Святло зямное

* * *

Бачу: мне свята падрыхтавалі.

Прыбралі ўсё,

падрамантавалі.

Шары. Гірлянды.

Медзь блішчыць.

Вясёлая музыка гучыць.

Снуюць распарадчыкі ў народзе:

«Весяліцеся, ды і годзе!»

А мне не хочацца святкаваць.

Мне болей хочацца смуткаваць.

Скрабуць на сэрцы маім кошкі.

Спагады шукаю ў людзей:

«Пачакалі б

са святам трошкі.

Я не магу прыняць удзел».

Але святочна настроены людзі.

Медзь блішчыць.

Карусель імчыць.

Арэлі ўзлятаюць.

Марш гучыць.

Усё патанае

ў святочным гудзе.

Усе святкуюць.

Адзін я змрочны.

І я ўцякаю —

хутчэй, хутчэй!

Ірвуся скрозь натоўп святочны.

Хутчэй, хутчэй — з людскіх вачэй!..

Назаўтра быў я ў гуморы.

Не скрэблі кошкі грудзі мае.

І я, вясёлы і бадзёры,

пайшоў туды,

дзе свята... Але

ужо не было ніякага свята.

Ніхто не йграе.

Ніхто не пяе.

Зняты шары.

Гірлянда знята.

Вісіць абрывак адзін ад яе.

Яшчэ кавалак паперкі змятай

свята ўчарашняе выдае...

* * *

Абрастаем.

Паперамі, рэчамі,

абавязкамі,

звычкамі,

стрэчамі.

Абрастаем болямі, охамі.

Як валун абрастае мохам,

абрастаем мохам абставін.

Абрастаем даўгамі, хвастамі.

Абрастаем, як бераг кустамі.

«Дзе чужое, дзе наша? —

пытаем. —

Дзе расцём, а дзе абрастаем?» —

Мы пытаем.

Гэта няпроста

абрастанне адрозніць ад роста.

На душы маёй —

шчэць густая.

Адчуваю:

ідзе абрастанне.

Адчуваю: ідзе абрастанне.

Ды спыніцъ яго я не ў стане.

А быць можа,

спыніць я ў стане?

Можа, узяць

ды ўзняць паустанне?

Можа, усёю першаасноваю

абудзіцца па-вясноваму?

Жыць пачаць са старонкі новай —

яшчэ чыстай,

яшчэ вясновай?

Толькі як жа мы паўстанем,

калі кожны міг абрастаем,

расстаёмся з самімі сабою —

нехта з боем,

а нехта без бою...

* * *

Прыходзіць вясна,

разліваюцца рэкі.

Выходзяць з берагоў сваіх.

Прыходзяць страсці,

і мы, чалавекі,

бурлім, як разлівы

рэк веснавых.

Мінае вясна,

і вяртаюцца рэкі

ў свае сталыя берагі.

Сціхаюць страсці,

і мы, чалавекі,

глядзім на іх, як на грахі.

* * *

Для меней разумных

разумна было б

быць проста болей цвярозым,

больш тых паважаць,

свой суняўшы апломб,

хто мае большы розум.

Для меней сумленных,

душою глухіх,

было б намнога сумленней

той факт, што сумленне ёсць у другіх,

не ставіць пад сумненне.

І ўсім было б лепей,

каб у свой час

збыліся такія змены:

дурань не вучыць розуму нас,

сумленню — несумленны.

РАЗМОВА

— Як падарожжа?

Якія ўражанні?

— Я не заўважыў,

мяне не заўважылі.

— Такое ўражанне агульнае?

— Было халодна і няўтульна.

— А што запомнілася асабліва?

— Было няўтульна і сіратліва.

— Згушчаеце фарбы — скажыце шчыра

— Было сіратліва, было сыра.

— Не скажаш, што ўбачылі вы многа.

— Было халодна і адзінока.

— А можа, былі якія сустрэчы?

— Быў дождж асенні,

асенні вечар.

— Дзіўнае нешта вы гаворыце.

— Я быў адзін у чужым мне горадзе.

— I вас у гасцініцы не абагрэлі?

— Былі халодныя батарэі.

— Наконт батарэй вы навыдумлялі.

— Не пачынаўся сезон адяпляльны.

— А-а, тады зразумела...

* * *

З жалем гляджу на дзіця,

маленькае, бездапаможнае,

і хочацца памагчы яму.

Але як? Як яму памагчы,

калі толькі само па сабе

яно можа расці, набірацца сіл.

Са спагадай гляджу на чалавека,

наіўнага, няўмелага, неспрактыкаванага,

і хочацца яму памагчы.

Але як? Як яму памагчы,

калі толькі праз уласны вопыт

ён можа стаць іншым.

З болем гляджу на чалавека,

якога знявечыла, скалечыла жыццё,

і хочацца яму памагчы.

Але як? Як яму памагчы,

калі толькі само жыццё

можа вярнуць яму ранейшы воблік.

Як? Як памагчы чалавеку?

А памагчы яму я павінен.

* * *

Я прачынаўся з такім пачуццём,

з такою няяснай трывогаю,

як быццам не так штось з маім жыццём

ці нешта не так увогуле.

З дому выходзіў я наспех,

тою трывогаю гнаны.

I раптам пачуў я дзіцячы смех,

шчыры i беззаганны.

Мне стала лягчэй у той жа міг.

Потым я ўбачыў дзяцей саміх,

занятых сваёй гульнёю,

вясёлай сваёй гаманою.

Мае неспакойнае пачуццё

нібы зняло рукою.

Я ўсёю істотай адчуў:

жыццё

ідзе сваёй чаргою.

* * *

Маўчанне бывае рознае.

Адны маўчаць таму,

што вельмі асцярожныя, —

баяцца розных табу.

Маўчанне бывае рознае.

Маўчаць занадта цвярозыя.

Скептыкі маўчаць:

«Ну што карысці крычаць?»

Маўчаць і абыякавыя —

твары масляна-лакавыя.

Што ім да таго,

да болю майго і твайго!

Ёсць маўчуны — аматары

смеласці чужой.

Развесяць свае лакатары:

«Ой, як цікава, ой!»

Маўчанне бывае рознае.

Яшчэ ёсць маўчанне грознае.

Маўчыць чалавек, трывае,

маўчыць, як і побач маўчаць.

І раптам рашуча зрывае

з вуснаў сваіх пячаць.

І раптам сябе ўзрывае:

«Я больш не магу маўчаць!»

І скажа такое адчайнае...

Калі ўжо і маўчаць —

дык я за такое маўчанне.

* * *

«Чалавек маленькага роста,

чаму не рос, па чыёй віне?»

Чалавек адказвае проста:

«Гэта залежыць не ад мяне».

«Чалавек маленькага розума,

мог ты быць разумнейшым ці не

Чалавек гаворыць цвяроза:

«Гэта залежыць не ад мяне».

«Чалавек душы маленькай,

мог ты лепшым быць ці не?»

Чалавек маўклівы нейкі,

не адказвае ён мне.

Мабыць, цяжкае пытанне.

Чалавек маўчыць нездарма.

Хібам нашым ёсць апраўданне,

подласці апраўдання няма.

ЗЯМНАЯ СПРАВА

Рабілі зямную справу —

звычайную, звычную, даўнюю.

Рабілі рупна і з веданнем,

як робяць з часоў спрадвечных

другія зямныя справы...

Спачатку мылі нябожчыка,

потым пераадзявалі

яго ва ўсё новае,

бо на той свет трэба

з'яўляцца ў новым i чыстым.

Грукалі сякерамі,

трупу рабілі мужчыны.

А ў гэты час жанчыны

варылі клёцкі і кашу —

варылі для памінак.

Адны былi каля печы,

другія ж каля нябожчыка

плакалі-галасілі:

«А на каго пакінуў,

а нашто памёр».

Пад вечар сказаў нехта,

больш за другіх разважлівы,

што пара на могілкі,

бо сонца можа зайсці.

Панеслі ў труне нябожчыка,

панеслі нагамі ўперад

(усе зямныя справы

робяцца ў пэўным парадку),

па везлi за вёску ў лясок.

Магіла была гатова.

Апёршыся на лапаты,

чакалі далакопы,

калі закопваць ім.

Труну апусцілі ў магілу,

па жменьцы зямлі кінулі.

А нехта, больш дасведчаны,

кінуў яшчэ і манет.

Мужчыны сталі закопваць.

Рабілі яны гэта

рупна i дзелавіта,

быццам яны рабілі

звычайную, звычную справу.

Вярталіся ў вёску з могілак

ужо на захадзе сонца.

Вярталіся з адчуваннем,

блізкім да палёгкі, —

яны ж зрабілі як трэба

сваю зямную справу.

* * *

Добра, што сінь

за акном згушчаецца.

Добра, што гасне

гэты прамень.

Добра, што гэты дзень канчаецца —

гэты цяжкі, невыносны дзень.

Ціха. Ніхто ні з кім

не спрачаецца.

Ціха. Ніхто ні з кім

не страчаецца.

Сцішыўся вецер.

Сцішыўся сын.

Добра, што прыцемак

згушчаецца.

Добра, што гэты дзень

канчаецца.

Бо не хапіла б іначай сіл.

* * *

Вось і ты, як другія,

просіш: « Не шумі».

Як быццам твая стыхія —

гэта свет цішыні.

Як быццам (вось недарэчнасць,

жывеш — дык жыві ды шумі!)

уперадзе ў нас не вечнасць

бязлюднай цішыні.

* * *

Ляцеў груган.

Сеў на курган.

Агледзеўся навокал.

Знаёмае штось заўважыў груган

сваім старэчым вокам.

Ці то гэты дуб,

ці то гэта косць,

ці роў той, —

яму нагадалі

яго, груганову, маладосць,

яго, гругановы, балі.

Здаецца, вось тут, —

бо той жа роў,

тыя ж валун i дрэва, —

ляжалі трупы,

стаяла кроў,

еш — колькі табе трэба.

Здаецца, вось тут

і быў той баль,

тая салодкая трызна.

Калі то было?

Яму ж амаль

дзвесце, калі не трыста.

Калі насыпаны

гэты курган?

Хто ведае,

хто знае...

Сядзіць груган.

Глядзіць груган.

Сваю маладосць успамінае.

ЖАДАННІ

1

Знайсці б які пакойчык кутні,

І там, забіўшыся ў куток,

аддацца радасці пакутнай —

пісаць: радок! Яшчэ радок!

2

Забрацца б на пустынны востраў,

за трыдзевяць зямель і вёрстаў,

узяўшы толькі стопку кніг.

І — начытацца ўволю іх!

3

Разуцца б і пайсці сцяжынай —

то травяністай, лугавой,

то гладка ўбітай, палявой —

нагамі ўбітай, не машынай.

4

Вярнуцца б зноў у маладосць,

цябе сустрэць, яшчэ чужую,

і жыць пачаць без гэтых вось...

ты ведаеш, пра што кажу я.

5

Вось твой лясок.

Вось твой пясок.

Вось твае сосны.

Твая яма.

Пачуць бы яшчэ раз:

«Сынок».

Паклікаць бы яшчэ раз:

«Мама».