1
У летапісах уцалелых
Знаходжу
Радкі пра цябе,
У старадаўніх паданнях —
Згадкі.
Адлюстраванне,
Якое амаль патанула
У глыбіні векавечнай,
Рэха,
Якое амаль супала
З пахмурлівай
Далечынёй.
2
Не аддае цябе
Даўніна,
Невараць
Не вяргае,
Не адпускае
Нябыт.
Твае палачане
Цябе не бачаць,
Цябе твае крывічы
Не чуюць,
Цябе нашчадкі твае
Успомніць не могуць.
А ты
Прымаеш усё, што ёсць,
Але ўсё адно,
Але ўсё адно
Згадзіцца з гэтым
Не хочаш.
3
Клічу цябе,
Каб прыйшоў
У сённяшні дзень
I прывёў
3 сабою стагоддзі,
Пакінутыя ў мінулым.
Звяртаюся да цябе,
Каб страту,
Што забірае
Людзей ад людзей
Iчалавека ад чалавека,
Перааспрэчыў.
4
Хто
Знік мазусім,
Не пакінуўшы ў свеце
Следу,
Хто
У свой след увасобіўся
I стаў знаны.
А ты
Усё застается
На той мяжы,
Дзе нябыт
Супадае з быццём:
Чакаеш,
Калі стане іншаю
Неўміручасць?
5
Як убірае ў сябе
Чалавек
Свой век,
Так убірае
I памятае чалавека
Імя,
Яму дадзенае нараджэннем
I спраўджанае жыццём.
Удумваюся ў яго,
Услухоўваюся ў яго,
Трымаю яго на вуснах.
I ключ,
i замок,
Iпрастора,
Належная іншаму вымярэнню,—
Імя,
Што прыйшло ад цябе,
Каб весці
Цяпер да цябе:
Усяслаў Чарадзей.
6
Няхай не думае чалавек,
Што тут,
На зямлі,
Ён найпершы
I найвялікшы.
Няхай зразумее,
Пакуль не зляцеліся крумкачы
I не збегліся лісы,
Сваё прызначэнне
I месца.
Няхай,
Калі здолее,
Да цябе
Падыдзе i вымавіць:
«Бог ува мне,
I Бог у табе,
І над усімі
Намі».
7
На кожную ўладу
Ёсць яшчэ большая
Ўлада,
На кожную перамогу
Ёсць яшчэ большая
Перамога.
Шукаеш той стан,
Той адзіны стан,
Што цалкам цябе
I выявіць,
i ўвасобіць,
I ад здабытку,
Даступнага ўсім,
Адмаўляешся,
I знаходзіш
Сябе на шляхах
Невядомых.
Не ведае ўшана,
Якія найменні
Табе прысвяціць,
I ўхвала,
He маючы слоў параўнання,
Нямее перад табою.
8
Ззяючы ўсімі
Колерамі вясёлкі,
Плыве над зямлёю
Дзівосны змей,
А валхвы
Збіраюцца разам i вызначаюць:
«Таго, хто цяпер нарадзіўся,
Вясткуе падзея,
Вітае неба»,—
I пойдуць
Сцяжынамі з'явы,
Iзнойдуць
Цябе.
9
Славы не прагнеш,
Удачай не ганарышся,
Адно намагаешся асягнуць,
Што не ўдаецца іншым,
I чалавека —
Кім ты ўвасобіўся
Ў гэтым целе
I ў гэтым жыцці —
Выпрабаваць дарэшты.
Загадка,
Якую ўсім загадаў,
I той,
Кім яна авалодвае,
Пазнае
У рысах сваіх
Здаўна
Знаёмыя рысы.
10
Табою выходжу
За межы часу
I разглядаю табою тое,
Што апранулася ў небакраі,
I тое,
Што пасялілася ў невымоўным,
Табой вымаўляю.
Прыкметы
Акрэсліваюцца ў краявіды,
Дарадцаю робіцца небяспека,
Ä мэта — павадыром.
11
Ноч дазваляе
Выявіцца таямніцы,
Ä дзень —
Прадметам.
He ўвасабляешся
I не знікаеш:
Цень,
Які не дае
Мінуламу стаць
Назаўсёды мінулым,
А будучыні —
Нічыёй.
12
У роўным
Ты роўны з усімі
Iнават
За ix непрыкметнейшы —
Быццам
Часткова адсутнічаеш:
Не ўмееш
Так, як яны,
Захапляцца хвіляй,
Так, як яны,
Здавальняцца ўдачай,
Так, як яны,
Ажінацца ў гоман...
Але ў няроўным
Няма табе роўні —
I навальніца
Ідзе да цябе,
I вядзе
Цябе з сабой завіруха.
13
У зыркім агні,
Ад маланкі запаленым,
i ў атрутнай
Змяінай крыві
Гартуеш
Дзіду i меч:
(Не крышыцеся,
Не ламіцеся,
Не тупіцеся!..).
Будзеш
Цэлы свой век
Ад паразы ўхіляцца
А яна цябе —
Даганяць,
Будзеш
Цэлы свой век
Даганяць перамогу,
А яна ад цябе —
Ухіляцца.
14
Далеч адтуліцца —
I зазірне
Позірк за небасхілы. Здабываеш вайною.
Навіны
ўварвуцца ўгаворку,
Пакажа
Дарогу да сэрца дзіда,
Агонь
З'яднаеццаз крыкам
І з дымам — туга,..
Ці зможаш
Тое, што ёсць, адолець,
Toe, што ёсць, перакласці
У тое, чаго няма?
Але сёння
У квецені свет,
A ў цябе вяселле.
15
Спыняешся каля сцен
Наваградка,
Ноўгарада,
Смаленска...
Хочаш пераканацца,
Ці ты ім свой
I ці яны
Свае гэтаксама?
Рухомая процівага —
Вартуеш
Княствы i гарады
І мір
Здабываеш вайною
16
Гэтак i мусіць быць?
Нядаўна
Супрстнікі, а цяпер
Хаўруснікі назаўсёды —
Палеглі
Тыя i гэтыя ваяры
У раптоўны сон,
Хто ix абудзіць?!.
А тое, што ix раз'ядноўвала
Iадважна
Мкнула насустрач адно аднаму
Хто скажа,
Хто выснуе,
Хто пакажа —
Дзе яно?
Што яно?
I нашто?
Адпусціўшы лейцы,
Едзеш канём вараным
Дадому.
Склалася:
Дом — гэта мір,
Склалася i наноў
Складаецца:
Бітва — людзі.
17
Рыхтуеш
Дружыну сваю
Да паходаў,
Да бітваў,
Вучыш
Учыикам адважным,
Рухам спрактыкаваным,
Паводзінам чуйным.
I сам
Рыхтуешся з ёю
Да справы,
Якая цябе абрала,
I ў смерці
Вучышся
Жыць.
18
Згадваеш:
У маленстве
Дзіцячаю талакою
Гулялі ў снежкі.
Але спачатку дзяліліся,
I ў той дзелі,
Якая была не з табою,
Дзеці казалі:
«Добра,
Мы згодзімся біцца ў снежкі,
Апе няхай Усяслаў,
Але няхай Усяслаў —
Калі будзе біцца — няхай
Не ўпадае ў лютасць».
19
Нібы агонь,
Узнікаеш раптам
I раптам знікаеш.
Hi поле,
Hi путча,
Hi бераг
I ні рака
He ведаюць, дзе ты зноў
Аб'явішся неўзабаве.
Тваёй прысутнасцю невідочнай
Поўны абсяг,
Адусюль
Нябачна глядзяць
Твае вочы.
20
Ты ўсюды —
I па-за месцам,
Заўсёды —
I па-за часам,
З усімі —
I без нікога.
Сёння
Імкнешся паспець туды,
Куды прыйдзе
Падзея заўтра.
Людзі ў сустрэчах,
Зямля ў слядах,
Iзлучае
Канцы i пачаткі неба,
A ў горнах
Удзень i ўначы
Палае агонь,
I куюць кавалі
Зноў зброю.
21
Сіла,
Дужэйшая за цябе,
Імкне цябе
Па таемных сцежках
I адчыняе
Замкнёныя далячыні.
Як сокала —
Вышыня,
Як рыбіну —
Глыбіня,
Як глухамань —
Ваўка,
Цябе вабіць
I дазваляе табе станавіцца сабою
Прасцяг —
Злучаны з гэтым светам
I ўжо далучаны
Да таго.
22
Хто зажадае сабе пакуты,
Калі магчымая ўцеха?
Хто накладзе на сябе лахманы,
Калі мае шаты?
I хто
Аддасць перавагу страце,
Калі кладзецца
Да ног набытак?
Разам з усімі з чараў
П'еш хмельную слодыч,
А сам — атруту.
I свет
Табе адкрывае свае таямніцы,
Iадчыняе
Табе свае скарбы
Смерць.
23
Вядзе цябе перамога
Ласкава
Ў палаты
Славы,
Аднак заставацца
Ты ў ix
Не хочаш.
Накрэслівае на тваім
Жыццяпісе
Параза
Свае пісьмёны жалезам,
А каб адужаць цябе —
Не можа.
Зрошчаны з целам,
Апе не цела,
Зроднены з духам,
Але не дух,
Зямлёю баронішся
Ад нябёсаў,
Нябёсамі —
Ад зямлі.
24
Уклалася ў чалавека
Таемная моц —
I ёю,
Што ён захоча,
Разбурыць можа,
І што захоча — стварыць...
Але ён
Блукае знадворку,
Але яна
Замкнёна ў святліцы,
I смерць
Трымае ключы.
25
Плывуць,
Як заўсёды,
Аблокі
I свеціць сонца.
I, як заўсёды,
Людзі
Не пільна бачаць
I разумеюць не дасканала.
Аднак
Тое, што хоча здзейсніцца,
Абірае
I ставіць свой знак на тым,
Кім яно здзейсніцца можа,—
На незаўсёдным,
На прыналежным да вечнасці
Невядомай,
На неспатольным,
Пакутным,
Жывым
Т а б е.
26
Нешта парушылася —
i парушэнне
Уклалася ў звычаі i ў абавязкі.
З паходу
Варочаешся дадому
З багатым палонам:
Нашто ён табе?
I слава —
Нашто яна, калі маеш
Большае адпачатку?
Але бадзёра
Гамоніць дружына,
Але маляўніча
Разгортваюцца краявіды...
Так шмат усяго,
Што ўсяго ўжо мала,
I кліча
Нястачу лішак.
27
Табе запярэчаць
Адпрэчаныя табою
Старыя багі —
I ўзварушаны люд
Абкружыць твой двор,
Iстрэлы
Запаленыя паляцяць
У твой дом...
Цяпер
Маліся свайму
Ўкрыжаванаму Богу,
Кліч
Замовы на дапамогу!..
Быццам спружына,
Сціснецца ў сілу адпору
Твой лес,
I лівень раптоўны
Ўсе дзверы адчыніць
Насцеж.
28
Гэта не ты,
А твае адбіткі,
Не ад'яднаныя ад цябе,
Як цені
Ад постаці, i гэтаксама,
Як з постаццю цені,
З табой не з'яднаныя...
Назіраеш,
Як самі сябе
Абхітроўваюць хітруны,
Пабраўшы
Усмешкі на вусны,
Як ганьбяць,
Павыстаўляўшыся напаказ,
Самі сябе ганарліўцы,
Як самі з сябе,
З рукава
Сеючы звягу ды абгаворы,
Зласлівяць зласліўцы,
Як самі сабе,
Натыкаючыся на нажы,
Помснікі помсцяць.
29
Хмара,
Маланкамі апавітая,
Над табой
Спыніцца, i ты ўбачыш
У ёй дзяўчыну-ваярку —
З дзідай у левай
I з крыжам у правай руцэ;
Затым
Хмара ў дзівосны палац
Пераменіцца раптам...
Усёю сваёй
Істотаю
Ты запомніш
Тэты свой сон,
А С в я т а я С а ф і я ,
Якая паўстане
На беразе стромкім Дзвіны,
Пачне
Яго тлумачыць
Стагоддзям.
30
Куды б ні заходзіў
Далека —
Усё адно
Прыходзіў адтуль дадому,
I як бы куды
Hi ўздымаўся высока —
Усё адно
Вяртаўся i абдымаў
Родных i блізкіх.
І ўсякі раз
Прыносіў з сабой
Ca свайго падарожжа
Айчыне i людзям айчыны
Дарунак —
Скібу
Самое далечыні
І вышыні самой лусту.
31
Усе перашкоды
Мусіш адолець сам,
Перацярпець усе крыўды,
Развеяць
Усе сумненні,
I ў перамозе
Сябе не згубіць,
I ў паразе
Сябе не страціць.
Цвёрды,
Нібы зямля,
Плаўны,
Hi бы вада,
S, нібы вецер,
Нястрымны
Шлях ваяра —
Твой шлях.
32
Што адбылося,
Хаваецца ад цябе
I разглядае цябе
Ca сховы:
Супала
Рэха з наўколлем,
З прагалам — адлюстраванне.
Будзеш шукаць — зблукаеш,
Будзеш гукаць — знямееш,
Будзеш тужыць —
Наплывуць аблокі
I прывандруе дождж.
33
Едзе здалёк дружына
Нужых ваяроў
У край,
Што з табой заручыўся,
Што даручаўся табе,
Каб чыніць
Свой суд i сваю расправу.
Мужчынам — загуба,
Жанчынам i дзецям —
Няволя,
I прысак — Менску.
«Ні скаціны,
Hi чалядзіна» —
Адно
Горкая прьімаўка
Застанецца.
34
Дзіды нацэлены,
Мечы ўзняты,
Шчыты гатовы прыняць
Заўзятыя ўдары.
Моўчкі
Хмурлівае наваколле
Удумваецца ў чалавека:
Чаму,
Што зробіць ён,
Тое будзе,
Што зробіцца з ім —
Ніхто
He адменіць?!.
35
Напярэсцігі сіле
I напярэймы гвалту,
Пераламаўшы свой шлях,
Памкнеш
Ад узгоркаў наваградскіх
Да Нямігі.
Ніхто цябе тут
Не чакаў:
Знянацку
Аб'явішся, нібы помета.
Спыніўшыся перад усімі,
Глядзіш,
Як збянтэжаныя заяры
Адсоўваюцца ў абарону.
36
Ніколі ўжо не растане
Гэты стаптаны снег,
Не паржавеюць ніколі ўжо
Гэтыя мечы,
I не струхлеюць дзіды,
I ўжо ніколі не будзе
Канца
Гэтай лютай бітве
На гэтых крывавых,
З нябёсамі злучаных
I ў наступнасць
Упісаных,
Берагах.
37
З дружынай сваёй —
Уцалелай рэшткай —
Кіруешся ў змрок
Занямелага адвячорка.
I ўсё даўжэе адлегласць
Між тым,
Што было
I што ёсць,
І ўсё больш
Ты застается ў мінулым,
I застаецца мінулае
У будучыні
Усё больш.
38
Накрэсліваюць шляхі
У кнізе твайго жыцця
Свае думныя ўзоры.
У бітвах,
Паходах,
Здзяйсненнях,
Задумах,
Стратах
Мінае твой век
I, мінаючы, набывае
Тваё аблічча.
39
Ад'ехаўшы —
Азірнешся:
Нізкае неба,
Глыбокі,
Зрушаны снег,
I на снезе
Мёртвыя ваяры —
Свае i чужыя.
Так учынілася
I хіба
Можа ўчыніцца
Інакш т а к о е ?
Toe,
Што бачыш апошні раз,
З табою развітвацца
Не захоча.
40
Чуйнаю думкай —
Ранаю чуйнай —
Слухаеш рэчаіснасць.
Што набрыняла,
Сабралася,
Падступіла
Да самай паверхні
I аб'явіцца хоча?
Дзе неабходна
Твая прысутнасць
Е як
Мусіш паводзіцца,
Каб сваё
Убіралася ў моц,
А чужое
Не мела моцы?
Усюды прысутнічаеш,
Ba ўсіх
Выпытваеш думку,
Але сваю
Нікому не адкрьшаеш,
Але ў сваю
Не ўпускаеш нікога.
41
Засвойваеш
Iспазнаеш
Cawrae большае,
Што чалавек
Можа,
I самае большае
Гэтаксама —
Чаго не можа.
Бываеш
У неба ў гасцях
I ў пекла,
Раішся з птушкамі,
З гадамі,
Ca звярамі,
I там,
Дзе для іншых —
Мяжа,
Для цябе —
Магчымасць.
42
Не можаш уваскрасіць
Сваіх мёртвых
Сяброў-ваяроў,
Што палеглі ў бітве,
Ды можаш
Уваскрасіць
I нанава ўвесці
У займішча новага дня
Замоўклую бітву —
Няхай сама
Яна вызначае:
Навошта
Так непадзельна
I так асобна
Злучыліся ў чалавеку
З целам душа
І з душою цела.
43
Згуба
Бяжьщь па тваіх слядах,
Табе падае руку
Здрада,
Дарогу табе заступае
Жах.
А ты ўсё адно
Застается жывым
Заўсёды:
Раптоўны ратунак
Цябе беражэ,
Імгненнае выйсце
Цябе пільнуе.
44
Не назіраў —
A бачыў,
Не слухаў —
Ачуў,
Крылаў не меў —
A лётаў.
Быў там,
Куды сцежкі не дасягаюць,
I рэчы,
Якія не маюць наймення
У мове людской,
Разумеў.
45
Нібы груганы — ахвяру,
Цябе апаноўваюць
Змрочныя,
Горкія,
Цяжкія думкі.
I не хапае
На тэты раз моцы,
Каб ix адпрэчыць,
І не хапае
На тэты раз шчасця,
Каб ix адолець
Iпавярнуць наўпроць.
Звернуты вочы
Углыб сябе.
Каб адразу
Ўсё зведаць i вырашыць,
Падаешся,
Прымаючы выклік,
Насустрач нязведанай долі —
Бядзе.
46
На чоўне
З малымі сынамі,
Апосталамі малымі,
Нлывеш схаладнелай вадой
Да супротных князёў —
Хаўруснікаў i варагоўцаў.
Надоечы цалавалі
Яны святы крыж,
Прысягаючы,
Што не прычыняць
Табе аніякай шкоды.
Але калі прыплывеш,
Яны раптам
Прысягу зломяць.
Даўся,
Каб ашукалі,
Ці зазірнуў
У імглістую будучыню
I згадзіўся:
Хай будзе,
Што мае быць?!.
47
Зняволенага, цябе
Вязуць князі-вераломцы
У стольны Кіеў,
А Полацак
Ідзе следам.
Цешыцца княскі двор
I ходзіць глядзець
На дзівоснага вязня,
А Полацак побач
Тужыць.
Цябе замыкаюць
У поруб-цямніцу:
Цяпер,
Што хочаш, рабі
I, што хочаш, думай.
А Полацак ходзіць
Па вуліцах Кіева
I месцічаў водзіць
Услед за сабой,
I намаўляе на нешта.
Табе аддаюць уладу,
Князем вяльмуюць
І на пасад узводзяць,
А Полацак за руку
Бярэ цябе:
Княжа,
Ці не пара дадому?!.
48
Прастора
Напружваецца, як цеціва,
I час
Скіроўваецца,
Як страла,
Па найкарацейшай дарозе.
Яшчэ не мінула ноч,
А ты апынаешся ў дні,
I тое,
Што будзе заўтра,
Распазнаеш сягоння.
49
Людзям чыніш суды,
Князям
Раздает гарады,
Падзеям
Дапамагаеш скласціся так,
Як яны
Гэтага хочуць.
Носіш —
Выношваючы — у сабе
Наступнасць
I настаеш
З яе.
50
Што здзейсніцца —
Застанецца,
А што застанецца —
З часам
Забудзе,
Што азначала яно,
Іпачне
Сведчыць сябе самое.
Шчыльныя літары
У летапісах пажоўклых
Спыняюцца,
Каб даўмецца,
Д з е ты
I х т о.
51
Употайкі
Сустракаешся са святым,
Чыёй келляй —
Падземныя сутарэнні,
I гэтаксама —
Употайкі —
З вешчуном.
Знаходзіш
З абодвума імі
Паразуменне,
3 абодвума імі
Вядзеш гаворку
Аб справе,
Аб часе,
Аб чалавеку.
З'ядноўваюцца ў табе
Вышыня i глыбачыня,
Зямля i нябёсы,
Святло i цемра,
Дзейсніцца,
Тоячыся ад паверхні,
Нязнаны Бог.
52
Вестку за весткай
Прывозяць табе
Ганцы.
Няма калі жыць,
Як хацеў бы,
Мусіш —
Як дбае дзень,
Як вымагае тыдзень.
П'еш, як ваду,
Бяду,
Ясі, як хлеб,
Гора.
Траціш сябе
Дарэшть!
I зноў,
Страчваючы,
Знаходзіш.
53
Уклаў у Сафію
Сваю душу,
I калі
Звоняць званы,
Дзе б ні быў,
Усё роўна чуеш.
У намаганнях i ў спробах
Жыццё
Набывае ўсё больш аблічча,
Што даспадобы
Яму самому.
С в о й край,
С в о й народ,
С в а е гарады
I с в а я Сафія,
I ты ім таксама
Свой.
54
Гэтакі час:
Ён пахне
Жывіцай i дымам.
Дарога
Перацінае дарогу,
Меч
Абрушваецца на меч,
Дружына
Едзе насустрач дружыне,
Ваяр
Змагаецца з ваяром.
Гэткі час:
Выплаўляецца
З горна нягодаў
Народ,
З прысаку
Ўзводзіцца горад,
З роспачы
Творыцца моц.
55
Куюць кавалі
З жалеза
Кальчугі i латы —
На цела
Яшчэ адно цела...
Аднак,
Нібы не скончылася адно
Жыццё,
А другое
Ужо настае,—
У табе самім
Ствараецца цела,
Якога
Не можа ўгледзець
Страла,
Не можа намацаць
Дзіда,
Не можа параніць,
Меч.
56
Як свігавіца-маланка,
Калі набліжаецца навальніца,
Малюе на небе
Узоры свае,
Высвятляеш
Сабой рэчаіснасць
I апярэджваеш вынік.
А за табою
Грукаюць перуны,
I згуба
Ніяк не даўмеецца,
Дзе цябе пераняць.
57
Будзь літасцівы да чалавека:
Супротнікаў
Не карай
I вінаваўцам
Не помсці.
Яны яшчэ
Сябе не адрозвіваюць
Ад абставін
I супадаюць з мясцовасцю
То лясістай,
То балацістай,
То ўзгорыстай...
Адкрывай
У людзях i з'явах
Наступнасць,
Дзе помсце
Няма каму помсціць,
А варажнечы
Няма з кім варагаваць.
58
Ca сценаў
Святой Сафіі
Сыходзяць да палачанаў
Апосталы
I навучаюць праўдзе.
Хаваешся ад прызнання
I распазнання
У клопат гарачы
I ў ім выяўляешся,
І глядзіш
На постаць апостальскую,
Як на свята,
Дзе ты ўжо некалі быў.
59
Дужаецеся:
Ён князь,
А ты княжыч,
Ты сын,
А ён бацька,
Ён жартам,
А ты колькі змогі.
I ён цябе вучыць:
«Калі цяжар
Прыцісне да долу
I ты не зможаш
Скінуць яго — тады
Выгукні: хопіць!..»
Выгукваў —
Iвузел
Развязваўся сам адразу
I атуляла палёгка
Ласкаваю хваляй.
Няма ўжо на свеце бацькі,
I сам ты ўжо князь,
A ўсё роўна
Выгукваеш час ад часу,
Быццам камусьці, нікому
Дзіцячы заклён свой:
Хопіць!..
60
На сутыках шляхоў,
На растоках рэк,
Між у сходам i захадам,
Поўднем i поўначчу,
На зямлі,
Заглыбленай у векавечнасць,
Тваё гаспадарства.
Магніт —
Прыцягваеш i збіраеш,
I творыш
Яшчэ не вядомы ў свеце,
Але такі знаёмы
Па постацях i вачах
Народ.
61
Вось вам, сыны, падарункі:
А гэта справы,
А гэта з'явы,
А гэта веды.
Куды памкнешся, Барыс?
Чаго зажадаеш, Давыд?
На што адважышся, Глеб?
Дзе спынішся, Расціслаў?
Як павядзешся, Раман?
Чым задаволішся, Святаслаў?
Глядзіш на сыноў
I імі
Распазнаеш сябе.
62
Хочаш з усімі сустрэцца,
A з кім — не маеш.
Ці заблудзіліся пасланцы,
Ці забылі
Само пасланне
I не жадаюць успомніць?
Мяняе
Воблікі свет,
I шукае
Пачатак бітва.
63
Зацята
Чыесьці пагляды
Скіроўваюцца да цябе,
Упарта
Чыесьці намеры
Табе пярэчаць.
I, падыходзячы да мяжы
Тваіх уладанняў,
Гнуцца i ломяцца,
Быццам дзіды,
Чыесьці шляхі.
Перашкодай
Стаўшы для сілы
Хлуслівай i ганарлівай,
У бітве самаадданай
Знаходзіш паразуменне
З сабой.
64
Хто даў табе
Гэтую кнігу?
Радок за радком
У ёй пакладзены словы,
Але пакладзены — быццам
Вывернуліся старонкі
Ці сам
Стаіш за напісаным...
Дбайна,
Нібы ўспамінаеш уголас,
Што некалі ведаў,
Чытаеш,
Ды раз за разам
Спыняешся, хібіш —
I раз за разам
Нехта, хто бачыць праўдзіва,
Падказвае, як належыць
Чытаць, што чытаеш.
Iсловы
Звязваюцца паступова
У змест.
65
Там , за туманам...
Стаіць i глядзіць туманам
Toe, што прызначае
Табе сустрэчу
I так прызначае,
Што пра яе
Ты сам здагадацца мусіш
I мусіш сам
Знайсці тое месца,
Дзе, -
I выбраць той час,
Калі
Табою аб'явіцца
Toe.
66
Яшчэ не ўсё перажыў?
Яшчэ не ўсё зведаў?
Увязнены ў сваім часе,
Замкнёны ў сваіх,
Такіх зменлівых,
Днях i начах,
Умееш выходзіць
За межы часу:
Дзе безвыходнасць —
Знаходзіш удачу,
Дзе безнадзейнасць—
Вынік,
I дзе небяспека —
Шлях.
67
Каб нават водсвету
Не дайшло!..
Каб нават водгуку
Не даляцела!..
Нібыта ў гарy,
Што верхам
Перакулілася і вядзе
Да мэты,
Якая сябе хавае,
З паверхні
Ўваходзіш углыбіню:
Iспраты —
Яны ўжо сцежкі,
I ціша —
Яна ўжо розум,
Iзмрок —
Ужо зрок.
68
Роўнай дарогай,
Якою яшчэ не хадзіў,
Ідзеш
I прыходзіш раптам
Да загарадкі —
Да заставы.
I гэтак жа раптам бачыш:
Стаіць на дарозе
Роўна перад табою
Труна і, чагосьці
Чакаючы, каля яе
Натоўпяцца моўчкі людзі.
«Кладзіся — яна для цябе»
Пачуеш i ўсёю
Сваёю істотаю дужай
Пачутаму запярэчыш.
Збочыш,
Нахілішся,
Упадзеш
I вымкнеш на той бок
Заставы.
69
Учынкі твае
Адлучаюцца ад цябе
І, адлучыўшыся,
Пачынаюць
Табе пярэчыць.
Аднойчы зірнеш
У рачную плынь —
I ўбачыш сябе
Насупраць сябе,
І міжволі
Здзівішся:
Дзе падзеўся
Князь малады
I адкуль узяўся
Стары?..
70
Недасканалае, не!..
Бы нанова
Знаёмішся сам з сабою,
Абмацваеш сваё цела.
Ведаеш:
Ім жывеш,
Ведаеш:
Ім паміраеш,
I ведаеш яшчэ нешта
Звыш гэтага...
І неўпрыкмет
Toe, што клікала смутак
I ўводзіла ў роспач,
Зараз уводзіць у спадзяванне
i радасць,
Што не тлумачыцца,
Кліча.
71
Вяртае прастора
Людзям,
Як рэха,
Іхнія ўчынкі.
Няхай
Вучыцца чалавек
Адрозніваць,
Што яму можна,
А чаго — не...
I летапісы не тлумачаць
Прычыны,
Чаму так здараецца з чалавекам,
A толькі сведчаць
Аб смерці раптоўнай,
Аб страце горкай
Ды аб пакуце лютай.
72
Пойдзеш лясною,
Пазначанай ледзьве, сцежкай
Iдойдзеш
Да той хаціны,
Што некалі ўбачыў у сне.
Увойдзеш —
Нікога няма,
Апе ў печы
Дыхае чырванню жар,
На абрусе
Ляжыць накроены скібамі хлеб
I пахне
Мёдам i зёлкамі збан:
Пачастунак госцю.
Адведаеш — i спаўешся
Дрымотаю, i пакладзешся
На лаву, аўчынай засланую,
I тады
Нехта падыдзе i ў галавах
Спыніцца, i спытае:
«Што ты жадаеш
Сабе сама больш?»
I ты,
Нібы прызнаешся ў нечым,
Дагэтуль утоеным, скажаш —
I калі скажаш,
Прахопішся i азірнешся,
I не заўважыш нікога:
«Не мець сябе».
73
Hi думаць, ні гаварыць...
Падаўся,
Сваёю воляю ўладны,
Сваёю моцаю дужы,
Насупраць якойсьці сілы,
Што гэтага не хацела,
Спыняла цябе
I сама
Ад цябе адступалася,—
I апынуўся
У полі, імглою спавітым.
Няма тут
Hi ворагаў, ні сяброў,
Iнават
Сябе самога
Распазнаеш ледзьве-ледзь.
74
Ці гэта дзень,
Ці ноч —
На табе
Трымаецца пільны прамень
Невядомага сонца
I жывіць
Думкі твае,
I лучыць
З будучыняй, якая
Заўсёды тут.
Сярод блытаных,
Пакручастых,
Няроўных
Зямных шляхоў
Адзіна відушчы шлях
Гэты.
75
Спрабуеш,
Але не можаш
Ужо ўмясціцца ў паўторы
I ўтое,
Што некалі ўмеў як ніхто,
Не можаш
Укласціся зноў:
У прысак
Знікае агонь,
I туды,
Адкуль быў табою ўзяты,
Вяртаецца крыж, з табою
Развітваючыся,
I адпускаюць
Новыя пераможцы цябе дамоў —
У наступнасць.
76
Народжаны ў свеце,
Але не супаўшы ca светам,
Не растлумачыш — адкуль
Прыходзіш,
Куды
Адыходзіш.
Недзе далёка,
За сінім лесам
I за блакітным
Полем,
Дагэтуль
Стаяць вешчуны-мудрацы
Ля тваёй калыскі
I моўчкі ўзіраюцца
У твой дзіўны,
У твой таямнічы,
У твой чалавечы,
Таю не падобны на іншыя,
Лёс.
77
Што спраўдзілася —
Аціхла,
Што адбылося —
Знікла,
Што выявілася —
Растала
І стала нічым.
Чалавек —
Гэта шлях,
Які трэба прайсці,
Магчымасць,
Якую трэба ўвасобіць?!.
Імгла,
У якой
Нікога няма,
Але ў ёй
Згусцілася i пульсуе,
I адгукаецца думцы
Рэха,
Што мае
Тваё імя.
78
Так шмат чаго змесціцца
У тваім
Вірлівым жыцці,
Што жыццё
Некалі стане цяжкім.
Просіш у смерці
Ласкавай:
Сатры
Усё, што было,
Каб зноў
Позірк стаў ясным,
А памяць
Чыстай.
79
Жывыя — памруць,
A мёртвыя —
Уваскрэснуць...
Нібы расстаешся
З сабою самім —
Адыходзіш
Адтуль,
Дзе было ўсё тваім,
Туды -
Дзе ты сам...
Будзеш бачыць:
Наблізіўся да канца,
А ведаць:
Вяртаешся да пачатку.
80
Дакладна,
Быццам зацьменне сонца
Ці нараджэнне зоркі,
Ці катастрофу,
Якая прыцягне
I затрымае ўвагу
Усіх,
Занатуюць
Колішнія летапісцы:
«1101 год.
Месяца красавіка
На дзень чатырнаццаты
А дзевятай гадзіне
У сераду
Навекі спачыў Усяслаў,
Полацкі князь».
Усё?
Цяпер насампраўдзе
Усё?..
81
З прадоння
Мінулых гадоў
Узнікаюць падзеі,
З падзеяў —
Людзі.
I, думкай адпушчаныя,
Знікаюць.
З'яднаны са зместам,
Заўсёды ўвасобленым
I не належным
Hi постаці,
Hi найменню,
Ты — ўжо не ты,
А сама
Непарушная глыбіня,
Сама
Недасяжная вышыня,
Сама
Туманамі спавітая
Далечыня.