Святло зямное

* * *

— Што значыць сапраўдным другам быць?

— Любіць.

— Што значыць аддана справу рабіць?

— Любіць.

— Што значыць дарогу ў жыцці не згубіць?

— Любіць.

— Што значыць зямное шчасце здабыць?

— Любіць.

З'ЯЎЛЕННЕ

З'яўленне зор і сонца ў вышыні.

З'яўленне сокаў з глыбіні карэння.

З'яўленне траў у веснавыя дні...

І вось маё, і вось тваё з'яўленне.

Як быццам бы дамовіліся ўсе —

глыбіні цёмныя і залатыя высі, —

як быццам бы сказалі ўсе: «З'явіся!»

І ты з'явілася ва ўсёй красе.

Як быццам нечакана ўсё было,

як быццам выпадкова.

А на справе

увасабленне гэтае наяве

чакалася, як ранняе святло.

А каб ты нам з'явілася як след,

падмогаю было благаславенне:

благаслаўляў тваё з'яўленне свет,

сусвет благаслаўляў тваё з'яўленне.

1

З палёгкай тузануўся поезд

і стаў... Я выйшаў на перон.

Блішчалі рэйкі, нібы полаз

блішчыць зімоваю парой.

Самотна выбліснула зорка.

І стала зябка, стала золка

ад рэек тых, ад зоркі той,

ад цемнаты начной, густой,

ад думкі, што прыйшла цвяроза:

«Прыехаў ты занадта позна.

Дзе будзеш начаваць, скажы?

Ці знойдзеш месца ў «Сажы»?»

«Сож», чуеце, гучыць, як «нож».

I мільганула гэта назва

перад вачамі там выразна,

як — рэйка,

зорка,

нож

ці Сож.

Такое вострае ўспрыняцце

бывае толькі ўначы...

«Дзе будзеш бавіць ночку, браце?» —•

гадаў, у горад ідучы.

Ён іншы быў без гулу-гоману.

Я рад быў бачыць Гомель зноў,

жадаў яму прыемных сноў...

Ішоў я па начному Гомелю.

2

А вось, здаецца, і той рог,

а вось» здаецца, і гасцініца.

Калі ты ёсць на свеце, бог,

то дакажы! Хай Гомель здзівіцца.

Ну, дакажы, ну, пакажы,

ну, дай мне месца ў «Сажы»!

Ды я, відаць, не быў пачуты.

Бог не пакінуў свой тапчан,

ён не збіраўся тварыць цуды,

здзіўляць мяне і гамяльчан.

Ён і не думаў прачынацца.

Ды тут я змог пераканацца,

што калі моцна дрыхне бог —

не значыць, што швейцар, знямог.

Швейцар не спаў...

Ды ці адчыніць?

Упусціць ён мяне ці не?

Ён аказаўся малайчынай,

ён адчыніў, пусціў мяне.

Тут вочы стомлена прыжмурвае

і кажа ціха мне дзяжурная:

«Таварыш, месца ўжо няма».

І растлумачыла яна:

«Сягоння ў нас пачаўся пленум,

трымаем броню і спартсменам:

спаборніцтва дзвюх абласцей.

Словам, наехала гасцей.

А «Сож», ён,

знаеце, не гумавы,

чатыры тыя ўсё сцяны.

Як тут ні думай, ні прыдумвай,

як раскладушкі ні сцялі,

усё адно ўсіх не ўладкуеш...

Я слухаю, таварыш Кулеш!»

Жанчына — ветлівасць сама,

гасціннасць ёсць, а месц няма.

Тут аглянуўся я навокал.

Сядзелі людзі ў паўзмроку,

хто ля сцяны, хто за сталом,

змагаліся хто як са сном.

Змагацца з ім цяжэй, чым з лесам.

Той-сёй кляваў паціху носам.

Бліжэйшы да мяне хлапец

пачаў, заспаўшыся, храпець.

Другі ж сядзеў зусім бадзёры

над кнігаю «Тры мушкецёры».

Ёсць чытачы i ёсць Дзюма,

месц у гасцініцы няма.

3

Як быць? Як лепей ноч правесці?

Вось так кляваць, сядзець на месцы?

Калі змагацца ўжо са сном,

дык больш актыўна —

як са злом.

А пазяханне — не змаганне.

Змаганне — значыць намаганне.

He спi, а рухайся, а кроч,

ідзі на вуліцу, у ноч!

Ідзі ў парк, што над ракой,

дай волю роздуму начному!

Я выйшаў з думкаю такой:

«Не трэба спаць камусь адному.

Так, трэба выспацца спартсменам,

іх мускулам патрэбен сон.

І тым, прыехаў хто на пленум,

таксама неабходны ён.

Табе ж, калі ты пішаш вершы,

не хочаш верш праспаць свой лепшы,

карысна, мабыць, меней спаць,

а болей думаць, болей дбаць.

Мы дастаткова мелі іх,

радкоў, напісаных без роздуму,

што ні для сэрца, ні для розуму.

Ужо хапае гэткіх кніг,

дзе вольна словам, цесна думцы,

дзе мой калега ўсё яшчэ

таўчэ ваду ў той жа ступцы

і тую ўсё ваду таўчэ.

Таўчэ, ці, лепш сказаць, такуе,

нібы вясновы цецярук.

Такуе і хутчэй друкуе,

такому б толькі з рук ды ў друк.

Як сказана: адкукарэкае,

а там па ім хоць не світай...

Не будзь, калега, недарэкаю!

Паэтам стань! Раней устань!

Прайдзіся вуліцаю ціхай,

азонам веснавым падыхай.

Азон і рух — наш лепшы друг,

У свежым целе — свежы дух».

«Восстань, пророк, и виждь, и внемли»,

прыйшоў на пушкінскі я круг.

4

А вось і

Сож... Вітаю, друг!

Сустрэчы нашай рад я вельмі.

(Заўсёды рады я, дарэчы,

сустрэчы з рэчкай, з ручаём.

Так адчуваю пры сустрэчы,

нібы ў адной сям'і жывём,

я брат ім, родны ці стрыечны.

і вось вярнуўся я з далечы —

адзін аднога пазнаём).

Як, Сож, жывеш? Як, Сож, плывеш?

Гляджу, трымаешся належна

таго ж кірунку, тых жа меж —

не знаеш нашага бязмежжа.

Гляджу, не гонішся за модай,

а з годнасцю раўнінных рэк

спакойна, вольна коціш воды...

І гэта ў атамны наш век.

І гэта ў час наш ліхаманкавы,

калі ўсё з хуткасцю маланкавай

бяжыць, мяняецца, цячэ,

парой цячэ не ў тым ручве.

Ты малайчына! Твой спакой

гаворыць, што ты робіш справу

не дзеля выгады якой,

не напаказ і не на славу.

Не, проста верны ты прыродзе

сваёй рачной, сваёй зямной,

і астаешся ў згодзе з ёй

ты пры любой пагодзе, модзе.

Шчаслівае тут супадзенне!

Спакой і рух супалі тут,

супалі мэта і маршрут,

супалі бытнасць і надзея.

Зайздрошчу рэкам я заўсёды.

І часта думаю я, Сож,

што правільна жывуць усё ж

рачныя, грунтавыя воды.

Сож, навучы мяне, як быць,

каб аставацца ў сваім рэчышчы,

да свайго мора вольна плыць,

спакойна плыць да сваёй вечнасці.

5

Яшчэ адно ў мяне пытанне.

Даруй, што назаляю, Сож,

але ў мяне іх цэлы кош,

i пацярпі ўжо да світання.

Скажы, не вельмі мы стамілі,

не вельмі змучылі цябе

плытамі, баржамі сваімі?

Ты ж, як цягло, тут у цане.

Гляджу я: пляма брудна-тлустая

пагойдваецца на вадзе.

Кранула, Сож, цябе індустрыя?

Не абышла ў сваёй хадзе?

Прызнаюся, мы, людзі, Сож,

народ не вельмі чыстаплотны,

народ няўдзячны да таго ж,

а да таго ж і бесклапотны.

Нам рэкі — чыстую ваду,

нам рэкі — свой разліў блакітны,

мы ім — адходы і адкіды,

мы ім — усякую брыду.

Не скажаш, што любоў узаемная,

хутчэй за ўсё — наадварот.

Так, Сож, такі мы ўжо народ.

Сабе за правіла нязменнае

аднойчы лозунг мы ўзялі

(на шчыт мы ўзнялі той лозунг):

«Паколькі дадзены нам розум,

то мы — уладары зямлі,

то мы — гаспадары планеты,

таму для нас за ўсё вышэй

патрэбы нашы, нашы мэты,

таму для нас за ўсё бліжэй

кашуля наша і кішэнь...»

І мы рашылі, што скарым

і нетры, і лясы, і воды,

як некалі магутны Рым

скараў і рабаваў народы.

З такой і падыходзім мераю:

У цэнтры — мы, уладары,

вакол — прырода, як імперыя,

ляжыць, прынёсшы нам дары.

У ваяўнічым тым запале,

на бале заваёў сваіх

(галовы кружацца на бале)

мы факт той просты занядбалі,

што самі — дзеці сіл зямных.

Мы — тое ж цеста, тая ж плоць,

залежнасць самая сыноўняя.

Для нас прырода — маці,

хоць

і маці строгая, суровая.

Якія ж мы, кал i з мячом

ідзём, накшталт варожай раці,

скараць i рабаваць багацці

(чые багацці? — роднай маці!),

сук, на якім сядзім, сячом!

Тут непазбежная адплата.

Нам не даруецца, калі

ідзём супроць маці-зямлі,

сястры-вады і дрэва-брата,

Адплата йдзе...

Чытаю ў прэсе

(ты не чытаеш, Сож, газет?):

«На самай воднейшай з планет

вады хапаць не будзе прэснай...»

Была, плыла, цякла вякамі,

і больш не будзе тых крыніц,

і будзе ўся зямля, як каня,

прасіць адчайна «Піць-піць-піць!»

6

Сож маўчаў. I ноч маўчала.

Спала лодка ля прычала.

Раптам песня загучала.

Адкуль бралася яна?

Дзе паспела? Дзе запелася?

Можа, пелі на тым беразе?

Ці ўсплыла яна са дна?

З дна пясчанага, рачнога?

Ці, быць можа, з дна другога,

дна дрымотнага, глухога,

дна глыбіннага душы?

Сож маўчаў. І ноч маўчала.

Толькі песня ўсё гучала

У начной цішы-глушы.

«Ой, у полі, ой, у полі

ды не рэчка цякла.

Ой, у полі, ой, у полі

ды не быстра цякла.

Былі рэчкі — паўсыхалі, харошыя — паўміралі.

Така доля мая, горка доля мая...»

Былі рэчкі — паўсыхалі,

харошыя паўміралі,

харошыя — паўміралі...

Лёс гарчэй ад палына.

Аб якім пяецца часе?

Што тут маецца на ўвазе?

Што за песня ўсплыла?

Калі клопат ёсць любоўны,

тады сэрцы паўнакроўны,

тады рэкі поўны, поўны,

серабрыцца плёс рачны.

А не любяць — тады губяць,

а не любяць — і не рупіць

захаваць, засцерагчы.

Небяспечней ад халеры

душ і рэчак браканьеры,

няма шкодзе іхняй меры,

няма горш на свеце зла,

няма волі, злейшай болей...

«Ой, у полі, ой, у полі

ды не рэчка цякла...»

7

Калі чакаў я ранку

у парку над ракой,

мне трызніліся словы

песенькі такой:

«Жылі-былі мы з Сожам,

былі-плылі.

Хацелі мы з Сожам

цеплыні.

Гулі завеі, сцюжы,

бы л i ільды,

мы не спынялі з Сожам

сваёй хады.

Мы зналі: калі мала

цяпла сазне,

то мы павінны самі

сагрэць сябе.

Плылі-былі мы з Сожам

на сонцы і ў цяні.

Хацелі мы з Сожам

чысціні.

Думалі мы з Сожам

пра адно:

каб бруд усялякі —

на дно, на дно,

каб даплысці ўсё ж нам

да мэты, што ўдалі...

Жылі-былі мы з Сожам,

былі-плылі».

8

Хто быў у Гомелі аднойчы —

запомніў парк...

у парку тым,

на беразе рачным, крутым,

пракаратаў я рэштку ночы.

Пад дрэвам — ясенем ці вязам —

пасаджаным калісьці князем

(пасаджаны шмат год назад

быў феадалам гэты сад),

я прымасціўся з сакваяжам.

Стаміўся ўсё-ткі, проста скажам.

Спачатку сеў, пасля прылёг,

працягваючы дыялог

з ракою, з цішынёй начною,

з жанчынай слаўнаю адною.

Так і сустрэў я сонца ўсход,

які не бачыў я сто год.

Шчакою, звернутай да ўсходу,

адчуў я цёплую лагоду.

Я па шчацэ правёў рукой

І зноў цяпло адчуў шчакой.

Адчуў той дотык я на скроні.

Прачнуўся, вочы я працёр...

Перада мной палалі промні,

палала сонца, як касцёр!

І быў касцёр той —

на паўнеба,

Быў той касцёр —

на паўзямлі!

І я сказаў сабе: замры!

Глядзеў, захоплены, я нема.

Гуляла сонца.

Свежа, весела.

Гуляла молада яно.

Так разгулялася — ажно

запырскала прастор увесь яно.

Прыціхлі дрэвы,

травы,

ветры...

І з той гульні, з таго агню

шар выкаціўся ясна-светлы

і набіраць стаў вышыню.

І засвяціў ужо ўсур'ёз —

гульня гульнёй,

а справа справай,

адбіўся ў мірыядах рос,

і зашумелі ветры, травы,

у pyx прыйшлі, пайшлі ў рост.

Цягнуліся ўсе да свяціла,

яго лічылі ўсе сваім,

яно ж сваімі ўсіх лічыла,

яно свяціла ўсім жывым.

Такое тут было сваяцтва,

такая еднасць тут была —

жыцця зямнога і святла,

быцця зямнога і цяпла,

што я не мог не засмяяцца,

не ўзрадавацца ў душы!

(І сам сабе сказаў пры гэтым:

калі ты лічышся паэтам,

дык вось пра гэта напішы.)

Усе былі мы сонцу рады...

Ды вось, нахмурыўшы чало,

падумаў я, што недзе гады

павыпаўзалі з нор і рады,

што сонца і для іх узышло;

яго цяпло, яго святло

пераўтвараюць гады ў яды.

Настрой мой крыху быў азмрочаны.

Ды тут жа адмахнуўся я

ад думкі той, ад гадаўя

з яго балотнаю абочынай.

Яно было, і ёсць, і будзе.

Ды справа ўсё-такі не ў ім,

а справа ў гэтым светлым цудзе,

якое сонцам завуць людзі,

якое робіць вёсны з зім,

дзень з ночы і вясёлку з хмары,

якое свеціць зноў для нас,

не патрабуючы ў адказ

ні ўзнагароды, ні ахвяры.

Нам сонца, думаў я далей,

дае высокі ўзор служэння,

велікадушнага свячэння...

Свяціла сонца ўсё святлей.

Свяціла сонца, ярка ззяла,

надзею новую ўсяляла.

Я паглядзеў уніз, на Сож,

і толькі вымавіў:

«Прыгож...»

Ён быў амаль непазнавальны,

паўночны субяседнік мой.

Іскрыліся на сонцы хвалі

ва ўсёй сваёй красе рачной.

Дымкі апошняга туману

сплывалі ў сінь, сплывалі ўдаль.

І не было ўжо амаль

трывожнага начнога стану.

Што, Сож, жывём?

І жыць-плыць будзем?!

Цябе мы, можа, не забрудзім

i не загубім цябе ўсё ж?

Ёсць шансы, Сож!

Ёсць сонца, Сож!

Яго мы скінулі з рахунку,

шукаючы ўначы ратунку

ад нечыстот,

брыдот,

атрут,

а сонца, бачыш, тут як тут.

Выходзіць, каб рабіць прагнозы,

патрэбен не адзін настрой,

тым больш настрой пары начной, —

патрэбен i разлік цвярозы.

Патрэбен сонечны ўсход,

яшчэ з усходам трэба раіцца.

Заўважыў правільна народ:

мудрэйшая за вечар раніца.

9

Мой дарагі адміністратар

з гасцініцы пад назвай «Сож»,

ноч для мяне была не стратай,

была знаходкай тэта ноч.

Я не скажу, што я не змораны,

што адпачыў я ля ракі,

ды ў кожнай справе —

два бакі:

той, хто не спіць,

гаворыць з зорамі.

Я з імі ноччу меў размову,

я з Сожам ноччу гаварыў,

сустрэў я раніцу вясновую

і светлы перажыў парыў.

Дарэчы, гэтая паэма,

яе пачатак, яе тон

падказаны мне ноччу той,

навеяны яе павевам.

Не ноч — суцэльнае адкрыццё,

найлепшая з узнагарод.

І я на вас зусім не ў крыўдзе,

хутчэй за ўсё — наадварот,

Вось так, таварышы з гасцініцы.

І калі хто з маіх калег

патрабаваць пачне начлег,

на вас з пагрозамі накінецца,

як скажаце вы ў адказ,

што вольных месц няма ў вас, —

вы проста вырашайце клопат:

вы ўкажыце на мой вопыт,

скажыце: «Быў у нас такі...

Пайшоў у парк ён, да ракі,

там ноч правёў, зрабіў тым вывад,

што ў няспанні многа выгад

і многа розных пераваг —

не менш, чым у прыемных снах...»

Скажыце: «Сон — такая прыхамаць,

якую трэба часам гнаць.

Паэту трэба меней дрыхнуць,

а болей думаць, болей дбаць,

каб лепшы верш свой не праспаць».

1

Што будзем рабіць з табой, мая змора?

Да мора!

Адкуль жураўліная гэта пакора?

Да мора!

Душа захацела марскога прастору...

Да мора!

Лета прайшло, а другое не скора...

Да мора!

Сябры і сям'яне, не трэба дакору!

Да мора!

Як быццам там іншыя шчасце і гора...

Да мора!

2

Выйду на бераг рана,

маленна скажу ў цішы:

«Павей, абвей, марана,

марана, мой твар асвяжы.

Другія павевы і ветры

на ім пакідалі свой след.

Абвей, каб зноў быў светлы,

быў свежы шмат зім і лет.

Марана, я чую твой подых,

лёгкі, як дотык у сне...»

Марана ідзе па водах

і ў твар ціха вее мне.

3

Шумела мора за акном...

Яно было спакойным зранку,

ды зашумела перад сном —

як быццам пела калыханку:

«Спі, чалавеча, спі, засні.

Ты спіш заўсёды ноччу цёмнай,

пасля штодзённай мітусні,

пасля сваёй турботы дзённай.

А мне — шумець,

і я шумлю,

насуперак усякім зморам.

Мне — кідаць хвалю на зямлю,

мне — кідаць выклік ціхім зорам.

Спі, чалавеча, спі, засні.

Ты тут часовы,

чалавеча.

Аднойчы ты заснеш зусім.

А мне — шумець,

шумець мне вечна.

Шумець і ноччу мне і днём,

шумець зімою мне і летам».

Шумела мора за акном.

Спаў моцна чалавек, і гэты

чалавек — быў я...

4

Якое было яно?

(Хаця не сказалi «мора»,

ды ясна было ўсё адно,

што мы пра мора гаворым.)

Якое мора было?

Не гуло, не раўло

яно раз'юшаным зверам,

зыбалася ў рытме мерным —

было міласэрным.

Якое мора было?

На гэты раз не гняло,

змрочна не бушавала,

не гнала цёмнага вала —

мілавала.

Якое мора было?

Ззяла, як серабро.

Хвалі не дыбіла,

гальку не драбіла —

любіла.

Якое мора было?

Шчодра дарыла цяпло,

горача ўздыхала,

на ўлонні сваім калыхала —

кахала.

5

Адсыпаюся ў белай пасцелі.

А купаюся ў Чорным моры.

Ажываюць зноў сілы ў целе.

Аджывае душа на прасторы.

Гэта здорава, проста здорава!

Шчыра ўдзячны табе, прырода,

што табою мне мора падорана —

за мой клопат зямны ўзнагарода.

Гэта здорава —

рана прачнуцца

і шчасліва ўсміхнуцца: мора!

Збегчы ўніз, на хаду распрануцца,

на бягу ад зямлі адштурхнуцца,

акунуцца, усміхнуцца: мора!

І паплыць як далей ад сушы,

і забыцца на бераг цэлы...

Ты ратуй, мора, нашы душы!

Ты гартуй, мора, нашы целы!

6

Шчаслівы ты быў

і быў нешчаслівы...

Прылівы-адлівы, адлівы-прылівы.

Цвярозы разлік

і жывыя парывы...

Прылівы-адлівы, адлівы-прылівы.

Надзея, твае зелянеюць зноў нівы...

Прылівы-адлівы

Прыходзім-адходзім,

наш поступ імклівы...

Адлівы-прылівы

«І будзеце зноў вы,

раз ёсць, раз былі вы...»

Прылівы-адлівы

«Зноў шэпт паўтарыцца,

гарачы, гуллівы..

Прылівы-адлівы, адлівы-прылівы.

7

Цярпення, прашу я, цярпення!

Яшчэ пачакаем ледзь-ледзь.

Тут нечага і глядзець.

Што ўбачыш у гэтай пене,

у гэтай вось каламуці,

у месіве гэтым густым?..

Давайце яшчэ пабудзем,

яшчэ крыху пастаім.

Бачыце: вецер сціхае,

бура ідзе на спад,

а разам з ёю назад

уся каламуць сцякае.

Яна на дно асядзе.

І мы, скрозь чысты слой,

у люстранай гладзі

убачым зноў воблік свой.

Убачым у ёй адвячорак,

воблакаў белых сувой,

убачым адбітак зорак

і вечнасці самой.

Давайце пачакаем...

8

Нехта спявае, як вешчы баян,

спеў той разліўся ў паветры:

«...І ўсё гэта ў мора, i усё ў акіян,

і ўсё ў акіян сусветны».

Зыходзім, хто чым, мы:

рыба — ікрой,

хмара — вадой дажджавою,

мы з табой — потам,

слязамі,

крывёй,

праяваю іншай жывою.

Зыходзім, сцякаем, як сокі палян,

і ўсё ў той абсяг запаведны —

і ўсё ў акіян, і ўсё ў акіян,

і ўсё ў акіян сусветны.

Жыццё пачалося з яго глыбінь.

І ў памяць аб тым мінулым

ён патрабуе ахвяр і любві

сваім уладарным гулам.

На беразе помнік былым баям,

ветрам не раз апеты.

Лілася тут кроў... I усё ў акіян,

і ўсё ў акіян сусветны.

Ты плачаш дзяўчынка?

Праходзяць, як зман,

паўднёвыя стрэчы і леты.

Цякуць твае слёзы... І ўсё ў акіян,

і ўсё ў акіян сусветны.

9

З сваімі прылівамі і адлівамі,

з сваімі штылямі і штормамі

мора вучыла нас быць шчаслівымі,

мора вучыла нас быць задорнымі.

З сваімі адценнямі і светаценямі,

з тайнай чароўнай у ціхім пошуме

мора вучыла нас быць летуценнымі,

мора вучыла нас быць прыгожымі.

З сваімі ўсходамі i заходамі,

з зорамі, што адбіваліся ўвечары,

мора вучыла яшчэ нас быць гордымі,

мора вучыла яшчэ нас быць вечнымі.

Мора, абдымкі твае шырокія

на развітанне прымаю адчайна я.

Мора, удзячны табе за ўрокі я,

за прыклады светлыя i павучальныя.

АПТЫМІСТЫЧНЫ ВЕРШ

Пройдзе дзень без падзеі,

без сустрэчы, без песні...

Нехта прыкіне ў пасцелі:

«На суткі бліжэй да пенсіі».

Нехта адзначыць сонна,

зробіць вывад сумны:

«Што ўчора, тое і сёння,

дзень і ноч — прэч суткі».

Пройдзе дзень без падзеі,

без любві, без надзеі,

схіліцца дзень да вечара,

вечарам рабіць нечага.

А трэба, каб нешта рабілася,

каб нешта адбывалася,

каб хмара аб хмару білася

і дажджом пралівалася,

Трэба, каб пчолы раіліся,

трэба, каб песні складаліся,

трэба, каб гнёзды рабіліся,

трэба, каб казкі ствараліся.

Каб людзі сустракаліся,

зналіся ў дружбе шчырай,

каб зналіся-кахаліся

мужчына і жанчына.

Калі сустракаюцца двое,

сваё каханне падзеляць, —

гэта найлепшая доля,

з усіх падзей — падзея,

Трэба, каб нехта, каб нешта...

Хай там адчай ці трывога!

У бога дзён не рэшата?

Дык не ў нас, а ў бога.

А нашы дні ўжо злічаны,

а нашы суткі ўжо змераны.

Згараюць зоркі-знічкі,

а новых няма ў рэзерве.

I у нашага лёсу ў запасе

не цэлыя стагоддзі,

i мы за тое ў адказе,

як нашы дні праходзяць.

Хай там узлёт ці падзенне,

удача ці няўдача, —

толькі ні дня без падзеі,

без радасці і плача.

Толькі ні дня без падзеі!

ПРА ДЗЯРЗАННЕ

Памяці М. Ц. Лынькова

Ваш гумар любілі мы,

Вашу вясёлую шчырасць.

(Шкада, што мы рэдка

Вас чулі ў апошні час.)

«Дзярзайце, юнашы!»

любімы Ваш выраз.

Для нас ён і жарт,

для нас — і наказ.

Ёсць розныя формулы...

«Як бы чаго не выйшла».

«Абы было ціха».

«Едзь цішай...»

І гэтак далей.

З мудрасцю гэткай

не пойдзеш далей i вышай,

з мудрасцю гэткай —

неба капці і тлей.

Мне больш даспадобы

Ваш выраз, які стаў крылатым.

Вы ведалі словам цану.

Вы зведалі шмат на зямлі.

Вучылі дзяцей вы,

салдатам былі,

дыпламатам,

вучоным былі,

рыбаком нарачанскім слылі...

«І плакала Рыва...»[²]

І плакала каня над лугам...

І каркаў груган...

І трызніў салдат над Бугам...

І гіне Астап...

Не, той не памірае,

каго вядзе дух

дзярзання і парывання.

«Дзярзайце, уюнашы!» —

сказана: страх гняце,

да смерці вядзе ён,

да зорак дзярзанне вядзе.

Не справа мужчын —

страхавацца, хавацца,

не справа мужчын —

баяцца, дрыжаць.

Якая б яна ні была сітуацыя —

«Дзярзайце, уюнашы!»

Трэба дзярзаць!..

«Дзярзайце, уюнашы!»

Самыя розныя ветры

прайшліся па Вашай, як голуб, сівой галаве.

«Дзярзайце, уюнашы!» —

не павучанне мэтра,

а ўрок, што сама

жыццёвая мудрасць дае.

«Дзярзаеш, уюнаша?» —

аднойчы ў мяне Вы спыталі.

На гэта пытанне

хацелася б мне адказаць:

«А як жа іначай.

Запомніў урок я Ваш сталы.

Дзярзаць — значыць жыць!

Жыць — значыць дзярзаць!»

* * *

Бачу я: нехта некага любіць.

Гэта іх справа,

гэта іх права.

Бачу я: нехта некага губіць.

Тут і мая ўжо справа.

ТАМ ДОМА, У ВЁСЦЫ

Перайманне народнага

Раслося там мяце,

раслося там руце...

А ў маёй маці

балелі грудзі.

Раслося там руце,

раслося там мяце...

Рукі і ногі

балелі ў маці.

Балелі рукі

ад працы, ад мукі.

Балелі ногі

ад доўгай дарогі.

Ад чаго, людзі,

балелі грудзі?

* * *

Цётка плакала па ўсім свеце...

Былі ў цёткі муж і дзеці.

Іх забрала ў цёткі вайна,

засталася цётка адна.

Вылівала цётка душу,

цётка плакала па мужу,

цётка плакала па дзецях,

цётка плакала па людзях...

Па ўсіх раненых і забітых,

незабытых і забытых,

па ўсіх, хто ў палоне-няволі,

па ўсіх, хто замярзае ў полі,

па ўсіх тых, каму не салодка,

горка плакала цётка.

Цётка свету ўсяму спагадала,

яго раны лячыла аддана.

Які б вылечыў іх урач,

каб не цётчын спагадлівы плач?

Цётка плакала па ўсім свеце...

Пахавалі цётку суседзі,

пахавала цётку сяло,

бо радні ў яе не было.

Былі колісь муж i дзеці,

ды загінулі на вайне...

Цётка плакала па ўсім свеце,

а па цётцы хто плакаў ці не?

РАСКАЗ НАПЯРЭДАДНІ ЛЕТА

Памяці былой партызанкі,

актрысы С. I. Белянёвай

— Праходзьце. Сядайце...

Чым вас частаваць?

Курыць, можа, будзеце?

Вось цыгарэты.

Ці, можа, лепш чаю згатаваць?..

(Маленькі пакойчык.

На сценах партрэты,

кадры, дзе ў розных ролях яна.)

— А я вось сяджу адна ля акна

і ўспамінаю чамусьці блакаду.

Помню: такой вось парой якраз

немцы загналі ў балота нас,

нашу сувораўскую брыгаду.

Па купінах поўзаем, вязнем у дрыгве,

прысмак вады балотнай у роце.

Калі самалёт зноў зараве —

крычыць дзяўчынка нечая: «Цё-ё-ця-я!»

Выйшлі з балотнага пекла таго.

Выйшлі ўсё-ткі...

Пасля ўсяго

раем здалося сухое ўзлессе.

Над полем звініць жаўрукова песня.

Вай!.. Жыві i не памірай.

Жывое жывым, мёртвае мёртвым...

Такі быў апошні ваенны май.

Гэта было ў сорак чацвёртым.

Ды каб расказ быў болей звязным,

скажу, як стала салдаткай лясной...

Я іграла перад вайной

у слуцкім тэатры калгасна-саўгасным.

Быў добры тэатр. Быў добры час.

Валам валіў народ да нас.

Паставілі многа розных п'ес.

Ігралі і «Машаньку», i «Булычова».

Помню, нібы было гэта ўчора:

цвіў на слуцкіх вулачках баз,

недзе ўжо перад самай вайной

я йграла ў «Любові Яравой».

Вайна пачалася. Прыйшла вайна.

І я тут сказала сабе: «Стася!

адна ў цябе роля засталася —

змагацца з ворагам, толькі адна!»

Спачатку была я сувязной,

а потым стала салдаткай лясной.

Праўда, калі з'явілася ў лесе,

той-сёй гаварыў: «Што ёй тут рабіць?

Гэта ж не іграць на сцэне, у п'есе,

а ваяваць, а ворага біць...»

Знаць не хацелі імя майго.

«Артыстка» — назвалі мяне клічкай.

Ды потым, убачыўшы, што да чаго,

звалі і Стасенькай, і сястрычкай.

Або ўспамін пра карабін —

вясёлы і сумны мой успамін...

Спачатку далі вінтоўку мне:

«Раз прыйшла — няхай ваюе».

На вайне як на вайне.

З вінтоўкай той на пасту стаю я.

Міма ішоў камісар якраз.

Смяецца: «Ого, салдат які бравы!

Дзе вы вінтоўку такую бралі?

Яна ж удвая даўжэй за вас.

Зброя вам яўна не па плячы.

Трэба нешта рабіць, Белянёва.

Здаецца, магу вам памагчы, —

ёсць у мяне карабінка новая...»

Так я займела карабін

(такі ў атрадзе быў адзін).

Яго берагла раўніва,

ні кроку без карабіна,

Мы з ім неразлучныя былі

і ў цішыні лясной, і ў баі.

Помню, выпадак быў такі.

Мы ноччу трапілі на засаду.

Бягу паведаміць атраду.

Паліцаі і немцы ззаду,

а наперадзе, бачу, ваўкі:

блішчаць зялёныя аганькі.

Мурашкі па целе,

мароз па спіне.

Вось дык трапіла я ў логава —

чацвёраногае і двухногае!

Але карабін не падвёў мяне...

Калі ж канчаўся ваенны наш лес

i мы, партызаны, здавалі зброю,

глядзела на карабін з тугою,

было мне шкада яго да слёз...

Ды што я ўсё пра вайну гавару.

Вясна вунь ідзе,

а за ёю лета.

Хутка будзе цёпла і светла.

Люблю я летнюю пару.

Адагравае мяне яна

ад той ваеннай сцюжы і слоты,

ад памяці той, ад адзіноты.

Як бачыце, я жыву адна...

Мы развіталіся, пайшлі.

Нас на двары сустрэў адвячорак —

час самай перш а й цішыні,

час самых першых агнёў і зорак.

Мы аглянуліся — і яе

зноў убачылі ў акне.

Мы памахалі ёй рукой,

раз і другі, і значыла гэта,

што ёй спагадаем

спагадай людской,

што ёй жадаем

светлага лета.

Вось наша воля апошняя,

наш запаветны наказ...

Мір — гэта самае большае,

чаго б мы хацелі ад вас.

Мы лад ваш зямны спакойны

сніць будзем у вечным сне.

Былі сусветныя войны,

сусветнага міру — не.

Варожасць — самае горшае

у свеце людскім пачуццё.

Дружыце! — І будзе прыгожае,

харошае ваша жыццё.

Вы паўшымі даражыце.

Ды першая ўвага — жывым.

Адзін аднаго беражыце,

дружыце адзін з адным.

Вы нам не шкадуйце сумотных,

журботных пачуццяў сваіх.

Ды лепшая памяць аб мёртвых —

ваша любоў да жывых.

ПАРАЎНАННЕ

Гэта — як музыка за сцяной.

Хочаш не хочаш, а ты яе чуеш.

Ты з ёю хвалюешся і сумуеш.

Ды ўсё-такі не лічыш яе сваёй,

бо музыка тая за сцяной.

Там хтосьці іграе, хтосьці пяе,

там, за сцяной, весяліцца хтосьці.

Ты ж толькі сведка той весялосці,

і музыкі той табе не стае.

Там некаму справы няма да цябе,

там сваёй музыкай заняты,

там свае будні і свае святы.

I нейкая кошка па сэрцы скрабе...

Здавалася б, што табе да яе,

да музыкі той? Ды вось круцяць пласцінку,

і ты адгукаешся нейкай часцінкай,

і музыкі той табе не стае.

Гэта — як музыка за сцяной:

ты чуеш яе, ды не лічыш сваёй.

АДЛУЧЭННЕ ТАЛСТОГА АД ЦАРКВЫ

Талстога адлучаюць ад царквы,

ад веры праваслаўнай адлучаюць.

Анафему Талстому абвяшчаюць

цар свецкі і царкоўныя царкі.

Як снежныя абвалы з гор,

грымяць у саборах гнеўна пратадз'яканы.

«Будзь прокляты!..» — выводзяць як яны!

«Анафема!» — уторыць слепа хор.

Стараюцца, гразяць папы

бясслаўем,

забыццём,

геенай вечнай

і апускаюць уніз свечы...

Не выкрывай, не падрывай стаўпы!

Другім пяём мы: «Многая лета...»

Тым, хто і знае і маўчыць.

А гэтага

ерэтыка, бунтаўшчыка адпетага

мы праклінаем!..

З ім адна бяда.

«Анафема...

Анафема...

Анафема».

Якія пісьмы піша цёмны люд!

«Не точию сугубо и трегубо,

но многогубо» праклінаюць тут.

І зневажаюць, пагражаюць груба:

«Анафема ты...

Чорт стары...

Будзь прокляты...

Ты здохнеш па-сабачы..

Згнаім цябе ў турме, у манастыры!..

А не — прымусім — замаўчыш іначай!..»

Пасылачку з намыленай пятлёй

любоўна нехта графу шле па пошце.

Натоўп сустрэў яго на плошчы —

і ледзь не збіў,

ледзь не змяшаў з зямлёй.,

Анафеме аддадзены Талстой.

І ўсё па той жа, усё па той прычыне:

няма прарока ў сваёй айчыне.

Тым болей — на Русі святой.

Ці, можа, усё-ткі ёсць ён на Русі?

Скрозь цемру прабіваюцца іскрынкі.

Скрозь строй пагроз,

праклёнаў

і хлусні

ідуць другія пісьмы і пасылкі.

«Ёсць бог на свеце...

Дзякуй вам, браты».

Талстой бярэ сухімі пальцамі

той падарунак, што зрабілі ў Мальцаве,

на шкле зялёным надпіс залаты:

«Леў Мікалаевіч!

Вы падзялілі лёс

усіх тых, хто ў сваю эпоху

высока званне чалавека нёс

і хто ішоў за праўду на галгофу.

Няхай, як хочуць, адлучаюць Вас, —

ад нас Вас не адлучаць фарысеі.

Як не адлучаць ад усёй Расеі.

Мы любім Вас. Мы з вамі ў гэты час...»

Было шмат добрых пісем i раней,

а гэта... І святлее твар Талстога,

і вочы, што глядзелі ўнутр строга,

на свет глядзяць зноў

з-пад цяжкіх брывей.

«Ёсць бог, я вам кажу.

І гэты бог —

не фіміям,

не мошчы,

не іконы,

і ўжо, канечне, не праклёны

у адрас тых,

хто праўду ўбачыць змог,

Не, гэты бог зусім другі, браты, —

дух ісціны, любві і дабраты.

Не я, сінод, кашчунствую, а ты,

калі цалуеш напаказ іконы,

калі прытворна б'еш свае паклоны.

Я ж веру сэрцам, веру сапраўды.

Не выгадзе служу я, а дабру,

хоць і ў мяне ёсць дом, сям'я i дзеці.

Шаную ісціну я больш за ўсё на свеце

і з ёй спакойна, радасна памру...»

РАЗМОВА З ДУ ФУ

Чытаю кнігу, за страфой страфу.

Пытаюся — адказвае Ду Фу.

— Скажы, Ду Фу, навошта п'еш віно?

— Забыцца памагае мне яно.

Душа мая пакутуе, рыдае,

не знойдзеш зараз радасці ў Кітаі.

— Навошта ўзяўся за пяро, Ду Фу?

— Каб выказаць свой боль, сваю тугу.

Нялёгка рэкам мутным плыць да ўсходу.

Яшчэ больш цяжка жыць майму народу.

— Ці выкажа ўсё іерогліф твой?

— Што бачу я вакол сябе! Ой, ой!

Блукае ўсюды смерць. Лютуюць банды.

Галодным замест хлеба — барабаны.

— Каму патрэбен барабанны бой?

— Я спадзяюся, што не нам з табой.

Зноў ваяваць задумалі правіцелі.

Яны тым i жывуць — кровапраліццямі.

— Ты ведаеш, Ду Фу, вайне цану?

— Паходам за Вялікую сцяну?

Дазвольце мне, старому, усумніцца,

што трэба пашыраць камусь граніцы.

— Што бачыш ты яшчэ вакол, Ду Фу?

— Сарвала ветрам у бедняка страху.

Юнцы смяюцца над старым з пагардай.

Няшчадна глушыць пальму куст паганы.

— А як, скажы, Ду Фу, было раней?

— Было, як помню, лепш i разумней.

Старэйшых моладзь шанавала строга.

Кармілі нават i каня старога.

— Чаму, Ду Фу, пакутуе народ?

— А хіба можа быць наадварот,

калі яго правіцелі — тыраны,

як барсы, жорсткія,

тупыя, як бараны.

— А можа ўладар інакшым быць?

— Калі ён будзе свой народ любіць

і будзе слухаць мудрыя парады...

Такіх не дапускаюць да ўлады.

— Не вечныя ж, Ду Фу, тыраны, зло?

— І на дракона знойдзецца сіло.

Які б ні быў ён грозны і вялікі,

а прыйдзе час — зламае свае іклы.

— А ты прыдворным мог бы быць, Ду Фу

— Каб дагаджаць, каб гнуцца ў дугу?!

Я з голаду памру, але не буду

лісліўцам, баязліўцам, лізаблюдам.

— Не хочаш пець ты на агульны лад?

— Прырода не дае такі загад.

Спявае вунь птушыная чародка,

і ў кожнай голас свой і свая нотка.

— А як бы ты хацеў, Ду Фу, пражыць?

— Свайму народу я б хацеў служыць.

Хацеў бы, як мужчына, жыць без страху,

хацеў бы акіянскага размаху...

Вось так размову мы з Ду Фу вялі.

Не падзялялі нас ні дзесяць тысяч лі,

ні сотні год, ні розніца між мовамі,

ні сцены (як старыя, так i новыя).

Быў мне Ду Фу — як самы блізкі друг.

Вітаў над намі чалавечы дух.

Як брат, са мною гаварыў Ду Фу...

...Чытаў я кнігу, за страфой страфу.

КАМЕНТАРЫЙ ДА КАРАНА

Магамет не пайшоў да тары.

Пайшла гара да Магамета.

Я раскажу, як было ўсё гэта,

я растлумачу вам міф стары.

Гара не сама пайшла, бо ў яе

было пачуццё годнасці горнай, —

чаго нам, людзям, на жаль, не стае.

Была гара высокай і гордай.

Лічыла гара, што Магамет

сам да яе хадзіць павінны.

Ён і хадзіў, пакуль быў наіўны,

пакуль не ўвёў яму ў вушы свет,

што ёсць на свеце адзіны бог,

той бог — алах, і няма другога,

а ён — прарок гэтага бога,

і як да гары хадзіць ён мог...

І хоць быў мудры той прарок —

падаўся ліслівым нагаворам.

Рашыў, што болей не зробіць крок

насустрач гэтым упартым горам.

Маўляў, хай ходзіць гара сама.

Хопіць заносіцца ёй высока.

Апроч алаха — бога няма,

апроч Магамета — няма прарока.

Гара ні з месца.

Стаяла гара.

Што ёй да бога, да цара?

Што да прарока боскага ёй,

калі пад ёю цвёрдая глеба,

калі крутой вяршыняй сваёй

яна сама падпірае неба.

Думаў прарок:

«Як прымусіць гару

Якім пайсці яму лепей шляхам?

Найду я з алахам пагавару,

пайду я параюся з алахам».

Алах нядоўга слухаў яго.

Ён тут жа даў свайму гневу волю:

«Не шанаваць прарока майго

я нікому не дазволю!

Хай лепш — паздарову-падабру! —

крутануў алах бялкамі. —

А не, дык гару я ў прах сатру,

не пакіну на камені камень!

Можа, тады адчуе яна,

хто ўладар усяго сусвета...

Апроч алаха — бога няма,

няма прарока — апроч Магамета!»

Няцяжка ўявіць, што далей было.

Далей на вяршыню гары, як на шыю,

накінулі слугі алаха сіло

і сталі цягнуць,

гнуць сталі вяршыню.

Цягнулі сілком. цягнулі сілом:

«Ідзі да прарока і бі чалом!»

Яшчэ ланцугамі гару аплялі,

усяк прыніжалі ў гэтым палоне,

каб звесці да ўзроўню нізіннай зямлі,

каб звесці да ўзроўню абалоні.

Гара і пайшла...

1. ДАВЕДКА

— Ваша імя Праметэй?

— Так, Праметэй.

— Вы здабылі агонь для людзей?

— Агонь для людзей.

— Нацыянальнасць — міфічны грэк?

— Міфічны грэк.

— Час нараджэння — антычны век?

— Антычны век.

— Вы па паходжанню тытан?

— Так, тытан.

— Вашым ворагам быў тыран?

— Так, тыран.

— Ён прыкаваў вас да скалы?

— Так, да скалы.

— Вашу печань ірвалі арлы?

— Ірвалі арлы.

— Вы абліваліся крывёй?

— Так, крывёй.

— Вы пакрываліся карой?

— Так, карой.

— А дзе былі людзі, дзеля якіх?..

— Дзеля якіх...

— Не памаглі ні грэк, ні скіф?

— Hi грэк, ні скіф.

— Ды вы не былі адзін, як перст?

— Не быў, як перст.

— У вас быў добры друг Гефест?

— Быў друг Гефест.

— Што ён рабіў, ваш добры друг?

— Мой добры друг...

— Каваў па волі багоў ланцуг?

— Каваў ланцуг.

— Каваў ланцуг з жалеза таго?..

— З жалеза таго...

— ...Што здабылі вы для яго?

— Здабыў для яго.

— І ў кузні той, дзе разам з ім?..

— Дзе разам з ім...

— Кавалі вы шмат лет і зім?

— Шмат лет і зім.

— І сам Гефест, ніхто другі?..

— Ніхто другі...

— Надзеў вам тыя ланцугі?

— ...Мне ланцугі.

— І распінаў вас на скале?

— Але...

2. ПЕСНЯ КАВАЛЯ ГЕФЕСТА

Высока мой молат узлятае: гэ-эх!

Горн мой шугае.

Толькі ўздыхае стары мой мех.

Сумна ўздыхае.

Як быццам вядома меху таму

нешта такое,

што не дае адному яму

сёння спакою.

Як быццам прадбачыць бяду адну,

што наплывае.

Як быццам сваю і маю віну

ён прадчувае,

Горн мой іскрыцца і гудзе.

Молат лятае.

А Праметэй усё не ідзе.

А мех уздыхае,

3. ПРЫЗНАННЕ ПРАМЕТЭЯ

Не страшны мне, Гефест, багоў пагрозы.

Страшней мне друга даўняга згубіць.

І ў тым сакрэт маёй метамарфозы,

што з нейкае пары я стаў любіць.

Калі сышоў аднойчы на зямлю —

адчуў я раптам, што зямлю люблю...

Люблю зямлю, люблю я ўсё зямное,

люблю я ўсё і ўся жывое,

і мой агонь — агонь любві маёй,

не ведаю, нябеснай ці зямной.

Глядзеў на свет я новымі вачыма,

не ведаючы, як далей мне быць.

Ды ведаў: не любіць больш немагчыма,

магчыма толькі ўжо адно — любіць.

Любіць...

Нязвыклым быў мне новы стан.

Па-новаму душа была сагрэта.

Сказаў я: «Праметэй, сын Іяпета,

тытана сын і сам тытан!

Даволі без любові жыць! Любі!

І імем той любові ўсё рабі!»

Стаў іншым я ў сваім змаганні.

Па-іншаму я гавару з багамі.

Зеўс хоча пасварыць мяне з табою,

уводзіць у душу мне: ненавідзь!

А я ў адказ яму: «Буду любіць!

Любоўю даражыць цаной любою!»

Зеўс пагражае гнеўна: «Пагублю!

Я да скалы прыб'ю на краі света!»

А я ў адказ яму на гэта:

«А я край света палюблю...»

«Арол піць будзе кроў тваю!»

«Арла таго я палюблю...»

«Святла пазбаўлю, асляплю!»

«А я змрок вечны палюблю...»

МАЛОЧНЫ КАКТЭЙЛЬ

За столікам насупраць

дзве студэнткі сядзелі.

Заўважыў я іх прысутнасць.

Яны ў мой бок паглядзелі.

Смяшынку — хітрыыку — саромінку

выдалі мне іх вочы.

Цягнулі праз саломінку

дзяўчаты кактэйль малочны.

Цягнулі, смакавалі,

расцягвалі задавальненне.

Іх звонкія тралі-валі

я слухаў у аддаленні.

Чулася з-за іх століка.

пра цёзку майго,

пра Толіка,

пра паліто скарочанае,

пра нешта яшчэ дзявочае...

Апёршыся лакаткамі,

студэнткі смакавалі

маленькімі глыткамі

кактэйль і тралі-валі.

Цягнулі кактэйль дзяўчаты,

а ён усё не канчаўся,

хоць быў даўно пачаты, —

дзяўчаты чакалі шчасця.

Так, гэта было чаканне

шчасця, лёсу, кахання

за тым кактэйлем малочным —

наіўным сродкам дзявочым...

ВЫХАД З ТУПІКА

Чалавек у сне можа машынальна

пераварочвацца на другі бок.

З навуковай працы

...Я адвярнуся да сцяны

і акунуся ў змрок, у сны.

Калі ж прачнуся раніцой —

не сутыкнуся са сцяной,

бо я ўжо на другім баку,

бо я зусім не ў тупіку.

Гляджу ў вокны я, у столь,

туды, дзе неба, дзе прастор...

НЯМА ДУРНЫХ

Дурны, дурны, а шкварку любіць.

Народная прыказка

Ён любіць не толькі шкварку.

Ён любіць яшчэ і чарку.

Ён любіць і булён.

А бачылі, з якім смакам

есць ён булку з макам?

Ці мала што любіць ён.

Пакуль вядуць разумныя

свае размовы сумныя,

сухі жуюць бутэрброд,

пакуль разважаюць разумнікі,

дурань есць ласункі

на поўны рот і жывот.

На смачнае ён ласы.

І любіць не толькі кілбасы.

Ён любіць яшчэ шмат што:

і добрую апратку,

і лайкавую пальчатку,

і выезд на аўто.

Не толькі цёплае месца,

дзе добра п'ецца і есца, —

ён любіць і арэол.

Ён любіць высокае званне,

і тытул, і шанаванне:

не курыца, а арол!

Ён любіць...

Ён шмат што любіць.

Ён нас прадасць і купіць,

разумнікаў, тых i другіх.

Прадасць i пакажа кукіш —

маўляў, мяне не купіш,

маўляў, няма дурных.

НЕПРАМЕТЭІ

Для тых, каму не хапае святла,

для тых, каму цяпла не хапае,

ёсць парада ў нас адна:

хай сам пра сябе ён болей дбае.

Хочаш жыць у святле i цяпле —

сам здабывай агонь для сябе.

А мы... мы не лезем на ражон,

тым больш — на ражон небяспечны

А мы свае пальчыкі беражом,

баімся іх апеч мы.

Мы прыкавалі моцна сябе

да скалы ўласнага страху.

I не арол нашу печань дзяўбе,

а верабей з суседняга даху.

Звычайны, шэранькі верабей,

якому ўсё роўна чым пажывіцца -

мякінай,

крывёй,

рудой вадзіцай, —

абы чырыкаць было весялей.

Чык-чырык, чык-чырык...

ТРЫ БРАТЫ

Паводле народнага жарту

Жылі-былі тры браты.

Жылі, не ведаючы бяды.

Не зналі бяды да той пары,

пакуль не памёр іх бацька стары.

Памёр іх бацька,

пакінуў ім

хатку старэнькую зусім.

Хатка разваліцца вось-вось,

адно, што хоць падпоры ёсць.

Сумуюць браты: што ім рабіць?

— Новую хату трэба рубіць, —

кажа малодшы. — Дзе тапор?

Пайду па лясіну я ў бор.

— І сапраўды, што бедаваць, —

кажа сярэдні, — хадзем будаваць!

Я па каменне, па гліну пайду,

новы падмурак закладу.

Старэйшы ўсміхнуўся ў адказ:

— Нялёгкая праца чакае вас.

Вы слухайце лепей мяне, бедакі,

ёсць выхад найлепшы, не такі.

— Стук-грук! — ускрыкнуў старэйшы брат.

Вось вам i хата, лепшая з хат!

Цяп-ляп! — разявіў зноў ён рот. —

Бачыце, печ стаіць пасярод!

Здарова ў новай хаце, браты!

Браты раскрылі толькі раты.

— Стук-грук! — паўтарылі ціха ўдвух.

— Цяп-ляп! — агледзеліся наўкруг.

Новая хата ў іх ці не?

Ці гэта прыснілася ім у сне?

Жыць прадаўжаюць у хаце той —

нібыта новай, нібыта старой.

Дзіркі ранейшыя ў сцяне,

Новая хата ў іх ці не?

Калі не ўдарылі халады,

усё зразумелі браты тады.

Сталі яны бедаваць, сумаваць,

як ім зіму перазімаваць?

— Э-э! — кажа старэйшы. — Вашу бяду

я адным словам развяду.

Я ўладжу справу ў адзін міг.

«Стук-грук! Цяп-ляп!» —

і ў падпечак шмыг.

— Тут, — кажа, — ні ветру, ні. дажджу,

тут да вясны перасяджу.

Малодшы брат туды не палез,

узяў тапор i пайшоў у лес.

Сярэдні брат рыдлёўку знайшоў

i па каменне, па гліну пайшоў.

Працуюць браты,

не шкадуючы рук.

Старэйшы з падпечка:

«Стук-грук, стук-грук

Шчыруюць браты —

толькі хата была б.

Старэйшы з падпечка:

«Цяп-ляп, цяп-ляп!»

Хату браты збудавалі ўдвух,

у новай хаце — цёплы дух.

Вылез з падпечка старэйшы брат,

ён новай хаце таксама рад.

— Ну што казаў я?! — ускрыкнуў ён. —

Стук-грук — і хата стаіць як звон.

Цяп-ляп — і гора ўсё з плеч,

стаіць пасярэдзіне хаты печ.

Чаго раскрылі, браты, раты?

Здарова ў новай хаце, браты!

КАМАРЫ

Спаць доўга не давалі камары.

Яны ўсё ляцелі і ляцелі.

Мяне шукалі ў маёй пасцелі,

а кроў маю — у маім целе,

кусалі, пакідалі пульхіры.

Сваёй манерай нападаць (яны

чым ніжай, тым прарэзлівей гудзелі)

нагадвалі: у дні вайны

пікіраваў так самалёт да цэлі.

Такі ўжо быў ён — голас камароў.

Яны — павінен ім аддаць належнае —

не ўтойваюць, што мэта іх драпежная,

пішчаць адкрыта: падавай ім кроў!

Тут стала раптам мне не па сабе.

Выходзіць, думаў я,

усё ў прыродзе проста

хто траўку шчыпле, хто смакуе проса,

а хто вось кроў маю жывую п'е?

Усё залежыць, значыць, ад таго

(такое я рабіў адкрыццё),

як корміцца хто і ў якім карыце:

крывінка задаволіць аднаго,

другому падавай кровапраліцце.

Над самым вухам зноў гудзеў камар...

...Адным спакою не дае спакуса

глытаць з вантробамі сваіх ахвяр,

з другіх хапае дробнага ўкуса,

Дарэчы, думаў я, у прыродзе i людзей

часцей кусае дробненькая сошка —

камарык, блошка,

клопік,

мушка,

мошка —

а буйныя драпежнікі радзей.

Мне сапраўды было не па сабе.

Хтосьці крыві маёй хацеў напіцца,

а я павінен быў з ім біцца,

на ўласным забіваць ілбе.

Вось сітуацыя...

І брала мяне зло.

За што? За грэх які мяне каралі?

Я ўставаў, запальваў я святло,

ганяўся з ручніком за камарамі.

Зганяў са столі іх, зганяў са сцен,

адкуль яны зляталі, нападалі,

кідаўся па пакоі і мой цень...

І тут я ўспомніў аб адной дэталі.

Успомніў — недзе я чытаў раней, —

што нас кусаюць не самцы, a самкі,

а жонкі камарыныя i мамкі,

і стала раптам неяк спакайней.

І справа весялей пайшла далей.

Вяртацца зноў стаў добры геній — гумар.

І ненавісны камарыны зумер

таксама ўжо звінеў больш весялей.

Я зноў ляжаў пад коўдраю сваёй.

І ўжо здаваўся наступ камарыны

не столькі злом крывавай камарыллі,

а колькі звычнай мітуснёй-грызнёй.

Ну, словам, драма стала бытавой.

З сябе ў цемнаце я насміхаўся:

«Ну, як ты з камаром змагаўся,

дакладней, з камарынай удавой?

Філосаф, гарадскі жыхар,

інтэлігент...

Забыў па чым фунт ліха.

Ну, а калі б і ўкусіў камар,

і нават не камар, а камарыха?..»

Я засынаў нарэшце на зары.

І чуў скрозь сон

звон камарыны ціхі.

Усё цішэй звінелі камары.

Усё цішэй кусалі... камарыхі.

ШТО СНІЦЦА КУРАМ

Не ведаю я, што сніцца арлам

у гнёздах іх на вяршынях горных.

Ды ведаю я, што сніцца курам

на курасаднях хісткіх, чорных.

Няцяжка ўявіць курыныя сны...

Збірае курыца цэлымі днямі

свой корм — на таку,

на сметніку,

ў яме,

шчыруе яна ад зары да зары.

Тым і жыве, для таго і жыве.

Толькі і знае, што несці яйкі.

Думкі другой няма ў галаве.

А гонар які?

А гонар ніякі.

А слава якая ідзе па пятах?

Што курыца —

гэта зусім не птушка,

а толькі нясушка ды квактушка,

што песня адна ў яе —

квох ды кудах,

што кветка адна ў яе —

кураслеп,

хвароба адна —

слепата курыная.

Нялёгкі яе, курыны, хлеб,

доля яе, курыная, крыўдная.

Быў бы хоць певень добры ў яе,

які паважае свае абавязкі.

А ў гэтага выгляд хаця i баярскі,

а ласкі баярскай не дае.

Ён тузане на хаду за віхор,

і тут жа лапоча з палёгкай крыламі,

і тут жа імчыць на суседні двор

за чужымі хвастамі курынымі.

І вось летуценіцца курыцы ў сне,

калі яе ноч на жэрдках гушкае,

што стала яна сапраўднаю птушкаю

і кружыць,

ляціць у сіняве.

Ляціць аж за трыдзевяць зямель.

А побач птах яе адзіны,

адданы ёй, як журавель,

пяшчотны, з шыяй лебядзінай...

Ёй сон бы той бясконца сніць.

Ды раптам певень-недарэка

залопае, закукарэкае,

і абрываецца сну ніць...

АНЕКДОТЫ, ЦІ МАЛІТВА Ў ГАСЦЯХ

...А я маўчаў, як ідыёт.

І я ўзмаліўся: «Божа мой, божа!

Дай і мне які анекдот!

Столькі маўчаць ужо нягожа.

Ты даў сурвэтку,

даў прыбор,

віна наліў,

насыпаў плова,

даў мне суседку, як на падбор.

Дай мне яшчэ і дасціпнае слова.

Глядзі, як падвешаны ў іх языкі,

якія яны ўсе вастрасловы.

Падкінь і мне анекдот які,

хаця б з барадой, хаця б не новы.

Глядзі, паспяваюць i тут, i там.

Глядзі, як з зоркасцю арлінай

яны выглядаюць лепшай вяндліны

для сябе і сваіх дам.

І ў той жа час —

вясёлы расказ.

І так дарэчы! Проста здорава!..

Божа, дай хоць на гэты раз,

дай хоць кроплю такога норава.

З норавам лёгкім усім лягчэй.

Жанчынам нораў такі даспадобы.

Божа, няўжо я горш за людзей?

Чаму я сёння такі змрачналобы?

Сяджу i маўчу вось, як нямы.

Божа, я ведаю, родны божа,

што анекдоты расказваць пошла, —

не для таго сабіраемся мы.

І ведаю я, што гэты тост

не толькі пошлы, але і няшчыры,

не варты госця і мужчыны,

што аўтар тоста — шалахвост.

І знаю: фалыпывяць гаспадары,

калі ўсё хваляць патрэбнага госця...

І ўсё-такі дай мне які досціп,

дай анекдот, хаця б стары.

Не ганарыстасць мяне гняце.

Проста маўчаць ужо няёмка,

калі вакол такая гамонка.

калі такое застолле ідзе.

Урэшце, я знёс бы гэты цяжар,

калі б не манера суседкі,

што справа,

на кожны анекдот ці жарт

пляскаць у ладкі і ўсклікваць: «Брава!»

Божа, ты мне наліў віна,

божа, ты мне насыпаў плова,

дай мне яшчэ і вясёлае слова.

Хаця б таму, што побач яна».

Ага, здаецца, крануўся лёд.

Ага, успомніў!

Вось зараз грымну!

Вось зараз выдам анекдот! —

«Двое пайшлі вудзіць рыбу...»

Як толькі лепей пачаць яго? Як?

Трэба ж выбраць зручны момант.

Ды і язык цяжкі, як молат,

ды і язык нібы намяк.

Язык намяк, і ў горле камяк.

Тут слова не выціснеш ніяк,

не тое, што весяліць кампанію.

Будзе суцэльнае замыканне,

нячленараздзельнае заіканне...

Божа, можа, паможа каньяк!

Не памагае... Маўчу, як статуй.

Божа, ратуй!..

ГАРA З ГАРОЙ HE СХОДЗЯЦЦА...

Амаль не жартоўная сучасная песенька

Спачатку за рукі ўзяліся,

сышліся, абняліся,

дарогай адной пабрылі.

А потым развяліся,

а потым разышліся,

бы ў моры караблі.

Гара з гарой не сходзяцца,

але, калі даводзіцца

стаяць ім побач парой, —

гаpa з гарой не расходзяцца,

гара з гарой не разводзяцца.

Ды гэта гара з гарой...

Спачатку, калі здружыліся,

кляліся і бажыліся

усё рабіць заадно.

А потым сталі сварыцца,

кім бульба павінна варыцца,

каму выбіваць радно.

Гара з гарой не сходзяцца i г. д.

Спачатку шапталіся міла,

буркаталі мірна,

была пяшчота адна.

А потым грымелі, як трубы,

ці гаварылі скрозь зубы,

груба: «Так... не... на...»

Гара з гарой не сходзяцца i г. д.

Адзін на аднога глядзелі

поглядам, поўным надзеі,

поўным любві і дабра.

А потым глядзелі коса,

а потым глядзелі злосна,

глядзелі з-пад ілба.

Гара з гарой не сходзяцца i г. д.

Былі харошымі, слаўнымі,

былі лепшымі самымі,

найлепшымі былі.

А сталі нехарошымі,

сталі самымі горшымі, —

горш няма на зямлі.

Гара з гарой не сходзяцца i г.д

Што было спачатку?

Было ўсё ў парадку,

пакуль каханне было?

А потым мала-памалу

каханне мінавала,

каханне было ды сплыло?

Гара з гарой не сходзяцца i г

У чым жа тут прычына?

Віноўны ён ці жанчына?

Нялёгка даць адказ.

І гэта — другая тэма,

пра гэта падумаць трэба.

Пра гэта ў наступны раз.

Гара з гарой не сходзяцца,

але, калі даводзіцца

стаяць ім побач парой, —

гара з гарой не расходзяцца,

гара з гарой не разводзяцца.

Ды гэта гара з гарой...

* * *

Давайце ўважліва глянем

адзін аднаму ў твар.

Магчыма, не ўбачымся болей:

выпадак — наш гаспадар.

Калі ж i сустрэнемся, можа,

праз доўгія гады,

такімі мы ўжо не будзем,

іншымі будзем тады.

Давайце ўважліва глянем...

УСПАМІН БЫЛОГА ВЯСКОЎЦА

У горадзе жыць зручна.

Кран павярнуў — i тут жа

вада ў цябе пад рукой.

А помніцца, як ад студні

нёс ты поўныя суды

вады сцюдзёнай, важкой,

Вада калыхалася ў вёдрах,

і ў Двух тых люстрах водных

успыхвала святло,

плыло ўсё сяло.

Вёдры калыхаліся...

З другога краю сяла

дзяўчына, з якой кахаліся,

насустрач табе ішла.

Ішла па ваду і пела:

«Ой, сохне рута ў саду,

палью я тую руту,

па ваду пайду.

Палью я руту-мяту,

пайду я па ваду.

А як прыйдзе восень,

замуж я пайду...»

Вёдры калыхаліся.

Мы з дзяўчынай усміхаліся.

Можа, таму, што кахаліся,

а можа быць, таму,

што ўсё так адбывалася,

што вада разлівалася,

што ў вёдрах адбівалася

па сонцу аднаму.

Ты смяяўся: «З поўнымі!»

Яна чырванела: «З пустым...»

Чамусьці ўсё тое помнім,

не забываем аб тым.

ЭЛЕГІЯ ЧАКАННЯ

Яна ўсё не ідзе,

яна ўсё спазняецца...

А можа, яна прайшла міма і не заўважыла?

А можа, прыходзіла ў другі час?

А можа, прыходзіла на другое месца?

А можа, мы дрэнна дамовіліся?

А можа?..

Нехта сюды ідзе.

Здаецца, знаёмыя крокі,

здаецца, знаёмая постаць.

Нарэшце яна ўсміхаецца мне

і вось-вось працягне мне рукі,

і я працягну свае...

Не, я зноў памыліўся.

Гэта не яна... не яна... не яна.

Але дзе яна? Што з ёю?

Ці прыйдзе яна наогул

Ці, можа, яе няма зусім?

Можа, я яе выдумаў?

Можа, яна зусім не павінна

прыходзіць сюды,

над гэтае вось дрэва,

пад гэты вось ліхтар,

на гэтае скрыжаванне.

Можа, мне ўсё гэта прыснілася?..

Я гляджу на гадзіннік,

я гляджу на сонца,

я гляджу на зоры,

якія пачалі ўжо высыпаць на небе...

Яна ўсё не ідзе.

Колькі гэта часу?

Колькі хвілін прайшло,

колькі гадзін,

колькі дзён,

колькі год?..

На мае плечы падае снег,

на мае плечы падае пух,

на мае плечы падае пыл,

зямны і касмічны.

Лісце і зоркі падаюць на мае плечы.

Я адчуваю іх цяжар.

Але яшчэ большы цяжар маёй адзіноты.

Дзе ж яна?

Ці яна ўжо тут была?

Ці яна ўжо прыходзіла

і працягвала мне насустрач рукі,

і смяялася,

і гаварыла: «Харошы мой».

І гаварыла: «Кахаю».

Ці, нічога не гаворачы,

проста тулілася да мяне,

клала мне галаву на грудзі.

І я не ведаў, што рабіць —

ад хвалявання, ад нечаканасці, ад шчасця.

Можа, гэта ўжо ўсё было?

Але чаму тады я ўсё чакаю яе?

Чаму я ўсё гляджу на гадзіннік...

Колькі гэта ўжо часу?

Колькі хвілін прайшло,

колькі гадзін,

колькі дзён,

колькі год?..

На мае плечы падае снег,

падае пух,

падае пыл,

падаюць зоры.

На мае скроні. падае сівізна...

Мае згорбленыя, ссутуленыя плечы...

Мая сівізна...

Божа, як я не мог зразумець раней!

Я ж настолькі змяніўся ад свайго чакання

што яна — яна ж усё такая —

прайшла міма мяне

сваёй маладой,

сваёй лёгкай,

сваёй стройнай паходкай

і не пазнала мяне.

Як я не здагадаўся,

як я не зразумеў гэта раней?

Відаць, я так быў заняты

сваім бясконцым чаканнем...

ВЯСНОВЫ ЗАКОН

Закон адвечны і мудры:

калі сустрэнуць вясну,

жанчыны скінуць футры,

дрэвы накінуць ліству.

Будуць, па тым законе,

жанчыны нас хваляваць,

а дрэвы супакойваць,

думкі навяваць...

ТОЙ ГОД НЕЗВЫЧАЙНЫ...

Той год незвычайны я не забыў,

той год незвычайны.

Той год ураджайны вельмі быў,

на дзіва ўраджайны.

Шмат снегу было,

шмат сонца было

і ліўняў нямала.

Зімою было — гуло і мяло,

а летам — расло і буяла.

Яблыкі спелі, спеў белы наліў

пад промнямі поўдня.

Той белы наліў я з табою дзяліў.

І плавала поўня...

Той год не забыць мне, той крыгаход,

вясёлы, вясенні.

Той год не забыць мне, той карагод,

святочны, вясельны.

У тым карагодзе кружыліся ўсе,

як дружныя дзеці, —

і зоры, і росы, і сонца ў расе,

і вецер, і квецень...

Ці, можа, той год прысніўся ў сне

мне на дасвецці?

ПАРАДА ЮНЫМ ЗАКАХАНЫМ

Вы самыя шчодрыя з людзей.

Вашая шчодрасць не знае меры.

Да скарбаў сваіх, як чарадзей,

вы расчыняеце насцеж дзверы.

І безаглядна — куды шчадрэй! —

адзін аднаго асыпаеце скарбамі —•

ласкамі, марамі светлазарнымі,

клятвамі і гэтак далей.

Як шчодрымі вам не быць, калі

няма багаццю вашаму меры,

калі вы багатыя, як каралі

ці, лепей, як мультымільянеры.

Ды што там мільёны ці мільярды,

калі вам, як лепшы самацвет,

ззяе ўвесь свет,

увесь сусвет,

калі вам належаць зор мірыяды,

Святлеюць сузор'і ўгары,

палаюць зоркі на небаглядзе,

звісаюць нізка, як яблыкі ў садзе, —

толькі бяры іх і дары!

І я вам кажу:

у добры час!

Бярыце, дарыце сваё багацце!

Нічым не хачу азмрочваць вас.

Толькі. параду адну хачу даць я:

пакіньце што-небудзь пра запас,

скарбы свае да канца не трацьце.

Я не кажу: на чорны дзень.

Я не кажу: на час няшчасны.

Хай вас міне няшчасця цень,

гэтак жа, як і разлік мяшчанскі.

Ёсць дні, калі канчаецца штось,

калі канчаецца зорны дождж,

а пачынаецца шэры, не зорны,

не залаты, не ілюзорны.

Вось тут і спатрэбіцца якраз

той вашай шчодрасці запас,

гатоўнасці той варочаць горы,

дарыць адзін аднаму зоры.

А зрэшты, што толку з карысных парад,

якія заўсёды чамусь неўпапад!

Ешце з голаду,

кахайце змоладу,

іначай вы —

ні к сялу ні к гораду.

Кахайце, ляціце да сонца ікарамі,

адзін аднаго асыпайце скарбамі,

асыпайце самацветамі —

ласкамі,

клятвамі,

марамі светлымі!

Пакуль кахаецца — кахай!

А там што будзе — i будзе няхай!

СВЯТА

Яго абвяшчалі не фанфары —

гучалі прызнання нашага чары.

Святло выпраменьвалі не гірлянды

свяціліся ярка нашы пагляды.

Не медзь выбівала гулкія маршы —

кроў біла ў грудзі і скроні нашы.

Не флагі ўспыхвалі агніста —

было жывое наша адзінства.

Спраўлялі лепшае свята зямное

нас двое...

* * *

Што казалася, што адбывалася?

Былі словы — як шолах травы:

«Я баялася... Я баялася,

што паедзеце раптам вы».

«Я баялася...»

Была боязь.

«Я баялася...»

Быў страх.

Толькі ўсё ж адыходзіў поезд

і імчаўся на ўсіх парах.

Усё бегла, усё зрывалася —

дрэвы,

хаты,

слупы,

ірвы...

«Я баялася... Я баялася,

што паедзеце раптам вы».

Мне насустрач усё бегла,

бег насустрач цэлы свет.

А між намі расла адлегласць,

толькі беглі словы ўслед:

«Я баялася... Я баялася,

што паедзеце раптам вы».

...Мне сягоння доўга не спалася,

аж да ранішняй сінявы.

Пачуццё не знала спачынку.

І ўявілася раптам мне ты

той маленькаю дзяўчынкай,

што баіцца цемнаты.

І мне стала відавочнаю

сувязь між дзіцячаю той

першай бояззю прад цемнатой

і трывогай тваёй дзявочаю.

Плачуць душы нашы, як каня,

з дня ў дзень і з году ў год,

прагнуць душы святла спатканняў

і баяцца імглы адзінот...

Ты мне светла ўяўлялася:

«Я баялася...»

ПЛАЧ ПА HEPАСТРАЧАНАЙ ПЯШЧОЦЕ

Плача жанчына

Плачу я...

Мне б са сваёй пяшчотай,

мне б са сваёй пяшчотнай істотай

пець і звінець сярэбранай нотай,

гуллівай, шчаслівай быць,

шчаслівым другога рабіць.

Ды я вось не радуюся, я плачу.

Што я са сваім багаццем значу,

калі я нашу яго, а не трачу,

калі я дарэмна нашу

пяшчоту — сваю душу.

Колькі ўва мне яе — гэтай пяшчоты!

Як у вясновым садзе лістоты.

Я ёю поўна, як мёдам соты.

Мінае за годам год,

гарчэе дарэмна мёд.

Плачу я...

Толькі не чую адказу.

Маўчанне тут горай за абразу.

Сказалі б ужо, адказалі б адразу,

можа б, лягчэй было,

можа б, не так гняло.

Можа, на ўсё глядзела б іначай я,

каб я не ведала i не бачыла,

як нам патрэбна пяшчота гарачая,

як тужаць вакол па ёй —

жончынай, сястрыной...

О, мая бедная пяшчота!

Не радасць мая — мая бядота,

не слодыч мая — мая гаркота.

Што мне з табою рабіць,

як мне з табою быць?

* * *

Я жыў высока на гары.

Было высокім неба поўдня.

Была высокай ноччу поўня.

Высокім быў — як свет, стары —

спеў петушыны на зары.

І быў высокім горны вецер...

І снілася мне на дасвецці,

што я ўзлятаю, нібы пух.

Вучыўся зноў лятаць мой дух.

Зноў чуў я покліч вышыні,

прасторы кліч...

І, як над дахамі,

лятаў над крыўдамі i страхамі,

над дробязямі мітусні.

Было высокім сонца поўдня.

Было ў пакоі ззянне промня.

І бачыў у яго святле

я Вашы пісьмы на стале...

Лятаў мой дух, як птах вясенні,

быў вольны,

радасны,

жывы.

І ў гэтым светлым узнясенні

былі са мною побач Вы.

* * *

Была ўзрушанасць парыва,

была даверлівасць цяпла...

Любві магчымасць апаліла,

магчымасць шчасця апякла.

Гарэў, як пацалунак лесу,

на нашых вуснах той апёк,

калі мы засыналі позна

і гас лясны наш аганёк.

Сны наплывалі, нібы хвалі,

за хваляй хваля —

сон за сном.

Мы ў сне, шчаслівыя, ляталі...

Ды дзень стаіўся за акном.

І потым стукаў асцярожна,

сінеў цвяроза ў акне.

Мы абуджаліся трывожна:

«Наяве ўсё было ці ў сне?»

Глядзелі сумнымі вачыма

у неасветлены куток,

і ўспамінаўся нам радок:

«А шчасце так было магчыма».

* * *

Тут адна спагада

толькі б дарэчы была...

Любая, гэта — не здрада,

любая, гэта — бяда.

Здрада інакшай бывае —

тады бывае разлік,

тады душа забывае,

тады хітруе язык.

У здрадзе ёсць злая воля,

злая наўмыснасць ёсць.

А гэта — як лес, як доля,

як няпрошаны госць.

Прыходзіць і бурыць парадак.

І ў сэрцы тваім пустата...

Любая, гэта — не здрада,

любая, гэта — бяда.

* * *

Пакуль не было цябе,

мая думка —

дзікая птушка —

кідалася непрыкаяна,

не ведала, куды ляцець,

у які бок свету падацца.

А цяпер яна ведае свой шлях,

ведае сваё месца.

Яна ўсё ляціць і ляціць да цябе,

як ляцяць птушкі ў вырай,

і мірна дзяўбе свае салодкія зярняты

з тваёй мяккай, цёплай далонькі.

Пакуль не было цябе,

маё пачуццё —

дурненькае цялё —

хадзіла непрыкаяна па выгане,

не ведаючы свайго месца,

не ведаючы сваёй травы.

А цяпер яно ўсё ходзіць вакол цябе,

як ходзіць на прывязі цяля,

і спакойна шчыпле сваю салодкую травіцу

з твайго шчодрага, сакавітага лугу.

Дзякуй табе!

* * *

Мужчына. Жанчына. Чаканне.

Шуканне. Блуканне. Час.

Жанчына. Мужчына. Спатканне

Вітанне. Пытанне. Адказ.

Мужчына. Жанчына. Дыханне.

Сэрцабіццё. Забыццё.

Жанчына. Мужчына. Каханне.

Мужчына. Жанчына. Жыццё.