскага апанаваў прастору, стаў, поруч з азотам і тленам, кампанэнтам навакольнага паветра, ад якога ў тадышніх юнакоў і юначак сьціскаліся сэрцы і кружыліся галовы. І ў тую ж вясну я ўзьненавідзеў Абадзінскага.

Цяжка сказаць, як бы склалася маё жыцьцё, калі б увесну 68-га я не сустрэў на вуліцы знаёмага хлопца і той не прапанаваў мне завітаць да свайго стрыечнага брата.

— Братан пласьцінку прывёз, ансамбля “Бітлз”. Можам зайсьці, паслухаць.

Мы зайшлі, паслухалі і там жа, у братанавай кватэры, я выкуліўся з савецкай сыстэмы каардынат. Лівэрпульскія мальцы адкрылі мне вочы на сьвет і я ўбачыў: усё ў маёй краіне, у тым ліку і песьні Абадзінскага, — хлусьня і пошласьць.

— Пусть твердят, что пишет каждый в девятнадцать ле-ет...— сьпяваў Абадзінскі, а між тым самому сьпеваку было ўжо пад трыццаць. — Быць может мне ты скажешь “да”...— з цнатлівым прыдыханьнем выдаваў сьпявак, а сам, відаць, як і многія іншыя “майстры савецкай эстрады”, лекаваўся ад ганарэі.

Зрэшты, выклікалі агіду ня толькі прымітыўныя тэксты песень, але й манера выкананьня — “майстар савецкай эстрады” траха ня плакаў ад непазбыўнай тугі і манеру такую карцела назваць “курчамі на ўнітазе”.

Я пяць разоў набіраў і столькі ж разоў выкрэсьліваў з тэксту два апошнія абзацы. Юначыя асацыяцыі — рэч задужа суб’ектыўная, пагатоў, “de mortuis aut bene...” і ўсё такое. Аднак, падумаўшы, вырашыў пакінуць іх на паперы, бо бязь іх аповед выглядаў бы сацрэалістычна-кастрыраваным. І яшчэ адна абставіна прымусіла захаваць “суворы стыль” апавяданьня. Праз шмат гадоў — немаведама зь якой прычыны — мне прысьніўся Валеры Абадзінскі. Ён сядзеў на сасновых бярвеньнях, хутаўся ў зрэбнае дэмісэзоннае паліто, з прарэшкаў якога тырчэла шэрая вата, і з бляклай ўсьмешкай на твары глядзеў некуды ўдалячынь.

Я спытаў у Абадзінскага — чаму ён плакаўся ля мікрафону — сьпявак, усё з той жа бляклай усьмешкай, адказаў: — Жанчынам падабалася...— і, ні сказаўшы больш ні слова, даравальна паляпаў мяне па плячы.

У 1969 годзе папулярнасьць Абадзінскага сягнула апагею. Ягоныя, запісаныя на “саракапятках” гіты, разьляталіся па краіне і пад гэтую музыку маё пакаленьне любілася-кахалася, таўклося на танцпляцоўках і білася ў ваколіцах вясковых клюбаў. Абадзінскі сьпяваў пра “вочы насупраць”, пра “неадпраўленае пісьмо”, пра нейкую экзатычную Анжэлу і шчасьлівыя бацькі, пад уражаньнем абадзінскавай песьні, давалі гэтае імя сваім нованароджаным дачкам. Ну а некаторыя ягоныя песьні, такія, скажам, як гіт зь невыразнай назвай “Что-то случилось”, аўтарам якой быў румынскі кампазытар з рызыкоўным прозьвішчам Попа, наагул праймалі слабанэрвовую публіку да сьлёз. Я быў сьведкам: дзяўчына, што сядзела поруч са мной на канцэрце, пад час выкананьня Абадзінскім згаданага гіта, зайшлася ад несуцешнага плачу.

На наступны год “gloria mundi” Валерыя Абадзінскага пачала паволі мінацца: на сцэну — у літаральным і ўскосным сэнсе — выйшлі новыя куміры — вакальна-інструмэнтальныя ансамблі. Абадзінскага яшчэ круцілі на танцах і школьных вечарах, але рабілі гэта, хутчэй, па інэрцыі. Зрэшты, на вёсцы сьпявак у 1970-м быў па-ранейшаму папулярны. Тою парою давялося мне пабываць на танцах у адным зь вясковых клюбаў Гарадоцкага раёну і ня менш за сорак разоў за вечар пачуць абадзінскавае “Неадпраўленае пісьмо”. “Саракапятка” была дарэшты заежджаная, у адным месцы сьпявак пачынаў заікацца і таму ля прайгравальніка сядзеў падшпарак, які мусіў перасоўваць гуказдымальнік у “заікастым” месцы. Калі-нікалі падшпарак не пасьпяваў гэта зрабіць, Абадзінскі пачынаў заікацца і мясцовы “кароль танцаў”, які кружляў па клюбе ў абдымках загадчыцы гэтага самага клюбу, кожнага разу азіраўся і з робленай суворасьцю гукаў падшпарку: — Мішка... натаўку!

Прыкладна ў той самы час сьпявак наведаў з гастрольнымі канцэртамі Беларусь. Да Наваполацку не даехаў, а вось у Віцебску гастраляваў і гастролі тыя спарадзілі шмат розных чутак і плётак. Называліся, у прыватнасьці, прозьвішчы нейкіх віцебскіх дзевак, зь якімі, нібыта, Абадзінскі сядзеў у рэстаране. Распавядалі яшчэ адну вусьцішную гісторыю пра тое, як сьпявак лез сярод ночы ў інтэрнат тамтэйшай музвучэльні. Гэтую гісторыю распавядалі розныя людзі, і ўсе яны адзначалі адну дэталь: Абадзінскі лез у інтэрнат у пакамечаным пінжаку.

Праз пару месяцаў пасьля гастроляў Беларускае тэлебачаньне паказала запіс сустрэчы з гастралёрам у тэлевізійнай студыі. Вяла сустрэчу дыктарка Людміла Старадумава.

— Валера, як вы прыйшлі на сцэну? — пыталася Людміла.

— Спачатку я сьпяваў у Масканцэрце, а потым мяне прыкмеціў Алег Лундстрэм, — адказваў Валера, наіўна маракуючы, што згаданае ім прозьвішча знаёмае беларускім тэлегледачам.

— А якая вашая ўлюбёная песьня? — пыталася дыктарка, і сьпявак завучана адказваў: — Мая ўлюбёная песьня «Анжэла»... Я нават дачку сваю назваў Анжэлай...

Я глядзеў тэлевізар, у вушах маіх гучалі песьні Beatles & Rolling Stones і рукі сьвярбелі ад палкага жаданьня запусьціць у блакітны экран рыплівым табурэтам.

Зрэшты, не я адзін хваравіта крывіўся, слухаючы Абадзінскага. Крывіліся і тадышнія партыйныя ідэолягі. І сьведчаньнем таму стаўся артыкул у “Правде”, аўтар якога грунтоўна прайшоўся па рэпэртуары сьпевака, назваўшы яго пошлым і не адпаведным высокім крытэрыям савецкага мастацтва. Артыкул наагул быў напісаны бойка, спрытна і не бяз гумару. Праўдзіст, у прыватнасьці, параіў Абадзінскаму перарабіць радок “Усходняй песьні” і сьпяваць у рыфму: “По ночам в тиши-и я пишу стиши-и...”

Атрымаўшы адпаведную дырэктыву, кінуліся выкрываць Абадзінскага і менскія газэты: “Знамя юности” прысьвяціла гэтай тэме цэлую газэтную паласу. Праўда, гэтым разам ганіўся не літаратурны бок рэпэртуару, а манера паводзінаў сьпевака. Асабліва не падабалася менскім газэтчыкам тое, што сьпявак, пад час выкананьня сваіх песьняў, сыходзіў са сцэны і ўкленчваў перад якой-небудзь кабецінай.

Артыкулы такія сьведчылі за адно: Абадзінскі чымсьці не дагадзіў уладам. “Не жадае, відаць, выконваць песень “грамадзянскага гучаньня”, таму і мае праблемы”, — падумаў я, адкінуўшы “Знамя юности”, але свайго стаўленьня да сьпевака не зьмяніў. А неўзабаве Абадзінскі прыехаў у Наваполацак і мой сябрук, Сашка Мікуліч, падбіў схадзіць на канцэрт.

Народу ў залю набілася як завязаць — гледачы стаялі нават у праходах. Ну а я, слухаючы абрыдлыя зонгі, гіранічна пасьміхаўся, пазяхаў у кулак і адно пытаньне не давала спакою: ці будзе Абадзінскі выконваць песьні “грамадзянскага гучаньня”? Праваруч ад мяне сядзела дзяўчына школьнага веку, якая акуратна біла ў ладкі, пару разоў крыкнула зь месца: — «Восточную»! — а пачуўшы першыя акорды песьні “Что-то случилось”, залілася несуцешнымі сьлязьмі. У дзяўчыны, відаць, з гэтай песьняй былі зьвязаныя нейкія асабістыя перажываньні — якія-небудзь любошчы на суседавай адрыне — вось яна і дала волю пачуцьцям.

Адну ПГГ Абадзінскі ўсёж такі прасьпяваў: “Баляду пра сьцяг” на словы Робэрта Раждзественскага, але гэтым справа і абмежавалася. Песьня мела выяўныя рысы постмадэрнізму: забіты на полі боя жаўнер паўстаў зь мёртвых, абкруціўся палкавым сьцягам і рушыў на ворага. Пры гэтым, калі даваць веры аўтару словаў, “парня пуля не брала — сплющивалась пуля”.

Пры канцы Валеры прасьпяваў, па просьбах глядачак, “Усходнюю”, сышоў, па старой завядзёнцы, са сцэны і ўкленчыў перад кабетай — потым казалі, што гэта была жонка дырэктара Палаца культуры, у якім ладзіўся канцэрт. Апошнія словы песьні: “Быть может мне ты скажешь “да” — Абадзінскі прасьпяваў, стоячы на каленях, а потым, калі музыка сьціхла, дадаў ад сябе асабіста: — Ну, скажи!

Жаночая аўдыторыя доўга шалела, мая суседка ад захапленьня нават сьціснула рукамі пахвіньне, а мы з сябрам суцішна мацюкнуліся і, абхаднымі дарогамі, рушылі на сцэну.

У дзьвярох, якія вялі на сцэну, сутыкнуліся з Абадзінскім. У сьпевака, як я заўважыў, быў круглявы твар і пукатае чэрава, якое прыкметна вымалёўвалася пад аксамітнай канцэртнай апранахай. Абадзінскі бег, відаць, пераапранацца, а ззаду за ім шыбаваў, прыпадаючы на правую нагу, ударнік зь ягонага аркестру. Паміж сьпеваком і ўдарнікам адбываўся наступны дыялёг:

Ударнік: — Валера, когда вернёшь червонец?

Валера: — Да что ты заладил... Вернёмся домой — отдам червонец, да ещё и чувиху приведу...

Мяне, маладога летуценьніка, такі прагматызм у дачыненьні да жанчын папросту ашаламіў; я застыў у нерухомасьці і хтосьці з работнікаў сцэны, які выносіў вялізны бубен, усьпёр той бубен мне на галаву.

А потым ён зьнік. Песьні ягоныя ўжо не круцілі на вечарах і танцпляцоўках, плякаты з размашыстым надпісам “Поёт Валерий Ободзинский” больш ужо не ляпілі на платах і рэклямных тумбах, і пра сьпевака пачалі забывацца. Апошні раз ён даў аб сабе знаць, запісаўшы, падчас дубляваньня амэрыканскага фільма “Золата Макены”, песьню пра грыфа. У адрозьненьне ад песьні пра зайцаў, якую сьпяваў Юры Нікулін, песьня пра грыфа нікога ня ўразіла, а таму і не займела сваёй “саракапяткі”.

Пасьля таго «кароль эстрады» зьнік канчаткова. Пра яго нават не згадвалі — толькі аднойчы, пры канцы сямідзесятых, прайшла чутка, што Абадзінскі канчаткова сьпіўся і, зрэдзьчасу, сьпявае ў адным з сочынскіх рэстаранаў.

Напярэдадні пахвалёнай Перастройкі я гасьцяваў у Піцеры, у стрыечнага брата, і пэўнага дня, разам з братам і братавым сябрам Лёвам Журавіным, выправіўся ў Царскасельскі парк. Там падхапілі трох хахлушак з Крывога Рогу («прыйіхалы на экскурсію») і павялі іх у рэстарацыю, што месьцілася на беразе Кацярынінскай сажалкі. Укінуўшы па чарцы, хлопцы гукнулі кельнэру, каб той завёў які музон і неўзабаве пад высокімі скляпеньнямі залунаў знаёмы голас: “Три-и ме-еся-а-ца-а лета-а, три-и ме-е-ся-аца-а осе-ень...”

Пры першых жа акордах братан скрывіўся, як ад зубнога болю, і здушана крыкнуў: — Да вырубите вы, ради бога...

Пасьля таго засьпяваў Малежык, і адна з хахлушак неакрэсьлена запытала:

— А дэ він тэпэр?

— Хто? — перапытаў брат.

— Ободзінські.

— Працуе, вартаўніком на складзе, — прамармытаў Лёва Журавін, нетаропка жуючы шашлык.

Усе паглядзелі на Журавіна.

— Вартуюць, яшчэ з адным алкашом, склад галянтарэйнай фабрыкі.

Я тым словам ня даў веры, а праз шмат гадоў, уключыўшы тэлевізар, убачыў на экране хваравіта тоўстага чалавека, які распавядаў, як ён, застаўшыся без капейкі, быў вымушаны пайсьці працаваць вартаўніком на фабрыку. “Я і там сьпяваў, — казаў мужчына, — вып’ем, хлопцы папросяць, я ім і засьпяваю пад гітару.”

Я глядзеў на экран і не даваў веры ўласным вачам. Няўжо гэты азызлы таўстун — той самы Валеры Абадзінскі, пад салодкія сьпевы якога прайшла мая маладосьць, чые кружэлкі закручвалі да ікоткі і на канцэртах якога здушана плакалі жанчыны? Неўзабаве таўстун узяў мікрафон, засьпяваў і па целе маім прабегліся нэрвовыя дрыжыкі. На тле навачаснай безгалосіцы аксамітны тэнар падаўся мне голасам зь нябёсаў.

Летась, выходзячы з рэдакцыі наваполацкай “Новай газэты”, у якой давялося змарнаваць сем гадоў жыцьця, пачуў “Усходнюю песьню”. Яна далятала аднекуль з парку, і я міжволі прыцішыў крок.

— Абадзінскі, — з гордасьцю ў голасе паведаміў я дзяўчыне, якая таксама працавала ў рэдакцыі і зь якой мы разам ішлі на абед.

— Памёр нядаўна, — з уздыхам прамовіла дзяўчына.

— Як памёр? — пралепятаў я і толькі тады ўцяміў недарэчнасьць свайго пытаньня.

— Памёр... па тэлевізары казалі.

На твары маім, відаць, адбілася нешта такое, што прымусіла дзяўчыну пасур’ёзьнець і ціхім голасам запытацца:

— Ён што, быў вашым сваяком?

— Ён быў часткай майго жыцьця, — адказаў я праз хвілю і дзяўчына пасьміхнулася, палічыўшы, відаць, што людзі майго веку схільныя да сэнтымэнтаў.