Koinot oqimlari

AYBLOVCHI

— Bu tomoshani bas qilaylik! — bo‘kirdi Fayf.

— Nega endi tomosha bo‘larkan? — baqirayozdi Ebl.

— Bo‘lmasa nima? Siz Florinaga yo‘nalgan xavf haqida suhbatlashamiz deganingiz uchun men bu uchrashuvga rozilik bergandim. Agar majlisda qoralovchi va qozi sifatida o‘tirgan sotqinlar va qotshlar meni sud qxshishlarini bilganimda gaplashib ham o‘tirmasdim.

Ebl sovuqqina mulozimat qildi.

— Bu sud emas, Skvayr. Doktor Juns YUKTB a’zosini qutqargani kelgan — bu uning huquqi va burchi. Men alg‘ov-dalg‘ov paytlarda Trantor manfaatlarini himoya qilish niyatida tashrif buyurganman. Mana bu kishi — Rik esa, yo‘qolgan koinot tadqiqotchisi ekaniga mening hech qanday shubham yo‘q. Agar siz Rikni tekshir1ip va tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish uchun doktor Juns ixtiyoriga topshirsangiz, majlisning bu qismini darhol tugatamiz. Bundan keyin ham sizning yordamingiz kerak bo‘ladi, albatta. Ruhiyat zondini ishlatgan jinoyatchini topish lozim va kelajakda bunday ishlar qaytarilmasligini kafolat beruvchi holatlar joriy etish zarur.

— Gap bu yoqda deng! — zaharxanda kuldi Fayf. — Niyatingiz nimaligini bilib turibman. Bu odamni sizga bersam natija qanday bo‘lishini aytishim mumkin. Avvalo, YUKTB bu odamdan qidirayotgan narsasini topadi. YUKTB o‘zini yulduzlararo tashkilot deb ataydi, biroq uning bir yillik sarf-xarajatlarining uchdan ikki qismini Trantor ta’minlashi ma’lum.

Xo‘sh, YUKTB nimani topadi?

Bu yaqqol ko‘rinib turibdi. Qoinot tadqiqotchisi deb atalayotgan kishining eshushi asta-sekinlik bilan qaytadi. YUKTB har kuni xabarnoma chiqarib turadi. U esa yangi va yangi kerakli tafsilotlarni yodiga tushira boshlaydi. Avvaliga mening nomim yangraydi. Keyin esa tashqi ko‘rinshiim eslanadi. So‘ngra gaplarim aniq shaklga kiradi. Va tantanali ravishda men aybdor deb e’lon qilinaman. Yetkazilgan zararlar to‘lansin, degan talablar tug‘iladi. Natijada, Trantor Sarkni bosib olishga majbur bo‘ladi. Vaqtincha, albatta. Bu keyinroq noaniq davrga qadar cho‘ziladi.

Har qanday tovlamachilikning cheki-chegarasi bor. Sizning tovlamachiligingiz, janobi elchi, ana shu nuqtaga yetib keldi. Agar sizga shu odam kerak bo‘lsa, Trantorning butun harbiy kuchlari bilan birga keling!

— Kuch ishlatish haqida hech qanday gap yo‘q, — dedi Ebl. — Siz koinot tadqiqotchisining oxirgi aytganlarini rad etishga botinolmay, bu mavzudan qochishga urinayotganingizni sezib turibman.

— Bu so‘zning hech qanday ma’nosi yo‘q, Fayf — Sarkdagi eng buyuk nom. Koinot tadqiqotchisi deb atalayotgan kimsa faqat haqiqatni gapiryapti, desak ham, u ropparosa bir yil Flornnada yashaganini e’tiborga olish zarur. U Fayf nomini har qadamda eshitishi mumkin. Bu nomning mavhum esdaliklar bilan uyg‘unlashib ketgani tabiiy emasmi? U haqiqatni gapirmayotgan bo‘lsa-chi? Asta-sekinlik bilan yuzaga chiqayotgan yangiliklar yodlab olingandir.

Valonaning chayir qo‘llaridan bo‘shashga intilib:

— Quloq soling! — qichqirib yubordi Rik.

— Mana, yana bir yangilik tug‘ilganga o‘xshaydi, — qayd qilib qo‘ydi Fayf.

— Quloq soling. Biz stol ortida o‘tirardik. Bahslashardik. Nima sababdanligi yodimda yo‘q. Choyga giyoh solib qo‘yilgan ekan. Shuning uchun, bir oz o‘tgach, men qimir etolmay qoldim. Gapirolmasdim. Faqat, «yo, buyuk koinot, menga nima ichirishdi?!», deb o‘ylay olardim xolos. Men o‘rnimdan turishni, qichqirishni va qochishni istardim, lekin bu qo‘limdan kelmasdi. Keyin, narigi kishi, Fayf, menga yaqinlashdi. U yonimda turgancha, menga engashib qarardi. Men esa lom-mim deyolmasdim. Hech narsa qilolmasdim. Faqat nigohimni yuqoriga — unga qaratib turishim mumkin edi.

— Bu yoqqa o‘giriling-da, mana bu kishiga boqing! — dedi jonholatda Juns. — Siz uni taniysizmi?

Rik Skvayr Fayfga tikildi. Bu hol bir daqiqa davom etdi, keyin u teskari o‘girildi.

— Esladingizmi?

— Yo‘q! Yo‘q!

Fayf noxush jilmaydi.

— Tayyorlangan odamingiz o‘z rolini o‘zi unutib qo‘ydimi yoki u meni kelgusi safar taniydimi?

— Men bu kishini birinchi marta ko‘rib turibman, u bilan hech qachon gaplashmaganman, — e’tiroz bildirdi Salim Juns. — Men faqat haqnqat izlayapman.

— U holda men bir necha savol bersam bo‘ladimi?

— Bemalol.

— Tashakkur. Endi esa Rik, yoki boshqa ismingiz bormidi…

— Gapiravering, janob.

— Siz gangib, majolsiz o‘tirganingizda stolning narigi tomonidan bir kishi yaqinlashib kelgani yodingizda, shundaymi?

— Ha, janob,

— O‘sha odam sizga yuqoridan pastga egilib qaragan, to‘g‘rimi?

— Ha, janob,

— Siz esa pastdan yuqoriga qaragansiz yoki shunday qilishga intilgansiz-a?

— Ha, janob.

— O‘tiring-chi.

Rik Fayfning ishtimosini qondirdi.

Fayf bir qancha muddat sukut saqladi. Ingichka lablari qimtildi, yuz va dahan mushaklari tarang tortildi. Keyin u oromkursidan pastga t'shdi.

Pastga tushdi! Go‘yoki u stol tagida tizzasi bilan turgandek edi. Biroq u chetga o‘tgach, oyoqlarida turgani ravshan bo‘ldi.

Junsning boshi gangib qoldi. Shunday katta va buyuk odam to‘satdan ojizgina pakanaga aylangandi.

Fayfning maymoq oyoqlari yirik tanasini va katta boshini zo‘rg‘a ko‘tarib turardi. Fayfning yuzi qip-qizil bo‘lib ketdi, ko‘zlari esa boyagi-boyagi takabburona boqardi.

Rik o‘tirar, Fayf tik turar, ularning nigoqlari bir xil balandlikda to‘qnashardi.

— Men o‘sha odam bo‘lishim mumkinmi? — xotirjam so‘radi Fayf.

— Yo‘q, janob.

— Ishonchingiz komilmi?

— Ha, janob.

— Shu qolda ham, siz «Fayf» nomi esimda deyaverasizmi?

— Ha, bu nom yodimda, — o‘jarlik qildi Rik.

— Demak, kimdir mening ismimdan foydalangan.

— Shunday bo‘lsa kerak.

Fayf qayrildi-da, asta-sekin, viqor bilan stolga yaqinlashib, oromkursiga chiqib oldi.

— Men balog‘at yoshiga yetganimdan buyon qech kim mening tik turganimni ko‘rmagan edi. Majlisni davom ettirishdan ma’no bormi?

Bu gapga Salim Juns e’tiroz bildirdi.

— Nazarimda majlisni davom ettirish zarur. Axir Rikni faqat koinot tadqiqotchisi bo‘lgani uchun ruqiyat zondi ta’siriga duchor qilishmagan-ku!

— Uning o‘zidan so‘rang, nega uni bu ahvolga solishdi, — dedi Fayf.

— Albatta, bu narsa uning yodida yo‘q, — jahli chiqdi Junsning.

— Ruhiyat zondi miyada saqlanayotgan mantiqiy fikrlar zahiriga ayniqsa, qattiq ta’sir o‘tkazadi. Shunday bo‘lsa-da, undan Florinaga qanday xavf tahdid qilayotgani to‘g‘risida so‘rab ko‘rish joiz. Xo‘sh, Rik, bu haqda nima deya olasiz?

— Faqatgina xavf mavjudligini va uning koinot oqimlari bilan bog‘liqligini eslayman, — g‘o‘ldiradi Rik.

Atrofga sukunat cho‘mdi. Buni yana Juns buzdi.

— Siz florinalik mahalliy kishilarning so‘zlariga ishonmayman, deb aytdingiz. Lekin oramizda bir kishi borki, u o‘zini mutelarcha qo‘l qovushtirib turuvchi florinaliklarga o‘xshamasligini isbotlab bergan. Menimcha, unga ham bir necha savol bilan murojaat etsak, yomon bo‘lmaydi. Agar u o‘jarlik qilsa yoki ishonchsizlik tug‘dirsa, uni Sarkka qaytarish masalasini ko‘rib chiqamiz.

Ancha paytdan beri musht bo‘lib tugilgan qo‘llariga tikilib o‘tirgan Terens Junsga keskin nigoh tashladi.

— Rik Florinada topilgandan buyon sizning qishlog‘ingizda yashadi, shundaymi?

— Ha.

— Siz mana shu muddat davomida qishloqda uzluksiz bo‘lganmisiz? Ya’ni, aytmoqchimanki, turar joyingizni biror ish bilan uzoq vaqtga tark etmaganmisiz?

— Rezidentlar ish bilan u yoq-bu yoqlarga yugurmaydilar. Ularning barcha yumushlari qishloqda.

— O‘tgan yili qaysi Skvayr sizning qishloqqa tashrif buyurdi?

— Men qayerdan bilay? Bu savolga javob bera olmayman: Skvayrlar qayoqda-yu, mahalliy aholi qayo*u*a! Siz uchun men Rezidentman, ular uchun esa oddiy florinalik. Men darboza yonida turib olib, ularning hujjatini tekshirishga huquqim yo‘q.

— Sizning yerlaringiz kimga qarashli?

— Skvayr Fayfga.

To‘satdan oradagi gapga Stin aralashdi.

— Menga qarang! Doktor Juns, siz bu savollaringiz bilan uzoqqa borolmaysiz, balki Fayfga yordam berarsiz. Nahotki, Fayf bu kishining ortidan josus qo‘yishdan manfaatdor bo‘lsa, nahotki uning o‘zi Florinaga borib yursa? Nazoratchilar nimaga chaqir!shgan?

— Bunday sharoitda, — dedi Juns, — ya’ni sayyoraning iqtisodiyoti va balki, umuman bor-yo‘qligi birgina odamning miyasiga bog‘liq bo‘lib qolganda, tabiiyki, ruhiyat zondini qo‘llagan kimsa nazoratchilarga suyanib o‘tirmaydi.

— Hattoki u o‘sha miyani ishdan chiqargan bo‘lsa hammi? — jilmaydi Fayf.

Eblning pastki labi osilib, qovog‘i solindi. Uning eng oxirgi tikkan dovi Fayf tomonga o‘tib ketayotgan edi.

Biroq to‘satdan, ma’yuslanib o‘tirgan Valona tilga kirib, yordamga keldi:

— Men gapirsam maylimi?

— Gapiring, yaxshi qiz, tortinmang, — dedi Juns.

— Men oddiy dehqon qiziman. Jahlingiz chiqmasin. Mening nazarimda, hamma narsa boshqacha bo‘lishi kerakdek, Rik haqiqatdan ham katta odam edimi? Aytmoqchimanki, anavi, koinot tadqiqotchisimidi?

— Menimcha, xa.

— U holda, mening fikrim mana bunday. Rikni Florinaga olib kelgan kishi, uni biron daqiqa ham ko‘zdan qochirmasligi zarur edi. Aytmoqchimanki, uni fabrikadagi boshliqlar urmasligini, bolalar tosh otmasligini, — u kasallanib o‘lib qolmasligi uchun, nazorat qilib turish kerak edi. Uni maydonda ham ojiz holda tashlab ketolmasdi, to‘g‘rimi? Uning tirik qolishini tasodifga ishonib tashlab qo‘yolmasdi. — Qiz hayajonlanib, hovliqib so‘zlardi.

— Davom etavering, — dedi Juns, diqqat bilan uni kuzatar ekan.

— Rikni eng boshdan kuzatib yurgan bir odam bor. U Rikni maydondan topib olgan, qarab turishni menga topshirgan, uning har bir kuni qanday o‘tganini bilib yurgan. U haknm to‘g‘risida ham barcha axborotdan xabardor edi, buni men o‘zim aytib bergandim. Ana u! Ana u! — Qiz deyarli qichqirib yubordi, uning ko‘rsatkich barmog‘i esa Mirlin Terensga — Rezidentga ishora qilardi.

Bu hattoki o‘ta xotirjam Fayfga ta’sir qildi. Uning qo‘llari oromkursidan ko‘tarildi, boshi esa kesknn Rezident tomonga burildi.