Выкраданне чарадзея

1. Салдаценкаў

На турбазе ўжо пяты дзень запар роў архаічны рэпрадуктар. Я ўжо пракляў усё на свеце і еў сябе поедам. Паддаўся, ідыёт, на ўгаворы супрацоўнікаў нашага канструктарскага аддзела. Асабліва Светка Нікішова, капіроўшчыца, распіналася.

— Дык вы яшчэ зусім не былі на нашай турбазе, Мікалай Мікалаевіч?

— Не быў, — адказваю.

У яе — вялізныя здзіўленыя вочы.

— Як жа гэта так, Мікалай Мікалаевіч? Шэсць гадоў робіце ў аддзеле і ні разу... Шмат страцілі. Там райскія мясціны, скажу вам. Я ўжо была двойчы. Як у казцы! А якая рыбалка! Шашлыкі — аб'ядзенне!

Добрая цаца! Паехаў у гэтую ідыёцкую глухамань. Гадзіны чатыры цягнуліся сюды ў спякоту на аўтобусе. Можа, Нікішова думала, што я на яе вока кінуў? Першы дзень ад мяне ні на крок не адыходзіла. Ну і дурніца. Ці, можа, я дурань — не ведаю. Потым адчапілася яна. У яе кавалер з'явіўся з суседняга аддзела. Шуры-муры круцяць. Ну і няхай сабе. Гэта іх інтэрас. Усе на турбазе парамі. Адзін я лішнім аказаўся. Напэўна, таму, што характар такі, не вельмі каб. А можа, што няўдачлівы. Вось і сёння спазніўся на прычал. Лодкі ўсе разабралі, і мне не было больш чаго рабіць, як тупаць пасля снедання да драўлянага доміка душыць падушку. Паваліўся на рыпучы металічны ложак дапатопнай канструкцыі. Звёў павекі, але сон не ішоў. Паспрабуйце заснуць, калі ледзь не над вухам дзень пры дні адны і тыя ж песні равуць. Нудота страшэнная.

Пакруціўшыся на панцырнай сетцы з гадзіну, я падняўся з цвёрдым намерам альбо заткнуць на гэты раз звану «рот», альбо падацца ад гэтага кашмару куды вочы глядзяць. Няхай лепш з мяне камары здзекуюцца. А камароў у гэтым годзе тут безліч. У, крывапіўцы!

Каменданта турбазы Канстанціна Іванавіча Філіпоўскага дык і шукаць не трэба было. У пастаўленага непадалёк ад кухні мангала ён адчытваў памочніцу паварыхі Клаву. Мініяцюрнае стварэнне стаяла, апусціўшы вочы перад загарэлым ледзь не да чарнаты жывоцікам Канстанціна Іванавіча. Утаропіўшы поўныя слёз вочы ў зямлю, Клава штосьці малявала на вільготным пяску кончыкам амаль дзіцячага туфліка. Я разумеў, што абыходжуся не па-джэнтльменску, але ідыёцкая музыка так мяне злавала, што я не стрымаўся. Пагрэбаваўшы правіламі прыстойных паводзін, я падышоў да Філіпоўскага і Клавы.

— Прабачце, што перапыняю вас, Канстанцін Іванавіч, — сказаў я.

Ён, схамянуўшыся, неяк адразу падцягнуў свой жывоцік, які расплыўся паверх рэменя ад джынсавых штаноў.

— Так, так, слухаю вас, Мікалай Мікалаевіч. А ты, Клава, — Філіпоўскі адразу ж перайшоў на мірны лад, — ідзі, і каб... зразумела?

Клава, убачыўшы мяне, зачырванелася, потым кіўнула галавой і затэпала сваімі таненькімі ножкамі ў бок кухні.

— Ці нельга, Канстанцін Іванавіч, каб гэты «звер» змоўк? — спытаўся я.

— Чаму нельга? Усё можна. Толькі інструкцыя, Мікалай Мікалаевіч, не дазваляе. У мяне распараджэнне наконт гэтага ёсць. Яго Кандрат Міхайлавіч падпісаў.

— А калі я вельмі папрашу?

— Цяпер, — Філіпоўскі глянуў на гадзіннік, — палова дванаццатай. Будзем круціць да паловы трэцяй. Там гадзіна на адпачынак. Няхай турысты паспяць. А потым, прабачце, ізноў. Такое распараджэнне.

Я слухаў яго гаворку і лавіў сябе на тым, што менавіта такімі катэгорыямі думае і наш намеснік дырэктара. Вось ужо выбраў сабе памочніка!

Я нічога не адказаў каменданту. Гэтага шасцідзесяцігадовага бюракрата, у якога ёсць Папера, не пераканаеш, што калі трэба — і мыш задам поўзае. Таму моўчкі прайшоў праз адчыненую брамку турбазы і накіраваўся па няпэўнай сцежцы ў бок лесу.

Каб я ведаў, што траплю ў такі пераплёт, дык лепш застаўся б на рыпучым ложку.

— Абед у нас роўна ў трынаццаць сорак пяць, — дагнаў мяне голас Філіпоўскага. — Калі ласка. Не спазняйцеся, — перакрычаў «звон» камендант.

Ці то натура ў яго была злая, ці яшчэ паводле якіх прычын, але я часта назіраў падобныя карціны. Мне было шкада ўсіх, хто працаваў на турбазе пад кіраўніцтвам Філіпоўскага. Асабліва Клаву, якая мне спадабалася фактычна з першага позірку. Аднак ужо праз колькі хвілін гэта адышло на другі план — я ступіў у лес. Шпацыр мой быў тым больш прыемны, што чым далей я адыходзіў ад турбазы, тым цішэйшая станавілася музыка. Я паступова акунаўся ў свет цішыні і сасновага водару.

Да турбазы, мяркуючы па тым, што пратупаў я нямала, бо падышоў да крынічкі, было гадзіны з паўтары хуткай хады. Цеплыня ўжо прабілася ўніз, і праз нячастыя вершаліны соснаў праглядвалі сонечныя блікі. Вырашыў адпачыць менавіта тут. Лёг на спіну каля велізарнай сасны, расслабіўся. Заплюшчыў вочы. Сон, які, здавалася, вісеў нада мной, як невядомасць, нечакана прайшоў. На душы было лёгка і радасна. Напэўна, таму, што практычна зліўся з прыродаю. У вершалінах сосен выў вецер.

Я не глядзеў на гадзіннік і не ведаю, колькі прайшло часу. Сказаць, што я спаў, — не магу. Хутчэй драмаў. Апамятаўся ад таго, што стала неяк няўтульна, золка. Расплюшчыў вочы. Сонца схавалася за ствол велічэзнай яліны, якая, нібы пані, стаяла на невялічкім адхоне. Устаў з хваёвай посцілкі і нечакана ўцяміў: заблудзіўся. Знікла сцежка, па якой я столькі часу ішоў. Напэўна, не звярнуў увагі, як збочыў з яе. Калі гэта здарылася — не ведаю. Разгублена азіраючыся па баках, я лавіў сябе на тым, што мой погляд абавязкова натыкаўся толькі на цёмныя, сырыя, непрыветныя сукаватыя ствалы соснаў, вялізныя лапы елак. Я пачаў кідацца па паляне. Мне здалося, што ніколі не знайду дарогу назад.Усе дрэвы былі быццам на адзін выгляд. Стала страшна, але затым развага і самавалоданне ўсё ж такі ўзялі верх. Пайшоў, як некалі вучыў мой школьны сябра Федзя Слонаў, ад вялізнай елкі па спіралі, якая ўсё пашыралася. Як я ўзрадаваўся, калі пасярод лесу нарэшце натрапіў на вузкую малаходжаную сцяжынку. Яна паступова адыходзіла ў бок ад ракі і павінна была куды-небудзь мяне прывесці.

Ішоў па знойдзенай сцяжынцы ўжо дзве гадзіны. Хацеў быў павярнуць назад, але сцяжынка, зрабіўшы невялікае паўкола, нечакана абарвалася перад непраходнымі двухметровымі зараснікамі. Гэта былі шыпшына, глог і яшчэ нейкае незнаёмае мне, аднак вельмі ўжо калючае кустоўе з вузкімі, амаль чырвонымі лістамі.

«Дарога ў нікуды? — здзіўлена падумаў я тады. — Але ж такога не можа быць!» — вырашыў я.

І тут я ўбачыў невялікі, соткі на тры, добра дагледжаны агародзік. «Добранька, — мільганула думка, — падпольны гарод. Але чый? І навошта ў лесе? Далей ад вачэй людскіх? Што ж тут вырошчваюць? Наркотык мо які?»

Цікаўнасць перамагла. Прайшоў я ў гарод. Зямля на ім даўно ўжо не палівалася, але, нягледзячы на гэта, на вялізных плецях з ярка-зялёным лісцем, быццам бананавыя банчы, віселі, сабраныя ў гронкі, агуркі. У такую глухамань забрацца, каб вырошчваць агуркі? Цікава...

Моцна хацелася піць ужо даўно. Я сарваў некалькі зялёненькіх агуркоў з невялічкімі цёмнымі пухіркамі. Агурок прыемна захрумсцеў у мяне на зубах. Жаданая прахалода адразу ж разлілася па целе. Я адкусваў ад яго за раз амаль палову, а ён, здавалася, не меншаў. Быццам бы за той час, пакуль я жаваў, адкушаны агурок паспяваў адрасці зноў. Гэтая дзіўнасць крыху азадачыла мяне. Выходзіла, што гэта былі незвычайныя агурочкі.

Нечакана збоку пачуўся лёгкі шоргат. Быццам нехта ціха ступаў босымі нагамі па ўшпілянай глыбокімі трэшчынамі, сухой, як каменне, зямлі. Я азірнуўся на шоргат, але нікога не ўбачыў. Пазапіхаўшы ў кішэні тыя сарваныя агуркі, што засталіся, я, нібы шкадлівы школьнік, паспрабаваў выскачыць з агародзіка. І тут раптоўна зразумеў, што хтосьці мяне злавіў. Ці не было ўжо гэта маё сумленне?

Ды не, пры чым тут сумленне? Хтосьці толькі што несумненна быў за маёй спінай, там, на агародзіку. Не мог я памыліцца! Мне нават здалося, што гэты, нябачны, перарывіста дыхаў мне ледзьве не за каўнер. І тая затуманеная галінка, якая гайданулася...

Неспадзеўкі на маіх вачах, немаведама скуль узяўшыся, густы туман адразу схаваў агародзік і блізкія дрэвы. Быццам адрэзаў ад майго позірку. Дзіўны, скажу я вам, быў той туман. Няправільны. Не расцякаўся клубамі па лагчынцы, а сваёй трохі блакітнаватай непразрыстай сцяной спыніўся за метр ад мяне.

У страху я падаўся назад, але ўжо праз хвіліну наткнуўся на непраходныя зараснікі. Азіраючыся то на дзіўны калматы туман, то на суцэльную сцяну калючых кустоў, я стаў кідацца, як упаляваны звер.

Так, мне было страшна. Як, напэўна, кожнаму, хто б трапіў у падобную гісторыю. Гэтая ідыётка Нікішова прывалакла мяне к чорту на рогі. Забаўляецца сабе на ўцеху, а мне — мардавацца цяпер. Хоць я павінен не лаяць Светку, а дзякаваць ёй. Тут, на турбазе, я Клаву сустрэў... Нечакана. Нечакана сярод калючага хмызняковага засілля я ўбачыў прасвет. Не раздумваючы, кінуўся туды.

2. Кароўская

Ды што сёння за дзень такі шалёны і незразумелы! Думала — раней упраўлюся і дахаты. Дзень нараджэння ўсё ж такі. Ды хто пра гэта думае? Адна я і помню. Нават Колька, муж, забыўся. Ад раніцы за шкарпэткі нявымытыя лаяўся. Хай сабе, да гэтага не прывыкаць. Штораніцы да чаго-небудзь, а знойдзе прычапіцца. Відаць, у яго натура такая...

Даша. Дачушка, вядома, успомніла б, але яна ў бабулі. А потым... страшна нават успомніць... Пошту Сашка з райцэнтра не ў пару прывёз. Пакуль разабралася — замучылася. Адных газет ды часопісаў — цэнтнер. А лістоў... І ўсё адна... А то з гэтымі пасылкамі замучылася. Як Лёлька ў дэкрэтны пайшла — і пачалося. У вёсцы нібы ўсе падурнелі. Адпраўляюць па ўсёй краіне. Дзе гэта вы бачылі, каб на чатырыста хат шэсцьдзесят пасылак штодзень. І на працягу тыдня запар. А дзе я столькі сургучу набяруся? Мне ж норму далі. Павыліваю на скрынкі, і пішы прапала. І так на паўгода ўперад вымазала сургучу. Скрынкі ў мяне не купляюць, перайшлі на самаробныя. Дзед Васька іх кляпае. За шкляначку. Кулібін знайшоўся. А я ж з праданай скрынкі сургуч атрымліваю. У мяне іх вунь — тры дзесяткі. Як стаялі ў куце, так і стаяць.

А тут яшчэ за два дні трэцяя дзіўная тэлеграма Філіпоўскаму, каменданту турбазы «Зараніца». І адкуль яе адправілі, ніяк не разбяруся. «Дрмацка». З Данецка, ці што? Напэўна, так. Нібы тэлеграфістка, якая перадавала тую тэлеграму, выпіўшы была. Як мой Карповіч пасля зарплаты. Ці то апарат там, у іх, звар'яцеў, не фурычыць. Значыць — запчастак няма, вось і робіць, небарака, абы дзень да вечара.

Але пры чым тут мквацракі? І навошта Філіпоўскаму камандзіроўку ўкарочваць? Хіба ён тут у камандзіроўцы? Колькі жыву, ведаю яго як мясцовага. Вось няўдача, прыйдзецца самой несці. Адсвяткавала дзень нараджэння!.. Адзін раз у год думала дамоў раней патрапіць... І адказ ад Філіпоўскага патрабуюць неадкладна...

Шостая гадзіна вечара. Мне па часе работы ўжо зачыняць пара. А Карповіча і след прастыў. Ну, дзед. Наб'ю заўтра. Вазьму звольню — і ўся гаворка. За прагул! Хіба я без сям'і? Дык не, смалі, Нюрка, у «Зараніцу». А гэта паўгадзіны туды ды хвілін сорак дахаты. Колька, мусіць, не зразумее. Ну ды добра. Муж. Хай хоць сёння сам капусту разагрэе. Пра Карповіча... Яму хоць не выдавай зарплату. Пакуль не прагуляе ўсё да капейкі — на рабоце не з'явіцца. І не звольніш. Каго браць? Не магу знайсці нават аператара на месца дэкрэтніцы Лёлькі. А пра разносчыка тэлеграм... Хто ж на гэтыя грошы пойдзе? А да Філіпоўскага Карповіч другі раз адмовіўся несці. Ледзьве ўгаварыла. Усё скардзіўся на ногі. Нябось як да каго з вясковых — уперад. Дзіва што — кілішачак пададуць. Людзі ў нас гасцінныя.

Што ж рабіць? Зачыніць пошту і несці тэлеграму гэтаму пузачу. Не падабаецца ён мне. Не наш ён чалавек. Якісьці непрыветны, падазроны. Хоць столькі гадоў яго ведаю, але ўсё роўна незразумелы нейкі. У яго, напэўна, шыз. А ісці трэба...

Я ўжо выйшла на ганак і зачыніла пошту. Гляджу, з-за вугла паказалася баба Стэпа. Пад пахаю нешта нясе. Загарнула ў хустку. У такую слоту паперлася. На пенсіі, магла б іншым разам. Увесь дзень лясы з сяброўкамі тачыла, а пад ноч уздумала. Ды я б на яе месцы дома ля печы сядзела альбо дрыхнула ў гэты час на ложку.

— Нюр, а Нюр! Ты што, ісці, гляджу, уздумала? — крычыць. — Я вось толькі сабралася пасылачку ўнучцы паслаць.

— Заўтра, — кажу, — прыходзь. Пакінь пасылку ў Сільцовых, я раніцай да іх зайдуся і адпраўлю.

— Добра, каб сёння, Нюр, — упарта прашамкала старая.

— Сёння ўсё роўна адвозіць не будуць, Сцепаніда Максімаўна, — кажу так стрымана, пераканаўча. — Машына ўжо пайшла. А ты б ішла дахаты, адагрэлася б.

Яна так на мяне зірнула, нібы я вінаватая ёй мільён. Не менш.

— Мусіць, прамокла ўся? Заходзь ужо. — Мне чамусьці шкада стала бабку Сцепаніду. Забрала я ў яе пасылку, зноў адчыніла пошту, кінула пасылку ў кучу, падрыхтаваную да заўтрашняй адпраўкі, квітанцыі выпісала.

— Ты дахаты, Нюр? — пацікавілася бабка Сцепаніда, калі мы былі з ёй зноў на ганку пошты.

— Ды не, яшчэ ў «Зараніцу» трэба тэлеграму занесці.

— Як трэба — то ты нясі. А я дахаты праз лог. Так зручней.

— Асцярожна, не паслізніся, — сказала я наўздагон.

— Вось дзіва! Не ўпершыню, — памаладзелым голасам бадзёра адказала бабка Сцепаніда і, падхапіўшы рукой даўжэзную цёмную спадніцу сваю, стала спускацца па пратаптанай і размоклай ад дажджу сцежцы ўніз.

3. Філіпоўскі

Ванна была поўная цёплай вады. Я ўжо плюхнуў у яе паўфлакона крцэну. Адзінага, чаго вадзе не ставала, — лістоў дма. Але і на Зямлі не было з чаго сінтэзаваць. З гэтым я павінен быў мірыцца.

Нарэшце можна плюхнуцца ў ванну. Усе падначаленыя занятыя сваімі справамі. «Інструкцыя дазваляе адпачыць, — падумаў я, акуратна павесіўшы на вешалку штаны. — Не дома, дык хоць такі камфорт. У Моцы і такога няма. Пакутуе, бядак. Сам вінаваты. У пустыню напрасіўся, дурань. Няхай наракае на сябе.»

Падышоў да ванны. Вада была — цуд. Крыху блакітнаватая роўнядзь яе, зацягнутая вясёлкавымі мудрагелістымі лініямі, улагоджвала мой засмучаны позірк. Над ваннай, амаль каля нізкай пабеленай столі, вісела ледзь прыкметнае туманнае воблачка.

Я ўдыхнуў прыемны водар крцэну і ступіў у ваду. Асеў, расплываючыся, амаль адразу, як толькі вада пяшчотна паглынула мае ногі.

Усё было добра, калі б я не адчуў спачатку пякоты, а потым і непрыемнага паколвання ў перапонках. Я жахнуўся: няўжо захварэў? Гэтага яшчэ толькі не ставала. У мяне ўсё атрафіруецца! Напэўна, хутка не змагу ўжо пераходзіць у нармальны стан! Але гэта ж страшна! У душы, схаванай пад пеністым пагорачкам, пахаладзела. Не, гэта не абяцанае перад камандзіроўкай райскае жыццё. А як Дорненц распінаўся ў лагуне для выбраных! Палову лагуны пасля паспяховага завяршэння назіранняў наабяцаў. Распісваў, што Зямля, маўляў, адна з з тых цудоўных планетаў, дзе вады нашмат болей, чым сушы. У гэтым яго праўда. А ў астатнім...

Так, мквацракі растуць тут на сушы цудоўна. Але ж патрэбны яшчэ і плывучыя дма. А яны ператвараюцца тут чорт яго ведае ў што. На бліжэйшым возеры нейкая тонкая бязлістая водарасць. Ці то так падзейнічала на дма паўтарачнае зямное прыцягненне, ці то само свяціла? Дый вада на Зямлі халодная для нас. Трываць, вядома, можна, калі адаптуешся...

Адно не зразумею, навошта назіраць за зямлянамі? Зразумела, дома ўстаноўка была такая, разлікі вучоных... Але хіба нам суша патрэбная? Толькі пару невялікіх агародзікаў для мквацракаў. Вада! Шмат вады! Вада гэтая ёсць. Што яшчэ?

Забруджаная, праўда, даволі моцна. Ды гэта можна выправіць. Фільтры ачысткі, і праз зямных гадоў пяцьдзесят вада стане цудам. Нашы баяцца, што зямляне, даведаўшыся пра нас, зжывуць усіх са свету. Таму і назіраем, вывучаем, як той казаў. Цяжка мне тут упраўляцца. Пераўвасобіцца ў іх зямное аблічча — паўбяды. А вось зразумець іх... Адбыць бы гэтую ссылку чортаву ды дадому.

Якое гэта хараство — дом! Жонка, мусіць, замаркоцілася. Я ўжо не кажу пра дзяцей. Больш за шаснаццаць гадоў у гэтай зямной глухамані гібею. Назіральнік з мяне тут ніякі. А мяркуючы па пасланнях з Цэнтра, увогуле дрэнны. Узялі б ды адклікалі дадому. Дык не. Мучуся ў гэтым чортавым абліччы з гэтымі сентыментальнымі зямлянамі. Толькі хоць што не па-іхняму — адразу ў амбіцыю. А якіх намаганняў мне каштуе форму трымаць! Па мне дык лепей распластацца кісялём ды паплёхацца ў роднай лагуне. Яны, зямляне, нейкія дзіўныя. Паспрабуй іх зразумець. Столькі гадоў тут, а зруху а ні на грош. Хутчэй самому звіхнуцца можна, з глузду з'ехаць, чым ключык да кожнага падабраць. Хіба толькі што навучыўся па-іхняму гаварыць. Узяў бы ды парачку сваіх парад ім падкінуў. Дык умешвацца ў зямное жыццё нельга...

4. Філіпоўскі і Кароўская

Настойлівы працяглы грук у дзверы паўтарыўся.

«Вось жа, святло ў калідоры забыўся патушыць, — пакрыўдзіўся на сябе Філіпоўскі. — Каго гэта нясе ў такі час? Толькі думаў паўтары зямныя гадзіны адпачыць, дык не», — незадаволена праплюхаў ён у ванне перапонкамі. Пусціўшы пару вясёлкавых бурбалак, ён яшчэ імгненне любаваўся імі. Потым матэрыялізаваў зямное цела і вылез з ванны, вырваў зліўны корак, каб не пакінуць рэчавых доказаў. Са шкадаваннем паглядзеў на раствор.Ён, які толькі што напамінаў часцінку роднай лагуны, мерна выліваўся праз зліўную адтуліну. Уздыхнуўшы, Філіпоўскі адвярнуўся ад ванны і нацягнуў штаны. Басанож прашлёпаў у калідор. Зняў з вешалкі пінжак, накінуў яго на мокрыя голыя плечы, адчыніў дзверы ў непагадзь.

— Ганна Максімаўна! Добры вечар, — адразу ж расплыўся ўсмешкай, убачыўшы Кароўскую. Але ўсмешка гэтая ўмомант выветрылася з яго твару. Ён зноў стаў сур'ёзны і быў трохі заклапочаны.

«А божухна, што ж гэта я раблю? У якім выглядзе з'явіўся перад Кароўскай? — падумаў ён. — Не, гэта вынікі маёй працяглай камандзіроўкі. Ужываюся ў вобраз? Але мне гэтага нельга рабіць! Я ж толькі назіральнік!»

— Добры дзень, Канстанцін Іванавіч, — як з небыцця пачуўся тонкі голас Кароўскай. — Вам тэлеграма зноў прыйшла, напэўна, з Данецка. — Кароўская адчула, што чырванее. Чаму, яна і сама не ведала. Можа, таму, што яе ніхто ў вёсцы, акрамя Філіпоўскага, не называў па імі і па бацьку.

— Божа мой, Ганна Максімаўна, выбачайце, што я ў такім выглядзе да вас выйшаў... А вы ў такую гразь...

— Дык жа тэлеграма, Канстанцін Іванавіч. Тэрміновая...

— Пачакала б да заўтра, — мякка сказаў Філіпоўскі. — Дарэчы, з днём нараджэння вас, Ганна Максімаўна. Даруйце, што падарунка не прызапасіў, — прабачальна сказаў Філіпоўскі.

— Дзякуй, Канстанцін Іванавіч, — радасна вымавіла Кароўская і запунсавела яшчэ мацней. — А адкуль вы ведаеце, што ў мяне сёння дзень нараджэння? — зацікаўлена спыталася.

Філіпоўскі ўжо набраў поўныя лёгкія паветра, каб расказаць, як раптам увесь падцягнуўся:

— Але, але, Ганна Максімаўна, тэлеграма. Дзякуй, — распісваючыся на адарваным ад тэлеграмы карашку, ён раптам прамармытаў: — Атрыманая ў 15.34. Значыць, па інструкцыі сюды яе павінны былі даставіць не ў 18.27, а ў 16.04. — Ён узняў на Кароўскую здзіўленыя вочы...

— Я не магла раней, работы было многа, Канстанцін Іванавіч, — апраўдваючыся, пралепятала Кароўская.

— Так, так, — няўважліва вымавіў ён, чытаючы тэлеграму.

— Да пабачэння, — пакрыўджана сказала Кароўская, утаропіўшыся ў яго дзіўны, незразумелы твар, які расплываўся, бы чарнільная пляма ад аўтаручкі. Сказала і, рэзка павярнуўшыся, пайшла праз брамку турбазы.

«Адзін павіншаваў з днём нараджэння, дый той не па-чалавечы. Бюракрат чортавы! Параграф растлусцелы», — ужо ідучы назад, думала Ганна. Крыўда душыла яе ўсё мацней і мацней. А на турбазе ўсё яшчэ драла горла нейкая рок-спявачка, голас якой заглушаў час ад часу ўдарнік.

5. Філіпоўскі

І колькі яны будуць дэпешы слаць? Кароўская нешта не тое заўважыла. Так на мяне падазрона глядзела, што страшна стала — не распазнала б у мне назіральніка. А нашы не разумеюць. Ім добра дома. Сачыць ды камандаваць, кіраваць. Выдумаюць чарговае бязглуздае заданне, паспрабуй не выканай. А тое, што тут, на Зямлі, цяжка, — і верыць не хочуць. І цела гэтае чалавечае трэба абавязкова трымаць у спраўным стане. Не дай божа расслабіцца хоць на хвіліну — умомант расплывешся. Дый соўгацца перад усімі... Круціцца, выдыгаць, на пальчыках хадзіць... Я са скуры вылузваюся. Каб усё было па-чалавечы. Але чалавекі — яны і ёсць чалавекі. Як таго яны сваімі дакументамі, указамі, загадамі, распараджэннямі патрабуюць.

Апошнюю тэлеграму з Цэнтра ніяк не зразумею. Чаго гэта шэфы ад мяне хочуць? Справаздачы па зробленай рабоце дасылаю ў пару. Стараюся з усіх сіл. А ўсё паварочваецца не на маю карысць. Напэўна, трэба прасіць дазволу згарнуць тут пачатую справу. Ну і што, калі не зацвердзяць камандзіроўку? Па самыя зямныя вушы сыты ўсім. Кіслароднае галаданне мне на карысць не ідзе. Пастарэў во як. Жонка не пазнае. Толькі мквацракі — лясныя агурочкі — дапамагаюць трымацца. За гэты гародзік у лесе вымову ўжо атрымаў. Паведаміў, нібы ўсё знішчыў. Але ж ці мог я так зрабіць? Растуць жа як! Цуд! Паспрабуй у нас іх вырасціць — намарнуешся. А тут кінуў зернейка ў ямку, зямлёй прысыпаў — самі лезуць. Ды яшчэ якія. Можа, сонца ім падышло лепш ці зямля... Дый ворагаў у іх няма. Зярняты стэрыльныя прывёз... Не, з агародзікам усё роўна трэба будзе развітацца. Можа адбыцца непрадбачанае. А раптам людзі навучацца мквацракі вырошчваць? Што будзе, калі двайнікі на Зямлі пойдуць? Куды іх падзець? Адзін, два — і тое праблема. Зразумела, хутка вырашальная. А калі двайнікоў будзе сотня ці болей? Які жах! Гэта хаос!

Я сутаргава набраў чалавечыя лёгкія паветра і ўздыхнуў. Усё роўна мозг затуманены недахопам кіслароду. Трэба ісці пісаць адказ. Буду прасіцца дадому. Няхай шлюць сюды, на назіральны, кандыдата маладзейшага, больш кемлівага.Божа, як я засумаваў па сваёй роднай лагуне. Няхай і другараднай, але такой жаданай.

6. Салдаценкаў

Завал. Заблудзіўся ў дзвюх соснах. Ну і Колька! Нягледзячы на тое, што рэпрадуктар на турбазе мне абрыдаў, як горкая рэдзька, мне хацелася пачуць хоць бы яго камарыны піск, каб зарыентавацца на мясцовасці. Ды дзе там! Відаць, я зайшоў ад турбазы занадта далёка. Вярнуцца ж на сцежку, якая вяла да агародзіка, я не асмельваўся. Але куды ж ісці? Я зірнуў на гадзіннік. Палова сёмай. Як бы вярнуцца на турбазу да цемнаты? Я разгубіўся. Вакол быў лес. Дапякалі камары. Ужо не менш за гадзіну накрапваў непрыемна халодны, амаль, асенні дождж. Нечакана ён прыпусціў. Яго толькі не ставала! Умомант змокшы, я схаваўся пад вялізнай яловай лапай. Зноў зірнуў на гадзіннік. Прайшло яшчэ дзесяць хвілін. У мяне ж не выспела і намёку на выратаванне. Я ўзненавідзеў сябе за бездапаможнасць. Цела дрыжала. Ці то ад стомы, ці то ад холаду. Я разумеў, што трэба ісці далей, бо пад елкай было нязвыкла цёмна і непрыемна пахла перапрэлай хвояй.

Не падабалася мне тут. Ды я і не ведаў, куды ісці. Дождж нечакана спыніўся, і я, вызваліўшыся з-пад не зразумелай апекі кагосьці нябачнага (а можа, мне здавалася, што хтосьці апякае мяне), вырашыў яшчэ раз паспытаць шчасця. Пайшоў наўздагад. Лес то радчэў, то месцамі мне даводзілася абыходзіць гушчар і невялічкія балотцы.

На ўтаптаную сцежку наткнуўся зноў-такі выпадкова. Ведалі б вы, як я ўзрадаваўся на гэты раз! Сцежка, выгінаючыся паміж векавымі стваламі, жвава бегла наперад, губляючыся на чарговым павароце. Я паскорыў хаду. На душы ад смутку і падсвядомага страху амаль нічога не засталося. Гадзіны праз паўтары ўбачыў, што сцежку перагарадзіла дрэва. Не збаўляючы хуткай хады, пераскочыў цераз ствол і быццам праваліўся ў прорву. Дзіўна, але я не бачыў, што за дрэвам — яма. Яна была даволі глыбокая, і пад нагамі непрыемна чвякала. Відаць, наліло вады пасля ліўню. Падняў галаву — метраў за два нада мной, нібы драпежныя шчупальцы, навісалі павыварочваныя карані. Як дацягнуцца да іх? Паспрабаваў вылезці — дзе там! Ужо пасля другога кроку ногі з'язджалі ўніз, у халодную рэдкую мешаніну, і пальцы пакідалі толькі тонкія раскоўзаныя сляды.

Хутка цямнела, а я ніяк не мог выбрацца з пасткі. І трэба ж — гэтак пашэнціла. Няўжо начаваць мне прыйдзецца тут? Хацелася крычаць, клікаць на падмогу, але каго? Хто ў гэты час можа быць у лесе? Не, трэба спадзявацца толькі на сябе. Быў бы нож. Але ў мяне пад рукой не было нічога. Ужо амаль у поўнай цемры, страціўшы надзею, я раптам натыкнуўся на абломак галінкі. Гэта было хоць штосьці. Да зняможання дзёўб у гразкім грунце прыступкі, па сантыметры пасоўваючыся да запаветных каранёў дрэва, за якія можна было ўхапіцца. Толькі тады, калі, ледзь жывы, увесь у гразі, выкінуў сябе з пасткі, я, знясілены, паваліўся на хваёвую посцілку і забыўся ў трывожным сне.

7. Філіпоўскі

Чаму я ўвесь час трапляю ў незразумелыя сітуацыі?

Тутэйшыя жыхары набрылі на мквацракі? Клаўдзя нажэрлася іх да непрытомнасці... Цяпер гэты ідыёт Салдаценкаў трапіў на другую зону. І як гэта яму ўдалося? Паеўшы мквацракаў, альбо, па-тутэйшаму, лясных агурочкаў, Салдаценкаў, як і Клаўдзя, раздвоіўся. Што мне цяпер рабіць з імі? Ну добра, Клаўдзя. Яна недарэка. З ёй было лягчэй. Сказаў, што сястра ў яе знайшлася Паверыла, дурніца. Адправіў яе двайніка калясіць па лесе, і канцы ў ваду. Страгач, праўда, за яе атрымаў ад старэйшага назіральніка. Ну, добра. Але Салдаценкаў... Яму так проста мазгі не ўставіш. Ды я ўжо і страгачом не абыдуся. Перарвуць камандзіроўку, і пішы прапала — ні табе сутачных, ні адпачынку... Хопіць з мяне і таго, што на ўскраіну Галактыкі загналі. Ні табе лагуны, ні больш-менш прыдатнага возера з цёплай вадой. Адна ванна... А з якой цяжкасцю я яе дастаў... Куды ні звяртаўся — не прызначана, і ўсё. А як пераплаціў — калі ласка. На месца прывезлі, самі паставілі. І даволі нішто сабе. Праўда, за гэта вымову ад старэйшага назіральніка атрымаў. Але ці справа ў вымове? Хоць гэтая прадуха, а ёсць у мяне... Ну што ж, няхай Салдаценкаў адзін пакуль паблукае па Зоне. Але каго я сюды вярну? Першага, значыць, сапраўднага Салдаценкава, ці яго копію? Калі копію — скандалу не прамінуць. А ідзі ж ты разбярыся, дзе сапраўдны Салдаценкаў, а дзе яго копія. Праўда, гэты, што тупае сюды, на турбазу, спакойны такі, ціхі. А той, якога я пакуль у лесе пакінуў, жвавы. Усё яму не сядзіцца... Няхай пакуль пазмагаецца ў лесе з траўкай і туманам. А калі ён прарвецца праз зоны? Знішчыць нельга. Каб не забіць сапраўдны экземпляр. Як бы замяць усё гэта? І трэба ж было яму набрысці на мой агародзік! Няма ніякай карысці ад нашых старажоў тут, на Зямлі. На ўсіх планетах яны спраўляліся, а тут... Мне ж — разлічвайся...

Што рабіць? Сустрэць таго Салдаценкава, які вяртаецца, ды ў яго выпытаць усё? Ну і што з таго? А што б зрабіў у такой сітуацыі галоўны? Не, пра гэта лепш не думаць! Падагрэць ваду, зрабіць ванну і плюхнуцца ў яе... Каб усе нягоды растварыліся. Галоўны яшчэ не ведае пра копію Салдаценкава. Зразумела, вартаўнікі паведамяць яму. Але праз суткі. Не раней. Што будзе тады са мной? Звольняць з работы на Зямлі. Няхай сабе!

...Вада прыемна зажурчала ў газавай калонцы і ўжо гарачым струменьчыкам палілася ў ванну. Праз паўгадзіны я, скінуўшы з сябе абрыдлую адзежу Філіпоўскага, ступіў у прывабны пенны раствор і расплыўся, наколькі дазволіў аб'ём ванны, утапіўшы ў пене нават свой думаючы бугарок. У вершалінах сосен выў вецер. Ён закалыхваў мяне, і я, не ўважаючы на заклапочанасць будучыняй, заснуў.

8. Клаўдзя

Мяне толькі што нехта нябачны падштурхнуў да акна. А можа, гэта так здалося? Ведаю, што павінна была ісці на кухню — праз дзесяць хвілін пачыналася раздача вячэры, але я нібы прыкіпела каля шкла. Убачыла, як Мікалай вяртаўся з лесу, і зразумела, чаму цалюткі дзень месца сабе не знаходзіла. Я хацела яго ўбачыць. Хоць мелькам. У мяне ад учарашняга вечара быў голад па ім. І тут мяне нібы прарвала радасць, калі ўбачыла, як ён мерна крочыў па дарожцы да турбазы. Мне стала душна, і я, стоячы ля акна, стала важдацца з застаўкай. Акно нарэшце з рыпеннем расчынілася, і халаднаватае, пахучае сасновае паветра ўварвалася ў пакой. Спалохана грукнула клямка на веснічках.

Пакінуўшы расчыненае акно, выбегла з хацінкі. Мікалай ішоў проста на мяне. Схавалася за сасну. Праз хвіліну ўбачыць! Няўжо сапраўды закахалася? Думала, што гэта так, дарэмныя размовы. Але ж не, прыйшоў і мой час!

— Коля! — я, смеючыся, выскачыла адразу перад ім з-за сасны. — Прывітанне!

Ён паглядзеў на мяне быццам на пустое месца! Мне здалося, што густыя бровы яго жаласна заламаліся і рэзка палезлі ўверх. На момант спыніўся. Пакруціў пальцам ля скроні і, абышоўшы мяне, яшчэ радасную, моўчкі пайшоў далей, да свайго доміка.

— Ко-ля! — з надрывам у голасе паклікала я яго, адчуваючы, як усё далей і далей ён аддаляецца ад мяне.

Мікалай павярнуў галаву і, груба вылаяўшыся, пхнуў нагой трухлявы пень, які стаяў побач, зноў пакрочыў наперад.

Не вытрымала і заплакала. Недарэка я, неадукаваная. Зразумела, інстытутаў, як Мікалай, не канчала. Так, сельская дзесяцігодка. Толькі атэстат атрымала. А ў вёсцы якое вучэнне? То пасадка, то праполка, то збор ураджаю... І ўся навука... Пабегла да яго, а ён... Быццам ад пракажонай шарахнуўся. Вось і вер ім, гарадскім. Учора ўвечары ледзьве што ў каханні не прызнаваўся, два разы пацалаваў, а сёння... Лепш і не ўспамінаць. У яго толькі твар высакародны, а душа... Цёмная-цёмная. Вядома, што крыўдна. Я думала, што ён сапраўды ўсё... Як з цацкай, што надакучыла, — ён са мною...

Толькі паварыха цётка Моця вывела мяне з трансу. Спачатку штосьці гаварыла супакойлівае, сваёй вялікаю, шурпатаю ад працы рукою гладзіла мяне па галаве, а потым, узяўшы за руку, павяла за сабою ў харчблок.

9. Кароўская

Нарэшце Сашка сёння прыехаў у пару. Усё нейкія прычыны знаходзіў. Вясёлы-вясёленькі.

— Здароў, Нюр! І сёння закідаеш машыну пасылкамі?

— І сёння, — уздыхнула я.

— Нябось план па пасылках на лета ўперад выканала? Прэмію вялікую атрымаеш.

— Бач, прэмію! А пацягай іх.

— І што яны пасылаюць, усё хачу папытацца.

— Арэхі нейкія, у шакаладзе.

— Што? — здзівіўся Сашка.

— Вось табе і што. Арэхі ў шакаладзе.

— Шакалад зараз нат у Маскве дэфіцыт. А тут... Дзе ж яго тут бяруць? — спытаўся быў Сашка, ды я, аддаўшы апошнюю пасылку, рэзка абарвала, каб не прыставаў:

— Тлумач усім, што ды чаму. Скуль я ведаю? Пасылаюць, і ўсё. І я пашлю. Вось толькі трэба схадзіць у лес, а мне няма калі.

Сашка, зразумела, пакрыўдзіўся, ляпнуў дзвярыма і паехаў. Ну дык усім не будзеш любы. Тут учора такі скандал муж закаціў, што няма продыху. Хтосьці напаіў яго самагонам. Ён дык у мяне ўмелец. Гэта яго і губіць. Ну ды што пра гэта гаварыць. Выбірала. Сама пайшла...

Рыпнулі ўваходныя дзверы. Ну вось, пачаліся гэтыя ідыёцкія пасылкі. А каб іх!..

— Добры дзень, Нюр! — дзед Козыр прыцягнуўся. Ну, вядома, з пасылкай кулібінскай.

— Я т-таго, Нюр, пасылачку, гэта, зрабіў.

— Дык бачу, — кажу яму амаль злосна, — што не бандэроль.

— Вось не ведаю, каму паслаць арэхі тыя. Нікога ў мяне няма. Усе шлюць, дык і мне трэ было б. Нюр, можа, падкажаш, — каму? — Што падкажу? — не зразумела я. — Хоць бы ты мне мазгі не дурыў.

Пакрыўдзіўся дзед Козыр, упарта засоп у дзве дзірачкі. Потым палажыў пасылку сваю на шалі і пайшоў у наступ:

— Я вайну ўсю прайшоў, ранены, вось, бранябойнымі, г-гэта, а ты, Нюр, мяне крыўдзіць уздумала. Усіх маіх вайна палажыла, дык паслаць шкада?

— На «деревню к дедушке»? Можа, табе самому і паслаць?

— Няхай і мне. Усе пасылаюць, — упарта сказаў дзед.

— Добра, адпраўлю, — згадзілася я і ўзяла пасылку без адраса. Каб адчапіцца. Калі не — увесь дзень мазгі кампасціраваць будзе.

— І квітанцыю выпішы.

Гэтыя ідыёцкія арэхі ў шакаладзе мне ўжо ўпоперак горла. Як самая небяспечная хвароба. Нібыта ўсе на яе, як на грып, захварэлі. Дзед Козыр, пакрэхтваючы, нарэшце пайшоў. Усе яны, старыя, не пры сваім розуме. Пакаштаваць бы тых арэхаў самой. Кажуць, смачныя, і поўна іх там, у лесе. Ды няўжо і я захворваю на гэты арэхавы вірус? Гэтага яшчэ мне не ставала!

10. Філіпоўскі

Пабудзіў мяне будзільнік. Вылез я з халоднага ўжо раствору, апрануўся ў абрыдлую чалавечую адзежу. Новы дзень. Новыя клопаты. Чалавечкі па сваёй натуры прагныя. Ніяк не ўцямлю чаму? Тутэйшыя хоць пра агурочкі нічога не ведаюць. Змайстраваў ім у першай зоне лужок салодкіх арэхаў у шакаладзе, ім і даволі. Па ўсёй краіне родзічам ды знаёмым шлюць дзіўныя плады. Не, напэўна, трэба будзе знішчыць і першую зону, дый другую. Хоць мквацракі мне ж патрэбны! Таго, што прысылаюць, напалову хапае. Галадуху ж трываць няма ахвоты. Мяне, напэўна, за гэты другі выпадак з мквацракамі звольняць з работы. А што будзе з турбазай? Няўжо я знікну? Як гэта адбудзецца? Па зямных мерках я, напэўна, памру. Стане сэрца. Альбо будзе кровазліццё ў мозг. А можа, яшчэ штосьці прыдумаюць. Так, мяне пахаваюць. Напэўна, з музыкай. Так, як хавалі былога старшыню таварыства пчаляроў Палікарпа Сцяпанавіча Смірнага. Ну, гэта яшчэ нішто сабе. Зразумела, не пара яшчэ. Трэба справы падцягнуць. І так інструкцыю не ў поўнай меры выконваю. Я, бясспрэчна, трохі атрафіраваўся. А як жа інакш? Так далёка ад роднай планеты, ад жонкі і дзяцей. Пражытыя гады ў ізаляцыі на Зямлі дарма не прайшлі, Зразумела, маім там пакуль нішто сабе. За мяне двайнік спраўляецца. А ці не здарыцца, што жонка мяне і на парог не пусціць? А дома мяне сустрэнуць не чацвёра маіх цудоўных дзетак (яны, мабыць, трошкі пасталелі ўжо), а штук восем? Што будзе тады? Вядома, гэта ўсё мае здагадкі. Але — чаго добрага...

Парадокс! Адзін з Салдаценкавых лаецца, мітусіцца, другі ж — цішэй вады, ніжэй травы. Нейкі незразумелы. Хто цяпер на турбазе? Сапраўдны альбо... яго двайнік? У нас, калі мы мквацракі ядзім, таго, як на Зямлі, не адбываецца. У нас стопрацэнтная копія сапраўднага мужчыны альбо жанчыны. Таго, каго капіруюць. На Зямлі ж агурочкі ненармальныя атрымліваюцца. Узяць хоць бы Клаўдзю... Альбо Салдаценкава. Зразумела, больш прыкладаў пакуль няма. Але ці ж гэтага мала? Ну, не! Напэўна, трэба будзе развітацца з агародзікам...

11. Салдаценкаў і Клаўдзя

Воблака туману насоўвалася з поўдня. Сівыя касмылі, абыходзячы тоўстыя ствалы сосен, паволі набліжаліся да мяне. Ігольчастая трава, напэўна, адчуўшы, што вось-вось і на яе асцярожным зверам накінецца туман, скурчылася. На кожным кончыку травінкі нерухома застыла бліскучая, велічынёй з макавае зернетка атрутная расінка. Ёю ігольчастая трава абараняецца ад усёпажыральнага туману.

Мне трэба было хоць бы далей адпаўзці ад гэтага цёмна-фіялетавага астраўка. Трава быццам забылася пра мяне. Стала прыемна мяккая і ўжо не пяклася. Напэўна, у яе была цяпер іншая турбота — зберагчыся ад туману. Мне б у гэты час уцячы адсюль. Ды не было сілы. Засяродзіў усю ўвагу на велізарным рукаве туману, што змяніўся па лесе і з катастрафічнай хуткасцю набліжаўся да лужка ігольчастай травы і да мяне.

Даймаў холад. І дождж. Амаль асенні, імжысты, што пачаў ліць учора ўвечары і не перапыняўся дасюль. Я прамёрз грунтоўна. Але ўва мне яшчэ цеплілася надзея, што ўсё ж вярнуся. Туман больш не напіраў, і я, сціснуўшы зубы, паволі ўстаў. Зірнуў на цяжкія ад дажджу, паніклыя амаль да зямлі яловыя лапкі. І раптам з-за іх нечакана выглянуў здзіўлены і ў той жа час мілы твар Клаўдзі, маёй Клавачкі. Гэта яна была ў квяцістай чырвонай сукенцы. Яе валасы былі мокрыя ад дажджу і, мусіць, таму звісалі з галавы, нібы шнуркі.

— Клаўдзя! — я папярхнуўся. Яна спалохана глянула на мяне, але не знікла. Адсунуўшы цяжкую яловую лапку, выйшла з-за яе.

— Прывітанне, Мікалай Мікалаевіч.

— Прывітанне. — Я з палёгкай уздыхнуў. Нарэшце мяне знайшлі. Мяне ж шукалі?

— Адкуль вы ўзяліся тут, Мікалай Мікалаевіч? — у яе голасе здзіўленне. — Я ж сама бачыла, як вы, Мікалай Мікалаевіч, учора ўвечары былі на турбазе.

— Як гэта? Д-ды я... заблудзіўся ў лесе. І вось ты!

— Вас хто-небудзь пакрыўдзіў, напэўна, і вы падумалі... — Яна паглядзела на мяне так жаласліва, сумна, што мне стала нядобра. Яе худзенькія рукі бездапаможна апусціліся да зямлі. Клаўдзіна сукенка была мокрая наскрозь і аблягала яе прыгожае цела, падкрэсліваючы яшчэ не зусім жаночую, але ўжо і не дзіцячую фігуру.

— Што ты кажаш, Клавачка? — паспрабаваў я пераканаць яе ў адваротным.

— Ды не. Я ж бачу, Мікалай Мікалаевіч, — упарта сказала яна. — Бачу і адчуваю. — Яе вочы поўныя адчаю і страху. Гэта зусім збянтэжыла мяне. — Вы ніколі такія не былі, Мікалай Мікалаевіч... — зноў напомніла Клаўдзя.

Над маім вухам надакучна загудзеў велічэзны камар. Адмахнуўшыся, я яшчэ раз глянуў на Клаўдзію, якая нерашуча стаяла метраў за два ад мяне. Я гатовы быў кінуцца пацалаваць яе, абняць... Але стрымаўся. Чаму — не ведаю. Цыгарэта даўно патухла, і адмоклы ля кончыка губ тытунь гарчыў і ледзь адчувальна прыпякаў. Палез у кішэню ў вятроўку дастаць каробку запалак. Яна, на маё здзіўленне, яшчэ не размокла. І я праз хвіліну выпусціў смачны касмыль дыму, які паціху разыходзіўся і выкрунтасамі падымаўся над галавой. Нечаканы рух злева, які я ўбачыў бакавым зрокам, прымусіў мяне скурчыцца. Рэзка павярнуў галаву налева. Там нікога не было. Але прысутнасць кагосьці, нябачнага, адчуў усімі клеткамі свайго цела. Клаўдзя, відаць, таксама нешта пачула і толькі паспела вымавіць, нібы асцерагаючы:

— Там-м. Мікала-а-й...

Туман накінуўся на яе з-за таўшчэзнага ствала разгалістай яліны. Шчодра расплыўшыся сакавітымі белымі пасмамі па маленькай лагчынцы, умомант абкружыў Клаўдзю. Серпавідным краем дакрануўся да маёй рукі, разануў па ёй, нібы параю з лазні з разагрэтым амаль да белага каменнем. Я спачатку нават не зразумеў, што ж адбылося. Зазвінела ў вушах. Болем аддалося ў хрыбце. Рэзка ўдарыла ў ногі. Здалося, што пада мной загайдалася зямля. Ледзьве ўтрымаўся, каб не паваліцца. Успомнілася лазенька бабулькі Акуліны. Якраз так здарылася са мною ў той злашчасны дзень, калі прыехаў да яе ў госці.

Гадоў з дзесяць да таго я не быў у Лазоўцы. Вёска шмат у чым змянілася. Дзе папрыгажэла, а месцамі і састарэла. Хата няхай трохі і пакрывілася ў бок лесу, аднак выглядала яшчэ самавітай і моцнай. Колькі ёй — не ведаю. Бабулька Акуліна, праўда, казала, што яна ў ёй нарадзілася. Пагаманілі ўдосталь. Разведала ўсё пра бацьку і маці. Пакрыўдавала на сястру маю, Валю, што і вачэй не паказвае. Ужо пад вечар, у сінія прыцемкі, пайшла бабулька лазеньку сваю «фірмовую» цепліць. Ды, мусіць, перастаралася. Хіба ж дзеля ўнучка дроў шкадаваць?..

Як увайшоў я ў тую лазеньку, думаў, што сэрца адразу спыніцца. І ад таго, што горача, і ад таго, што ў бабулькі маёй быў рэцэпт квасу асабістага, каб наплюхаць на каменне...

Пакутліва, то адкрываючы, то заплюшчваючы вочы, я ўсё намагаўся цяпер што-небудзь зразумець. Як і тады, у лазеньцы бабулькі Акуліны. Што ж гэта такое? Нарэшце да мяне дайшло. Туман туманам, але ж туман не можа быць такі белы, не можа так апякаць. Ён хутчэй шызы і халодны. Тут жа, у лагчынцы, побач з Клавай, ён быў чыста-белы. Клаўдзя, нібы спатыкнуўшыся аб корань, які вылез на сцежку, моўчкі распласталася сваім худзенькім цельцам на леташняй мокрай хвоі. Быццам нежывая, застыла ў нязручнай паставе. Яе квяцістая паркалёвая сукенка легла на малако туману, як латка, ды ў ім і патанула.

«Бог ты мой!» — жахнуўся я. Спрабуючы дапамагчы Клаўдзі, я кінуўся да яе. Ад вялізных пасмаў туману ішла незразумелая густая гарачыня, якая не дазваляла мне наблізіцца да яго ахвяры.

«Ёй, напэўна, там страшна няўтульна», — зноў падумаў я, адскочыўшы ад драпежнага гарачага туманнага языка, што пагражальна плюхнуўся ў мой бок.

12. Філіпоўскі

Што ж мне рабіць? Ну, вярнуў я гэтага Салдаценкава. А ці той ён? А можа, я сапраўднага ў лесе пакінуў? І вартаўнікі праваронілі! Не, з гэтымі сістэмамі на Зямлі штосьці не тое адбываецца. То яны Клаўдзю-дурніцу пусцілі на мой агарод, цяпер — Салдаценкава...

Ужо колькі гадоў зямных назіральнікам раблю, амаль што ачалавечыўся, і ўвесь час балюча спатыкаюся аб нейкія дурныя перашкоды. Ніяк не магу зразумець, што ж людзі за істоты такія? Усё быццам так, як трэба, а яно — на шкоду. Выдумляюць, спрачаюцца, сварацца і ўрэшце забіваюць сябе. Сваёй бесталковасцю. Ну, напэўна, мала тут майго мозгу. Магчыма, мне патрэбны такі мозг, як у чалавека. Але тады я ўвогуле ператваруся чорт ведае ў што. Ужо не будзе Лона і пра лагуну, няхай і не найлепшую, ды пра жонку забудуся... Гэты страшны стан нявер'я ў сябе. І гэтыя тэлеграмы з Цэнтра ўшчэнт расхвалявалі мяне... Эмоцыі... Эмоцыі...

Я працаваў і на Сірыусе, і на Змеялове. Як і там, тут па інструкцыі раблю. Зацверджанай у вышэйшых інстанцыях. І які толк? Ды хіба я вінаваты? Вінаватых заўсёды знойдуць. І пакараюць. Але... Ён заўсёды быў дзівацкі, гэты род людскі... Мая віна, што агародзік свой пасадзіў. А далей усё пайшло ды паехала... Сядзеў бы дома. Як жа ж распазнаць Салдаценкавых? Можа, звесці разам? Няхай самі разбіраюцца. У такім выпадку я ўмяшаюся ў зямное жыццё. Запытаць дазволу ў старэйшага назіральніка? Ён мне ўсё ўспомніць: і Клаўдзю, і агародзік, і... Я ідыёт. Даверыўся туману. Не, не буду пытацца дазволу. Звяду двух Салдаценкавых. А раптам і абыдзецца... Як здагадаюся, хто ёсць хто, другога анігілюю, і ўсё.

13. Салдаценкавы

Я прачнуўся на досвітку. Усё яшчэ ніяк не мог апамятацца ад таго, што туман забраў ад мяне Клаўдзю. Я ніколі яшчэ так рана не ўставаў. Правёў рукой па траве. Яна была мокрая ад расы. Пальцы нечакана наткнуліся на штосьці шурпатае. У сініх, ранішніх прыцемках, што паступова хаваліся ў гушчары, разгледзеў, што гэта пясок. Націснуў мацней. Пясок падаўся пад маімі пальцамі.

— Каб ён спрах, той лес! — услых сказаў я і пляснуў са злосці пяцярнёй па пяску.

— Ну ты даеш, браце! — за спіной пачуўся знаёмы голас.

Я азірнуўся Перада мною стаяў у такой жа куртцы, як у мяне... Я. Вядома, я дзіўна выказваюся, але як я магу думаць інакш? Так, гэта быў я. Але ці я?

— Прывітанне, — сказаў ён і ўсміхнуўся.

— Прывітанне, — адказаў я, здзіўлена разглядаючы чалавека, як дзве кроплі вады падобнага на мяне. «Ды ён жа — мой двайнік! — нарэшце скеміў я. — Але адкуль ён мог узяцца? Ды яшчэ тут». Я разумеў, што тут, у гэтым ідыёцкім лесе, магло здарыцца ўсё, што хочаш. Але каб... Не, гэтага не магло быць. Але ж было! Было!

— Ты ўсё сядзіш? — пачаў бестурботна мой двайнік, але я рэзка абарваў яго:

— Згінь!

— Гэта ты, Мікалай, ведаеш, дарэмна. Дарма стараешся, — двайнік засмяяўся і хітравата паглядзеў на мяне. Яго калючы позірк працяў мяне да касцей. — Табе не здаецца, што ў нас з табою мала часу?

— Што ты маеш на ўвазе? — запытаўся я ў двайніка, змахваючы з ілба бісерынкі поту. Пра тое, што я вельмі прамёрз у гэтую ноч, я ўжо не памятаў. Мне рабілася то горача, то холадна.

— Ды нічога. Проста мне здаецца...

— Хрысціцца трэба, калі здаецца, — адрэзаў я, хоць у мяне закралася сумненне. Я яшчэ не зразумеў, чаму і як ён апынуўся тут?

— Уставай. Ты ж любіш Клаўдзю? Чаму тады сядзіш тут? Дзяўчына чакае цябе...

— Адкуль ты ведаеш пра Клаўдзю? — я ўсхапіўся. — Пра тое, што я да яе нераўнадушны?

— Дык жа ж ты — гэта я, а я — ты. З амаль непрыкметнымі змяненнямі. Мне здаецца...

— Зноў здаецца? — Я злосна пакасіўся на яго. — Ты б лепей у цемру маёй душы не зазіраў...

— А яна ёсць у цябе, душа? — не пачуў маёй просьбы двайнік.

Я нічога не адказаў Ілжэмікалаю. Што я мог яму сказаць? Якія контраргументы выставіць на сваё апраўданне? І чаму я павінен перад ім апраўдвацца? Ён што, следчы ці суддзя маёй душы? Ілжэмікалай ніхто для нашай рэчаіснасці, бо існую я. Пры размове аб Клаўдзі ў мяне ёкнула пад лыжачкай. Так, я люблю яе! Вядома, нічога благога ў гэтым няма. Але ж яна... Яе забіў туман! О жах! Я зразумеў, што кахаю Клаву, тады, калі яе не стала... Яна не можа чакаць. Яе ўжо няма, памерла...

— Клава памерла, Мікалай, — паніклым голасам сказаў я. На твары ў Ілжэмікалая мільгануў цень пагарды.

— Памёр яе двайнік.

— Дык і ў яе...

— І ў яе. Паела агурочкаў і раздваілася. Тое ж самае было і з намі.

— Ты хочаш сказаць, што гэта ўсё... Што ва ўсім вінаватыя лясныя агурочкі? — Я схапіўся за галаву.

— Ды не перажывай ты так! — нечакана падабрэў Ілжэмікалай. — Нібы цябе на пакаранне смерцю вядуць.

— А дзе ж?.. А хто ж тады стварыў гэты агарод і навошта?

Ілжэмікалай не адказаў і толькі паціснуў плячыма. «Вось дык не шанцуе, — падумаў я тады. — Што ж адбываецца са мной?» Мне здавалася, што хтосьці невядомы, апрача Лжэмікалая, назірае за намі, што разам з Ілжэмікалаем мы трапілі ў велічэзны мурашнік, поўны хадоў-лабірынтаў, і мы тыцкаемся насамі, як невідушчыя, і ўвесь час натыкаемся на суцэльную сцяну. Але ж дзесьці павінна быць выйсце! Але дзе ж яно? Дзе?

— Дзе той мясцовы архітэктар прыроднай спажывы, што стварыў гэты агародзік? — зноў спытаўся я ў Ілжэмікалая, хоць ён так нічога мне і на адказаў.

«Не, гэта бязглуздзіца! Трызненне!! Не можа такога быць!!! Я перамёрз, і ў мяне страшэнная тэмпература. Гэта пройдзе. Абавязкова пройдзе, — падумаў я. — Гэта толькі мая хворая фантазія малюе перада мной такія неверагодныя карціны».

Але ж Мікалай усё-такі існаваў, разважаў, размаўляў са мною, як з роўным. Ён стаяў ля сасны, абапёршыся плячом аб яе шурпаты, напэўна, стогадовы ствол. Куртка на ім была такая ж, як у мяне. І з кішэні ягонай курткі, як і ў мяне, тырчаў краёчак яшчэ не распачатага зялёнага агурочка з прыемнымі пухіркамі.

14. Філіпоўскі

Ну, нарэшце! Цяпер зразумела, хто ёсць хто. Як жа напусціць на Лжэмікалая туману? Ды так, каб яго не ўбачыў сапраўдны Салдаценкаў? Яму даволі таго, што ўбачыў, як туман расправіўся з Ілжэклаўдзяй. Дзе я тады пралічыўся — розуму не дабяру. Яшчэ і яшчэ раз пераконваюся, што Зямля — незразумелая планета. А людзі на ёй — тым больш. Сёння перадам дакладную старэйшаму назіральніку. Няхай звальняюць з работы. Болей не магу. Павінен жа быць нейкі канец. Няхай мне не залічаць камандзіроўку, але не магу я тут болей. Не магу прымаць гэтыя пачастункі ў выглядзе бутэлек з каньяком ды кардонак з цукеркамі. Няўжо людзі прывыклі кожнаму даваць і ад кожнага браць? Дык гэта ж не па правілах. І пра гэта не напісана ні ў воднай паперыне, ні ў адным распараджэнні. Я толькі назіральнік, і для мяне існуюць усе законы і распараджэнні. Для людзей жа, напэўна, законы не пісаны. Праўдзівей кажучы, яны жывуць не паводле пісаных законаў, а па тых, якія прыдумалі самі. Вось адсюль і міласціны, ці, як яшчэ прынята гаварыць, хабары. Але што можна лічыць хабарам?

...А я не хачу нічога браць і не бяру нічога. Ні ў кога. Вось мяне... і празываюць белай варонаю. А чаму? Напэўна, нікому не хочацца прызнавацца ва ўласнай дурноце? За ўвесь час, пражыты на Зямлі, я так і не зразумеў, чаму таго чалавека, які выконвае ўсе прадпісанні, распараджэнні і законы, лічаць выключэннем з правілаў? Якіх правілаў? Так ні ад кога і не дазнаўся. Напэўна, я ўжо атрафіраваўся і мае даследчыя высілкі пайшлі на глум. Не, я ўжо не даследчык. Мне ўвесь час так і карціць умяшацца ў тую ці іншую справу. Разумею, я — назіральнік, ні аб якім умяшанні і гаворкі не можа быць. Жыць жа па-за зямнымі законамі — гэта амаральна. Але людзі жывуць. Як яны жывуць — не ўцямлю. Не, напісаныя імі законы — не для іх. Не, гэта глухія нетры, у якіх я заблудзіўся, як той казаў, канчаткова. Спрабую яшчэ хоць што зрабіць, каб зразумець чалавецтва, але, напэўна, мае мізэрныя спробы ўжо нічога не дадуць. Я стаў стары, стаў кансерватарам. Гэтаму мяне навучылі людзі. Мне цяжка збавіцца ад неадчэпнай ідэі, што я ўжо не назіральнік, а сапраўдны зямлянін з усімі ўласцівымі яму адхіленнямі ад нормы...

Дык як жа абысціся з Ілжэсалдаценкавым? Ліквідаваць няцяжка. Ды як на гэта паглядзіць сапраўдны Салдаценкаў? Яны сустрэліся толькі сёння. Але гэта не мая прыхамаць. Павінен жа я быў ведаць, хто ёсць хто? А што далей зрабіць?

15. Салдаценкаў

Не, ён не звіхнуты, як здалося мне спачатку, калі Філіпоўскі з'явіўся на ўзлеску, куды мы з Ілжэмікалаем выйшлі ўдвух. Проста Філіпоўскі быў тым непрыемным тыпам, якія яшчэ трапляюцца ў нас. З ім немагчыма гаварыць. Усё рассыпаўся ў кампліментах і са мной, і з Ілжэмікалаем. Я паспрабаваў быў пажартаваць, ды зразумеў, што з ім немагчыма ў жартаўлівым тоне размаўляць. Усё разумее непасрэдна. Мяне яшчэ злавала гэтая яго ідыёцкая паслужлівасць, ці што. Ды хіба толькі мяне. І Лжэмікалай зразумеў гэта, бо не хацеў нават гаварыць з Філіпоўскім, які ішоў за намі ледзь не подскакам, трасучы сваім вялізным пузам. Быццам хтосьці зверху прадпісаў яму жыць па паперцы. Здавалася, што ў гэтым кепскага? Але гэта ніяк ні з чым не вязалася.

Раптам Філіпоўскі ўсклікнуў. Мы разам з Ілжэмікалаем спыніліся і азірнуліся. На нейкае імгненне мне здалося, што Філіпоўскі зусім расплыўся, што яго з'еў велізарны жывот. Гэтага аказалася даволі, каб я не ўбачыў, як знік Ілжэмікалай. Калі азірнуўся па баках, убачыў толькі густую пасму туману, што, выгінаючыся, нібы рэптылія, змяілася з палянкі, на якой стаялі мы, у глыб лесу.

— Куды дзеўся Лжэмікалай? — спалохана запытаўся я ў Філіпоўскага, які паспеў падысці да мяне амаль ушчыльную.

— Вы ў мяне пытаецеся?

— Мусіць, вам нешта вядома.

— Мне?.. — паспрабаваў здзівіцца Філіпоўскі, і мне здалося, што ён усё ж нешта ведае, бо яго вочы былі нібы за непранікальнай заслонай.

— Так, так, — незразумела сказаў Філіпоўскі і, узяўшы мяне пад руку, пацягнуў з лесу на невялічкую сцежку. — Вас ужо, Мікалай Мікалаевіч, прачакаліся там, на турбазе. Усе шукаюць. І даволі даўно.

— Дык куды ж дзеўся Лжэмікалай? — усё яшчэ дапытваўся я.

— Ды не было такога. Не было, і ўсё, — сказаў ён і паспрабаваў перавесці гаворку зусім на іншае. Стаў гаварыць пра надвор'е, нешта пра дажджы, што зарадзілі недарэчы якраз на гэтым тыдні.

— Вы кіньце зубы мне загаворваць, Канстанцін Іванавіч, — сказаў я. — Ну няхай, Ілжэмікалая не было. Але што вы скажаце пра Клаўдзю, якую змярцвіў ідыёцкі туман?

— Пра які туман вы кажаце, Мікалай Мікалаевіч? Пры чым тут туман? — усё больш дзівіўся Філіпоўскі. — Так. Туман быў і ёсць. Хіба мала тут туманаў? А Клаўдзя... Клаўдзя на турбазе. Дапамагае кухарцы нашай абед гатаваць. Які туман? Вы нешта блытаеце, Мікалай Мікалаевіч.

— А агурочкі? — Я ўважліва назіраў за выразам твару Філіпоўскага, які пры слове «агурочак», як мне здалося, спачатку пазелянеў, потым збялеў.

— Агурочкі? — Філіпоўскі паідыёцку ўсміхнуўся. — Дык і гэтага...

— Вы хацелі сказаць — не было, — перасцярог я яго.

— Сапраўды, — узрадавана сказаў ён.

— А гэта? — Я дастаў з кішэні невялікі, з кволымі цёмна-зялёнымі пухіркамі лясны агурочак.

Філіпоўскі нічога не сказаў і, нібы рыба, выкінутая з вады на бераг, пачаў сутаргава глытаць ротам паветра. Потым нечакана змяніўся, выхапіў у мяне з рук неабвержны рэчавы доказ, запхнуў увесь агурочак у свой вялізны рот і хутка засоўгаў сківіцамі.

— Не было ніякіх агурочкаў, не было, — нахабна лгаў ён, яшчэ перажоўваючы тое, што імгненне таму назад было агурочкам. — Вы яго прыдумалі, Мікалай Мікалаевіч. Прыдумалі.

Што я мог сказаць на гэта? Чым даказаць адваротнае?

— Хадземце, а то на абед спознімся, — раптам замітусіўся Філіпоўскі і, як нічога і не было, падцягнуўшы свае безразмерныя нагавіцы і паспрабаваўшы схаваць за імі сваё неабдымнае пуза, патрухаў па дарожцы ў бок турбазы.

16. Яшчэ раз Салдаценкаў

Клаўдзя і праўда была жывая. Як я ўзрадаваўся, калі ўбачыў яе фігурку недалёка ад увахода на турбазу.

— Ну, вы тут разбірайцеся, а мне няма калі, — нечакана заспяшаўся Філіпоўскі, як толькі мы падышлі да турбазы. — І не забудзьцеся, Мікалай Мікалаевіч, што абед у нас у трынаццаць сорак пяць. Не спазніцеся, калі ласка, Мікалай Мікалаевіч.

— Не спазнюся, — каб хоць неяк адчапіцца ад гэтага надакучлівага і незразумелага ва ўсім старога, сказаў я. Мне карцела хутчэй сустрэцца з Клаўдзяй. Пагаварыць і нарэшце прапанаваць руку і сэрца незанятага мужчыны. Усё-такі яна нічога, прыгожая. Гэта рэзкасць пройдзе. І сарамлівасць таксама. Яна — цяплічная расліна, цяплічная кветка незвычайнай прыгажосці. Трэба яе толькі выгадаваць, своечасова паліць... — расквітнее...

— Клава, — аклікнуў я дзяўчыну, калі Філіпоўскі нарэшце схаваўся ў сваім заканурку — пафарбаваным у фіялетавае доміку.

Клава, убачыўшы мяне, адразу ж папрыгажэла, быццам я для яе быў той лакмусавай паперынай, якая трапіла ў патрэбнае асяроддзе... Ды і яна мяне любіць — зразумеў я, калі падышоў да яе.

— Як жывеш? — толькі і спытаўся я.

Яна ўздыхнула:

— Усё добра.

Я хацеў быў распытаць у Клавы, ці была яна ў лесе, ці гаварыла са мною тады. Ці лавіў яе подлы туман. Але потым перадумаў. Навошта! Было — не было. Хіба гэта галоўнае? Вось яна, Клава, жывая і стаіць побач са мной. Я адчуваю цяпло яе цела, размаўляю з ёй.

— Табе, напэўна, трэба дапамагчы кухарцы прыгатаваць на стол?

— Ага.

— Я пайшоў, — сказаў я неяк будзённа. — Мне яшчэ трэба з Канстанцінам Іванавічам пагаварыць.

— Коля, пачакай, калі ласка, — сказала яна і зачырванелася. Напэўна, ад таго, што паклікала мяне толькі па імі. Але потым хутка паправілася. — Я хачу сказаць вам, Мікалай Мікалаевіч, — Клаўдзя кранула мяне за рукаў, — што Філіпоўскі незразумелы чалавек. Лепш з ім не звязвацца.

— Мне таксама здаецца, Клава, — сказаў я. У голасе маім была толькі частка праўды. Мусіць, гэта заўважыла Клаўдзя і таму заспяшалася.

— Ты не верыш мне, Коля?

Я нічога не адказаў Клаве і толькі паціснуў плячыма. Яна неяк адразу панікла. Яе худзенькая фігурка згорбілася, і Клава, больш не сказаўшы ні слова, пацягнулася да харчблока. Цяпер ужо мне прыйшлося спыніць яе:

— Ды спыніся ты, Клаўдзя! — Я і сам не ведаю, як гэта ў мяне вырвалася такое начальніцкае, рэзкае, уладнае.

Яна як ішла, так і застыла на месцы. Да мяне не паварочвалася. Нібы боязна ёй было ўбачыць мяне іншым. Можа, уладным нахабнікам.

Я падышоў да яе.

— Дык што ты хацела сказаць пра каменданта?

— Хацела, хацела, ды расхацела, — кінула яна і, рэзка матнуўшы хвосцікам, пабегла да харчблока.

Я пабег за ёй. Паткнуўся быў следам, ды мяне папярэдзіў пагрозлівы надпіс на дзвярах: «Пабочным асобам...», ну і гэтак далей.

З хвіліну патаптаўшыся каля дзвярэй, я выняў цыгарэту, запаліў. Няўдала. Дым трапіў у дыхалку, і я закашляўся. Да слёз.

— Ты што гэта, Мікалай, кашлем заходзішся? У твае гады ды як стогадоваму дзеду бухыкаць, — упікала мяне неабдымная кухарка, што невядома скуль узялася. Ці то выйшла з харчблока, калі я кашляў, ці то, наадварот, туды ішла.

— Ды я т-таго, тытунец у горле засеў, баба Моця. Вось у горле запяршыла.

— Ведаем мы ваш тытунец, — з дакорам сказала баба Моця. — А вось да нас, на кухню, чаго прыйшоў? — пацікавілася.

— Ды я зусім і не да вас, — пачаў быў я, ды баба Моця рэзка абарвала мяне:

— Вядома, што не да мяне. Глядзі ў мяне, Мікалай! Пакрыўдзіш сірату — век не дарую.

— Н-не зразумеў, — толькі і вырвалася ў мяне.

— Усё ты зразумеў, голуб. Зараз Клаву вышлю. А то ўсе дзяўчыну крыўдзяць. Хоча як лепш, а яе, бач, то камендант наш лае бясконца, уся, бедная, у слязах прыбягае. Рукі на сябе хоча налажыць. А цяпер во і ты ёй спакою не даеш. Глядзі ў мяне, Колька!

17. Салдаценкаў і Клаўдзя

Мы сядзім з Клавай каля дзіцячага ложачка, у якім ціха пасопвае наш першынец Аляксей. Такі чароўны карапуз, што не налюбуемся з яго. Гадзіны паўтары таму Каралёў, мой калега, паведаміў, што Філіпоўскі памёр і пахавалі яго ўсёю вёскаю. Дырэктарам турбазы прызначылі нейкага новенькага хлопца. Нечым падобнага на Філіпоўскага. Такога ж, як і ён, параграфа. Незразумелага, трохі прамалінейнага. Але я-то ведаю, што Філіпоўскі быў прышэльцам на нашай планеце. Ён мне сам сказаў пра гэта, калі я ад'язджаў. Зразумела, па сакрэце. Напэўна, не вытрымала яго ўжо ачалавечаная душа. Не, я разумею, што ён не памёр. Ведаю гэта дакладна. Яго перавялі на іншую планету. За тое, што не выканаў заданне. Але што ён мог зрабіць тады? Дый цяпер бы нічога не зрабіў. Ён жа шмат чаго не разумеў, бо нарадзіўся не на Зямлі...