Koinot oqimlari

KUTUBXONACHI

Ular diamagnit rollordan shahar chekkasidagi to‘xtash joyida tushishdi. Terens to‘xtash joyi eshigini yopib, elektron qulfni barmog‘i bilan muhrlaguncha, Rik kutib turdi. Yangi kombinezonda Rik o‘zini noqulay sezardi. U Yuqori Shaharni ushlab turuvchi ko‘priksimon qurilma tagiga yo‘nalgan Rezidentga istamaygina ergashdi. Shahar ikki qismdan iborat edi: uni maydoni 50 kvadrat milga teng bo‘lgan, 20 ming panjarasimon po‘lat ustun suyab turuvchi temirqotishma qatlami ajratib turardi. Pastda, ya’ni soyada, mahalliy xalq yashardi. Yuqori esa, quyosh nurlaridan bahra olib Skvayrlar[1]turmush kechirardilar. Yuqori Shaharda yurgan kishi o‘zining Florinada ekanligini batamom unutardi. Bu yerdagi aholi oz sonli nazoratchilarni hisobga olganda ham, faqat sarkliklardan iborat edi. Ular tom ma’nodagi oliy tabaqa kishilar edilar.

Terens yo‘lni yaxshi bilardi. U o‘zining rezidentlik kiyimiga ham havas, ham hasad bilan boqayotgan yo‘lovchilardan chetlashib tez-tez yurardi. Osmonda quyosh charaqlar, uning nurlari temirqotishma qdtlami bo‘ylab darchalardan taqsimlangandek bir tekisda tushar ekan, atrofdagi qorong‘ulikni yanada bo‘rttirib ko‘rsatardi.

Oftob tushuvchi joylarga qariyalar o‘zlarining siljuvchi kursilarini qo‘yib o‘tirishar, issiqlikdan bahra olib, nur bilan birga harakatlanishardi. Ba’zan ular mudrab qolib soya tushganini payqashmas, faqat bexosdan qimirlab ketganlarida kursi g‘ildiraklarining g‘ijirlashidan uyg‘onishardi. Boshqa bo‘sh, oftobli joylarga esa yosh bolali onalar o‘z aravachalarini qo‘yib olishgandi.

— Endi, Rik, bardam bo‘l, — dedi Terens. — Biz hozir ko‘tarilamiz.

Ular to‘rt ustun oralig‘iga joylashgan, yerdan to Yuqori Shaharga yetadigan balandlikdagi qurilma qarshisida go‘xtashdi. Bu lift edi.

Ular yuqoriga chiqishganda eshik tamoman boshqa dunyoga ochildi. Sarkdagi barcha shaharlar kabi Yuqori Shahar haddan ziyod serjilo va rango-rang edi. Binolar, ular xoh jamoat joylari bo‘lsin, xoh shaxsiy turarjoy bo‘lsin, murakkab va rangbarang tosh naqshin bilan qoplangandi. Bu naqshlar yaqindan alkash-chalkash ko‘rinsada, uzoqsan, kuzatish burchagi o‘zgarganda jilolanuvchi ajib ranglar uyg‘unligini hosil qilardi.

— Ketdik, Rik, — dedi Terens.

Rik atrofga hayratlanib boqardi. Hech qanday o‘simlik yo‘q! Faqatgina kattakatta toshlar va ranglar. U binolarning bunchalik serviqor bo‘lishi mumkinligini xayoliga ham keltirmagandi. Shu payt uning qalbida nimadir yondi-yu, so‘ndi. Bir daqiqagina ushbu buyuklik uni hayratga solmay qo‘ydi… Keyin esa ongi yana eski holiga qaytdi.

Yonlaridan foytun — yengil arava o‘tib ketdi.

— Bular Skvayrlarmi? — pichirladi Rik.

U faqat bir nigoh tashlashgagina ulgurdi. Ularning sochlari kalta qilib qirqilgan, egnilarida ko‘kimtir-binafsha tusda jilolanuvchi yaltiroq matodan tikilgan keng, hilpiroq yengil ko‘ylak, kalta duxoba shim va xuddi mis simdan to‘qilgandek yaltiroq uzun paypoq bor edi.

— Yoshlar, — dedi Terens. U Sarkdan ketgandan beri ularni bunchalik yaqindan ko‘rmagandi. Terens bu safar ham nafratini berkitdi.

Ortidan siqilgan havo yordamida boshqariluvchi ikki kishilik foytunning pishillashi eshitildi. Mashina yo‘l ustida muallaq turardi: uning silliq tagligi havo qarshiligini kamaytirish maqsadida barcha tomondan yuqoriga tekis va silliq qayrilgan edi. Xudsi shu narsa o‘ziga xos pishillashni vujudga keltirar, bu esa o‘z navbatida nazoratchilar paydo bo‘lishining birinchi belgisi edi.

Ular barcha nazoratchilar kabi baland bo‘yli, keng va tekis yuzli, uzun sochli edilar. Tanlari och jigar rang tusda edi. Ularning qop-qora kiyimlari, uni yanada qoraytirib ko‘rsatayotgan kumush rangli kamarbandlari va o‘yma naqshli tugmalari aft-basharalarini deyarli bir xil qilib qo‘ygandi.

Nazoratchilarning biri boshqarish pultida o‘tirardi. Ikkinchisi esa chaqqonlik bilan sakrab yerga tushdi.

— Hujjatlaringizni ko‘rsating! — Nazoratchi ko‘rsatilgan rezidentlik qog‘oziga ko‘z tashladi-yu, uni Terensga qaytardi. — Siz bu yerda nima qilib yuribsiz?

— Ofitser, men kutubxonaga bormoqchiydim. Men bunday imtiyozga egaman.

— Sherigingizning rezidentlik imtiyozi yo‘q, — dedi keskin nazoratchi.

— Unga men javobgarman.

Nazoratchi yelkasini qisdi.

— Xohishingiz. Rezidentlarda imtiyoz bor, lekin ular Skvayr emaslar. Yodingizdan chiqmasin… Hov anavi bino — kutubxona. Ketdik, Kred!

Ular turgan joydan kutubxona ol rangda tovlanar, yuqori qavatlari esa to‘q qirmizi tusda edi. Ular binoga yaqinlashishgan sari qirmizi rang pastki qavatlarga siljiy boshladi.

— Menimcha, bu go‘zallik emas, — dedi Rik.

Terens unga hayron bo‘lib qarab quydi. U bunday rang-baranglikka Sarkning o‘zida ko‘nikib bo‘lgandi, biroq unga ham Yuqori Shaharning bunday bezaklari bachkanaliqsek tuyulardi.

Ular asosiy kirish eshigiga olib chiquvchi aylanmasimon zina oldida to‘xtashdi. Aslini olganda, u tekis bo‘lib, ranglarning turlanishigina zina suratini berardi. Bu esa kutubxonaga «ilmiy» binolarga xos qadimiylik nusxini baxsh etardi.

Asosiy xona katta, sovuq bo‘lib, u yerda deyarli hech kim yo‘q edi. Kutubxonachi ayol ularni ko‘rib, o‘rnidan turdi.

— Men Rezidentman. Alohida imtiyozlarim bor. Men manavi mahalliy kishiga javobgarman, — Terens tayyorlab qo‘ygan qog‘ozlarini uzatdi.

Kutubxonachi ayol qaytib joyiga o‘tirdi va jiddiylashdi. U hujjatni ochib, tekshirish tirqishiga kiritganda, o‘sha zahotiyoq binafsha tusdagi xira chiroq yonib o‘chdi.

— Ikkiyuz qirq ikkinchi xona, — dedi u.

Bu xona texnik kotiblarnikiga o‘xshardi. Suniy yorug‘lik, havo yuritish moslamasidan boshqa hech qanaqa bezak yo‘q. Ikkita dikgofon va butun devor yuzasi qoplangan katta ekran. Unda pastdan yuqoriga qarab turli adabiyotlar — ularning nomlari, mualliflari, tartib sonlari — alifbo bo‘yicha siljib borardi.

— Buyurtma berishni bilaman, — dedi Rik to‘satdan. Mana bu mitti tugmachalar yordamida zarur harf va raqamlarni tersak, hov anovi ekranda kitob paydo bo‘ladi.

Terens yalt etib unga qaradi.

— Qayerdan bilasan? Esingga tushdimi?

— Balki. Ishonchim komil emas.

— Bo‘pti, unda buni topag‘onlik deb hisoblaymiz.

U harf va sonlarning qandaydir qorishmasini terdi. Ekranda yozuv paydo bo‘ldi: «Sark ensiklopediyasi» 54 kitob, Olmos-Anod».

— Kuzatib tur, Rik, Men senga hech nima aytmayman. Bu kitobni qarab chiqishing va tanish narsalar uchrasa to‘xtashing lozim. Tushunarlimi?

— Ha.

— Bo‘pti. Endi kuzatib tur…

Daqiqalar o‘tdi. Bir payt Rik qichqirib yubordi:

— Uchradi, Rezident! Uchradi!

Bu Koinot tadqiqi haqidagi maqola edi.

— Bu yerda nimalar yozilganini bilaman, — davom etdi Rik. — U hovliqib ketganidan zo‘rg‘a nafas rostladi. — Mana, qarang, men doimo shu yozuvni uchrataman!

U sekin-asta, lekin Valonaning gohi-gohida beradigan darslaridagiga qaraganda ancha durust o‘qiy boshladi:

— «O‘z mijoziga ko‘ra Koinot tadqiqotchisining introvert[2]ligiga va ko‘pincha hayotga moslasha olmasligiga taajjublanish kerak emas. Hayotning ko‘p qismini yulduzlararo dahshatli bo‘shliqni yolg‘izona kuzatishga bag‘ishlashni to‘rt muchasi sog‘ odamdan talab qilib bo‘lmaydi. Ana shularni qisman tushungan holda Koinot tadqiqoti instituti rasmiy shior sifatida uncha aniq bo‘lmagan ifodani qabul qilgan: «Biz Hech Nimani tadqiq qilamiz».

Rik oxirgi so‘zlarni o‘qiyotganida qichqirib yuborayozdi.

— O‘qigan narsangni tushundingmi? — so‘radi Terens.

Rik yoniq nigohini unga qadadi.

— U yerda: «Biz Hech Nimani tadqiq qilamiz», — deb aytilgan. Men xudsi mana shuni eslagandim. Men ularning biri edim.

— Sen Koinot tadqiqotchisimiding?

— Ha! — baqirdi Rik. Keyin pastroq tovushda qo‘shib quydi: — Boshim og‘riyapti. — Uning peshonasi tirishdi. — Msn ko‘proq eslashim lozim. Xavf bor. Juda katta xavf!.. Men nima qilishni bilmayman.

— Kutubxona bizning ixtiyorimizda, Rik, — dedi Terens unga sinchkovlik bilan boqib, har bir so‘zini o‘ylab gapirar ekan, — katalogni o‘zing qarab chiq, Koi— not tadqiqi to‘g‘risidagi maqolalarni qidir. Ko‘ramiz, bu narsa seni nimaga olib borarkin…

— Vriytning «Koinotning amaliy tadqiqoti haqidagi risola» si to‘g‘risida nima deysiz? — so‘radi Rik, uzoq o‘ylab ko‘rgach. — To‘g‘ri topdimmi?

— O‘zing hal qil, Rik.

Rik tugmani bosdi, ammo ekranda boshqa yozuv paydo bo‘ldi: «Bu kitob haqida shaxsan kutubxonachidan so‘ralsin».

Terens qo‘l uzatib, ekranni o‘chirdi.

— Boshqasini qidira qol, Rik.

— Ammo… — Rik ikkilana-ikkilana buyruqni bajardi. U katalogdan Enningning «Fazo tarkibi» ni topdi.

Ekranda yana boyagi yozuv paydo bo‘ldi. Terens so‘kindi-da, ekranni o‘chirdi.

Shu payt diktofonning yuqorisiga o‘rnatilgan karnaydan kutubxonachi ayolning ingichka tovushi eshitildi, bu ovoz ularni seskantirib yubordi.

— Ikki yuz qirq ikkinchi xona! Ikki yuz qirq ikkinchi xonada kim bor?

— Xo‘sh, xizmat? — xirillab so‘radi Terens.

— Sizga qanday kitob kerak?

— Hech qanday. Rahmat. Biz asbobning ishlashinigina ko‘rdik.

Oraga jimlik cho‘kdi. Go‘yo narigi tomonda o‘zaro maslahat qilinayotgandi. Keyin keskinroq tovush yangradi:

— Bizga, Voiytning «Koinot amaliy tadqiqoti haqidagi risola» sini va Enningning «Fazo tarkibi» ni talab qilingani to‘g‘risida yozuv keldi. Shundaymi?

— Biz duch kelgan sonlarni tergandik, — dedi Terens.

— Nega aynan shu kitoblarni so‘raganingizni bilsak bo‘ladimi? — yangradi talabchan tovush.

— Aytyapman-ku, ular bizga kerak emas deb… Jim bo‘l! — Bu xitob bir nima deb pichirlayotgan Rikka qaratilgandi.

Yana jimlik cho‘kdi. Keyin tovush yangradi:

— Agar mening oldimga kelsangiz, so‘ragan kitoblaringizni olishingiz mumkin. Ularni topib qo‘ydim. Faqat xizmat qog‘ozini to‘ldirsangiz bo‘ldi.

Terens Rikka qo‘lini uzatdi,

— Ketdik.

— Balki biz qoidani buzgandirmiz, — g‘o‘ldiradi Rik.

— Bo‘lmagan gap, Rik. Ketdik.

Terens shoshgancha Rikni olib chiqib ketdi. Ular asosiy xonaga chiqishdi. Kutubxonachi ayol ularga qaradi.

— To‘xtab turing! — qichqirdi u o‘rnidan turar ekan. — Bir daqiqa! Bir daqiqa!

Ular to‘xtashmadi. Biroq oldilarida nazoratchi paydo bo‘ldi.

— Xo‘sh, yigitlar! Qayerga shoshyapsiz?

Kutubxonachi ayol harsillab yugurib ketdi.

— Siz ikki yuz qirq ikkinchi xonadansiz, to‘g‘rimi?

— Menga qarang, — dedi Terens jidliylashib, — nega bizni ushlab qolishyapti?

— Siz ba’zi kitoblarni so‘radingizmi? Biz ularni berishimiz mumkin.

— Kechiqdingiz. Boshqa safar. Nahotki, o‘sha kitoblarning bizga kerakmasligini tupgunmadingiz? Men ertaga kelaman.

— Kutubxonamiz barcha o‘quvchilar talabini qondirishni istaydi, — dedi ayol kekkayib. — Kitoblar bir-ikki daqiqadan so‘ng yetib keladi. — Uning yuzlari qizardi. Ayol odam yaqinlashganda o‘zi ochiladigan eshik tomon burildi.

— Ofitser, agar siz yo‘q demasangiz… — Terens gap Sshshlagan edi hamki, nazoratchi kalta neyrotayoqni ko‘rsatib, uning gapini bo‘ldi. Bu tayoq uzoqdan ta’sir qiluvchi ajoyib qurol edi.

— Og‘ayni, anavi xonim qaytmaguncha kutib turganing ma’qul.

Terensning peshonasini ter qopladi. Sharoitni yaxpsh hisobga olmabdi. U o‘zining voqea va hodisalarni tez tahlil qila bilish qobiliyatiga haddan ziyol ishonardi. Mana, buning oqibati. Bunday qat’iylikning keragi yo‘q edi. Hammasiga uning la’nati, qiziquvchanligi, Yuqori Shaharga kirish, kutubxona yo‘laklarida go‘yo sarkliklardek viqor bilan yurish istagi aybdor…

Kutilmaganda uning nazoratchiga bor kuchi bilan tashlangisi keldi, biroq, to‘satdan bunga zarurat qolmadi.

Avvaliga kimningdir sharpasi sezildi. Nazoratchi qayrilib qaramoqchi edi, ammo kechiqli.

Uning qo‘lidagi neyrotayoq yulib olindi. Ofitser faqat, tayoqning uchi chekkasiga tiralganida, bo‘g‘iq tovush chiqarishga ulgurdi.

Rik quvonchdan qichqirib yubordi, Terens esa xitob qildi:

— Valona! Sarkning barcha jinlari haqqi, Valona!