Քաջարի զինվոր Շվեյկի արկածները

Երբ պորուչիկը զորանոցից վերադարձավ, քաջարի զինվոր Շվեյկը խղճի մտոք կարող էր զեկուցել.

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, կատարեցի տիրուհու բոլոր ցանկությունները և աշխատեցի խղճի մտոք, համաձայն ձեր հրամանի։

— Շնորհակալ եմ, Շվեյկ,— ասաց պորուչիկը։— Շա՞տ ցանկություններ ունեցավ։

— Մոտավորապես վեց,— զեկուցեց,— հիմա, անցած ճանապարհից հետո, մեռածի պես քնած է։ Ես կատարեցի այն բոլոր ցանկությունները, որ նկատեցի նրա աչքերում։

V

Այն ժամանակ, երբ Դունայեց և Ռաբ գետերի մերձափնյա անտառներին սեղմված մեր զորքերը կանգնած էին արկերի տարափի ներքո, իսկ Կարպատներում մեծ տրամաչափի թնդանոթները ծվեն-ծվեն էին անում և հողով ծածկում ավստրիացիների ամբողջ վաշտեր, այն ժամանակ, երբ ռազմական գործողությունների բոլոր բեմերում հորիզոնները լուսավորված էին այրվող գյուղերի ու քաղաքների բոցով,— ահա այդ ժամանակ պորուչիկ Լակաշն ու Շվեյկը մի ոչ այնքան հաճելի իդիլիա էին ապրում իր ամուսնուց փախած և հիմա տանտիրուհու դեր կատարող դամայի հետ։

Մի անգամ, երբ դաման գնացել էր զբոսնելու, պորուչիկ Լուկաշը Շվեյկի հետ ռազմական խորհրդի նստեց, թե ինչ հնարով ազատվեն նրանից։

— Ամենից լավն այն կլիներ, պարոն օբեր-լեյտենանտ,— ասաց Շվեյկը,— որ ամուսինը նրա տեղն իմանար ու գար տանելու։ Չէ՞ որ դուք ասում էիք, որ ամուսինը նրան որոնում է․ այդ մասին տիկինը գրել էր այն նամակում, որ ես բերի ձեզ հանձնելու։ Հարկավոր է ամուսնուն հեռագիր տալ, թե իր կինը ձեզ մոտ է և նա կարող է գալ ու տանել, և վերջ։ Անցյալ տարի Վշենորիի վիլլաներից մեկում ճիշտ այդպիսի մի դեպք պատահեց։ Բայց այն ժամանակ կինն ինքն էր հեռագիր տվել ամուսնուն, իսկ ամուսինը եկավ նրան տանելու և ջարդեց թե՛ կնոջ և թե՛ նրա սիրեկանի ռեխը։ Բայց սիրեկանը ոչ զինվորական մարդ էր, իսկ այս դամայի ամուսինը սիրտ չի անի սպայի հետ այդպես վարվել։ Եվ, վերջապես, դուք ոչ մի մեղք չունեք, ոչ ոքի չեք հրավիրել ձեզ մոտ, իսկ եթե դաման փախել է, այդ բանն արել է իր պատասխանատվությամբ։ Կտեսնեք, հեռագիրը գործին կօգնի։ Եթե նրա ամուսինը նույնիսկ մի երկու հատ էլ շրխկացնի․․․

— Նա շատ ինտելիգենտ մարդ է,— ընդհատեց Շվեյկին պորուչիկ Լուկաշը,― ես նրան ճանաչում եմ։ Գայլուկի մեծածախ առևտուր է անում։ Նրա հետ, իհարկե, անհրաժեշտ է խոսել։ Հեռագիր կտամ։

Լուկաշի հեռագիրը լակոնիկ էր, ինչպես բոլոր առևտրական հեռագրերը.

«Ձեր տիկնոջ ներկայիս հասցեն է…»։ Ապա գալիս էր պորուչիկ Լուկաշի բնակարանի հասցեն։

Եվ ահա մի գեղեցիկ օր պանի Կետին շատ անախորժաբար զարմացավ, երբ գայլուկի մեծածախ առևտրականը ներս ընկավ Լուկաշի բնակարանը։ Նա շատ կորեկտ մարդու և հոգատար ամուսնու տեսք ուներ, երբ պանի Կետին, այդ պահին իրեն չկորցնելով, նրանց ներկայացրեց իրար.

— Ամուսինս… պարոն պորուչիկ Լուկաշ։

Եվ ուրիշ ոչինչ չգտավ ասելու։

— Նստեցեք, խնդրեմ, պա՛ն Վենդլեր,— սիրալիր առաջարկեց պորուչիկը հյուրին և ծխախոտատուփը հանելով՝ մեկնեց գայլուկավաճառին։— Չէի՞ք կամենա։

Ինտելիգենտ գայլուկավաճառը քաղաքավարությամբ մի սիգարետ վերցրեց և, ծուխը բերանից բաց թողնելով, զգուշորեն հարցրեց.

— Շուտո՞վ պիտի ռազմաճակատ գնաք, պարոն պորուչիկ։

— Ես զեկույց եմ ներկայացրել, որ ինձ տեղափոխեն Բուդեյովիցի Իննսունմեկերորդ գունդը։ Հավանաբար, կգնամ հոժարականների դպրոցում գործերս վերջացնելուն պես։ Մեզ հարկավոր են մեծ թվով սպաներ, սակայն, դժբախտաբար, ներկայումս մի տխուր երևույթ է նկատվում. հոժարականների դպրոցն ընդունվելու իրավունք ունեցող երիտասարդները չեն ձգտում օգտվել այդ իրավունքից։ Գերադասում են մնալ հասարակ շարքային զինվորի վիճակում, փոխանակ ձգտելու յունկեր դառնալ։

— Պատերազմը գայլուկի առևտրին մեծ վնաս հասցրեց։ Բայց կարծում եմ դա երկար չի տևի,— ասաց առևտրականը, նայելով մերթ իր կնոջը, մերթ պորուչիկին։

— Մեր վիճակը շատ բարենպաստ է,— ասաց պորուչիկ Լուկաշը։— Հիմա այլևս ոչ ոք չի տարակուսում, որ հաղթելու է կենտրոնական պետությունների զենքը։ Ֆրանսիան, Անգլիան, Ռուսաստանը չափազանց թույլ են ավստրո-թուրքա-գերմանական պատվարի հանդեպ։ Ճիշտ է, մի քանի ռազմաճակատներում մենք որոշ աննշան անհաջողություններ ունեցանք։ Սակայն, կասկած չի կարող լինել, որ երբ Կարպատյան լեռնաշղթայի և Միջին Դունայեցի միջև ճեղքենք ռուսական ռազմաճակատը, պատերազմը կվերջանա։ Ճիշտ այդպես էլ ֆրանսիացիներին մոտ ապագայում սպառնում է ամբողջ արևելյան Ֆրանսիայի կորուստը և, բացի դրանից, գերմանական զորքերի Փարիզ մտնելու վտանգը։ Դա միանգամայն պարզ է։ Եվ հետո պետք է հաշվի առնել և այն, որ Սերբիայում մեր զորաշարժերը չափազանց հաջող են։ Մեր զորքերի նահանջը, որ փաստորեն իրենից ներկայացնում է մի վերախմբավորում, շատերը բացատրում են միանգամայն այլ կերպ, քան պահանջում է պատերազմական ժամանակի անհրաժեշտ հասարակ սառնասրտությունը։ Շատ շուտով մենք կտեսնենք, որ մեր ռազմական գործողությունների հարավային ռազմաբեմում մեր ծրագրած մանյովրները ցանկալի արդյունք կտան։ Բարեհաճեցեք դիտել…

Պորուչիկ Լակաշը քաղաքավարաբար բռնեց գայլուկավաճառի ուսից, մոտեցրեց նրան պատից կախված ռազմական գործողությունների քարտեզին և, առանձին կետեր նշելով, շարունակեց բացատրել.

— Արևելյան Բեսկիդ․ սա մեր ամենահուսալի հենակետն է։ Կարպատյան ճակատամասերում ևս, ինչպես տեսնում եք, մենք ուժեղ հենակետ ունենք։ Մի զորեղ հարված այդ գծի ուղղությամբ, և մենք կանգ չենք առնի մինչև Մոսկվա։ Պատերազմը կվերջանա ավելի շուտ, քան մենք ենթադրում ենք։

— Իսկ Թուրքիան ի՞նչ է անում,— հարցրեց գայլուկի մեծածախ առևտրականը, մտածելով, թե ինչից սկսի, որ կարողանա մոտենալ այն գործի էությանը, որի համար եկել է։

— Թուրքերը շատ լավ են դիմանում,— պատասխանեց պորուչիկը, նորից նրան մոտեցնելով սեղանին։— Թուրքական պառլամենտի նախագահ Հալիլ-բեյը և Ալի-բեյը եկել են Վիեննա։ Դարդանելի թուրքական բանակի հրամանատար է նշանակված մարշալ Լիման ֆոն Զանդերսը։ Գոլց փաշան Կոնստանդնուպոլսից եկել է Բեռլին։ Մեր կայսրը շքանշաններով պարգևատրել է Էնվեր փաշային, փոխ-ծովակալ Իսսեդ փաշային ու գեներալ Ջևադ փաշային։ Բավակա՜ն շատ պարգևներ այդքան կարճ ժամանակում։

Մի որոշ ժամանակ բոլորն անխոս նստած էին իրար դիմաց, մինչև որ պորուչիկը հարկ համարեց ճնշող լռությունը խզել հետևյալ բառերով.

— Ե՞րբ եք բարեհաճել գալ, պան Վենդլեր։

— Այս առավոտ։

— Շատ ուրախ եմ, որ դուք ինձ գտաք տանը։ Ճաշից հետո ես միշտ գնում եմ զորանոց և ամբողջ գիշերն այնտեղ մնում։ Ես գիշերն եմ աշխատում։ Իսկ քանի որ բնակարանը, իսկապես ասած, ամբողջ օրը դատարկ է մնում, հնարավորություն ունեի տիկնոջն առաջարկել իմ հյուրընկալությունը։ Քանի դեռ նա Պրագայում է, նրան ոչ ոք չի անհանգստացնի։ Ի սեր վաղեմի ծանոթության…

Գայլուկավաճառը հազաց։

— Կետին տարօրինակ կին է, պարոն պորուչիկ։ Ընդունեցեք իմ անկեղծ շնորհակալությունը այն ամենի առթիվ, որ արել եք նրա համար։ Հանկարծ խելքին փչել է գալ Պրագա՝ ջղերը բուժելու։ Ես մեկնել էի շրջագայության, վերադառնում եմ տուն, տեսնում՝ ոչ ոք չկա։ Կետին չկա…

Անկեղծ ձևանալով, նա մատը թափ տվեց կնոջ վրա և ծուռ ժպտալով ասաց.

— Դու երևի մտածել ես, թե քանի որ ես գործով մեկնել եմ, ապա ինքդ էլ կարող ես տնից գնալ։ Դու, իհարկե, չես էլ մտածել…

Տեսնելով որ խոսակցությունն սկսում է ոչ ցանկալի ընթացք ստանալ, պորուչիկ Լուկաշը ինտելիգենտ գայլուկավաճառին նորից մոտեցրեց ռազմական գործողությունների քարտեզին և ցույց տալով ընդգծված տեղերը՝ ասաց.

— Ես մոռացա ձեր ուշադրությունը հրավիրել մի շատ հետաքրքիր հանգամանքի վրա։ Հապա տեսեք այս մեծ, դեպի հարավ-արևմոլտք դարձած աղեղը, ուր մի խումբ լեռներ բնական պատվար են կազմում։ Դաշնակիցներն այստեղ են հարձակվում։ Կտրելով այս ճանապարհը, որն ամրությունը կապում է հակառակորդի պաշտպանության գլխավոր գծի հետ, մենք կտրում ենք նրա աջ թևի և Վիսլայի ափին գտնվող հյուսիսային բանակի հաղորդակցությունը։ Հիմա ձեզ համար հասկանալի՞ է։

Գայլուկավաճառը պատասխանեց, թե հիմա իր համար ամեն ինչ միանգամայն հասկանալի է, բայց հետո, իրեն հատուկ տակտով գլխի ընկավ, որ դա կարող է ակնարկ համարվել, և իր առաջվա տեղը նստելով՝ ասաց.

— Պատերազմի պատճառով մեր գայլուկը զրկվեց արտասահմանում վաճառվելու հնարավորությունից։ Ֆրանսիան, Անգլիան ու Բալկանները մեր գայլուկի համար այսօր կորած են։ Մենք առայժմ գայլուկ ուղարկում ենք Իտալիա, բայց վախենում եմ, որ Իտալիան էլ խառնվի այդ գործին։ Սակայն մեր հաղթանակից հետո ապրանքների գները մենք կթելադրենք։

— Իտալիան խիստ չեզոքություն կպահպանի,— մխիթարեց նրան պորուչիկը։— Դա միանգամայն…

— Բայց ինչո՞ւ Իտալիան չի ուզում ընդունել, որ ինքը եռյակ դաշինքով կապված է Ավստրո-Հունգարիայի և Գերմանիայի հետ,— հանկարծ գազազեց գայլուկավաճառը, որի գլուխն էր խփել միանգամից և՛ գայլուկը, և՛ կինը, և՛ պատերազմը։— Ես սպասում, էի, որ Իտալիան դուրս կգա Ֆրանսիայի ու Սերբիայի դեմ։ Այդ դեպքում պատերազմն արդեն վերջացած կլիներ։ Իմ պահեստներում գայլուկը փտում է։ Երկրի ներսում մատակարարման գործարքները վատ են, արտահանումը հավասար է զրոյի, իսկ Իտալիան չեզոքություն է պահպանում։ Եթե այդպես է, հապա էլ ինչո՞ւ 1912 թվին մեզ հետ նորոգեց եռակի դաշինքը։ Ի՞նչ է մտածում Իտալիայի արտաքին գործոց մինիստր մարկիզ դի Սան Ջուլյանոն։ Ի՞նչ է անում այդ պարոնը։ Քնա՞ծ է, ինչ է։ Արդյոք գիտե՞ք, թե ես որքան տարեկան շրջանառություն ունեի պատերազմից առաջ, և որքան հիմա…

— Խնդրեմ չկարծեք, թե ես դեպքերին իրազեկ չեմ,— շարունակեց նա, մի զայրալից հայացք նետելով պորուչիկի վրա, որը հանգիստ կերպով բերանից ծխախոտի ծխի օղակներ էր բաց թողնում։— Ինչո՞ւ գերմանացիները հետ քաշվեցին դեպի իրենց սահմանները, երբ արդեն քիփ մոտեցել էին Փարիզին։ Ինչո՞ւ Մաասի և Մոզելի միջև նորից հրետանային աշխույժ մարտեր են մղվում։ Հայտնի՞ է ձեզ, արդյոք, որ Կոմբր-ա-Վեվրում, Մարշի մոտ, այրվել է երեք գարեջրագործարան, ուր ես տարեկան հինգհարյուր պարկից ավելի գայլուկ էի ուղարկում։ Վոգեզում Հարտմանսվայլերի գարեջրագործարանը նույնպես այրվել է։ Նիդերսբախում, Միլհաուզի մոտ, գարեջրի մի վիթխարի գործարան հողին է հավասարվել։ Ահա ձեզ արդեն տարեկան 1200 պարկ գայլուկի վնաս իմ ֆիրմայի համար։ Վեց անգամ գերմանացիները բելգիացիների դեմ կռվել են Կլոստերհեկի գարեջրագործարանի համար. ահա ձեզ ևս տարեկան հինգհարյուր հիսուն պարկ գայլուկի վնաս։

Հուզմունքից նա չէր կարողանում կապակցված խոսել, ուստի վեր կացավ, մոտեցավ կնոջն ու ասաց.

— Կետի, դու անմիջապես ինձ հետ տուն կգնաս։ Հագնվի՛ր։

— Այդ բոլոր դեպքերն ինձ համբերությունից հանում են,— ասաց նա մի րոպե անց, ասես արդարանալով։— Իսկ առաջ ես միանգամայն հավասարակշռված մարդ էի։

երբ կինը գնաց հագնվելու, նա պորուչիկին ցածր ձայնով ասաց․

— Այս բանը նա առաջին անգամ չի անում։ Անցյալ աարի մեկնել էր մի դասատուի հետ, և ես նրան գտա միայն Զագրեբում։ Այն ժամանակ, առիթից օգտվելով, Զագրեբի քաղաքային գարեջրագործարանի հետ վեցհարյուր պարկ գայլուկ մատակարարելու պայմանագիր կնքեցի։ Ինչ ասել կուզե, հարավը մեզ համար ուղղակի ոսկու հանք էր։ Մեր գայլուկն հասնում էր մինչև Կոնստանդնապոլիս։ Ներկայումս մենք կիսով չափ ոչնչացած ենք։ Եթե կառավարությունը երկրի ներսում սահմանափակի գարեջրի արտադրությունը, դրանով մեզ հասցրած կլինի վերջին հարվածը։

Եվ վառելով պորուչիկի առաջարկած սիգարետը, վհատալից ձայնով ասաց.

— Հենց միայն Վարշավան մեզնից 2370 պարկ գայլուկ էր գնում։ Այնտեղ ամենամեծ գարեջրագործարանը Ավգուստինյանն է։ Նրանց ներկայացուցիչն ամեն տարի ինձ հյուր էր գալիս։ Էլ ինչպե՞ս չհուսահատվես։ Դեռ լավ է, որ երեխաներ չունեմ։

Այդ տրամաբանական եզրահանգումը, որ նա արեց Վարշավայի Ավգուստինյան գարեջրագործարանի ներկայացուցչի ամենամյա այցելության առթիվ, պորուչիկի դեմքին մի մեղմիկ ժպիտ հարուցեց, որը չխուսափեց գայլուկավաճառի ուշադրությունից, ուստի և նա անհրաժեշտ համարեց շարունակել իր ճառը.

— Շոպրոնի և Մեծ Կանիժի հունգարական գարեջրագործարաններն իրենց էքսպորտային գարեջրի համար, որն արտահանում էին ուղղակի Ալեքսանդրիա, ինձնից տարեկան մոտավորապես հազար պարկ գայլուկ էին գնում։ Հիմա, բլոկադայի պատճառով, չեն ուզում ոչ մի պատվեր տալ։ Ես գայլուկը նրանց առաջարկում եմ երեսուն տոկոսով էժան, իսկ նրանքք այնուամենայնիվ, ոչ մի պարկ չեն պատվիրում․․․ Լճացո՜ւմ, անկո՜ւմ, աղքատությո՜ւն, և այդ ամենի հետ նաև ընտանեկան անախորժություններ։

Գայլուկավաճառը լռեց։ Լռությունը խզեց պանի Կետին, որ պատրաստ էր մեկնելու։

— Ճամպրուկներս ի՞նչ անենք։

— Ես կգամ դրանք տանելու, Կետի,— ասաց գայլուկավաճառը, գոհ մնալով, որ գործը վերջացավ առանց որևէ անսպասելի արարմունքի ու անախորժ տեսարանի։— Եթե ուզում ես բան-ման գնել, ապա գնալու ժամանակն է։ Գնացքը մեկնում է երկուսն անց քսանին։

Ամուսինները մտերմաբար հրաժեշտ տվին պորուչիկին։ Գայլուկավաճառը խիստ ուրախ էր, որ այդ ամենը վերջացավ, և նախասենյակում պորուչիկին հրաժեշտ տալիս ասաց.

— Եթե, աստված չանի, պատերազմում ձեզ վիրավորեն, եկեք մեզ մոտ ապաքինվելու։ Ամենայն հոգատարությամբ կխնամենք։

Վերադառնալով ննջարան, որտեղ պանի Կետին հագնվել էր ճանապարհի համար, պորուչիկը լվացարանի վրա գտավ չորսհարյուր կրոն և հետևյալ երկտողը.

«Պարո՛ն պորուչիկ, դուք չկարողացաք ինձ պաշտպանել այդ կապիկից, իմ ամուսնուց, այդ որակյալ ապուշից։ Թույլ տվիք, որ նա ինձ վերցնի ու տանի ձեր բնակարանում ընկած որևէ իրի պես։ Բացի դրանից, դուք ձեզ թույլ տվիք նրան ասել, թե իբր ինձ առաջարկել եք ձեր հյուրընկալությունը։ Հուսամ, որ ձեզ ծախսի տակ գցել եմ ոչ ավելի, քան սույնին կցված չորսհարյուր կրոնը, որը խնդրում եմ կիսեք ձեր սպասյակի հետ»։

Պորուչիկ Լուկաշը, երկտողը ձեռքին, մի րոպե կանգնած մնաց, ապա դանդաղ պատռեց թուղթը, ժպտալով նայեց լվացարանի վրա դրված փողին և, նկատելով, որ պանի Կետին հայելու առջև սանրվելիս հուզմունքից սեղանի վրա մոռացել է սանրը, վերջինս միացրեց իր ֆետիշ-մասունքների հավաքածուին։

Ճաշից հետո վերադարձավ Շվեյկը, որ գնացել էր պորուչիկի համար պինչեր ճարելու։

— Շվե՛յկ,― ասաց պորուչիկը,— ձեր բախտը բանել է։— Այն դաման, որ ապրում էր ինձ մոտ, գնաց։ Նրան տարավ իր ամուսինը։ Իսկ այն բոլոր ծառայությունների համար, որ դուք մատուցել եք նրան, նա լվացարանի վրա թողել է չորսհարյուր կրոն։ Դուք պետք է ինչպես հարկն է շնորհակալություն հայտնեք նրան, ինչպես և նրա ամուսնուն, որովհետև փաստորեն դա ամուսնու փողն է, որը կինը վերցրել է ճանապարհի համար։ Ես կթելադրեմ ձեր նամակը։

Եվ նա թելադրեց.

«Ողորմա՛ծ պարոն․ Բարեհաճեցեք իմ խորին շնորհակալությունը հաղորդել ձեր տիկնոջն այն չորսհարյուր կրոնի համար, որ նա ինձ նվիրել է իր Պրագայում եղած ժամանակ իրեն մատուցած ծառայություններիս համար։ Այն ամենը, ինչ ես արել եմ նրա համար, արել եմ հաճույքով և այդ իսկ պատճառով չեմ կարող ընդունել այդ փողը և ուղարկում եմ․․․»։ Դե՛հ, շարունակեցեք գրել, Շվեյկ։ Ի՞նչ եք մլմլում։ Որտե՞ղ կանգ առա։

— «․․․և ուղարկում եմ․․․»— ողբերգական բեկբեկուն ձայնով շշնջաց Շվեյկը։

— Այդպե՛ս, շատ լավ է․ «․․․և ուղարկում եմ խորին հարգանացս հավաստիքներով հանդերձ։ Հղում եմ հարգալից ողջույն և համբուրում ձեր տիկնոջ ձեռքը։ Յոզեֆ Շվեյկ, պորուչիկ Լուկաշի սպասյակ…»։ Պատրա՞ստ է։

— Բնավ ոչ, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ամսաթիվը չկա։

«20-ը դեկտեմբերի, 1914 թիվ»։ Այդպես։ Իսկ հիմա ծրարի վրա գրեցեք հասցեն, վերցրեք այդ չորսհարյուր կրոնը, տարեք փոստ և ուղարկեցեք նույն հասցեով։

Եվ պորուչիկ Լուկաշն սկսեց ուրախ-ուրախ մի արիա սուլել «Մարդաթող այրին» օպերայից։

— Հա՛, մի բան էլ, Շվեյկ,— ասաց պորուչիկը, երբ Շվեյկը գնում էր փոստ։— Ի՞նչ եղավ այն շունը, որին գտնելու էիք գնացել։

— Մի հարմար շուն կա, պարոն պորուչիկ։ Զարմանալի գեղեցիկ շուն է։ Բայց ձեռք բերելը դժվար կլինի։ Այնուամենայնիվ, գուցե վաղը բերեմ։ Կծում է։

VI

Պորուչիկ Լուկաշը վերջին բառը լավ չլսեց, մինչդեռ այդ բառը շատ նշանակալից էր։

«Շան որդին բռնում է ինչից որ պատահի»— ուզում էր կրկնել Շվեյկը, բայց ի վերջո մտածեց. «Իսկապես ասած, պորուչիկի ի՞նչ գործն է դա։ Նա ուզում է շուն ունենալ, և ուզածը կստանա»։

Հեշտ է, իհարկե, ասել․ «Ինձ մի շուն բերեք»։ Չէ՞ որ ամեն մի շնատեր աչալուրջ հետևում է իր շանը, նույնիսկ ոչ զտարյուն շանը։ Նույնիսկ այն Քուչիկին, որն իր պառավ տիրուհու ոտքերը տաքացնելուց բացի ուրիշ ոչ մի բանի ընդունակ չէ, տիրուհին սիրում է ու պաշտպանում։

Շունն ինքը, մանավանդ զտարյուն շունը, բնազդաբար զգում է, որ մի գեղեցիկ օր իրեն թռցնելու են իր տիրոջ ձեռքից։ Նա շարունակ ապրում է վախենալով, որ իրեն կգողանան, անպայման կգողանան զբոսանքի ժամանակ։ Օրինակ, շունը հեռու է վազում տիրոջից, սկզբում զվարճանում, թռվռում է, խաղ անում ուրիշ շների հետ, թռչում է նրանց վրա, նրանք էլ իր վրա, հաշվի չառնելով ոչ մի բարոյականություն, հոտոտում է թումբերը, ոտքը վեր բարձրացնում ամեն մի անկյունում։ Ի դեպ, այդ բանն անում է նաև մանրավաճառուհու մոտ դրված կարտոֆիլի զամբյուղի վրա,— մի խոսքով, ուզածին պես կյանք է վայելում։ Աշխարհը նրան, ինչպես այն պատանուն, որ հաջող է հանձնել հասունության քննությունը, թվում է հիրավի գեղեցիկ։

Բայց հանկարծ դուք նկատում եք, որ նրա կայտառությունն իսպառ չքանում է. շունն սկսում է զգալ, որ ինքը կորած է։ Այդ ժամանակ նրան հուսահատություն է պատում։ Նա վախեցած հետ ու առաջ է վազում փողոցում, քթով հոտվտում, վնգստում և, բոլորովին հուսահատված, պոչը ոտքերի արանքը քաշած, ականջները դեպի ետ ծալած, սկսում է փողոցի մեջտեղում դեսուդեն նետվել, ինքն էլ չիմանալով, թե ուր։

Եթե նա կարողանար խոսել, ապա անպայման կգոռար. «Հիսո՛ւս Քրիստոս, ինձ գողանալու են»։

Արդյոք երբևէ եղե՞լ եք շների շուկայում, արդյոք այնտեղ տեսե՞լ եք վախեցած շներ։ Նրանք բոլորը գողացված են։ Մեծ քաղաքը ստեղծել է բացառապես շնագողությամբ ապրող գողերի մի հատուկ դաս։ Կան փոքր շների տեսակներ՝ ձեռնոցի մեծության թզուկ տերյերներ, որոնք դյուրավ կտեղավորվեն վերարկուի գրպանում կամ կանացի մուֆտայի մեջ, ուր և նրանց պահում են։ Նույնիսկ այդտեղից էլ գողերը կթռցնեն ձեր խեղճ շանը։ Գերմանական բծավոր կատաղի դոգին, որ գազազած պահպանում է քաղաքից դուրս գտնվող առանձնատունը, գողանում են կես գիշերին։ Ոստիկանական շանը թռցնում են խուզարկուի քթի տակից։ Եթե դուք շանը տանում եք պարանով կապած, ապա ձեր պարանը կտրում ու անհետանում են շան հետ միասին, իսկ դուք կանգնում ու հիմարացած նայում եք պարանի կտորին։ Փողոցում ձեր տեսած շների հիսուն տոկոսը մի քանի անգամ տերեր է փոխել։ Հաճախ դուք գնում եք ձեր սեփական շունը, որին ձեզնից գողացել են մի քանի տարի առաջ, երբ դեռ լակոտ է եղել։

Սակայն գողացվելու վտանգը շանն սպառնում է ամենից շատ այն ժամանակ, երբ նրան դուրս են բերում իր ֆիզիոլոգիական փոքր ու մեծ կարիքները հոգալու։ Նրանցից շատերը կորչում են մանավանդ վերջին գործողությունը կատարելիս։ Ահա թե ինչու ամեն մի շուն այդ պահին զգուշաբար դիտում է իր շուրջը։

Շնագողության մի քանի մեթոդներ կան։ Շունը գողանում են կամ ուղղակի, անմիջականորեն, գրպան հատելու պես, կամ այդ դժբախտ արարածին նենգաբար հրապուրում են ու տանում։ Շունը հավատարիմ կենդանի է… բայց միայն քրեստոմատիաներում և բնագիտության դասագրքերում։ Ամենահավատարիմ շանը տվեք թող հոտոտի ձիու մսի մի տապակած սոսիսկի․․․ և նա կորած է։ Մոռացած իր տիրոջը, որի կողքից քայլում է, նա հետ է դառնում ու վազում ձեր ետևից։ Ըստ որում բերանից թուքը թափվում է, և նա սոսիսկին վայելելու կանխազգացումով թափահարում է պոչը և ռունգերը լայնացնում, ինչպես զամբիկի մոտ տարվող հովատակ։

Մալա Ստրանայում պալատի սանդուղքի մոտ ծվարել էր մի փոքրիկ գարեջրատուն։ Մի անգամ այդ գարեջրատան հետևի անկյունում, կիսախավարի մեջ, նստած էին երկու հոգի — մի զինվոր և մի քաղաքացի։ Գլուխ գլխի տված, նրանք խորհրդավոր կերպով փսփսում էին։ Նրանք նման էին վենետիկյան հանրապետության ժամանակվա դավադիրների։

— Ամեն օր առավոտը ժամը ութին,— փսփսալով ասում էր քաղաքացին զինվորին,— աղախինը նրան տանում է Հավլիչկա հրապարակի անկյունի զբոսապուրակը։ Բայց շան որդին գազանավարի կծում է։ Թույլ չի տալիս շոյես։

Եվ ավելի թեքվելով դեպի զինվորը՝ քաղաքացին նրա ականջին փսփսաց.

— Նույնիսկ սարդելկա չի ուտում։

— Իսկ տապակա՞ծ սարդելկա։

— Տապակածն էլ չի ուտում։

Երկուսն էլ թքեցին։

— Իսկ ի՞նչ է լափում այդ շան որդին։

— Սատանան գիտե թե ինչ։ Այնպիսի փափկասուն ու երես տված շներ կան, որ արքեպիսկոպոսը քեզ օրինակ։

Զինվորն ու քաղաքացին գավաթները չխկացրին, և քաղաքացին նորից փսփսաց.

— Մի անգամ մի շպից, որն ինձ չափազանց հարկավոր էր Կլիմովկայի մոտի շնանոցի համար, նույնպես ոչ մի կերպ իմ ձեռից սարդելկա չէր վերցնում։ Հետևից երեք օր քարշ եկա, վերջը չդիմացա և ուղղակի նրա տիրուհուն, որը նրա հետ զբոսնելու էր գնում, հարցրի, թե ախր այդ շպիցն ի՞նչ է ուտում։ Չտեսնված սիրուն շուն է, ասում եմ։ Տիրուհիս այդ խոսքից շոյվեց ու ասաց, թե նա ամենից շատ թակած կոտլետ է սիրում։ Ես նրա համար շնիցել առա։ Մտածում եմ, թե դա ավելի լավ կլինի։ Իսկ շպիցը, այդ անզգամը, շնիցելի վրա իսկի չնայեց էլ, որովհետև հորթի մսից էր, իսկ նա, դու մի ասի, խոզի մսից բացի ոչինչ չի ճանաչում։ Ստիպված եղա խոզի մսի թակած կոտլետ առնել։ Տալիս եմ հոտ քաշի, իսկ ինքս վազում եմ։ Շունն էլ իմ հետևից։ Տիրուհին սկսում է ճչալ. «Պունտիկ, Պունտիկ»։ Էլ ի՜նչ Պունտիկ, ի՜նչ բան։ Պունտիկս կոտլետի հետևից վազեցի անցավ փողոցի անկյունի այն կողմը, իսկ այնտեղ ես նրա վիզը մի շղթա դրի, մյուս օրը շունը Կլիմովկայի շնանոցում էր։ Կրծքի վրա մի քանի սպիտակ պուտեր կային, որոնք ես սև գույնով այնպես ներկեցի, որ ոչ ոք այլևս չէր ճանաչի… Բայց մյուս շները (իսկ այդպիսի շներ բավական շատ են եղել) ձիու մսի սարդելկան լավ լափում էին։ Ավելի լավ կլիներ, Շվե՛յկ, որ դու աղախնուն հարցնեիր, թե այդ շունն ամենից շատ ի՛նչ է սիրում։ Դու զինվոր ես, բոյ ու բուսաթդ տեղը, այնպես որ քեզ ավելի շուտ կասի։ Իսկ ես արդեն մի անգամ նրան հարցրել եմ, բայց այն ժամանակ նա ինձ վրա այնպես թարս նայեց, որ ջանս սռսռաց։ «Իսկ ձեր ի՞նչ գործն է»,— ասաց նա։ Տեսքին որ նայես՝ մի բան չի, իսկը մայմուն, բայց զինվորի հետ կխոսի։

— Իսկ այդ շունն իսկապե՞ս զտարյուն պինչեր է։ Իմ օբեր-լեյտենանտը ուրիշ տեսակի շան մասին լսել չի ուզում։

— Աննմա՜ն պինչեր։ Մատներդ կլիզես։ Ամենազտարյուն պինչեր։ Դա ճիշտ է նույնքան, որքան այն, որ դու Շվեյկն ես, իսկ ես Բլագնիկը։ Ինձ համար գլխավորն այն է, որ իմանամ, թե ինչ է ուտում։ Այն ժամանակ հենց դրանից էլ կտամ ուտի և նրան կբերեմ քեզ մոտ։

Երկու բարեկամները նորից չխկացրին գավաթները։

Երբ պատերազմից առաջ Շվեյկը զբաղվում էր շուն ծախելով, Բլագնիկն էր նրան շուն մատակարարում։ Նա իր գործը լավ գիտեր։ Ասում էին, թե նա սպանդագործի փեշի տակից գնում էր կատաղության մեջ կասկածվող շներ ու հետո սաղացնում։ Մի անգամ նա ինքն էլ կատաղել էր և Վիեննայի պաստորյան ինստիտուտում իրեն այնպես էր զգում, ինչպես իր տանը։ Այժմ նա իր պարտքն էր համարում անշահախնդրաբար օգնել նաև զինվոր-Շվեյկին։ Նա ճանաչում էր Պրագայում ու նրա շրջակայքում ապրող բոլոր շներին, իսկ գարեջրատանը նրա փսփսալով խոսելու պատճառն այն էր, որ նա չէր ուզում ինքն իրեն մատնած լինել պանդոկապետին, որի պանդոկից կես տարի առաջ, փեշի տակ թաքցրած, թռցրել էր տաքսայի մի լակոտ, որին մանկական պտուկաշշով կաթ էր տվել ծծելու։ Տխմար լակոտն, ըստ երևույթին, նրան իր մոր տեղն էր դրել և նույնիսկ մի անգամ չէր ծվացել նրա վերարկուի տակ։

Բլագնիկը սկզբունքով միայն ցեղական շներ էր գողանում և կարող էր դատական լավ փորձագետ դառնալ։ Նա շուն էր մատակարարում ինչպես շնանոցներին, այնպես էլ մասնավոր անձանց, նայած թե ինչպես կպատահեր։ Եթե Բլագնիկն անցնում էր փողոցով, նրա վրա գռմռում էին այն բոլոր շները, որոնց նա երբևէ գողացել էր։ Իսկ երբ որևէ տեղ կանգնում էր ցուցափեղկի առաջ, հանկարծ վրիժառու մի շուն բարձրացնում էր ոտքն ու թրջում նրա շալվարը։

Հետևյալ օրն առավոտվա ժամը ութին կարելի էր տեսնել, թե ինչպես քաջարի զինվոր Շվեյկը գնում-գալիս է Հավլիչկա հրապարակի անկյունում գտնվող պուրակի մոտ։ Նա սպասում էր պինչերին զբոսանքի բերող աղախնուն։ Վերջապես, Շվեյկի ուզածն եղավ։ Նրա մոտից վազելով անցավ փռչոտ, խելացի սև աչքերով մի շուն, որն ուրախ էր, ինչպես բոլոր շները իրենց բնական պահանջը կատարելուց հետո։ Նա վազվզում էր ձիու թրիքով նախաճաշող ճնճղուկների հետևից։

Ապա Շվեյկի մոտով անցավ այն կինը, որին վստահված էր շան խնամքը։ Դա մի պառաված աղջիկ էր, որը պարկեշտորեն հյուսած ծամերը պսակաձև բոլորել էր գլխի շուրջը։ Նա շվշվացնում էր շան հետևից և թափահարում բարակ շղթան ու նրբենի մտրակը։

Շվեյկը դիմեց նրան.

— Կներեք, օրիո՛րդ, ինչպե՞ս պետք է գնալ Ժիժկով։

Աղախինը կանգ առավ, նայեց նրա երեսին, որ տեսնի, թե հո մեջտեղը մի խարդախություն չկա՞, սակայն Շվեյկի բարեհամբույր դեմքը նրան ասում էր, որ այդ զինվորն իսկապես ուզում է Ժիժկով գնալ։ Նրա դեմքի արտահայտությունը մեղմացավ, և նա քաղաքավարի բացատրեց, թե ինչպես պետք է գնալ այնտեղ։

— Ինձ նոր են տեղափոխել Պրագա,— ասաց Շվեյկը։— Տեղացի չեմ, գավառից եմ։ Դո՞ւք էլ պրագացի չեք։

— Ես վոդնյանցի եմ։

— Ուրեմն, մենք գրեթե հայրենակիցներ ենք։ Ախր ես պրոտիվինցի եմ։

Հարավային Չեխիայի աշխարհագրության այդ իմացությունը, որ Շվեյկը ձեռք էր բերել հիշյալ շրջանում տեղի ունեցած զորավարժությունների ժամանակ, աղջկա սիրտը լցրեց հայրենի աշխարհի ջերմությամբ։

— Որ այդպես է, դուք պիտի որ ճանաչեք Պրոտիվնիի հրապարակում միս ծախող Պեյխարին։

— Ո՜նց չեմ ճանաչում, եղբայրս է։ Մեզ մոտ նրան բոլորը սիրում են։ Լավ, դարդիման մարդ է, լավ միս է տալիս և երբեք պակաս չի կշռի։

— Չլինի՞ թե դուք Յարոշի տղան եք,— հարցրեց աղջիկը, համակրանք զգալով անծանոթ զինվորի նկատմամբ։

— Հենց այդ է որ կա։

— Իսկ ո՞ր Յարոշի, Պրոտիվնիի Կորչայո՞ւմ թե Ռաժիցում ապրող Յարոշի։

— Ռաժիցում ապրողի։

— Ո՞նց է նա հիմա։ Էլի սայլակով գարեջո՞ւր է ձախում։

— Ծախում է, բա ո՞նց։

— Բայց, ախր, վաթսունից անց պիտի լինի։

— Գարնանը վաթսունութը թամամեց,― հանգիստ պատասխանեց Շվեյկը։— Վերջերս շուն ձեռք բերեց, և հիմա նրա գործն ավելի ուրախ է։ Շունը նստում է սայլի վրա։ Իսկն այնպիսի շուն է, ինչպես, ա՛յ, այն շունը, որ ընկել է ճնճղուկների քամակից… Ինչ սիրուն շուն է, պատկե՜ր է, պատկեր։

— Դա մեր շունն է,— բացատրեց Շվեյկին նրա նոր ծանոթուհին։— Ես այստեղ ծառայում եմ պարոն գնդապետի մոտ։ Մեր գնդապետին ճանաչո՞ւմ եք։

— Ճանաչում եմ։ Շատ կրթված պան է,― ասաց Շվեյկը։― Մեր Բուդեյովիցիում էլ մի գնդապետ կար…

— Մերը շատ խիստ է։ Երբ վերջերս լուր էր տարածվել, թե Սերբիայում մեզ դնքսել են, տուն եկավ կատաղածի պես, խոհանոցում բոլոր ափսեները դես ու դեն շպրտեց և ուզում էր ինձ արձակել։

— Ուրեմն, դա ձե՞ր շնիկն է,— ընդհատեց նրան Շվեյկը։— Ափսոս, որ իմ օբեր-լեյտենանտը շուն տանել չի կարողանում։ Ես շներին շատ եմ սիրում։

Նա մի պահ լռեց և հանկարծ միանգամից ասաց.

— Շունն էլ ամեն ինչ չի ուտում։

— Մեր Լյուքսն ուտելու մեջ շատ ջոկողություն դնող է։

— Իսկ ամենից շատ ի՞նչ է սիրում։

— Լյարդ, խաշած լյարդ։

— Հորթի՞ թե խոզի։

— Նրա համար մեկ է,— ժպտաց Շվեյկի «հայրենակցուհին», նրա հարցն համարելով սրախոսելու անհաջող մի փորձ։

Նրանք դեռ մի քիչ էլ ման եկան։ Ապա նրանց միացավ պինչերը, որին աղախինը շղթայիկով կապեց։ Պինչերը Շվեյկի հետ վարվում էր շատ մտերմավարի, թռչում էր նրա վրա և ջանում թեկուզ դնչկալով պաառել շալվարը։ Բայց հանկարծ, ասես Շվեյկի մտադրությունր կռահելով, նա դադարեց թռչկոտելուց և սկսեց քարշ գալ տխուր, ընկճված տեսքով, խեթ-խեթ նայելով նրան, կարծես ցանկանալով ասել. «Ուրեմն, ինձ էլ նույնն է վիճակված»։

Պառաված աղջիկը Շվեյկին պատմեց, թե ինքն ամեն օր իրիկվա ժամը յոթին այդտեղ զբոսնում է շան հետ և թե Պրագայում ոչ մի տղամարդու հավատ չի ընծայում։ Մի անգամ նա թերթում հայտարարություն է տվել, թե ուզում է ամուսնանալ։ Եկել է մի փականագործ, նրանից ութհարյուր կրոն պոկել ինչ-որ գյուտի համար ու անհետացել։ Գավառում մարդիկ շատ ավելի ազնիվ են։ Եվ եթե մարդ ամուսնանում է, ապա պետք է պսակվի միայն գյուղացու հետ և այն էլ պատերազմից հետո։ Իսկ պատերազմի ժամանակ պսակվելը նա հիմարություն է համարում,— ուրիշների պես այրի կմնաս, և ուրիշ ոչինչ։

Շվեյկը նրա սիրտը լցրեց անսպառ հույսերով, ասաց, թե ժամը վեցին կգա, և գնաց իր բարեկամ Բլագնիկին հայտնելու, թե շունն ուտում է ամեն տեսակ լյարդ։

— Ես նրան կհյուրասիրեմ տավարի լյարդով,— որոշեց Բլագնիկը։— Տավարի լյարդի շնորհիվ էր, որ իմ կարթն ընկավ գործարանատեր Վիրդայի սեն-բերնարը, մի շատ հավատարիմ շուն։ Էգուց ես քեզ համար այդ շունը կբերեմ միանգամայն սարքին վիճակում։

Բլագնիկն իր խոսքը կատարեց։ Առավոտյան, երբ Շվեյկը սենյակները հավաքել-պրծել էր, դռան հետևից հաչոց լսվեց, և Բլագնիկը քաշքշելով բնակարան մտցրեց նրան դիմադրող պինչերին, որի մազերը գզգզված էին ավելի, քան գզգզել էր բնությունը։ Շունը վայրենաբար աչքերը պտտում և մռայլված նայում էր ինչպես մի սոված վագր, որի վանդակի առաջ կանգնած է կենդանաբանական այգու մի պարարտ այցելու։ Նա ատամները կրճտացնում ու գռմռում էր, կարծես ասելով. «Կպատառոտե՛մ, կլափե՛մ»։

Շանը կապեցին խոհանոցի սեղանի ոտից, և Բլագնիկը մի առ մի պատմեց նրա օտարացման ամբողջ ընթացքը.

— Դիտմամբ անցա նրա մոտով, իսկ ձեռքիս պահել եմ թղթի միջ փաթաթած խաշած լյարդը։ Սկսեց հոտոտել և շուրջս թռչկոտել։ Ես լյարդը չեմ տալիս, շարունակում եմ առաջ գնալ։ Նա իմ ետևից։ Այն ժամանակ զբոսայգուց ճանապարհս ծռեցի դեպի Բրեդովսկայա փողոցը և այնտեղ նրան տվի առաջին պատառը։ Ուտում էր վազելով, որպեսզի ինձ աչքից չկորցներ։ Թեքվեցի դեպի Ինդրժիշսկա փողոցը և նետեցի երկրորդ պատառը։ Երբ կերել-կշտացել էր, բռնեցի շղթայից և Վացլավի հրապարակով նրան քարշ տվի Վինոգրադի, ուղիղ մինչև Վրշովիցի։ Ճանապարհին նա ուղղակի հրաշք բաներ էր անում։ Երբ անցնում էի տրամվայի գիծը, պառկեց ռելսերի վրա և չէր ուզում տեղից շարժվել։ Երևի ուզում էր տրամվայի տակ ընկնել… Ահա, ի դեպ, մի մաքուր բլանկ եմ բերել ատեստատի համար։ Ֆուքսի գրենական պիտույքների խանութից եմ առել։ Չէ՞ որ դու, Շվեյկ, շան ատեստատ կեղծելու վարպետ ես։

— Դա պետք է գրված լինի քո ձեռքով։ Գրիր, որ շունը ծնված է Լյապցիգում, ֆոն Բյուլովի շնանոցում։ Հայրը՝ Արնհայմ ֆոն Կալսբերգ, մայրը՝ էմմա ֆոն Տրաուտենսդորֆ, որը սերում է Զիգֆրիդ ֆոն Բուզենտալից։ Հայրը Բեռլինի 1912 թվականի ախոռասուն պինչերների ցուցահանդեսում ստացել է առաջին մրցանակ։ Մայրը պարգևատրված է ցեղական շների բուծման Նյուրենբերգի ընկերության ոսկե մեդալով։ Ինչ ես կարծում, քանի՞ տարեկան կլինի։

— Որ ատամներին նայես՝ երկու։

— Գրիր՝ մեկուկես։

— Ականջները վատ են կտրել, Շվեյկ։ Հապա մի նայիր ականջները։

— Դա կարելի է շտկել։ Տակից կկտրենք հետո, երբ նա մեզ ընտելացած լինի։ Թե չէ հիմա կարող է ավելի գազազել։

Առևանգվածը կատաղաբար գռմռում էր, փնչում, դեսուդեն ընկնում և, վերջապես, լեզուն հանած, հոգնած պառկեց և սկսեց սպասել, թե էլ ինչ են անելու իր գլխին։ Կամաց-կամաց նա սկսեց հանգստանալ և միայն երբեմն աղիողորմ վնգստալ։

Շվեյկը շանն առաջարկեց լյարդի մնացած մասը, որը նրան տվել էր Բլագնիկը։ Սակայն շունը նույնիսկ չմոտեցավ դրան։ Նա միայն նայեց լյարդին և նրանց երկուսի վրա մի այնպիսի հայացք նետեց, որ կարծես ուզում էր ասել. «Դրա պատճառով ես արդեն մի անգամ դաղվել եմ։ Ինքներդ լափեցեք»։

Շունը պառկած էր խոնարհ տեսքով և ձևանում էր, թե նիրհում է, բայց հանկարծ մտքով ինչ-որ բան անցավ և, կանգնելով հետևի թաթերի վրա, առջևի թաթերով սկսեց խնդրել։ Շունն անձնատուր էր լինում։

Բայց այդ հուզիչ տեսարանը Շվեյկի վրա ոչ մի ներգործություն չունեցավ։

— Պառկի՛ր,— գոռաց նա շան վրա։

Թշվառականը պառկեց, աղիողորմ վնգստալով։

— Ատեստատի մեջ ի՞նչ անուն տանք դրան,— հարցրեց Բլագնիկը։ Առաջ անունը Լյուքս էր։ Հարկավոր է մի նման անուն գտնել, որ իսկույն հասկանա։

—Եկ անունը դնենք Մաքս։ Տե՛ս, Բլագնիկ, ականջներն ինչպես շարժեց։ Վե՛ր կաց, Մաքսիկ։

Դժբախտ պինչերը, որին զրկել էին և՛ հայրենի հարկից, և՛ իսկական անունից, տեղից վեր կացավ, սպասելով նոր հրամանների։

— Կարծում եմ, կապը կարելի է արձակել,— որոշեց Շվեյկը։— Տեսնենք ինչ կանի։

Երր կապն արձակեցին, շունն իսկույն մոտեցավ դռանը։ Նա երեք անգամ ընդհատ-ընդհատ հաչեց դռան ճարմանդի վրա, ըստ երևույթին, ապավինելով այդ չար մարդկանց մեծահոգությանը։ Սակայն տեսնելով, որ մարդիկ չեն հասկանում այդտեղից դուրս գալու իր ցանկությունը, նա դռան մոտ մի լճակ գոյացրեց, համոզված լինելով, որ դրա համար իրեն դուրս կշպրտեն, ինչպես անում էին իր պատանեկության օրերին, երբ գնդապետը խստորեն, զինվորականավարի նրան սովորեցնում էր մաքրություն պահպանել։

Այդ բանն անելու փոխարեն Շվեյկն ասաց․

— Համա՜ թե խորամանկ շուն է։ Դա ուղղակի ճիզվիտական օյին էր։

Շվեյկը կաշեփոկով հարվածեց Մաքսին և նրա դունչը խոթեց լճակի մեջ, այնպես որ շունը երկար ժամանակ չէր կարողանում իրեն լպստել ու մաքրել։ Շունը վիրավորանքից վնգստաց և սկսեց վազվզել խոհանոցում, հուսահատաբար հոտոտելով իր սեփական հետքը։ Հետո առանց մի այլևայլության մոտեցավ սեղանին, կերավ հատակին դրված լյարդի մնացորդը, պառկեց վառարանի մոտ ու քնեց իր բոլոր ձախորդություններից հետո։

— Քեզ ինչքա՞ն եմ պարտք,— հարցրեց Շվեյկը Բլագնիկին հրաժեշտ տալիս։

— Այդ մասին չխոսենք, Շվեյկ,— մեղմաբար ասաց Բլագնիկը։— Հին ընկերոջ համար ես պատրաստ եմ ամեն ինչ անել, մանավանդ, եթե նա զինվորական ծառայության մեջ է։ Մնաս բարով, հոգյակս, և երբեք նրան Հավլիչկովա հրապարակով չանցկացվես, որ փորձանք չպատահի։ Եթե էլի որևէ շան կարիք ունենաս, ապա հո գիտես, թե որտեղ եմ ապրում։

Շվեյկը թողեց, որ Մաքսը մի լավ քունն առնի, իսկ ինքն այդ միջոցին մսավաճառից գնեց քառորդ կիլո լյարդ, եփեց և, շան քթի տակ մի կտոր տաք միս դնելով, սկսեց սպասել նրա արթնանալուն։ Մաքսը, դեռ քունը գլխին, սկսեց շրթունքները լիզել, ճմլկոտաց, հոտոտեց լյարդն ու կուլ տվեց։ Ապա մոտեցավ դռանը և կրկնեց ճարմանդի վրա հաչելու իր փորձը։

— Մաքսիկ,— ձայն տվեց նրան Շվեյկը,― ե՛կ այստեղ։

Մաքսն անվստահորեն մոտեցավ։ Շվեյկը նրան դրեց ծնկների, վրա ու սկսեց շոյել։ Այնժամ Մաքսն առաջին անգամ մտերմաբար թափահարեց իր կտրած պոչը և սկսեց բերանով զգուշաբար բռնել Շվեյկի ձեռքը։ Ապա նա քնքշաբար Շվեյկի ձեռքը պահեց երախի մեջ, խելացի հայացքով նայելով նրան, կարծես ասելով, «Ի՞նչ արած, ախպերս, տեսնում եմ, որ գործը տանուլ է տված»։

Շարունակելով շոյել շանը, Շվեյկը գորովալից ձայնով սկսեց նրան մի հեքիաթ պատմել.

«Լինում է, չի լինում մի շնիկ, անունը Լյուքս։ Ապրում էր նա գնդապետի տանը, և աղախինը նրան տանում էր ման ածելու։ Բայց ահա մի անգամ եկավ մի մարդ և այդ Լյուքսին գողացավ։ Լյուքսը զինվորական ծառայության անցավ մի օբեր-լեյտենանտի մոտ, և նրա անունը դրին Մաքս… Մաքսիկ, հապա թաթդ տուր, տեսնեմ։ Ուրեմն, շուն շանորդի, ես ու դու բարեկամներ կլինենք, եթե միայն լավ ու հնազանդ շուն լինես։ Թե չէ զինվորական ծառայությունը գլխիդ հարամ կլինի»։

Մաքսը ցած թռավ Շվեյկի ծնկներից և սկսեց կատակով հարձակվել նրա վրա։ Երեկոյան, երբ պորուչիկը զորանոցից վերադարձավ, Շվեյկն ու Մաքսն արդեն մտերիմ բարեկամներ էին։

Նայելով Մաքսին,Շվեյկը փիլիսոփայում էր․

— Եթե անաչառ դատենք, ապա, իսկապես ասած, ամեն մի զինվոր նույնպես գողացված է իր տնից։

Պորուչիկ Լուկաշը հաճելիաբար զարմացավ Լյուքսին տեսնելով, որը նույնպես ուրախացավ, որ նորից թրավոր մարդ է տեսնում։

Պորուչիկի այն հարցին, թե Շվեյկը որտեղից է գտել շանը և նրա համար որքան է վճարել, Շվեյկը հանգիստ պատասխանեց, թե այդ շունը իրեն նվիրել է մի բարեկամ մարդ, որին հենց նոր բանակ են կանչել։

— Շա՛տ գեղեցիկ, Շվեյկ,— ասաց պորուչիկը շան հետ խաղալով։— Ամսույս մեկին դուք այս շան համար ինձնից կստանաք հիսուն կրոն։

— Չեմ կարող ընդունել, պարոն օբեր-լեյտենանտ։

— Շվեյկ,— ասաց պորուչիկը խստաբար,— երբ դուք ինձ մոտ ծառայության էիք մտնում, ես ձեզ ասացի, որ պարտավոր եք հնազանդվել իմ ամեն մի խոսքին։ Եթե ես ձեզ ասում եմ, թե ինձնից պետք է հիսուն կրոն ստանաք, ապա դուք այդ փողը, պետք է վերցնեք և խմեք։ Ի՞նչ եք անելու, Շվեյկ, այդ հիսունդ կրոնը։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, պետք է խմել համաձայն ձեր հրամանի։

— Իսկ եթե մոռանամ տալ, ապա ձեզ հրամայում եմ, Շվեյկ, ինձ զեկուցել որ շան համար ձեզ պարտք եմ հիսուն կրոն։ Հասկացա՞ք։ Հո վրան լու չկա՞։ Ավելի լավ կլինի լողացնեք ու սանրեք։ Վաղը ես պաշտոնատեղում կլինեմ, իսկ մյուս օրը դրա հետ կգնամ զբոսնելու։

Մինչ Շվեյկը լողացնում էր շանը, գնդապետը, վերջինիս նախկին տերը, իր տանը սաստիկ հայհոյում և անհայտ գողին սպառնում էր, թե նրան կհանձնի ռազմադաշտային դատարանին և կհրամայի գնդակահարել, կախել, քսան տարով բանտ նստեցնել և կտոր-կտոր անել։

— Der Teufel soll den Kerl buserieren^[45],— թնդում էր գնդապետի բնակարանում, այնպես, որ ապակիները դողում էին։

— Mit solchen Meuchelmördern werde ich bald fertig^[46].

Շվեյկի ու պորուչիկի գլխին աղետ էր կախվում։

Աղետը

Գնդապետ Ֆրիդրիխ Կրաուսը, որն հորջորջվում էր նաև ֆոն Ցելլերգուտ՝ Զալցբուրգում գտնվող այն գյուղի անունով, որ նրա նախնիները դեռևս տասնութերորդ դարում ծախել ու խմելու էին տվել, զարմանալի ապուշ էր։ Ամենահասարակ բաների մասին պատմելիս նա միշտ հարցնում էր, թե արդյոք բոլորն իրեն լավ հասկացա՞ն, չնայած որ խոսքր վերաբերվում էր շատ տարրական հասկացությունների, ինչպես, օրինակ. «Ահա սա, պարոնա՛յք, լուսամուտ է։ Այո՛։ Գիտե՞ք լուսամուտն ինչ է»։ Կամ. «Այն ճանապարհը, որի կողքերին առուներ են ձգվում, կոչվում է խճուղի, Այո՛, պարոնայք։ Արդյոք գիտե՞ք առուն ինչ է։ Առուն զգալի քանակությամբ բանվորների ձեռքով փորված խորություն է։ Այո՛։ Առուն փորում են քլունգներով։ Արդյոք ձեզ հայտնի՞ է, թե քլունգն ինչ է»։

Նա տառապում էր ամեն ինչ բացատրելու մոլուցքով և այդ բանն անում էր մի այնպիսի ոգևորությամբ, որով որևէ գյուտարար կխոսեր իր գյուտի մասին։

«Գիրքը, պարոնայք, թղթի քառածալ, տարբեր ֆորմատով կտրած, տպագրած և ի մի հավաքած, կազմած, և կլեյստերով կպցրած թերթիկների մի մեծ քանակություն է։ Արդյոք գիտե՞ք, պարոնայք, թե կլեյստերն ի՞նչ է։ Կլեյստերը սոսինձ է»։

Գնդապետն այնքան անհուսալի հիմար էր, որ նրան դեռևս հեռվից նկատելիս սպաներն իրենց ճանապարհը շեղում էին, որպեսզի նրանից չլսեին այնպիսի մի ճշմարտություն, թե փողոցը կազմված է սալարկից ու մայթից և թե մայթն իրենից ներկայացնում է սալարկից բարձր գտնվող, շենքերի ճակատների երկայնքով ձգվող մի պանել։ Իսկ տան ճակատը շենքի այն մասն է, որ երևում է սալարկի կամ մայթի վրայից, իսկ տան հետևի մասը մայթի վրայից հնարավոր չէ տեսնել, մի բան, որում մենք դյուրավ կհամոզվենք, եթե իջնենք ու կանգնենք սալարկի վրա։

Մի անգամ նույնիսկ նա պատրաստ էր եղել ցուցադրել այդ հետաքրքիր փորձը, սակայն, բարեբախտաբար, կառքի տակ էր ընկել։ Այդ օրվանից նա ավելի էր հիմարացել։ Կանգնեցնում էր սպաներին և սկսում անվերջ բարբառել հմայիչների, արեգակի, ջերմաչափերի, յուղահունց բլիթների, լուսամուտների ու նամականիշների մասին։

Հիրավի, զարմանալի էր, թե այդ ապուշն ինչպես էր կարողացել ծառայության մեջ համեմատաբար արագ առաջ գնալ և վայելել շատ ազդեցիկ անձանց, օրինակ, կորպուսի գեներալի, հովանավորությունը, որը բարեհաճ էր գնդապետի նկատմամբ, չնայած նրա կատարյալ ապաշնորհությանը։ Զորախաղերի ժամանակ գնդապետն իր գնդով ուղղակի հրաշքներ էր գործում. երբեք ոչ մի տեղ ժամանակին չէր հասնում և, զորասյուներ կազմած, գունդը տանում էր գնդացիրների դեմ։ Մի քանի տարի սրանից առաջ հարավային Չեխիայում կայսեր ներկայությամբ տեղի ունեցած զորախաղերի ժամանակ նա անհետացել էր իր գնդի հետ, նրա հետ միասին ընկել Մորավիա և դեռ մի քանի օր էլ թափառել այնտեղ, մինչդեռ զորախաղերն ավարտվել էին և զինվորներն արդեն գտնվում էին զորանոցներում։ Բայց դա էլ էր մարսել։

Կորպուսի գեներալի և հին Ավստրիայի այլ, ոչ պակաս տխմար բարձրաստիճան զինվորականների հետ ունեցած իր մտերմական հարաբերությունների շնորհիվ նա ստանում էր զանազան պարգևներ ու շքանշաններ, որոնցով չափազանց պարծենում էր։ Նա իրեն համարում էր լավագույն զինվորը լուսնի տակ, լավագույն տեսաբան և ռազմական բոլոր գիտությունների գիտակ։

Գնդի զորատեսների ժամանակ նա սիրում էր զինվորների հետ զրուցել և միշտ նրանց տալիս էր միևնույն հարցը․

— Ինչո՞ւ է մանլիհերովկա կոչվում այն հրացանը, որ գործադրության մեջ է բանակում։

Գնդում նրա մասին ծաղրանքով ասում էին. «Ըհը՛, էլի սկսեց իր մանիլհերախոսությունը»։

Գնդապետը շատ ոխակալ մարդ էր և կործանում էր այն ստորադրյալներին, որոնք այս կամ այն պատճառով իր դուրը չէին գալիս։ Եթե, օրինակ, նրանցից որևէ մեկը ցանկանում էր ամուսնանալ, ապա նա նրան ուղարկում էր վերին ինստանցիա, չմոռանալով նրա զեկույցին իր կողմից կցել վատթարագույն հանձնարարական։

Գնդապետի ձախ ականջի կեսը չկար, որը նրա ջահելության օրերին կտրել էր նրա ախոյանը մի մենամարտի ժամանակ, որի դրդապատճառն եղել էր պարզապես այն փաստի հավաստումը, թե Ֆրիդրիխ Կրաուս ֆոն Ցիլլերգուտը մեծ հիմար է։

Եթե մենք քննության առնենք նրա մտավոր կարողությունները, ապա կհանգենք այն եզրակացության, որ դրանք բոլորովին բարձր չէին այն կարողություններից, որոնցով հաստամռութ Ֆրանց Իոսիֆ Հաբսբուրգը հռչակվեց հանրաճանաչ ապուշ․ նույն անզուսպ բառազեղումները, նույն անսպառ ծայրահեղ պարզամտությունը։

― Մի անգամ, բանկետի ժամանակ, սպայական ժողովարանում, երբ խոսք բացվեց Շիլլերի մասին, գնդապետ Կրաուս ֆոն Ցիլլերգուտը առանց որևէ այլևայլության վերցրեց ու հայտարարեց.

— Իսկ ես, պարոնա՛յք, երեկ մի շոգեգութան տեսա, որը գործի էր դրվում շոգեշարժի միջոցով։ Պատկերացրեք, պարոնա՛յք, շոգեշարժի միջոցով, այն էլ ոչ թե մեկ, այլ երկու։ Տեսնում եմ ծուխը, մոտենում, պարզվում է, որ շոգեշարժ է, իսկ մյուս կողմից՝ մի ուրիշը։ Դե՛հ, ասացեք, պարոնայք, մի՞թե ծիծաղելի չէ։ Երկու շոգեշարժ, կարծես թե մեկը բավական չէ։

Եվ, փոքր ինչ լռելով, ավելացրեց.

— Երբ բենզինը վերջացավ, ավտոմոբիլը ստիպված էր կանգնել։ Դա ևս երեկ ես աչքովս տեսա։ Եվ դրանից հետո դեռ շաղակրատում են իներցիայի մասին, պարոնա՛յք։ Չի՛ գնում, կանգնել է, տեղից չի շարժվում։ Բենզին չկա։ Հը, ծիծաղելի չէ՞։

Իր բթամտությամբ հանդերձ գնդապետը չափազանց աստվածավախ էր, հաճախ խոստովանության ու հաղորդության էր գնում սուրբ Իգնատիոս եկեղեցին և պատերազմի հենց սկզբից ջերմեռանդ աղոթում էր ավստրիական ու գերմանական զենքի հաղթանակի համար։ Նա միախառնել էր քրիստոնեությունն ու գերմանական հեգեմոնիայի երազանքները։ Աստված պետք է օգներ խլելու պարտվածների ինչքն ու հողերը։

Գնդապետը կատաղում էր, երբ թերթերում կարդում էր, թե նորից գերիներ են բերել։

— Ի՞նչ կարիք կա, գերիներին այստեղ բերել,— ասում էր նա։— Բոլորին գնդակահարե՛լ, ո՛չ մի գթություն, պարել դիակների մեջ։ Իսկ Սերբիայում ամբողջ քաղաքացիական բնակչությունն այրել մինչև վերջին մարդը։ Երեխաներին սպանել սվիններով։

Նա ոչնչով վատ չէր գերմանացի բանաստեղծ Ֆիրորդտից, որը պատերազմի ժամանակ հրատարակած իր բանաստեղծություններով Գերմանիային կոչ էր անում ատելություն տածել միլիոնավոր ֆրանսիացի սատանաների նկատմամբ և սառնասրտորեն սպանել նրանց.

Մարդկանց ոսկրերն ու միսը ծխացող

Թող որ կուտակվեն լեռներից բարձր, հասնե՜ն ամպերին…

Հոժարականների դպրոցում իր պարապմունքները վերջացնելուց հետո պորուչիկ Լուկաշը դուրս եկավ Մաքսի հետ զբոսնելու։

— Ինձ թույլ եմ տալիս ձեզ նախազգուշացնել, պարոն օբեր-լեյտենանտ,— հոգատարությամբ ասաց Շվեյկը,— շան նկատմամբ զգույշ եղեք, վա՛յ թե ձեր ձեռքից պուկ գա ու փախչի։ Նա կարող է իր հին տունը կարոտել ու ծլկել, եթե կապն արձակեք։ Ձեզ խորհուրդ չէի տա նրան անցկացնել Հավլիչկա հրապարակով։ Այնտեղ թափառում է մի շատ կատաղի շուն, «Մարիամի սրբապատկեր» տան տակ գտնվող մսի խանութի շունը։ Սոսկալի կծան շուն է։ Իր ռայոնում օտար շուն տեսնելիս պատրաստ է պատառոտել, վախենում է, որ չլինի թե նա իր բաժնից մի բան լափի, ճիշտ և ճիշտ սուրբ Գաշտալ եկեղեցու մոտ նստող մուրացկանի պես։

Մաքսն ուրախ թռչկոտում էր և ընկնում պորուչիկի ոտքերի տակ, շղթայիկը փաթ գցելով թրին, մի խոսքով, ամեն կերպ դրսևորում էր իր ուրախությունը առաջիկա զբոսանքի առթիվ։

Նրանք փողոց դուրս եկան, և պորուչիկ Լուկաշը դիմեց դեպի Պրիշկոպ, որտեղ, Պանսկա փողոցի անկյունում, ժամադրվել էր մի դամայի հետ։ Պորուչիկը խորասուզվեց պաշտոնական գործերին վերաբերվող մտածումների մեջ։ Վաղն ինչի՞ մասին դասախոսություն կարդալ հոժարականների դպրոցում։ Ինչպե՞ս ենք մենք նշում որևէ լեռան բարձրությունը։ Ինչո՞ւ բարձրությունը միշտ հաշվում ենք ծովի մակերևույթից։ Ինչպե՞ս ենք ծովի մակերևույթի հիման վրա հաշվում լեռան բարձրությունը ստորոտից… Ինչի՞ համար է ռազմական մինիստրությունը այդպիսի բաներ մտցնում դպրոցական ծրագրի մեջ։ Դրանք պետք կգան միայն հրետանավորներին։ Չէ՞ որ, վերջապես, կան գլխավոր շտաբի քարտեզներ։ Երբ հակառակորդը գտնվի 312 բարձունքի վրա, այլևս ժամանակ չի լինի մտածելու, թե ինչու այդ բլուրի բարձրությունը ծովի մակերևույթից է հաշված և կամ ինչպես պետք է հաշվել այդ բարձրությունը։ Բավական է քարտեզին նայել, և ամեն ինչ պարզ կլինի։

Պանսկա փողոցին մոտենալիս պորուչիկ Լուկաշի մտածումներն ընդհատեց մի խիստ «Halt»^[47]։

Այդ բղավոցի հետ միաժամանակ շունն սկսեց պորուչիկի ձեռքից պոկին տալ և ուրախ-ուրախ հաչալով նետվեց դեպի այդ խիստ «Halt»-ն արտաբերած մարդը։

Պորուչիկի առաջ կանգնած էր գնդապետ Ֆրիդրիխ Կրաուս ֆոն Ցիլլերգուտը։ Լուկաշը պատիվ տվեց, կանգ առավ ու սկսեց արդարանալ, թե նրան չի տեսել։

Գնդապետ Կրաուսը սպաների շրջանում հայտնի էր իրեն պատիվ չտալու համար մարդկանց կանգնեցնելու իր մոլությամբ։

Պատիվ տալը նա համարում էր այն գլխավորը, որից կախված է հաղթանակը և որի վրա հիմնված է Ավստրիայի ռազմական ողջ հզորությունը։

«Պատիվ տալիս զինվորը պետք է դրա մեջ ներդնի իր ողջ հոգին»,— ասում էր նա, և այդ բառերի մեջ ամփոփված էր մի ֆելդֆեբելական խորունկ միստիցիզմ։

Նա խստիվ հետևում էր, որ պատիվը տրվեր համաձայն բոլոր կանոնների, բոլոր նրբություններով, միանգամայն ճշտիվ ու լրջորեն։ Նա դարանում էր իր մոտով անցնող յուրաքանչյուրին, շարքայինից սկսած մինչև փոխգնդապետը։ Այն շարքայիններին, որոնք անփույթ կերպով էին ձեռքները տանում դեպի հովարը, կարծես ասելով՝ «հարգանքներս», նա անձամբ ինքն էր տանում զորանոց՝ տույժի ենթարկելու։

«Ես ձեզ չտեսա» պատճառաբանությունը նրա համար գոյություն չուներ։

«Զինվորը,― ասում էր նա,— բազմության մեջ էլ պետք է որոնի իր պետին և մտածի միայն այն պարտականությունները կատարելու մասին, որ նրան պարտադրում է կանոնագիրքը։ Ռազմի դաշտում ընկնելիս, նա մեռնելուց առաջ էլ պետք է պատիվ տա։ Ով պատիվ տալ չգիտե, կամ ձևանում է, թե պետին չի տեսնում, կամ ով անփույթ կերպով է պատիվ տալիս, իմ աչքին մարդ չէ, այլ անասուն»։

— Պարոն պորուչիկ,— ահեղաբար ասաց գնդապետ Կրաուսը,— կրտսերները պարտավոր են ավագներին պատիվ տալ։ Դա չեղյալ չի հայտարարված։ Իսկ, երկրորդ, այդ ո՞ր օրվանից է, որ պարոն սպաների համար մոդա է դարձել զբոսնելու դուրս, գալ գողացված շների հետ։ Այո՛, գողացված։ Այն շունը, որ պատկանում է ուրիշի, գողացված շուն է։

— Այս շունը, պարոն գնդապետ․․․— ուզում էր առարկել պորուչիկ Լուկաշը։

— ․․․պատկանում է ինձ, պարոն պորուչիկ,— կոպտաբար ընդհատեց նրան գնդապետը։— Սա իմ Լյուքսն է։

Իսկ Լյուքսը կամ Մաքսը, հիշելով հին տիրոջը, իր սրտից բոլորովին դուրս նետեց նորին և, պորուչիկի ձեռքից դուրս պրծնելով, արտահայտեց այնպիսի ուրախություն, որ ընդունակ է արտահայտել վեցերորդ դասարանի գիմնազիստը, որն իր սիրո առարկայի սրտում փոխադարձ սեր է նկատել․․․

— Գողացված շների հետ զբոսնելը, պարո՛ն պորուչիկ, բնավ համատեղելի չէ սպայական պատվի հետ։ Դուք չգիաեի՞ք։ Սպան իրավունք չունի շուն գնելու, եթե նախապես համոզված չէ, որ այդ գնումը վատ հետևանքներ չի ունենա,— որոտում էր գնդապետ Կրաուսը, շոյելով Լյուքս-Մաքսին, որն ստորաբար սկսել էր պորուչիկի վրա գռմռալ ու ատամները կրճտացնել, կարծես գնդապետը նրան քըս էր տալիս ու ասում. «Բռնի՛ր, բռնիր դրան»։

— Պարոն պորուչիկ,— շարունակեց գնդապետը,― արդյոք դուք ձեզ համար ընդունելի՞ բան եք համարում գողացված ձիով շրջել։ Արդյոք «Բոհեմիա»-ում և «Տագելբլատ»-ում կարդացե՞լ եք իմ այն հայտարարությունը, թե պինչերս կորել է․․․ Կամ գուցե դուք չե՞ք կարդում այն հայտարարությունները, որ ձեր պետը տպել է տալիս թերթերում։

Գնդապետը ձեռքերն իրար զարկեց։

— Ա՜յ քեզ երիտասարդ սպաներ։ Էլ ո՞ւր մնաց կարգապահությունը։ Գնդապետը հայտարարություններ է տալիս թերթերում, իսկ պորուչիկը դրանք չի կարդում։

«Լավ կլիներ մի երկու դըրբ հասցնեի ռեխիդ, քոպակի մեկը»,— մտածեց պորուչիկը, նայելով գնդապետի բակենբարդներին, որոնցով նա նման էր օրանգուտանգի։

— Մի րոպե առաջանանք միասին,— ասաց գնդապետը, և նրանք քայլեցին, շարունակելով իրենց անուշիկ զրույցը։

— Ռազմաճակատում, պարոն պորուչիկ, երկրորդ անգամ ձեզ այդպիսի բան չի պատահի։ Թիկունքում գողացված շների հետ զբոսնելն անպայման շատ տգեղ երևույթ է։ Այո՛։ Զբոսնել պետի շա՜ն հետ։ Այն ժամանակ, երբ ռազմի դաշտերում մենք ամեն օր հարյուրավոր սպաներ ենք կորցնում… Իսկ այդ միջոցին մարդիկ հայտարարությունները չեն կարդում։ Ուրեմն, ես կարող էի շանս կորստյան մասին հայտարարություններ տալ հարյուր տարի շարունակ։ Երկուհարյուր տարի։ Երեքհարյուր տարի։

Գնդապետը բարձրաձայն խնչեց, որը միշտ նշան էր այն բանի, որ նա խիստ գրգռված է, և ասելով.

— Կարող եք զբոսանքը շարունակել,— շուռ եկավ ու գնաց, մտրակը չարացած շպպացնելով սպայական շինելի փեշերին։

Պորուչիկ Լուկաշն անցավ փողոցի մյուս կողմը և նորից լսեց մի «Halt»։ Գնդապետը կանգնեցրել էր մի տարաբախտ պահեստի զինվորի, որն այդ ժամանակ մտածելիս էր եղել տանը մնացած մոր մասին և գնդապետին չէր նկատել։

Զինվորին խստագույնս շշպռելով, գնդապետը նրան անձամբ քարշ տվեց զորանոց՝ տույժ տալու։

«Ինչպե՞ս վարվեմ Շվեյկի հետ,— մտածում էր պորուչիկը։— Քիթն ու մռութը կջարդեմ։ Բայց դա բավական չէ։ Մեջքի միսը զոլ-զոլ կտրելն ու հանելն էլ քիչ է այդ սրիկայի համար»։

Այլևս չմտածելով դամայի հետ ունենալիք առաջիկա տեսակցության մասին, գազազած պորուչիկը դիմեց դեպի տուն։

«Կսպանե՜մ նրան, այդ սրիկային»,— ասաց նա ինքն իրեն, նստելով տրամվայ։

Այդ ժամանակ քաջարի զինվոր Շվեյկը գլխովին խորասուզված էր մի զրույցի մեջ, որ տեղի էր ունենում իր և զորանոցից եկած բանբերի միջև։ Բանբերը պորուչիկին թղթեր էր բերել ստորագրելու և սպասում էր նրա գալուն։

Շվեյկը բանբերին հյուրասիրում էր սուրճով։ Նրանց խոսքն այն մասին էր, թե Ավստրիան ձեռքից գնալու է։

Այդ մասին նրանք խոսում էին, ինչպես անտարակուսելի մի բանի մասին։

Իմաստալից խոսքեր էին տեղում իրար հետևից։ Այդ իմաստալից խոսքերի ամեն մի բառը դատարանը կորակեր որպես պետական դավաճանության ապացույց, և նրանց երկուսին էլ կկախեին։

— Երևի թագավոր կայսրն այդ ամենի պատճառով ցնդել է,— ասաց Շվեյկը։— Նա առհասարակ երբեք խելոք չի եղել, բայց այս պատերազմն անշուշտ բոլորովին նրա հոգին կհանի։

— Դանդալոշի մեկն է,— ծանրակշիռ կերպով ասաց բանբերը։— Դդումը քեզ օրինակ։ Գուցե չի էլ իմանում, որ պատերազմ է։ Երևի ամաչել են նրան այդ մասին զեկուցել։ Իսկ իր ժողովուրդներին ուղղված մանիֆեստի տակ դրված նրա ստորագրությունը պարզապես ժուլիկություն է։ Տպել են առանց նրա գիտության։ Նա արդեն առհասարակ բան չի հասկանում։

— Նա իք է անում…— էքսպերտի տոնով ասաց Շվեյկը։― Տակն է դուրս գնում, և ստիպված են նրան փոքր երեխայի պես կերակրել։ Մի քանի օր առաջ գարեջրատանը մի պարոն ասում էր, թե նա երկու ծծմայր ունի, և նրանք օրը երեք անգամ թագավոր կայսրին ծիծ են տալիս։

— Է՛հ,— հառաչեց զորանոցից եկած զինվորը,— երանի շուտով մեզ ոնց որ պետքն է ջարդեին, որ Ավստրիան դինջանար։

Զրույցը շարունակվում էր նույն ոգով։ Շվեյկն Ավստրիայի օգտին ասաց մի քանի ջերմ խոսք, այսինքն, որ այդպիսի ապուշ պետությունը աշխարհիս երեսին ապրելու իրավունք չունի, իսկ զինվորը, այդ ասույթից գործնական եզրակացություն անելով, ավելացրեց․

— Հենց որ ընկնեմ ռազմաճակատ, ձեռաց կճղեմ։

Այդպես նրանք շարունակում էին արտահայտել չեխերի հայացքները համաշխարհային պատերազմի նկատմամբ։ Զորանոցից եկած զինվորն ասաց, որ այսօր Պրագայում լուրեր են շրջում, թե իբր Նախորդի մոտ արդեն լսվում է թնդանոթների ձայնը և իբր ռուսաց ցարը շատ շուտով լինելու է Կրակովում։

Այնուհետև խոսեցին այն մասին, թե չեխական հացը տանում են Գերմանիա և թե գերմանացի զինվորները սիգարետ ու շոկոլադ են ստանում։

Ապա սկսեցին վերհիշել անցած ժամանակների պատերազմները, և Շվեյկը լրջորեն ապացուցում էր, որ երբ հնում հակառակորդի պաշարված քաղաքի մեջ գարշահոտ կճուճներ են նետել, ապա այդպիսի գարշահոտության մեջ կռվելն էլ մի հաճելի բան չի եղել։ Նա իբր կարդացել էր, որ մի քաղաք պաշարել են ամբողջ երեք տարի և թշնամու արածը միայն այն է եղել, որ ամեն օր այդ կերպ զվարճացել է պաշարվածների հետ։

Հավանաբար Շվեյկը կպատմեր նաև մի ուրիշ ոչ պակաս հետաքրքիր և ուսանելի բան, եթե պորուչիկ Լուկաշի գալը չընդհատեր նրանց գրույցը։

Մի սոսկալի ոչնչացնող հայացք նետելով Շվեյկի վրա, նա ստորագրեց թղթերը և, զինվորին արձակելով, Շվեյկին գլխով նշան արեց, որ իր հետևից մտնի սենյակ։

Պորուչիկի աչքերը շանթեր էին արձակում։ Նստելով աթոռի վրա և նայելով Շվեյկին, նա խորհում էր, թե երբ սկսի քոթակը։

«Նախ մի երկու դըրբ կհասցնեմ ռեխին,— մտածում էր պորուչիկը,— հետո կջնջխեմ քիթը և կպոկեմ ականջները, իսկ հետո կտեսնենք»։

Պորոլչիկին շիփ-շիտակ ու սրտաբաց նայում էին Շվեյկի բարի, անմեղ աչքերը, և վերջինս սիրտ արավ այդ նախաամպրոպային լռությունը խզել հետևյալ խոսքերով.

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, որ դուք զրկվել եք կատվից։ Նա լափեց սապոգի կրեմը և դրանից հետո, իրեն թույլ տվեց սատկել։ Ես նրան նետեցի նկուղը, սակայն ոչ թե մեր, այլ հարևանի։ Այդպիսի անգորական լավ կատու դուք այլևս չեք գտնի։

«Ինչպես վարվեմ դրա հետ,— անցավ պորուչիկի մտքով։— Աստվա՛ծ իմ, ի՜նչ տխմար տեսք ունի»։

Իսկ Շվեյկի բարի, անմեղ աչքերը շարունակում էին փայլել մի մեղմ ջերմությամբ, որը ցույց էր տալիս նրա հոգեկան կատարյալ հավասարակշռությունը. «Ամեն ինչ, իբր, կարգին է, և ոչինչ չի պատահել, իսկ եթե մի բան պատահել է, ապա այդպես էլ պետք է լիներ, քանի որ երբեմն հո մի բան պիտի պատահի»։

Պորուչիկ Լուկաշը տեղից վեր թռավ, սակայն Շվեյկին չհարվածեց, ինչպես սկզբում մտադրվել էր, այլ բռունցքը թափահարեց ուղիղ նրա քթի տակ և գոռաց.

— Շվե՛յկ, դուք շունը գողացել եք։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեբ-լեյտենանտ, որ վերջերս այդ մասին ինձ ոչինչ հայտնի չէ։ Ինձ թույլ եմ տալիս նկատել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, որ դուք ճաշից հետո բարեհաճեցիք Մաքսի հետ գնալ զբոսնելու, և ես ոչ մի կերպ չէի կարող նրան գողանալ։ Երբ դուք վերադարձաք առանց շան, ես իսկույն գլխի ընկա, որ բանը վատ է։ Դա, ինչպես ասում են, սիտուացիա է… Սպալեննայա փողոցում մի վարպետ է ապրում, ազգանունը Կունեշ, որը կաշվե պայուսակներ է պատրաստում։ Բավական էր, որ իր շան հետ զբոսնելու գնար, ձեռաց կկորցներ։ Ամենից հաճախ նա շանը թողնում էր գարեջրատանը կամ նրանից գողանում էին, նույնիսկ պատահում էր, որ շունը նրանից փոխ էին վերցնում ու չէին վերադարձնում։

— Լռեցեք, անասուն, գրո՛ղը տանի ձեզ։ Դուք կա՛մ անուղղելի սրիկա եք, կա՛մ ուղտ, կա՛մ ապուշ։ Դուք մարմին առած անեկդոտ եք։ Ինձ հետ կատակ մի՛ արեք։ Որտեղի՞ց էիք բերեք շունը, որտե՞ղ էիք գտել նրան։ Արդյոք գիտե՞ք, որ շունը պատկանում է մեր գնդի հրամանատարին։ Հենց նոր նա փողոցում շունը խլեց ինձնից։ Դա նշանակում է աշխարհով մեկ խայտառակ լինել։ Ճիշտ ասացեք, գողացե՞լ եք թե ոչ։

— Բնա՛վ ոչ, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ես շունը չեմ գողացել։

— Իսկ գիտեի՞ք, որ շունը գողացված է։

— Ճիշտ այդպես, պարոն օրեր-լեյտեննատ։ Գիտեի, որ գողացված է։

— Հիսո՜ւս Քրիստոս։ Շվե՛յկ, Himmelherrgott!^[48]։ Ես ձեզ կգնդակահարեմ, անասո՛ւն, է՛շ, կղկղա՛նք։ Մի՞թե դուք այդքան ապուշ եք։

— Ճիշտ այդպես, պարոն օբեր-լեյտենանտ, այդքան ապուշ։

— Ինչո՞ւ դուք ինձ գողացված շուն բերիք, ինչո՞ւ այդ խարդախին մտցրիք տունս։

― Ձեզ բավականություն պատճառելու համար, պարոն օբեր-լեյտենանտ:

Եվ Շվեյկի աչքերը բարեհոգաբար և սիրալիր նայեցին պորուչիկի դեմքին։ Պորուչիկը փլվեց բազկաթոռի վրա և հառաչեց։

— Ո՞ր մեղքիս համար աստված ինձ պատժեց այսպիսի մի անասուն տալով ինձ։

Անզոր հուսահատությամբ պորուչիկը նստել էր բազկաթոռին և զգում էր, որ ոչ միայն Շվեյկին խփելու, այլև իր համար սիգարետ փաթաթելու ուժ չունի։ Ինքն էլ չիմանալով ինչու, նա Շվեյկին ուղարկեց «Բոհեմիա» ու «Տագեբլատ» թերթերը գտնելու ու կարդալու գնդապետի հայտարարությունները շան կորստյան մասին։

Շվեյկը վերադարձավ ձեռքին մի թերթ՝ հայտարարությունների էջը բացած։ Նա ոտից-գլուխ շողում էր և ուրախ-ուրախ զեկուցեց․

— Ահա՛, պարոն օբեր-լեյտենանտ։ Պարոն գնդապետն այնպես փառավորապես է նկարագրում այդ գողացված պինչերը, որ կարդալիս մարդու քեֆ է գալիս, և դեռ հարյուր կրոն հատուցում է խոստանում բերողին։ Շատ օրինավոր հատուցում է։ Սովորաբար այդպիսի դեպքում հիսուն կրոն են տալիս։ Բոժետախ անունով մի կոշիրժեցի կար, որ հենց դրանով էր ապրում։ Նախ շունը գողանում էր, իսկ հետո թերթերի հայտարարություններից իմանում, թե ինչ շուն է կորել, և իսկույն գնում էր նշված հասցեով։ Մի անգամ մի շատ սիրուն սև պինչեր էր գողացել, և քանի որ շնատերը ոչ մի տեղ հայտարարություն չէր տալիս, փորձեց ինքը հայտարարություն տալ թերթում։ Հայտարարություն տալու վրա ուղիղ հինգ կրոն ծախսեց։ Վերջապես շան տերը գտնվեց ու ասաց, թե իսկապես դա իր կորած շունն է, բայց ինքը նրան գտնելն անհույս բան էր համարում, քանի որ արդեն մարդկանց ազնվությանը չի հավատում, սակայն հիմա իր աչքով տեսավ ու համոզվեց, որ աշխարհում դեռևս ազնիվ մարդիկ կան, և դա իրեն անկեղծ ուրախություն է պատճառում։ Ինքը ազնվության համար վարձատրելուն սկզբունքորեն դեմ է, սակայն նրան ի հիշատակ նվիրում է սենյակում և պարտեզում աճող ծաղիկների խնամքի մասին գրած իր գրքույկը։ Խեղճ Բոժետախը բռնեց սև պինչերի հետևի ոտքերից ու խփեց հիշյալ պարոնի գլխին և այդ օրվանից ուխտեց այլևս թերթերում հայտարարություններ չզետեղել։ Ավելի լավ է մարդ շունը ծախի շնանոցին, եթե ինքը շան տերը հայտարարություն չի տպում թերթերում։

— Գնացեք քնելու, Շվեյկ,— հրամայեց պորուչիկը։— Դուք ընդունակ եք մինչև առավոտ դուրս տալու։

Պորուչիկն ինքն էլ գնաց քնելու, և այդ գիշեր նա երազում տեսավ, որ Շվեյկը գահաժառանգի ձին գողացել և բերել էր նրա՝ Լուկաշի համար, իսկ գահաժառանգը զորատեսի ժամանակ ճանաչեց իր ձին, երբ նա, տարաբախտ պորուչիկ Լուկաշը, այդ ձիով սիգարշավում էր իր վաշտի առաջ։

Լուսադեմին պորուչիկն իրեն զգում էր այնպես, որ կարծես արթնացել էր խրախճալից գիշերից հետո, կարծես երեկ գլուխը թակել էին։ Գիշերը նրան տանջել էին մղձավանջային երազները։ Այդ զարհուրելի երազներից ուժասպառ, նա լուսադեմին նորից քնեց, սակայն արթնացավ դռան թակոցի ձայնից, և այդ ժամանակ հայտնվեց Շվեյկի բարեհամբույր դեմքը։ Շվեյկն եկել էր հարցնելու, թե արդյոք պորուչիկը ո՞ր ժամին կհրամայեր իրեն արթնացնել։

Պորուչիկը խուլ տնքաց.

― Դո՛ւրս կորիր, անասուն։ Սա սոսկալի՜ է․․․

Երբ պորուչիկը վեր կացավ, ապա Շվեյկը նախաճաշ մատուցելիս նրան զարմացրեց մի նոր հարցով․

― Համարձակվում եմ հարցնել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, չէի՞ք հրամայի ձեզ համար ուրիշ շուն ճարել։

— Գիտե՞ք ինչ, Շվեյկ, ես մեծ ցանկություն ունեմ ձեզ դաշտային դատարանին հանձնելու,— ասաց պորուչիկը հառաչելով,— բայց չէ՞ որ դատավորները ձեզ կարդարացնեն, քանի որ իրենց կյանքում ձեզնից ավելի մեծ տխմար չեն տեսել։ Հապա մի ձեզ նայեցեք հայելու մեջ։ Սիրտներդ չի՞ խառնում ձեր դեմքի ապուշ արտահայտությունից։ Դուք բնության ամենահիմար խաղն եք, որ երբևէ ես տեսել եմ։ Դե՛հ, անկեղծ ասացեք, Շվեյկ, դուք ինքներդ ձեզ դո՞ւր եք գալիս։

— Բնավ ոչ, պարոն օբեր-լեյտենանտ, դուր չեմ գալիս։ Ես այս հայելու մեջ նման եմ եղևնու կոնի։ Հայելին հղկված չէ։ Ա՛յ, օրինակ, չինացի Ստանեկի խանութում մի ուռուցիկ հայելի էր դրված։ Նայողի սիրտը խառնում էր։ Բերանն, ա՛յ, այսպես, գլուխն ինչպես կեղտաջրի լագան, փորն ինչպես կանոնիկոսի՝ գարեջրով լցված փոր, մի խոսքով՝ իսկը սֆաթ։ Մի անգամ հայելու մոտով անցավ գեներալ-նահանգապետը, նայեց ինքն իրեն… և րոպեապես ստիպված եղան հայելին մեջտեղից հանել։

Պորուչիկը շուռ եկավ, հառաչեց և ավելի լավ համարեց զբաղվել սուրճով ու արաժանով, քան Շվեյկով։

Շվեյկն արդեն ջանք էր թափում խոհանոցում, և պորուչիկ Լուկաշը լսում էր նրա երգը․

Ընթանում է Գրենևիլը, գնում դհպի Պրաշնե Բրանա։

Սուրն է նրա փայլատակում, և լալիս են աղջիկները․․․

Եվ ապա.

Մենք զինվոր ենք, քաշ ենք մենք,

Ինչքան ասես փող ունենք,

Սիրուններն են մեզ սիրում,

Ամեն տեղ լավ ընդունում։

«Քեզ համար, երևի, ամեն տեղ լավ է, անզգամ»— մտածեց պորուչիկն ու թքեց։

Դռան առաջ երևաց Շվեյկի գլուխը։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, հենց նոր զորանոցից մարդ եկավ ձեզ կանչելու, դուք պետք է ներկայանաք պարոն գնդապետին։ Բանբերն այստեղ է։

Եվ մտերմավարի ավելացրեց.

— Դա վայ թե այն շնիկի համար է։

Երբ բամբերը նախասենյակում ցանկացավ զեկուցել, թե ինքն ինչ նպատակով է եկել, պորուչիկն ասաց․

— Արդեն լսեցի։

Եվ դուրս գնաց, մի ոչնչացնող հայացք նետելով Շվեյկի վրա։

Դա զեկույց չէր, այլ շատ ավելի վատ բան։

Երբ պորուչիկը մտավ գնդապետի կաբինետը, վերջինս մռայլված ընկողմանել էր բազկաթոռի մեջ։

— Սրանից երկու տարի առաջ, պորուչիկ,— ասաց նա,— դուք խնդրել էիք ձեզ տեղափոխել Բուդեյովիցիի Իննսունմեկերորդ գունդը։ Գիտե՞ք, արդյոք, որտեղ է գտնվում Բուդեյովիցը։ Վլտավայի ափին։ Այո՛։ Վլտավա գետի ափին, և այդ գետի մեջ թափվում է Օհրժեն կամ նման մի բան։ Մեծ քաղաք է, ես կասեի՝ հյուրասեր քաղաք, և, եթե չեմ սխալվում, այնտեղ առափ կա։ Առափ նշանակում է ափին շինված քարե պարիսպ։ Այո՛։ Ի դեպ, դա գործին չի վերաբերվում։ Մենք այնտեղ զորավարժություններ ենք կատարել։

Գնդապետը լռեց և, թանաքամանին նայելով, արագ անցավ այլ թեմայի։

— Իմ շունը ձեզ մոտ փչացել է։ Ոչինչ չի ուզում ուտել։ Ա՛յ թե ինչ։ Ճանճ ընկավ թանաքամանի մեջ։ Զարմանալի՜ բան, ձմեռ ժամանակ ճանճերն ընկնում են թանաքամանի մեջ։ Անկարգությո՛ւն։

«Դեհ, վերջապես, խոսիր, ծեր քոպակ»,— մտածեց պորուչիկը։

Գնդապետը տեղից վեր կացավ և մի քանի անգամ գնաց ու եկավ կաբինետում։

— Ես երկար մտածեցի, պարոն պորուչիկ, թե ինչպես վարվեմ ձեզ հետ, որպեսզի այլևս այդպիսի փաստեր չկրկնվեն, և այդ ժամանակ հիշեցի, որ դուք ցանկություն էիք հայտնել ձեզ տեղափոխելու Իննսունմեկերորդ գունդը։ Գլխավոր շտաբը վերջերս մեզ իրազեկ դարձրեց, որ Իննսունմեկերորդ գնդում սպայական կազմի մեծ պակաս է զգացվում, քանի որ սերբերը նրանց կոտորել են։ Ձեզ ազնիվ խոսք եմ տալիս, որ երեք օրվա ընթացքում դուք կլինեք Բուդեյովիցի Իննսունմեկերորդ գնդում, որտեղ երթային գումարտակներ են կազմավորվում։ Կարող եք շնորհակալություն չհայտնել։ Բանակը կարիք ունի սպաների, որոնք…

Եվ, չիմանալով էլ ինչ ավելացնել, նայեց ժամացույցին ու ասաց.

— Արդեն տասն անց է կես, գնդի զեկույցն ընդունելու ժամանակն է։

Դրանով հաճելի զրույցն ավարտվեց, և պորուչիկի սիրտը թեթևացավ, երբ նա դուրս եկավ կաբինետից։ Պորուչիկը գնաց հոժարականների դպրոցը և այնտեղ հայտարարեց, թե մոտ օրերս մեկնելու է ռազմաճակատ և այդ առթիվ Նեկազանկայում հրաժեշտի երեկույթ է սարքում։

Վերադառնալով տուն, նա Շվեյկին բազմանշանակ հարցրեց.

— Արդյոք ձեզ հայտնի՞ է Շվեյկ, թե ինչ է երթային գումարտակը։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, երթային գումարտակը «երթգում է», իսկ երթային վաշտը՝ «երթվաշտ»։ Մենք միշտ այդպես կրճատում ենք։

― Ուրեմն, հայտարարում եմ ձեզ, Շվեյկ,— հանդիսավորապես ասաց պորուչիկը,— որ մենք միասին մեկնում ենք «երթգումի» հետ, եթե այդ կրճատումը ձեզ դուր է գալիս։ Բայց չկարծեք, թե ռազմաճակատում էլ կարող եք հիմարություններ թույլ տալ, ինչպես այստեղ։ Ուրա՞խ եք։

— Ճիշտ այդպես, պարոն օբեր-լեյտենանտ, չափազանց ուրախ եմ,— պատասխանեց քաջարի զինվոր Շվեյկը։— Որքա՜ն գեղեցիկ բան պիտի լինի, երբ մենք երկուսով ռազմի դաշտում ընկնենք հանուն թագավոր կայսեր և հանուն իր ամբողջ օգոստափառ գերդաստանի։

Վերջաբան առաջին մասի

Ավարտելով «Քաջարի զինվոր Շվեյկի արկածներ»-ի առաջին մասը («Թիկունքում»), ընթերցողներին հայտնում եմ, որ շուտով լույս կտեսնեն հաջորդ երկու մասերը — «Ռազմաճակատում» և «Գերության մեջ»։ Այդ մասերում թե՛ զինվորները և թե՛ քաղաքացիները կխոսեն ու կգործեն այնպես, ինչպես խոսում ու գործում են իրականում։

Կյանքը բարձրաշխարհիկ մանևրներ սովորելու դպրոց չէ։ Յուրաքանչյուր մարդ խոսում է այնպես, ինչպես կարող է։ Արարողապետ դոկտոր Գուտը խոսում է բոլորովին այլ կերպ, քան «Թասի մոտ» պանդոկ տեր Պալիվկցը։ Իսկ մեր վեպը սալոնային թեթևսոլիկների համար գրված ձեռնարկ չէ և ոչ էլ գիտական գիրք այն մասին, թե ինչպիսի արտահայտություններ են թույլատրելի ազնիվ հասարակության մեջ։ Այս գիրքը իրենից ներկայացնում է մի որոշակի դարաշրջանի պատմական պատկեր։

Եթե անհրաժեշտ է գործածել որևէ թունդ խոսք, որ իսկապես ասված է եղել, ես առանց տատանվելու գործ եմ ածում։ Արտահայաությունները մեղմելը կամ բազմակետեր դնելը ես համարում եմ տխմարագույն կեղծավորություն։ Չէ՞ որ այդ խոսքերը գործ են ածում նաև պառլամենտում։

Մի ժամանակ ճիշտ են ասել, թե առողջ դաստիարակություն ստացած մարդը կարող է ամեն ինչ կարդալ։ Այն, ինչ բնական է, կարող են դատապարտել միայն հոգեպես անպատկառ մարդիկ, հմտացած լկտիախոսները, որոնք, հետևելով նողկալի կեղծ բարոյախոսությանը, ոչ թե բովանդակությանն են նայում, այլ զայրույթով հարձակվում առանձին բառերի վրա։

Մի քանի տարի առաջ ես մի քննադատություն եմ կարդացել մի նովելլի մասին։ Քննադատը համբերությունից դուրս էր եկել այն բանի համար, որ հեղինակը գրել էր. «նա խնչեց ու քիթը սրբեց»։ Իբրև թե դա հակասում է այն ամեն էսթետիկականին ու վսեմին, որ գրականությունը պետք է տա ժողովրդին։

Դա մի փոքրիկ, բայց շատ ցայտուն ապացույց է, թե լուսնի տակ ինչպիսի ավանակներ են ծնվում։

Այն մարդիկ, որոնք թունդ արտահայտություններից սրտնեղում են, պարզապես իրական կյանքից երկչող վախկոտներ են, և այդպիսի թույլ մարդիկ շատ մեծ վնաս են հասցնում կուլտուրային և հասարակական բարոյականությանը։ Նրանք կցանկանային ամբողջ չեխ ժողովուրդը վերածել սբ. Ալոիսի տիպի սենտիմենտալ մարդուկների, կեղծ կուլտուրայի օնանիստների։ Վանական Եվստախին իր գրքում պատմում է, որ երբ սուրբ Ալոիսը լսեց, թե ինչպես մի մարդ աղմուկով գազեր է բաց թողնում, սկսեց արտասվել, և միայն աղոթքը հանգստացրեց նրան։

Նման անձնավորությունները մարդկանց ներկայությամբ խիստ վրդովվում են, սակայն հաճույքով գնում են կարդալու հասարակական արտաքնոցների պատերին արված անպարկեշտ մակագրությունները։

Գրքումս գործածելով մի քանի թունդ արտահայտություններ, ես պարզապես ցույց եմ տվել, թե իրականում մարդիկ իրար հետ ինչպես են խոսում։

Չի կարելի պանդոկապետ Պալիվեցից պահանջել, որ նա արտահայտվի այնպես նրբագեղ, ինչպես տիկին Լաուտովան, դոկտոր Գուտը, տիկին Օլգա Ֆաստրովան և մի շարք այլ անձինք, որոնք սիրով ամբողջ Չեխոսլովակիայի հանրապետությունց կվերածեին մի մեծ սալոնի, որտեղ բոլորը պարկետի վրա անցուդարձ են անում ֆրակներով ու սպիտակ ձեռնոցներով, խոսում նրբագեղ լեզվով և արմատավորում մի սալոնային նրբենի բարոյախոսություն, իսկ այդ բարոյախոսության շիրմայի հետևում սալոնային առյուծներն անձնատուր են լինում ամենանողկալի և հակաբնական անառակության։

Այստեղ օգտվում եմ առիթից հայտնելու, որ պանդոկապետ Պալիվեցը ողջ է։ Նա պատերազմի ամբողջ ընթացքում նստած էր բանտում և հիմա նույնն է, ինչ Ֆրանց Յոսիֆ կայսեր պատկերի հետ պատահած դեպքի ժամանակ։

Գրքիս մեջ կարդալով իր մասին, նա այցելության եկավ ինձ և ապա գնեց քսան օրինակ, կամ, թերևս, ավելի շատ, ու բաժանեց իր ծանոթներին և, այդպիսով, աջակցեց այդ գրքի տարածմանը։

Նրան մեծ բավականություն էր պատճառել այն ամենը, ինչ գրել էի իր մասին՝ նրան ներկայացնելով, որպես երևելի գռեհկախոսի։

«Ինձ այլևս ոչ ոք չի կարող փոխել,— ասաց նա ինձ։— Ամբողջ կյանքումս խոսել եմ գռեհկաբար և ասել այն, ինչ մտածել եմ, և սրանից հետո էլ այդպես պիտի խոսեմ։ Մտքովս էլ չի անցնում բերանս փակել ինչ-որ էշի պատճառով։ Հիմա ես հայտնի մարդ եմ»։

Հիմա նա ինքն իրեն ավելի է հարգում։ Նրա փառքն հիմնված է մի քանի թունդ արտահայտությունների վրա։ Դա նրան լիովին գոհացնում է։ Եթե ես, ճիշտ և հարազատորեն վերարտադրելով նրա խոսելակերպը, դիցուք, ցանկանայի դրանով ասել, թե, տեսե՛ք, այդպես չի կարելի արտահայտվել (մի բան, որ իմ նպատակից դուրս էր), ապա անկասկած վիրավորած կլինեի այդ օրինավոր մարդուն։

Օտտո Կացն էլ ողջ է։ Դա ֆելդկուրատի իրական դիմանկար է։ Հեղաշրջումից հետո նա թողեց իր զբաղմունքը, լքեց կաթոլիկ եկեղեցու գիրկը և հիմա դարձել է հյուսիսային Չեխիայում գտնվող բրոնզի և ներկերի մի ֆաբրիկայի հավատարմատար։ Նա ինձ մի երկար նամակ էր գրել, որով սպառնում էր, թե ինձ հետ հաշիվ կտեսնի։ Բանն այն է, որ մի գերմանական թերթ զետեղել էր վեպիս այն գլխի թարգմանությունը, ուր նա պատկերված է այնպես, ինչպես որ էր իրականում։ Ես այցի գնացի նրան, և ամեն ինչ շատ լավ վերջացավ։ Գիշերվա ժամը երկուսին նա այլևս չէր կարողանում ոտքի վրա կանգնած մնալ, բայց անդադրում քարոզում էր և ի վերջո հայտարարեց. «Է՛յ, դուք, գիպսե գլուխներ, ես ֆելդկուրատ Օտտո Կացն եմ»։

Հանգուցյալ Բրետշնայդերի, հին Ավստրիայի այդ պետական խուզարկուի տիպի մարդկանց թիվը շատ մեծ է հանրապետությունում։ Նրանց չափազանց հետաքրքրում է, թե ով ի՛նչ է խոսում։

Չգիտեմ, արդյոք ինձ կհաջողվի՞ այս գրքով հասնել այն բանին, որին ձգտել եմ։ Մի անգամ ես լսեցի, թե ինչպես մի մարդ մյուսին հայհոյելով՝ ասաց. «Դու տխմար ես Շվեյկի պես»,— և հենց միայն դա դրա հակառակն է ապացուցում։ Սակայն եթե «Շվեյկ» բառը մի նոր հայհոյանք է դառնալու հայհոյական բառերի շքեղ ծաղկեփնջի մեջ, ապա ինձ մնում է միայն գոհանալ չեխերենի այդ հարստացմամբ։

Յարոսլավ Հաշեկ

↑ Լեզուդ քեզ քաշիր ու ծառայիր (գերմ.)։

↑ Պիտանի՛ է (գերմ.)։

↑ Կալանավորների գրանցման մատյան(գերմ.)։

↑ Հա՛յլ։ Կորչե՛ն սերբերը (գերմ.)։

↑ Ամբողջ չեխ ժողովուրդը սիմուլյանտների մի հրոսակախումբ է (գերմ.)։

↑ Հե՛տ դարձ (գերմ․)։

↑ Սա իսկապես արտասովոր թզենու տերև է (գերմ.)։

↑ Դուք սիմուլյանտ եք (գերմ.)։

↑ Անմիջապես կալանավորել այս տիպին (գերմ․)։

↑ Դուք նզովյալ շուն եք, դուք քոսոտ արարած եք, դուք ողորմելի անասուն եք (գերմ.)։

↑ Ազա՛տ (գերմ.)։

↑ Ցրվե՛լ (գերմ․)։

↑ Քաջարի զինվոր (գերմ.)։

↑ Յոհան, մոտեցեք (գերմ.)։

↑ Աստվա՛ծ պատժիր Անգլիային (գերմ․)։

↑ Միացյալ ուժերով (լատ․)։

↑ Հանուն աստծո, կայսեր և հայրենիքի (գերմ․)։

↑ Ավստրո-Հունգարիա, հզո՛ր պեստություն,

Թող փողփողա քո դրոշն սրբազան.

Թող միշտ ծածանվի նա վսեմորեն,

Ավստրիան դարեդար կապրի անսասան։

↑ Աստված պահի ձեզ (գերմ․)։

↑ Ապուշ (գերմ.)։

↑ Գրո՛ղը տանի (գերմ.)։

↑ Այս սրիկան կարծում է, որ իրեն կհավատան, թե իսկապես ապուշ է… (գերմ.)։

↑ Կրա՛կ (գերմ.)։

↑ Պահել խստորեն, հսկել (գերմ.)։

↑ Երթայք խաղաղությամբ (լատ․)։

↑ Զգա՛ստ (գերմ.)։

↑ Հա՛, հոգևոր աշխարհի մասին էր, շատ լավ (գերմ.)։

↑ Շատ լավ է, այնպես չէ՞, պարոնայք (գերմ․)։

↑ Հետ դա՛րձ։ Մա՛րշ (գերմ․)։

↑ Ողջույն (լատ․)։

↑ Կայազորի բանտում նստածների երեսուն տոկոսը այնտեղ մնաց պատերազմի ամբողջ ընթացքում և ոչ մի անգամ հարցաքննության չենթարկվեց։ (Ծան․ հեղ․)։

↑ Դա հոսպիտալ ընկնելու միանգամայն փորձված միջոց է։ Սակայն այդ դեպքում ուռուցքի մեջ մնացած նավթի հոտը մատնում է։ Բենզինն ավելի լավ է, քանի որ հոտն ավելի արագ է ցնդում։ Հետագայում եթերի ու բենզինի խառնուրդ էին ներարկում իրենց, իսկ էլ ավելի ուշ՝ հասել էին և այլ կատարելագործությունների։ (Ծանոթ. հեղինակի)։

↑ Պատիվ ունենք... զեկուցելու... պարոն ֆիլդկուրատ... բերված է ծրարը և մի մարդ (գերմ.)։

↑ Աստծո օրհնությունը ձեզ վրա։ Աստծո օրհնությունը ձեզ վրա։ (լատ․)։

↑ Ներեցե՛ք, թանկագին ընկեր, դուք տխմար մարդ եք։ Ես ինչ ուզենամ կերգեմ (գերմ.)։

↑ Պատիվ ունեմ հայտնելու, պարոն գնդապետ, ես հարբած եմ (գերմ.)։

↑ Եվ ընդ հոգվույդ (լատ.)։

↑ Օրհնյալ է աստված (լատ.)։

↑ Ազա՛տ (գերմ․)։

↑ Աղոտքի՛ (գերմ.)։

↑ Տիկնայք (ֆրանս.)։

↑ Հիրավի, սոսկալի բան է, պարոն ֆելդկուրանտ։ Մարտիկ այնպես փչացած են (գերմ.)։

↑ Անկրկնելի բան (լատ.)։

↑ Սիրելի Հենրիխ։ Ամուսինս ինձ կրնկակոխ հետևում է։ Ինձ անհրաժեշտ է մի երկու օր հյուրընկալվել քեզ մոտ։ Քո սպասյակը անասուն է։ Ես դժբախտ եմ։ Քո Կետի (գերմ.)։

↑ Գերմաներեն կոպիտ հայհոյանք (գերմ․)։

↑ Ես այդ ավազակների հախից կգամ (գերմ.)։

↑ Կաց (գերմ.)։

↑ Երկնային տեր (գերմ.)։

Քաջարի զինվոր Շվեյկի արկածները, Մասն երկրորդ: Ռազմաճակատում

Շվեյկի ձախորդությունները գնացքում

Պրագա ― Չեխական Բուդեյովիցի ճեպընթաց գնացքի երկրորդ կարգի կուպեներից մեկում կային երեք ուղևորներ՝ պորուչիկ Լուկաշը, նրա դիմաց տարեց, բոլորովին ճաղատ մի պարոն և, վերջապես, Շվեյկը, որը համեստորեն կանգնած էր դռան մոտ և ակնածանքով լսում էր պորուչիկ Լուկաշի հայհոյանքների վերջին հեղեղը։ Պորուչիկ Լուկաշը, ուշադրություն չդարձնելով ճաղատ քաղաքացու ներկայության վրա, ամբողջ ճանապարհին գոռգոռում էր, թե Շվեյկը անասուն է և նման այլ բաներ։

Խոսքը վերաբերվում էր մի չնչին բանի՝ այն ճամպրուկների թվին, որոնց վրա պետք է հսկեր Շվեյկը։

— Մեր ճամպրուկը գողացա՜ն,— հայհոյում էր Շվեյկին պորուչիկը,— ինչպե՞ս է լեզուդ պտտվում, սրիկա, ինձ այդ մասին զեկուցել։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ ցածր ձայնով պատասխանեց Շվեյկը,— որ իսկապես գողացան։ Միշտ էլ կայարանում շատ ժուլիկներ են վխտում, և, երևի, նրանցից որևէ մեկին մեր ճամպրուկն անկասկած դուր է եկել, և նա անկասկած օգտվել է այն պահից, երբ ես ճամպրուկներից հեռացա ձեզ զեկուցելու, թե մեր բագաժը կարգին վիճակում է։ Այդ սուբյեկտը կարող էր ձեր ճամպրուկը գողանալ հենց այդ՝ իր համար հարմար պահին։ Նրանք հենց այդպիսի պահեր են որսում։ Երկու տարի առաջ Հյուսիս-Արևմտյան կայարանում գողացան մի տիկնոջ մանկասայլակն ու վերմակով փաթաթած աղջկան, բայց գողերն այնքան ազնիվ գտնվեցին, որ աղջկան հանձնեցին մեր փողոցի ոստիկանատանը, հայտարարելով, թե իբր երեխան գցված էր մի դարպասի մոտ և իրենք հենց այնտեղ էլ գտել են։ Հետո թերթերը խեղճ տիկնոջը ոճրագործ մայր դուրս բերին։— Եվ Շվեյկը խորին համոզմամբ եզրափակեց.— Կայարաններում գողություն միշտ էլ արել են և կանեն, առանց դրան չի լինի։

— Ես խորապես համոզված եմ, Շվեյկ,— ասաց պորուչիկը,— որ ձեր վերջը վատ կլինի։ Մինչև օրս չեմ կարողանում հասկանալ՝ ձեզ էշի՞ տեղ եք դնում թե հենց էշ էլ ծնվել եք։ Ի՞նչ կար այն ճամպրուկի մեջ։

— Գրեթե ոչինչ, պարոն օբեր-լեյտենանտ,— պատասխանեց Շվեյկը, աչքը չհեռացնելով պորուչիկի դիմաց նստած ճաղատ քաղաքացու գանգից։ Թվում էր, թե քաղաքացին ոչ մի հետաքրքրություն չէր ցուցաբերում տեղի ունեցածի նկատմամբ, և կարդում էր «Նոյե Ֆրայե Պրեսսե» թերթը։— Ճամպրուկի մեջ միայն ձեր սենյակի հայելին էր և նախասենյակի երկաթե կախարանը, այնպես որ, իսկապես ասած, մենք ոչ մի վնաս չենք ունեցել, որովհետև հայելին էլ, կախարանն էլ տանտիրոջն էին…— Նկատելով պորուչիկի սպառնալից ժեստը, Շվեյկը շարունակեց փաղաքշական տոնով.— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ես նախապես ոչինչ չգիտեի, թե ճամպրուկը կարող են գողանալ, իսկ ինչ վերաբերվում է հայելուն ու կախարանին, ապա ես տանտիրոջն ասացի, որ ռազմաճակատից տուն վերադառնալուց հետո ամեն ինչ կվերադարձնենք։ Թշնամու հողերում ինչքան ասեք հայելի ու կախարան կա, այնպես որ, միևնույն է, ո՛չ մենք, ո՛չ էլ տանտերը վնասի տակ չենք մնա։ Հենց որ մի քաղաք գրավենք…

— Ձա՛յնդ,— օտարոտի ձայնով ծղրտաց պորուչիկը։— Ես ձեզ դաշտային դատարանի ձեռքը կտամ։ Մտածեք ի՛նչ եք ասում, եթե միայն ձեր գլխում խելքի կտոր կա։ Մի ուրիշը հազար տարում չէր կարող այնքան հիմարություններ անել, որքան դուք այս մի քանի շաբաթվա ընթացքում։ Հուսամ, դուք դա նկատել եք։

— Ճիշտ այդպես, պարոն օբեր-լեյտենանտ, նկատել եմ։ Իմ մեջ, ինչպես ասում են, խիստ զարգացած է դիտելու և նկատելու տաղանդը, որը, սակայն, արտահայտվում է հենց այն ժամանակ, երբ արդեն ուշ է և երբ արդեն բանը բանից անցել է։ Ես շատ ձախորդ մարդ եմ, ինչպես Նեկազանկայում ապրող Նեխլեբան, որ հաճախում էր «Քած շան անտառակ» պանդոկը։ Նա միշտ երազում էր առաքինի մարդ դառնալ և ամեն շաբաթ օր նորից նոր կյանք էր սկսում, իսկ հաջորդ օրը պատմում. «Իսկ առավոտյան, ընկերներ, նկատեցի, որ պառկած եմ նարի վրա»։ Եվ միշտ էլ, հակառակի պես, նրա գլխին փորձանք էր գալիս հենց այն ժամանակ, երբ որոշում էր, որ իր համար սուսուփուս տուն կգնա։ Վերջում, այնուամենայնիվ, պարզվում էր, որ նա որևէ տեղ քանդել է ցանկապատը, կամ լծարձակել է կառքի ձին, կամ փորձել է իր ծխամորճը մաքրել ոստիկանի սաղավարտի ցցունքից պոկած աքլորափետուրով։ Այդ ամենի պատճառով Նեխլերան հուսահատված էր, բայց նրան առանձնապես սրտնեղում էր, որ իր ամբողջ ցեղն է այդպես ձախորդ։ Մի անգամ նրա պապը գնացել էր աշխարհե աշխարհ թափառելու…

— Հանգիստ թողեք ինձ, Շվեյկ, ձեր այդ պատմություններով։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբերլեյտենանտ, որ այն ամենը, ինչ ես հիմա ասում եմ, զուտ ճշմարտություն է։ Գնացել էր, ուրեմն, նրա պապը աշխարհե աշխարհ թափառելու…

— Շվե՛յկ,— զայրացավ պորուչիկը,— մի անգամ ևս ձեզ հրամայում եմ վերջ տալ ձեր շաղակրատությանը։ Բուդեյովիցի հասնելուն պես ես ձեր դատաստանը կտեսնեմ։ Կալանքի տակ կառնեմ։ Դա գիտե՞ք։

— Բնավ ոչ, պարոն օբեր-լեյտենանտ, չգիտեմ,— մեղմաբար ասաց Շվեյկը։— Դուք այդ մասին նույնիսկ ծպտուն չեք հանել։

Պորուչիկն ակամա կրճտացրեց ատամները, հառաչեց, շինելի գրպանից հանեց «Բոհեմիա» թերթը և սկսեց կարդալ այն հաղորդագրությունները, որ վերաբերվում էին գերմանական «Ե» սուզանավի վիթխարի հաղթանակներին և Միջերկրական ծովում ծավալած գործողություններին։ Երբ նա հասավ, այն հաղորդագրությանը, որ վերաբերվում էր գերմանական նոր գյուտին, այսինքն սավառնակներից նետվող և երեք անգամ իրար հետևից պայթող ռումբերի միջոցով քաղաքները հօդս ցնդեցնելուն, նրա ընթերցումն ընդհատեց Շվեյկը, որ խոսում էր ճաղատ քաղաքացու հետ։

— Կներեք, պարոն, արդյոք դուք «Սլավիա» բանկի գործակալ պարոն Պուրկրաբեկը չե՞ք։

Պատասխան չստանալով, նա դիմեց պորուչիկին․

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն, օբեր-լեյտենանտ, ես մի անգամ թերթերում կարդացել եմ, որ նորմալ մարդու գլխին միջին հաշվով վաթսունից մինչև յոթանասուն հազար մազ պիտի լինի և որ սևահերների մազերը սովորաբար ավելի նոսր են լինում, այդ բանն հաստատող շատ օրինակներ կան․․․ Իսկ մի բուժակ,— շարունակեց նա անողոքաբար,— «Շպիրեկ» սրճարանում ասում էր, թե մարդուս մազերը թափվում են ծննդյան առաջին վեց շաբաթվա ընթացքում, հոգեկան ուժեղ ցնցումից։

Այդ պահին տեղի ունեցավ զարհուրելի մի բան։ Ճաղատ պարոնը տեղից վեր թռավ ու գոռաց Շվեյկի վրա.

— Marsch heraus, Sie Schweinkerl!^[1],— և ոտքով այհպես հարվածեց նրան, որ երկուսով էլ դուրս նետվեցին միջանցք։ Հետո ճաղատ պարոնը ետ եկավ և պորուչիկին մատուցեց մի փոքրիկ անակնկալ ներկայանալով նրան։

Շվեյկը փոքր-ինչ սխալվել էր. ճաղատ անձնավորությունը ոչ թե «Սլավիա» բանկի գործակալ պան Պուրկրաբեկն էր, այլ ոչ ավելի, ոչ պակաս գեներալ-մայոր Շվարցբուրգը։ Գեներալ-մայորը քաղաքացիական հագուստով տեսչական ուղևորություն էր կատարում կայազորից կայազոր և տվյալ պահին պատրաստվում էր հանկարծակի հայտնվել Բուդեյովիցիում։

Նա ամենասարսափելի գեներալ-տեսուչն էր, որ երբևէ ծնվել է լուսնի տակ։ Որևէ տեղ անկարգություն հայտնաբերելիս նա կայազորի պետի հետ սկսում էր այսպիսի խոսակցություն.

— Դուք ատրճանակ ունե՞ք։

— Ունեմ։

— Շա՛տ գեղեցիկ։ Եթե ես ձեր տեղը լինեի՝ կիմանայի, թե ինչ պետք է անել այդ ատրճանակով։ Սա կայազոր չէ, այլ խոզերի բոլուկ։

Եվ, հիրավի, նրա տեսչական ուղևորությունից հետո մերթ այստեղ, մերթ այնտեղ որևէ մեկը ինքնասպանություն էր գործում։ նման դեպքերում գեներալ ֆոն Շվարցբուրգը հավաստում էր․

― Ճի՛շտ է վարվել, իսկական զինվոր է։

Թվում էր, թե նրա սրտովը չէր, երբ իր ռևիզիայից հետո որևէ մեկը ողջ էր մնում։ Բացի դրանից, նա տառապում էր սպաներին ամենանողկալի վայրեր, տեղափոխելու մոլագարությամբ։ Բավական էր չնչին մի զանցանք, որպեսզի սպան հրաժեշտ տար իր կայազորին և ուղարկվեր Չերնոգորիայի սահմանը կամ գալիցիական որևէ կեղտոտ ծայրագավառում գտնվող իսպառ մոռացված մի կայազոր։

— Պարոն պորուչիկ,— հարցրեց գեներալը,— դուք զինվորական ո՞ր ուսումնարանում եք սովորել։

— Պրագայի։

— Եվ այդպես, դուք սովորել եք զինվորական ուսումնարանում և չգիտեք, որ սպան պատասխանատու է իր ստորադրյալի համար։ Լա՛վ։ Երկրորդ, դուք շաղակրատում եք ձեր սպասյակի հետ, կարծես նա ձեր մտերիմ ընկերը լինի։ Թույլ եք տալիս, որ նա խոսի, երբ նրան չեն խոսեցնում։ Ավելի՛ լավ։ Երրորդ, դուք նրան թույլ եք տալիս վիրավորել մեր պետերին… Է՛լ ավելի լավ։ Այդ բոլորից ես անում եմ որոշ եզրակացություններ… Ձեր ազգանունն ի՞նչ է, պարոն պորուչիկ։

— Լուկաշ։

— Ո՞ր գնդից եք։

— Ես ծառայում էի․․․

― Ներողություն կանեք։ Խոսքս այն մասին չէ, թե որտեղ էիք ծառայել։ Ես ուզում եմ իմանալ, թե որտեղ եք ծառայում ներկայումս։

― Իննսունմեկերորդ հետևակ գնդում, պարոն գեներալ-մայոր։ Ինձ տեղափոխել են…

— Ձեզ տեղափոխե՞լ են։ Լավ էլ արել են։ Ձեզ համար բնավ վնասակար չի լինի Իննսունմեկերորդ գնդի հետ միասին մոտ ժամանակներս տեսնել ռազմական գործողությունների թատերաբեմը։

― Այդ մասին արդեն որոշում կա, պարոն գեներալ-մայոր։

Այստեղ գեներալ-մայորը մի դասախոսություն կարդաց, թե վեջերս սպաները, ինչպես ինքը նկատել է, սկսել են իրենց ստորադրյալների հետ ընկերական տոնով խոսել, թե ինքը դրա մեջ տեսնում է վտանգավոր մի թեքում, դեպի զանազան դեմոկրատական սկզբունքների զարգացումը։ Զինվորին պետք է ահ ու սարսափի մեջ պահել, նա պետք է դողա պետի առաջ, նրանից վախենա։ Սպաները պարտավոր են զինվորներին իրենցից տասը քայլ հեռու պահել և թույլ չտալ, որ նրանք սեփական դատողություններ ունենան և առհասարակ մտածեն։ Վերջին տարիների ողբերգական սխալն այն է, որ հենց դրա հակառակն է արվում։ Նախկինում ստորադրյալները սպաներից վախենում էին, ինչպես կրակից, իսկ հիմա․․․― Գեներալ-մայորը անհուսաբար ձեռքը թափ տվեց,— հիմա սպաների մեծ մասը զինվորների գլխով պտույտ է գալիս, ահա թե ինչ կասեի ես։

Գեներալ-մայորը նորից ձեռքն առավ թերթը և խորասուզվեց ընթերցանության մեջ։

Պորուչիկ Լուկաշը, գույնը գցած, դուրս եկավ միջանցք, որ Շվեյկի հետ հաշիվ տեսնի։ Շվեյկը կանգնած էր լուսամատի մոտ՝ մի այնպիսի երջանիկ ու գոհ արտահայտությամբ, որպիսին ունենում է միայն կաթը կուշտ ծծած և մուշ-մուշ քնած մանկիկը։

Պորուչիկը կանգ առավ և գլխի շարժումով նրան ցույց ավեց մի դատարկ կուպե։ Հետո Շվեյկի հետևից ինքն էլ ներս մտավ և դուռը փակեց։

— Շվե՛յկ,— ասաց նա հանդիսավորապես,— վերջապես հասավ այն պահը, երբ դուք ինձնից կստանաք մի զույգ այնպիսի ապտակ, որ աշխարհը դեռ չի տեսել։ Ինչպե՞ս համարձակվեցիք կպչել այդ քաչալ պարոնին։ Գիտե՞ք ով է նա։ Դա գեներալ-մայոր ֆոն Շվարցբուրգն է։

Շվեյկը նահատակի տեսք ընդունեց։

— Բնավ ոչ, պարոն օբեր-լեյտենանտ, կյանքումս, երբեք մտքովս չի անցել որևէ մեկին վիրավորել, ես ոչ մի գեներալ-մայորի մասին գաղափար անգամ չունեի։ Իսկ նա, իրոք, իսկը «Սլավիա» բանկի գործակալ պան Պուրկրաբեկն է։ Այդ Պուրկրաբեկը հաճախում էր մեր պանդոկը, և մի անգամ, երբ սեղանի մոտ նստած քնեց, մի սրտացավ մարդ նրա ճաղատ գլխի վրա թանաքի մատիտով գրեց, «Սույնով, համաձայն կից ներկայացվող № 111 տարիֆի, մեզ թույլ ենք տալիս ձեզ առաջարկել մեր ծառայությունները օժիտի համար միջոցներ կուտակելու և ձեր երեխաներին ապահովելու նպատակով ձեր կյանքը ապահովագրելու գործում»։ Դեհ, հասկանալի է, բոլորը գնացին, և ես ու նա մենակ մնացինք։ Իսկ, հայտնի բան է, որ իմ բախտը երբեք չի բերում։ Երբ նա արթնացավ ու նայեց հայելուն, կատաղեց ու կարծեց, թե դա ես եմ գրել, և նույնպես ուզում էր ինձ մի զույգ ապտակ հասցնել։

«Նույնպես» բառը Շվեյկի բերանից հնչեց այնպես սրտառուչ և այնպիսի մեղմ կշտամբանքով, որ պորուչիկի ձեռքերը թուլացան։

Շվեյկը շարունակեց․

— Այդպիսի փոքր սխալի համար կարիք չկար, որ այդ պարոնը հուզվեր։ Իրոք, նա պետք է ունենա վաթսունից մինչև յոթանասուն հազար մազ։ Այդպես էր ասված «Ինչ պետք է ունենա նորմալ մարդը» հոդվածում։ Երբեք մտքովս չի անցել, որ աշխարհիս երեսին գոյություն ունի ինչ-որ ճաղատ գեներալ-մայոր։ Տեղի է ունեցել, ինչպես ասում են, ճակատագրական սխալ, որ ամեն մարդ կարող է կատարել, երբ հանկարծ մի բան ասի, իսկ մի ուրիշը նրա ամեն մի բառի պոչից կպչի։ Սրանից մի քանի տարի առաջ դերձակ Գիվլը իր կյանքից մի այսպիսի դեպք պատմեց։ Մի անգամ Շտիրիայից, ուր նա դերձակություն էր անում, Լեոբենի վրայով գնում է Պրագա, և հետը տանելիս է լինում ապխտած ազդրեր, որ գնելէր Մարիբորում։ Գնում է գնացքում նստած և միտք անում, թե ինքը ուղևորների մեզ միակ չեխն է։ Երբ Սուրբ Մորից կայարանն անցնում են, դերձակն սկսում է ապխտած ազդրերից իր համար պատառներ կտրատել։ Իսկ նրա դիմաց նստած է մի ուղևոր, որը այդ խոզապուխտին նայում է սիրահարի հայացքով, այնպես որ թուքը գնում է։ Դերձակ Գիվլը դա նկատում է և ինքն իրեն բարձրաձայն ասում. «Համա թե, քոսոտի մեկը, հաճույքով կլափեիր»։ Եվ ահա պարոնը նրան պատասխանում է չեխերեն, «Իհարկե, կլափեի, եթե տայիր»։ Եվ երկուսով ամբողջ խոզապուխտը լափում են դեռ մինչև Չեխական Բուդեյովիցի չհասած։ Իսկ այն պարոնի անունն էր Վոյտեխ Ռոուս։

Պորոլչիկ Լուկաշը նայեց Շվեյկին և կուպեից դուրս եկավ։ Նա դեռ չէր էլ նստել իր տեղը, երբ դռան առաջ հայտնվեց Շվեյկի սրտաբաց ու շիտակ դեմքը․

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, հինգ րոպեից կլինենք Թաբորում։ Գնացքը կանգնում է հինգ րոպե։ Չէի՞ք հրամայի ընթրիքի համար մի բան պատվիրել։ Մի ժամանակ այստեղ կարելի էր ճարել լավ․․․

Պորուչիկը խայթվածի նման վեր թռավ նստած տեղից և միջանցքում Շվեյկին ասաց.

— Նորից եմ նախազգուշացնում, որ որքան քիչ երևաք աչքիս, այնքան ավելի լավ։ Երջանիկ կլինեի, եթե ձեզ բոլորովին չտեսնեի, և, համոզված եղեք, որ ես այդ մասին կհոգամ։ Աչքիս չերևաք, չքվեցեք, անասո՛ւն, ապո՛ւշ։

— Լսում եմ, պարոն օբեր-լեյտենանտ։

Շվեյկը պատիվ տվեց, ըստ բոլոր կանոնների շրջվեց կրունկների վրա և գնաց վագոնի վերջին ծայրը։ Այնտեղ նա նստեց կոնդուկտորի տեղում և սկսեց խոսել ինչ-որ երկաթուղայինի հետ։

— Թույլ տվեք ձեզ դիմել մի հարցով։

Երկաթուղայինը, խոսակցություն սկսելու ոչ մի ցանկություն չցուցաբերելով, անտարբեր կերպով գլխով արեց։

— Ինձ հաճախ հյուր էր գալիս մի ծանոթ մարդ,— սկսեց Շվեյկը,— լավ տղա էր, ազգանունը Հոֆման։ Ահա այդ Հոֆմանը պնդում էր, թե այս արգելակները տագնապի դեպքում չեն գործում, կարճ ասած, եթե բռնակը քաշես՝ ոչինչ դուրս չի գա։ Ես, ճիշտն ասած, այդպիսի բաներով երբեք չեմ հետաքրքրվել, բայց քանի որ այսօր ուշադրություն դարձրի այս արգելակի վրա, ապա հետաքրքիր կլիներ իմանալ, թե բանն ինչումն է, մեկ էլ տեսար, մի օր պետք եկավ։

Շվեյկը վեր կացավ և երկաթուղայինի հետ միասին մոտեցավ արգելակին, որի վրա գրված էր․ «Վտանգի դեպքում»։

Երկաթուղայինն իր պարտքը համարեց Շվեյկին բացատրել վթարային ապարատի ամբողջ կառուցվածքը.

— Նա ձեզ ճիշտ է ասել, թե բռնակը պետք է ձգել, բայց փչել է, թե դա չի գործում։ Գնացքն անպայման կկանգնի, որովհետև արգելակը բոլոր վագոնների միջով միացած է շոգեկառքին։ Վթարային արգելակը պետք է գործի։

Այդ խոսակցության միջոցին երկուսն էլ ձեռքները դրել էին բռնակի վրա, և հիրավի հանելուկ է, թե ինչպես պատահեց, որ բռնակը հետ գնաց և գնացքը կանգ առավ։

Նրանք երկուսով ոչ մի կերպ համաձայնության չէին գալիս, թե իսկապես ով տվեց տագնապի ազդանշանը։ Շվեյկը պնդում էր, թե ինքն այդպիսի բան չէր կարող անել, քանի որ փողոցային երեխա չէ։

— Ինքս էլ եմ զարմանում,— բարեհոգաբար ասաց նա վրա հասած կոնդուկտորին,— թե, ախր, ինչու գնացքը հանկարծ կանգ առավ։ Գնում էր, գնում, և հանկարծ, ա՛ռ քեզ,— ստոպ։ Ինձ համար դա շատ ավելի տհաճ է, քան ձեզ համար։

Մի պատկառելի պարոն սկսեց պաշտպանել երկաթուղայինին, պնդելով, որ իր ականջով լսել է, թե ինչպես զինվորն առաջինն է խոսք բացել վթարային արգելակների մասին։

Սակայն Շվեյկը շարունակ կրկնում էր, թե ինքը միանգամայն ազնիվ է և ոչ մի շահագրգռություն չունի գնացքն ուշացնելու, քանի որ գնում է ռազմաճակատ։

— Կայարանապետը ձեզ ամեն ինչ կբացատրի,— որոշեց կոնդուկտորը։— Դա ձեզ վրա քսան կրոն կնստի։

Այդ միջոցին ուղևորները դուրս էին թափվում վագոններից, լսվեց օբեր-ուղեկցորդի սուլիչի ձայնը, և մի տիկին, ճամպրուկը ձեռքին, գծի վրայով խուճապահար վազ տվեց դեպի դաշտը։

— Եվ արժե,— ասաց Շվեյկը, պահպանելով կատարյալ հանգստություն,― քսան կրոնը նույնիսկ էժան է։ Մի անգամ, երբ թագավոր կայսրը այցելեց Ժիժկով քաղաքը, ոմն Ֆրանտա Շնոր կանգնեցրեց նրա կառեթը, վազելով և ուղղակի փողոցի մեջտեղում ծունկի գալով թագավոր կայսրի առաջ։ Հետո այդ շրջանի ոստիկանական կոմիսարը լաց լինելով Շնորին կշտամբում ու ասում էր, թե նա պետք է ծունկի գար ոչ թե նրա շրջանում, այլ հարևան փողոցում, որը մտնում է կոմիսար Կառուսի շրջանի մեջ, այնտեղ պետք է արտահայտեր հավատարիմ հպատակի իր զգացմունքները։ Հետո Շնորին նստեցրին։

Շվեյկը նայեց շուրջը հենց այն, պահին, երբ նրան լսողների խմբին մոտեցավ ավագ կոնդուկտորը։

― Դե լավ, շարունակենք մեր ճանապարհը,― ասաց Շվեյկը,— գնացքի ուշանալուց օգուտ չկա։ Եթե դա պատահեր խաղաղ ժամանակ, ապա, խնդրեմ, աստված իր հետ, բայց քանի որ պատերազմ է, պետք է իմանալ, որ յուրաքանչյուր գնացքում կան զինվորական բարձրաստիճան անձինք՝ գեներալ-մայորներ, ավագ լեյտենանտներ, սպասյակներ։ Այդպիսի ամեն մի ուշացում վտանգավոր բան է։ Նապոլեոնը Վաթերլոյի ժամանակ հինգ րոպե ուշացավ և իր ամբողջ փառքով արտաքնոցի բաժին դարձավ։

Այդ պահին լսողների խումբը ճեղքելով նրան մոտեցավ պորուչիկ Լուկաշը։ Մեռելի պես գունատ, նա կարողացավ ասել միայն․

― Շվե՛յկ։

Շվեյկը զինվորական պատիվ տվեց ու զեկուցեց.

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն ավագ լեյտենանտ, մեղքը վրաս են գցել, թե գնացքը ես եմ կանգնեցրել։ Երկաթուղային գերատեսչությունը հիանալի՜ պլոմբներ է դրել վթարային արգելակների վրա։ Ավելի հավ է մարդ դրանց չմոտենա, թե չէ գլխին փորձանք կգա և կցանկանան քսան կրոն պոկել, ինչպես հիմա ինձնից։

Ավագ կոնդուկտորը դուրս եկավ, սուլեց, և գնացքը շարժվեց։

Ուղևորնևրը ցրվեցին ու գնացին իրենց կուպեները։ Լուկաշը այլևս ոչ մի խոսք չասաց և նույնպես գնաց իր տեղը։ Մնացին մենակ Շվեյկը, երկաթուղային ծառայողն ու կոնդուկտորը։

Կոնդուկտորը հանեց իր ծոցատետրն ու սկսեց դեպքի առթիվ արձանագրություն կազմել։ Երկաթուղայինը թշնամաբար նայում էր Շվեյկին։ Շվեյկը հարցրեց.

— Վաղո՞ւց եք ծառայում երկաթուղում։

Քանի որ երկաթուղայինը չպատասխանեց, Շվեյկն սկսեց պատմել իր ծանոթներից մեկի՝ Պրագայի մոտ, Ուգրժենևեսում ապրող ոմն Ֆրանտիշեկ Մլչիկին պատահած դեպքը։ Այդ Մլչիկն էլ մի անգամ քաշել է արգելակի բռնակը և վախից լալացել։ Խոսելու ընդունակությունը վերականգնվել է միայն երկու շաբաթ հետո, երբ նա հյուր է գնացել Գոստիվար՝ բանջարաբույծ Վանեկի տունը, այնտեղ կռիվ է գցել և նրան այնքան են տվել, որ որսամտրակը թել-թել է եղել։

― Դա տեղի է ունեցել,— ավելացրեց Շվեյկը,— հազար իննհարյուր տասներկու թվի մայիս ամսին։

Երկաթուղային ծառայողը մտավ արտաքնոց և դուռն իր հետևից փակեց։

Մնացին Շվեյկն ու կոնդուկտորը, որը ջանում էր նրանից քսան կրոն տուգանք շորթել, սպառնալով, թե հակառակ դեպքում նրան Թաբորում կհանձնի կայարանապետին։

— Ի՛նչ կա որ, շատ լավ կլինի,— ասաց Շվեյկը,— ես դեմ չեմ կրթված մարդու հետ զրուցելուն։ Շատ ուրախ կլինեմ ծանոթանալ Թաբորի կայարանապետի հետ։

Շվեյկը գիմնաստյորկայի գրպանից հանեք ծխամորճը, վառեց և, բերանից բաց թողնելով թութունի կծու ծուխը, շարունակեց.

Սրանից մի քանի տարի առաջ Սվիտավա կայարանի պետն էր պան Վագները։ Համա՜ թե անխիղճ մարդ էր։ Ամեն մի դատարկ բանի համար ստորադրյալների հոգին հանում էր, սակայն ամենից շատ նեղում էր սլաքավար Յունգվիրտին, մինչև որ խեղճը հուսահատությունից վազեց ու իրեն գցեց գետը։ Բայց կյանքին վերջ տալուց առաջ Յունգվիրտը կայարանապետին մի նամակ էր գրել, թե գիշերները պիտի վախեցնի նրան։ Ե՛ս իմ հոգին, սուտ չեմ ասում։ Եվ ասածը արեց։ Եվ ահա գիշերը կայարանապետը նստած է հեռագրական ապարատի մոտ, մեկ էլ հանկարծ հնչում է զանգը, և նա ընդունում է հետևյալ հեռագիրը. «Ի՞նչ հալի ես, սրիկա, Յունգվիրտ»։ Դա շարունակվեց մի ամբողջ շաբաթ, և կայարանապետը ի պատասխան այդ ուրվականի հեռագրի, սկսեց բոլոր ուղղություններով ուղարկել հետևյալ պաշտոնական հեռագիրը. «Ներիր ինձ, Յունգվիրտ»։ Իսկ գիշերն ապարատը նրա համար թխկթխկացրեց այսպիսի մի պատասխան. «Կախվիր կամրջի մոտի սիմաֆորից։ Յունգվիրտ»։ Կայարանա պետը կատարեց նրա պահանջը։ Հետո դրա համար ձերբակալեցին հարևան կայարանի հեռագրիչին։ Տեսնո՞ւմ եք, երկնքի և երկրի միջև այնպիսի բաներ են տեղի ունենում, որոնց մասին մենք նույնիսկ գաղափար չունենք։

Գնացքը, մոտեցավ Թաբոր կայարանին, և Շվեյկը կոնդուկտորի հետ գնացքից իջնելուց առաջ, ինչպես պահանջվում էր զեկուցեց պորուչիկ Լուկաշին.

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն օբեր-լեյտենանտ, ինձ տանում են կայարանապետի մոտ։

Պորուչիկ Լուկաշը չպատասխանեց։ Նրան համակել էր մի կատարյալ անտարբերություն։

«Թքել եմ ամեն ինչի վրա,— անցավ նրա մտքով,— և՛ Շվեյկի, և՛ դիմացս նստած ճաղատ գեներալ-մայորի վրա։ Ինձ մնում է հանգիստ նստել գնացքում, Բուդեյովիցիում իջնել գնացքից, գնալ զորանոց և առաջին իսկ երթային վաշտի հետ մեկնել ռազմաճակատ, ռազմաճակատում ճակատս դեմ անել թշնամու գնդակին և հեռանալ այս թշվառ աշխարհից, ուր Շվեյկի նման մի սրիկա է թրև գալիս»։

Երբ գնացքը կանգ առավ, պորուչիկ Լուկաշը լուսամուտից դուրս նայեց և կառամատույցում տեսավ Շվեյկին, որը կայարանապետի հետ լուրջ խոսակցությամբ էր տարված։ Նա շրջապատված էր մի բազմությամբ, որի մեջ կարելի էր նկատել երկաթուղայինների համազգեստներ։

Պորուչիկ Լուկաշը հառաչեց։ Բայց դա ափսոսանքի հառաչ չէր։ Երբ նա տեսավ, որ Շվեյկը մնաց կառամատույցում, սրտանց ուրախացավ։ Հիմա նույնիսկ ճաղատ գեներալ-մայորը նրան այնքան էլ գարշելի հրեշ չէր թվում։

Գնացքն արդեն վաղուց էր փնչում Չեխական Բուդեյովիցիի ուղղությամբ, իսկ Թաբորի կայարանի կառամատույցում Շվեյկին շրջապատող բազմությունը չէր նվազում։

Շվեյկն ապացուցում էր իր անմեղությունը և այնքան համոզեց բազմությանը, որ մի տիկին նույնիսկ ասաց․

— Դարձյալ զինվորներից են կպել։

Հասարակությունը համաձայնեց այդ կարծիքին, իսկ մի պարոն, դիմելով կայարանապետին, ասաց, թե Շվեյկի փոխարեն ինքը կվճարի քսան կրոն տուգանքը և թե համոզված է, որ այդ զինվորն անմեղ է։

— Հապա նայեցեք նրան,— ցույց տվեց նա Շվեյկի դեմքի անմեղունակ արտահայտությունը, որ կարծես բոլորին ասում էր, «Բարի՛ մարդիկ, ես մեղավոր չեմ»։

Այնուհետև հայտնվեց մի ժանդարմ, բազմության միջից դուրս, բերեց ինչ-որ քաղաքացու, ձերբակալեց ու տարավ, ասելով․ «Ես ձեզ ցույց կտամ, թե ինչ ասել է ժողովրդին գրգռել։ Ես ցույց կտամ, թե ինչպես «զինվորներից չի կարելի պահանջել, որ հաղթանակ տանեն Ավստրիայի համար, երբ նրանց հետ այդպես են վարվում»»։

Տարաբախտ քաղաքացին այլ արդարացում չգտավ, բացի այն անկեղծ խոստովանությունից, թե ինքը Ստարա Բաշնյայում մսագործ է և բոլորովին «այն չէր ուզում ասել»։

Այդ միջոցին այն բարի պարոնը, որ հավատում էր Շվեյկի անմեղությանը, կայարանի գրասենյակում նրա փոխարեն վճարեց տուգանքը, նրան տարավ երրոդ կարգի բուֆետը, հյուրասիրեց գարեջրով և, պարզելով որ Շվեյկի բոլոր վկայականները և զինվորկան երկաթուղային տոմսը գտնվում են պորուչիկ Լուկաշի մոտ, մեծահոգաբար նրան հինգ կրոն տվեց՝ տոմս գնելու և մնացած ձախքերի համար։

Հրաժեշտ տալիս նա վստահաբար Շվեյկին ասաց.

— Եթե ռուսներին գերի ընկնեք, զինվո՛ր, իմ կողմից բարև կանեք Զդոլբունովի գարեջրագործ Զեմանին։ Ահա ձեզ իմ ազգանունը։ Խելամիտ եղեք և ռազմաճակատում երկար չմնաք։

— Հանգիստ եղեք,— պատասխանեց Շվեյկը,— ամեն մարդ կուզենա ուրիշ երկրներ տեսնել, և այն էլ ձրի։

Շվեյկը մենակ մնաց սեղանի մոտ և սկսեց կամաց-կամաց խմել այն հնգանոցը, որ ստացել էր բարեգործից։

Իսկ այդ ժամանակ կառամատույցում նրանք, որ ներկա չէին եղել Շվեյկի և կայարանապետի խոսակցությանը, այլ միայն հեռվից տեսել էին հավաքված բազմությունը, իրար պատմում էին, թե մի լրտես են բռնել, որը լուսանկարում էր կայարանը։ Սակայն այդ պատմությունը հերքեց մի տիկին, ասելով, թե ոչ մի լրտես չի եղել, այլ պարզապես, ինչպես ինքը լսել է, մի դրագուն կանացի զուգարանի մոտ սրախողխող է արել մի սպայի, որը փորձել էր զոռով զուգարան խցկվել դրագունի սիրուհու հետևից, որը եկել էր իր սիրածին ճանապարհ դնելու։

Պատերազմական ժամանակի ջղագրգռության համար բնորոշ այդ ֆանտաստիկ վարկածներին վերջ դրին ժանդարմները, որոնք կայարանը մաքրեցին կողմնակի անձանցից։

Իսկ Շվեյկը շարունակում էր խմել, խանդաղատանոք մտածելով իր պորուչիկի մասին. «Տեսնես մի բան կանի՞, երբ հասնի Չեխական Բուդեյովիցի և ամբողջ գնացքում իր սպասյակին չգտնի»։

Մարդատար գնացքի ժամանումից առաջ երրորդ կարգի ռեստորանը լցվեց զինվորներով ու քաղաքացիներով։ Մեծամասնություն էին կազմում տարբեր գնդերի, զենքի տարբեր տեսակների և տարբեր ազգությունների պատկանող զինվորները։ Պատերազմի փոթորիկը նրանց բոլորին բերել հասցրել էր Թաբորի լազարեթները, և հիմա նրանք նորից ռազմաճակատ էին գնում։ Գնում էին ձեռք բերելու նոր վերքեր, նոր խեղումներ ու հիվանդություններ, գնում էին, որ Արևելյան Գալիցիայի տրտում տափարակներից մեկում իրենց համար վաստակեն մեկական փայտյա շիրիմախաչ, որի վրա դեռ շատ տարիներ հետո քամու ու անձրևի տակ կթփրտա ավստրիական զինվորի քրքրված գլխարկն իր ժանգոտած կոկարդով։ Երբեմն այդ գլխարկի վրա կթառի մի ծեր ագռավ և կմտաբերի անցած տարիների ճոխ խնջույքները, երբ այստեղ նրա համար բացված սեղանը միշտ ծածկված էր մարդկային համեղ դիակներով և ձիերի լեշերով, կմտաբերի, որ այն գլխարկի տակ, որի նմանակի վրա ինքը թառել է, ամենից համեղը մարդկային աչքերն էին…

Տառապանոք խաչվելու թեկնածուներից մեկը, որին վիրահատությունից հետո լազարեթից դուրս էին գրել, տիղմի և արյան բծերով ծածկված կեղտոտ մունդիրով, նստեց Շվեյկի կողքին։ Նվաղած, խիստ նիհար ու տրտմադեմ մի զինվոր էր դա։ Սեղանի վրա դնելով իր փոքրիկ կապոցը, նա գրպանից հանեց քրքրված քսակն ու սկսեց փողը հաշվել։ Հետո նայեց Շվեյկին ու հարցրեց․

— Magyarul?^[2]

— Չեխ եմ, ընկեր,— պատասխանեց Շվեյկը,— խմել չե՞ս ուզում։

― Nem tudom, baratom^[3]․

— Հոգ չէ, ընկեր,— համեցեք արեց Շվեյկը, իր գարեջրով լի գավաթը հրելով տրտմադեմ զինվորի կողմը։

Զինվորը հասկացավ, խմեց ու ասաց.

— Köszönöm szivesen^[4].

Այնուհետև նա նորից սկսեց աչքի անցկացնել իր քսակի պարունակությունը և ի վերջո հառաչեց։ Շվեյկը հասկացավ, որ մաջարն հաճույքով գարեջուր կպատվիրեր, բայց փողը հերիք չի անում, ուստի ինքը նրա համար մի գավաթ գարեջուր պատվիրեց։ Մաջարը նորից շնորհակալություն հայտնեց և սկսեց ձեռքերի շարժումներով ինչ-որ բան պատմել, ցույց տալով գնդակից վիրավորված իր ձեռքը, և ավելացրեց միջազգային լեզվով.

— Պիֆ-պա՛ֆ։

Շվեյկը ցավակցաբար օրորեց գլուխը, իսկ ապաքինվածների անձնախմբին պատկանող այդ տկար զինվորը ձախ ձեռքը պահեց գետնից կես մետր բարձր և, երեք մատը վեր բարձրացնելով, Շվեյկին հայտնեց, թե երեք փոքր երեխա ունի։

— Ninc ամ-ամ, ninc ամ-ամ^[5],— շարունակեց նա, ցանկանալով ասել, թե նրանք տանը ուտելու բան չունեն։ Զինվորի աչքերից արցունքներ ցայտեցին, և նա աչքերը սրբեց շինելի կեղտոտ թևքով, որի վրա մի ծակ էր բացել այն գնդակը, որ նրան վիրավորել էր ի փառս հունգարացոց թագավորի։

Բոլորովին զարմանալի չէ, որ այդ զվարճանքի ընթացքում հնգանոցը կամաց-կամաց հալվում էր, և Շվեյկը դանդաղորեն, բայց աներկբա փակում էր իր ճանապարհը դեպի Չեխական Բուդեյովիցի։ Իր լազարեթից դուրս գրված մաջար զինվորի խմած ամեն գավաթից հետո Շվեյկի համար գնացքի տոմս գնելու հնարավորությունը ավելի ու ավելի անհավանական էր դառնում։ Բոլդեյովիցի գնացող մի գնացք էլ անցավ կայարանով, իսկ Շվեյկը, սեղանի մոտ նստած, դեռ լսում էր, թե ինչպես հունգարացին կրկնում էր.

— Պիֆ-պա՛ֆ… Harom gvermek, ninc ham, eljen!^[6].

Վերջին բառն ասելիս նա բաժակը խփեց Շվեյկի բաժակին․

— Դեհ, խմիր, մաջարի ծնունդ, մի՛ քաշվիր,— ասաց նրան Շվեյկը։— Երևի դուք մեզ այդպես չեք հյուրասիրի։

Հարևան սեղանից մի զինվոր ասաց, թե երբ իրենց 28-րդ գունդը ռազմաճակատ գնալիս հասել էր Սեգեդին, մաջարները ծաղրանքով ձեռքները վեր էին բարձրացնում, ցանկանալով հասկացնել, թե չեխերն անձնատուր են լինում։

Դա զուտ ճշմարտություն էր, սակայն, ըստ երևույթին, զինվորը վիրավորված էր այդ բանից, որը հետո սովորական երևույթ դարձավ չեխ զինվորների մեջ և որն հետագայում անում էին հենց իրենք՝ հունգարացիները, երբ արդեն զզվել էին հունգարիայի թագավորի շահերի համար տեղի ունեցող կոտորածից։

Հետո զինվորը վեր կացավ, նստեց Շվեյկի սեղանի մոտ և սկսեց պատմել, թե ինչպես իրենք Սեգեդինում հունգարացիներին մի լավ քոթակել ու դուրս են նետել մի քանի պանդոկներից։ Ըստ որում խոստովանեց, թե այդ հունգարացիները կռիվ անել կարողանում են և դանակով այնպես էին հարվածել իր մեջքին, որ անհրաժեշտ եղավ իրեն ուղարկել թիկունք՝ բուժվելու։

Հիմա զինվորը վերադառնում էր իր զորամասը, և, հավանաբար, գումարտակի հրամանատարը նրան կբանտարկի այն բանի համար, որ նա դանակի հարվածից հետո չի կարողացել մաջարի հախից գալ և բարձր պահել իր գնդի պատիվը։

— Ihre Dokumenten^[7],— դիմեց Շվեյկին պարեկի պետը, մի ֆելդֆեբել, որին ուղեկցում էին չորս սվինավոր զինվորներ։

— Ես տեսնել ցեզ, շարունակ նստել, խմել, չգնալ, միայն խմել, սինվո՛ր։

— Մոտս փաստաթուղթ չկա, ջանիկ,— պատասխանեց Շվեյկը։— Իննսունմեկերորդ գնդի պորուչիկ Լուկաշը հետը տարավ, իսկ ես մնացի այստեղ կայարանում։

― Was ist das Wort «ջանիկ»^[8],— գերմաներեն հարցրեց ֆելդֆեբելը իր շքախմբի անդամներից մեկին, մի ծեր աշխարհազորայինի։ Վերջինս, որ, ըստ երևույթին, դիտմամբ իր ֆելդֆեբելին ամեն ինչ սխալ էր բացատրում, հանգիստ պատասխանեց.

― «Ջանիկ»,― das Ist wie «Herr Feldwebel»^[9].

Ֆելդֆեբելը նորից սկսեց խոսել Շվեյկի հետ.

— Պաստատուխտ պարտավոր ամեն սինվոր։ Աոանց պաստատուխտ նստեցնել auf Bahnhofs-Militarkommando der lausigen Bursch, wie einen tollen Hund^[10].

Շվեյկին տարան կայարանին կից պարեկատունը։ Պահականոցում նա զտավ մի անձնախումբ, որի զինվորները նման էին այն ծեր աշխարհազորայինին, որն իր բնատուր թշնամու՝ պետ-ֆելդֆեբելի համար այնպես վարպետորեն գերմաներենի թարգմանեց «ջանիկ» բառը։

Պահակատունը զարդարված էր վիմատիպ նկարներով, որ զինվորական մինիստրությունը այն ժամանակ ուղարկում էր այն բոլոր հիմնարկություններին, որտեղ զինվորներ էին լինում, ինչպես նաև զորանոցներին ու զինվորական ուսումնարաններին։

Առաջին բանը, որ քաջարի զինվոր Շվեյկի աչքովն ընկավ ներս մտնելիս, մի նկար էր, որն, ըստ նրա տակ դրված մակագրության, ցույց էր տալիս, թե ինչպես նորին մեծության Քսանմեկերորդ հրաձգային գնդի դասակապետ Ֆրանտիշեկ Համմելև և ջոկապետներ Պաուլ Հարտն ու Բախմայերը զինվորներին կոչ են անում դիմանալ։ Մյուս պատին կպցրած էր մի տախտականկար՝ հետևյալ մակագրությամբ. «5-րդ հոնվեդյան հուսարական գնդի ենթասպա Յան Դանկոն հեաախուզում է թշնամու մարտկոցների դասավորությունը»:

Դրա տակ, աջ կողմում, կպցրած էր մի պլակատ՝ «Բացառիկ խիզախության օրինակներ» մակագրությամբ։

Այդ պլակատների համար բացառիկ խիզախության հնարովի օրինակներ պարունակող տեքստեր էին հորինում պատերազմի կանչված գերմանացի ժուռնալիստները։ Այդպիսի պլակատներով պառաված, ցնդած Ավստրիան ցանկանում էր ոգեշնչել իր զինվորներին։ Բայց զինվորները ոչինչ չէին կարդում։ Երբ նրանց համար, բրոշյուրների ձևով, ռազմաճակատ էին ուղարկում խիզախության այդպիսի օրինակներ, նրանք դրանցից այծոտիկներ էին սարքում և կամ գտնում գործածության այնպիսի ձևեր, որոնք ավելի համապատասխան էին այդ «խիզախության օրինակների» ոգուն և գեղարվեստական արժեքին։

Մինչ ֆելդֆեբելը կգնար որևէ սպա գտնելու, Շվեյկը պլակատի վրա կարդաց․

Շարքային գումակավոր Իոսիֆ Բոնգը

Սանիտարները ծանր վիրավորներին տանում էին դեպի սանիտարական սայլերը, որոնք պատրաստ կանգնած էին մի աննկատելի ձորակում։ Սայլերը լցվելուն պես վիրավորներին ուղարկում էին սանիտարական կայան։ Սանիտարական ջոկատի տեղը հայտնաբերելով, ռուսներն սկսեցին նրա վրա նռնակներ տեղալ։ Մի պայթուցիկ արկով սպանվեց կայսերական 3-րդ սանիտարական գումակային էսկադրոնի սայլապան Իոսիֆ Բոնգի ձին։ «Իմ խե՜ղճ Սիվկա, վերջդ եկավ»,— դառնորեն ողբում էր Իոսիֆ Բոնգը։ Այդ պահին նա ինքը վիրավորվեց նռնակի բեկորի հարվածից։ Բայց, չնայած դրան, Իոսիֆ Բոնգը լծից արձակեց զոհված ձին, և ծանր ու մեծ սայլը քարշ աալով հասցրեց մինչև թաքստոցը։ Ապա վերադարձավ սպանված ձիու լծասարքը տանելու։ Ռուսները շարունակում էին գնդակոծել։ «Կրակեցեք, կրակեցեք, նզովյալ ոճրագործներ, միևնույն է, ես լծասարքն այստեղ չեմ թողնի»,— ասաց նա և շարունակեց ձիու վրայից հանել լծասարքը։ Վերջապես, լծասարքն առած, քարշ գալով հետ դարձավ ու հասավ սայլերին։ Սանիտարները հարձակվեցին նրա վրա և սկսեցին հայհոյել իր երկարատև բացակայության համար։ «Ես չէի ուզում լծասարքը թողնել, չէ՞ որ համարյա նոր է։ Ափսոս է, ասում եմ, մեզ պետք կգա,— արդարանում էր խիզախ զինվորը, քայլերն ուղղելով դեպի վիրակապման կայանը։ Միայն այնտեղ նա հայտնեց, որ վիրավորվել է։ Շատ չանցած ռոտմիստրը նրա կուրծքը զարդարեց «Խիզախության համար» արծաթե մեդալով։

Կարդալով պլակատը և տեսնելով, որ ֆելդֆեբելը դեռ չի վերադառնում, նա դիմեց պահականոցում գտնվող աշխարհազորայիններին․

— Խիզախության հիանալի՜ օրինակ։ Եթե այդպես շարունակվի, մեր բանակում միայն նոր լծասարքեր կլինեն։ Մի անգամ ես Պրագայում «Պրագայի պաշտոնաթերթ» լրագրում սրանից ավելի լավ մի բան կարդացի այդ գումակային դեպքերի մասին։ Այնտեղ խոսքը վերաբերվում էր հոժարական դոկտոր Յոզեֆ Վոյանին, որը ծառայել է Գալիցիայում, Յոթերորդ եգերական գնդում։ Երբ բանը հասնում է սվինամարտի, նրա գլխին գնդակ է դիպչում։ Եվ ահա նրան տանում են վիրակապման կայան, իսկ նա գոռում է, թե թույլ չի տալ, որ մի քերծվածքի համար իրեն վիրակապեն, և իր ջոկատով նորից գրոհի է նետվում։ Այդ պահին արկը կտրում է նրա ոտնաթաթը։ Դարձյալ ցանկանում են նրան վերցնել ու տանել, բայց նա, ձեռնափայտին հենված, կաղեկաղ հասնում է կռվի գծին և սկսում ձեռնափայտով թշնամուց պաշտպանվել։ Իսկ այդ ժամանակ որտեղից որտեղ մի նոր նռնակ է թռչում-գալիս ու հակառակի պես պոկում նրա հենց այն ձեռքը, որով բռնել էր ձեռնափայտը։ Այդ ժամանակ նա, ձեռնափայտը մյուս ձեռքն է առնում և գոռում, թե դա նրանց վրա էժան չի նստի։ Աստված գիտե, թե այդ բոլորը ինչով կվերջանար, եթե շրապնելը նրան վերջնականապես չսպաներ։ Հնարավոր է, որ նա էլ Խիզախության համար արծաթե մեդալ ստանար, եթե շրապնելը նրա վերջը չտար։ Նրա գլուխը կտրվելուց հետո էլ մի որոշ ժամանակ գլորվել է ու գոռացել. «Շտապիր, զինվո՛ր, պարտքդ կատարել, թեկուզ մահն ուզի գլխիդ սավառնել»։

— Ինչե՜ր ասես չեն գրում թերթերում,— ասաց պահակախմբի անդամներից մեկը։— Վայ թե այդ խմբագիրն ինքը ցնդեր, եթե տեսներ, թե այստեղ ինչ է կատարվում։

Աշխարհազորայինը թքեց։

— Չեսլավի մեր գնդում Վիեննայից եկած մի գերմանացի խմբագիր կար։ Պրապորշչիկ էր։ Չէր ուզում մեզ հետ չեխերեն խոսել, բայց երբ նրան ուղարկեցին այն երթային վաշտը, որտեղ բոլորը չեխեր էին, չեխերեն խոսել սովորեց։

Բաց դռան առաջ երևաց ֆելդֆեբելի դեմքը, որը զայրույթ էր արտահայտում, և նա գոռաց.

— Wenn man soll drei Minuten weg, da hört man nichts anderes, als «Ցեխերեն, ցեխեր»^[11]։

Եվ դիմելով, հավանաբար, դեպի բուֆետ, Շվեյկին մատնացույց անելով, աշխարհազորային ենթասպային ասաց, որ այդ ոջլոտ սրիկային տանի պոդպորուչիկի մոտ, հենց որ նա գա։

— Երևի պարոն պոդպորուչիկը նորից զվարճանում է կայարանի հեռագրչուհու հետ,— ասաց ենթասպան ֆելդֆեբելի գնալուց հետո։— Արդեն երկու շաբաթ է, որ նրանից ձեռք չի քաշում և ամեն օր հեռագրատնից գալիս է սատանայի պես գազազած և ասում.

— Das ist aber eine Hure, sie will nicht mit mir schlafen^[12].

— Ի՛նչ արած, ախպե՛րս, ստիպված պիտի լինես գնալ նրա մոտ,— կարեկցեց Շվեյկին ենթասպան։― Քիչ ահել ու ջահել զինվորներ չեն անցել նրա ձեռքի տակով։— Եվ Շվեյկին տարավ գրասենյակ, որտեղ ցաք ու ցրիվ թղթերով ծածկված սեղանի առաջ նստած էր մի մոլեգնադեմ երիտասարդ պոդպորուչիկ։

Տեսնելով ենթասպայի ուղեկցությամբ ներս մտնող Շվեյկին, նա բազմանշանակ ծոր տվեց.

— Ըհը՜․․․

Ենթասպան զեկուցեց.

— Պատիվ ունեմ զեկուցելու, պարոն լեյտենանտ, այս մարդուն կայարանում բռնել են փաստաթղթեր չունենալու համար։

Պոդպորուչիկը գլխով արեց դեմքի այնպիսի արտահայտությամբ, որ կարծես դեռևս տարիներ առաջ նա նախատեսել էր, թե հենց այդ օրը և հենց այդ ժամին Շվեյկին կայարանում պիտի բռնեին փաստաթղթեր չունենալու համար։

Ասենք, այդ րոպեին ով էլ որ նայելու լիներ Շվեյկին, պետք է հանգեր այն եզրակացության, թե հնարավոր բան չէ, որ այդպիսի արտաքին ունեցող մարդու մոտ որևէ փաստաթուղթ լինի։ Շվեյկն այնպիսի տեսք ուներ, որ կարծես ընկել էր երկնքից կամ այլ մոլորակից և հիմա միամիտ զարմանքով դիտում էր նոր, իրեն անծանոթ մի աշխարհ, որտեղ նրանից ինչ-որ հիմար, իր համար անհասկանալի փաստաթղթեր են պահանջում։

Նայելով Շվեյկին, պոդպորուչիկը մի րոպե մտածեց, թե ինչ ասի։ Ի վերջո հարցրեց.

— Կայարանում ի՞նչ էիք անում։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն լեյտենանտ, սպասում էի Չեխական Բուդեյովիցիի գնացքին, որպեսզի ընկնեի իմ Իննսունմեկերորդ գունդը, պորուչիկ Լուկաշի մոտ, որի սպասյակն եմ, և որին ստիպված էի լքել, քանի որ ինձ տուգանքի գործով ուղարկեցին կայարանապետի մոտ, որովհետև կասկածում էին, թե ես վթարային արգելակով կանգնեցրել եմ ճեպընթաց գնացքը։

— Գլուխս մի թըլսորեք,— գոռաց պոդպորուչիկը,— խոսեցեք կապակցված ու կարճ և հիմարություն մի դուրս տաք։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն լեյտենանտ, հենց այն իսկ րոպեից սկսած, երբ ես ու պարոն պորուչիկ Լուկաշը նստեցինք ճեպընթաց գնացքը, որը մեզ պետք է ըստ հնարավորին արագ հասցներ մեր Իննսունմեկերորդ հետևակ գունդը, մեր բախտը բերեց. նախ կորավ մեր ճամպրուկը, իսկ հետո, խոսքս չմոռանամ, մի բոլորովին քաչալ պարոն գեներալ մայոր․․․

— Himmelherrgott^[13],— թառանչելով հայհոյեց պոդպորուչիկը։

― Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն լեյտենանտ, անհրաժեշտ է, որ սիրտս հին ներքնակի պես կամաց-կամաց դատարկվի, որպեսզի կարողանաք ամբողջ եղելությունը պատկերացնել, ինչպես ասում էր հանգուցյալ կոշկակար Պետրլիկը, երբ իր աշակերտին կաշեփոկով դաղդղելուց առաջ հրամայում էր, որ շալվարն իջեցնի։

Պոդպորուչիկը զայրույթից սկսեց փնչալ, իսկ Շվեյկը շարունակեց․

— Պարոն քաչալ գեներալ-մայորին ես ինչ-որ պատճառով դուր չեկա, դրա համար էլ պարոն պորուչիկ Լուկաշն ինձ վռնդեց միջանցք։ Իսկ հետո միջանցքում ինձ մեղադրեցին այն բանի մեջ, որի մասին ձեզ արդեն զեկուցեցի։ Մինչև գործը կպարզվեր, անտեր-անտիրական մնացի կառամատույցում։ Գնացքը գնաց, պարոն պորուչիկը, ճամպրուկներով ու երկուսիս բոլոր փաստաթղթերով, նույնպես գնաց, իսկ ես մնացի առանց փաստաթղթերի և թափառում էի անապաստանի պես։

Շվեյկն այնպիսի քնքշալի հայացքով նայեց պոդպորուչիկին, որ վերջինս անվերապահորեն հավատաց, թե այն ամենը, որ լսում է ի ծնե տխմարի տպավորություն գործող այդ մարդուց, միանգամայն ճիշտ է։

Այնժամ պորուչիկն սկսեց Շվեյկին թվել այն բոլոր գնացքները, որ ճեպընթացից հետո մեկնել էին Բուդեյովիցի և հարցրեց, թե նա ինչո՛ւ է այդ գնացքները բաց թողել։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն լեյտենանտ,— պատասխանեց Շվեյկը բարեհոգաբար ժպտալով,— մինչ ես կսպասեի հաջորդ գնացքին, գլխիս մի օյին եկավ, նստեցի գարեջուր խմելու, և գնա՜ց ու գնա՜ց գավաթ գավաթի ետևից, գավաթ գավաթի ետևից…

«Կյանքումս այսպիսի էշ չեմ տեսել,— մտածեց պորուչիկը։— Ամեն ինչ խոստովանում է։ Սրա նման քանի՜սն են ձեռքիս տակով անցել, բայց բոլորն էլ ամեն կերպ ստում էին, չէին խոստովանում, իսկ սա շատ հանգիստ հայտարարում է․ «Գնացքներից ուշացա, որովհետև գարեջուր էի խմում գավաթ գավաթի հետևից»։

Իր բոլոր կարծիքները նա ամփոփեց մի ֆրազի մեջ, որով և դիմեց Շվեյկին.

— Դուք, աղավնյակս, դեգեներատ եք։ Գիտե՞ք «դեգեներատ»-ն ինչ է։

― Մեր քաղաքում, Բոիշտեի և Կատերժինսկա փողոցի անկյունում, համարձակվում եմ զեկուցել, նույնպես մի դեգեներատ էր ապրում։ Հայրը լեհ կոմս էր, իսկ մայրը՝ տատմեր։ Ցերեկը նա փողոցներն էր ավլում, իսկ գինետանը թույլ չէր տալիս իրեն անվանել այլ կերպ, քան միայն կոմս։

Պոդպորուչիկը ավելի լավ համարեց վերջացնել այդ գործը և պարզ ու որոշ ասաց.

― Ահա թե ինչ. դուք դմբո եք, դմբո մինչև ձեր ուղն ու ծուծը։ Անմիջապես գնացեք տոմսարկղ, ձեզ համար տոմս գնեցեք և մեկնեցեք Բուդեյովիցի։ Եթե մեկ էլ ձեզ այստեղ տեսնեմ, կվարվեմ ինչպես դասալիքի հետ են վարվում։ Abtreten!^[14]

Բայց քանի որ Շվեյկը տեղից չէր շարժվում, շարունակելով ձեռքը հովարին դրած պահել, պոդպորուչիկը բղավեց.

— Marsch hinaus^[15], լսեցի՞ք, abtreten. Պալենեկ, այս ապուշին տարեք տոմսարկղ և նրա համար Բուդեյովիցիի տոմս գնեցեք։

Մի րոպե անց ենթասպա Պալենեկը նորից մտավ գրասենյակ։ Բաց դռնից, Պալենեկի ուսի վրայից, նայում էր Շվեյկի բարեհամբույր դեմքը։

— Էլ Ի՞նչ կա։

— Համարձակվում եմ զեկուցել, պարոն լեյտենանտ,— խորհրրդավոր կերպով շշնջաց ենթասպա Պալենեկը նա ճանապարհի փող չունի, ես էլ չունեմ։ Իսկ ձրի տանել չեն ուզում, որովհետև զինվորական փաստաթուղթ չունի, թե գնում է իր գունդը։

Պոդպորուչիկն իրեն շատ նեղություն չտվեց այդ դժվարին հարցի սողոմոնական լուծման համար։

— Թող ոտքով գնա,— վճռեց նա,— թող ուշանալու համար գնդում նստեցնեն։ Դրա հետ գլուխ դնել պետք չէ։

— Ի՞նչ արած, ախպերս,— ասաց Պալենեկը Շվեյկին, դուրս գալով գրասենյակից։— Ուզես-չուզես, ախպերս, պետք է ոտքով հասնես Բուդեյովիցի։ Մեր պահականոցում մի կտոր բոքոն կա։ Կտանք քեզ ճանապարհի համար։

Կես ժամ հետո, երբ Շվեյկին սև սուրճ էին խմեցրել և ճանապարհի համար, մի կտոր բոքոնից բացի, մեկ ութերորդ ֆունտ թութուն տվել, նա մթին գիշերով դուրս եկավ Թաբորից, երգելով զինվորի մի հին երգ.

Ճամփաներով կեռ ու մեռ

Գնում էինք Յարոմեր։

Սատանան գիտե, թե ինչպես պատահեց, որ քաջարի զինվոր Շվեյկը, փոխանակ դեպի հարավ, դեպի Բուդեյովիցի գնալու, սկսեց քայլել ուղիղ դեպի արևմուտք։

Քայլում էր նա ձյունապատ խճուղիով, խիստ ցրտից շինելի մեջ փաթաթված, ասես Նապոլեոնի այն վերջին գրենադերը, որ վերադառնում էր Մոսկվայի արշավանքից։ Տարբերությունն այն էր միայն, որ Շվեյկն ուրախ երգում էր.

Ես գնում եմ ման գալու

Մեր այն կանաչ պուրակում․․․

Եվ ձյունածածկ մթին անտառներում արձագանքը տարածվում էր հեռու-հեռու, այնպես որ գյուղերում շները սկսում էին հաչել։

Երբ Շվեյկը երգելուց ձանձրացավ, նստեց ճամփեզրյա մի խճակույտի վրա, վառեց ծխամորճը և, հանգստանալուց հետո, շարունակեց ճանապարհը, ընդառաջ գնալով բուդեյովիցյան անաբազիսի իր նոր արկածներին։

Շվեյկի Բուդեյովիցյան անաբազիսը

Հին դարերի զորավար Քսենեֆոնը առանց քարտեզի անցավ ամբողջ Փոքր Ասիան և եղավ աստված գիտե ուրիշ ինչ տեղերում։ Հին գոթերը իրենց արշավանքները կատարում էին նույնպես առանց տեղագիտության։ Անդադրում առաջ ընթանալ, անցնել անծանոթ երկրների միջով, շարունակ շրջապատված լինել թշնամիներով, որոնք հարմար առիթի են սպասում, որ մարդու վիզ ոլորեն, ահա թե ինչ ասել է անաբազիս։ Ով ուսերի վրա գլուխ ուներ,— ինչպես Քսենեֆոնը կամ տարբեր ցեղերի պատկանող այն ավազակները, որ Եվրոպա խուժեցին աստված գիտե որտեղից, Կասպի՞ց թե Ազովի ծովի ափերից,— ով ուսերի վրա գլուխ ուներ, արշավանքների ժամանակ հրաշքներ էր գործում։

Կեսարի հռոմեական լեգեոնները, նույնպես առանց որևէ քարտեզի հասնելով հեռավոր հյուսիս, Գաղիական ծովին, իրենց բախտը մի անգամ էլ փորձելու համար որոշեցին Հռոմ վերադառնալ ուրիշ ճանապարհով։ Եվ բարեհաջող տեղ հասան։ Երևի հենց այդ ժամանակից է գործածական դարձել այն խոսքը, թե բոլոր ճանապարհները տանում են Հռոմ։

Ճիշտ այդպես էլ բոլոր ճանապարհները տանում են Չեխական Բուդեյովիցի, մի բան, որին քաջարի զինվոր Շվեյկը միանգամայն հավատում էր, երբ բուդեյովիցյան վայրերի փոխարեն իր առաջ տեսավ Միլևսկո շրջանի մի գյուղակ։

Իր բռնած ուղղությունը չփոխելով, նա շարունակեց առաջ շարժվել, քանզի ոչ մի Միլևսկո չէր կարող խանգարել, որ քաջարի զինվորը հասներ Բուդեյովիցի։

Եվ այդպիսով, մի որոշ ժամանակ անց Շվեյկը հայտնվեց Կվետովում, Միլևսկոեից արևմուտք։ Նա արդեն ամբողջովին սպառել էր արշավային երգերի իր պաշարը և Կվետովին մոտենալուց առաջ ստիպված էր դրանք կրկնել.

Ամեն անգամ մեր գնալիս

Աղջիկներն են վշտից լալիս․․․

Կվետովից Վրաժ տանող ճանապարհին, որ շարունակ ձգվում է դեպի արևմուտք, Շվեյկին հանդիպեց եկեղեցուց վերադարձող պառավ, որը քրիստոնեաբար ողջունեց նրան.

— Բարաջողում, զինվոր ջան։ Ո՞ւր։

— Մեր գունդը, մայրիկ, Բուդեյովիցի, դեպի այդ պատերազմ ասածը։

— Մեղա՜ քեզ, տեր, ախր սխալ ես գնում, զինվոր ջան,— վախեցավ պառավը։— Էդպես որ գնաս, կյանքումդ տեղ չես հասնի։ Էս ճանապարհը Վրաժի միջով Կլատով է տանում։

— Եմ կարծում եմ, որ եթե մարդ խելք ունենա՝ Կլատովից էլ կհասնի Բուդեյովիցի,— հարգալից պատասխանեց Շվեյկը։— Ճիշտ է, քիչ ճանապարհ չէ, մանավանդ մի մարդու համար, որ ուզում է շուտ հասնել իր գունդը և վախենում է, որ հանկարծ, չնայած ժամանակին տեղ հասնելու իր բոլոր ջանքերին, գլխացավանքի մեջ ընկնի։

— Մեզ մոտ էլ մի էդպիսի անդադրում մարդ կար,— հառաչեց տատիկը։— Տոնիչեկ Մաշեկ էին ասում։ Պետք է Պլզեն գնար, աշխարհազորի։ Եղբորս աղջկան ազգական է գալիս։ Հա՛… Վեր կացավ, ուրեմն, գնաց։ Իսկ մի շաբաթ հետո ժանդարմներն արդեն նրան ման էին գալիս։ Դու մի ասի, չի հասել իր գունդը։ Իսկ մի շաբաթ հետո էլ երևաց մեզ մոտ։ Հասարակ, քաղաքացու շոր էր հագին։ «Արձակուրդ եմ եկել», ասում է։ Գյուղապետը գնաց ժանդարմներին կանչելու, իսկ դրանք տղին էդ արձակուրդից քարշ տվին տարան… Արդեն ֆրոնտից նամակ է գրել, թե վիրավոր է, մի ոտը չկա։

Պառավը կարեկցաբար նայեց Շվեյկին։

— Այ էն մեշում մի քիչ նստիր, զինվոր ջան, գնամ կարտոֆիլի ապուր բերեմ, ուտես տաքանաս։ Մեր խրճիթը էստեղից երևում է, ուղիղ մեշի հետևն է, աջ կողմը։ Ավելի լավ կլինի մեր գեղի միջով չանցնես, մեզ մոտ ժանդարմները շան պես հոտվտում են։ Մեշից ուղիղ գնա Մալչին։ Չիժովո չմտնես, զինվոր ջան, էնտեղի ժանդարմները կաշի քերթող են, դասալիք են ման գալիս։ Անտառով ուղիղ գնա Սեդլեց ու Գորաժդյովիցի։ Էնտեղի ժանդարմը լավն է, ուզածդ մարդուն կթողնի գեղի միջով անցնի։ Թուղթ-մուղթ ունե՞ս։

— Չունեմ, մայրիկ։

— Որ էդպես է, էնտեղ էլ մի գնա։ Ավելի լավ կլինի գնաս Ռադոմիշլ։ Միայն թե, տե՛ս հա, աշխատիր տեղ հասնես իրիկնադեմին, ժանդարմները պանդոկում կլինեն։ Էնտեղ Ֆլորիանի հետևի փողոցում մի տուն կա, ցածի մասը կապույտ ներկած։ Կհարցնես տան տիրոջը՝ Մելիխարկին։ Ախպերս է։ Ինձանից նրան շատ բարով կանես, նա էլ քեզ կասի, թե ոնց գնաս էդ Բուդեյովիցի ասածը։

Շվեյկն անտառակում պառավի ճաշին սպասեց կես ժամից ավելի, իսկ երբ տաքացավ կարտոֆիլի ապուրով, որ պառավը բերել էր բարձի մեջ փաթաթած կճուճով, որպեսզի ճանապարհին չսառչեր, խեղճ կինը իր կապոցից հանեց մի կտոր բոքոն ու ճարպ, խոթեց Շվեյկի գրպանները, խաչակնքեց նրան ու ասաց, թե ինքը Բոլդեյովիցիում երկու թոռ ունի։ Ապա մի անգամ էլ նրան հանգամանորեն բացատրեց, թե նա ո՛ր գյուղերի միջով պիտի անցնի և ո՛ր գյուղերը շրջանցի։ Ի վերջո կոֆտայի գրպանից մի կրոն հանեց ու տվեց Շվեյկին, որպեսզի նա Մալչինում, իր համար ճանապարհի օղի առնի, քանի որ մինչև Ռադոմիշլ բավական ճանապարհ կա։

Պառավի խորհրդի համաձայն, Շվեյկը, Չիժովա չմտնելով, դիմեց դեպի Ռադոմիշլ, դեպի արևելք, մտածելով, որ աշխարհի ամեն մի կողմից կարող է Բոլդեյովիցի հասնել։

Մալչինից Շվեյկին ուղեկցում էր մի ծեր հարմոնահար, որին նա գտել էր պանդոկում, երբ Ռադոմիշլի երկար ճանապարհի համար օղի էր գնում։

Հարմոնիստը Շվեյկին դասալիքի տեղ էր դրել և նրան խորհուրդ էր տալիս իր հետ գնալ Գորաժդյովիցի, քանի որ այնտեղ,— ասում էր նա,— ապրում է իր աղջիկը, որի ամուսինն էլ դասալիք է։ Երևում էր, որ հարմոնահարը Մալչինում չափից ավելի էր կոնծել։

— Արդեն երկու ամիս է մարդուն թաքցնում է ախոռում, քեզ էլ կթաքցնի,— համոզում էր նա Շվեյկին։— Ձեզ համար կնստեք այնտեղ մինչև պատերազմի վերջը։ Երկուսով որ լինեք, չեք ձանձրանա։

Բայց երբ Շվեյկը քաղաքավարի մերժեց այդ առաջարկը, հարմոնահարը սաստիկ զայրացավ, ճանապարհը թեքեց դեպի ձախ, դեպի դաշտերը, Շվեյկին սպառնալով, թե գնում է նրան մատնելու ժանդարմներին։

Իրիկնադեմին Շվեյկը հասավ Ռադոմիշլ և Ֆլորիանի հետևի Դոլեյշի փողոցում գտավ տնատեր Մելիխարկին, որի վրա ոչ մի ներգործություն չունեցավ այն բարևը, որ նա բերել էր Վրաժում ապրող նրա քրոջից։ Մելիխարկը շարունակ պահանջում էր, որ Շվեյկը ներկայացնի իր փաստաթղթերը։ Դա մի ակնհայտորեն կանխակարծ մարդ էր։ Մի գլուխ խոսում էր ինչ-որ ավազակների, թափառաշրջիկների ու գողերի մասին, որ վխտում են ամբողջ Պիսեկի շրջանում։

— Փախչում են զինվորական ծառայությունից։ Կռվել չեն ուզում, դրա համար էլ թափառում են ամբողջ շրջանում և ինչ տեսնում թռցնում են,— արտահայտիչ տոնով ասում էր նա, նայելով Շվեյկի աչքերին։— Իսկ նրանցից ամեն մեկն այնպես անմեղ է ձևանում, որ կարծես մինչև հինգն էլ հաշվել չգիտի… Դե, իհարկե, ճիշտ խոսքը դուր չի գա,— ավելացրեց նա, տեսնելով որ Շվեյկը նստած տեղից վեր է կենում։— Մարդու խիղճը որ մաքուր լինի, տեղում նստած կմնա ու իր փաստաթղթերը ցույց կտա։ Իսկ եթե խիղճը մաքուր չի…