Каб мелі шчасце ўваскрасаць і лётаць

1

У летапісах уцалелых

Знаходжу

Радкі пра цябе,

У старадаўніх паданнях —

Згадкі.

Адлюстраванне,

Якое амаль патанула

У глыбіні векавечнай,

Рэха,

Якое амаль супала

З пахмурлівай

Далечынёй.

2

Не аддае цябе

Даўніна,

Невараць

Не вяргае,

Не адпускае

Нябыт.

Твае палачане

Цябе не бачаць,

Цябе твае крывічы

Не чуюць,

Цябе нашчадкі твае

Успомніць не могуць.

А ты

Прымаеш усё, што ёсць,

Але ўсё адно,

Але ўсё адно

Згадзіцца з гэтым

Не хочаш.

3

Клічу цябе,

Каб прыйшоў

У сённяшні дзень

I прывёў

3 сабою стагоддзі,

Пакінутыя ў мінулым.

Звяртаюся да цябе,

Каб страту,

Што забірае

Людзей ад людзей

Iчалавека ад чалавека,

Перааспрэчыў.

4

Хто

Знік мазусім,

Не пакінуўшы ў свеце

Следу,

Хто

У свой след увасобіўся

I стаў знаны.

А ты

Усё застается

На той мяжы,

Дзе нябыт

Супадае з быццём:

Чакаеш,

Калі стане іншаю

Неўміручасць?

5

Як убірае ў сябе

Чалавек

Свой век,

Так убірае

I памятае чалавека

Імя,

Яму дадзенае нараджэннем

I спраўджанае жыццём.

Удумваюся ў яго,

Услухоўваюся ў яго,

Трымаю яго на вуснах.

I ключ,

i замок,

Iпрастора,

Належная іншаму вымярэнню,—

Імя,

Што прыйшло ад цябе,

Каб весці

Цяпер да цябе:

Усяслаў Чарадзей.

6

Няхай не думае чалавек,

Што тут,

На зямлі,

Ён найпершы

I найвялікшы.

Няхай зразумее,

Пакуль не зляцеліся крумкачы

I не збегліся лісы,

Сваё прызначэнне

I месца.

Няхай,

Калі здолее,

Да цябе

Падыдзе i вымавіць:

«Бог ува мне,

I Бог у табе,

І над усімі

Намі».

7

На кожную ўладу

Ёсць яшчэ большая

Ўлада,

На кожную перамогу

Ёсць яшчэ большая

Перамога.

Шукаеш той стан,

Той адзіны стан,

Што цалкам цябе

I выявіць,

i ўвасобіць,

I ад здабытку,

Даступнага ўсім,

Адмаўляешся,

I знаходзіш

Сябе на шляхах

Невядомых.

Не ведае ўшана,

Якія найменні

Табе прысвяціць,

I ўхвала,

He маючы слоў параўнання,

Нямее перад табою.

8

Ззяючы ўсімі

Колерамі вясёлкі,

Плыве над зямлёю

Дзівосны змей,

А валхвы

Збіраюцца разам i вызначаюць:

«Таго, хто цяпер нарадзіўся,

Вясткуе падзея,

Вітае неба»,—

I пойдуць

Сцяжынамі з'явы,

Iзнойдуць

Цябе.

9

Славы не прагнеш,

Удачай не ганарышся,

Адно намагаешся асягнуць,

Што не ўдаецца іншым,

I чалавека —

Кім ты ўвасобіўся

Ў гэтым целе

I ў гэтым жыцці —

Выпрабаваць дарэшты.

Загадка,

Якую ўсім загадаў,

I той,

Кім яна авалодвае,

Пазнае

У рысах сваіх

Здаўна

Знаёмыя рысы.

10

Табою выходжу

За межы часу

I разглядаю табою тое,

Што апранулася ў небакраі,

I тое,

Што пасялілася ў невымоўным,

Табой вымаўляю.

Прыкметы

Акрэсліваюцца ў краявіды,

Дарадцаю робіцца небяспека,

Ä мэта — павадыром.

11

Ноч дазваляе

Выявіцца таямніцы,

Ä дзень —

Прадметам.

He ўвасабляешся

I не знікаеш:

Цень,

Які не дае

Мінуламу стаць

Назаўсёды мінулым,

А будучыні —

Нічыёй.

12

У роўным

Ты роўны з усімі

Iнават

За ix непрыкметнейшы —

Быццам

Часткова адсутнічаеш:

Не ўмееш

Так, як яны,

Захапляцца хвіляй,

Так, як яны,

Здавальняцца ўдачай,

Так, як яны,

Ажінацца ў гоман...

Але ў няроўным

Няма табе роўні —

I навальніца

Ідзе да цябе,

I вядзе

Цябе з сабой завіруха.

13

У зыркім агні,

Ад маланкі запаленым,

i ў атрутнай

Змяінай крыві

Гартуеш

Дзіду i меч:

(Не крышыцеся,

Не ламіцеся,

Не тупіцеся!..).

Будзеш

Цэлы свой век

Ад паразы ўхіляцца

А яна цябе —

Даганяць,

Будзеш

Цэлы свой век

Даганяць перамогу,

А яна ад цябе —

Ухіляцца.

14

Далеч адтуліцца —

I зазірне

Позірк за небасхілы. Здабываеш вайною.

Навіны

ўварвуцца ўгаворку,

Пакажа

Дарогу да сэрца дзіда,

Агонь

З'яднаеццаз крыкам

І з дымам — туга,..

Ці зможаш

Тое, што ёсць, адолець,

Toe, што ёсць, перакласці

У тое, чаго няма?

Але сёння

У квецені свет,

A ў цябе вяселле.

15

Спыняешся каля сцен

Наваградка,

Ноўгарада,

Смаленска...

Хочаш пераканацца,

Ці ты ім свой

I ці яны

Свае гэтаксама?

Рухомая процівага —

Вартуеш

Княствы i гарады

І мір

Здабываеш вайною

16

Гэтак i мусіць быць?

Нядаўна

Супрстнікі, а цяпер

Хаўруснікі назаўсёды —

Палеглі

Тыя i гэтыя ваяры

У раптоўны сон,

Хто ix абудзіць?!.

А тое, што ix раз'ядноўвала

Iадважна

Мкнула насустрач адно аднаму

Хто скажа,

Хто выснуе,

Хто пакажа —

Дзе яно?

Што яно?

I нашто?

Адпусціўшы лейцы,

Едзеш канём вараным

Дадому.

Склалася:

Дом — гэта мір,

Склалася i наноў

Складаецца:

Бітва — людзі.

17

Рыхтуеш

Дружыну сваю

Да паходаў,

Да бітваў,

Вучыш

Учыикам адважным,

Рухам спрактыкаваным,

Паводзінам чуйным.

I сам

Рыхтуешся з ёю

Да справы,

Якая цябе абрала,

I ў смерці

Вучышся

Жыць.

18

Згадваеш:

У маленстве

Дзіцячаю талакою

Гулялі ў снежкі.

Але спачатку дзяліліся,

I ў той дзелі,

Якая была не з табою,

Дзеці казалі:

«Добра,

Мы згодзімся біцца ў снежкі,

Апе няхай Усяслаў,

Але няхай Усяслаў —

Калі будзе біцца — няхай

Не ўпадае ў лютасць».

19

Нібы агонь,

Узнікаеш раптам

I раптам знікаеш.

Hi поле,

Hi путча,

Hi бераг

I ні рака

He ведаюць, дзе ты зноў

Аб'явішся неўзабаве.

Тваёй прысутнасцю невідочнай

Поўны абсяг,

Адусюль

Нябачна глядзяць

Твае вочы.

20

Ты ўсюды —

I па-за месцам,

Заўсёды —

I па-за часам,

З усімі —

I без нікога.

Сёння

Імкнешся паспець туды,

Куды прыйдзе

Падзея заўтра.

Людзі ў сустрэчах,

Зямля ў слядах,

Iзлучае

Канцы i пачаткі неба,

A ў горнах

Удзень i ўначы

Палае агонь,

I куюць кавалі

Зноў зброю.

21

Сіла,

Дужэйшая за цябе,

Імкне цябе

Па таемных сцежках

I адчыняе

Замкнёныя далячыні.

Як сокала —

Вышыня,

Як рыбіну —

Глыбіня,

Як глухамань —

Ваўка,

Цябе вабіць

I дазваляе табе станавіцца сабою

Прасцяг —

Злучаны з гэтым светам

I ўжо далучаны

Да таго.

22

Хто зажадае сабе пакуты,

Калі магчымая ўцеха?

Хто накладзе на сябе лахманы,

Калі мае шаты?

I хто

Аддасць перавагу страце,

Калі кладзецца

Да ног набытак?

Разам з усімі з чараў

П'еш хмельную слодыч,

А сам — атруту.

I свет

Табе адкрывае свае таямніцы,

Iадчыняе

Табе свае скарбы

Смерць.

23

Вядзе цябе перамога

Ласкава

Ў палаты

Славы,

Аднак заставацца

Ты ў ix

Не хочаш.

Накрэслівае на тваім

Жыццяпісе

Параза

Свае пісьмёны жалезам,

А каб адужаць цябе —

Не можа.

Зрошчаны з целам,

Апе не цела,

Зроднены з духам,

Але не дух,

Зямлёю баронішся

Ад нябёсаў,

Нябёсамі —

Ад зямлі.

24

Уклалася ў чалавека

Таемная моц —

I ёю,

Што ён захоча,

Разбурыць можа,

І што захоча — стварыць...

Але ён

Блукае знадворку,

Але яна

Замкнёна ў святліцы,

I смерць

Трымае ключы.

25

Плывуць,

Як заўсёды,

Аблокі

I свеціць сонца.

I, як заўсёды,

Людзі

Не пільна бачаць

I разумеюць не дасканала.

Аднак

Тое, што хоча здзейсніцца,

Абірае

I ставіць свой знак на тым,

Кім яно здзейсніцца можа,—

На незаўсёдным,

На прыналежным да вечнасці

Невядомай,

На неспатольным,

Пакутным,

Жывым

Т а б е.

26

Нешта парушылася —

i парушэнне

Уклалася ў звычаі i ў абавязкі.

З паходу

Варочаешся дадому

З багатым палонам:

Нашто ён табе?

I слава —

Нашто яна, калі маеш

Большае адпачатку?

Але бадзёра

Гамоніць дружына,

Але маляўніча

Разгортваюцца краявіды...

Так шмат усяго,

Што ўсяго ўжо мала,

I кліча

Нястачу лішак.

27

Табе запярэчаць

Адпрэчаныя табою

Старыя багі —

I ўзварушаны люд

Абкружыць твой двор,

Iстрэлы

Запаленыя паляцяць

У твой дом...

Цяпер

Маліся свайму

Ўкрыжаванаму Богу,

Кліч

Замовы на дапамогу!..

Быццам спружына,

Сціснецца ў сілу адпору

Твой лес,

I лівень раптоўны

Ўсе дзверы адчыніць

Насцеж.

28

Гэта не ты,

А твае адбіткі,

Не ад'яднаныя ад цябе,

Як цені

Ад постаці, i гэтаксама,

Як з постаццю цені,

З табой не з'яднаныя...

Назіраеш,

Як самі сябе

Абхітроўваюць хітруны,

Пабраўшы

Усмешкі на вусны,

Як ганьбяць,

Павыстаўляўшыся напаказ,

Самі сябе ганарліўцы,

Як самі з сябе,

З рукава

Сеючы звягу ды абгаворы,

Зласлівяць зласліўцы,

Як самі сабе,

Натыкаючыся на нажы,

Помснікі помсцяць.

29

Хмара,

Маланкамі апавітая,

Над табой

Спыніцца, i ты ўбачыш

У ёй дзяўчыну-ваярку —

З дзідай у левай

I з крыжам у правай руцэ;

Затым

Хмара ў дзівосны палац

Пераменіцца раптам...

Усёю сваёй

Істотаю

Ты запомніш

Тэты свой сон,

А С в я т а я С а ф і я ,

Якая паўстане

На беразе стромкім Дзвіны,

Пачне

Яго тлумачыць

Стагоддзям.

30

Куды б ні заходзіў

Далека —

Усё адно

Прыходзіў адтуль дадому,

I як бы куды

Hi ўздымаўся высока —

Усё адно

Вяртаўся i абдымаў

Родных i блізкіх.

І ўсякі раз

Прыносіў з сабой

Ca свайго падарожжа

Айчыне i людзям айчыны

Дарунак —

Скібу

Самое далечыні

І вышыні самой лусту.

31

Усе перашкоды

Мусіш адолець сам,

Перацярпець усе крыўды,

Развеяць

Усе сумненні,

I ў перамозе

Сябе не згубіць,

I ў паразе

Сябе не страціць.

Цвёрды,

Нібы зямля,

Плаўны,

Hi бы вада,

S, нібы вецер,

Нястрымны

Шлях ваяра —

Твой шлях.

32

Што адбылося,

Хаваецца ад цябе

I разглядае цябе

Ca сховы:

Супала

Рэха з наўколлем,

З прагалам — адлюстраванне.

Будзеш шукаць — зблукаеш,

Будзеш гукаць — знямееш,

Будзеш тужыць —

Наплывуць аблокі

I прывандруе дождж.

33

Едзе здалёк дружына

Нужых ваяроў

У край,

Што з табой заручыўся,

Што даручаўся табе,

Каб чыніць

Свой суд i сваю расправу.

Мужчынам — загуба,

Жанчынам i дзецям —

Няволя,

I прысак — Менску.

«Ні скаціны,

Hi чалядзіна» —

Адно

Горкая прьімаўка

Застанецца.

34

Дзіды нацэлены,

Мечы ўзняты,

Шчыты гатовы прыняць

Заўзятыя ўдары.

Моўчкі

Хмурлівае наваколле

Удумваецца ў чалавека:

Чаму,

Што зробіць ён,

Тое будзе,

Што зробіцца з ім —

Ніхто

He адменіць?!.

35

Напярэсцігі сіле

I напярэймы гвалту,

Пераламаўшы свой шлях,

Памкнеш

Ад узгоркаў наваградскіх

Да Нямігі.

Ніхто цябе тут

Не чакаў:

Знянацку

Аб'явішся, нібы помета.

Спыніўшыся перад усімі,

Глядзіш,

Як збянтэжаныя заяры

Адсоўваюцца ў абарону.

36

Ніколі ўжо не растане

Гэты стаптаны снег,

Не паржавеюць ніколі ўжо

Гэтыя мечы,

I не струхлеюць дзіды,

I ўжо ніколі не будзе

Канца

Гэтай лютай бітве

На гэтых крывавых,

З нябёсамі злучаных

I ў наступнасць

Упісаных,

Берагах.

37

З дружынай сваёй —

Уцалелай рэшткай —

Кіруешся ў змрок

Занямелага адвячорка.

I ўсё даўжэе адлегласць

Між тым,

Што было

I што ёсць,

І ўсё больш

Ты застается ў мінулым,

I застаецца мінулае

У будучыні

Усё больш.

38

Накрэсліваюць шляхі

У кнізе твайго жыцця

Свае думныя ўзоры.

У бітвах,

Паходах,

Здзяйсненнях,

Задумах,

Стратах

Мінае твой век

I, мінаючы, набывае

Тваё аблічча.

39

Ад'ехаўшы —

Азірнешся:

Нізкае неба,

Глыбокі,

Зрушаны снег,

I на снезе

Мёртвыя ваяры —

Свае i чужыя.

Так учынілася

I хіба

Можа ўчыніцца

Інакш т а к о е ?

Toe,

Што бачыш апошні раз,

З табою развітвацца

Не захоча.

40

Чуйнаю думкай —

Ранаю чуйнай —

Слухаеш рэчаіснасць.

Што набрыняла,

Сабралася,

Падступіла

Да самай паверхні

I аб'явіцца хоча?

Дзе неабходна

Твая прысутнасць

Е як

Мусіш паводзіцца,

Каб сваё

Убіралася ў моц,

А чужое

Не мела моцы?

Усюды прысутнічаеш,

Ba ўсіх

Выпытваеш думку,

Але сваю

Нікому не адкрьшаеш,

Але ў сваю

Не ўпускаеш нікога.

41

Засвойваеш

Iспазнаеш

Cawrae большае,

Што чалавек

Можа,

I самае большае

Гэтаксама —

Чаго не можа.

Бываеш

У неба ў гасцях

I ў пекла,

Раішся з птушкамі,

З гадамі,

Ca звярамі,

I там,

Дзе для іншых —

Мяжа,

Для цябе —

Магчымасць.

42

Не можаш уваскрасіць

Сваіх мёртвых

Сяброў-ваяроў,

Што палеглі ў бітве,

Ды можаш

Уваскрасіць

I нанава ўвесці

У займішча новага дня

Замоўклую бітву —

Няхай сама

Яна вызначае:

Навошта

Так непадзельна

I так асобна

Злучыліся ў чалавеку

З целам душа

І з душою цела.

43

Згуба

Бяжьщь па тваіх слядах,

Табе падае руку

Здрада,

Дарогу табе заступае

Жах.

А ты ўсё адно

Застается жывым

Заўсёды:

Раптоўны ратунак

Цябе беражэ,

Імгненнае выйсце

Цябе пільнуе.

44

Не назіраў —

A бачыў,

Не слухаў —

Ачуў,

Крылаў не меў —

A лётаў.

Быў там,

Куды сцежкі не дасягаюць,

I рэчы,

Якія не маюць наймення

У мове людской,

Разумеў.

45

Нібы груганы — ахвяру,

Цябе апаноўваюць

Змрочныя,

Горкія,

Цяжкія думкі.

I не хапае

На тэты раз моцы,

Каб ix адпрэчыць,

І не хапае

На тэты раз шчасця,

Каб ix адолець

Iпавярнуць наўпроць.

Звернуты вочы

Углыб сябе.

Каб адразу

Ўсё зведаць i вырашыць,

Падаешся,

Прымаючы выклік,

Насустрач нязведанай долі —

Бядзе.

46

На чоўне

З малымі сынамі,

Апосталамі малымі,

Нлывеш схаладнелай вадой

Да супротных князёў —

Хаўруснікаў i варагоўцаў.

Надоечы цалавалі

Яны святы крыж,

Прысягаючы,

Што не прычыняць

Табе аніякай шкоды.

Але калі прыплывеш,

Яны раптам

Прысягу зломяць.

Даўся,

Каб ашукалі,

Ці зазірнуў

У імглістую будучыню

I згадзіўся:

Хай будзе,

Што мае быць?!.

47

Зняволенага, цябе

Вязуць князі-вераломцы

У стольны Кіеў,

А Полацак

Ідзе следам.

Цешыцца княскі двор

I ходзіць глядзець

На дзівоснага вязня,

А Полацак побач

Тужыць.

Цябе замыкаюць

У поруб-цямніцу:

Цяпер,

Што хочаш, рабі

I, што хочаш, думай.

А Полацак ходзіць

Па вуліцах Кіева

I месцічаў водзіць

Услед за сабой,

I намаўляе на нешта.

Табе аддаюць уладу,

Князем вяльмуюць

І на пасад узводзяць,

А Полацак за руку

Бярэ цябе:

Княжа,

Ці не пара дадому?!.

48

Прастора

Напружваецца, як цеціва,

I час

Скіроўваецца,

Як страла,

Па найкарацейшай дарозе.

Яшчэ не мінула ноч,

А ты апынаешся ў дні,

I тое,

Што будзе заўтра,

Распазнаеш сягоння.

49

Людзям чыніш суды,

Князям

Раздает гарады,

Падзеям

Дапамагаеш скласціся так,

Як яны

Гэтага хочуць.

Носіш —

Выношваючы — у сабе

Наступнасць

I настаеш

З яе.

50

Што здзейсніцца —

Застанецца,

А што застанецца —

З часам

Забудзе,

Што азначала яно,

Іпачне

Сведчыць сябе самое.

Шчыльныя літары

У летапісах пажоўклых

Спыняюцца,

Каб даўмецца,

Д з е ты

I х т о.

51

Употайкі

Сустракаешся са святым,

Чыёй келляй —

Падземныя сутарэнні,

I гэтаксама —

Употайкі —

З вешчуном.

Знаходзіш

З абодвума імі

Паразуменне,

3 абодвума імі

Вядзеш гаворку

Аб справе,

Аб часе,

Аб чалавеку.

З'ядноўваюцца ў табе

Вышыня i глыбачыня,

Зямля i нябёсы,

Святло i цемра,

Дзейсніцца,

Тоячыся ад паверхні,

Нязнаны Бог.

52

Вестку за весткай

Прывозяць табе

Ганцы.

Няма калі жыць,

Як хацеў бы,

Мусіш —

Як дбае дзень,

Як вымагае тыдзень.

П'еш, як ваду,

Бяду,

Ясі, як хлеб,

Гора.

Траціш сябе

Дарэшть!

I зноў,

Страчваючы,

Знаходзіш.

53

Уклаў у Сафію

Сваю душу,

I калі

Звоняць званы,

Дзе б ні быў,

Усё роўна чуеш.

У намаганнях i ў спробах

Жыццё

Набывае ўсё больш аблічча,

Што даспадобы

Яму самому.

С в о й край,

С в о й народ,

С в а е гарады

I с в а я Сафія,

I ты ім таксама

Свой.

54

Гэтакі час:

Ён пахне

Жывіцай i дымам.

Дарога

Перацінае дарогу,

Меч

Абрушваецца на меч,

Дружына

Едзе насустрач дружыне,

Ваяр

Змагаецца з ваяром.

Гэткі час:

Выплаўляецца

З горна нягодаў

Народ,

З прысаку

Ўзводзіцца горад,

З роспачы

Творыцца моц.

55

Куюць кавалі

З жалеза

Кальчугі i латы —

На цела

Яшчэ адно цела...

Аднак,

Нібы не скончылася адно

Жыццё,

А другое

Ужо настае,—

У табе самім

Ствараецца цела,

Якога

Не можа ўгледзець

Страла,

Не можа намацаць

Дзіда,

Не можа параніць,

Меч.

56

Як свігавіца-маланка,

Калі набліжаецца навальніца,

Малюе на небе

Узоры свае,

Высвятляеш

Сабой рэчаіснасць

I апярэджваеш вынік.

А за табою

Грукаюць перуны,

I згуба

Ніяк не даўмеецца,

Дзе цябе пераняць.

57

Будзь літасцівы да чалавека:

Супротнікаў

Не карай

I вінаваўцам

Не помсці.

Яны яшчэ

Сябе не адрозвіваюць

Ад абставін

I супадаюць з мясцовасцю

То лясістай,

То балацістай,

То ўзгорыстай...

Адкрывай

У людзях i з'явах

Наступнасць,

Дзе помсце

Няма каму помсціць,

А варажнечы

Няма з кім варагаваць.

58

Ca сценаў

Святой Сафіі

Сыходзяць да палачанаў

Апосталы

I навучаюць праўдзе.

Хаваешся ад прызнання

I распазнання

У клопат гарачы

I ў ім выяўляешся,

І глядзіш

На постаць апостальскую,

Як на свята,

Дзе ты ўжо некалі быў.

59

Дужаецеся:

Ён князь,

А ты княжыч,

Ты сын,

А ён бацька,

Ён жартам,

А ты колькі змогі.

I ён цябе вучыць:

«Калі цяжар

Прыцісне да долу

I ты не зможаш

Скінуць яго — тады

Выгукні: хопіць!..»

Выгукваў —

Iвузел

Развязваўся сам адразу

I атуляла палёгка

Ласкаваю хваляй.

Няма ўжо на свеце бацькі,

I сам ты ўжо князь,

A ўсё роўна

Выгукваеш час ад часу,

Быццам камусьці, нікому

Дзіцячы заклён свой:

Хопіць!..

60

На сутыках шляхоў,

На растоках рэк,

Між у сходам i захадам,

Поўднем i поўначчу,

На зямлі,

Заглыбленай у векавечнасць,

Тваё гаспадарства.

Магніт —

Прыцягваеш i збіраеш,

I творыш

Яшчэ не вядомы ў свеце,

Але такі знаёмы

Па постацях i вачах

Народ.

61

Вось вам, сыны, падарункі:

А гэта справы,

А гэта з'явы,

А гэта веды.

Куды памкнешся, Барыс?

Чаго зажадаеш, Давыд?

На што адважышся, Глеб?

Дзе спынішся, Расціслаў?

Як павядзешся, Раман?

Чым задаволішся, Святаслаў?

Глядзіш на сыноў

I імі

Распазнаеш сябе.

62

Хочаш з усімі сустрэцца,

A з кім — не маеш.

Ці заблудзіліся пасланцы,

Ці забылі

Само пасланне

I не жадаюць успомніць?

Мяняе

Воблікі свет,

I шукае

Пачатак бітва.

63

Зацята

Чыесьці пагляды

Скіроўваюцца да цябе,

Упарта

Чыесьці намеры

Табе пярэчаць.

I, падыходзячы да мяжы

Тваіх уладанняў,

Гнуцца i ломяцца,

Быццам дзіды,

Чыесьці шляхі.

Перашкодай

Стаўшы для сілы

Хлуслівай i ганарлівай,

У бітве самаадданай

Знаходзіш паразуменне

З сабой.

64

Хто даў табе

Гэтую кнігу?

Радок за радком

У ёй пакладзены словы,

Але пакладзены — быццам

Вывернуліся старонкі

Ці сам

Стаіш за напісаным...

Дбайна,

Нібы ўспамінаеш уголас,

Што некалі ведаў,

Чытаеш,

Ды раз за разам

Спыняешся, хібіш —

I раз за разам

Нехта, хто бачыць праўдзіва,

Падказвае, як належыць

Чытаць, што чытаеш.

Iсловы

Звязваюцца паступова

У змест.

65

Там , за туманам...

Стаіць i глядзіць туманам

Toe, што прызначае

Табе сустрэчу

I так прызначае,

Што пра яе

Ты сам здагадацца мусіш

I мусіш сам

Знайсці тое месца,

Дзе, -

I выбраць той час,

Калі

Табою аб'явіцца

Toe.

66

Яшчэ не ўсё перажыў?

Яшчэ не ўсё зведаў?

Увязнены ў сваім часе,

Замкнёны ў сваіх,

Такіх зменлівых,

Днях i начах,

Умееш выходзіць

За межы часу:

Дзе безвыходнасць —

Знаходзіш удачу,

Дзе безнадзейнасць—

Вынік,

I дзе небяспека —

Шлях.

67

Каб нават водсвету

Не дайшло!..

Каб нават водгуку

Не даляцела!..

Нібыта ў гарy,

Што верхам

Перакулілася і вядзе

Да мэты,

Якая сябе хавае,

З паверхні

Ўваходзіш углыбіню:

Iспраты —

Яны ўжо сцежкі,

I ціша —

Яна ўжо розум,

Iзмрок —

Ужо зрок.

68

Роўнай дарогай,

Якою яшчэ не хадзіў,

Ідзеш

I прыходзіш раптам

Да загарадкі —

Да заставы.

I гэтак жа раптам бачыш:

Стаіць на дарозе

Роўна перад табою

Труна і, чагосьці

Чакаючы, каля яе

Натоўпяцца моўчкі людзі.

«Кладзіся — яна для цябе»

Пачуеш i ўсёю

Сваёю істотаю дужай

Пачутаму запярэчыш.

Збочыш,

Нахілішся,

Упадзеш

I вымкнеш на той бок

Заставы.

69

Учынкі твае

Адлучаюцца ад цябе

І, адлучыўшыся,

Пачынаюць

Табе пярэчыць.

Аднойчы зірнеш

У рачную плынь —

I ўбачыш сябе

Насупраць сябе,

І міжволі

Здзівішся:

Дзе падзеўся

Князь малады

I адкуль узяўся

Стары?..

70

Недасканалае, не!..

Бы нанова

Знаёмішся сам з сабою,

Абмацваеш сваё цела.

Ведаеш:

Ім жывеш,

Ведаеш:

Ім паміраеш,

I ведаеш яшчэ нешта

Звыш гэтага...

І неўпрыкмет

Toe, што клікала смутак

I ўводзіла ў роспач,

Зараз уводзіць у спадзяванне

i радасць,

Што не тлумачыцца,

Кліча.

71

Вяртае прастора

Людзям,

Як рэха,

Іхнія ўчынкі.

Няхай

Вучыцца чалавек

Адрозніваць,

Што яму можна,

А чаго — не...

I летапісы не тлумачаць

Прычыны,

Чаму так здараецца з чалавекам,

A толькі сведчаць

Аб смерці раптоўнай,

Аб страце горкай

Ды аб пакуце лютай.

72

Пойдзеш лясною,

Пазначанай ледзьве, сцежкай

Iдойдзеш

Да той хаціны,

Што некалі ўбачыў у сне.

Увойдзеш —

Нікога няма,

Апе ў печы

Дыхае чырванню жар,

На абрусе

Ляжыць накроены скібамі хлеб

I пахне

Мёдам i зёлкамі збан:

Пачастунак госцю.

Адведаеш — i спаўешся

Дрымотаю, i пакладзешся

На лаву, аўчынай засланую,

I тады

Нехта падыдзе i ў галавах

Спыніцца, i спытае:

«Што ты жадаеш

Сабе сама больш?»

I ты,

Нібы прызнаешся ў нечым,

Дагэтуль утоеным, скажаш —

I калі скажаш,

Прахопішся i азірнешся,

I не заўважыш нікога:

«Не мець сябе».

73

Hi думаць, ні гаварыць...

Падаўся,

Сваёю воляю ўладны,

Сваёю моцаю дужы,

Насупраць якойсьці сілы,

Што гэтага не хацела,

Спыняла цябе

I сама

Ад цябе адступалася,—

I апынуўся

У полі, імглою спавітым.

Няма тут

Hi ворагаў, ні сяброў,

Iнават

Сябе самога

Распазнаеш ледзьве-ледзь.

74

Ці гэта дзень,

Ці ноч —

На табе

Трымаецца пільны прамень

Невядомага сонца

I жывіць

Думкі твае,

I лучыць

З будучыняй, якая

Заўсёды тут.

Сярод блытаных,

Пакручастых,

Няроўных

Зямных шляхоў

Адзіна відушчы шлях

Гэты.

75

Спрабуеш,

Але не можаш

Ужо ўмясціцца ў паўторы

I ўтое,

Што некалі ўмеў як ніхто,

Не можаш

Укласціся зноў:

У прысак

Знікае агонь,

I туды,

Адкуль быў табою ўзяты,

Вяртаецца крыж, з табою

Развітваючыся,

I адпускаюць

Новыя пераможцы цябе дамоў —

У наступнасць.

76

Народжаны ў свеце,

Але не супаўшы ca светам,

Не растлумачыш — адкуль

Прыходзіш,

Куды

Адыходзіш.

Недзе далёка,

За сінім лесам

I за блакітным

Полем,

Дагэтуль

Стаяць вешчуны-мудрацы

Ля тваёй калыскі

I моўчкі ўзіраюцца

У твой дзіўны,

У твой таямнічы,

У твой чалавечы,

Таю не падобны на іншыя,

Лёс.

77

Што спраўдзілася —

Аціхла,

Што адбылося —

Знікла,

Што выявілася —

Растала

І стала нічым.

Чалавек —

Гэта шлях,

Які трэба прайсці,

Магчымасць,

Якую трэба ўвасобіць?!.

Імгла,

У якой

Нікога няма,

Але ў ёй

Згусцілася i пульсуе,

I адгукаецца думцы

Рэха,

Што мае

Тваё імя.

78

Так шмат чаго змесціцца

У тваім

Вірлівым жыцці,

Што жыццё

Некалі стане цяжкім.

Просіш у смерці

Ласкавай:

Сатры

Усё, што было,

Каб зноў

Позірк стаў ясным,

А памяць

Чыстай.

79

Жывыя — памруць,

A мёртвыя —

Уваскрэснуць...

Нібы расстаешся

З сабою самім —

Адыходзіш

Адтуль,

Дзе было ўсё тваім,

Туды -

Дзе ты сам...

Будзеш бачыць:

Наблізіўся да канца,

А ведаць:

Вяртаешся да пачатку.

80

Дакладна,

Быццам зацьменне сонца

Ці нараджэнне зоркі,

Ці катастрофу,

Якая прыцягне

I затрымае ўвагу

Усіх,

Занатуюць

Колішнія летапісцы:

«1101 год.

Месяца красавіка

На дзень чатырнаццаты

А дзевятай гадзіне

У сераду

Навекі спачыў Усяслаў,

Полацкі князь».

Усё?

Цяпер насампраўдзе

Усё?..

81

З прадоння

Мінулых гадоў

Узнікаюць падзеі,

З падзеяў —

Людзі.

I, думкай адпушчаныя,

Знікаюць.

З'яднаны са зместам,

Заўсёды ўвасобленым

I не належным

Hi постаці,

Hi найменню,

Ты — ўжо не ты,

А сама

Непарушная глыбіня,

Сама

Недасяжная вышыня,

Сама

Туманамі спавітая

Далечыня.