Քաջարի զինվոր Շվեյկի արկածները

Սնուցիչ կայարանի պարետը չվախեցավ և գեներալի երեսին ասաց, թե ամեն ժամ հրամանները փոխվում են։ Էշելոնների հարմար ճաշ են պատրաստում, բայց հանկարծ սանիտարական գնացք է գալիս, ներկայացնում բարձրագույն ինստանցիայի հրամանը, և վերջ․ էշելոնը կանգնում է դատարկ կաթսաների պրոբլեմի առաջ։

Գեներալն ի նշան հավանության գլխով արեց, ապա ասաց, թե դրությունը զգալիորեն բարելավվել է, պատերազմի սկզբին շատ ավելի վատ էր։ Ոչ մի բան միանգամից չի տրվում, անհրաժեշտ է փորձ, պրակտիկա։ Տեսությունը, իսկապես ասած, արգելակում է պրակտիկան։ Որքան պատերազմը երկար տևի, այնքան ավելի կարգ ու կանոն կլինի։

— Ես կարող եմ ձեզ մի կոնկրետ օրինակ բերել,— ասաց գեներալը, գոհ լինելով, որ այդպիսի մեծ գյուտ է արել,— սրանից երկու օր առաջ Խատվան կայարանով անցնող էշելոնները հաց չստացան, իսկ դուք վաղը կստանաք։ Իսկ հիմա գնանք կայարանի ռեստորանը։

Ռեստորանում գեներալը նորից խոսք բացեց արտաքնոցների, ինչպես և այն մասին, թե որքան զզվելի է, որ երկաթուղու բոլոր գծերի վրա կակտուսներ են տնկված։ Այդ ասելիս նա բիֆշտեքս էր ուտում, և բոլորին թվում էր, թե նա այդ կակտուսներից մեկն է որոճում։

Գեներալը ոտացճանապարհներին այնքան ուշադրություն էր նվիրում, որ կարծես Ավստրո֊Հունգարական միապետության հաղթանակը դրանցից էր կախված։

Այն նոր իրադրության առթիվ, որ ստեղծվել էր Իտալիայի պատերազմ հայտարարելու հետևանքով, գեներալն ասաց, թե Իտալիայի դեմ մղվելիք պատերազմում մեր գերազանցությունը հենց ոտացճանապարհների մեջ է։

Ավստրիայի հաղթանակն ակնհայտորեն բխում էր ոտացճանապարհից։

Գեներալի համար դա պարզ էր։ Հաղթանակի ճանապարհը պետք էր անցնել հետևյալ ռեցեպտով․ երեկոյան ժամը վեցին զինվորները ստանում էն կարտոֆիլով գուլյաշ, ութ և կեսին զորքը ոտացճանապարհում դատարկվում է, իսկ իննին բոլորը գնում են քնելու։ Այդպիսի բանակի առաջ հակառակորդը սարսափահար փախուստ է տալիս։

Գեներալ-մայորը մտածմունքի մեջ ընկավ, մի «օպերաս» վառեց և երկար, երկար նայեց առաստաղին։ Նա տանջալիորեն միտք էր անում, թե էլ ի՛նչ ասի, քանի որ ընկել է այդտեղ, ի՛նչ խրատ կարդա էշելոնի սպաների գլխին։

— Ձեր գումարտակի կորիզը միանգամայն առողջ է,— հանկարծ սկսեց գեներալը, երբ բոլորը կարծում էին, թե նա կշարունակի առաստաղին նայել և լռել։— Ձեր զորամասի անձնակազմը միանգամայն կանոնավոր վիճակում է։ Այն զինվորը, որի հետ ես խոսեցի, իր ուղղամտությամբ և զինվորական կեցվածքով հույս է ներշնչում, որ ամբողջ գումարտակն ևս կկռվի մինչև արյան վերջին կաթիլը։

Գեներալը լռեց և, բազկաթոռի թիկնակին հենվելով, նորիք հայացքը հառեց առաստաղին, ապա քիչ հետո, առանց դիրքը փոխելու, շարունակեց իր ճառը։ Պոդպորուչիկ Դուբը, այդ ստրկահոգի մարդուկը, հետևելով նրան, նույնպես հայացքը հառեց առաստաղին։

— Սակայն ձեր գումարտակը կարիք ունի, որ նրա սխրագործությունները մոռացության չմատնվեն։ Ձեր բրիգադի գումարտակներն արդեն ունեն իրենց պատմությունը, որը պետք է հարստացնի ձեր գումարտակը։ Ձեզ պակասում է մի մարդ, որ ճշտիվ նշեր բոլոր դեպքերը և կազմեր գումարտակի պատմությունը։ Բոլոր թելերը պետք է ձգվեն դեպի այդ մարդը, նա պետք է իմանա, թե ի՛նչ է արել գումարտակի յուրաքանչյուր վաշտը։ Նա պետք է լինի կրթված, այլ ոչ թե դմբո, ոչ թե ավանակ։ Պարոն կապիտան, դուք պետք է գումարտակի համար մի պատմագիր առանձնացնեք։

Ապա նա նայեց պատի ժամացույցին, որի սլաքները նիրհող խմբին հիշեցնում էին, թե արդեն ցրվելու ժամանակն է։

Գծի վրա կանգնած էր տեսչի անձնական գնացքը, և գեներալը պարոն սպաներին խնդրեց իրեն ուղեկցել դեպի իր ննջավագոնը։

Կայարանի պարետը խորը հառաչեց։ Գեներալը մոռացել էր վճարել բիֆշտեքսի և մի շիշ գինու արժեքը։ Նորից ստիպված է գեներալի փոխարեն ինքը վճարել։ Նրա մոտ ամեն օր մի քանի այդպիսի այցելություններ են լինում, որոնց պատճառով արդեն ստիպված է եղել երկու վագոն խոտ վատնել։ Նա հրամայել է այդ վագոնները քշել փակուղի և խոտը ծախել է խոտի մատակարար «Լևայնշտայն» ֆիրմային, ծախել է այնպես, ինչպես արմատի վրա ծախում են հաճարը։ Պետական գանձարանը նույն ֆիրմայից այդ երկու վագոն խոտը նորից գնել է, բայց պարետը ի դեպ ամենայնի վագոնները թողել է փակուղում։ Միգուցե նորից ստիպված լինի խոտը վերավաճառել «Լևանշտայն» ֆիրմային։

Բայց, դրա փոխարեն, Բուդապեշտի կենտրոնական կայարանով անցնող բոլոր զինվորական տեսուչներն ամեն տեղ պատմում էին, թե կայարանի պարետը լավ է ուտեցնում և խմեցնում։

* * *

Հաջորդ օրը առավոտյան էշելոնը դեռ կանգնած էր կայարանում։ Հնչեց ցայգանվագը։ Զինվորները ծորակների մոտ լվացվում էին կաթսայիկների ջրով։ Գեներալն իր գնացքով դեռ չէր մեկնել և գնացել էր ոտացճանապարհները ռևիզիայի ենթարկելու։ Այդ օրը զինվորներն այդտեղ գնում էին համաձայն կապիտան Սագների հետևյալ հրամանի, որ նա արձակել էր գեներալին բավականություն պատճառելու համար. «Schwarmweise unter Kommando der Schwarmkomandanten»^[65]։

Ցանկանալով պոդպորուչիկ Դուբին էլ բավականություն պատճառել, կապիտան Սագները նրան օրապահ էր նշանակել։

Եվ այդպես, պոդպորուչիկ Դուբը վերահսկում էր ոտացճանապարհները։ Երկարավուն երկշարք փոսի ձև ունեցող ոտացճանապարհը տեղավորել էր երկու ջոկ։ Զինվորները հավեսով պպզել էին խանդակների վրա, ինչպես ծիծեռնակները Աֆրիկա չվելուց առաջ թառում են հեռագրասյուների լարերին։

Յուրաքանչյուրի ցած իջեցրած շալվարի տակից երևում էին մերկ ծնկները, յուրաքանչյուրի վզից կախված էր գոտին, ասես յուրաքանչյուրը պատրաստ էր կախվելու և միայն հրամանի էր սպասում։

Ամեն ինչում առկա էր զինվորական երկաթյա կարգապահություն և կազմակերպվածություն։

Ձախ թևում նստած էր Շվեյկը, որ նույնպես խցկվել էր այդտեղ և հետաքրքրությամբ կարդում էր Ռուժենա Եսենսկայայի չգիտես ո՛ր վեպից պոկված էջի մի պատառիկ․

․․․եղի պանսիոնում, դժբախտաբար տիկինները

ում անորոշ, իրականում գուցե և ավելի վ

մեծավ մասամբ, ինքն իր մեջ ամփոփված

իր սենյակը կամ դուրս գա —

ազգային տոնին։ Իսկ եթե խոսք էին բացում ա

գնում էր մարդը և կարոտել էր զ

լավացել էր կամ չէր ուզում

լինել, ինչպես որ իրենք էին ցանկա-

երիտասարդ Կրիշիչկան այլևս անելու բան չուներ․․․

Շվեյկն աչքերը բարձրացրեց, ակամա նայեց դեպի ոտացճանապարհի ելքը և զարմանքից քար կտրեց։ Այնտեղ իր զորահանդեսային լրիվ հագուստով կանգնած էր երեկվա գեներալ֊մայորն իր համհարզի հետ, իսկ նրա կողքին՝ պոդպորուչիկ Դուբը, որը ջանադրաբար նրանց ինչ-որ բան էր զեկուցում։

Շվեյկն աչք ածեց շուրջը։ Բոլորը շարունակում էին հանգիստ նստել փոսի վրա, և միայն ենթասպաներն էին մի տեսակ կարկամել ու չէին շարժվում։

Շվեյկն զգաց պահի ողջ լրջությունը։

Նա վեր թռավ հենց այդպես շալվարն իջեցրած, գոտին վզից կախ և, վերջին պահին թղթի կտորն օգտագործելով, բղավեց․ «Einstellen! Auf! Habtacht! Rechtsschaut!»^[66] և ձեռքը դրեց հովարին։

Երկու ջոկատներ, շալվարներն իջեցրած և գոտիները վզներից կախ, կանգնեցին փոսի վրա։ Գեներալ֊մայորը սիրալիր ժպտաց ու ասաց․

— Ruht, weiter machen!^[67]

Ջոկապետ Մալեկն առաջինը օրինակ տվեց իր ջոկին, ընդունելով առաջվա դիրքը։ Կանգնած մնաց միայն Շվեյկը, ձեռքը հովարին դրած, քանի որ նրան մի կողմից սպառնալից մոտենում էր պոդպորուչիկ Դուբը, իսկ մյուս կողմից՝ ժպտացող գեներալը։

— Ես ձեզ գիշերը տեսել եմ,— դիմեց գեներալ֊մայորը Շվեյկին, որը նրա առաջ կանգնած էր այդ աներևակայելի դիրքով։

Գազազած պոդպորուչիկ Դուբը նետվեց դեպի գեներալ֊մայորը․

— Ich melde gehorsam, Herr Generalmalor, der Mann ist blödsinnig und als Idiot bekannt, säghafter Dummkopf.^[68]

— Was sagen Sie, Herr Leutnant?^[69],— անսպասելի գոռաց գեներալ֊մայորը պոդպորուչիկ Դուբի վրա, ապացուցելով միանգամայն հակառակը։— Հասարակ զինվորը գիտե, թե ինչ է հարկավոր անել, երբ պետ է մոտենում, իսկ ահա հրամանատար ենթասպան պետին չի նկատում և վերաբերմունք ցույց չի տալիս։ Ճիշտ այնպես, ինչպես կռվի դաշտում։ Վտանգի պահին հասարակ զինվորը հրամանատարությունն իր վրա է վերցնում։ Չէ՞ որ նա ինքը՝ պարոն պոդպորուչիկ Դուբն էր պարտավոր տալ «Einstellen! — Auf! — Habtacht, Rechtsschaut!» հրամանը, որ տվեց այս զինվորը։

— Դու արդեն քամակդ սրբե՞լ ես,— հարցրեց գեներալ֊մայորը Շվեյկին։

— Ճիշտ այդպես, պարոն գեներալ֊մայոր, ամեն ինչ կարգին է։

— Wlencej srac nie bedziesz?^[70]

— Ճիշտ այդպես, գեներալ֊մայոր, պրծել եմ։

— Որ այդպես է, շալվարդ վեր քաշիր և նորից ձիգ կանգնիր։

Քանի որ գեներալ֊մայորը «ձիգ կանգնիր»-ն արտասնեց փոքր-ինչ բարձր ձայնով, ապա նրան մոտիկ նստածներն սկսեցին վեր կենալ ու փոսի վրա ձիգ կանգնել։

Սակայն գեներալ֊մայորը բարեկամաբար նրանց ձեռքով արեց և հայրական գորովալից ձայնով ասաց.

— Aber nein, ruht, ruht, nur weiter machen!^[71]

Շվեյկն իր լրիվ շքահագուստով արդեն կանգնած էր գեներալ-մայորի առաջ, որը գերմաներեն մի հակիրճ ճառ արտասանեց․

— Հարգանք պետերի նկատմամբ, կանոնագրքի իմացում և վճռականություն զինվորական ծառայության մեջ,— ահա բոլորը։ Իսկ եթե այդ հատկություններին ավելացնելու լինենք և քաջությունը, ապա ոչ մի թշնամի մեր առաջ չի դիմանա։― Մատով խթելով Շվեյկի փորը, գեներալը պոդպորուչիկ Դուբին ցուցում տվեց․— Հիշեցեք այս զինվորին։ Ռազմաճակատ հասնելուն պես աստիճանը բարձրացնել և առաջին իսկ հարմար առիթով բրոնզե մեդալի ներկայացնել իր պարտականություններն օրինակելիորեն կատարելու և իր գիտելիքների համար․․․ Wissen Sie doch, was ich schon meine… Abtreteu!^[72]

Գեներալ֊մայորը հեռացավ, իսկ պոդպորուչիկ Դուբը բարձր ձայնով, այնպես, որ գեներալ-մայորը լսեր, հրամայեց.— Erster Schwarm auf! Doppelreihen… Zweiter Schwarm…^[73]

Շվեյկն այդ միջոցին քայլերն ուղղեց դեպի իր վագոնը և, պոդպորուչիկ Դուբի մոտով անցնելիս նրան պատիվ տվեց, ինչպես պահանջվում է, բայց, չնայած դրան, պոդպորուչիկը բղավեց.— Herstellt!^[74] Շվեյկը նորից ձեռքը դրեց հովարին և նորից լռեց.

— Ինձ ճանաչո՞ւմ ես։ Դու ինձ չես ճանաչում։ Դու ինձ ճանաչում ես լավ կողմից, բայց կճանաչես նաև վատ կողմից։ Ես քեզ կլացացնեմ։

Վերջապես Շվեյկը հասավ իր վագոնին։ Ճանապարհին նա հիշեց, որ Կառլինի զորանոցում էլ մի լեյտենանտ կար, ազգանունը Խուդավի, որը գազազելիս այլ կերպ էր արտահայտվում. «Տղանե՛ր,— ասում էր նա,— ինձ հանդիպելիս մի մոռանաք, որ ես ձեզ համար խոզ եմ, խոզ էլ կմնամ, քանի դեռ դուք իմ վաշտումն եք»։

Երբ Շվեյկն անցնում էր շտաբի վագոնի մոտով, պորուչիկ Լուկաշը նրան ձայն տվեց ու հրամայեց Բալոունին ասել, որ շտապի սուրճը պատրաստել, իսկ կաթի պահածոյի տուփը նորից կարգին փակի, թե չէ կաթը կփչանա։ Իսկ հենց այդ ժամանակ Բալոունը վագոնում, ավագ գրագիր Վանեկի մոտ, փոքրիկ սպիրտայրոցի վրա պորուչիկ Լուկաշի համար սուրճ էր պատրաստում։ Շվեյկը գալով պորուչիկ Լուկաշի հանձնարարությունը կատարելու, իմացավ, որ իր բացակայության միջոցին ամբողջ վագոնը սկսել է սուրճ խմել։

Պորուչիկ Լուկաշի սուրճի և կաթի պահածոների տուփերն արդեն կիսով չափ դատարկ էին։ Բալոունը սուրճը խմում էր ուղղակի կաթսայիկից և թեյի գդալով փորփորում էր կաթի տուփը, որպեսզի սուրճն համեղացներ։

Խոհարար֊օկուլտիստ Յուրայդան և ավագ գրագիր Վանեկը երդվեցին սուրճի և կաթի պահածոներ ստացվելուն պես պորուչիկ Լուկաշից վերցրածը վերադարձնել։

Շվեյկին էլ սուրճ առաջարկեցին, բայց նա հրաժարվեց և Բալոունին ասաց.

— Բանակի շտաբից հրաման է ստացվել քսանչորս ժամվա ընթացքում անհապաղ կախել այն սպասյակին, որն իր սպայի կաթի և սուրճի պահածոները կգողանա։ Դա հաղորդում եմ օբեր-լեյտենանտի կարգադրությամբ, որը քեզ հրամայեց սուրճը վերցնել և անմիջապես ներկայանալ իրեն։

Վախեցած Բալոունը հեռախոսավար Խոդոունսկու ձեռքից խլեց սուրճը, որ հենց նոր էր լցրել նրա համար, նորից տաքացրեց, պահածոյած կաթ ավելացրեց և սուրճը ձեռքին սլացավ դեպի շտաբի վագոնը։

Աչքերը չռելով, Բալոունը սուրճը մատուցեց պորուչիկ Լուկաշին, և այդ ժամանակ նրա մտքով անցավ, որ պորուչիկն իր աչքերից կռահում է, թե պահածոներն ինչպես է տնօրինել։

— Ես ուշացա,— սկսեց նա կակազելով,— որովհետև չկարողացա միանգամից բացել։

— Գուցե պահածոյած կաթը թափել ես, հը՞,— տանջում էր նրան պորուչիկ Լուկաշը, սուրճի համն առնելով,— բայց գուցե սուպի պես գդալով խպշտե՞լ ես։ Գիտե՞ս քեզ ինչ է սպասում։

Բալոունը հառաչեց ու ողբաց.

— Պարոն լեյտենանտ, համարձակվում եմ զեկուցել, երեք երեխայի տե՜ր եմ։

― Տե՛ս, Բալոուն, մեկ էլ եմ նախազգուշացնում, անկշտությունդ քեզ կկործանի։ Շվեյկը քեզ բան չասա՞ց։

― Ինձ կարող են կախել քսանչորս ժամվա ընթացքում,— պատասխանեց Բալոունը, ամբողջ մարմնով դողալով։

— Այդպես մի՛ դողա, հիմարի մեկը,― ժպտալով ասաց պորուչիկ Լուկաշը,— և խելքդ գլուխդ հավաքիր։ Այդքան անկուշտ մի եղիր և Շվեյկին ասա, որ կայարանից կամ որևէ մոտ տեղից մի համեղ բան ճարի։ Այս տասանոցը տուր նրան։ Քեզ չեմ ուղարկի։ Դու կվերադառնաս միայն այն ժամանակ, երբ լափելուց տրաքես։ Սարդիններս դեռ չե՞ս լափել։ Ասում եմ, չե՞ս լափել։ Բեր և ինձ ցույց տուր։

Բալոունը Շվեյկին հայտնեց, թե օբեր֊լեյտենանտը մի տասանոց է ուղարկել, որպեսզի նա, Շվեյկը, կայարանում մի համեղ բան ճարի։ Ապա հառաչելով պորուչիկի ճամպրուկից հանեց սարդինների տուփը և ծանր սրտով տարավ ստուգման։

Խեղճ մարդն իրեն օրորել էր այն հույսով, թե պորուչիկ Լուկաշն այդ սարդինները մոռացել է, իսկ հիմա ամեն ինչ կորած է։ Պորուչիկը սարդինները կթողնի իր վագոնում, և Բալոունը նրանցից կզրկվի։ Նա իրեն կողոպտված էր զգում։

— Ահա, համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն լեյտենանտ, ձեր սարդիններր,— ասաց նա դառնորեն, տուփը հանձնելով տիրոջը։— Կհրամայե՞ք բացել։

— Լա՛վ, Բալոուն, պետք չէ բացել, հետ տար։ Ես միայն ուզում էի տեսել, թե հո տուփին ձեռք չես տվել։ Երբ սուրճը բերիր, ինձ թվաց, թե շրթունքներդ պսպղում են, ինչպես պրովանսյան յուղից։ Շվեյկն արդեն գնա՞ց։

— Ճիշտ այդպես, պարոն օբեր֊լեյտենանտ, արդեն գնաց,— պատասխանեց Բալոունը փայլելով։— Շվեյկն ասաց, թե պարոն օբեր֊լեյտենանտը գոհ կմնա և թե պարոն օբեր֊լեյտենանտին բոլորը կնախանձեն։ Նա կայարանից չգիտեմ ուր գնաց և ասաց, թե Ռակոշպալոտոի այն կողմում մի տեղ գիտե։ Իսկ եթե գնացքից ուշանա, կմիանա ավտոշարասյունին և ավտոմոբիլով կհասնի մեզ։ Թե իր համար անհանգստանալու կարիք չկա, թե ինքն իր պարտականությունները լավ գիտե։ Թե մի առանձին բան չի պատահի, եթե նույնիսկ ստիպված լինի իր հաշվին կառք վարձել և էշելոնի հետևից հասնել մինչև Գալիցիա։ Թե հետո բոլոր ծախսերը կարելի է ռոճիկից պահել։ Թող, ասում է, պարոն օբեր֊լեյտենանտը իր համար բոլորովին չանհանգստանա։

— Դեհ, չքվի՛ր,— տրտմորեն առաջարկեց պորուչիկ Լուկաշը։

Պարետանոցից հայտնեցին, թե գնացքը դեպի Գյոդյոլլյո-Ասոդ կշարժվի միայն կեսօրվա ժամը երկուսին և թե կայարանում սպաներին երկուական լիտր կարմիր գինի և մի֊մի շիշ կոնյակ են տալիս։ Ասում էին, թե իբր Կարմիր Խաչին հասցեագրված ինչ-որ ծանրոց են գտել։ Ինչ էլ որ եղած լիներ, այդ ծանրոցը երկնային պարգև թվաց, և շտաբի վագոնում բոլորի տրամադրությունը բարձրացավ։ Կոնյակը «երեքաստղանոց» էր, իսկ գինին՝ «Հումպոլդսկիրխեն» մարկայի։

Միայն պորուչիկ Լուկաշն էր անտրամադիր։ Արդեն մի ժամ անցել էր, իսկ Շվեյկը դեռ չէր վերադարձել։ Հետո անցավ ևս կես ժամ։ Եվ հանկարծ կայարանի պարետանոցից դուրս եկավ մի տարօրինակ թափոր, որ շարժվում էր դեպի շտաբի վագոնը։ Առջևից քայլում էր Շվեյկը, քայլում էր ինքնամոռաց և հանդիսավոր կերպով, այն առաշին քրիստոնյա նահատակների պես, որոնց դեպի կրկեսի հրապարակն էին տանում։

Նրա աջ և ձախ կողքերից, սվինները հրացաններին հագցրած, քայլում էին երկու հունգարացի հոնվեդներ, ձախ թևից առաջանում էր կայարանի պարետատան դասակի հրամանատարը, իսկ նրա հետևից՝ ծալքավոր կարմիր յուբկայով մի կին և կարճաճիտ սապոգներով, կլոր գլխարկով, աչքի տակը կապտած մի տղամարդ՝ ձեռքին վախից կչկչացող մի հավ։

Նրանք բոլորը ցանկացան մտնել շտաբի վագոնը, բայց դասակի հրամանատարը հավի տիրոջ և նրա կնոջ վրա հունգարերեն բղավեց, որ մնան ներքևում։

Պորուչիկ Լուկաշին տեսնելով, Շվեյկն սկսեց նրան բազմանշանակ աչքով անել։

Դասակի հրամանատարը ցանկանում էր խոսել տասնմեկերորդ երթային վաշտի հրամանատարի հետ։ Պորուչիկ Լուկաշը նրա ձեռքից առավ կայարանի պարետանոցից հղված շտամպավոր թուղթը և, սփրթնելով, կարդաց. «Իննիսունմեկերորդ հետևակ գնդի երթային գումարտակի տասնմեկերորդ երթային վաշտի հրամանատարին ի հետագա կատարումն։ Ընդսմին ուղարկվում է հետևակ զինվոր Յոզեֆ Շվեյկը, ըստ իր ցուցմունքի երթային գումարտակի հիշյալ երթային վաշտի հանձնակատար, որը մեղադրվում է կայարանի պարետության շրջանում գտնվող Իշատարչայի բնակիչներ Իշտվան ամուսիններին կողոպտելու մեջ։ Հիմք․ Հետևակ զինվոր Յոզեֆ Շվեյկը գողացել է Իշտվան ամուսիններին պատկանող հավը, երբ վերոհիշյալ Իշատարչայում վազվզելիս է եղել Իշտվան ամուսինների տան հետևում, (բնագրում փայլուն կերպով ստեղծված էր գերմաներեն մի նոր բառ՝ «Istvan-gatten»^[75]), և բռնվել է հիշյալ հավի տիրոջ կողմից, որը ցանկացել է հավը նրա ձեռքից խլել։ Վերոանվանյալ Շվեյկը դիմադրություն է ցույց տվել, հարվածելով հավի տեր Իշտվանի աջ աչքին, ուստի և բռնվել է հանցանքի վայրը կանչված պարեկի կողմից և ուղարկվել իր վաշտը։ Հավը վերադարձվում է տիրոջը։ Հերթապահ սպա (ստորագրություն)»։

Երբ պորուչիկ Լուկաշը գրում էր Շվեյկին ընդունելու ստացագիրը, ծնկները դողում էին։ Շվեյկը նրան մոտիկ էր կանգնած և նկատեց, որ պորուչիկ Լուկաշը մոռացավ ամսաթիվը նշել․

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր֊լեյտենանտ, այսօր ամսի քսանչորսն է։ Երեկ մայիսի քսաներեքն էր, երեկ Իտալիան մեզ պատերազմ հայտարարեց։ Քիչ առաջ ես քաղաքի ծայրամասում էի, այնտեղ միայն այդ մասին են խոսում։

Հոնվեդներն ու դասակի հրամանատարը գնացին, ներքևում մնացին միայն Իշտվան ամուսինները, որոնք շարունակ փորձում էին մտնել վագոն։

— Եթե, պարոն օբեր֊լեյտենանտ, մի հնգանոց ունեք, մենք կարող ենք այդ հավը գնել։ Այս անաստվածը հավի համար տասնհինգ կրոն է ուզում, ներառյալ աչքատակի կապտուկի համար հասանելիք տասը կրոնը,— հանգիստ ասում էր Շվեյկը,— բայց ես կարծում եմ, պարոն օբեր֊լեյտենանտ, որ աչքատակի այդ դատարկ կապտուկի համար տասը կրոնը շատ-շատ է։ «Պառաված տիկին» պանդոկում ընդամենը քսան կրոնով աղյուսով ջարդեցին խառատ Մատվեյի վարի ծնոտը, ատամներից էլ վեցը թափեցին, իսկ այն ժամանակ փողն ավելի գին ուներ, քան հիմա։ Անգամ Վոլշլեգերը չորս կրոնով է մարդ կախում։

— Այստեղ եկ,— գլխով արեց Շվեյկը աչքատակը կապտած և հավը բռնած տղամարդուն,— իսկ դու, պառավ, մնա այդտեղ։

Տղամարդը մտավ վագոն։

— Նա մի քիչ գերմաներեն գիտե,— հայտնեց Շվեյկը,— բոլոր հայհոյանքներր հասկանում է և շատ լավ կարող է ձեզ գերմաներեն հայհոյել։

— Also, zehn Gulden, դիմեց նա տղմարդուն։— Fünf Gulden Henne, fünf Auge. Ot forint,— հասկանո՞ւմ ես, ծուղրուղու. öt forint kukuk igen^[76]։ Սա շտաբի վագոն է, հասկանո՞ւմ ես, ժուլիկ։ Հավը տուր տեսնենք։

Շվարած տղամարդու ձեռքը մի տասանոց խոթելով, նա վերցրեց հավը, վիզը ոլորեց և գյուղացուն վայրկենաբար վագոնից դուրս հրեց։ Հետո բարեկամաբար սեղմեց նրա ձեռքը և ասաց. Jo napot, baratom, adieu^[77], կորիր կնկանդ մոտ, թե չէ ցած կգլորեմ։

— Ա՛յ, տեսնում եք, պարոն օբեր֊լեյտենանտ, ամեն ինչ կարելի է կարգավորել,— հանգստացնում էր Շվեյկը պորուչիկ Լուկաշին։― Ամենից լավն այն է, որ գործը վերջանա առանց սկանդալի, առանց հատուկ ձևականությունների։ Հիմա ես ու Բալոունը ձեզ համար այնպիսի հավի սուպ եփենք, որ հոտը մինչև Տրանսիլվանիա հասնի։

Պորուչիկ Լուկաշը չկարողացավ դիմանալ, Շվեյկի ձեռքից խլեց չարաբաստիկ հավը, նետեց հատակին ու բղավեց․

— Գիտե՞ք, Շվեյկ, թե ինչի է արժանի այն զինվորը, որ պատերազմի ժամանակ խաղաղ բնակչությանը թալանում է։

― Պատվավոր մահվան՝ վառոդի և արճիճի միջոցով,— հանդիսավորապես պատասխանեց Շվեյկը։

— Բայց դուք, Շվեյկ, արժանի եք կախաղանի, որովհետև առաջինն եք սկսել թալանել։ Դուք սրիկա եք։ Ես պարզապես չգիտեմ ի՛նչ անուն տամ ձեզ։ Դուք մոռացել եք երդումը։ Գլուխս պտույտ է գալիս։

Շվեյկը հարցականորեն նայեց պորուչիկ Լուկաշին և արագ պատասխանեց.

— Համարձակվում եմ զեկուցել, ես չեմ մոռացել երդումը, որ զինվորականներս պարտավոր ենք կատարել։ Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր֊լեյտենանտ, ես հանդիսավոր կերպով երդվել եմ պայծառափայլ իշխան և թագավոր Ֆրանց Իոսիֆ Առաջինին, որ նրան կծառայեմ հավատարմորեն ու ճշմարտապես, ինչպես նաև կենթարկվեմ, կհարգեմ ու կպահպանեմ նորին մեծության գեներալներին և իմ պետերին, ճշտիվ կկատարեմ նրանց կարգադրություններն ու հրամանները, կծառայեմ ընդդեմ ամեն մի թշնամու, ով էլ որ նա լինի, որտեղ էլ որ այդ բանը պահանջի նորին կայսրական թագավորական մեծությունը,— ջրի վրա, ջրի տակ, երկրի վրա, օդում, օրվա և գիշերվա բոլոր ժամերին, ճակատամարտի, հարձակման, կռվի ժամանակ և այլ հնարավոր հանգամանքներում, ամենուրեք․․․

Շվեյկը վերցրեց հատակին ընկած հավը և, ձիգ կանգնելով, ուղիղ նայեց պորուչիկի աչքերին և շարունակեց.

— ․․․միշտ և ամեն ժամանակ կկռվեմ քաջաբար ու արիաբար, երբեք չեմ լքի իմ զորքը, իմ գնդերը, դրոշակներն ու թնդանոթները, երբեք ոչ մի համաձայնության չեմ գա թշնամու հետ, միշտ ինձ կպահեմ այնպես, ինչպես պահանջում են զինվորական օրենքները և ինչպես իրեն պետք է պահի քաջարի զինվորը։ Ազնվաբար կապրեմ, ազնվաբար էլ կմեռնեմ, և այդ բանում թող օգնյա ինձ աստված։ Ամե՛ն։ Իսկ այս հավը, համարձակվում եմ զեկուցել, ես չեմ գողացել, չեմ թռցրել և, երդումս հիշելով, ինձ պահել եմ միանգամայն օրինավոր կերպով։

— Դե՞ն ես գցելու այդ հավը թե ոչ, անասո՛ւն,— ծղրտաց պորուչիկ Լուկաշը, արձանագրությամբ հարվածելով Շվեյկի ձեռքին, որով նա բռնել էր հանգուցյալին։— Նայիր այս արձանագրությունը։ Տեսնում ես, սևով սպիտակի վրա գրված է․ «Սույնով ուղարկվում է հետևակ զինվոր Շվեյկ Իոզեֆը, համաձայն իր ցուցմունքների հիշյալ երթային վաշտի հանձնակատար, որը մեղադրվում է կողոպուտի մեջ»։ Իսկ հիմա դու, կողոպտի՛չ, նողկալի՛ արարած, ինձ պիտի ասես, թե․․․ Ո՛չ, ես մի օր քեզ կսպանեմ։ Հասկանո՞ւմ ես։ Դե պատասխանիր, ապո՛ւշ, ավազա՛կ, ինչպե՞ս խելքիդ փչեց այդպիսի բան անել։

— Համարձակվում եմ զեկուցել,— քաղաքավարի պատասխանեց Շվեյկը,— այստեղ մի թյուրիմացություն կա։ Երբ ինձ հաղորդեցին ձեր կարգադրությունը որևէ համեղ բան ճարելու կամ գնելու մասին, միտք արի, թե այդպիսի ի՞նչ ճարեմ։ Կայարանի շենքի հետևում երշիկից ու էշի չորացրած մսից բացի ոչինչ չկար։ Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր֊լեյտենանտ, ես ամեն ինչ ծանր ու թեթև արի։ Ռազմաճակատում պետք է որևէ շատ սննդարար բան ունենալ, այդ դեպքում ռազմական ձախորդություններին ավելի հեշտ է դիմանալ։ Ես ուզում էի ձեզ հորիզոնական ուրախություն պատճառել։ Եվ որոշեցի, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ձեզ համար հավի սուպ պատրաստել։

— Հավի սո՜ւպ,— կրկնեց նրա հետևից պորուչիկը գլուխը բռնելով։

— Ճիշտ այդպես, պարոն օբեր-լեյտենանտ, հավի սուպ։ Ես գնել էի սոխ և հիսուն գրամ վերմիշել։ Ահա բոլորն այստեղ է, այս գրպանումս՝ սոխը, մյուսում՝ վերմիշելը։ Աղ ու բիբար մեր գրասենյակում կա։ Մնում էր միայն հավ գնել։ Գնացի, ուրեմն, կայարանի հետևի կողմը՝ Իշատարչա։ Դա, ճիշտն ասած, գյուղ է, բոլորովին քաղաքի նման չէ, չնայած որ առաջին փողոցում տախտակի վրա գրված է. «Քաղաք Իշատարչա»։ Անցա մի փողոց, որի տների առաջ պարտեզներ կային, անցա երկրորդ, երրորդ, չորրորդ, հինգերորդ, վեցերորդ, յոթերորդ, ութերորդ, իններորդ, տասներորդ, տասնմեկերորդ փողոցը, մինչև որ հասա տասներեքերորդ փողոցի ծայրը, որտեղ վերջին տնակից հետո մարգագետիններ են սկսվում։ Այդտեղ հավեր էին թափառում։ Մոտեցա ու ընտրեցի ամենամեծն ու ամենածանրը։ Բարեհաճեցեք նայել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ամբողջովին ճարպ է, շոշափելու կարիք էլ չկա, առաջին իսկ հայացքից երևում է, որ ինչպես հարկն է կուտ են տվել։ Բոլորի աչքի առաջ բռնում եմ հավը։ Նրանք հունգարերեն ինչ֊որ բան են գոռում, իսկ ես բռնել եմ հավի ոտքերից և չեխերեն ու հունգարերեն հարցնում եմ, թե դա ո՞ւմ հավն է, թե որ ուզում եմ գնել։ Հանկարծ, հենց այդ րոպեին, ծայրի տնակից հուրս վազեցին մի տղամարդ ու մի կին։ Գյուղացին սկսեց ինձ հայհոյել, սկզբում հունգարարեն, իսկ հետո գերմաներեն, թե ես օրը ցերեկով հավը գողացել եմ։ Ես նրան ասացի, որ վրաս չգոռա, որ ինձ ուղարկել են հավ գնելու, մի խոսքով՝ բացատրեցի, բանն ինչ է։ Իսկ հավը, որի ոտքերից բռնել էի, հանկարծ սկսեց թևերը թափահարել, իսկ քանի որ ես նրան պինդ չէի բռնել ձեռքս թափով դեպի վեր ձգեց և ցանկացավ թառել իր տիրոջ քթի վրա։ Իսկ նա սկսեց բղավել, թե իբր հավով խփել եմ իր ռեխին։ Իսկ այն կինը մի գլուխ բլբլացնում էր ու կանչում, «Ջո՛ւ֊ջո՛ւ-ջո՛ւ»։

Այդ ժամանակ ինչ֊որ ապուշներ, որ այդ բոլորից ոչինչ չէին հասկանում, կանչեցին հոնվեդների պարեկին, և ես ինքս առաջարկեցի գնալ կայարան՝ պարետային վարչություն, որպեսզի այնտեղ իմ անմեղությունը յուղի պես ջրի երես դուրս գա։ Բայց այնտեղ հերթապահող պարոն լեյտենանտի հետ լեզու գտնել չկարողացա, նույնիսկ այն բանից հետո, երբ նրան խնդրեցի ձեզնից իմանալ, թե արդյոք ճիշտ չէ՞, որ դուք ինձ ուղարկել եք որևէ համեղ բան գնելու։ Նա մինչև անգամ ինձ հայհոյեց, հրամայեց լեզուս ինձ քաշել, քանի որ, ասաց, առանց բացատրությունների էլ աչքերիցս երևում է, որ ինձ սպասում է ծառի մի պինդ ճյուղ և մի լավ պարան։ Երևի շա՛տ վատ տրամադրության մեջ էր, քանի որ այնտեղ հասավ, որ տաքացած վրա տվեց, թե այդպիսի հաստ ռեխ կարող է ունենալ միայն այն զինվորը, որ զբաղվում է թալանով ու գողությամբ։ Թե իբր կայարանի վրա շատ գանգատներ են ստացվում։ Թե հենց երեկ չէ մյուս օրը մոտերքում մի հնդկահավ է կորել։ Իսկ երբ նրան հիշեցրի, որ երեկ չէ մյուս օրը մենք գտնվում էինք Ռաբում, նա պատասխանեց, թե այդպիսի առարկություններն իր համար նշանակություն չունեն։ Եվ ինձ ուղարկեցին ձեզ մոտ։ Հա՛, այնտեղ մի եֆրեյտոր էլ, որին չէի նկատել, վրաս բղավեց, թե մի՞թե չգիտեմ ով է իմ առաջ կանգնած։ Պատասխանում եմ, թե նա եֆրեյտոր է, եթե նրան տեղափոխեին եգերների զորամասը, ապա կդառնար պարեկի պետ, իսկ հրետանու մեջ՝ օբեր-հրետաձիգ։

— Շվեյկ,— մի պահ հետո ասաց պորուչիկ Լուկաշը,— դուք այնքան ամեն տեսակ արկածներ ու ձախորդություններ եք ունեցել, այնքան, ինչպես դուք եք ասում, սխալներ ու սխալիկներ, որ այդ բոլոր անախորժություններից ձեզ կարող է փրկել միայն կախաղանը, կարեի մեջ զինվորական պատիվներով կախվելը։ Հասկանո՞ւմ եք։

— Ճիշտ այդպես, պարոն օբեր֊լեյտենանտ, այսպես կոչված փակ գումարտակի կարեն կազմվում է չորս և, բացառության կարգով, նաև երեք կամ հինգ վաշտից։ Արդյոք չէի՞ք հրամայի, պարոն օբեր-լեյտենանտ, հավի սուպի մեջ շատ վերմիշել գցել, որ ավելի թանձր լինի։

― Շվեյկ, հրամայում եմ անմիջապես չքվել ձեր հավի հետ, ապա թե ոչ գլխներովդ կտամ, ողորմելի՛ ապուշ։

— Ինչպես կհրամայեք, պարոն օբեր֊լեյտենանտ, միայն թե համարձակվում եմ զեկուցել, քեղակարոս չճարեցի, ոչ մի տեղ գազար էլ չկա։ Ես էլ մեջը կգցեմ կարտ․․․

Շվեյկը չհասցրեց «ոֆիլ»-ն էլ ասել, երբ հավի հետ միասին դուրս թռավ շտաբի վագոնից։ Պորուչիկ Լուկաշը մի շնչով մի գավաթ կոնյակ պարպեց։

Շտաբի վագոնի լուսամուտների տակից անցնելիս Շվեյկը ձեռքը դրեց հովարին և գնաց իր վագոնը։

* * *

Հոգեկան պայքարի մեջ բարեհաջող կերպով հաղթանակ տանելով, Բալոունն արդեն պատրաստվում էր բացել պորուչիկի սարդինները, երբ հանկարծ հայտնվեց Շվեյկը՝ ձեռին հավը, մի բան, որ, բնականաբար, վագոնում գտնվողների մեջ աշխուժություն առաջացրեց։ Բոլորը նայում էին նրան, կարծես հարցնելով. «Որտեղի՞ց ես գողացել»։

— Գնել եմ պարոն օբեր-լեյտենանտի համար,— հայտնեց Շվեյկը, գրպաններից հանելով սոխն ու վերմիշելը։— Ուզում էի նրա համար սուպ պատրաստել, բայց նա հրաժարվեց և հավն ինձ նվիրեց։

— Սատկա՞ծ է,— անվստահորեն հարցրեց ավագ գրագիր Վանեկը։

— Իմ ձեռքով եմ վիզը կտրել,— պատասխանեց Շվեյկը, գրպանից հանելով դանակը։

Բալոունը երախտագիտությամբ ու հարգանքով նայեց Շվեյկին և անխոս սկսեց պատրաստել պորուչիկի սպիրտայրոցը։ Հետո վերցրեց կաթսայիկներն ու վազեց ջուր բերելու։

Հեռախոսավար Խոդոունսկին մոտեցավ Շվեյկին, որ սկսել էր հավը փետրել և առաջարկեց իր օգնությունը, նրա ականջին փսփսալով այս ինտիմ հարցը․ «Այստեղից հեռո՞ւ է։ Սողալո՞վ պիտի մտնել բակը, թե՞ հենց փողոցում են ման գալիս»։

— Ես հավը գնել եմ։

— Լա՛վ, ձայնդ կտրիր, և դեռ իրեն ընկեր է համարում։ Մենք հո տեսանք, թե քեզ ինչպես էին բերում։

Այնուամենայնիվ, հեռախոսավարը ջերմ մասնակցություն ունեցավ հավը փետրելուն։ Մեծ ու հանդիսավոր նախապատրաստության գործում իրեն լավ դրսևորեց նաև խոհարար֊օկուլտիստ Յուրայդան, որը սուպի համար կարտոֆիլ ու սոխ կտրատեց։

Վագոնից դուրս նետված փետուրները գրավեցին շրջայց կատարող պոդպորուչիկ Դուբի ուշադրությունը։ Նա ձայն տվեց, որ հավ փետրողը վագոնից դուրս գա, և անմիջապես դռան մեջ երևաց Շվեյկի գոհունակ դեմքը։

— Սա ի՞նչ է,— գոռաց պոդպորուչիկ Դուբը, գետնից բարձրացնելով հավի կտրած գլուխը։

— Համարձակվում եմ զեկուցել,— պատասխանեց Շվեյկը,— դա իտալական սև ցեղի հավի գլուխ է․ դրանք հիանալի ածան հավեր են, տարեկան երկուհարյուր վաթսուն ձու են ածում։ Բարեհաճեցեք տեսնել ի՛նչ լավ ձվարան ունի։— Շվեյկը գրեթե պոդպորուչիկ Դուբի քիթը խոթեց հավի աղիքներն ու փորոտիքի մնացած մասերը։

Դուբը թքեց ու հեռացավ։ Մի րոպե հետո նա վերադարձավ.

— Ո՞ւմ համար է պատրաստվում այդ հավը։

— Մեզ համար, համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն լեյտենանտ։ Տեսեք ինչքան ճարպ կա վրան։

Պոդպորուչիկ Դուբը հեռացավ՝ մրթմրթալով․

— Մենք կհանդիպենք Ֆիլիպի^[78] մոտ։

— Նա քեզ ի՞նչ ասաց,— հարցրեց Շվեյկին Յուրայդան։

— Մենք տեսակցություն նշանակեցինք ինչ֊որ Ֆիլիպի մոտ։ Այդ ազնվական պարոնները մեծ մասամբ արվամոլներ են։

Խոհարար֊օկուլտիստն ասաց, թե միայն էսթետներն են հոմոսեկսուալիստ, և դա բխում է էսթետիզմի էությունից։

Ապա ավագ գրագիր Վանեկը պատմեց, թե ինչպես Իսպանիայի վանքերում մանկավարժները երեխաներին բռնաբարում են։

Իսկ երբ կաթսայի ջուրը եռաց, Շվեյկն սկսեց պատմել, թե մի դաստիարակի վստահել էին Վիեննայի անապաստան երեխահերի գաղութը և այդ դաստիարակը նրանց բոլորին բռնաբարել էր։

― Կիրք է, Ի՞նչ կարող ես անել։ Բայց ավելի վատ է, երբ կնկա կիրքն է բռնում։ Սրանից մի քանի տարի առաջ Պրագայում երկու մարդաթող բոզ տիկիններ կային, մեկի ազգանունը Մոուրկովա, մյուսինը՝ Շոուսկովա։ Մի անգամ, երբ Ռոզտոկիի ծառուղիներում բալենին արդեն ծաղկել էր, նրանք երեկոյան բռնում են մի հարյուր տարեկան իմպոտենտ երգեհոնահարի, քարշ տալիս Ռոզտոկիի պուրակը և բռնաբարում։ Ի՛նչ օյիններ ասես, որ գլխին չեն խաղում։ Ժիժկովում Ակսամիտ անունով մի պրոֆեսոր է ապրում, նա այնտեղ պեղումներ էր կատարում, զանազան ծռմռված մեռելների գերեզմաններ որոնում և նրանցից մի քանիսի կմախքները տարել էր իր հետ։ Իսկ այդ բոզերը երգեհոնահարին քաշել-մտցրել էին այդ պեղված գերեզմաններից մեկի մեջ, այնտեղ էլ նրան խոշտանգել ու բռնաբարել։ Մյուս օրը պրոֆեսոր Ասկամիտը գալիս է ու տեսնում, որ գերեզմանի մեջ մի բան է ընկած։ Մարդը ուրախանում է, բայց դա այն մարդաթող խանումների խոշտանգած երգեհոնահարն է լինում։ Հինգ օր անց այդ երգեհոնահարը մեռավ։ Իսկ այդ լրբերի լկտիությունն այն աստիճանի էր հասել, որ եկել էին նրա թաղմանը։ Դա արդեն այլասերություն է։ Աղը գցեցի՞ր,— դիմեց Շվեյկը Բալոունին, որն օգտվելով այն հետաքրքրությունից, որով բոլորը լսում էին Շվեյկի պատմությունը, ցանկանում էր իր ուսապարկի մեջ ինչ-որ թան թաքցնել։— Այդ ի՞նչ ես անում այդտեղ։ Ա՜խ, Բալոուն, Բալոուն,— հանկարծ իր բարեկամին լրջորեն կշտամբեց Շվեյկը։— Ի՞նչ ես ուզում անել այդ հավի բուդը։ Հապա տեսեք, հավի բուդը մեզնից գողացել է, որ հետո առանց մեզ իր համար ճաշ եփի։ Հասկանո՞ւմ ես, Բալոուն, ինչ ես արել։ Գիտե՞ս թե բանակում ինչպես են պատժում այն զինվորին, որը ռազմաճակատում ընկերոջից բան է գողանում։ Կապում են թնդանոթի բերանին, և նա կարտեչի պես թռչում է։ Հիմա ախ ու վախ անելդ արդեն ուշ է։ Հենց որ ռազմաճակատում հրետանու հանդիպենք, կներկայանաս առաջին իսկ պատահած ենթասպային։ Իսկ առայժմ, որպես պատիժ, ստիպված պետք է լինես վարժություններ կատարել։ Վագոնից դո՛ւրս եկ։

Դժբախտ Բալոունը դուրս եկավ, իսկ Շվեյկը նստեց դռան առաջ, ոտքերը ցած կախեց և սկսեց հրամանարկել․

— Զգա՛ստ։ Ազա՛տ։ Զգաստ։ Աջ դարձ։ Հիմա զբաղվենք տեղում վարժություններ անելով։ Աջ դարձ։ Համա՜ թե, եղբա՛յր, կով եք դուք։ Ձեր կոտոշները պետք է գտնվեն այնտեղ, որտեղ առաջ ձեր աջ ուսն էր։ Թողնե՛լ։ Կիսադարձ դեպի աջ։ Ա՛յ, տեսնում ես, ջորի, արդեն կարողանում ես։ Կիսադարձ դեպի ձախ։ Հիմա՛ր, չգիտե՞ս շարքն ինչ է։ Ուղի՛ղ։ Հետ դարձ։ Չոքել մի ծնկան վրա։ Մե՛կ էլ պառկիր։ Նստի՛ր։ Կանգնի՛ր։ Նստի՛ր։ Մե՛կ էլ կանգնիր։ Ազա՛տ։ Տեսնո՞ւմ ես, Բալոուն, դա որքան օգտակար է։ Համենայն դեպս կերածդ լավ կմարսես։

Նրանց շուրջը զինվորներ էին հավաքվել և ուրախ ծիծաղում էին։

— Բարի եղեք մի կողմ քաշվել,— ձայն տվեց Շվեյկը,— մենք քայլավարժություն ենք կատարելու։ Տե՛ս հա, Բալոուն, ականջդ չորս արա, որ ստիպված չլինեմ քսան անգամ կրկնել։ Չեմ սիրում զինվորներին իզուր վազեցնել։ Ուրեմն, այսպես։ Ուղղությունը դեպի կայարան։ Ուշադրություն դարձրու, թե դեպի ուր են քեզ ցույց տալիս։ Քայլով մա՛րշ։ Ջոկ, կա՛նգ առ։ Կանգնի՛ր, գրողը տանի քեզ, քանի դեռ կարցեր չեմ նստեցրել։ Ջոկ, կա՛նգ առ։ Վերջապես, հիմա՛ր, ես քեզ կանգնեցրի։ Կա՛րճ քայլով։ Չգիտե՞ս կարճ քայլն ինչ է։ Ես քեզ, ախպերացու, այնպիսի կարճ քայլ ցույց տամ, որ անունդ մոռանաս։ Լրի՛վ քայլով։ Ոտքը փոխե՛լ։ Տեղո՛ւմ։ Գոմեշի մեկը գոմեշ։ Երբ հրամանարկում եմ «տեղում», պետք է տեղում դոփես։

Նրանց շուրջն հավաքվել էր առնվազն երկու վաշտ։ Բալոունը քրտնել և ոտքի վրա կանգնել չէր կարողանում։ Իսկ Շվեյկը շարունակում էր հրամանարկել.

― Համաքա՛յլ։ Ջոկ, հետ դարձ, մա՛րշ։ Ջոկ, կա՛նգ առ։ Վազելով մա՛րշ։ Ջոկ, մա՛րշ։ Քայլով մարշ։ Կա՛նգ առ։ Ազա՛տ։ Զգաստ։ Ուղղությունը դեպի կայարան։ Վազքով մա՛րշ։ Կանգ առ։ Հետ դա՛րձ։ Ուղղությունը դեպի վագոնը։ Վազքով մա՛րշ։ Կարճ քայլով։ Ջոկ, կանգ առ։ Ազատ։ Հիմա հանգստացիր, իսկ հետո նորից կսկսենք։ Մարդ որ ուզենա, կարող է ամեն ինչի հասնել։

— Ի՞նչ է կատարվում այստեղ,— հանկարծ գոռաց պոդպորուչիկ Դուբը, որ վազելով մոտեցել էր զինվորների բազմությանը։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն պոդպորուչիկ, մենք մի թեթև քայլավարժություն էինք պարապում, որպեսզի շարքային վարժությունները չմոռանանք և թանկագին ժամանակն իզուր չվատնենք։

— Վագոնից ցած իջեք,— հրամայեց պոդպորոուչիկ Դուբը։— Բավական է։ Ինձ հետ գնանք գումարտակի հրամանատարի մոտ։

Այնպես պատահեց, որ այն պահին, երբ Շվեյկը մտավ շտաբի վագոնը, պորուչիկ Լուկաշը մյուս դռնից իջավ կառամատույց։

Պոդպորուչիկ Դուբը կապիտան Սագներին զեկուցեց քաջարի զինվոր Շվեյկի տարօրինակ, ինչպես նա արտահայտվեց, ժամանցի մասին։ Կապիտան Սագները շատ լավ տրամադրության մեջ էր, քանի որ «Հումպոլդսկիրհենը» հիրավի չափազանց լավն էր եղել։

— Ուրեմն, դուք չեք ուզում թանկագին ժամանակն իզուր վատնել,— ժպտաց նա բազմանշանակ։— Մատուշի՛չ, հապա այստեղ եկ։

Գումարտակի հանձնակատար Մատուշիչին նա հրամայեց կանչել տասներկուերորդ վաշտի ֆելդֆեբել, իր դաժանությամբ հայտնի Նասակլոյին և անհապաղ Շվեյկի համար մի հրացան բերել։

— Ահա այս զինվորը,— ասաց կապիտան Սագները ֆելդֆեբել Նասակլոյին,— չի ուզում թանկագին ժամանակն իզուր վատնել, նրան տարեք վագոնի հետևը և հետը հրացանի վարարկներ պարապեցեք։ Բայց ոչ հանգիստ տալ, ոչ դադար։ Սովորեցրեք կատարել առանձնապես երկու վարարկ, ըստ որում առանց դադարի Setzt ab, an, setzt ab!^[79]

— Ա՛յ կտեսնեք, Շվեյկ, չեք ձանձրանա,— խոստացավ նա հրաժեշտ տալիս։

Եվ արդեն մեկ րոպե հետո վագոնի հետևից հնչում էր կցկրտուր հրամանարկը, որ հանդիսավորապես տարածվում էր ուղեգծերի վրա։ Ֆելդֆեբել Նասակլոն, որին «քսանմեկ» խաղից կտրել էին հենց այն պահին, երբ ինքն էր բանկ դրել, աշխարհով մեկ բղավում էր. «Ոտքի՛դ։ Ուսի՛դ։ Ոտքի՛դ։ Ուսի՛դ»։

Մի ակնթարթ հրամանարկը լռեց, և լսվեց Շվեյկի գոհ ու խոհուն ձայնը.

― Այդ ամենը ես արդեն մի քանի տարի առաջ սովորել եմ իսկական զինվորական ծառայության մեջ։ «Ոտքիդ» հրամանարկից հետո հրացանը աջ ոտքի մոտ գտնվում է այնպիսի դիրքով, որ խզակոթի ծայրը կոշիկի քթի հետ ուղիղ գիծ կազմի։ Աջ ձեռքն ազատ ծալված է և այնպես է հրացանը բռնում, որ բութ մատը հենվում է փողին, իսկ մնացած մատները սեղմում են ագուստը։ Իսկ «ուսիդ» հրամանարկի ժամանակ հրացանը ազատ, փողը դեպի վեր, փոկով ազատ կախվում է ուսից, իսկ փողի բերանը փոքրինչ թեքված է դեպի հետ։

— Բավական է դուրս տաս,— հնչեց նորից ֆելդֆեբել Նասակլոյի ձայնը։— Զգաստ։ Աջ հավասարում։ Գրո՛ղը տանի, այդ ինչպե՞ս եք անում…

— Հրացանը «ուսիս» է, և «աջ հավասարում» հրամանարկի ժամանակ աջ ձեռքս փոկի վրայով սահում է ցած և բռնում ագուստի պարանոցը, իսկ գլուխս շրջում եմ դեպի աջ։ Իսկ «զգաստ» հրամանարկի ժամանակ աջ ձեռքով նորից բռնում եմ փոկը, իսկ գլուծս նայում է ուղիղ դեպի ձեզ։

Նորից հնչեց ֆելդֆեբելի ձայնը.

― Հորիզոնադի՛ր։ Ոտքի՛դ։ Հորիզոնադի՛ր։ Ուսի՛դ։ Սվինները հագցնե՛լ։ Սվինները հանե՛լ։ Սվինը պատյանի մեջ։ Դեպի աղո՛թք։ Հետ դառնալ աղոթքից։ Չոքել աղոթքի։ Հրացանը լցնել։ Կրա՛կ։ Կրակել դեպի կես աջ։ Ուղղությունը շտաբի վագոնը։ Հեռավորությունը երկուհարյուր քայլ։ Պատրաստ։ Նշան բռնել։ Կրա՛կ։ Ոտքի՛դ։ Նշան բռնել։ Ոտքի՛դ։ Կրա՛կ։ Նշան բռնել։ Կրա՛կ Ոտքի՛դ։ Նորմալ նշանոց։ Ազա՛տ։

Ֆելդֆեբելը սկսեց ծխախոտ փաթաթել։ Շվեյկն այդ միջոցին զննում էր հրացանի համարը և հանկարծ բացականչեց․

— 4268! Պեչկինում մի շոգեկառք այս համարն ուներ։ Այդ շոգեկառքը կանգնած էր տասնվեցերորդ գծի վրա։ Ուզում էին նորոգելու տանել Լիսայի դեպոն, բայց դա այնքան էլ հեշտ չէր, պարոն ֆելդֆեբել, որովհետև ավագ մեքենավարը, որին հանձնարարել էին շոգեկառքը քշել այնտեղ, թվերը շատ վատ էր հիշում։ Այն Ժամանակ ուղեմասի պետը նրան կանչեց իր գրասենյակը և ասաց. «Տասնվեցերորդ գծի վրա կանգնած է համար 4268 շոգեկառքը։ Ես գիտեմ, որ դուք թվերը վատ եք հիշում, իսկ եթե այդ համարը թղթի վրա գրեմ ու տամ ձեզ, ապա, մեկ է, այդ թուղթն էլ պիտի կորցնեք։ Եթե դուք թվերն այդքան վատ եք հիշում, ապա ուշադիր լսեցեք ինչ որ կասեմ։ Ես հիմա ձեզ կապացուցեմ, որ շատ հեշտ կարելի է մտքում պահել ամեն մի թիվ։ Ուրեմն, լսեցեք։ Այն շոգեկառքի համարը, որ պետք է տանել Լաբի Լիսայի դեպոն, 4268 է։ Առաջին թվանշանն է, 4, երկրորդը՝ 2։ Հիմա արդեն դուք հիշում եք 42֊ը, այսինքն երկու անգամ երկու կանի 4. դա առաջին թվանշանն է, որը երկուսի բաժանած՝ հավասար է երկուսի, և իրար կողքի ստացվում է 4 և 2։ Հիմա չվախենաք։ Ինչքա՞ն կանի երկու անգամ չորսը։ Ութ, ճի՞շտ է։ Ուրեմն, հիշեցեք, որ 4268 համարի ութնոցն ըստ հերթականության կլինի վերջին թվանաշանը։ Այն բանից հետո, երբ դուք ձեր միտը պահեցիք, որ առաջին թվանշանն է 4, երկրորդը՝ 2, չորորդը՝ 8, հարկավոր է մի կերպ հիշել այն վեցնոցը, որ գտնվում է 8-ից առաջ, իսկ դա շատ հեշտ է անել։ Առաջին թվանշանն է 4, երկրորդը՝ 2, իսկ չորսին գումարած երկու հավասար է վեցի։ Հիմա դուք արդեն հաստատ գիտեք, որ վերջից հաշված երկրորդ թվանշանը կլինի 6։ Եվ դրանից հետո թվանշանների այդ հերթականությունը այլևս երբեք չեք մոռանա։ Ձեր հիշողության մեջ ամրապնդվեց 4268 համարը։ Բայց դուք այդ բանին կարող եք հասնել ավելի հեշտ ձևով»։

Ֆելդֆեբելը դադարեց ծխեր աչքերը չռեց Շվեյկի վրա և միայն թոնթորաց.

— Kappe ab!^[80]

Շվեյկը միանգամայն լրջորեն շարունակեց.

— Եվ նա սկսեց բացատրել շոգեկառքի 4268 համարն ավելի հեշտ մտաբերելու հնարը։ «Ութից հանած երկու կլինի վեց։ Հիմա դուք արդեն գիտեք 68֊ը, իսկ վեցից հանած երկու կլինի չորս, հիմա էլ դիտեք 4֊ը և 68֊ը, և եթե այստեղ դնեք այդ 2֊ը, ապա այդ բոլորը կանի 4 — 2 — 6 ― 8։ Այնքան էլ դժվար չէ այդ բանն անել նաև այլ կերպ, բազմապատկման և բաժանման միջոցով։ Մենք կհանգենք միևնույն արդյունքին։ Մտներդ պահեցեք,— ասաց ուղեմասի պետը,— որ երկու անգամ քառասուներկուսը հավասար է ութսունչորսի։ Տարին ունի տասներկու ամիս։ Հիմա ութսունչորսից հանեցեք տասներկու՝ կմնա յոթանասուներկու, հանեցեք այդ թվից դարձյալ տասներկու ամիս՝ կմնա վաթսուն։ Եվ այդպես, մենք ունենք մի որոշակի վեցնոց։ Իսկ զրոն ջնջում ենք։ Հիմա մենք արդեն ունենք 42 — 68 — 4։ Ջնջում ենք զրոն, ջնջում ենք նաև հետևի չորսը, և, ահա, հեշտությամբ նորից ստանում 4268, այսինքն այն շոգեկառքի համարը, որ պետք է ուղարկել Լիսայի դեպոն։ Բաժանման միջոցով էլ, ինչպես արդեն ասացի, դա շատ հեշտ է։ Հաշվում ենք կոիֆիցենտը ըստ մաքսային տարիֆի․․․»։ Դուք ձեզ վա՞տ եք զգում, պարոն ֆելդֆեբել։ Եթե կուզեք, կսկսեմ կատարել, օրինակ, «General de charge! Fertig! Hoch an! Feuer!»^[81] Գրո՛ղը տանի, պարոն կապիտանը մեզ չպետք է ուղարկեր արևի տակ պարապելու։ Վազեմ պատգարակ բերեմ։

Եկավ բժիշկը և հավաստեց, թե առկա է կա՛մ արևահարություն, կա՛մ ուղեղի թաղանթի սուր բորբոքում։

Երբ ֆելդֆեբելը ուշքի եկավ, նրա կողքին կանգնած էր Շվեյկը և ասում էր.

— Հա՛, խոսքս կիսատ մնաց… Դուք կարծում եք, պարոն ֆելդֆեբել, մեքենավարը միտը պահե՞ց։ Թվերն իրար խառնեց և բոլորը բազմապատկեց երեքով, քանի որ միտն էր ընկել սուրբ երրորդությունը։ Շոգեկառքն, իհարկե, նա չգտավ։ Եվ այդպես էլ այդ շոգեկառքը մինչև հիմա կանգնած է տասնվեցերորդ գծի վրա։

Ֆելդֆեբելը նորից աչքերը փակեց։

Վերադառնալով իր վագոնը, Շվեյկն իրեն ուղղված այն հարցին, թե այդքան ժամանակ որտեղ էր, պատասխանեց. «Ով ուրիշին սովորեցնում է «վազքով մարշ», նա ինքը հարյուր անգամ կատարում է «ուսի՛դ» հրամանարկը։

Վագոնի մի անկյունում վախից դողում էր Բալոունը, որն այն ժամանակ, երբ հավի մի մասն արդեն եփվել էր, լափել էր Շվեյկի բաժնի կեսը։

Մեկնումից քիչ առաջ էշելոնին հասավ մի զինվորական խառն գնացք, որ կազմված էր տարբեր զորամասերից։ Դրանք ուշացած կամ հոսպիտալներից դուրս եկած և իրենց զորամասերը փնտրող զինվորներ էին, ինչպես նաև գործուղումներից վերադարձող կամ կալանքից ազատված ամեն տեսակ կասկածելի անձնավորություններ։

Այդ գնացքից ցած իջավ Մարեկը, որ դատվել էր որպես խռովարար, քանի որ մի ժամանակ չէր ցանկացել ոտացճանապարհները մաքրել։ Սակայն դիվիզիական դատարանը նրան ազատել էր։ Նրա գործի հետաքննությունը կարճվել էր, այդ իսկ պատճառով հոժարական Մարեկը հայտնվեց շտաբի վագոնում՝ գումարտակի հրամանատարին ներկայանալու։ Հոժարականը մինչև հիմա ոչ մի զորամասի կցված չէր, որովհետև նրան շարունակ բանտից բանտ էին տեղափոխել։

Երբ կապիտան Սագները հոժարականին տեսավ և նրանից ընդունեց «Politisch verdächtig! Vorsicht»!^[82] գաղտնի նշումը կրող թղթերը, մեծ բավականություն չզգաց։ Բարեբախտաբար, նա հիշեց «ոտացճանապարհների գեներալին», որն այնքան զվարճալի կերպով հանձնարարել էր գումարտակի անձնակազմը համալրել մի պատմաբանով։

— Դուք շատ անփույթ մարդ եք, հոժարակա՛ն,— ասաց կապիտանը։— հոժարականների զորամասում դուք իսկական պատուհաս եք եղել։ Փոխանակ ջանալու աչքի ընկնել և ձեր կրթությանը համապատասխան աստիճան ստանալ, դուք բանտից բանտ եք ճանապարհորդել։ Դուք խայտառակում եք ձեր գունդը, հոժարակա՛ն։ Բայց դուք կարող եք ձեր զանցանքները քավել, եթե հետագայում ձեր պարտականությունները բարեխղճորեն կատարեք և օրինակելի զինվոր դառնաք։ Ամբողջովին նվիրվեցեք գումարտակին։ Մենք ձեզ կփորձենք։ Դուք ինտելիգենտ երիտասարդ եք, անշուշտ գրելու ձիրք և լավ ոճ կունենաք։ Ահա թե ինչ կասեմ հիմա ես ձեզ։ Ամեն մի գումարտակ ռազմաճակատում կարիք ունի մի այնպիսի մարդու, որը ժամանակագրական կարգով գրի առնի այն ռազմական դեպքերը, որ անմիջականորեն վերաբերվում են գումարտակին և պատերազմական գործողությունների մեջ նրա ունեցած մասնակցությանը։ Անհրաժեշտ է նկարագրել բոլոր հաղթական արշավները, այն բոլոր նշանավոր դեպքերը, որոնց գումարտակը մասնակցել է և որոնց ժամանակ առաջատար կամ նկատելի դեր է կատարել, անհրաժեշտ նյութեր նախապատրաստել բանակի պատմության համար։ Դուք ինձ հասկանո՞ւմ եք։

— Ճիշտ այդպես, պարոն կապիտան։ Դուք նկատի ունեք, որքան ես հասկանում եմ, բոլոր զորամասերի կյանքից առնված մարտական էպիզոդները։ Գումարտակն ունի իր պատմությունը։ Գունդն իր գումարտակների պատմության հիման վրա կազմում է գնդի պատմությունը։ Գնդերի պատմության հիման վրա կազմվում է դիվիզիայի պատմությունը և այլն… Ես այդ գործին կնվիրեմ, պարոն կապիտան, իմ ողջ ունակությունը։

Հոժարական Մարեկը ձեռքը դրեց սրտին․

— Ես անկեղծ սիրով կնշեմ մեր գումարտակի բոլոր փառապանծ գործերի թվականները, մանավանդ հիմա, երբ հարձակման ամենաթեժ ժամանակն է և երբ օրը օրին պետք է համառ մարտեր սպասել, որոնց ընթացքում մեր գումարտակը իր հերոս որդիների դիակներով կծածկի ռազմի դաշտը։ Գիտակցելով գործի ամբողջ լրջությունը, ես կգրեմ գալիք դեպքերի ընթացքը, որպեսզի մեր գումարտակի պատմության էջերը լցված լինեն հաղթանակներով։

— Դուք, հոժարական, կցվում եք գումարտակի շտաբին։ Զեզ վրա պարտավորություն եմ դնում հիշատակել պարգևատրման ներկայացվածներին, նշել, իհարկե, համաձայն մեր ցուցումների, այն արշավները, որոնց մեջ դրսևորվել են գումարտակի բացառիկ մարտունակությունը և երկաթյա կարգապահությունը։ Դա այնքան էլ հեշտ չէ, հոժարակա՛ն, բայց հուսով եմ, որ դուք բավականաչափ դիտողականություն ունեք և, ինձնից որոշ դիրեկտիվներ ստանալով, մեր գումարտակին առանձնակի տեղ կհատկացնեք մյուս զորամասերի մեջ։ Ես գնդին հեռագիր եմ ուղարկում ձեզ գումարտակի պատմաբան նշանակելու մասին։ Ներկայացեք երկրորդ վաշտի ավագ գրագիր Վանեկին և ասացեք, որ ձեզ տեղավորի իր վագոնում։ Այնտեղ բավական շատ տեղ կա։ Վանեկին հայտնեցեք, որ ես նրան սպասում եմ։ Եվ այսպես, դուք ծառայության կընդունվեք գումարտակի շտաբում։ Դա հրամանով կձևակերպվի։

* * *

Խոհարար֊օկուլտիստը քնած էր, իսկ Բալոունն անդադար դողում էր, քանզի արդեն բացել էր պորուչիկի սարդինների տուփը։ Ավագ գրագիր Վանեկը գնացել էր կապիտան Սագների մոտ, իսկ հեռախոսավար Խոդոունսկին կայարանում մի շիշ գիհօղի էր ճարել ու խմել և հիմա զգացված երգում էր.

Մինչ հաճույք էի վայելում կյանքում,

Դյութիչ էր թվում աշխարհն իմ աչքին.

Դու սրտիս հավատ էիր ներարկում,

Եվ հոգիս լի էր սիրով խնդագին։

Բայց երբ թշվառս իմացա հանկարծ,

Որ կյանքը նենգ է, նենգ ու չարակամ,

Ե՛վ սեր, և՛ հավատ չքացան անդարձ,

Եվ հեկեկացի առաջին անգամ։

Հետո նա վեր կացավ, մոտեցավ ավագ գրագիր Վանեկի սեղանին և մի թդթի կտորի վրա խոշոր տառերով գրեց. «Սույնով խոնարհաբար խնդրում եմ ինձ նշանակել գումարտակի փողահար: Հեռախոսավար Խոդոունսկի»։

Կապիտան Սագների և ավագ գրագիր Վանեկի խոսակցությունր կարճ տևեց։ Կապիտանը նրան միայն նախազգուշացրեց, որ գումարտակի պատմագիր հոժարարական Մարեկը ժամանակավորապես Շվեյկի հետ գտնվելու է նույն վագոնում։

— Ես կարող եմ ձեզ միայն մի բան ասել։ Մարեկը, ես կասեի, կասկածելի, քաղաքականապես անբարեհույս մարդ է։ Աստվա՛ծ իմ։ Ներկայումս դրանում զարմանալու բան չկա։ Ո՞ւմ մասին այդ բանը չեն ասում։ Բայց դա միմիայն ենթադրություն է։ Կարծեմ ինձ հասկանում եք, ճի՞շտ է։ Ես ձեզ միայն նախազգուշացնում եմ, որ եթե նա սկսի որևէ այնպիսի խոսակցություն… Հասկանո՞ւմ եք, ձեռաց խոսքը կտրեցեք, որպեսզի որևէ գլխացավանքի մեջ չընկնեմ։ Ուղղակի ասացեք, որ այլևս դուրս չտա, և վերջ։ Դա չի նշանակում, իհարկե, թե պետք է իսկույն վազել ինձ մոտ։ Հետը խոսեցեք բարեկամաբար։ Այդպես խոսելն ավելի լավ է, քան տխմար ամբաստանությունները։ Մի խոսքով, ես ոչինչ չեմ ուզում լսել, որովհետև… Հասկանո՞ւմ եք։ Այդպիսի բաները ստվեր են գցում ամբողջ գումարտակի վրա:

Վերադառնալուվ իր վագոնը, Վանեկը հոժարական Մարեկին մի կողմ տարավ և ասաց.

— Լսեցեք, դուք կասկածի տա՞կ եք։ Ասենք, դա կարևոր չէ: Միայն թե հեռախոսավար Խոդոունսկու ներկայությամբ ավելորդ բաներ չխոսեք։

Հազիվ էր նա խոսքը վերջացրել, երբ Խոդոունսկին մոտեցավ ավագ գրագրին և նրա գիրկն ընկավ ու սկսեց հեծեծալ։ Հարբածի այդ հեծեծանքները պետք է նշանակեին հետևյալ երգը․

Մեն ու միայնակ, բոլորից լքված,

Սիրտս մի անհույս տխրությամբ լցված,

Ես արցունք էի թափում դառնագին

Իմ սիրած կույսի քնքշալի կրծքին։

Եվ մի երկնային սիրով անվախճան

Աչքերն իր ժպտում, հույս էին տալիս,

Շշնջում էին շուրթերն իր մարջան.

— Քե՛զ հետ եմ ես միշտ, քե՛զ հետ, սիրելիս։

— Քեզ հետ եմ ես միշտ,— բոռում էր Խոդոունսկին,— ինչ որ հեռախոսով լսեմ, իսկույն ձեզ կպատմեմ։ Թքել եմ երդումի վրա։

Բալոունը անկյունում սարսափահար երեսր խաչակնքում ու բարձրաձայն աղոթում էր․

— Սո՛ւրբ աստվածածին, մի մերժիր պաղատանքն իմ, այլ ողորմածաբար ականջ դիր ինձ։ Սփոփիր ինձ, ո՛վ գթառատ կույս։ Օգնի՛ր ինձ, տարաբախտիս։ Դիմում եմ քեզ հավատով վառ, հույսով հաստատ և սիրով ջերմագին։ Դիմում եմ քեզ վշտի հովտից իմ, երկնային թագուհի․ պաշտպան կանգնիր ինձ, որպեսզի ողորմությամբ աստծո մինչև կյանքիս վերջը մնամ հովանուդ ներքո։

Եվ օրհնյալ Մարիամ կույսը իրոք որ միջնորդեց նրա համար, քանի որ հոժարականը իր շատ բան տեսած երթային տոպրակից մի քանի տուփ սարդին հանեց և տվեց յուրաքանչյուրին մի տուփ։

Բալոունը խիզախաբար բացեց պորուչիկ Լուկաշի ճամպրուկը և երկնքից ընկած սարդինը դրեց մեջը։

Բայց երբ բոլորը տուփերը բացեցին և սկսեցին բավականությամբ ուտել, Բալոունը գայթակղության ենթարկվեց, բացեց ճամպրուկը, այնուհետև՝ տուփը, և սարդիններն ագահաբար կուլ տվեց։

Եվ այդ ժամանակ օրհնյալ ու քաղցրիկ կույս Մարիամը նրանից երես դարձրեց։ Հազիվ էր Բալոունը տուփի միջի յուղը խմել-պրծել, երբ գումարտակի հանձնակատար Մատուշիչը վազելով մոտեցավ վագոնին և բղավեց․

— Բալոուն, շուտ օբեր֊լեյտենանտիդ սարդին տար։

— Ապտակներ են շրխկալու,— ասաց գրագիր Վանեկը։

— Ավելի լավ կլինի դատարկ ձեռքով չգնաս,— խորհուրդ տվեց Շվեյկը,— գոնե այս հինգ դատարկ տուփերը հետդ տար։

— Ի՞նչ մեղք եք գործել, ինչո՞ւ է աստված ձեզ այդպես պատժում,― կարեկցաբար հարցրեց հոժարականը։— Անցյալում դուք, անշուշտ, մեծ մեղք եք գործել։ Հո սրբապղծություն չե՞ք արել։ Չլինի թե ձեր ծխական քահանայից գողացել եք վառարանի ծխնելույզի մեջ ծխահարվող խոզի բուդը։ Գուցե մտել եք նրա նկուղն ու խմել եկեղեցապատկան գինին։ Կամ գուցե երեխա ժամանակ մտել եք նրա պարտեզը տանձ գողանալու։

Բալոունը վհատված թափահարեց թևերը։ Նրա դեմքը կատարյալ հուսահատություն էր արտահայտում։ Այդ հալածված մարդու սրտակեղեք տեսքը կարծես ասում էր․ «Ե՞րբ պիտի տառապանքներս վերջ ունենան»։

— Հասկանում եմ,— ասաց հոժարականը, կարծես լսելով դժբախտ Բալոունի ողբը,— դուք կտրել եք ձեր կապն աստծո հետ։ Չեք կարողանում աստծուն պաղատել, որ ձեզ այս աշխարհից ավելի շուտ տանի։

Շվեյկն ավելացրեց.

— Բալոունը մինչև հիմա սիրտ չի անում զինվորի իր կյանքը, զինվորի իր համոզմունքները, խոսքերը, արարքները և զինվորի իր մահը վերահանձնարարել «ամենաբարձրյալ աստծո մայրական սրտի ողորմությանը», ինչպես ասում էր իմ ֆելդկուրատ Կացը, երբ թունդ հարբում էր և փողոցում որևէ զինվորի բռնացնում։

Բալոունն սկսեց նվնվալ, թե այլևս տեր աստծուն չի վստահում։ Արդեն քանի՜ անգամ աստծուն աղոթել է, որ իրեն դիմանալու կարողություն տա և մի կերպ ստամոքսը ձգի-փոքրացնի։

— Դա հո պատերազմի ժամանակվանից չի սկսվել։ Շատակերությունը իմ վաղուցվա հիվանդությունն է,— գանգատվում էր նա։— Այդ հիվանդության պատճառով կնիկս երեխաներիս հետ ուխտի էր գնում Կլոկոտի։

— Իմանում եմ,— գլխով արեց Շվեյկը,— դա Թաբորի մոտ է։ Այնտեղ մի հարուստ կույս Մարիամ կա, վրան կեղծ բրիլյանտներ․․․ Մի անգամ նրան կողոպտել էր ուզում եկեղեցու պահակը, որը չգիտեմ Սլովակիայի որ տեղից էր եկել։ Շատ աստվածավախ մարդ էր։ Եկել էր Կլոկոտի և միտք արել, թե այդ գործն ավելի լավ կգնա, եթե ինքը նախապես սրբվի իր բոլոր հին մեղքերից, և խոստովանության ժամանակ այն էլ էր խոստովանել, թե ուզում է հաջորդ օրը կույս Մարիամին կողոպտել։ Բայց դեռ աչքը չէր թարթել, դեռ չէր հասցրել երեքհարյուր անգամ կրկնել «Հայր մեր»-ը,— պան քահանան այդպիսի ապաշխարանք էր դրել նրա վրա, որպեսզի չկարողանար փախչել,— երբ եկեղեցու պահակները նրան բռնել-տարել էին ժանդարմական բաժանմունք։

Խոհարար-օկուլտիստն սկսեց հեռախոսավար Խոդոունսկու հետ վիճել, թե արդյոք դա խոստովանության գաղտնիքի աղաղակող խախտո՞ւմ է և թե առհասարակ արժե՞ր այդ մասին աղմուկ բարձրացնել, քանի որ բրիլյանտները կեղծ են եղել։ Ի վերջո նա Խոդոունսկուն ապացուցեց, որ դա եղել է պատիժ, այսինքն ճակատագիրն այդպես է կանխորոշել այն անհիշելի անցյալում, երբ սլովակացի դժբախտ պահակը որևէ այլ մոլորակի վրա դեռևս գլխոտանի է եղել։ Ճիշտ այդպես էլ, արդեն վաղուց, երբ Կլոկոտիի քահանան դեռևս եքիդնա կամ որևէ այլ պարկավոր, ներկայումս արդեն ոչնչացած կաթնասուն կենդանի է եղել, բախտը կանխորոշել է, որ նա պետք է խախտի խոստովանության գաղտնիքը, թեև իրավաբանական տեսակետից, ըստ կանոնական իրավունքի, մեղքերին թողություն տրվում է նույնիսկ այն դեպքում, երբ մեղսավորը փորձել է յուրացնել վանքապատկան գույքը։

Այդ ամենին Շվեյկն ավելացրեց հետևյալ իմաստուն դիտողությունը.

— Դե, իհարկե։ Ոչ ոք չգիտե, թե ինքը միլիոնավոր տարիներ հետո ի՞նչ է անելու, դրա համար էլ ոչ մի բանից չպիտի հրաժարվեր։ Երբ մենք Կառլինում ծառայում էինք պահեստայինների լրացուցիչ զորամասում, օբեր֊լեյտենանտ Կվանսնիչկան պարապմունքի ժամանակ միշտ ասում էր.

— Դուք չկարծեք, ծո՛ւյլ կովեր, մաջարակա՛ն կրտած խոզեր, թե ձեր զինվորական ծառայությունն այս աշխարհում կվերջանա։ Մենք կհանդիպենք մեր մահից հետո էլ, և ես ձեր գլխին այնպիսի քավարան կսարքեմ, որ գժվեք, խոզի ծնունդներ։

Այդ միջոցին բոլորովին հուսահատված Բալոունը, կարծելով, թե միայն իր մասին են խոսում, շարունակեց իր հրապարակային խոստովանությունը. «Նույնիսկ Կլոկոտին չօգնեց, որ շատակերությունիցս ազատվեմ։ Կնիկս երեխաների հետ վերադառնում էր ուխտից, սկսում հավերը հաշվել, և մեկը կամ երկուսը պակաս էր լինում։ Չէի կարողանում ինձ զսպել։ Ես հո լավ գիտեմ, որ հավը տնտեսության համար հարկավոր բան է, բայց հենց որ դուրս էի գալիս բակ, նայում նրանց, փորիս մեջ անդունդ էր բացվում։ Մի ժամ հետո ես ինձ լավ էի զգում, բայց հավը չկար։ Մի անգամ մերոնք Կլոկոտիում աղոթում էին, որ ես, նրանց ապին, տանը նորից որևէ բան չլափեմ ու տնտեսությանը վնաս չտամ։ Ես ման էի գալիս բակում, և հանկարծ աչքիս մի հնդկահավ ընկավ։ Այս անգամ քիչ էր մնում գործը կյանքիս գնով վերջանար։ Բդի ոսկորը բկումս մնաց, և եթե ես ջաղացում մի աշակերտ չունենայի, բոլորովին պստլիկ մի տղա,— ոսկորը նա քաշեց֊հանեց,— այսօր ձեզ հետ այստեղ նստած չէի լինի և այս համաշխարհային պատերազմն էլ չէի տեսնի։ Այդ իմ պստլիկ աշակերտն այնպե՜ս ժիր էր, այնպե՜ս թմբլիկ, տռուզ, հաստլիկ ու չաղլիկ․․․»։

Շվեյկը մոտեցավ Բալոունին․

— Լեզուդ ցույց տուր։

Բալոունը լեզուն հանեց, որից հետո Շվեյկը դիմեց ներկաներին.

— Այդպես էլ գիտեի։ Նա իր աշակերտին լափել է։ Խոստովանիր, լափե՞լ ես։ Երբ ձերոնք նորից գնացած են եղել Կլոկոտի, ճի՞շտ է։

Վհատված Բալոունը աղոթողի պես թևերը խաչեց ու գոչեց․

— Թողեք ինձ, եղբայրնե՛ր։ Մարդ էլ իր ընկերներից այդպիսի բաներ լսի՞։

— Մենք դրա համար ձեզ չենք մեղադրում,— ասաց հոժարականը։— Ընդհակառակը, դա ցույց է տալիս, որ ձեզնից լավ զինվոր դուրս կգա։ Երբ Նապոլեոնի պատերազմների ժամանակ ֆրանսիացիները պաշարել էին Մադրիդը, քաղաքի իսպանացի պարետը, սովից բերդը հանձնաձ չլինելու համար, առանց աղի կերել է իր համհարզին։ Դա իրոք որ զոհողություն է, քանի որ աղած համհարզն, անշուշտ, ավելի համեղ կլիներ։ Պարո՛ն ավագ գրագիր, մեր գումարտակի համհարզի ազգանունն ի՞նչ է։ Ցիգլե՞ր։ Ոչ, նա շատ նիհար է։ Այդպիսի համհարզով մարդ չի կարող նույնիսկ մի երթային վաշտ կերակրել։

— Տեսե՛ք,— ասաց ավագ գրագիր Վանեկը,— Բալոունի ձեռքին տերողորմյա կա։

Եվ իսկապես, Բալոունը իր մեծ վշտից փրկվել էր ուզում Կլոկոտիից բերված և Վիեննայի «Մորից-Լևենշտայն» ֆիրմայի արտադրած տերողորմյայի հատիկների օգնությամբ։

— Սա էլ է Կլոկոտիից,— տխուր զեկուցեց Բալոունը,— մինչև սա կբերեին, մեր սագի ճտերից երկուսը ևս եղան։ Համա՜ թե միս էր, համե՜ղ, ու կակո՜ւղ։

Շուտով ամբողջ էշելոնին հրաման եկավ քառորդ ժամից մեկնել։ Բայց ոչ ոք հրամանին չհավատաց, և այնպես եղավ, որ, չնայած բոլոր նախազգուշություններին, ոմանք գնացքից ուշացան։ Երբ գնացքը շարժվեց, պակասում էր տասնութ մարդ, այդ թվում և տասներկուերորդ երթային վաշտի դասակի հրամանատր Նասակլոն։ Գնացքն արդեն վաղուց էր թաքնվել Իշատարլայի այն կողմում, իսկ դասակի հրամանատարը կայարանի հետևում գտնվող ակացիաների պուրակում դեռ սակարկում էր մի պոռնիկի հետ, որը նրանից հինգ կրոն էր պահանջում, մինչդեռ նա արդեն կատարված ծառայության համար նրան առաջարկում էր մեկ կրոն կամ մի քանի ապտակ։

Ի վերջո Նասակլոն պոռնիկի հետ հաշիվը փակեց այնպիսի զորեղ ապտակներով, որ նրա վայնասունի վրա մարդիկ կայարանից վազ տվին այնտեղ։

Խատվանից դեպի Գալիցիայի սահմանը

Լաբորեցի ամբողջ ճանապարհին գումարտակում,— որը դեռ ոտքով պետք է հասներ հաղթանակների դաշտը և այնտեղ փառք նվաճեր,— չէին դադարում այն տարօրինակ խոսակցությունները, որոնցից այս կամ այն չափով պետական դավաճանության հոտ էր փչում: Այդպես էր և այն վագոնում, որտեղ գտնվում էին հոժարականն ու Շվեյկը․ նույնը, թեպետ և փոքր մասշտաբներով, տեղի էր ունենամ ամենուրեք։ Նույնիսկ շտաբի վագոնում դժգոհություն էր տիրում, քանի որ Ֆյուզեշաբոնում գնդից մի հրաման էր ստացվել, որի համաձայն սպաների գինու օրաբաժինը մեկութերորդական լիտրով պակասեցվում էր։ Իհարկե, չէին մոռացել և շարքայիններին, որոնց սագոյի օրաբաժինը կրճատվում էր տասը գրամով։ Դա առավել ևս հանելուկային էր, քանի որ զինվորական ծառայության մեջ ոչ ոք սագոյի երես չէր տեսել։

Այնուամենայնիվ հրամանը պետք է հայտնվեր ի գիտություն ավագ գրագիր Բաումտանցելի։ Իսկ նա սաստիկ վիրավորվեց և իրենց կողոպտված զգաց, քանի որ, ինչպես ինքն էր ասում, հիմա սագոն դեֆիցիտային ապրանք է, և նա կարող էր ամեն մի կիլոյի համար ստանալ ութ կրոնից ոչ պակաս։

Ֆյուզեշաբոնում պարզվեց, որ վաշտերից մեկի դաշտային խոհանոցը կորել է, մինչդեռ հենց այդ կայարանում պետք է եփեին, վերջապես, այն կարտոֆիլով գուլյաշը, որի վրա «ոտացճանապարհների գեներալն» այնպիսի հույսեր էր դրել։

Կատարված հետաքննության շնորհիվ պարզեցին, որ չարաբաստիկ դաշտային խոհանոցն առհասարակ Բրուկից դուրս չի եկել և, հավանաբար, մինչև հիմա լքված ու մոռացված, կանգնած է այնտեղ, երևի № 186 բարաքի հետևում։

Ինչպես հետագայում պարզվեց, այդ դաշտային խոհանոցի անձնակազմը նախորդ օրը քաղաքում սարքած տուրուդմփոցի համար հաուպտվախտ էր նստել և կարողացել այնտեղ մնալ այն ամբողջ ժամանակաընթացքում, երբ նրա երթային վաշտն անցնում էր Հունգարիայով։

Առանց խոհանոցի մնացած երթային վաշտը կցեցին մի այլ դաշտային խոհանոցի։ Ճիշտ է, այստեղ գործն առանց աղմուկի չվերջացավ, որովհետև կարտոֆիլ մաքրելու համար երկու վաշտերից առնձնացված զինվորների միջև սկսեցին տարաձայնություններ ծագել, թե՛ սրանք և թե՛ նրանք ասում էին, որ իրենք ապուշներ չեն և ուրիշների համար չեն աշխատի։ Մինչ նրանք վիճում էին, վերջապես պարզվեց, որ առհասարակ գուլյաշի և կարտոֆիլի հետ կապված այդ ամբողջ պատմությունը մի ճարպիկ մանևր էր, որի նպատակն էր զինվորներին վարժեցնել այն բանին, որ երբ առաջավոր գծում գուլյաշ եփեին և այդ ժամանակ ստացվեր «նահանջե՛լ հրամանը, գուլյաշը կաթսաներից թափեին և նրանց բերանը բան չընկներ։

Թեև այդ նախապատրաստությունը հետագայում ողբերգական հետևանքներ չունեցավ, տվյալ պահին շատ օգտակար էր։ Հիմա, երբ բանը հասավ գուլյաշը բաժանելուն, հնչեց «մտնել վագոննե՛րը» հրամանը, և էշելոնը քշեցին առաջ, դեպի Միշկոլց։ Բայց Միշկոլցում էլ գուլյաշը չբաժանեցին, քանի որ մյուս գծի վրա կանգնած էր ռուս գերիների գնացքը, որի պաաճառով զինվորներին թույլ չէին տալիս վագոններից դուրս գալ։ Դրա փոխարեն նրանց կատարյալ ազատություն տվին երազելու, թե գուլյաշը կբաժանեն Գալիցիա հասնելուց հետո, երբ, իհարկե, գուլյաշը կհամարեն փչացած, ուտելու ոչ պիտանի, և կթափեն։ Գուլյաշն ուղարկեցին Տիսալյոկ, Զամբոր և, երբ զինվորները բոլորովին հույսները կտրել էին, թե ճաշ կստանան, գնացքը կանգ առավ Շատորալյաուխեում, որտեղ կաթսաների տակ նորից կրակ վառեցին, գուլյաշը տաքացրին և, վերջապես, բաժանեցին։

Կայարանը ծանրաբեռնված էր։ Նախ պետք է ճանապարհեին ռազմամթերքի երկու գնացք, ապա հրետանու երկու էշելոն և պոնտոնային ջոկատների մի գնացք։ Այստեղ կուտակվել էին, կարելի է ասել, բանակի ամեն տեսակ զորամասերի գնացքներ։

Կայարանի շենքի հետևում հոնվեդ-հուսարները բռնել էին երկու լեհական հրեաների, ձեռքներից խլել օղու շշերով լի զամբյուղը, և, կատարները տաքացրած, վճարելու փոխարեն նրանց դեմքներին հարվածներ էին հասցնում։ Նրանք այդ բանն անում էին, ըստ երևույթին, պետերի թույլտվությամբ, քանի որ կողքներին կանգնած էր իրենց ռոտմիստրը, որն այդ տեսարանին նայելով՝ գոհ ժպտում էր։ Այդ նույն պահին պահեստի հետևում ուրիշ հոնվեդ-հուսարներ մտնում էին ծեծված հրեաների սևաչյա դուստրերի շրջազգեստների տակ։

Կայարանում կանգնած էր նաև մի գնացք, որով ինքնաթիռներ էին տանում ռազմաճակատ։ Դրա կողքին, երկրորդ գծի վրա, հակառակ ուղղությամբ կանգնած էր մի ուրիշ գնացք, որը նույնպես բեռնված էր ինքնաթիռներով ու հրանոթներով, որոնք, սակայն, արդեն շարքից դուրս էին եկած։ Այստեղ կիտված էին խփված ինքնաթիռներ ու ջարդուխուրդ եղած հաուբիցներ։ Ամենայն նորն ու ամուրը գնում էր այնտեղ ռազմաճակատ, իսկ երբեմնի փառքի մնացորդներն ուղարկվում էին թիկունք՝ նորոգելու և վերակառուցելու։

Պոդպորուչիկ Դուբը ջարդված հրանոթների և ինքնաթիռների շուրջն հավաքված զինվորներին համոզում էր, թե դա ռազմավար է։ Բայց հանկարծ նա նկատեց, որ իրենից քիչ հեռու, մի ուրիշ խմբի կենտրոնում, կանգնած է Շվեյկը և նույնպես ինչ-որ բան է բացատրում։ Մոտ գնալով, նա լսեց Շվեյկի խոհուն ձայնը․

― Ինչ ասել կուզե, դա ռազմավար է։ Դեհ, իհարկե, առաջին հայացքից դա կասկածելի է, մանավանդ երբ լաֆետի վրա մարդ կարդում է «k․ u․ k․ Artilleriedivision»^[83]։ Ըստ երևույթին բանն այսպես է եղել․ թնդանոթն ընկել է ռուսների ձեռքը, և մենք ստիպված ենք եղել հետ խլել, իսկ այդպիսի ռազմավարը շատ ավելի արժեքավոր է, որովհետև․․․ Որովհետև,— խանդավառված գոչեց նա, նկատելով պոդպորուչիկ Դուբին,— թշնամու ձեռքին ոչինչ չպետք է թողնել։ Ձեզ օրինակ Պերեմիշլը կամ այն զինվորի վարմունքը, որի ձեռից կռվի ժամանակ թշնամին խլել է երթային տափաշիշը։ Դա տեղի է ունեցել դեռևս Նապոլեոնի պատերազմների ժամանակ։ Այդ զինվորը գիշերը գնացել-մտել է թշնամու ճամբարը և իր տափաշիշը հետ բերել։ Եվ դեռ մի բան էլ շահել է, քանի որ այդ գիշեր թշնամու բանակում օղի էին տալիս։

Պոդպորուչիկ Դուբը ֆշշացրեց միայն․

— Ռա՛դ եղեք։ Մեկ էլ ձեզ այստեղ չտեսնեմ։

— Լսում եմ, պարո՛ն լեյտենանտ։— Եվ Շվեյկը դիմեց դեպի մյուս վագոնները, իր խոսքին ավելացնելով այնպիսի բառեր, որ եթե պոդպորուչիկ Դուբը լսեր՝ համբերությունից դուրս կգար, թեև նրա ասածը Աստվածաշնչից քաղված միանգամայն անմեղ մի ասույթ էր․

— Մի կարճ ժամանակ դուք ինձ չեք տեսնի։

Պոդպորուչիկ Դուբն այնքան հիմար էր, որ Շվեյկի գնալուց հետո նորից զինվորների ուշադրությունը հրավիրեց ավստրիական խփված ինքնաթիռի վրա, որի մետաղե անիվի վրա պարզորոշ նշված էր․ «Wiener Neustadt»^[84]։― Այս ռուսական ինքնաթիռը մենք խփել ենք Լվովի մոտ,— պնդում էր նա։

Այդ բառերը լսեց նրանց կողքից անցնող պորուչիկ Լուկաշը, որը մոտեցավ բազմությանը և ի լուր ամենքի ավելացրեց․

— Ըստ որում երկու ռուս օդաչուներն էլ այրվել են։

Ապա, այլևս ոչ մի խոսք չասելով, շարունակեց իր ճանապարհը, մտքումը պոդպորուչիկ Դուբին էշ անվանելով։

Մի վագոն անցնելուց հետո Լուկաշը նկատեց Շվեյկին և ջանաց նրանից խուսափել, քանի որ Շվեյկի դեմքից երևում էր, որ նրա հոգում շատ բան է կուտակվել, և նա այրվում-փոթորկվում է այդ ամենը իր պետին պատմելու ցանկությամբ։ Շվեյկն ուղղակի մոտեցավ նրան․

― Ich melde gehorsam, Kompanienordonanz^[85] Շվեյկը սպասում է հետագա կարգադրությունների։ Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ես ձեզ որոնում էի շտաբի վագոնում։

― Լսեցեք, Շվեյկ,— խիստ ու չարացած հարձակվեց ստորադրյալի վրա պորուչիկ Լուկաշը,— գիտե՞ք դուք ով եք։ Արդեն մոռացա՞ք, թե ձեզ ինչ անվանեցի։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, դա մոռանալու բան չէ։ Ես մի ինչ-որ հոժարական Ժելեզնի չեմ․․․ Ասածս պատերազմից դեռ շատ առաջ էր, մենք գտնվում էինք Կառլինի զորանոցում։ Մի գնդապետ ունեինք, անունը, չեմ հիշում, Ֆլիդլեր ֆոն Բումերա՞նգ էր թե ուրիշ «րանգ»։

Այդ «րանգ»-ի վրա պորուչիկ Լուկաշն ակամա քմծիծաղ տվեց, իսկ Շվեյկը շարունակեց պատմել․

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, մեր գնդապետը բոյով երկու անգամ ձեզնից ցածր էր, իշխան Լոբկովիցի պես բակենբարդներ ուներ, մի խոսքով կապիկի նման մի բան էր։ Բարկանալիս իր բոյից բարձր էր թռչկոտում։ Անունը դրել էինք «ռետինե պապիկ»։ Դա պատահեց մայիսի մեկերից մեկի նախօրեին։ Մենք մարտական լրիվ պատրաստության մեջ էինք։ Այդ օրը երեկոյան նա բակում մեզ դիմեց մի մեծ ճառով և ասաց, թե վաղը մենք բոլորս մնալու ենք զորանոցներում և ոչ մի տեղ չպետք է գնանք, որպեսզի պահանջի դեպքում բարձրագույն հրամանով կոտորենք ամբողջ սոցիալիստական ավազակախումբը։ Այդ պատճառով էլ նա, ով կուշանա և զորանոց կվերադառնա ոչ թե այսօր, այլ միայն մյուս օրը, դավաճան է, քանի որ հարբած մարդը ոչ ոքի գնգակահարել չի կարող և, թերևս, նույնիսկ սկսի օդի մեջ կրակել։ Եվ ահա հոժարական Ժելեզնին եկավ զորանոց և ասում է․ «Ռետինե պապիկն իրոք որ լավ բան է մտածել։ Չէ՞ որ նրա ասածը միանգամայն ճիշտ է։ Եթե վաղը ոչ ոքի չեն թողնելու զորանոց մտնել, ապա ավելի լավ է առհասարակ չգալ»— և, համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ձեռաց իր ասածն արեց։

Իսկ գնդապետ Ֆլիդլերը, աստված հոգին լուսավորի, շատ սատանա մարդ էր։ Հաջորդ ամբողջ օրր շրջում էր Պրագայում և հոտվտում, թե հո մեր գնդից որևէ մեկը չի համարձակվել զորանոցից դուրս գալ, և ահա, հակառակի պես, Պրաշնա Բրանայի մոտ պատահում է Ժելեզնուն։ Իսկույն հարձակվում է նրա վրա․ «Ես քես ցույց կտամ, ես քես խելկի պերեմ, ես քո մայր լացացնեմ»։ Ամեն լափ թափում է գլխին և հետը քարշ տալիս զորանոց, ճանապարհին հազար ու մի գարշելի բաներ ասում, անվերջ սպառնում և շարունակ նրա ազգանունը հարցնում։ «Շելեսնի՛, դու ցեռքս ընկար, ես ուրախ եմ, որ քես պռնեցի, ես քես «der ersten Mai»^[86] ցույց տամ։ Շելեսնի՛, Շելեսնի՛, դու հիմա բռանս մեջ ես, ես քես ծակը կոխել տալ, ամուր կոխել տալ»։ Քանի որ ժելեզնին այլևս կորցնելու բան չուներ, Պորժիչ փողոցում, Ռոզվարժիլի մոտով անցնելիս իրեն նետում է մի դարպաս և միջանցիկ բակով անհետանում, «ռետինե պապիկին» զրկելով նրան կալանքի տակ առնելու բավականությունից։ Գնդապետն այնպես է գազազում, որ զայրույթից նորից մոռանում է հանցագործի ազգանունը։ Գալիս է նա զորանոց և սկսում ցատկոտել մինչև առաստաղը (առաստաղը ցածր էր)։ Գումարտակի օրապահը շատ է զարմանում, թե ինչու «պապիկն» հանկարծ սկսել է կոտրատված չեխերենով խոսել, իսկ նա մի գլուխ գոռգոռում է․ «Մետնուն կալանավորել։ Ոչ, Մետնուն չկալանավորել։ Սվինցովին կալանավորել։ Օլոֆյաննուն կալանավորել»։ Եվ ահա այդ ժամանակվանից էլ սկսվեցին «պապիկի» տառապանքները։ Ամեն օր հարցնում էր, թե արդյոք չե՞ն բռնել Մետնուն, Սվինցովին, Օլովյաննուն։ Հրամայեց ամբողջ գունդը շարք կանգնեցնել, բայց ժելեզնուն, որի պատմությունը բոլորը գիտեին, արդեն տեղափոխել էին հոսպիտալ, քանի որ մասնագիտությամբ ատամնատեխնիկ էր։ Թվում էր, թե դրանով ամեն ինչ վերջացավ։ Բայց ահա մեր գնդի զինվորներից մեկը բախտ ունեցավ «Բացեկների մոտ» պանդոկում սվինահարել մի դրագունի, որը քարշ էր գալիս նրա սիրած աղջկա հետևից։

Մեզ կանգնեցրին քառանկյունաձև։ Բոլորը պետք է դուրս գային, նույնիսկ հիվանդները։ Եթե զինվորը ծանր հիվանդ էր, դուրս էին բերում երկու թևից բռնած։ Ճար չկար, Ժելեզնիս էլ ստիպված եղավ դուրս գալ։ Բակում կարդացին գնդին տրված հրամանը, որի բովանդակությունը մոտավորապես այն էր, թե դրագուններն էլ մարդ են և թե արգելվում է նրանց սպանել, քանի որ մեր զինակիցներն են։ Մի հոժարական թարգմանում էր հրամանը, իսկ գնդապետը գազազած վագրի պես չորս կողմն էր նայում։ Նա անցավ շարքի առջևով, հետո պտտվեց քառանկյունու շուրջը և հանկարծ Ժելեզնուն ճանաչեց։ Սրա բոյը մի սաժեն կլիներ, այնպես որ, պարոն օբեր-լեյտենանտ, շատ մազալու էր, երբ գնդապետը նրան բռնեց ու մեջտեղ քաշեց։ Հրամանը կարդացող հոժարականն իսկույն ձայնը կտրեց, իսկ գնդապետս ցատկոտում էր Ժելեզնու առաջ, ինչպես շունը մադիանի դիմաց, և գոռգոռում․ «Դու ինձնից չես պախչի, դու իմ ձեռից չես պրցնի, դու նորից ասես Շելեսնի, իսկ ես միշտ ասեմ Մետնի, Օլոֆյաննի, Սվինցովնի։ Բայց դու Շելեսնի՛, այո, Շելեսնի՛։ Ես քես ցույց կտամ Սվինցովնի, Օլոֆյաննի, Մետնի, դու Mistvien^[87], du Schwein^[88], դու Շելեսնի»։ Հետո հրամայեց նրան մի ամիս հաուպտվախտ նստեցնել։ Երկու շաբաթ անցնելուց հետո հանկարծ գնդապետի ատամներն սկսեցին ցավել, և նա հիշեց, որ Ժելեզնին ատամնաաեխնիկ է։ Հրամայեց նրան բերել հոսպիտալ և պատվիրեց իր մի ատամը հանել։ Ժելեզնին կես ժամի չափ քաշեց–քաշքշեց այդ ատամը, այնպես որ «պապիկի» գլխին երեք անգամ ջուր լցրին և ուշքի բերին․ այդ ժամանակ խեղճացավ և Ժելեզնու մնացած երկու շաբաթը ներեց։ Ահա թե ինչ է պատահում, պարոն օբեր-լեյտենանտ, երբ պետն իր ստորադրյալի ազգանունը մոռանում է։ Իսկ ստորադրյալը երբեք չի համարձակվի իր պետի ազգանունը մոռանալ, ինչպես մեզ ասում էր այդ պարոն գնդապետը։ Եվ մենք երկար տարիներ կհիշենք, որ մի ժամանակ Ֆլիդլեր ազգանունով գնդապետ ենք ունեցել։ Ձեզ հո շատ չձանձրացրի՞ իմ պատմությամբ, պարոն օբեր-լեյտենանտ։

— Գիտե՞ք ինչ, Շվեյկ,— պատասխանեց պորուչիկ Լուկաշը,— որքան հաճախ եմ ձեզ լսում, այնքան ավելի եմ համոզվում, որ դուք պետերին չեք հարգում։ Զինվորը երկար տարիներից հետո էլ պարտավոր է իր պետերի միայն լավն ասել։

Երևում էր, որ այդ խոսակցությունը սկսում էր պորուչիկ Լուկաշին զվարճություն պատճառել։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ,— ասես արդարանալով նրան ընդհատեց Շվեյկը,— չէ որ նա, պարոն գնդապետ Ֆլիդլերը, վաղուց է մեռել, բայց, եթե դուք ցանկանում եք, ես նրա միայն լավը կասեմ։ Նա, պարոն օբեր-լեյտենանտ, զինվորների համար մարմին առած հրեշտակ էր։ Այնքա՜ն բարի էր, իսկը սուրբ Մարտինի պես, որն աղքատներին ու սովյալներին սագեր էր բաժանում։ Նա իր սպայական ճաշը կիսում էր առաջին իսկ պատահած զինվորի հետ, իսկ երբ մի անգամ պովիդլոյով կնեդլիկ ուտելուց բոլորս տրաքում էինք, հրամայեց ճաշի համար խաշած կարտոֆիլով խոզի միս պատրաստել։ Բայց նա իր բարությունը ըստ ամենայնի դրսևորում էր զորաշարժերի ժամանակ։ Երբ մենք հասանք Նիժնիե Կրալովիցի, հրամայեց իր հաշվին խմել այդ քաղաքի գարեջրագործարանում եղած ամբողջ գարեջուրը։ Իր անվանակոչության կամ ծննդյան օրերին գնդապետը թույլ էր տալիս ամբողջ գնդի համար սմետանով նապաստակներ և սուխարիով կնեդլիկներ պատրաստել։ Նա իր զինվորների նկատմամբ այնքան բարի էր, որ մի անգամ, պարոն օբեր-լեյտենանտ․․․

Պորուչիկ Լուկաշը փաղաքշաբար ձգեց Շվեյկի ականջը և բարեկամաբար ասաց․

― Դե լա՛վ, գնա, անպիտա՛ն, հանգիստ թող նրան։

― Zum Befehl, Herr Oberleutnant!^[89],― ասաց Շվեյկը և դիմեց դեպի իր վագոնը։

Այդ ժամանակ էշելոնի վագոններից մեկի մոտ, որի մեջ պահված էր հեռախոսի ապարատներն ու լարերը, տեղի ունեցավ հետևյալ տեսարանը։

Վագոնի մոտ կապիտան Սագների հրամանով ժամապահ էր կանգնած, քանի որ ամեն ինչ պետք է ճակատավարի լիներ։ Նկատի ունենալով հեռախոսային ապարատների և լարերի արժեքավորությունը, վագոնների երկու կողմից ժամապահներ էին կանգնեցրել և նրանց հայտնել պայմանաբառն ու պատասխան բառը։

Այդ օրվա պայմանաբառն էր «Kappe»^[90], իսկ պատասխան բառը՝ «Խատվան»։ Հեռախոսային ապարատներով բեռնված վագոնի մոտ կանգնած ժամապահը կոլոմցի լեհ էր, որը պատահմունքի տարօրինակ բերումով ընկել էր Իննսունմեկերորդ գունդը։

Պարզ է, որ նա «Kappe»-ի մասին ոչ մի գաղափար չուներ։

Բայց քանի որ, այնուամենայնիվ, հուշագիտական որոշ ընդունակություններ ուներ, կարողացել էր միտը պահել, որ այդ բառր սկսվում է «կ»-ով։ Երբ գումարտակի օրապահ պոդպորուչիկ Դուբը նրան հարցրեց պայմանաբառը, նա հանգիստ պատասխանեց․ «Kaffee»^[91]։ Դա միանգամայն բնական էր, քանի որ կոլոմնացի լեհը դեռ չէր կարողացել մոռանալ Բրուկի ճամբարում ամեն առավոտ և իրիկուն խմած սուրճը։

Լեհը մի քանի անգամ բարձրաձայն կրկնեց իր «Kaffee»-ն, իսկ պոդպորուչիկ Դուբը առաջանում էր ուղիղ դեպի նա։ Այնժամ ժամապահը հիշելով իր երդումը և այն, որ ինքը պահակ է կանգնած, սպառնալից բղավեց․ «Halt!»։ Իսկ երբ պոդպորուչիկ Դուբը երկու քայլ էլ արեց դեպի նա և նորից պահանջեց պայմանաբառն ասել, ժամապահը հրացանն ուղղեց նրա վրա և, գերմաներեն լավ չիմանալով, լեհագերմանական մի խառնալեզվով գոռաց․ «Beze szajsn, beze szajsn»^[92]։

Պոդպորուչիկ Դուբը հասկացավ և սկսեց հետ-հետ գնալ, գոռալով․ «Wachkommandant, Wachkommandant»^[93]։

Հայտնվեց ջոկապետ Ելենեկը, որը լեհին ժամապահ էր նշանակել, և նրանից հարցրեց պայմանաբառը, ապա նույնն արեց պոդպորուչիկ Դուբը։ Վհատված կոլոմնացի լեհը, բոլոր հարցերին պատասխանում էր․ «Kaffee! Kaffee» և այնքան բարձրաձայն, որ ամբողջ կայարանում լսվում էր։

Վագոններից զինվորներն արդեն դուրս էին ցատկում իրենց կաթսայիկներով, իրարանցում սկսվեց, որը վերջացավ նրանով, որ զինաթափ արված ազնիվ զինվորին տարան կալանավորական վագոն։

Պոդպորուչիկ Դուբը որոշակիորեն կասկածում էր Շվեյկի վրա։ Առաջինը Շվեյկն էր կաթսայիկը ձեռին դուրս եկել վագոնից։ Դուբը դա տեսավ։ Նա իր գլխով կերաշխավորեր, որ ինքը լսել է, թե ինչպես Շվեյկը գոռում էր․ «Դո՛ւրս գալ կաթսայիկներով, դո՛ւրս գալ կաթսայիկներով»։

Կես գիշերից անց գնացքը շարժվեց դեպի Լադովիցե—Տրեբիշով, որտեղ վաղ առավոտյան նրան դիմավորեց վետերաների խմբակը, որն այդ երթային գումարտակը շփոթել էր հունգարական հոնվեդների Տասնչորսերորդ երթային գնդի մի գումարտակի հետ, որ այդ կայարանով անցել էր գիշերը։ Բոլոր վետերանները, անտարակույս, հարբած էին և իրենց «Isten áldmeg a király»^[94] ոռնոցով արթնացրին ամբողջ էշելոնը։ Առավել գիտակից զինվորներից մի քանիսը գլուխները վագոններից դուրս հանեցին և նրանց պատասխանեցին․ «Համբուրեցեք քամակներս։ Eljen!»^[95]։ Այդ Ժամանակ վետերաններն այնպես բղավեցին «Éljen! Éljen a tizennegyedik regiment!»^[96], որ կայարանի լուսամուտների ապակիները դողացին։

Հինգ րոպե հետո գնացքը շարժվեց դեպի Հումեննե։ Այստեղ ամենուրեք պարզ երևում էին այն մարտերի հետքերը, որ մղվել էին ռուսների հարձակման ժամանակ, երբ նրանք ձգտում էին թափանցել Տիսսայի հովիտը։ Երկարորեն ձգվում էին շտապ փորված խրամատները, այստեղ ու այնտեղ երևում էին գյուղացիական այրված բնակազմեր, իսկ դրանց կողքին, հապշտապ սարքված շենքեր, որոնք ցույց էին տալիս, որ բնակիչները վերադարձել են։

Կեսօրին գնացքը մոտեցավ Հումեննե կայարանին։ Այստեղ կռվի հետքերն ակներև էին։

Սկսեցին ճաշի պատրաստություն տեսնել։ Այդ ժամանակ զինվորներն իրենց աչքով տեսան ու համոզվեցին, թե ռուսների գնալուց հետո իշխանություններն ինչպես դաժանորեն են վարվում տեղի բնակչության հետ, որին ռուսները լեզվով ու կրոնով հոգեհարազատ էին։

Կառամատույցում, հունգարացի ժանդարմներով շրջապատված, կանգնած էին մի խումբ ձերբակալված ռուսիններ։ Նրանց մեջ կային մի քանի ուղղափառ քահանաներ, ուսուցիչներ և զանազան շրջաններից բերված գյուղացիներ։ Նրանց ձեռքերը պարանով կապել էին մեջքներին, իսկ իրենց՝ զույգ-զույգ իրար կապել։ Շատերի քթերը ջնջխված էին, իսկ գլխներին ուռուցքներ կային, որ նրանց պարգևել էին ժանդարմները ձերբակալելու ժամանակ։

Նրանցից փոքր-ինչ հեռու զվարճանում էր մի հունգարացի ժանդարմ։ Նա ուղղափառ քահանայի ձախ ոտքին պարան էր կապել, մյուս ծայրը բռնել ձեռքին, և, հրացանի խզակոթով սպառնալով, դժբախտ մարդուն ստիպում էր չարդաշ պարել։ Ժամանակ առ ժամանակ նա պարանը ձիգ էր տալիս, և քահանան վայր էր ընկնում։ Քանի որ ձեռքերը կապված էին մեջքին, քահանան չէր կարողանում վեր կենալ ու մեջքի վրա շուռ գալու հուսահատական փորձեր էր անում, ջանալով այդ կերպ ոտքի կանգնել։ Ժանդարմը քահ-քահ ծիծաղում էր արտասվելու աստիճան։ Երբ քահանային հաջողվում էր վեր կենալ, ժանդարմը ձիգ էր տալիս պարանը, և խեղճ մարդը նորից գետին էր թավալվում։

Դրան վերջ դրեց մի ժանդարմական սպա, որը հրամայեց մինչև գնացքի մեկնելը ձերբակալվածներին տանել կայարանի հետևի դատարկ մարագը, որպեսզի ոչ ոք չտեսնի, թե նրանց ինչպես են խոշտանգում։

Այդ միջադեպը շտաբի վագոնում առիթ տվեց մի թունդ խոսակցության, և, հարկ է արժանին հատուցել, սպաների մեծ մասն այդ դաժանությունը դատապարտեց։

— Եթե նրանք իսկապես դավաճաններ են,— գտնում էր պրապորշչիկ Կրաուսը,— ապա նրանց պետք է կախել, և ոչ թե խոշտանգել։

Պոդպորուչիկ Դուբն, ընդհակառակը, լիովին հավանություն էր տալիս հունգարացիների այդ վերաբերմունքին։ Նա այդ վերաբերմունքը կապում էր Սարաևոյի մահափորձի հետ և ամեն ինչ բացատրում նրանով, թե Հումեննե կայարանի հունգարացի ժանդարմները էրցհերցոգ Ֆրանց Ֆերդինանդի և նրա տիկնոջ մահվան վրեժն են լուծում։ Իր պնդումը որևէ բանով հիմնավորած լինելու համար նա հայտարարեց, թե դեռևս պատերազմից առաջ Շիմաչեկի «Չտրուլիստնիկ» ժուռնալի հուլիսի համարում մի հոդված է կարդացել էրցհերցոգի վրա կատարված մահավարձի մասին։ Հոդվածում գրված էր, թե Սարաևոյի անօրինակ ոճրագործությամբ հարված է հասցված ուղղակի մարդկանց սրտին։ Այդ հարվածը դաժան ու ցավագին է մանավանդ այն պատճառով, որ ոճիրը կյանքից զրկել է ոչ միայն գործադիր իշխանության ներկայացուցչին, այլև նրա հավատարիմ և շատ սիրելի ամուսնուն։ Այդ երկու կյանքերի ոչնչացմամբ խորտակվեց մի երջանիկ, օրինակելի ընտանիք, իսկ բոլորի կողմից սիրված նրանց զավակները որբ մնացին։

Պորուչիկ Լուկաշը ինքն իրեն քրթմնջաց, թե, հավանաբար, այստեղ, Հումեննեում, ժանդարմներն էլ ստացել են Շիմաչեկի «Չտրուլիստնիկ»-ը իր այդ հուզիչ հոդվածով։ Հանկարծ նրան ամեն ինչ այնքան գարշելի ու քստմնելի թվաց, որ նա խմելու և համաշխարհային վշտից ազատվելու պահանջ զգաց։ Պորուչիկը վագոնից դուրս եկավ և գնաց Շվեյկին որոնելու։

— Լսեցեք, Շվեյկ,— դիմեց նա նրան,— չգիտե՞ք որտեղից կարելի է մի շիշ կոնյակ գտնել։ Ես ինձ լավ չեմ զգում։

— Դա, համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, կլիմայափոխությունից է։ Հնարավոր է, որ պատերազմի դաշտում դուք ձեզ ավելի վատ զգաք։ Մարդ ինչքան հեռանում է իր սկզբնական ռազմական բազայից, այնքան ավելի վատ է զգում։ Յոզեֆ Կալենդան էլ, որ Ստրաշնիցիիում այգեպան էր, մի անգամ այդպես հեռացել էր իր հայրենի տնից։ Ստրաշնիցիից նա գնում է Վինոգրադի և ճանապարհին կանգ առնում «Կանգառի մոտ» գինետանը։ Սկզբում ամեն ինչ լավ է լինում, բայց երբ հասնում է Կորուննի փողոցի ջրհան կայանին, սկսում է այդ փողոցի մի ծայրից մինչև մյուսը, մինչև սուրբ Լյուդմիլա եկեղեցին, պանդոկից պանդոկ մտնել, և ահա այդ ժամանակ ուժերը նրան լքում են։ Սակայն նա չի վախենում, քանի որ այդ երեկո Ստրաշնիցիի «Ռեմիզի մոտ» գինետանը մի տրամվայի վագոնավարի հետ գրազ էր եկել, թե երեք շաբաթում կարող է ոտքով շուրջերկրյա ճանապարհորդություն կատարել։ Եվ ավելի ու ավելի էր հեռանում իր հայրենի տնից, մինչև որ երթադադար է տալիս Կառլի հրապարակի «Սև գարեջրագործ» պանդոկում։ Այնտեղից գնում է Մալա Ստրանայի «Սուրբ Տոմաշ»-ի մոտի գարեջրատունը, իսկ հետո, դադար առնելով «Մոնտանգների մոտ» գիետանը, բարձրանում է վեր, կանգ առնում «Բրաբանտների թագավորի մոտ» պանդոկում և գնամ «Սքանչելի տեսարան» պանդոկը, իսկ այնտեղից՝ Ստրագովի վանքի մոտի գարեջրատունը։ Բայց այստեղ կլիմայի փոփոխությունը իրեն զգալ է տալիս։ Հասնում է նա Լորետանի հրապարակը, և այդ ժամանակ նրան այնպիսի հայրենաբաղձություն է համակում, որ թրմփալով գետին է գլորվում, սկսում մայթի վրա թավալ տալ և բղավել․ «Բարի մարդիկ, էլ առաջ չեմ գնա։ Թքել եմ (կներեք կոպիտ արտահայտությանս համար, պարոն օբեր-լեյտենանտ) այդ շուրջերկրյա ճանապարհորդության վրա»։ Բայց, այնուամենայնիվ, եթե ցանկանում եք, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ես ձեզ համար կոնյակ կգտնեմ, միայն թե վախենում եմ հանկարծ գնացքը շարժվի։

Պորուչիկ Լուկաշը նրան հավաստիացրեց, թհ իրենք երկու ժամից շուտ չեն շարժվի և թե կոնյակը շշերով ծածուկ վաճառում են հենց այդտեղ, կայարանի հետևում։ Կապիտան Սագները Մատուշիչին արդեն ուղարկել է այնտեղ, և նա տասնհինգ կրոնով նրա համար միանգամայն լավ կոնյակ է բերել։ Պորուչիկ Լուկաշը Շվեյկին տասնհինգ կրոն տվեց և հրամայեց անհապաղ գործել, միայն թե ոքի չասել, թե կոնյակը նրա համար է և թե նա է ուղարկել գնելու, քանի որ, ճիշտն ասած, դա արգելված բան է։

― Անհոգ եղեք, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ամեն ինչ լավ կլինի։ Ես շատ եմ սիրում բոլոր արգելված բաները և, մեկ էլ տեսար, ինքս էլ չիմանալով, որևէ արգելված բան եմ անում․․․ Մի անգամ Կառլինի զորանոցում մեզ արգելել էին․․․

― Kehrt euch ― marschieren ― marsch!^[97] ― հրամանարկեց պորուչիկ Լուկաշը։

Շվեյկը դիմեց դեպի կայարանի շենքի հետևը, ճանապարհին մտքում կրկնելով իր էքսպեդիցիայի բոլոր առաջադրանքները․ կոնյակը պետք է լինի լավը, ուստի անհրաժեշտ է նախապես համը տեսնել։ Կոնյակն արգելված բան է, ուստի պետք է զգույշ լինել։

Դեռ նոր էր նա կառամատույցից թեքվել, երբ նորից դեմ առավ պոդպորուչիկ Դուբին։

— Ի՞նչ ես այստեղ քարշ գալիս,― նետվեց նա Շվեյկի վրա։— Դու ինձ ճանաչո՞ւմ ես։

— Համարձակվում եմ զեկուցել,— պատասխանեց Շվեյկը, պատիվ տալով,— ես չէի ցանկանա ձեզ ճանաչել վատ կողմից։

Պոդպորուչիկ Դուբն այդ պատասխանից գազազեց, բայց Շվեյկը կանգնած էր հանգիստ, ձեռքը հովարին դրած, և շարունակում էր․

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն լեյտենանտ, ես ուզում եմ ձեզ ճանաչել միայն լավ կողմից, որպեսզի դուք ինձ չլացացնեք, ինչպես վերջերս բարեհաճեցիք արտահայտվել։

Այդ հանդգնությունից պոդպորուչիկ Դուբի գլուխը պտույտ եկավ, և նա զայրույթից հազիվ կարողացավ գոռալ․

— Չքվի՛ր այստեղից, սրիկա։ Մենք դեռ քեզ հետ կխոսենք։

Շվեյկը հեռացավ կառամատույցից, իսկ պոդպորուչիկ Դուբը, ուշքի գալով, հետևեց նրան։ Կայարանի շենքի հետևում, ուղղակի ճանապարհի եզրին, գլխիվայր դրված էին մի քանի խոշոր զամբյուղներ, դրանց վրա՝ զանազան քաղցրավենիների տափակ մաղախներ, որոնք այնպիսի անմեղ տեսք ունեին, որ կարծես այդ բարիքները պատրաստված էին արտաքաղաքային զբոսանքի գնացող դպրոցականների համար։ Այնտեղ կային տյանուշկաներ, վաֆլիի գլանիկներ, թթու պաստեղի մի կիտուկ, այստեղ-այնտեղ երևում էին սև հացի և ակներևաբար նժույգային ծագում ունեցող երշիկի պատառիկներ։ Խոշոր զամբյուղների տակ պահված էին զանազան ոգելից խմիչքներ՝ կոնյակի, օղու, ռոմի, գիհօղու և ամեն տեսակ լիկյորների ու թրմօղիների շշեր։

Հենց այդտեղ էլ, ճամփեզրյա առվի մյուս կողմում, կար մի փոքրիկ կրպակ, որտեղ և կատարվում էր արգելված ապրանքի առևտուրը։

Զինվորները նախ սակարկում էին զամբյուղների մոտ․ պեյսավոր^[98] մի հրեա անմեղ տեսք ունեցող զամբյուղի տակից հանում էր օղին և կապայի տակ թաքցրած, տանում փայտյա կրպակը, որտեղ զինվորը շիշն աննկատ խոթում էր շալվարի մեջ կամ ծոցը դնում։

Ահա դեպի այդտեղ դիմեց Շվեյկը, մինչդեռ պոդպորուչիկ Դուբը, մոլի խուզարկուի պես, կայարանից հետևում էր նրան։

Շվեյկն ամեն ինչ գնեց առաջին իսկ զամբյուղի մոտ։ Նախ կոնֆետ գնեց, վճարեց ու խոթեց գրպանը, և այդ միջոցին պեյսավոր վաճառողը փսփսալով նրան ասաց․

― Schnaps hab’ ich auch, gnädiger Herr Soldat։^[99]

Բանակցություններն արագ ավարտվեցին։ Շվեյկը մտավ կրպակ, սակայն վճարեց միայն այն բանից հետո, երբ պեյսավոր պարոնը շիշը բացեց և նա համը տեսավ։ Նա կոնյակից գոհ մնաց և, շիշը ծոցը դնելով, քայլերն ուղղեց դեպի կայարան։

― Որտե՞ղ էիր, սրիկա,— նրա ճանապարհը կտրեց պոդպորուչիկ Դուբը։

— Համարձակվում եմ ղեկուցել, պարոն լեյտենանտ, գնացել էի կոնֆետ առնելու։— Շվեյկը ձեռքը խոթեց գրպանը և մի բուռ կեղտոտ, փոշոտված կոնֆետներ հանեց,— եթե պարոն լեյտենանտը չի զզվի․․․ ես փորձել եմ, լավն են։ Պովիդլոյի դուրեկան համ ունեն, պարոն լեյտենանտ։

Մունդիրի տակից արտագծվում էին շշի կլորավուն ձևերը։

Պոդպորուչիկ Դուբը ձեռքով թփթփացրեց Շվեյկի կուրծքը․

― Այդ ի՞նչ ես տանում, սրիկա։ Հանի՛ր։

Շվեյկը հանեց դեղնավուն պարունակություն ունեցող շիշը, որի էտիկետկային սևով սպիտակի վրա գրված էր, «Cognac»^[100]։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն լեյտենանտ,— ասաց Շվեյկը բոլորովին չշփոթվելով,— այս կոնյակի շշի մեջ մի քիչ խմելու ջուր եմ լցրել։ Երեկվա այն գուլյաշից հետո սիրտս ծարավից այրվում է։ Միայն թե ջրհորի ջուրը, ինչպես տեսնում եք, պարոն լեյտենանտ, մի տեսակ դեղնավուն է։ Ըստ երևույթին, երկաթ է պարունակում։ Այդպիսի շուրը առողջության համար շատ օգտակար է։

— Քանի որ այդքան ծարավ ես, Շվեյկ,— դիվորեն քմծիծաղելով ասաց պոդպորուչիկ Դուբը, ցանկանալով ըստ հնարավորին երկարաձգել այդ տեսարանը, որ պետք է ավարտվեր Շվեյկի կատարյալ պարտությամբ,— ուրեմն մի կուշտ խմիր։ Խմիր այդ բոլորը միանգամից։

Պոդպորուչիկ Դուբն արդեն պատկերացնում էր, թե ինչպես Շվեյկը մի քանի կում կանի և այլևս ի վիճակի չի լինի խմելու, իսկ նա՝ պոդպորուչիկ Դուբը, կատարյալ հաղթանակ տարած, կասի․ «Մի քիչ էլ ինձ տուր, ես էլ եմ ծարավ»։ Ապա պատկերացնում էր, թե ինչ արտահայտություն կունենա խարդախ Շվեյկի դեմքն այդ ահեղ ժամին, թե հետո ինքը զեկուցագիր կներկայացնի և այլն։

Շվեյկը բացեց շիշը, դրեց բերանին, և խմիչքը կամ կումի հետևից անհետացավ նրա կոկորդի մեջ։

Պոդպորուչիկ Դուբը քար կտրեց։ Շվեյկը նրա աչքի առաջ, առանց աչքը ճպելու, խմեց բոլորը, դատարկ շիշը խճուղու վրայով շպրտեց լճակի մեջ, թքեց և, կարծես մի բաժակ հանքային ջուր էր խմել, ասաց․

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն լեյտենանտ, այս ջուրն իրոք որ երկաթահամ է։ Վլտավայի Կամիկայում մի պանդոկապետ ամռանը իր այցելուների համար շատ հասարակ ձևով երկաթաջուր էր պատրաստում։ Ջրհորի մեջ հին պայտեր էր գցում։

— Ես քեզ հին պայտեր ցույց կտամ։ Ցույց տուր, թե ո՞ր ջրհորից ես վերցրել այդ ջուրը։

— Այստեղից շատ հեռու չէ, պարոն լեյտենանտ, ա՛յ, այն փայտյա կրպակի հետևումն է։

— Առաջ ընկիր, սրիկա՛, ես ուզում եմ տեսնել, թե ինչպես ես քայլում։

«Շատ զարմանալի է,— մտածեց պոդպորուչիկ Դուբը,— մարդ այս սրիկայից ոչինչ չի իմանա»։

Շվեյկը քայլում էր հույսն աստծո վրա դրած։ Մի ներքին ձայն նրան ասում էր, թե առջևում պետք է ջրհոր լինի, և այդ պատճառով բոլորովին չզարմացավ, երբ իսկապես այնտեղ ջրհոր գտնվեց։ Դեռ ավելին, խողովակն էլ սարքին էր։ Նրանք մոտեցան ջրհորին։ Շվեյկն սկսեց ճախարակն աշխատեցնել, և ջրհան խողովակից դեղնավուն ջուր հոսեց։

— Ահա այդ երկաթաջուրը, պարոն լեյտնենանտ ,― հաղթականորեն ասաց նա։

Նրանց մոտեցավ մի ահաբեկված պեյսավոր տղամարդ, և Շվեյկը նրան գերմաներեն խնդրեց մի բաժակ բերել, որպես թե պարոն լեյտենանտը ցանկանամ է խմել։

Պոդպորուչիկ Դուբը այնքան էր շշմել, որ մի լիքը բաժակ ջուր խմեց, որից հետո բերանում ձիու մեզի և թրիքի համ մնաց։ Իր գլխին եկածից միանգամայն հիմարացած, նա մի բաժակ ջրի համար պեյսավոր հրեային հինգ կրոն տվեց և, դառնալով Շվեյկին ասաց․

— Ի՞նչ ես նայում, տո՛ւն կորիր։

Հինգ րոպե հետո Շվեյկն հայտնվեց շտաբի վագոնում, որտեղ գտնվում էր պորուչիկ Լուկաշը, ձեռքի խորհրդավոր շարժումով նրան վագոնից դուրս կանչեց և ասաց․

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ես մի հինգ, ամենաշատ տասը րոպեից հետո բոլորովին հարբած կլինեմ և իմ վագոնում կընկնեմ ու կքնեմ։ Համարձակվում եմ խնդրել, պարոն օբեր-լեյտնենանտ, որ դուք առնվազն երեք ժամ ինձ չկանչեք և ոչ մի հանձնարարություն չտաք, քանի դեռ քունս չեմ առել։ Ամեն ինչ կարգին է, միայն թե պարոն լեյտենանտ Դուբը ինձ բռնեց։ Ես նրան ասացի, թե դա ջուր է, և ստիպված եղա իր ներկայությամբ մի շիշ կոնյակն ամբողջովին խմել, որպեսզի ապացուցեի, որ իսկապես ջուր է։ Ամեն ինչ կարգին է։ Համաձայն ձեր ցանկության, ես ոչինչ չմատնեցի և զգույշ եղա։ Բայց հիմա, համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, արդեն զգում եմ, որ ոտքերս ծալվում են։ Սակայն, համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ես խմելու սովոր եմ, քանի որ պարոն ֆելդկուրատ Կացի հետ միասին․․․

― Չքվիր, անզգամ,— գոռաց պորուչիկ Լուկաշն առանց զայրանալու, բայց այդ ժամանակ պոդպորուչիկ Դուբը նրան թվաց առնվազն հիսուն տոկոսով ավելի անհամակրելի, քան մինչ այդ։

Շվեյկը զգուշաբար մտավ իր վագոնը և, պառկելով իր շինելի և իրերի տոպրակի վրա, դիմելով ավագ գրագրին ու մնացած բոլորին՝ ասաց․

— Եղել է, չի եղել մի մարդ։ Մի անգամ նա թունդ հարբել է և խնդրել, որ իրեն չարթնացնեն․․․

Այդ ասելուց հետո նա շրջվեց կողքի վրա և սկսեց խռմփալ։

Շուտով ամբողջ վագոնը լցվեց նրա արտաշնչած ոգելից շոգիներով, այնպես որ խոհարար-օկուլտիստ Յուրայդան ռունգներով օդը ներծծելով՝ ասաց․

— Գրողը տանի, կոնյակի հոտ է գալիս։

Ծալովի սեղանի առաջ նստած էր հոժարական Մարեկը, որն այդքան ձախորդություններից հետո, վերջապես, հասել էր գումարտակի ռազմական պատմագրի պաշտոնին։

Նա այժմ առաջուց հեղինակում էր գումարտակի սխրանքները, և երևում էր, որ ապագայի մեջ թափանցելը նրան մեծ բավականություն է պատճառում։

Ավագ գրագիր Վանեկը վաղուց հետաքրքրությամբ հետևում էր, թե ինչպես հոժարականը ջանադրաբար գրում է և հետն էլ լիակոկորդ քրքջում։ Նա վեր կացավ ու կռացավ դեպի հոժարականը, որը սկսեց նրան բացատրել․

— Գումարտակի պատմությունն առաջուց գրելը շատ զվարճալի բան է։ Այստեղ գլխավորն այն է, որ ամեն ինչ զարգանա սիստեմատիկաբար։ Ամեն ինչի մեջ պետք է սիստեմ լինի։

— Սիստեմատիկ սիստեմ,— հարեց ավագ գրագիր Վանեկը, սկեպտիկորեն ժպտալով։

— Այո ,— անփութորեն ասաց հոժարականը,— սիստեմատիկացված սիստեմատիկ սիստեմ գումարտակի պատմությունը գրելիս։ Մենք չենք կարող հենց սկզբից մեծ հաղթանակ տանել։ Ամեն ինչ պետք է զարգանա աստիճանաբար, ըստ որոշակի պլանի։ Մեր գումարտակը չի կարող համաշխարհային պատերազմը շահել միանգամից։ Nihil nisi bene^[101]։ Ինձ նման կշռադատող պատմագրի համար գլխավորը ամենից առաջ մեր հաղթանակների պլանը կազմելն է։ Ահա, օրինակ, այստեղ նկարագրում եմ, թե ինչպես քիչ է մնում, որ մեր գումարտակը (դա տեղի կունենա մոտավորապես մի երկու ամիս հետո) անցնի ռուսական սահմանը, որը պաշտպանում են թշնամու ուժեղ ջոկատներ, օրինակ, Դոնի գնդերը։ Այդ ժամանակ թշնամու մի քանի դիվիզիաներ շրջանցում են մեր դիրքերը։ Առաջին հայացքից թվում է, թե մեր գումարտակը կորած է, թե մեզ լապշա կդարձնեն, և ահա կապիտան Սագները գումարտակին հրաման է տալիս․ «Աստված չի կամենում, որ մենք կորչենք, ուրեմն փախչենք»։ Մեր գումարտակը ճղում է, բայց թշնամու դիվիզիան, որ մեզ շրջանցել է, տեսնում է, որ մենք, իսկապես ասած, սլանում ենք իր վրա։ Նա խելակորույս պուկ է տալիս, փախչում մեզնից և առանց մի կրակոցի ընկնում մեր բանակի ռեզերվային զորամասերի ձեռքը։ Ահա, ճիշտն ասած, այդտեղից էլ սկսվում է մեր գումարտակի իսկական պատմությունը։ Աննշան դեպքը, մարգարեաբար ասած, պան Վանեկ, ունենում է հեռուն գնացող հետևանքներ։ Մեր գումարտակը գիմում է դեպի հաղթանակից հաղթանակ։ Հետաքրքիր է, թե մերոնք ինչպես են հարձակվելու քնած թշնամու վրա․ դա նկարագրելու համար անհրաժեշտ է, որ պատմագիրը տիրապետի «Պատկերազարդ ռազմական թղթակից»-ի ոճին, մի ժուռնալ, որ ռուս-ճապոնական պատերազմի ժամանակ լույս էր տեսնում Վիլեմեկի հրատարակությամբ։

Մեր գումարտակը հարձակվում է թշնամու քնած ճամբարի վրա։ Մեր զինվորներից յուրաքանչյուրն իր համար ընտրում է մի թշնամի զինվոր և ամբողջ թափով սվինը մխրճում նրա կուրծքը։ Շատ լավ սրված սվինը խրվում է ինչպես կարագի մեջ, միայն երբեմն կողոսկրը ճռռում է։ Քնած թշնամիները ջղաձգվում են, մի պահ չռում իրենց զարմացած, բայց արդեն ոչինչ չտեսնող աչքերը, խռխռում և ձգվում-մնում։ Քնած թշնամիների շրթունքներին արյունոտ փրփուր է հայտնվում։ Դրանով գործը վերջանում է, և հաղթանակը մեր գումարտակի կողմն է։ Բայց ահա ավելի լավ բան։ Դա տեղի կունենա մոտավորապես երեք ամիս հետո։ Մեր գումարտակը գերի կվերցնի ռուսաց ցարին, բայց այդ մասին, պան Վանեկ, մենք կպատմենք փոքր-ինչ հետո, իսկ առայժմ պետք է նախապատրաստենք մեր անօրինակ հերոսությունը վկայող փոքրիկ էպիզոդներ, որոնց համար ստիպված պետք է լինեմ բոլորովին նոր ռազմական տերմիններ հորինել։ Ես արդեն հորինել եմ մի էպիզոդ, որը պետք է ցույց տա, թե ինչպես նռնակների բեկորներով ծակծակված մեր զինվորները ընդունակ են անձնազոհություն կատարելու։ Թշնամու ֆուգասի պայթյունից մեր ջոկապետներից մեկի, օրինակ, տասներկուերորդ կամ տասներեքերորդ վաշտի մի ջոկաաապետներից մեկի գլուխը կտրվում է։

— Apropos^[102],— ասաց հոժարականը, ձեռքը ճակատին խփելով,— քիչ էր մնում մոռանայի, պարոն օբեր-լեյտենանտ, կամ, քաղաքացիական ձևով ասած, պան Վանեկ, դուք պետք է ինձ հանձնեք բոլոր ենթասպաների ցուցակը։ Տվեք ինձ տասներկուերորդ վաշտի ջոկատապետներից որևէ մեկի անունը։ Հոուսկա՞։ Շատ լավ, ուրեմն այդ ֆուգասի պայթյունից կտրվում է Հոուսկայի գլուխը։ Գլուխը մի կողմ է նետվում, բայց մարմինն անում է ևս մի քանի քայլ, նշան է բռնում, կրակում և խփում թշնամու մի սավառնակ։ Ինքնին հասկանալի է, որ այդ հաղթանակները հանդիսավորապես կտոնվեն Շենբրունում, ընտանեկան շրջանում։ Ավստրիան գումարտակներ շատ ունի, սակայն դրանցից միայն մեկը, այսինքն հենց մերը, այնպես աչքի կընկնի, որ թագավորական տունը միայն նրա պատվին մի փոքրիկ ընտանեկան տոնահանդես կսարքի։ Բանը ներկայացվում է այնպես, ինչպես դուք տեսնում եք իմ նշումների մեջ․ էրցհերցոգի ամուսին Մարիա Վալերիի ընտանիքն այդ նպատակով իր ռեզիդենցիան Վալեզեից տեղափոխում է Շենբրուն։ Տոնահանգեսը խիստ մտերմական բնույթ ունի և տեղի է ունենում միապետի ննջարանի կողքին գտնվող դահլիճում, որը լուսավորված է սպիտակ մոմերով, քանի որ, ինչպես հայտնի է, արքունիքում էլեկտրական լամպեր չեն սիրում, որովհետև հանկարծ կարող է կարճ միացում առաջանալ, որից ծերուկ միապետը վախենում է։ Երեկոյան ժամը վեցին սկսվում է տոնահանդեսը ի պատիվ և ի փառս մեր գումարտակի։ Այդ ժամանակ նորին մեծության թոռներին բերում են դահլիճ, որը, ճիշտն ասած, հանգուցյալ թագուհու հարկաբաժնի մեջ է մնում։ Հիմա հարցն այն է, թե բացի կայսրական ընտանիքից էլ ով ներկա կլինի տոնահանդեսին։ Այդտեղ պետք է ներկա լինի և կլինի կայսեր գեներալ-համհարզ կոմս Պաարը։ Նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ այդպիսի ընտանեկան և մտերմական ընդունելությունների ժամանակ երբեմն մեկն ու մեկն իրեն վատ է զգում,— ես բնավ չեմ ուղում ասել, թե կոմս Պաարը կսկսի փսխել,— ցանկալի է լեյբ–բժշկի՝ նորին մեծության արքունական խորհրդական Կերցելի ներկայությունը։ Հանուն կարգապահության, որպեսզի ընդունելությանը ներկա գտնվող պալատական օրիորդների նկատմամբ պալատական լակեյներն անպարկեշտություններ թույլ չտան, ժամանում են ավագ արքունապետ բարոն Լեդերերը, սենեկապետ կոմս Բելեգարդեն, արքունի տիկին կոմսուհի Բոմբելը, որը արքունի կանանց մեջ նույն դերն է կատարում, ինչ «մադամը» Շուգիի հասարակաց տանը։ Այդ բարձրաշխարհիկ հասարակությունը հավաքվելուց հետո գնում, զեկուցում են կայսրին։ Նա ներս է մտնում թոռների ուղեկցությամբ, սեղանի մոտ գրավում իր տեղը և կենաց ճառ արտասանում ի պատիվ մեր երթային գումարտակի։ Նրանից հետո խոսք է վերցնում էրցհերցոգուհի Մարիա Վալերին, որը գովեստով է խոսում առանձնապես ձեր մասին, պարոն ավագ գրագիր։ Ճիշտ է, ինչպես երևում է իմ նշումներից, մեր գումարտակը ծանր ու զգալի կորուստներ է կրում, քանզի առանց զոհերի գումարտակը՝ գումարտակ չէ։ Ես առաջուց նշել եմ մոտ քառասուներկու հաղթանակ, սակայն գումարտակի պատմությունը չպետք է կազմվի միայն հաղթանակներին վերաբերող չոր փաստերից։ Դուք, օրինակ, պարոն Վանեկ, կընկնեք մի գետակի մոտ, իսկ ահա Բալոունը, որ այնպես վախեցած մեզ է նայում, կզոհվի յուրօրինակ մահով, ոչ գնդակից, ոչ արկից և ոչ էլ նռնակից։ Նրան կխեղդի այն օղապարանը, որ թշնամու սավառնակից նրա վրա կնետեն հենց այն պահին, երբ նա կսկսի իր օբեր-լեյտենանտի համար ճաշ պատրաստել։

Բալոունը, ձեռքերը տրտում թափահարելով, մի կողմ քաշվեց և վհատված ասաց.

— Ի՞նչ կարող եմ անել, երբ այդպես անբախտ եմ ծնվել։ Դեռ այն ժամանակ, երբ իսկական ծառայության մեջ էի, պատահում էր, որ օրը երեք անգամ գնում էի ճաշ ստանալու, քանի դեռ չէին նստեցրել։ Մի օր այնպես պատահեց, որ ճաշին իրար հետևից երեք անգամ դոշի միս ստացա, իսկ հետո դրա համար երեք ամիս նստեցի․․․ Տե՛ր, եղիցի կամք քո։

― Մի՛ վախենաք, Բալոուն,— մխիթարեց նրան հոժարականը,— գումարտակի պատմության մեջ չի նշվի, թե դուք զոհվել եք սպայական խոհանոցից խրամատները գնալիս, երբ լափում էիք սպայական ճաշը։ Դուք կհիշատակվեք մեր գումարտակի բոլոր այն զինվորների հետ, որոնք կընկնեն ի փառս մեր հայրենիքի, այնպիսիների հետ, ինչպիսին է, օրինակ, ավագ գրագիր Վանեկը։

— Իսկ ինձ համար ինչպիսի՞ մահ եք պատրաստում, Մարեկ։

― Մի շտապեք, պարոն ֆելդֆեբել, դա այնքան էլ հեշտ չի արվում։

Հոժարականը փոքր-ինչ մտածեց․

— Դուք կրալուպցի եք, ճի՞շտ է։ Դե ուրեմն, գրեցեք տուն, Կրալուպի, որ դուք անհետ կորչելու եք, միայն թե աշխատեցեք որքան կարելի է զգույշ գրել։ Բայց գուցե գերադասում եք ծանր վիրավոր լինել, մնալ լարափակոցների տակ պառկած։ Դուք այդպես գեղեցիկ, կոտրված ոտքով, պառկած եք ամբողջ օրը։ Գիշերը թշնամին լուսարձակներով լուսավորում է մեր դիրքերը և ձեզ հայտնաբերում։ Ենթադրելով, թե դուք հետախուզական ծառայություն եք կատարում, նա սկսում է ձեզ վրա նռնակներ ու արկեր տեղալ։ Դուք բանակին մեծ ծառայություն եք մատուցում, քանի որ թշնամու զորքը ձեզ վրա այնքան ռազմամթերք կգործադրի, որքան գործադրում է մի ամբողջ գումարտակի վրա։ Այդ բոլոր պայթյուններից հետո ձեր մարմնի մասերն ազատ ճախրում են մթնոլորտում, իրենց պտույտներով ճեղքում օդը։ Նրանք երգում են հաղթանակի մեծ երգը։ Կարճ ասած, յուրաքանչյուրը կստանա իրենը, և մեր գումարտակից յուրաքանչյուրը աչքի կընկնի, այնպես որ մեր պատմության փառավոր էջերը կլցվեն հաղթանակներով։ Թեև ես շատ էլ չէի ցանկանա դրանք լցնել, բայց ոչինչ չեմ կարող անել, ամեն ինչ պետք է արվի ջանասիրաբար, որպեսզի մեզնից հիշատակ մնա։ Այդ ամենը պետք է ավարտված լինի նախքան այն, երբ, ասենք, սեպտեմբեր ամսին, մեր գումարտակից պարզապես ոչինչ չի մնա, բացի պատմության փառապանծ էջերից, որոնք ճանապարհ կգտնեն դեպի Ավստրիայի բոլոր հպատակների սրտերը և նրանց կպատմեն, թե բոլոր նրանք, ովքեր այլևս չեն տեսնելու իրենց հայրենի տունը, մարտնչել են հավասարապես արիաբար ու խիզախաբար։ Այդ դամբանականի վերջին մասն ես արդեն կազմել եմ, պա՛ն Վանեկ։ Հավե՜րժ հիշատակ ընկածներին։ Միապետության նկատմամբ նրանց տածած սերը ամենից սուրբ սերն է, քանզի մղել է դեպի մահ։ Թող նրանց անունները հիշվեն հարգանքով, ինչպես, օրինակ, Վանեկի անունը։ Իսկ նրանք, ովքեր ամենից ավելի են վշտացած իրենց կերակրողների մահով, թող հպարտությամբ սրբեն իրենց արցունքները, քանզի ընկածները մեր գումարտակի հերոսներն են։

Հեռախոսավար Խոդոունսկին և խոհարար Յուրայդան մեծ հետաքրքրությամբ էին լսում հոժարականի հաղորդումը նրա կողմից պատրաստվող՝ գումարտակի պատմության մասին։

— Մոտ եկեք, պարոնա՛յք,— խնդրեց հոժարականը, թերթելով իր ձեռագիրը։— Էջ տասներեքերորդ, «հեռախոսավար Խոդոունսկին ընկավ սեպտեմբերի երեքին, գումարտակի խոհարար Յուրայդայի հետ միասին»։ Հիմա լսեցեք ծանոթագրություններս. «Անօրինակ հերոսություն։ Առաջինը, երեք օր շարունակ մնալով հեռախոսի մոտ, իր կյանքի գնով բլինդաժում պաշտպանում է հեռախոսալարը։ Երկրորդը, տեսնելով թշնամու կողմից մեր թիկունքն անցնելու վտանգը, եռացող սուպի կաթսան ձեռքին նետվում է թշնամու վրա, խուճապ առաջացնում թշնամու շարքերում։ Երկուսն էլ մեռնում են գեղեցիկ մահով։ Առաջինը պայթում է ֆուգասից, երկրորդը մեռնում է այն հեղձուցիչ գազերից, որ խոթում են նրա քթի տակ, երբ նա այլևս պաշտպանվելու ոչ մի միջոց չունի։ Երկուսն էլ մեռնում են՝ բացականչելով. «Es lebe unser Batalionskommandant!»^[103]։ Գերագույն հրամանատարությանը մնում է ոչ այլ ինչ, քան ամեն օր հրամանով մեզ շնորհակալություն հայտնել, որպեսզի մեր բանակի մյուս զորամասերն էլ իրազեկ լինեն մեր գումարտակի սխրագործություններին և նրանից օրինակ վերցնեն։ Ես կարող եմ ձեզ համար մի քաղվածք կարդալ բանակին տրված հրամանից, որը կարդացվել է բանակի բոլոր զորամասերում։ Դա շատ նման է էրցհերցոգ Կառլի այն հրամանին, որ նա արձակել է 1805 թվին, երբ իր բանակով կանգնած է եղել Պադուայի մոտ, որտեղ նրան մի լավ ջարդել են։ Դե ուրեմն, լսեցեք, թե ինչ պիտի կարդան մեր գումարտակի, այդ խիզախ, ամբողջ բանակի համար օրինակելի զորամասի մասին․ «Հուսով եմ, որ ամբողջ բանակը օրինակ կվերցնի վերոհիշյալ գումարտակից և նրանից փոխ կառնի սեփական ուժերի և արիության նկատմամբ ունեցած այն հավատը, այն անդրդվելիությունը վտանգի ժամին, այն անօրինակ հերոսությունը, այն սերն ու հավատը պետերի նկատմամբ, մի խոսքով, այն բոլոր առաքինությունները, որոնցով աչքի է ընկնում այդ գումարտակը և որոնք նրան մղում են դեպի զարմանքի արժանի սխրանքներ հանուն մեր միապետության բարօրության և հաղթանակի։ Թող բոլորը հետևեն նրա օրինակին»։

Վագոնի այն անկյունից, որտեղ պառկած էր Շվեյկը, լսվեց մի հորանջ և քնի մեջ ասվող այս խոսքերը․ «Դուք իրավացի եք, պանի Մյուլլեր, երբեմն մարդիկ զարմանալի կերպով իրար նման են լինում։ Կրալուպիում Յարոշ անունով մի մարդ կար, որը ջրհորների վրա պոմպեր էր շինում։ Այդ Յարոշը շատ նման էր Պարդուբիցիում ապրող ժամագործ Լեյգանցին, սա էլ իր հերթին զարմանալի նման էր իչինցի Պիսկորին, իսկ այդ չորսը միասին նման էին մի անհայտ ինքնասպանի, որին կախված և բոլորովին քայքայված վիճակում գտան Ինդրժիխով Հրադեցի մոտ, մի լճակի մեջ, ուղղակի երկաթուղու հողաթմբի տակ, որտեղ, հավանաբար, նա իրեն գնացքի տակ էր գցել…»։— Եվս մի նոր անուշիկ հորանջ, և բոլորը լսեցին շարունակությունը․ «Մնացած բոլորին դատապարտեցին մեծ տուգանքի, իսկ վաղը, պանի Մյուլլեր, լապշա եփեցեք․․․»― Շվեյկը շրջվեց մյուս կողքի վրա և նորից սկսեց խռմփալ։ Այդ ժամանակ խոհարար-օկուլտիստ Յուրայդայի և հոժարականի միջև վիճաբանություն սկսվեց ապագան գուշակելու մասին։

Օկուլտիստ Յուրայդան գտնում էր, որ թեև առաջին հայացքից անմիտ բան է թվում, երբ մարդ կատակի համար գրում է այն դեպքերի մասին, որ պետք է տեղի ունենան ապագայում, բայց, անկասկած, այդօրինակ կատակն անգամ շատ հաճախ մարգարեական փաստեր է պարունակում, եթե մարդուս հոգեկան տեսողությունը խորհրդավոր ուժերի ազդեցությամբ թափանցում է անհայտ ապագայի վարագույրը։ Յուրայդայի ճառի մնացած մասը մի համատարած վարագույր էր։ Ամեն մի նախադասությունից հետո նա հիշատակում էր ապագայի վարագույրը, մինչև որ, վերջապես, հասավ ռեգեներացիային, այսինքն մարդկային մարմնի վերականգնմանը, մեջ բերեց սեփական մարմնի մասերը վերականգնելու այն հատկությունը, որ ունի ինֆուզորիան, և վերջացրեց նրանով, թե ամեն մարդ կարող է պոկել մողեսի պոչը, որը, սակայն, նորից կաճի։

Հեռախոսավար Խոդոունսկին այդ առթիվ ավելացրեց, որ եթե մարդիկ մողեսների այդ հատկությունն ունենային, ապա նրանց քեֆին քեֆ չէր հասնի, երբ, օրինակ, պատերազմում կտրվեր սրա-նրա գլուխը կամ մարմնի այլ մասը։ Զինվորական գերատեսչությունը սրտանց կողջուներ այդ բանը, քանի որ այդ դեպքում բանակում ոչ մի հաշմանդամ չէր լինի։ Մի այդպիսի ավստրիական զինվոր, որի գլուխը, ոտքերն ու ձեռքերը անընդհատ պիտի աճեին, անպայման ավելի մեծ արժեք կունենար, քան մի ամբողջ բրիգադ։

Հոժարականն ասաց, թե ներկայումս, թշնամու ռազմական տեխնիկայի նվաճումների շնորհիվ, հաջողությամբ կարելի է մարդուն մեջտեղից կես անել, նույնիսկ երեք մասի բաժանել։ Կա մի օրենք, ըստ որի որոշ ինֆուզորիաների մարմնի առանձին մասերը վերականգնվում են, ինֆուզորիայի ամեն մի մասը վերածնվում և դառնում է ինքնուրույն օրգանիզմ։ Համանման պարագայում ամեն մի ճակատամարտից հետո կռվին մասնակցած ավստրիական զորքը կեռապատկվեր, կտասնապատկվեր, յուրաքանչյուր ոտքից կառաջանար մի նոր և թարմ հետևակ զինվոր։

— Եթե Շվեյկը ձեզ լսեր,— ասաց ավագ, գրագիր Վանեկը,— ապա մեզ համար առնվազն մի օրինակ կպատմեր։

Իր ազգանունը լսելուն պես Շվեյկը քրթմնջաց.

— Hier!— Եվ այդպես ապացուցելով իր կարգապահությունը, նորից սկսեց խռմփալ։

Վագոնի կիսաբաց դռնից ներս խցկվեց պոդպորուչիկ Դուբի գլուխը.

— Շյվեյկն այստե՞ղ է,— հարցրեց նա։

— Ճիշտ այդպես, պարոն լեյտենանտ։ Քնած է,— պատասխանեց հոժարականը։

— Եթե ես Շվեյկին եմ հարցնում, ապա դուք, հոժարակա՛ն, պարտավոր եք անմիջապես վեր թռչել և նրան կանչել։

— Չի կարելի, պարոն լեյտենանտ, նա քնած է։

― Ուրեմն, արթնացրեք։ Զարմանում եմ, հոժարակա՛ն, թե ինչպես իսկույն չկռահեցիք այդ բանն անել։ Դուք պարտավոր եք ձեր պետերի նկատմամբ ավելի սիրալիր լինել։ Դուք ինձ դեռ չեք ճանաչում։ Բայց երբ ճանաչեք…

Հոժարականն սկսեց Շվեյկին արթնացնել․

— Շվե՛յկ, հրդեհ է, վե՛ր կաց։

— Երբ Օդկոլեկի ջրաղացում հրդեհ ընկավ,— քրթմնջաց Շվեյկը, շրջվելով մյուս կողքի վրա,— նույնիսկ Վիսոչանիից հրշեջներ եկան։

— Բարեհաճեցեք տեսնել,— հանգիստ զեկուցեց հոժարականը պոդպորուչիկ Դուբին,— արթնացնում եմ, բայց՝ ոչ մի արդյունք։

Պոդպորուչիկ Դուբը գազազեց.

— Ձեր ազգանունն ի՞նչ է, հոժարական։

— Մարեկ։

— Ըհը՛, դա այն հոժարական Մարե՞կն է, որ շարունակ կալանքի տակ է եղել։

— Ճիշտ այդպես, պարոն լեյտենանտ։ Ես, ինչպես ասում են, բանտում միամյա դասընթաց եմ անցել և ռեաբիլիտացիայի ենթարկվել, այսինքն, երբ դիվիզիական դատարանը ինձ արդարացրեց և ընդունեց իմ անմեղությունը, նշանակվեցի, գումարտակի պատմագիր, պահպանելով հոժարականի կոչումը։

― Երկար չեք մնա այդ պաշտոնում,— բղավեց պոդպորուչիկ Դուբը։

Նա կարմրատակեց։ Պոդպորուչիկի դեմքի գույնն այնքան արագ էր փոփոխվում, որ թվում էր, թե ինչ-որ մեկը նրա այտերին հարվածներ է հասցնում։

— Խնդրում եմ, պարոն լեյտենանտ, ինձ ուղարկել զեկույցի ըստ ինստանցիայի,— լուրջ դեմքով ասաց հոժարականը։

— Դուք ինձ հետ կատակ մի անեք,— չէր հանգստանում պոդպորուչիկ Դուբը։— Ես ձեզ զեկույց ցույց կտամ։ Մենք դեռ կհանդիպենք, բայց այդ հանդիպումը ձեզ վրա էժան չի նստի։ Դուք ինձ կճանաչեք, եթե մինչև հիմա դեռ չեք ճանաչել։

Գազազած պոդպորուչիկ Դուբը հեռացավ, հուզմունքից մոռանալով Շվեյկին, թեև մի րոպե առաջ մտադիր էր նրան կանչել ու հրամայել․ «Շնչիր երեսի՛ս»։ Դա Շվեյկին ալկոհոլի ապօրինի գործածության մեջ բռնելու վերջին միջոցն էր։

Բայց հիմա արդեն ուշ էր, որովհետև, երբ կես ժամ հետո պոդպորուչիկ Դուբն ուշքի եկավ ու նորից դիմեց դեպի վագոն, զինվորներին ռոմով սուրճ էին տվել։

Շվեյկն արդեն վեր էր կացել և պոդպորուչիկ Դուբի կանչի վրա վագոնից դուրս թռավ մատղաշ քարայծի արագությամբ։

— Շնչիր երեսի՛ս,— գոռաց պոդպորուչիկ Դուբը։

Շվեյկը նրա երեսին արտաշնչեց թոքերի մեջ եղած օդի ամբողջ պաշարը։ Ասես մի տաք քամի դաշտում օղեգործարանի հոտ տարածեց։

— Այդ ի՞նչ հոտ է փչում քեզնից, ղո՛չի։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն լեյտենանտ, բերանիցս ռոմի հոտ է փչում։

― Բռնվեցիր, աղավնյակս,— չարախնդաց պոդպորուչիկ Դուբը,— վերջապես քեզ բռնեցի։

— Ճիշտ այդպես, պարոն լեյտենանտ,— միանգամայն հանգիստ համաձայնվեց Շվեյկը,— հենց նոր մենք սուրճի համար ռոմ ստացանք, և ես խմեցի նախ ռոմը։ Բայց եթե, պարոն լեյտենանտ, նոր կարգադրություն է դուրս եկել և հարկավոր է խմել նախ սուրճը, իսկ հետո ռոմը, ապա խնդրում եմ ինձ ներել։ Այսուհետև այդպիսի բան չեմ անի։

— Իսկ ինչո՞ւ էիր այնպես խռմփում, երբ կես ժամ առաջ ես այստեղ էի։ Նույնիսկ չկարողացան քեզ արթնացնել։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն լեյտենանտ, ամբողջ գիշերը քունս չէր տանում, որովհետև մտաբերում էի այն օրերը, երբ մենք Վեսպրեմի մոտ զորավարժեր էինք անցկացնում։ Առաջին և Երկրորդ բանակային կորպուսները, որոնք թշնամու դերն էին կատարում, Շտիրիայի և արևմտյան Հունգարիայի վրայով անցել և շրջապատել էին մեր Չորրորդ կորպուսը, որ տեղավորված էր Վիեննայում ու նրա շրջակայքում, որտեղ մերոնք ամենուրեք բերդեր էին կառուցել։ Նրանք մեզ շրջանցեցին ու մոտեցան այն կամուրջին, որ սակրավորները ձգել էին Դանուբի ձախ ափից։ Մենք հարձակման էինք պատրաստվում, իսկ մեզ օգնական զորքեր պիտի մոտենային հյուսիսից, ապա հարավից՝ Օսեկից։ Այդ ժամանակ մի հրաման կարդացին, թե մեզ օգնության է գալիս Երրորդ բանակային կորպուսը, որպեսզի Երկրորդ բանակային կորպուսի դեմ հարձակման անցնելիս մեզ չջարդեն Բալատոն լճի ու Պրեսբուրգի միջև։ Սակայն իզուր, մենք արդեն պետք է հաղթեինք, բայց ավարտ հնչեցրին, և մարտը շահեցին սպիտակ թևակապեր կրողները։

Պոդպորուչիկ Դուբը ոչ մի խոսք չասաց և, գլուխը շարժելով, շփոթված հեռացավ, բայց անմիջապես հետ դարձավ շտաբի վագոնից և գոռալով Շվեյկին ասաց.

— Լավ հիշեցեք այս ամենը. կգա ժամանակ, երբ ես ձեզ կլացացնեմ։

Ավելին ասել նա չկարողացավ և դիմեց դեպի շտաբի վագոնը, որտեղ կապիտան Սագները հենց այդ պահին հարցաքննում էր տասներկուերորդ վաշտի մի դժբախտ զինվորի, որին բերել էր ֆելդֆեբել Ստրանդը։ Զինվորն այժմվանից միջոցներ էր ձեռք առել խրամատներում իրեն անվնաս պահելու համար և այդ նպատակով կայարանի ինչ-որ տեղից խոզանոցի մի թիթեղապատ դռնակ էր թռցրել։

Հիմա նա կանգնած էր վախից աչքերը չռած և արդարանում էր նրանով, թե ուզում էր դռնակն իր հետ տանել որպես շրապնելներից պաշտպանվելու միջոց, թե ցանկանում էր ապահովել իր անվտանգությունը։

Օգտվելով առիթից, պոդպորուչիկ Դուբը մի երկար քարոզ սկսեց, թե զինվորն ինչպես պետք է իրեն պահի, թե որոնք են նրա պարտականությունները հայրենիքի և միապետի նկատմամբ, որը մեր գերագույն գլխավոր հրամանատարն է և զինվորական բարձրագույն տիրակալը։ Եթե գումարտակում այդպիսի տարրեր են առաջացել, ապա պետք է նրանց դուրս քշել, պատժել և բանտ նստեցնել։ Այդ շաղակրատանքն այնքան անհամ էր, որ կապիտանը կամացուկ խփեց զանցառուի ուսին և ասաց.

— Եթե իսկապես ոչ մի վատ մտադրություն չեք ունեցել, ապա այսուհետև այդպիսի բան չանեք։ Դա պարզապես հիմարություն է։ Դռնակը տարեք դրեք այնտեղ, որտեղից բերել եք, և կորեք գրողի ծոցը։

Պոդպորուչիկ Դուբը պռոշը կծեց և մտածեց, որ գումարտակի կարգապահությունը փրկելը միայն իրենից է կախված։ Այդ պատճառով նա մի անգամ էլ շրջագայեց կայարանի ամբողջ տերիտորիան և պահեստի մոտ, որի պատին մեծ-մեծ տառերով գերմաներեն ու հունգարերեն գրված էր «Ծխելն արգելվում է», նկատեց մի զինվորի, որն այնտեղ նստած թերթ էր կարգում։ Զինվորը թերթով այնպես էր ծածկվել, որ ուսադիրները չէին երևում։ Դուբը նրա վրա գոռաց. «Habtacht!»։ Զինվորը հունգարական այն գնդից էր, որը Հումենեում կանգնած էր որպես ռեզերվ։ Պոդպորուչիկ Դուբը ձեռքով ցնցեց նրան, հունգարացի զինվորը տեղից վեր կացավ և նույնիսկ անհրաժեշտ չհամարեց պատիվ տալ։ Նա թերթը խոթեց գրպանը և դիմեց դեպի խճուղին։ Պոդպորուչիկ Դուբը, ասես կախարդված, հետևեց նրան։ Հունգարացի զինվորը քայլերն արագացրեց, հետո շուռ եկավ և ծաղրաբար ձեռքերը վեր բարձրացրեց անձնատուր լինողի պես, որպեսզի պոդպորուչիկ Դուբը ոչ մի րոպե չտարակուսեր, որ նա ձեռաց կռահել է նրա՝ չեխական գնդից լինելու հանգամանքը։ Այնուհետև հունգարացին սկսեց վազել և անհետացավ խճուղու մյուս կողմի մոտակա տների արանքում։

Ցանկանալով ցույց տալ, թե այդ տեսարանի հետ ինքը ոչ մի առնչություն չունի, պոդպորուչիկ Դուբը ուռած-փքված մտավ ճանապարհի մոտ գտնվող կրպակներից մեկը, շփոթված մատնացույց արեց սև թելի մի մեծ կոճ, կոճը խոթեց գրպանը, վճարեց ու վերադարձավ շտաբի վագոնը։ Ապա գումարտակի հանձնակատարին հրամայեց կանչել իր սպասյակ Կուներտին։ Կոճը հանձնելով սպասյակին, նա ասաց. «Ստիպված եմ ամեն ինչի մասին ինքս հոգալ։ Ես լավ գիտեմ, որ մոռացել եք թել վերցնել»։

— Բնավ ոչ, պարոն լեյտենանտ, մենք մի դյուժին կոճի թել ունենք։

— Հապա ցույց տվեք։ Անմիջապես։ Անհապաղ կոճերը բերել այստեղ։ Կարծում եք ձեզ հավատո՞ւմ եմ։

Երբ Կուներտը վերադարձավ, բերելով մի տուփ լիքը սև ու սպիտակ թելի կոճեր, պոդպորուչիկ Դուբն ասաց.

— Մի լավ նայիր, եղբա՛յր, քո բերած թելերին և իմ այս մեծ կոճին։ Տեսնում ես, քո թելերը ինչքան բարակ են, ինչքան հեշտ են կտրվում։ Իսկ հիմա իմ բերածին նայիր, տես ինչքան պետք է չարչարվես, որ կարողանաս կտրել։ Ռազմաճակատում խլամ պետք չէ, ռազմաճակատում ամեն ինչ պիտի հիմնավոր լինի։ Բոլոր կոճերը վերցրու տար և սպասիր իմ կարգադրություններին։ Եվ միտդ պահիր, մյուս անգամ առանց ասելու ոչինչ չանես, իսկ երբ ուզում ես որևէ բան գնել, եկ մոտս և ինձ ասա։ Ես քեզ չէի ցանկանա, որ ինձ ճանաչես։ Դու ինձ դեռ չես ճանաչում վատ կողմից։

Երբ Կուներտը գնաց, պոդպորուչիկ Դուբը դիմեց պորուչիկ Լուկաշին.

— Իմ սպասյակը շատ խելոք տղա է։ Ճիշտ է, երբեմն սխալներ է անում, բայց ընդհանրապես շատ հասկացող է։ Նրա գլխավոր արժանիքը անբասիր ազնվությունն է։ Մի անգամ Բրուկում ես գյուղից, իմ աներձագից, մի ծանրոց ստացա, մեջը մի քանի տապակած սագեր։ Եվ կհավատա՞ք, նա մատն անգամ չդիպցրեց այգ սագերին, իսկ քանի որ ես չկարողացա արագ ուտել-վերջացնել, նա գերադասեց, որ սագերը մնան ու հոտեն։ Ահա թե ինչ ասել է կարգապահություն։ Սպան պարտավոր է զինվորներին դաստիարակել։

Պորուչիկ Լուկաշը ցանկանալով ցույց տալ, որ չի լսում այդ ապուշի դատարկաբանությունը, դեմքը շրջեց դեպի լուսամուտը և ասաց.

— Այո, այսօր չորեքշաբթի է։

Այնժամ պոդպորուչիկ Դուբը, խոսելու պահանջ զգալով, շրջվեց դեպի կապիտան Սագները և ընկերական ինտիմ տոնով սկսեց.

— Լսեցեք, կապիտան Սագներ, ի՞նչ կարծիք ունեք դուք…

— Կներեք, մի րոպե,— ներողություն խնդրեց կապիտան Սագները և վագոնից դուրս եկավ։

* * *

Այդ միջոցին Շվեյկը Կուներտի հետ զրուցում էր նրա պետի մասին։

— Ո՞ւր էիր կորել մինչև հիմա, ինչո՞ւ չէիր երևում,— հարցրեց Շվեյկը։

— Դու հո գիտես,— պատասխանեց Կուներտը,— իմ տխմարի ձեռին մարդ անգործ չի մնա։ Ամեն րոպե կանչում է և այնպիսի բաներ հարցնում, որ ինձ բոլորովին չեն վերաբերվում։ Մի անգամ, օրինակ, հարցրեց, թե քեզ հետ ընկերություն անո՞ւմ եմ։ Պատասխանեցի, թե մենք շատ քիչ ենք տեսնվում։

— Շատ հաճելի բան է անում, որ իմ մասին հարցնում է։ Ես, ախր, քո պարոն լեյտենանտին շատ եմ սիրում։ Նա այնքան լավն է, բարեհոգի, զինվորների համար իսկական հարազատ հայր,— լրջավարի ասաց Շվեյկը։

— Կարծո՞ւմ ես,— առարկեց Կուներտը։— Մեծ խոզ է, բայց դդումը քեզ օրինակ։ Զզվեցրել է ինձ, ամեն բանից կպչում ու զահլա է տանում։

— Տես, է՜,— զարմացավ Շվեյկը,— իսկ ես միշտ նրան կարգին մարդ եմ համարել։ Դու քո լեյտենանտի մասին ինչ-որ ուրիշ տեսակ ես խոսում։ Ասենք, բոլոր սպասյակներդ էլ այդպես եք։ Վերցնենք հենց, օրինակ, մայոր Վենցելի սպասյակին, իր պարոնին նա անվանում է ոչ այլ ինչ, եթե ոչ «նզովյալ դմբո», իսկ գնդապետ Շրեդերի սպասյակն իր պարոնի մասին խոսելիս նրան մեծարում է «հոտած հրեշ» և «գարշահոտ փորսուղ» անուններով։ Եվ այդ բոլորն այն պատճառով, որ սպասյակն իր պարոնից է սովորում։ Եթե պարոնը նրան չհայհոյի, սպասյակն էլ չի սովորի հայհոյել։ Բուդեյովիցիում, երբ ես իսկական ծառայության մեջ էի, մենք մի լեյտենանտ ունեինք, անունը Պրոխոզկա։ Նա թունդ չէր հայհոյում, միայն երբեմն իր սպասյակին ասում էր․ «Հե’յ, սքանչելի կով»։ Սպասյակ Հիբմանը նրա բերանից ուրիշ հայհոյանք չէր լսել։ Այդ Հիբմանը, երբ նրան զինվորական ծառայությունից արձակեցին, այդպես էր գիմում և՛ հորը, և՛ մորը, և՛ քրոջը — «հե՛յ, սքանչելի կով»։ Այդպես էր դիմում և իր հարսնացուին։ Վերջինս նրանից հրաժարվեց և նրան դատի տվեց իր անձը վիրավորելու համար, որովհետև Հիբմանը ինչ-որ պարերեկույթի ժամանակ աղջկան, նրա հորը, մորն ու քույրերին հրապարակով այդպես էր դիմել։ Աղջիկը նրան չներեց նաև դատարանում, ասելով, որ եթե նա իրեն «կով» անվաներ երես առ երես, միգուցե ինքը հաշտության դիմեր, բայց, ախր, նրա արածը խայտառակություն է Եվրոպայով մեկ։ Խոսքը մեր մեջ, Կուներտ, ես քո լեյտենանտի մասին երբեք այդպիսի բան չէի մտածի։ Առաջին անգամ հետը խոսելիս նա ինձ վրա շատ համակրելի մարդու տպավորություն թողեց, կարծես ծխարանից հենց նոր հանած երշիկ լիներ։ Իսկ երբ երկրորդ անգամ խոսեցի՝ աչքիս շատ կարդացած ու այնպես վեհաշունչ մարդ երևաց․․․ Իսկ դու որտեղացի՞ ես։ Բուդեյովիցիի հենց միջի՞ց։ Սիրում եմ, երբ մարդ որևէ տեղի հենց միջից է լինում։ Իսկ Բուդեյովիցիում որտե՞ղ ես ապրում։ Տաղավարաշարի ներքևի մասո՞ւմ։ Դա լավ է։ Այնտեղ գոնե ամառը հով է։ Պսակվա՞ծ ես։ Կին ու երեք երեխա ունե՞ս։ Ուրեմն, բախտավոր ես, ընկեր։ Գոնե վրադ լաց լինող ունես, ինչպես քարոզի ժամանակ միշտ ասում էր իմ ֆելդկուրատ Կացը։ Իսկ դա իսկապես ճիշտ է, քանի որ Բրուկում ես լսեցի, որ մի գնդապետ մի պահեստի զինվորի հետ խոսելիս նույնն էր ասում։ Նրանք երկուսն էլ այնտեղից գնում էին Սերբիա։ Գնդապետն ասում էր, թե այն զինվորը, որ տանը ընտանիք է թողնում և ռազմի դաշտում զոհվում, խզում է իր ընտանեկան բոլոր կապերը։ Նա այսպես էր ասում․ «Երբ նա դիագ, դիագ, նաև ընդանիկի համար, ընդանեկան գապ այլևս չգա։ Նա ավելին է, քան «ein Heid»^[104], որովհետև իր գյանք, «hat geopfert»^[105] մեձ ընդանիկի համար, «za Vaterland»^[106] — Հինգերո՞րդ հարկում ես ապրում։

— Առաջին հարկում։

— Այո, այո, ճիշտ է, նոր հիշեցի, որ այնտեղ, Բուդեյովիցիի հրապարակում, հինգհարկանի տուն չկա։ Արդեն գնո՞ւմ ես։ Հասկացա։ Քո սպան կանգնած է շտաբի վագոնի մոտ և այս կողմ է նայում։ Եթե քեզ հարցնի, թե իր մասին բան-ման ասե՞լ եմ, ասա, որ ասել եմ և չմոռանաս հայտնել, թե իր մասին որքան լավ էի արտահայտվում։ Չէ՞ որ մարդ հազարից մի անգամ կհանդիպի այնպիսի սպայի, որ զինվորի հետ այնպես բարեկամաբար, այնպես հայրաբար վարվի, ինչպես նա։ Չմոռանաս ասել, որ ես նրան շատ կարդացած մարդ եմ համարում, այն էլ ասա, որ նա շատ ինտելիգենտ անձնավորություն է։ Ասա նաև, որ ես քեզ սովորեցնում էի պարկեշտ լինել, պետիդ աչքերին նայելիս կռահել նրա ամենաչնչին ցանկություններն անգամ և բոլորը կատարել։ Տես, հա՜, չմոռանաս։

Շվեյկը մտավ իր վագոնը, իսկ Կուներտը, կոճերն առած, քաշվեց իր որջը։

Քառորդ ժամ հետո շարունակեցին առաջ շարժվել Բրեստով, Վելիկի Ռադվան և ն Նովայա Չաբինա հրդեհված գյուղերի միջով։ Երևում էր, որ այդտեղ համառ մարտեր էին տեղի ունեցել։ Կարպատների լանջերը ծածկված էին խրամատներով, որոնք երկաթգծի նորաշպալ ուղեթմբի երկայնքով ձգվում էին հովտից հովիտ։ Ճանապարհի երկու կողմերին հանդիպում էին արկերից գոյացած վիթխարի ձագարներ։ Լաբորեց գետի մեջ թափվող գետակների վրա (ճանապարհն անցնում էր Լաբորեցի ակունքների երկայնքով) այստեղ-այնտեղ երևում էին նոր կամուրջներ և հների այրված սյուները։

Մեձիլաբորեցի ամբողջ հովիտը փորված-փորփրված էր, կարծես այդտեղ վիթխարի խլուրդների բանակներ էին աշխատել։ Գետակի մյուս կողմում ձգվող խճուղին քանդված ու տակնուվրա էր արված, զորքերի հոսուն լավան նրա երկայնքով մեկ տրորել էր դաշտերը։

Տեղատարափ անձրևներից հետո ձագարների եզրերին սկսել էին ավստրիական մունդիրների ծվեններ երևալ։

Նոր Չաբինայի հետևում, այրված ծեր սոճու ճյուղերի մեջ բանդ եղած, կախված էր ավստրիական հետևակ զինվորի մի կոշիկ, սրունքի մի մասը մեջը։

Հավանաբար, այդտեղ մոլեգնել էր հրետանային կրակը, անտառները կանգնած էին առանց տերևների ու կոների, ծառերը՝ առանց կատարների, խրճիթներն ավերված էին։

Գնացքը դանդաղորեն շարժվում էր նոր, հապշտապ շինված ուղեթմբի վրայով, այնպես որ ամբողջ գումարտակը հնարավորություն ուներ հանգամանորեն ծանոթանալու պատերազմի հրաշալիքներին և,— նայելով զինվորական գերեզմանոցների խաչերին, որ սպիտակին էին տալիս տափարակներում և ամայացած բլուրների լանջերին,— դանդաղորեն, բայց հաջողությամբ նախապատրաստվելու ռազմի փառքին, որը պսակվում է սպիտակ խաչի ծայրին տարուբերվող ավստրիական ցեխոտված գլխարկով։

Կաշպերյան լեռներից եկած գերմանացիները, որ նստած էին հետևի վագոններում և դեռևս Միլովիցիի կայարանը մտնելիս ղռվռալռվ երգում էին իրենց «Wann ich kum, wann ich wieda kum»^[107]-ը, պապանձվել էին, քանի որ հասկացել էին, որ այն մարդկանցից շատերը, որոնց գլխարկներն այժմ տարուբերվում են խաչերի վրա, նույնպես երգել են, թե որքան սքանչելի է լինելու, երբ վերադառնան և ընդմիշտ մնան տանը, սիրածի հետ միասին․․․

Մեձիլաբորեցում գնացքն անցավ ավերված, այրված կայարանի մոտով, որի ծխոտած պատերի միջից դուրս էին ցցվել ածխացած գերանները,— անցավ ու կանգ առավ։

Փայտյա նոր, երկար բարաքը, որ հապշտապ շինել էին հրդեհված կայարանի փոխարեն, պատած էր բոլոր լեզուներով գրված պլակատներով․ «Բաժնեգրվեցեք ավստրիական ռազմական փոխառությանը»։

Այդպիսի մի այլ բարաքում տեղավորված էր Կարմիր Խաչի կայանը։ Այդտեղից դուրս եկան մի չաղլիկ զինվորական բժիշկ և երկու գթության քույրեր։ Քույրերն անզուսպ հռհռում էին չաղլիկ բժշկի վրա, որը նրանց ուրախացնելու համար զանազան կենդանիների ձայներ էր հանում և ապաշնորհ կերպով խռնչում։

Երկաթուղու պաստառից ցած, հեղեղատի հունի մեջ, ընկած էր մի ջախջախված դաշտային խոհանոց։

Ցույց տալով այդ խոհանոցը, Շվեյկը Բալոունին ասաց․

— Լա՛վ տես, Բալոուն, թե մոտ ապագայում մեզ ինչ է սպասում։ Ճաշը բաժանելու վրա են եղել, թռել-եկել է նռնակը և ահա թե ինչպես մաքրել խոհանոցի հաշիվը։

— Ուղղակի մարդու սարսափ է գալիս,— հառաչեց Բալոունը։― Մտքովս չէր անցնի, որ մի օր այսպիսի փորձանքի մեջ կընկնեմ։ Իսկ մեղավորը իմ գոռոզությունն է։ Ախր, ես, շուն շանորդիս, անցած ձմեռ Բուդեյովիցիում կաշվե ձեռնոցներ էի առել։ Արդեն անհարմար էի զգում իմ գեղցու թաթերին գործած հին ձեռնոցներ ունենալ, ինչպես հանգուցյալ հայրս։ Չէ՛, սիրտս քաղաքի կաշվե ձեռնոցներ էր ուզում… Հայրս ախորժակով սիսեռ էր ուտում, իսկ ես սիսեռը տանել չէի կարողանում։ Թռչունի միս էի պահանջում։ Խոզի հասարակ մսից էլ էի երես դարձնում։ Կնիկս պարտավոր էր, մեղա՜ քեզ աստված, խոզի միսը գարեջրով եփել։

Բալոունը, բոլորովին վհատված, սկսեց խոստովանել հոգին ավանդողի պես․

— Մալշայի գինետանը հայհոյում էի սրբերին, Նիժնի Զագայում ծեծեցի կապելանին։ Աստծուն դեռ հավատում էի, այդ մեկը չեմ ուրանա, բայց Հովսեփի սրբության վրա կասկածում էի։ Տանը բոլոր սրբերին հանդուրժում էի, միայն սուրբ Հովսեփի պատկերն էի հանել, և ահա հիմա աստված ինձ պատժում է այդ բոլոր մեղքերիս ու անբարոյականությանս համար։ Ինչքա՜ն անբարոյական գործեր եմ արել ջրաղացում։ Ինչքա՜ն հաճախ եմ հորս հայհոյել ու նրան պատկանող փողերը տակով արել, իսկ կնկաս՝ տանջել։

Շվեյկը մտածեց ու ասաց.

— Դուք ջրաղացպան եք, ճի՞շտ է։ Դուք պետք է իմանայիք, որ աստծո ջրաղացները դանդաղ, բայց լավ են աղում, բայց ճիշտ է, որ համաշխարհային պատերազմը հենց ձեր պատճառով է ծագել։

Խոսակցությանը խառնվեց հոժարականը.

— Ձեր աստվածահայհոյությամբ և բոլոր սրբերին չճանաչելով դուք, անշուշտ, ձեզ մեծապես վնասել եք։ Չէ՞ որ դուք պետք է գիտենայինք, որ մեր ավստրիական բանակն արդեն վաղուց զուտ կաթոլիկական բանակ է, և նրան փայլուն օրինակ է տալիս մեր գերագույն գլխավոր հրամանատարը։ Եվ առհասարակ ինչպե՞ս եք հանդգնել կռվի գնալ ձեր հոգում ատելության թույն կրելով թեկուզ և մի քանի սրբերի նկատմամբ, երբ ռազմական մինիստրությունը կայազորային վարչություններում պարոն սպաների համար ճիզվիտների քարոզներ է սահմանել և երբ Զատկին մենք ականատես էինք զինվորական հանդիսավոր թափորի։ Դուք ինձ հասկանո՞ւմ եք, Բալոուն։ Ընդունո՞ւմ եք արդյոք, որ դուք այդպիսով դուրս եք գալիս մեր փառապանծ բանակի ոգու դեմ։ Վերցնենք, օրինակ, սուրբ Հովսեփին, որի պատկերը դուք, ձեր ասելով, թույլ չեք տվել կախել ձեր սենյակում։ Չէ՞ որ, Բալոուն, հենց նա է այն բոլոր մարդկանց հովանավորը, որ ցանկանում են զինվորական ծառայությունից գլուխներն ազատել։ Նա հյուսն է եղել, իսկ դուք հո գիտեք այն առածը, թե՝ «տեսնենք հյուսնը որտեղ է մի ծակ թողել»։ Ինչքա՜ն մարդիկ այդ նշանաբանով արդեն գերի են հանձնվել, այլ ելք չգտնելով։ Չորս կողմից շրջապատված լինելով, նրանք իրենց փրկել են ոչ թե եսասիրական նկատառումներով, այլ որպես բանակի անդամներ, որպեսզի հետո, գերությունից վերադարձած, հնարավորություն ունենան թագավոր կայսրին ասելու. «Մենք այստեղ ենք և սպասում ենք հետագա հրամանների»։ Հիմա հասկանո՞ւմ եք, թե բանն ինչ է, Բալոուն։