Koinot oqimlari

ELCHI

Junsning Klerk bilan o‘tkazgan suhbatidan o‘n soat avval Terens Xorovning novvoyxonasini tark etdi. U turli pastqam ko‘chalardan ehtiyotkorlik bilan ketib borardi. Uning qo‘llari ishchilar yashovchi kulbalarning g‘adir-budir devorlariga tegib ketar, agar Yuqori Shahardan dam-badam tushib turgan xira yorug‘likni hisobga olmasa, atrof zim-ziyo edi.

Pastki Shahar guyo yaltiroq, gajaklarini jilvali Yuqori Shahar tagiga berkitgan ulkan chayonga o‘xshab ketardi. Biron-bir yerda balki tungi hayot davom etayotgan bo‘lishi ham mumkin, biroq bu yerdagi vayronalarda emas.

Uzoqsagi qadam tovushlarini eshitib, Terens chang bosgan bir ko‘chaga chekindi (Florinada kechalari yog‘ib turadigan yomg‘ir ham temirqotishma ostidagi soyalar makoniga o‘tishi qiyin edi). Cho‘ntakchiroq yog‘dulari paydo bo‘lib, shundoq yonginadan o‘tdilar-da, qorong‘ulik qa’riga singib ketdilar.

Nazoratchilar butun tun u yoq, bu yoqqa yurardilar. Tartibni saqlash uchun kuch ishlatish shart emas, ularni ko‘rganda paydo bo‘ladigan qo‘rquvning o‘zi yetarli edi.

Terens shoshardi. U yuqoridagi temirqotishma tirqishlari tagidan o‘tayotganda yuziga oppoq shu’lalar tushardi va u tepaga nigoh tashlashdan o‘zini tiyolmadi.

Skvayrlarga yetish mushkul!

Haqiqatdan ham ularga yetish mushkulmi? Uning sarklik Skvayrlarga bo‘lgan munosabati bir necha marta o‘zgargandi. Yoshligida u boshqa bolalardan hech farq qilmasdi, Nazoratchilar qoramtir-kumush mahluq edilar, ulardan aybdor-aybdormasligingga qaramay qochish lozim edi. Skvayrlar esa Sark nomli jannatda yashovchi, chidam va hushyorlik bilan florinada istiqomat qiluvchi aqpi noqislarning farovon hayotini asrovchi mavhum, xayoliy superodam edilar.

U o‘n yosh ekan, maktabda sarkdagi hayotni qanday tasavvur etishi to‘g‘risida insho yozdi. Bu g‘irt to‘qima narsa edi. Hozir faqat uning bir qismigina yodida. U Skvayrlarni bunday tasvirlagandi: bo‘ylari 20 futlik serviqor odamlar har kun ertalab devorlari kirt guli rangida bo‘lgan katta xonaga to‘planadilar va florinaliklarning gunohlarini muhokama qilar ekanlar, ularni ezgulikka qaytarish uchun jazolab turish lozimligini aytib, achinadilar.

O‘qituvchi ayolga uning inshosi juda yoqdi va yil oxirida, boshqa o‘g‘il-qizlar o‘qish, yozish hamda odob-axloq bo‘yicha qisqa kurs o‘tadigan paytlarida, uni arifmetika, galaktografiya va Sark tarixi o‘qitiladigan maxsus sinfga ko‘chirshpdi. Un olti yoshida esa uni Sarkka jo‘natishdi.

Hozir Terens shahar chetiga yaqinlashib qolgandi. Nogahon esgan shabada uning dimog‘iga kirt gulining tungi ajib hidini olib keldi. Bir qancha daqiqalardan so‘ng, nazoratdan holi, bexavotirroq ochiq dalalarga chiqadi va uzuq-yuluq bulutlar orasidan yarqiroq yulduzlarga yana nigoh tashlaydi. Hatto Sarkning quyoshi bo‘lmish yorqin sariq yulduzni ham ko‘radi.

O‘sha yulduz ketma-ket bir necha yil uning ham quyoshi bo‘lgan. Uni kemaning illyuminatoridan birinchi marta yulduz kabi emas, balki behad yorqin koptokchadek ko‘rganda, beixtiyor tiz cho‘kkisi kelgandi. Jannatga yaqinlashyapsan, degan fikr, hatto birinchi fazoviy uchishning falaj qilib qo‘yuvchi qo‘rqinchini ham bosib ketgandi.

U jannatga qo‘ngach, inon-ixtiyorini florinalik bir qariyaga topshirishdi. Qariya esa uni yaxshilab yuvintirib, tuzukroq kiyim kiydirdi. Shundan so‘ng, uni bir katta binoga olib borishsi. Yo‘lda ketishayotganda qariya yo‘lboshchi qarshilaridan chiqib qolgan bir kimsaga bukchayib ta’zim qildi,

— Boshingni eg, qulluq qil! — jahl bilan shivirladi u yesh Terensga.

Terens aytilganni bajardi, lekin xijolat bo‘ldi.

— Kim bu?

— Skvayr, qishloqi!

— Shu — Skvayrmi?

U to‘satdan to‘xtab qoldi va uni tezroq yurishga undashga to‘g‘ri keldi. Shunday qilib, u Skvayrlar bilan tanishdi. Ular ham oddiygina odam ekanlar. Boshqa yosh florinaliklar, balki bunday kutilmagan hafsalasizlikni yengib ketgan bo‘lardilar, biroq bu Terensning qo‘lidan kelmadi. Uning qalbida bir narsa butun umrga o‘zgardi.

U fuqarolik xazmatida besh yildan ko‘proq ishladi va shu vaqg mobaynida uning iste’dodini odat bo‘yicha turli ishlarda sinab ko‘rdilar,

Bir kuni uning oldiga lo‘ppigina, yumshoq florinalik keldi-da, do‘stona jilmaydi, yelkalariga qoqib. Skvayrlar haqidagi fikrini so‘radi.

Terensning bir ko‘nglida shartta burilib, ketib qolgisi ham keddi-yu, lekin o‘zini bosdi. U pinhoniy fikrlarim qandaydir sirli yo‘l bilan yuzimda ifodalanib qolmadimikan, deb ham o‘yladi. U bosh chayqab, Skvayrlarning fazilatlari haqida nimalarnidir g‘o‘ldiradi. Lo‘ppi odam esa lablarini qimtib, so‘z qotdi.

— Siz bunday o‘ylamaysiz. Kechasi mana bu yerga keling.

U Terensning qo‘leta bir parcha qog‘oz tutqazdi. Bu qog‘oz bir necha daqiqadan keyin o‘z-o‘zidan kuyib kulga aylandi.

Terens bordi. U bir chekkasi qo‘rqar, ammo qiziqish tuyg‘usi undan ham kuchli edi. U bir necha tanishlarini ham uchratdi, ular Terensga juda sirli boqardilar. Ma’lum bo‘lishicha, u yakka emas ekan.

Bu odamlar ham Skvayrlarni florinaning boyliklarini o‘zlarining bir chaqaga qimmat o‘yin-kulgulariga sarflovchi, mahalliy xalqni esa kabag‘allikda va nodonlikda saqlovchi iflos cho‘chqalar deb hisoblashar ekan. U yaqin orada Sarkka qarshi buyuk qo‘zg‘alish ro‘y berishini va florina boyliklari qonuniy egalariga topshirilajagini bildi,

— Ammo, Skvayrlar va nazoratchilar qurollanishgan-ku… — hayron bo‘ldi Terens.

Shunda unga Trantor, ya’ni keyingi yuz yilliklarda kengayib Galaktikadagi inson zoti yashaydigan sayyoralarning qariyb yarmisini o‘z ichiga olgan ulkan davlat haqvda so‘zlab berishdi. Trantor, deyishdi ular, florinaliklar yordamida Sarkni tor-mor keltiradi.

— Biroq, — dedi Terens avval o‘ziga, keyin boshqalarga. — Trantor shunchalik buyuk, florina esa kichkinagina, bu holda Trantor yanada kattaroq va zolimroq hukmdor bo‘lib qolmaydimi? Agarda bu qutulishning yagona yo‘li hisoblansa, undan ko‘ra Sark istibdodiga chidagan yaxshi-ku.

Lekin ular Terensning ustidan kulishdi va bu yerda eshitganlari haqida birovga g‘iring desa gumdon qilajaklarini aytib haydab yuborishdi.

Terens bir qancha vaqt Xavfsizlik Bo‘limida ham ishladi, — bunga uncha-buncha florinalik muyassar bo‘la olmasdi. Terens bu xizmatda yurib, butun siyosat turli fitnalardan iborat ekan. Florinadagi kishilar qandaydir yo‘llar bilan til topishib, qo‘zg‘olonga tayyorgarlik ko‘rishardi. Odatda, ularni mablag‘ bilan Trantor ta’minlardi. Ba’zan esa bo‘lajak isyonchilar Florina boshqa birovning yordamisiz ham g‘alaba qila oladi, deb o‘ylardilar.

Endi esa manavi, qachonlardir koinot tadqiqotchisi bo‘lgan, hozir esa har bir florinalik hayotiga tahdid qilayotgan qandaydir xavf haqida g‘o‘ldirayotgan ko‘rimsizgina odam unda umid uyg‘otdi…

Terens tungi yomg‘ir yog‘ib o‘tgan, bulutlar orasidan xiragina miltillab turgan yulduzlar yog‘dusi tushayotgan dala bo‘ylab yurardi. U Florinaning boyligi hamda boshiga tushgan balosi bo‘lgan kirt bo‘yini to‘yib hidlardi.

U xomxayollikdan yiroq edi. Ha, u endi Rezident emas. Hatto florinalik ozod dehqon ham emas. U — qochoq, berkinib yurishga majbur jinoyatchi. Biroq, oxirgi kunlarda uning qo‘lida Sarkka qarshi buyuk kuch mavjud edi. U yangilishayotgani yo‘q. U Rikning yodiga tushgan narsalar to‘g‘riligini, uning qachonlardir koinot tadqiqotchisi bo‘lganligini va u esini yo‘qotar darajada ruhiyat zondi ta’siriga uchraganligini bilardi.

Biroq, hozir Rik o‘zini florinalik vatanparvar qilib ko‘rsatgan, aslida esa Trantor josusi bo‘lgan — bunga avval boshdanoq shubhalanmagandi, kelbatli kimsaning qo‘lida. Axir, Pastki shaharning qaysi fuqarosi radarli qalbaki tandir qura oladi?

Nima bo‘lganda ham Rikni Trantor ixtiyoriga qoldirib bo‘lmaydi. U nima qilishini biladi. Faqat tong otishini kutish lozim.

Juns Klerk bilan suhbat qurgandan so‘ng o‘n soat o‘tgach, yana Lyudigan Ebl bilan uchrashdi,

Elchi Salim Junsni odatdshi mehmonnavozlik bilan kutib oldi, lekin o‘zini uning oldida aybdor his etardi. Ularning birinchi uchrashuvlarida (bunga ancha bo‘ldi, deyarli bir Namunaviy yil) Ebl uning koinot tadqiqotchisi haqidagi hikoyasiga e’tibor bermagandi. O‘sha vaqtda u faqat bir narsani o‘ylagandi: bundan Trantorga qanday naf bor?

Trantor! U elchining o‘y-fikrlari orasida hamisha birinchi o‘rinda turardi, lekin Ebl yulduzlar jannatini yoki trantor harbiy kuchlarining sariq nishonini quyosh va koinot kemalari bilan qo‘shib ilohiylashtiruvchi ahmoqlardan emasdi,

Ochig‘i, u tom ma’nodagi vatanparvar ham emasdi, uning uchun Trantor Trantor sifatida hech qanday ahamiyatga ega emas edi.

Biroq, u tinchlik tarafdori edi. Buning ustiga u keksayib borar va o‘zining qadahidagi mayni, beshovqin musiqali muhitni, tushki ovqatdan keyingi uyquni hamda shoshilmay qazoi-muallaqni kutishni xush ko‘rardi. U barcha odamlar shunday bo‘lishlari kerak deb hisoblardi, lekin odamlar urushga va vayronagarchiliklarga mukkadan ketishgandi. Ular fazo bo‘shliqlarida muzlab qolishar, atomlar portlashidan bug‘lanib ketishar, qamal qilingan, o‘qqa tutilayotgan sayyoralarda ochdan o‘lishardi.

Eblning xonasida Trantor xaritasi — Galaktika qolipining uch o‘lchamli billur qubbasi osig‘liq turardi. Yulduzlar oppoq olmosdek chaqnab turardilar, tu» manliklar yorqin yoki qoramtir xiralik edilar, ancha tublikda esa Trantor jumhuriyatini bildiruvchi bir qancha moviy rang uchqunlar miltirardilar.

Xarita tarixiy bo‘lib, uning tugmasi bor edi — ular yordamida har ellik yildan so‘ng Trantor atrofida ko‘plab moviy yulduzlar chaqnayotganini kuzatish mumkin edi.

O‘nta tugmaning oddiygina bosilishi natijasida bir yarim ming yil o‘tar va Trantor tasarrufiga Galaktikaning yarmi qo‘shilardi.

Trantor jumhuriyatning Trantor Ittifoqiga aylanish yo‘li tog‘-tog‘ halok bo‘lgan odamlar, kuli fazoga sovurilgan kemalar, yo‘q qilingan olamlar ustidan o‘tgandi. Bularning hammasi Trantorga kuch berardi.

Xozir esa Trantor yangi o‘zgarish bo‘sag‘asida, ya’ni uning ta’siri barcha yulduzlarga tarqatilib, Trantor Ittifoqining Galaktika Ittifoqiga aylanish va natijada umumjahon tinchligi vujudga kelishi oldida hayajondan titrardi. Ebl xuddi shunday tinchlikni istardi.

Xullas, ehtiyotkor Elchi doktor Juns bilan bir yil ilgari o‘tkazgan suhbatida «bundan Trantorga qanday naf bor?» degan fikrnigina ko‘nglidan o‘tkazgandi.

— Yo‘q, men orqamdan qo‘yilgan josuslaringizdan ranjimayapman, — dedi Juns. — Balki, siz ehtiyotkor odamdirsiz, hech kimga va hech narsaga ishonishingiz kerak emasdir. Ammo, har holda ayting-chi, nega men qidirayotgan kishining manzilgohi aniqlanganini xabar qilmadingiz? Yoki siz ham u bir yil Florinada yashaganini, uni Sarqdan qidirish befoyda ekanini bilmaganmidingiz? Biroq, hozir siz uni topibsiz va men u bilan suhbatlashishim zarur.

— Afsuski, buning iloji yo‘q.

— Nega?

— Yaxshi, men sizga ochig‘ini aytaman: Shuning uchunki, o‘n ikki soat avval Matt Xorovni — trantor josusini Florina nazoratchisi o‘ldirgan. U o‘z novvoyxonasida yashirib qo‘ygan ikki florinalik ayol va erkak, siz qidirayotgan kuzatuvchi bo‘lishi kerak, izsiz yo‘qolishgan. Aftidan, ularni Skvayrlar tutib olishgan bo‘lishsa kerak.

Juns oromkursidan turdi.

Ebl xotirjamlik bilan may to‘ldirilgan qadahni lablariga yaqinlashtirar ekan, so‘z qotdi:

— Rasmiy tomondan men hech narsa qilolmayman. O‘ldirilgan kishi florinalik edi, yo‘qolganlarning ham florinalik emasligini biz isbot etolmaymiz.