Сабачае сэрца

III

На размаляваных райскімі кветкамі талерках з чорнай шырокай палоскай паўз край ляжала нарэзаная тонкімі скрылікамі сёмга, марынаваныя вугры. На цяжкай дошцы кавалак сыру са слязой, а ў срэбнай кадушачцы, абкладзенай снегам, — ікра. Між талерак некалькі тоненькіх кілішачкаў і тры крыштальныя графінчыкі з рознага колеру гарэлкай. Усе гэтыя прадметы памяшчаліся на маленькім мармуровым століку, які ўтульна прысуседзіўся да аграмаднага з разнога дубу буфета, што выпраменьваў букеты шклянога і срэбнага святла. Пасярод пакоя цяжкі, як грабніца, стол, засланы белым абрусам, а на ім два прыборы, сурвэткі, скручаныя, як папскія ціары, і тры цёмныя бутэлькі.

Зіна прынесла срэбнае накрытае блюда, у якім нешта бурчала. Пах ад блюда ішоў гэтакі, што рот сабакі адразу ж напоўніўся слінай. «Сады Семіраміды!» — падумаў ён і заляпаў хвастом па паркеце, як палкай.

— Сюды іх, — драпежна скамандаваў Піліп Піліпавіч. — Доктар Барменталь, прашу вас, пакіньце ікру. І калі хочаце пачуць добрую параду, то наліце не ангельскай, а звычайнай расейскай гарэлкі.

Прыгажун-укушаны — ён быў ужо без халата, у прыстойным чорным касцюме — сцепануў шырокімі плячыма, ветліва ўхмыльнуўся і наліў празрыстай.

— Нова-блаславёная? — пацікавіўся ён.

— Бог з вамі, галубок, — адазваўся гаспадар. — Гэта спірт. Дар'я Пятроўна сама цудоўна робіць гарэлку.

— Не скажыце, Піліп Піліпавіч, усе сцвярджаюць, што даволі прыстойная — 30 градусаў.

— А гарэлка павінна быць 40 градусаў, а не 30, гэта па-першае, — павучальна перабіў Піліп Піліпавіч, — а па-другое — бог ведае чаго яны туды там налілі. Вы можаце сказаць — што ім стукне ў мазгі?

— Усё, што хочаш, — упэўнена сказаў укушаны.

— І я гэтак думаю, — дадаў Піліп Піліпавіч і ўкінуў адным камячком тое, што было ў кілішку, сабе ў горла, — …мм… доктар Барменталь, малю вас, імгненна гэтую штучку, і калі вы скажаце, што гэта… я ваш закляты вораг на ўсё жыццё. «Ад Севільі да Грэнады…»

Сам ён пры гэтых словах падчапіў на шырокі срэбны відэлец нешта падобнае на маленькі чорны хлябок. Укушаны зрабіў тое ж самае. Вочы ў Піліпа Піліпавіча засвяціліся.

— Гэта дрэнна? — спытаўся ён і не пераставаў жаваць. — Дрэнна? Вы адкажыце, шаноўны доктар.

— Гэта непараўнальна, — шчыра адказаў укушаны.

— Яшчэ б не… Заўважце, Іван Арнольдавіч, халоднай стравай і супам закусваюць толькі не дарэзаныя бальшавікамі паны. Чалавек, які хоць крышку паважае сябе, закусвае цёплай стравай. А з маскоўскай гарачай стравы — гэта найлепшая. Калісьці яе цудоўна гатавалі ў Славянскім базары. На, трымай!

— Сабаку ў сталоўцы падкормліваеце, а потым яго адсюль махалам не выпраш.

— Нічога. Прагаладаўся, бедалага. — Піліп Піліпавіч на кончыку відэльца падаў сабаку страву, якую той схапіў спрытна, як фокуснік, і відэлец з грукатам упаў у паласкальніцу.

Потым над талеркамі падымалася пахучая ракамі пара; сабака сядзеў у цяні з выглядам вартавога пры парахавым складзе. А Піліп Піліпавіч заклаў хвост пругкай сурвэткі за каўнер, прапаведаваў:

— Ежа, Іван Арнольдавіч, справа хітрая. Есці трэба ўмець, а ўявіце сабе — большасць людзей наогул не ўмеюць есці. Трэба не толькі ведаць, што можна з'есці, але калі і як. (Піліп Піліпавіч шматзначна патрос лыжкай у паветры.) І пра што ў гэты час гаварыць. Так-с. Калі вы клапоціцеся, каб пераварвалася страва, мая добрая парада — не гаварыце ў час абеду пра бальшавізм і пра медыцыну. І — барані божа — не чытайце ў час абеду савецкіх газет.

— Гм… Дык іншых жа няма.

— Вось ніякіх і не чытайце. Вы знаеце, я правёў 30 назіранняў у сябе ў клініцы. І што ж вы думаеце? Пацыенты, якія не чытаюць газет, адчуваюць сябе цудоўна. А тыя, каго я знарок прымушаў чытаць «Правду», — пачыналі худзець.

— Гм… — зацікаўлена адазваўся ўкушаны. Ён ужо пачырванеў ад віна і ад супу.

— Мала гэтага. Паніжаныя каленныя рэфлексы, дрэнны апетыт, адчуванне прыгнечанасці.

— Вось д'ябал…

— Да-с. Між іншым, што гэта я? Сам жа загаварыў пра медыцыну.

Піліп Піліпавіч адкінуўся, пазваніў, у вішнёвай парцьеры паказалася Зіна. Сабаку перапаў белы і тоўсты кавалак асятрыны, якая яму не спадабалася, а за ім кавалак акрываўленага ростбіфа. Пасля таго, як з'еў яго, сабака адчуў, што хоча спаць і болей не можа глядзець ні на якую ежу. «Дзіўнае адчуванне, — думаў ён, заплюшчваючы ацяжэлыя павекі, — вочы мае не бачылі б ніякай стравы болей. А курыць пасля абеду — гэта глупства».

Сталоўка напоўнілася непрыемным сінім дымам. Сабака драмаў, паклаўшы галаву на пярэднія лапы.

— Сен-Жульен — прыстойнае віно, — чуў скрозь сон сабака, — але ж яго цяпер нідзе няма.

Глухі, ацішаны столлю і дыванамі харал чуўся аднекуль зверху і збоку.

Піліп Піліпавіч пазваніў, і прыйшла Зіна.

— Зінуля, што гэта абазначае?

— Зноў агульны сход сабралі, Піліп Піліпавіч, — адказала Зіна.

— Зноў! — горка ўсклікнуў Піліп Піліпавіч. — Ну цяпер, значыць, пайшло, прапаў Калабухаўскі дом. Давядзецца пераязджаць, але куды — вось пытанне. Усё пойдзе як па пісанаму. Спачатку кожны вечар спевы, потым у адхожых замерзнуць трубы, потым лопне кацёл паравога ацяплення і гэтак далей. Капцы Калабухаву.

— Пакутуе Піліп Піліпавіч, — заўважыла Зіна з усмешкай і панесла гару талерак.

— Ды як жа не пакутаваць? — закрычаў Піліп Піліпавіч. — Гэта ж які дом быў — зразумейце вы!

— Вы занадта скептычна глядзіце на рэчы, Піліп Піліпавіч, — запярэчыў прыгажун-укушаны, — яны цяпер крута перамяніліся.

— Галубок, вы ж мяне ведаеце? Праўда? Я — чалавек факта, чалавек назіранняў. Я — вораг неабгрунтаваных гіпотэз. І гэта добра вядома не толькі ў Расеі, але і ў Эўропе. Калі я пра нешта гавару, значыць, у аснове ляжыць факт, на аснове яго я і раблю вывад. І вось вам факт: вешалка і галёшная стойка ў нашым доме.

— Гэта цікава…

«Глупства — галёшы. Шчасце не ў галёшах, — падумаў сабака, — але асоба выдатная».

— Калі ласка вам — галёшная стойка. З 1903 года я жыву ў гэтым доме. І вось на працягу гэтага часу да сакавіка 1917 года не было ніводнага выпадку — чырвоным алоўкам падкрэсліваю — н і в о д н а г а, каб з нашага параднага ўнізе, нават калі не замыкаліся агульныя дзверы, прапала хоць бы адна пара галёшаў. Заўважце, тут 12 кватэр, у мяне прыём. У сакавіку 1917 года прапалі раптам усе галёшы, у тым ліку і пара маіх. З палкі, паліто і самавар у швейцара. З таго часу галёшнай стойкі не існуе. Галубок! Я не кажу ўжо пра паравое ацяпленне. Маўчу. Няхай: калі сацыяльная рэвалюцыя — не трэба спяшацца. Але я пытаюся: чаму, калі пачалася ўся гэтая гісторыя, усе пачалі хадзіць у брудных галёшах і валёнках па мармуровых лесвіцах. Чаму галёшы трэба аж да гэтага часу хаваць за замком? Ды яшчэ ставіць ля іх салдата, каб усё роўна хто-небудзь не ўкраў? Чаму знялі дыван з параднае лесвіцы? Хіба Карл Маркс забараняе трымаць дываны на лесвіцах? Хіба дзе-небудзь у Карла Маркса напісана, што 2-гі пад'езд Калабухаўскага дома на Прачысцінцы трэба забіць дошкамі і хадзіць вакол праз чорны двор? Каму гэта трэба? Чаму пралетарый не можа зняць свае галёшы, а забруджвае мармур?

— Ды ў яго ж, Піліп Піліпавіч, і зусім няма галёшаў, — паспрабаваў заікнуцца ўкушаны.

— Нічога падобнага! — грамавым голасам адказаў Піліп Піліпавіч і наліў шклянку віна. — Гм… я не прызнаю лікёр пасля абеду: ён робіць цябе ацяжэлым і дрэнна дзейнічае на печань… Нічога падобнага! Яны носяць галёшы, якія прапалі вясной 1917 года. Спытайцеся, хто іх сцібрыў? Я? Не можа быць! Буржуй Шаблін? (Піліп Піліпавіч тыцнуў пальцам у столь.) Смешна нават падумаць. Цукразаводчык Полазаў? (Піліп Піліпавіч паказаў убок.) Ні ў якім разе. Гэта зрабілі вось гэтыя самыя пеюны! Да-с! Але хоць бы яны разуваліся на лесвіцы! (Піліп Піліпавіч пачаў чырванець.) І якога д'ябла прыбралі кветкі з лесвічных пляцовак? Чаму электрычнасць, якая патухала на працягу 20 гадоў адзін раз, цяпер акуратна патухае раз у месяц? Доктар Барменталь, статыстыка — рэч жахлівая. Вам, які ведае маю апошнюю работу, гэта вядома лепш, чым каму-небудзь іншаму.

— Разруха, Піліп Піліпавіч.

— Не, — зусім упэўнена запярэчыў Піліп Піліпавіч, — не. Вы першы, дарагі Іван Арнольдавіч, пастарайцеся ўстрымацца ад гэтага слова. Гэта — міраж, дым, фікцыя. — Піліп Піліпавіч шырока растапырыў кароткія пальцы, і ад іх два цені, падобныя на чарапах, заварушыліся на абрусе. — Што такое гэта ваша разруха? Старая з кіем? Ведзьма, якая павыбівала ўсе шыбы, патушыла ўсе лямпы? Ды яе не існуе наогул. Што вы разумееце пад гэтым словам? — люта спытаўся Піліп Піліпавіч у няшчаснай кардоннай качкі, якая вісела дагары нагамі побач з буфетам, і сам жа за яе адказаў: — Гэта вось што: калі я замест таго, каб рабіць аперацыі кожны вечар, пачну ў сябе ў кватэры спевы хорам, у мяне пачнецца разруха. Калі я зайду ў прыбіральню і пачну, выбачайце, мачыцца паўз унітаз і тое ж самае пачнуць рабіць Зіна і Дар'я Пятроўна, у прыбіральнях пачнецца разруха. Значыць, разруха не ў клазетах, а ў галовах. Значыць, калі гэтыя барытоны равуць «бі разруху!» — я смяюся. (Твар у Піліпа Піліпавіча так скрывіўся, што ўкушаны разявіў рот.) Клянуся вам, мне смешна! Гэта абазначае, што кожны з нас павінен лупіць сябе па карку! А вось калі ён выб'е з сябе розныя галюцынацыі і зоймецца чысткай хлявоў — сапраўднай сваёй работай, — разруха знікне сама. Нельга пакланяцца двум багам! Немагчыма ў адзін і той жа час месці трамвайныя пуці і дапамагаць нейкім гішпанскім абарванцам! Гэтак нікому нічога не ўдасца, доктар, і болей за ўсё — людзям, якія адсталі наогул у развіцці ад эўрапейцаў гадоў на 200 і да гэтага часу яшчэ не зусім упэўнена зашпільваюць свае ўласныя штаны!

Піліп Піліпавіч адчуў смак. Каршуковыя ноздры ў яго варушыліся. Напоўнены сілай пасля тлустага абеду, ён грымеў, быццам старажытны прарок, і галава яго паблісквала срэбрам.

Словы ягоныя падалі на соннага сабаку, быццам глухі падземны гул. То сава з дурнымі жоўтымі вачыма ўрывалася ў сонныя мроі, то брыдкая морда кухара ў белым брудным каўпаку, то заліхвацкі вус Піліпа Піліпавіча, асветлены моцным святлом электрычнасці з-пад абажура, то сонныя сані рыпелі і знікалі, а ў сабачым страўніку варыўся, плаваў у сваім соку пашкуматаны кавалак ростбіфа.

«Ён бы проста на мітынгах мог грошы зарабляць, — млява думаў сабака, — першакласны дзяляга. Між іншым, у яго, мабыць, і так грошай куры не клююць».

— Гарадавы! — крычаў Піліп Піліпавіч. — Гарадавы! «Угу-гу-гу!» — нейкія бурбалкі лопаліся ў сабачых мазгах… — Гарадавы! Гэта і толькі гэта. І зусім няважна — ці будзе ён з бляхай, ці ў чырвонай кепцы. Паставіць гэтага гарадавога побач з кожным, каб асадзіў вакальныя парыванні нашых грамадзян. Вы гаворыце — разруха. Я скажу вам, доктар, што нічога не зменіцца на лепшае ў нашым доме, ды і ў любым іншым, да таго часу, пакуль не супакояць гэтых певуноў! Як толькі яны спыняць свае канцэрты, становішча само сабой зменіцца ў лепшы бок.

— Контррэвалюцыйныя рэчы вы гаворыце, Піліп Піліпавіч, — жартам зазначыў укушаны, — барані бог, пачуе хто.

— Нічога небяспечнага, — горача запярэчыў Піліп Піліпавіч. — Ніякай контррэвалюцыі. Дарэчы, гэта слова, якога я не магу цярпець. Зусім невядома — што за ім хаваецца? Д'ябал яго ведае. Дык я і гавару, што ніякай контррэвалюцыі ў маіх словах няма. У іх здаровы сэнс і жыццёвы вопыт.

Тут Піліп Піліпавіч дастаў з-за каўняра хвост бліскучай падагнутай сурвэткі, скамячыў яе і паклаў побач з недапітай шклянкай віна. Укушаны адразу ж устаў і падзякаваў: «Мерсі».

— Хвілінку, доктар! — затрымаў яго Піліп Піліпавіч, дастаў з кішэні кашалёк. Ён прыжмурыўся, адлічыў белых паперак і падаў укушанаму са словамі: — Сёння вам, Іван Арнольдавіч, 40 рублёў належыць. Прашу.

Пакусаны сабакам ветліва падзякаваў, пачырванеў і сунуў грошы ў кішэню пінжака.

— Я не патрэбен сёння вечарам вам, Піліп Піліпавіч? — запытаўся ён.

— Не. Дзякуй вам, галубок! Сёння нічога рабіць не будзем. Першае, здох трусік, а другое — у Вялікім сёння «Аіда». А я даўно не чуў. Люблю… Памятаеце? Дуэт… Тары-ра-рам.

— І як гэта вы толькі ўспяваеце? — з павагай запытаўся доктар.

— Успявае той, хто нікуды не спяшае, — павучальна растлумачыў гаспадар. — Вядома, калі я пачаў бы скакаць з паседжання на паседжанне і пявуніць цэлыя дні, як салавей, замест таго каб займацца сваёй непасрэднай справай, я нікуды не паспеў бы, — пад пальцамі ў Піліпа Піліпавіча ў кішэні нябесна зайграў рэпецір, — пачатак дзевятай… Паеду на другую дзею… Я прыхільнік раздзялення працы. У Вялікім няхай спяваюць, а я буду аперыраваць. Вось і добра. І ніякай разрухі… Вось што, Іван Арнольдавіч, вы ўсё ж уважліва сачыце: як толькі падыходзячая смерць, адразу ж са стала ў пажыўную вадкасць — і да мяне!

— Не турбуйцеся, Піліп Піліпавіч, патолагаанатамы мне абяцалі.

— Выдатна, а мы пакуль паназіраем за гэтым вулічным неўрастэнікам. Няхай загоіцца ў яго бок.

«Пра мяне клапоціцца, — падумаў сабака, — вельмі добры чалавек. Я ведаю, хто гэта. Ён — чараўнік, маг і вяшчун з сабачых казак… Не можа ж такое здарыцца, што ўсё гэта мне саснілася. А раптам — сон? (Сабака здрыгануўся спрасонку.) Вось прачнуся… і нічога няма. Ні лямпы ў шоўку, ні цяпла, ні накормленасці. Зноў пачнуцца падваротня, вар'яцкі холад, ледзяны асфальт, голад, благія людзі… Сталоўка, снег… Божа, як мне будзе цяжка!..»

Але нічога гэтага не здарылася. Менавіта падваротня расплылася, як агідны прывід, і болей не вярнулася.

Мабыць, не гэтакая яна і страшная, разруха. Не зважаюць на яе, двойчы ў дзень шэрыя гармонікі пад падаконнікам наліваюцца цяплом, і яно хвалямі разыходзіцца па кватэры.

Зусім відавочна: сабаку выпаў самы шчаслівы сабачы білет. Вочы ягоныя цяпер сама мала два разы ў дзень напаўняліся ўдзячнымі слязамі ў адрас прачысцінскага мудраца. Акрамя гэтага, усе трумо ў доме адлюстроўвалі шчаслівага сабаку-прыгажуна.

«Я — прыгажун. Магчыма, таямнічы сабачы прынц-інкогніта, — думаў сабака і прыглядаўся да кудлатага карычневага сабакі з задаволенай мордай, які прагульваўся ў люстрах. — Зусім магчыма, што мая бабуля саграшыла з вадалазам. Бо вось гляджу — у мяне на мордзе белая плямка. Адкуль яна, узнікае пытанне? Піліп Піліпавіч чалавек вялікага густу, не падбярэ ж ён першага дварняка, які трапіўся пад руку.

За тыдзень сабака з'еў гэтулькі, колькі за паўтара галодных месяцы на вуліцы. Вядома, калі меркаваць толькі па вазе. Пра якасць стравы ў Піліпа Піліпавіча і гаварыць не даводзіцца. Калі нават не зважаць на тое, што кожны дзень Дар'я Пятроўна купляе кучу абрэзкаў на Смаленскім базары на 18 капеек, дастаткова ўспомніць абеды ў 7 вечара ў сталоўцы, на якіх сабака прысутнічаў насуперак пратэстам прыгожай Зіны. За час гэтых абедаў Піліпу Піліпавічу было канчаткова прысвоена божаскае званне. Сабака станавіўся на заднія лапы і жаваў пінжак, сабака запомніў званок Піліпа Піліпавіча — два поўнагалосныя адрывістыя гаспадаровы ўдары — і з брэхам ляцеў у прыхожую сустракаць яго. Гаспадар увальваўся ў чорна-бурай лісіцы, пабліскваў мільёнамі снежных іскрынак. Ён пах мандарынамі, цыгарамі, духамі, лімонамі, бензінам, адэкалонам, сукном, і голас яго, як камандная труба, разлятаўся па ўсім жытле.

— Навошта ты, свіння, парваў саву? Яна табе замінала? Замінала, у цябе пытаюся? Навошта прафесара Мечнікава разбіў?

— Яго, Піліп Піліпавіч, трэба бізуном адлупцаваць хоць аднойчы, — абурана гаварыла Зіна, — а то ён зусім раздурэе. Вы паглядзіце, што ён з вашымі галёшамі зрабіў.

— Нікога лупцаваць нельга, — хваляваўся Піліп Піліпавіч. — Запомні гэта назаўсёды. Чалавека і жывёлу можна толькі пераконваць. Мяса давалі яму сёння?

— Госпадзі, ён і так увесь дом аб'еў. Што вы пытаеце, Піліп Піліпавіч. Я дзіўлюся — як ён дасюль і так не лопнуў…

— Няхай сабе есць на здароўе… Чым табе замінала сава, хуліган?

— У-у, — скуголіў сабака-падліза і поўз на жываце з працягнутымі лапамі.

Потым яго гвалтоўна валаклі за шкірку цераз прыёмную ў кабінет. Сабака падвываў, агрызаўся, чапляўся за дыван, ехаў на азадку, як у цырку. Пасярод кабінета на дыване ляжала шклавокая сава з распоратым жыватом, з якога тырчалі нейкія чырвоныя, прапахлыя нафталінам анучы. На стале ляжаў разбіты ўшчэнт партрэт.

— Я знарок не прыбірала, каб вы палюбаваліся, — засмучана гаварыла Зіна, — ён жа на стол ускочыў, мярзотнік! І за хвост яе — цап! Я апамятацца не паспела, як ён яе ўсю раскалашмаціў. Мордай патыкайце яго ў саву, Піліп Піліпавіч, каб ведаў, як псаваць рэчы.

І пачыналася выццё. Сабаку, прыліплага да дывана, валаклі тыкаць мордай у саву, а сабака заліваўся горкімі слязамі і думаў: „Біце, толькі не выганяйце з кватэры“.

— Саву сёння ж адправіць да чучальніка. Акрамя таго, вось табе 8 рублёў і 16 капеек на трамвай, паедзь да Мюру, купі яму добры аброжак з ланцугом.

На наступны дзень на сабаку надзелі шырокі бліскучы аброжак. На першым часе ён паглядзеўся ў люстра і не надта засмуціўся, падціснуў хвост, пайшоў у ванны пакой і думаў, як бы злупіць яго аб скрынку альбо куфэрак. Але хутка сабака зразумеў, што ён проста дурань. Зіна павяла яго гуляць на ланцугу ў Абухаў завулак. Сабака ішоў, як арыштант, згараў ад сораму, але пакуль прайшоў па Прачысцінцы да храма Хрыста, выдатна зразумеў, што абазначае ў жыцці аброжак. Шалёную зайздрасць можна было прачытаць у вачах ва ўсіх сустрэчных сабак, а ля Мёртвага завулка нейкі цыбаты з адсечаным хвастом дварняк аблаяў яго „панскай сволаччу“ і „шасцёркай“. Калі перайшлі праз трамвайныя рэйкі, міліцыянер паглядзеў на аброжак з задавальненнем і павагай, а калі вярнуліся, здарылася самае неверагоднае ў жыцці: Фёдар-швейцар сам адчыніў дзверы і ўпусціў Шарыка, Зіне ў гэты час ён сказаў:

— Бач, якога кудлача прыдбаў Піліп Піліпавіч. І тлусты надзіва.

— Дзіва што — за шасцярых лопае, — растлумачыла чырвоная і прыгожая ад марозу Зіна.

„Аброжак — гэта ўсё роўна як партфель“, — пажартаваў у думках сабака, павіляў хвастом і пайшоў у бельэтаж, як пан.

Пасля таго як ацаніў аброжак па-належнаму, сабака зрабіў першы візіт у той галоўны аддзел раю, куды да гэтага часу ўваход яму быў катэгарычна забаронены — менавіта ў царства кухаркі Дар'і Пятроўны. Уся кватэра не варта была і дзвюх пядзей Дар'інага ўладання. Кожны дзень у чорнай, зверху аздобленай кафляй пліце страляла і бушавала полымя. Духоўка патрэсквала. У барвовых водсветах гарэў вечнай вогненнай пакутай і неспатоленай страсцю твар Дар'і Пятроўны. Ён блішчаў і тлуста адсвечваў. У моднай прычосцы на вушы і з карзінкай светлых валасоў на патыліцы ззялі 22 штучныя брыльянты. На сценках на кручках віселі залацістыя рондалі, уся кухня скаланалася ад дахаў, клекатала і шыпела ў зачыненай пасудзе…

— Вон! — закрычала Дар'я Пятроўна. — Вон, беспрытульны кішэннік! Цябе тут не хапала? Я цябе зараз качаргой!..

— Чаго ты? Ну нашто лаешся? — замілавана прыплюшчваў вочы сабака. — Які я табе кішэннік? Хіба не бачыце аброжка? — і ён бокам лез у дзверы, прасоўваў морду.

Сабака Шарык валодаў нейкім сакрэтам пакараць людскія сэрцы. Праз два дні ён ужо ляжаў побач з карзінай з вуглём і глядзеў, як працуе Дар'я Пятроўна. Вострым вузкім нажом яна адсякала бездапаможным рабчыкам галовы і лапкі, затым, як люты кат, здзірала з касцей мяса, з курэй вырывала вантробы, нешта круціла ў мясарубцы. Шарык у гэты час еў рабчыкаву галаву. З міскі з малаком Дар'я Пятроўна выцягвала кавалкі размоклай булкі, змешвала іх на дошцы з мясной кашкай, залівала ўсё гэта смятанкай, пасыпала соллю і на дошчачцы ляпіла катлеты. У пліце гуло, як на пажары, а на патэльні бурчала, пухірылася і падскоквала. Засланка з громам адлятала ўбок, адкрывала страшэннае пекла, у якім клекатала і пералівалася полымя.

Вечарам патухала каменная пашча, у кухонным акне над белай палавіначнай фіранкай стаяла густая і паважная прачысцінская ноч з адзінокай зоркай. У кухні было вільготна, рондалі ззялі цьмяна і таямніча, на стале ляжала пажарніцкая фуражка. Шарык ляжаў на цёплай пліце, як леў на варотах, задзіраў ад цікаўнасці адно вуха і глядзеў, як чарнавусы і ўсхваляваны чалавек з шырокай скураной папругай за прычыненымі дзвярамі ў пакоі Зіны і Дар'і Пятроўны абдымаў Дар'ю Пятроўну. Твар у яе гарэў пакутай і страсцю, увесь, акрамя напудранага носіка. Шчыліна святла ляжала на партрэце чарнавусага, і велікодны разан звісаў з яго.

— Як дэман, прычапіўся, — мармытала ў прыцемку Дар'я Пятроўна, — адстань! Зіна зараз прыйдзе. Што ты, усё роўна як цябе абмаладзілі?

— Нам гэта не трэба, — не мог саўладаць з сабой і хрыпла адказваў чарнавусы. — Якая ж ты вогненная!

Вечарамі прачысцінская зорка хавалася за глухімі шторамі, і, калі ў Вялікім тэатры не было „Аіды“ і не было паседжання Ўсерасейскага хірургічнага таварыства, бог размяшчаўся ў кабінеце ў глыбокім крэсле. Агні пад столлю не гарэлі. Толькі адна зялёная лямпа на стале. Шарык ляжаў на дыване ў цяні і не адрываўся, глядзеў на страшную справу. У брыдкай, едкай і каламутнай жыжцы ў шкляных сасудах ляжалі чалавечыя мазгі. Рукі бога закасаны па локці, у рыжых гумавых пальчатках. Слізкія тупыя пальцы варушыліся ў звілінах. Часам бог узбройваўся маленькім бліскучым ножыкам і паціху рэзаў жоўтыя пругкія мазгі.

— „К берегам священным Нила“, — ціха наспеўваў бог, прыкусваў губу і ўспамінаў залатую ўтробу Вялікага тэатра.

Трубы ў гэты час награваліся найболей. Цеплыня ад іх падымалася да столі, адтуль расплывалася па ўсім пакоі, у сабачай шкуры пачынала ажываць апошняя, не вычасаная самім Піліпам Піліпавічам, але ўжо асуджаная блыха. Дываны глушылі гукі ў кватэры. А потым далёка звінелі ўваходныя дзверы.

„Зінка ў кінематограф пайшла, — думаў сабака, — а як вернецца, значыць, будзем вячэраць. Сёння, здаецца, — адбіўныя з цяляціны!“

У гэты жахлівы дзень Шарыка яшчэ раніцай кальнула прадчуванне. Таму ён раптам засумаваў, і ранішняе снеданне — паўкубачка аўсянкі і ўчарашнюю костку бараніны — з'еў зусім без апетыту. Ён засмучана прыйшоў у прыёмную і лёгенька павыў на ўласнае адлюстраванне. Але дзень, пасля таго як Зіна звадзіла яго пагуляць на бульвар, пачаўся звычайны. Прыёму не было, таму што, як вядома, па аўторках прыёму няма, і бог сядзеў у кабінеце над разгорнутымі кнігамі з нейкімі дзіўнымі карцінкамі. Чакалі абеду. Сабаку крыху ажывіла думка, што сёння на другое будзе, ён дакладна даведаўся, індычка. Сабака ішоў па калідоры, калі пачуў, як у кабінеце ў Піліпа Піліпавіча непрыемна і нечакана пазваніў тэлефон. Піліп Піліпавіч узяў трубку, прыслухаўся і раптам захваляваўся.

— Выдатна, — пачуўся яго голас, — зараз жа вязіце, зараз жа!

Ён замітусіўся, пазваніў і загадаў Зіне, якая прыйшла, хутка падаваць абедаць.

— Абед! Абед! Абед!

У сталоўцы адразу ж загрукалі талеркі, Зіна забегала, з кухні было чуваць, як бурчыць Дар'я Пятроўна, што не гатова яшчэ індычка. Сабака зноў захваляваўся.

„Не люблю мітусні ў кватэры“, — думаў ён… І толькі гэтак падумаў, як мітусня набыла яшчэ больш непрыемны характар. І ў першую чаргу пасля з'яўлення ўкушанага некалі доктара Барменталя. Той прывёз з сабой чамадан, ад якога дрэнна пахла, нават не раздзеўся, памчаў з ім праз калідор у аглядальню. Піліп Піліпавіч не дапіў кубачак кавы, чаго з ім раней ніколі не здаралася, выбег насустрач Барменталю. Гэтага таксама раней не было.

— Калі памёр? — закрычаў ён.

— Тры гадзіны назад, — адказаў Барменталь, не зняў заснежаную шапку, расшпіліў чамадан.

„Хто такое памёр? — панура і незадаволена падумаў сабака і сунуўся пад ногі. — Цярпець не магу, калі мітусяцца“.

— Вон з-пад ног! Хутчэй, хутчэй, хутчэй! — закрычаў Піліп Піліпавіч ва ўсе бакі і пачаў званіць ва ўсе званкі, як здалося сабаку. Прыбегла Зіна. — Зіна! На тэлефон Дар'ю Пятроўну, запісваць, нікога не прымаць! Ты мне трэба! Доктар Барменталь, малю вас — хутчэй, хутчэй, хутчэй!

„Не падабаецца мне, не падабаецца“, — сабака пакрыўджана нахмурыўся і пачаў шляцца па кватэры, а ўся мітусня сканцэнтравалася ў аглядальні. Зіна аказалася нечакана ў халаце, падобным на саван, і пачала бегаць з аглядальні ў кухню і назад.

„Пайсці наесціся, ці што? Пайшлі яны…“ — рашыў раптам сабака і тут атрымаў сюрпрыз.

— Шарыку нічога не даваць! — прагрымела каманда з аглядальні.

— Ага, упільнуеш яго.

— Заперці!

І Шарыка завабілі і заперлі ў ванным пакоі.

„Хамства, — падумаў Шарык ужо ў прыцемку ваннага пакоя, — глупства ўсяго толькі…“

Амаль чвэрць гадзіны праседзеў ён у ванным пакоі ў дзіўным настроі — то злосны, то прыгнечаны. Было сумна і нічога невядома…

— Добра, будуць у вас заўтра галёшы, паважаны Піліп Піліпавіч, — думаў ён, — дзве новыя пары купілі, давядзецца яшчэ купляць. Каб сабак не запіралі».

Але раптоўна ягоная лютая думка перапынілася. Ні з таго ні з сяго раптам успомніўся кавалак самага маладога юнацтва — сонечны вялізны дом ля Праабражэнскай заставы, асколкі сонца ў бутэльках, пабітая цэгла, сабакі-валацугі.

«Не, куды там, ні на якую волю адсюль не пойдзеш, нашто хлусіць, — сумаваў сабака, соп у нос, — прывык. Я панскі сабака, інтэлігентная істота, паспытаў лепшага жыцця. Ды і што такое воля? Проста дым, міраж, фікцыя… Трызненне гэтых няшчасных дэмакратаў…» Потым прыцемак у ванным пакоі зрабіўся страшны. Сабака завыў, кінуўся на дзверы, пачаў драпаць.

— У-у-у! — быццам у бочку прагудзела ў кватэры.

«Распатрашу зноў саву», — шалёна, але бяссільна падумаў сабака. Потым зняможана паляжаў, а калі ўстаў, шэрсць на ім раптам паднялася дыбам, чамусьці прымроіліся ў ванным пакоі воўчыя вочы.

У самы разгар пакут дзверы адчыніліся. Сабака выйшаў, абтросся, панура сабраўся на кухню, але Зіна за аброжак настойліва пацягнула яго ў аглядальню. Халадок падступіў сабаку пад сэрца.

«Нашто я спатрэбіўся? — падазрона падумаў ён. — Бок загаіўся — нічога не разумею».

І ён паехаў на лапах па слізкім паркеце, гэтак яго і прывезлі ў аглядальню. У ёй адразу ўразіла нябачнае дасюль асвятленне. Белы шар пад столлю ззяў гэтак, што рэзала ўваччу. У белым ззянні стаяў жрэц і скрозь зубы наспеўваў пра свяшчэнныя берагі Ніла. Толькі па невыразным паху можна было дагадацца, што гэта Піліп Піліпавіч. Падстрыжаная ягоная сівізна схавана пад каўпаком, які нагадваў куколь патрыярха; бог быў увесь у белым, а наверсе белага, быццам епітрахіль, быў надзеты гумавы фартух. Рукі ў чорных пальчатках.

Куколь быў і на ўкушаным. Доўгі стол раскладзены, а збоку прыставілі маленькі чатырохвугольны на бліскучай назе.

Сабака тут узненавідзеў больш за ўсіх укушанага і больш за ўсё за яго сённяшнія вочы. Звычайна смелыя і прамыя, зараз яны бегалі ў розныя бакі ад сабачых вачэй. Яны былі насцярожаныя і фальшывыя, у глыбіні іх прытаілася нядобрае, падманнае, шкоднае, калі не цалкам злачыннае. Сабака паглядзеў на яго цяжка і панура і адышоў у куток.

— Аброжак, Зіна, — ціха прамовіў Піліп Піліпавіч, — толькі не хвалюй яго.

У Зіны імгненна зрабіліся гэтакія ж брыдкія вочы, як і ў пакусанага. Яна падышла да сабакі і фальшыва пагладзіла яго. Той з сумам і пагардай паглядзеў на яе.

«Што ж… вас трое. Адолееце, калі захочаце. Толькі сорамна вам… Хаця б ведаў я, што будзеце рабіць са мной…»

Зіна расшпіліла аброжак, сабака пакруціў галавой, фыркнуў. Укушаны з'явіўся перад ім, і непрыемны прытарны пах пайшоў ад яго.

«Фу, брыдота… Чаго мне гэтак нядобра і страшна…» — падумаў сабака і пачаў плішчыцца ад укушанага.

— Хутчэй, доктар, — нецярпліва прамовіў Піліп Піліпавіч.

Моцна і соладка запахла паветра. Укушаны не зводзіў з сабакі дрэнных вачэй, хутка выхапіў з-за спіны руку і тыцнуў сабаку ў нос камяком мокрай ваты. Шарык аслупянеў, галава яго лёгенька закружылася, але ён успеў яшчэ адскочыць. Укушаны скочыў услед і раптам заляпіў усю морду ватай. Адразу ж забіла дых, але сабака змог яшчэ раз вырвацца. «Зладзюга… — прамільгнула ў галаве. — За што?» І яшчэ раз абляпілі. І тут нечакана пасярод аглядальні паўстала возера, а на ім у лодках вельмі вясёлыя, зграбныя, небывалыя ружовыя сабакі. У нагах не стала касцей, і яны падагнуліся.

— На стол! — весела бухнулі дзесьці словы Піліпа Піліпавіча і расплыліся ў аранжавых струменях. Жах знік, змяніўся на радасць. Секунды са дзве сабака, пакуль заснуў, любіў укушанага. Затым увесь свет перавярнуўся ўгору дном, і ён пачуў яшчэ халодную, але прыемную руку пад жыватом. А потым — нічога.