Ператвораныя ў попел

Вечар у “Прэзыдэнт-гатэлі”

Папулярны кінагерой Казадоеў быў, як вядома, зацятым празаходнікам і таму называў мясцовую гасьцініцу “Атлянтыка” на заходні манер — гатэлем “Аtlantic”. У навачаснай Маскве ўсё навокал працята тлятворным казадоеўскім духам, вэстфільская тля апанавала гарадзкую тапаніміку, і вось ужо гасьцініца зь мілагучным і палітычна вытрыманым назовам “Кастрычніцкая” пераназваная ў “Рresident-Hotel”. Перад гэтым гатэлем я й спыніўся золкім лістападаўскім адвячоркам, сьціскаючы ў потнай руцэ запрашэньне на дыпляматычнае прыймо.

Патрапіць у гатэль было справай нялёгкай. Давялося доўга ісьці ўздоўж жалезнага паркану, якім быў абгароджаны «Р-H», а потым стаяць у чарзе ля КПП, дзе трое маладых міліцыянтаў спраўджвалі дакумэнты ў тых, хто пнуўся патрапіць у гатэльнае нутро. Акурат перада мною стаялі кабеты ўжо даўно не бальзакаўскага веку й мужчына Бальзакавага выгляду, у якім я пазнаў былога брэжнеўскага сьпічрайтэра Аляксандра Яўгенавіча Бовіна. Як потым высьветлілася, і кабеты, і былы сьпічрайтэр, і аўтар гэтых нататак ішлі на адну і тую ж імпрэзу.

Фае гатэлю — па-расейску разьлеглае і па-савецку няўтульнае,— калі і магло чым уразіць, дык гэта сваёй публікай, што сноўдалася сюды-туды, з флегматычнай абыякавасьцю пазіраючы на шэрыя гатэльныя сьцены. Пры гэтым толькі адзін мужчына — цыбаты й дарэшты схуднелы — выяўляў халерычнасьць. Мужчына стаяў пасярод фае, гаманіў з падхорцістым шатэнам і, кідаючы захопленыя позіркі на неверагодна тоўстую мурынку, штохвілі паўтараў: “Коллосаль!”

З гіморай гатэльнага заўсёдніка я падняўся на другі паверх і пачуў знаёмы голас: — Господин Винченц!

Вокліч такі мог належаць толькі аднаму чалавеку ў сьвеце — сакратару альбанскай амбасады Лігору Цулуфэ, не старому яшчэ, але спрэс сівому мужчыне, зь якім мы тройчы, па-альбанску, абняліся.

— Si jeni? (Як маешся?) — выдыхнуў мне на вуха сакратар амбасады і тут жа, ужо па-расейску, весела запытаўся: — Как там поживает писатель Черницкий?

У 1994 годзе сп. Цулуфэ прыяжджаў да нас у Наваполацак на літаратурную канфэрэнцыю, і там, падчас сяброўскай бяседы, яго ўразілі творчыя магчымасьці згаданага пісьменьніка. Мушу адысьці ад асноўнай тэмы і згадаць той задаўны і, па нашых мерках, звышбанальны эпізод. Такім чынам: Аляксандар Чарніцкі таго вечару спазьніўся на бяседу, падбег да нашага стала, і я, зразумела, наліў яму штрафную шклянку. Творца яе кульнуў, нечым закусіў, падсеў да другога стала, а альбанскі госьць, які сядзеў побач, таропка паправіў гальштук і прыкметна захваляваўся.

— А что будет с этим господином? — спытаўся альбанец пасьля хвіліны одуму.

— З кім? З Чарніцкім?— не зразумеў я і азірнуўся: творца ў гэты час куляў чарговы кілішак. — А што зь ім павінна стацца?

Сп. Цулуфэ зь лёгкай панікай ўваччу зірнуў на пустую шклянку, і я зразумеў прычыну ягонай трывогі. Пісьменьнік Чарніцкі, ва ўяўленьні альбанскага госьця, адным махам выпіў сьмяротную дозу.

— Черницкий творит... всем смертям на зло, — паведаміў я, ціснучы Лігораву руку, мы засьмяяліся, і Лігор, азірнуўшыся, махнуў рукой: — Jorgo, eja kёtu! (Ёрга, хадзі сюды!)

І вось я ўжо цісну руку знакамітаму паэту і перакладніку, а ў недалёкім мінулым дысыдэнту Ёргу Блацы. Як і многія сумленныя людзі ў Альбаніі, паэт зазнаў смак турэмнай поліўкі, а потым доўгіх дваццаць шэсьць гадоў працаваў рознарабочым на ўдарных будоўлях.

— Ёргу за пераклады Пушкіна расейскі ордэн далі, —заўважыў Лігор, і паэт незадаволена скрывіўся – ён відавочна не любіў рэклямы.

У гэты момант хтосьці крануўся майго локця.

Гэта быў А. Я. Бовін.

— От души поздравляю, — прамовіў былы сьпічрайтэр, прымаючы мяне за альбанца, паціснуў руку, і я з удзячнасьцю кіўнуў у адказ.

28 лістапада альбанцы адзначаюць сваё галоўнае сьвята — Ditё e Flamurit — Дзень Сьцяга. Менавіта таго дня ў далёкім ужо 1912 годзе іх краіна стала незалежнаю, і альбанская амбасада ў Маскве штогоду ладзіць з тае нагоды дыпляматычнае прыймо. Супрацоўнікі амбасады два разы запар прысылалі мне запрашэньні, але ехаць не выпадала, і вось, нарэшце, я стаю ў зырка асьветленай залі і рукаюся з спадаром Вукаем — Надзвычайным і Паўнамоцным паслом Альбаніі ў Расейскай Фэдэрацыі і, па сумяшчальніцтву, у Рэспубліцы Беларусь.

— Zoti Mudrov nga Bjellorusi (Спадар Мудроў зь Беларусі) — выгукнуў за маёй сьпінай супрацоўнік амбасады; я прыклаўся да рукі высокай белатварай кабеты — жонкі пасла — і мелькам агледзеў залю.

Заля ўражвала. У цэнтры яе, працяўшы высокую столь, пнуліся ўгору нейкія нетутэйшыя расьліны; дзесьці ўвышыні цвыркалі птушкі і гучэла музыка — інструмэнталка з “Поргі і Бэс”; на другім канцы залі, пасярод імправізаванай бэтоннай сажалкі, струменіў фантанчык, і некалькі кабетаў неадрыўна глядзелі ў ваду — выглядалі, відаць, акварыюмных рыбак. Але што найбольш уражвала, дык гэта даўжэзны стол. Ён стаяў па пэрымэтру залі, і яго сэрвіроўка індукавала ў памяці імя біблейскага Бальтазара. Як я заўважыў, каньяк на стале — каньячныя бутэлькі стаялі роўным шыхтом з дыстанцыяй у мэтар — быў альбанскі, а віно — францускае.

Пакуль я лічыў бутэлечныя рыльцы, мяне ізноў узялі за локаць.

— Вы из Белоруссии? — невысокая жанчына ў дэкальтаванай сукенцы — вочы крыху затуманеныя, грудзі крыху прывялыя — бліснула асьляпляльна-белымі (магчыма, штучнымі) зубамі. — У меня в Минске столько знакомых, столько знакомых... Вы знаете, нас с вами никому не разъединить. Мы одно целое, — кабета ўсхвалявана перавяла дых і шматабяцальна пасьміхнулася.

— Так ужо і нікому,— выдыхнуў я ў адказ і тут жа дадаў: — А ваш муж?

Кабета сумелася і працяла мяне саркастычна-ацэньваючым позіркам, затрымаўшы яго на тым месцы, дзе пачынаюцца ногі.

— Мужчины всегда всё не так понимают, — прамовіла дэкальтаваная незнаёмка і падалася глядзець рыбак.

Добрую чвэрць гадзіны я блукаў па залі, чакаючы ўрачыстай часткі, і раптам убачыў, што ўсе навокал, уключаючы і пасла, падымаюць чаркі і пад высокай стольлю гучыць альбанскае “Gёzuar!” (Будзьма здаровы!)

— Господин Винченц... что ж ты стоишь? — паэт Ёрга Блацы паклаў мне далонь на плячук, падвёў да стала. — Знакомтесь... учёный-археолог Демосфен Будина. С 1961 года живёт в Москве.

Я знаёмлюся з археолягам, і ён налівае ў кілішкі па кроплі бурштынавага напою. Каньяк пахам і смакам нагадвае францускі “Comus”.

— Приехал в Москву молодым человеком, женился на русской, а когда Никита с Энвером разругались — остался с Союзе, — паведаміў сп. Будзіна і зноў напоўніў чаркі.

— А калі б вярнуліся?

Суразмоўца моўчкі махнуў рукой і нагбом, зусім па-расейску, кульнуў чарку.

Каб перавесьці размову ў іншае рэчышча, я пацікавіўся альбанскай археалёгіяй, і сп. Будзіна з натхненьнем стаў апавядаць пра антычныя гарады, якія яму давялося раскопваць, пра матэрыяльную культуру іліраў, пра так званую багіню Бутрынту — старажытнагрэцкую скульптуру, знойдзеную ў Альбаніі італійскімі археолягамі, а потым, як бы між іншым, спытаў:

— Вы москвич?

Пачуўшы, што я зь Беларусі, стары археоляг адразу пасуравеў і неўпрыкмет адышоў убок.

Зрэшты, без суразмоўцы я не застаўся.

— Дарма ваш Лукашэнка абдымаўся з Мілошавічам,— прамовіў на дзіўнай мешаніне расейскіх і альбанскіх слоў мужчына, які стаяў поруч. — Я прафэсар Прышцінскага ўнівэрсытэту, займаюся паліталёгіяй і мушу сказаць: гэтыя абдымкі карысьці Беларусі не прынясуць.

Я адказаў прафэсару, што з названымі асобамі ня маю анічога супольнага, мы выпілі па чарцы і закусілі чырвонай рыбай.

Публіка разьняволена і даволі гучна гаманіла, і сярод гэтага гаманкога збою прыкметна вылучаўся каржакаваты маладзён у клятчастым пінжаку. Маладзён гаманіў гучней ад астатніх і, падобна, быў паважанай асобай: усе навыперадкі імкнуліся зь ім выпіць.

— Хто гэта? — запытаўся я ў прафэсара.

Наколькі я зразумеў з адказу, гэта быў касавар, кіраўнік будаўнічай фірмы, якая працуе ў Маскве па кантракце.

— Gani! — крыкнуў прафэсар, і маладзён азірнуўся.

— Mё lejoni t’ju prezantoj me mikun nga Bjellorusi (Дазволь табе прадставіць сябра зь Беларусі), — пачуў я з прафэсарскіх вуснаў, і той, каго клікалі Гані, наструнена перабіў: — Lukashenko? Прафесар ізноў загаварыў, але таропка — я разабраў толькі адно слова “opozitё” і маладзён палагаднеў з твару.

Спытаўшы — на якой мове я размаўляю, Гані наліў мне поўную чарку і на ламанай расейскай мове пачаў казаць, што нам, альбанцам і беларусам, ня варта «ваяваць» з ЗША ды астатнім цывілізаваным сьветам.

— Альбанія свойчас паваявала, — выдыхнуў, разам з каньячным духам маладзён, — і без штаноў засталася.

Прафэсар на знак згоды кіўнуў галавой і паляпаў спакрэвіча па плячы, маўляў: не чытай лекцый, людзі прыйшлі на сьвята.

Гані ўзяў у мяне нататнік, запісаў нумар тэлефону.

— Будзеце ў Прышціне — званіце. Прыму, як роднага брата.

Наступнымі маімі суразмоўнікамі былі: аўтар манаграфіі “Гісторыя Альбаніі” Р. Л. Арш ( “Дзякуй Лукашэнку — ён адзіны ня здрадзіў нашаму братэрству”); маладая альбанская паэтка Мірэля Спахіў ( “Якуб Колас — гэта ваш?”); рэдактарка альбанскай рэдакцыі радыёстанцыі “Голас Расеі” Лілія Мілько (“Перакладзіце на беларускую мову Ёрга Блацы. У яго геніяльныя вершы”); нарэшце, маскоўскі мастак Аўген Молакаў, творы якога той парой экспанаваліся ў Альбаніі (“Прыходзьце заўтра на Кузьнецкі — паглядзіцё мае новыя рэчы”).

Размаўляючы з мастаком, сьпінай адчуў нечы пагляд. Кабета, што мела шмат знаёмцаў-менчукоў, глядзела ў мой бок, а поруч зь ёю тоўкся яшчэ нехта, апранены ў шчыгульны “дыпляматычны” гарнітур. Гэты “нехта” неўзабаве апынуўся каля мяне.

— Вы из Минска? Я слышал ваш разговор с господином Будиной и захотел с вами познакомиться.

— А вы, відаць, з ФСБ? — запытаўся я, жуючы чырвоную рыбу, і “нехта” няўпэўненым голасам прамармытаў: — С чего вы взяли?

Напятае маўчаньне перарваў залівісты жаночы сьмех. Тыя самыя кабеты, якіх я сустрэў на КПП, віселі на шыі Лігора Цулуфэ і, перабіваючы адна другую, гукалі: — Лігор, дай я цябе пацалую!

Сакратар амбасады пры гэтым пачуваў сябе ніякавата. Дый дзіва што — у ягонай напаўмусульманскай краіне жанчыны, ды яшчэ сталага веку, на шыях у чужых мужоў ня віснуць.

— Мяне ж адзін альбанец пакахаў, студэнт пятага курса, — паведаміла, з настальгічным прыдыханьнем, адна з кабетаў, — пісаў мне потым лісты, а я не адказала.

— Работали когда-то в Албании, — патлумачыў сп. Цулуфэ, адбіўшыся ад заляцаньняў, і працягнуў мне торбу з пляшкай альбанскага каньяку: — Выпьете за наше здоровье...

Ля шатні мяне пераняў усё той жа фацэт у шчыгульным гарнітуры.

— Адресок свой всё-такі дайте.

Я дастаў нататнік, сьпехам напісаў: “гор. Минск, пр-т Ген. Булак-Балаховича... М. А. Стрекопытову”, аддаў “адресок” фацэту і выйшаў з гатэлю.

Знадворку гула, сьвяціла агнямі і сьмярдзела выхлапным чадам Вялікая Якіманка — адна з цэнтральных маскоўскіх вуліц. Каб пазбыцца замарачнага шуму, я завярнуў у завулак і ўзьбіўся на гранітную набярэжную. Тут было суцішна і прыцемна; па рацэ плыў серабрысты шарон, і жоўтыя адбіткі ліхтароў сьвятлявымі афіюрамі варушыліся ў цёмнай вадзе. Праваруч грувасьцілася нейкая цёмная гаргара — прыгледзеўшыся, я пазнаў цэрэтэлеўскі помнік Пятру. Леваруч, на тле нэонавай зараніцы, напятымі струнамі зьвінелі ванты Крымскага мосту.

Рака з урачыстай павольнасьцю праплывала міма, нічога не патрабуючы, ні аб чым не шкадуючы. Яна была ўвасабленьнем жыцьця, якое таксама плыло некуды і ў цёмных глыбінях якога прывіднымі афіюрамі сьвяціліся рэдкія радасьці. Я рушыў уздоўж гранітнага парапэту, прыстасоўваючы крок да мернага булькаценьня 0,7-літровай пляшкі, і толькі тады зразумеў, што гэтая пляшка – эстафэта, перададзеная прадстаўніку самага затурканага народу Эўропы, — і бронзавы Пятро, колішні валадар тутэйшых мясьцін, пагрозьліва глядзеў мне ўсьлед, пукатым вокам сьвідруючы цемру.